gemeenen man

Boekbinderij Drukkerij
RUSTENBURG
Tel.72 17 78 Amsterdam
A1 1864 8516 UB AMSTERDAM

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN,
ÜITGEGEEVEN
D O O R H E T
DEPARTEMENT STAD EN LANDE,
BEHOORENDE TOT
DE M A A T S C H A P P Y
TOT NUT VJN T 4LGEMEEN.
T W E E D E DEEL.
T E GRONINGEN, BY
W. Z ü I D E M A,
1798.

I N H O U D
V A N H E T
TWEEDE D E E L .
*
Nr.
53. Iets over 't wentellen by Nieuwjaar. — Eenige onopgemerkte
weldaaden Gods in den Winter.
£4. Vervolg en flot van Nr. 53. — Winteravondlied,
door H. AVESTER. — Óver den flaap, naar 'c
Hoogduitteh van SALTZMAN.
55. Over de Eer, door N. WESTENDORP, vryelyk
gevolgd naar 'cHoogduitsch van BECKRR. ~
D :c yoordeeleii der zindelykheid, naar 't Hoogduitlch
van SALTZMAH.
56. De deugd beloond, of de getehiedem's van een'
armen Scboenmaaker.
57. Vervolg en flot van Nr. 56. — De Visfchen, befcbouvvd
als onwraakbaare getuigen van Gods
58,.
Heerlykheid.
Vervolg en flot van Nr. 57- — Over de kransjes
in de bedden, door N. WESTENDORP. — Het
groot nadeel der onkunde, naar 1
'c Hoogduitteh
van s AT, TZMA N.
59. Over het begraaven der Lyken in en by de Kerken,
door JAKOI; VAN GETJNS.
60 Vervolg van Nr. 59.
61. Vervolg en (lot van Nr. 59. — Ontwerp omtrent
eene buiten-begraafplaats te Groningen, —
Om de Kies- en Tandpvnen af te keercn. - De
tehadelyke gevolgen der Morlïgheid, naar '1 Hoogduitteh
van SALTZMAN.
62. Aigemeene beicÖpuwjiig der , Dieren , getrokken
uit de beknopte natuur'tyke Hiftorie der zoogendt
Dieren van j. D. PASTEUR. i«e Deel.
63. Vervolg en' flor van Nr. 62., Over de zoogende
Dieren in 'c algemeen, insgelyks uit PAS­
TEUR. — Hoe ongelukkig men'zich maakt door
'c lieden, naar 't Hoogduitteh van SALTZMAN.
64. Gclprek tustehen Jufvrouw Kinderlief en haare
buurvrouw Anna, over de Opvoeding.

Nf.
65. Vervolg en flot van Nr. 64. — Veroordeelt uwe
Evenmenfchen niet te haastig.
66. Nmiurlyke Historie van de Honden, uit PAS­
T E U R
67. Vervolg van N r
. 66.
68. Vervolg en flot van Nr. 67. — Proeve van Vaderlandlche
Spreekwoorden, met derzelver onr-
Fprong en betekenis, door V A N H E Y N I N G E N
B O S C H . — Den Ouden zal men eeren, dnur j.
s. S W A A N . — Lied, te zingen by 't uitkomen
der Tandjes, door V A N H E V S I N C E N r.osrn,
vryelyk gevolgd naar '1 Hoogöuitfch van ClawJius.
69. Hoe verfoeiiyk en fchadelyk de Ondankbaarheid
is. Hoe goed het is, dat men altyd de Waarheid
fpreekt. Beiden naar 't Böpgduiffch .van
SALTZMAN. ~. Het Geluk beftant alleen in de
Deugd, door j. s. S W A A N . — Lentezang, door
H. W E S T E R .
70. Over de Opvoeding der Kinderen, (eerlte gefprek)
door H. AVE S T E R .
71. Over de opvoeding der Kinderen, (tweede gefprek)
door H. AA'ESTER.
72. Over de Opvoeding der Kinderen, (derde gefprek)
door H. w E s T E R. — Voorbeeld van en Waar»
fchuwing tegen moedwillige Dartelheid.
73. VoorbeeldigeMenfchhevendheid derQuakers in Ierland,
jegens een' Schipper en Vrouw van Veendam,
door V A N HF.YNINC.EN B O S C H , naar
een ingezonden Bericht. — De Lasteraar en de
Vleier, door j. s. SAVAAN.
74. Over de Opvoeding der Kinderen, (vierde gefprek)
door H. W E S T E R.
75. Voorleezing over 't Welbefleeden van den tyd,
gedaan in 't Volksonderwys te Haarlem.
76- Vervolg en flot van Nr. 75. —. Voorbeeld van
en Waarfchuvving tegen moedwillige Dartelheid. —
Om de Turkfcbe boonen voor 't omfpeelen of
verbasteren te behoeden. Middel om de
koornhoopen van muizen te zuiveren. - — Om
de Rupfen van de vruebtboomen te weeren.
77. Zal 'er ook onderfcheid tusfehen het Geluk der
Zaligen in den hemel zyn? door N. W E S T E N ­
DORP. — De God der eere dondert, door H.
AVE s T F. R . 78.

INr.
78. Vervolg en flot van Nr. 77, door N. W E S T E N ­
DORP. — Ellende uit onweetendheid. — Voorbeeld
van en Waarfchuwing tegen moedwillige
Dartelheid.
79. Hoe gelukkig ons de Braafheid en Oprechtheid
maaken, naar *t Hoogduitfch van S A L T Z M A N .
80. Aanfpraak in 't Volksonderwys te Haarlem.
81. Vervolg en flot van Nr. ,80. — Het is een
groot geluk, gezonde ledemaaten te hebben. —
Hoe goed het is dat men altyd de Waarheid fpreekt,
naar 't Hoogduitfch van S A L T Z M A N . — Verbeterde
wyze om Boter toe te bereiden. — Om
beste witte en roode Buuskool te verbouwen —
Middel tegen den brand. - Wat vermag de Inbeelding
niet?
82. ffigrotiè van Clement, den Weekbladfchryver. -
Treffend voorbeeld beide van Vaderlandsliefde en
van Trouw te houden.
83. Levensverhaal van den ongelukkigen Hendrik, door
V A N H E Y N I N G E N B O S C H , naar een ingezonden
Bericht.— Hoe nadeelig het is, bang te zyn,
naar 't Hoogduitfch van S A L T Z M A N .
84. Een paar woorden over de Gefchiedenis van den
ongelukkigen Hendrik, door V A N H E Y N I N G E N
BOSCH. — Prysverhandeling over de vraag: welke
zyn de beste middelen, om op eene eerlyke wyze
een genoegzaam of ruim beftaan in deeze wereld
te hebben? door H. WRSTER.
85. Iets over de Zons- en Maans verduisteringen,
door j. V A N W O E S T E N B E R G . — De betoonde
deugd. — Zomeravondliedje van een* Landman,
door H. W E s T E R .
86. Vervolg van iets over de Zons- en Maans verduisteringen,
(met een afbeeldfeP) door j. V A N
W O E S T E N B E R G . — Een Almanak van Kaazen. —
Edelmoedige daad van Marten Tromp. — Voorbeeld
van Broederliefde en Moed.
87. Vervolg en flot van iets over de Zons- en Maans
verduisteringen, door j. V A N W O E S T E N K F R G .
— Gemakly'ke manier om goede Appelboomen te
verbouwen, zonder ze te enten.
88. De verpligting tot dankbaarheid voor een' gezegenden
Oogst.
89.

Nr.
89. De Tekenkunft, hefchouwd als nuttig en noodzaakiyk
voor Geleerden , Kunflenaaren , Fabriekeurs,
Handwerkslieden en allerlei flag van menichen
, getrokken uit de Redevoeringen van
C O R N E L I S PLOOS VAN AM S T E L .
90. Vervolg en flot van Nr. 89. — De verhevene
deugd in eene laage hut. (een waare gefchiedenis.)
91. Iets over het Gebed. Regt door de zee, daar kan
men 't verfte meè komen. Beide door H. WES-
- T E EU
92. Proeve van Vaderlandfche Spreekwoorden, met
derzelver oorlprong en betekenis, (vervolg op Nr.
C8.) door V A N H E Y N I N C E N BOSCH.
93. Vervolg van Nr. 92, door Denzelven.
94. Leerzaame Voorbeelden, om de zorg voor de gezondheid
aan te bevoelen, naar't Hoogduitfch van
J. C. W E L A N D , dOOr J. V A N GEUNS, —< De
Ménfchétl met roode hairen zyn niet meer valfche
meufciien dan andere, getrokken uit het Hoogduitfch
van B A H R D T . Verfchriklyke gevolgen van
moedwillige Dartelheid, door H. W E S T E R .
9g. Leerzaame Voorbeelden, om de zorg voor de gezondheid
aan te beveelen, (vervolg op Nr. 94..")
naar 'tHoogduitsch van j. c. W E L A N D , door j.
V A N GEUNS. — Een waare Spookgefchiedenis".
De mogelyke Tovery. Beiden door N. W E S T E N ­
DORP.
96. Samenfpraak over 't waarneemen van den Godsdienst
op Zondag. - Merkwaardig bewys dat er
nog geld in den Lande is.
97. Samenfpraak over 't waarneemen van den Godsdienst
op Zondag, (vervolg en (lot van Nr. 96.)
— Leerzaame Voorbeelden om de zorg voor de
gezondheid aan te beveelen, (vervolg vaïi Nr. 95 )
naar 't Hoogduitsch van j. c. W E L A N D , door
j. V A N G E U N S . - Lofwaardige daad van Hen-
'drikjan Menfinck.
98. Aanfpraak van den Burger Groninger in h Volksonderwys
te Haarlem.
99. Vervolg en Hot yjni Nr. 98. - De Muis een Zedenleeraar,
(een Fabel.) - Stelt nimmer eene
met water gevulde en digt toegekurkte Kruik op
de

N r
' de Kachel of by het vuur; de Aufricbtig Dtui-
Jcbe Folkszeitwg vry gevolgd, door j. VAN
W OES TEN BEK. G.
101. De Duivelbezweerer. Edele denk- en handelwyze
van eenen Roomschgezinden Paftoor. Beiden
de Aufr. Deutfche Volkszehung vry gevolgd, door
j. VAN WOESTENBERG. — Ook de geringe
Arbeiders zyn nuttig.
i©i. Gefchiedenis van den Dollert.
102. Veldflag te Heiligerlee, door H. WE STER. -
Een koddig verhaal. - Dwaasheid der mentenen
omtrent het weêr, de Aufr. Deut. Folhzehung
vry gevolgd, door j. VAN WOESTENBERG.
Dwaasheid en fchadelykheid van bang te zyn,
naar 't Hoogduitfch van SALTZMAN.
103. Brief aan de üifgeevers en Inleiding tot eenige
Avond vertellingen*, door j. ABBINGA. — Waarneeming
van verdronkene Honoen, by toeval weêr
bygekomen , door H. WESTER.
op dit geval.
Aanmerking
icu.Eerfte Avondvertelling, door j. ABBINGA. -
De goede gevolgen der Liefde tot den Naasten,
naar' 't Hoogduiisch van SALTZMAN. — Tot
fluiting van het tweede Deel.
V Schoon wy niet gaarn eene lyst van drukfeilen
achteraan geplaatst zien, oordeelen wy echter noodig
een paar misftellingen met derzelver verbeteringen hier
op te geeven, omdat ze den zin waarlyk ftooren.
Bladz.685 reg. 9 ftaat: en zoo omgekeerd van de rechterzyde
der maan, lees: en zoo omgekeerd
van de recbterzyde der zon,
langs de linkerzyde der maan.
fes— 694 aanm. ftaat $. 90. lees §. 299.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
G E M E E N E N M A N .
N'. 53-
OVER HET WENSCIIEN BY GELEGENHEID
VAN HET NIEÜW JfAAR.
Ieder opmerkzaame ontdekt ligtlyk, dat 'er, fen aari*
zien van het wenichen by gelegenheid van het Nieuw
Jaar, veele wangebruiken en gebreken plaats hebben,
Wy zullen eenigen daar van opnoemen. Daar is 'ei
een, welke, met een door den drank bedwelmd hoofd,
een Hspende tong, eenen vvensch uitftamert , terwy!
hy zelf niet weet, wat hy zegt, en even zoo gemaklyk
eenen vloek als eenen zegen kon uitfpreeken, indien:
de reeds j'aaren lang gebruiklyke wensch hem niet, als
't ware, in den mond beftorvcn was. Hier koomt een ander
aan, welke eer zyne hand uitfteekt om eene gave
te ontvangen, dan zynen mond opent oïn Vaneen gelukzalig
Nieuw Jaar' te fpreeken. Sommigen maaken
zoo veele buigingen met het lichaam, neemen zulk een
emftige houding aan, zetten hun gelaat in zulke effene
plooien , en maaken hunne aanfpraak zoo lang,
dat zy zeer veel gelykheid hebben met eenen Stndent,
als Hy voor de eerfte maal in het openbaar eene redevoeiing
doet. Geen wonder dan, dat hun de eene
kleur na de andere uitflaat, wanneer een zeker woord,
tot den van buiten geleerden wensch behoorende, hurï
geheugen ontvalt. Nog grooter zeker en onherftelbaar
is. het ongeluk, wanneer zy in hunne oratie bly-
II. Deel. Ggg ven

( 420 )
ven {teelten. De zakdoek of een fnulfje doen data
vaak, als men 'er listig mede weet om te gaan, overheerlykc
diensten, en 'tgelukt menig eenen daar door
weër aan den gang te raaken. — Anderen fpreeken,
by de verwisfeling des jaars, van rykdom, gezondheid
en een lang leeven, offchoon de toegevvenschte
rykdom hunnen medeburger, als de zelve hem ten
deel viel, tot een' onverdraaglyk' trotfchen gek, of
tot eenen dwingeland, of toteenen luiaart, of tot eenen
wellustigen zoude tuaaken; en offchoon elk, die zyne
oogen maar wel gebruikt, duidelyk zien kan, dat
een haastige dood van hem, welke den gelukwensen
ontvangt, veel waarfchynlyker is, dan een hooge ouderdom.
— Deeze vat zynen buurman, naar den
fchyn, trouwhartig by de hand, en wenscht hem alle
bedenklyk heil en genoegen, hoewel zyn hart zegt:
,, een'fchielyken ondergang!" — Gene volgt blootlyk
de gewoonte, en wenfcht met even zoo weinig overleg,,
als hy gebruikt, wanneer hy zynen hoed afneemt. —
Ieder verftandige moet deeze en foortgelyke gebreken
trachten te vermyden.
Het is beter weinig woorden te gebruiken, en het
wel te meenen, dan veel te zeggen, waar by men
niets denkt.
Zullen onze wenfehen van den rechten aart zyn,
dan moeten wy de waardy van onderfcheidene dingen
voor oogen houden, en anderen dat gene toewenfehen,
wat hnn wezenlyk gelukkig kan maaken, en vooral
met bedachtzaamheid en oprechtheid bezield zyn. —
Uit dien hoofde wenfehen wy u, by gelegenheid dat
wy eeu nieuw jaar beginnen, allen tóe: „ dat gy,
„ by rampen niet onmaatig treuren; het goede, tën
dage_ des voorfpoeds, biymoedig genieten, en geduurig
wyzer, deugdzaamer en Godvruchtiger worden
moogt!"
EENIGE

C 4 * )
EENIGE ONOPGEMERKTE WELDAADEN
GODS IN DEN WINTER.
Wanneer wy de werken Gods in de natuur met wat
meer opmerkzaamheid befchouwcfen, dan wy gewoonïyk
doen, dan zouden wy ook in dit guure faargetyde,
j
m e e n m deI
> winter, toereikende opwekkingen vinden,
om ons over Gods goedheid te verheugen en de
wonderen zyner wysheid te verheffen. Zoo geheel ontbloot
van alle aandoeningen zullen 'er wel wéinige mentenen
gevonden worden, die zich niet tot vreugde cn
dankbaarheid zouden laaten opwekken, wanneer zy de
lchoonheid der Natuur in de lente of in den zomer
en den zegen des Ailerhoogften in den herfst aanfehouwen;
maar zelfs de tederfta harten vinden dikwerf
geene dankensfioffe , wanneer zy de velden van alle
bekoorlykheden en zegeningen ontbloot zien, wanneer
koude noordewinden hunne wooningen doeu fchudden,
of wanneer de aarde met fneeuw en het water
met ys bedekt is. Maar is dan dit jaargetyde werklyk
zoo arm aan weldaaden, en zoo weinig Bekwaam
om de aandacht en de dankbaarheid der menfehen op
te wakkeren? Neen, myne Leezers en Leezeresfcn'
Oewent u flegts om oplettender te zyn op de werken
Gods in het ryk der Schepping, en dankhanrer voor
de genngfte proeven zyner goedheid; dan zal ook de
Wmter u genoegzaame gelegenheid verfchaffen , om
uw weldaadigen Schepper en Onderhouder te pryzen
Ik zal u thans daartoe een bekwaame handleiding geeven,
met u eenige onopgemerkte weldaaden Gods in
oen Winter voor den geest te brengen. De Eet (Ie is:
yod verzorgt menfehen en beesten in den AVintcr:
de Iweede: God heeft de fneeuw en de vorst ingericht
om het aardryk vruchtbaar te maaken: De Derde
is deeze: God herinnert in den Winter den menlenen
de verganglykheid van hun keven.
Foor Eirst: God zorgt voor menfehen en dieren in
den winter. David prvst deeze weldaad met deeze
woorden: Heere! Gy behoudt menfehen en beesten. Ps.
? i
7
Z o
' Z— ° v e d e m i , l i o e n c
n van redelyke fchepielen,
die op den geheelen aardbodem verfpreid woo-
Ggg 2 n e n

C 422 )
«en, worden in dit jaargetyde van al dat gene ver»
zorgd, wat tot de behoeften hunnes leevens noodig
is, offchoon de aarde thans woest en ledig is. Deeze
alwyze en goedertierene verordening, welke de Schepper
van hemel en aarde tot onze onderhouding ger
niaakt heeft, verdient om zoo veel temeer befchouvvd
en bewonderd te worden, hoe grooter het getal der
menfehen is, en hoe menigvuldiger de behoeften naar
hunnen ftand , ouderdom en leevensmanier zyn , ja
hoe weiniger zy zelve in Haat zyn voqr hunne inftandhouding
te zorgen, 't Is waar, het aardryk brengt
thans, in den winter, geene vruchten voort, die tot
mondkost voor den mensch dienftig zyn, maar even
daarom moesten de velden en akkers in den. afgeloopenen
zomer en herfst soó vruchtbaar zyn, opdat wy
van de zelve een ryken voorraad tot den winter konden
infaamelen. Bemerkt hieiin dan de weldaadige
wysheid van God; want had God ons in den zomer
pn herfst onverzorgd gelaaten, zoo dat wy thans gecfien
voorraad van fpyze hadden,maar denzeiven nu eerst
door arbeiden uit den grond der aarde moesten haaien
, dan zouden wy ons voorzeker in een' alierdroevigften
toeftand bevinden. Maar de Heer, de eeuwiggoedertierene
God, heeft onze fchuuren en zolders met
allerleien voorraad opgevuld, zoo dat wy nu den eenen
voorraad na den anderen voortbrengen, en onze
behoeften vervullen kunnen,
En hoe veele voorzorgen van God omtrent de menfehen
ontdekken wy nog daarenboven by de inrichting
van den wintertyd! Hy heeft den mensch de kunst
geleerd, om zich tegen de koude en andere ongemakken
te wapenen: Overdenkt maar eens by U zeiven,
Leezcrs ! hoe ongelukkig zoudet gy zyn, wanneer gy
in eene ftrenge koude noch hout, noch klederen ,
noch bedden haddet, om u daarmede te kunnen verwarmen!
Hoe goedertieren is dan de Heer over u,
dat Hy uwe behoeften zoo liefderyk te gemoete koomt,
PU zelfs in het ruiiwfte jaargetyde voor uw gemak en
nooddruft zorgr! Gy geniet, immers de meesten uwer,
thans nog de aangenaame warmte van 'tvuur; moet
Gy dan God niet danken, die turf en hout in zulk eenen

( 4=3 )
neii overvloed laat groeien, dat ook zelfs'de armfte
zich daarvan nooddruftig kan bedienen. De jaarlykfciie
aangroei van het hout is even zoo wel een biyk
van de voorzorge van God, onzen liefderyken Vader,
als de vruchtbaarheid van het veld. Gy hebt nog
warme bedden,, waarin gy geduurende den nacht kunt
fusten; gewislyk eene weldaad, waarvoor gy verpligt
zyt, God, uwen Weldoener, op eiken avond te danken,
inzonderheid, wanneer gy bedenkt, dat veele van
uwe natuurgenooten geene bedden hebben, om zich
daarin te verwarmen. Gy hebt ook nog klederen,
met alleen om uwe naaktheid daar mede te kunnen
bedekken, maar ook om u tegen de koude te kunnen
belchutten. En dunkt u dit geene weldaad van God
ie zyn, zoo denkt maar aan uwe arme broeders, die
hall naakt; in gefcheurde lompen wandelen, en'van
koude en ongemak •nauwlyks hunne halfverftyfde leden
kunnen beweegen. ó Hadden deezon fJegts de helft
,van de klederen, welke veeleu onder u bezitten, hoe
gelukkig zouden zy zich achten! — En gy zoudet uw
geluk niet willen erkennen? Gy zoudet uwen Schepper
voor deeze weldaad van verwarming in den winter
niet willen danken?
i Ja,— om dit by deeze gelegenheid met een woord
te herinneren, — even daarom laat God den mensch
-geheel naakt, en zonder eenige bedekking, gebooren
.worden, terwyl de meeste dieren hunne kleeding mede
op de wereld brengen, om den evenmensen een
Voorwerp van medelyden en ontferming te zyn. Neemt
derhal ven uwen behoeftigen naasten'in uwe befeherming,
en erkent uwen pligt om den armen tefpyzen,
te kleeden, te verwarmen, te troosten, en dus zyne
bekommering en kwelling te verzachten, om hem een
vroegtydigen dood te ontrukken ; deelt hem mede, het
zy van uwen overvloed, of van uw maatig vermogen
en bedenkt, dat men nooit te arm is om te kunnen
weldoen: fmaakt het zoete vergenoegen van een edelmoedig
hart, om uwen behoeftigen broeder de ftren°heid
van den winter, en de moeilykheden van zvn
leeven door een daadelyke mededeelzaamheid verligt te
hebben.
&
G
gg 3 Doch

C 424 )
Doch de voorzorg van God in den winter ftrekt
zich niet alleen uit over de menfehen, maar ook over
de redelooze dieren. Dat de ontelbaare menigte van
dezelve in den zomer hunnen onderhoud en hunne wooningen
vinden, is zoo zeer niet te verwonderen, omdat
dc geheele natuur in dit jaargetyde medewerkt om
dit oogmerk te bereiken; maar dat zelfs in den winter
zoo veele millioenen van viervoetige, kruipende vliegende
en zwemmende fchepi'eien'voortduuren e'n onderhouden
worden, is eene zaak, die den nadenkenden
niensch in verbaasdheid en verwondering zetten moet.
Een groot getal ven dieren wordt door de milde Natuur
in den winter met een zoodanige bedekking voor-
Zien, dat zy zich zeer ligt tegen de koude befchutten,
en hun voedfel en onderhoud even zoo Wel als
in den zomer kunnen vinden. Het lichaam van veele
viervoetige, en inzonderheid van alle wilde en verfcheureude.dieren,
is van den Schepper zoo ingericht
dat het tegen den winter en tegen den zomer zich
•van het oude hair ontdoet, en in den winter met een
veel dikkeren pels voorzien wordt, waarin het de ftrengfte
koude kan verduuren. Een andere foort van dieren
vindt onder de korften van boomen, in oude muuren,
en in de holen van bergen of fteenrotfen een
veilige fchuilplaats, zoo dra een overhandtoeneemende
koude hen noodzaakt hunne zomerwooningen te verlaaten.
Hier brengen zy hun voedfel, of" voor den
winter by een, of zy leeven van hun eigen vet, 't welk
zy in den zomer gezet hebben, of zy brengen den
geheelen winter in een geduurigen flaap door. Aan
cenige foorten van Vogelen, die daarom Trekvogels
genaamd worden, heeft de wyze Schepper een natuurlyke
aandryving (jnftincY) gegeeven, om in groote
fchaaren uit de koude In warmere gewesten te'trekken.
Andere Vogels, die niet bekwaam zyn om zulke
verre reizen te onderneemen, vinden nochthans in
den wintertyd haar nooddruftig onderhoud. Eenige
weeten het klein gewormte tusfehen het mosch en de
ipleien der boomkorften op te zoeken; andere hebben
geleerd haar voedfel f onder de fneeuw en het ys op
te krabben. De bloedelooze diertjes van allerlei foorten,

( 425 )
ten, die zich in de moerasfen en waterpoelen ver»
Ichuilen, leeven den geheelen winter zonder voedfel,
terwyl intusfchen alle leevens beweegingen in hun
klein lichaam beftendig voortduuren. En hoe veele
middelen en wegen zyn ons misfchien nog geheel onbekend,
welke dé Voorzienigheid gebruikt, om de
dieren in den winter te verzorgen, te fpy2en, en op
een behoorlyke wyze te onderhouden. Wie onzer
wordt dan, by de overweeging van dit alles, niet gedrongen,
den alomtegenwoord'igen en almagtigen Onderhouder
van alle dingen te aanbidden? wan: hoe vol
van majefteit en beerlykheid Hy ook is; zoo goedertieren
is Hy tevens, dat Hy zelfs het geringïte van
zyne ichepfelen niet laat vaaren. Laat u dan beweegen,
myne Leezers! om, onder een getrouwe waarneeming
van iiweu post en pligt, alle uwe zorgen op
den fleer te werpen, en op Hem te vertrouwenwant
die God, welke de dieren in den winter met
dekfel verzorgt, zal ook u met genoegzaame kleedins
voorzien : die God, welke den dieren de holen der
bergen en de fpleeten der fteenrotfen tot hunne wooning
aanwyst; zal ook u eene plaats laaten vinden,
Waar gy veilig en in vreede zult kunnen leeven: Ja,
die God, welke voor de dieren, zelfs onder de fneeuw
en het ys, hun voedfel bereidt, zal ook in armoede
en koude u weeten te onderhouden. En dit leidt my
van zelfs tot de tweede onopgemerkte weldaad van
God in den winter, welke deeze is:
,, God heeft de fneeuw en de vorst ingericht om
5, het aardryk vruchtbaar te roaaken." De fneeuw,
die uw wateragtige dampen beftaat, welke in de lucht
bevriezen, fchynt in den eerden opflag van geene zonderlinge
nuttigheid te zyn: ja men zoude veeleer den-
Ken, dat de koude vogtigheid, die zich door de fneeuw
over de velden verfpreidt , een fchadelyken invloed
op de _ gewasfen en boomen zoude hebben, maar de
ondervinding leert juist het tegendeel. De fneeuw is
het beste dekkleed, 'rwelk God aan het koorn,degewaslen
en boomen heeft kunnen geeven, om dezelve
legen de (cbadelyke Itreiigheid van den vorst te befchutteij:
wantjchoon zy naar hst uitwendig gevoel koud is,

C 426 )
befchermt zy nochthans het aardryk tegen de koude
. . winden, onderhoudt de noodige warmte voorliet winterzaad
, en lost het zelve door zyne falpeteragtige
vogtigheid op. Dus maakt God reeds in den winter
een nieuwen aanvang met zyne ichepfelen te onderhouden,
en bereidt ons voor het toekoomende dien ze*
gen, welke onsmenfehen en zoo veele andere dieren voeden
zal. Hierom is ook de fneeuw een werk van Gods
wysheid : ,.Hy zegt tot de fneeuw, wees op de aarde."
Jon XXXVII. vs. 6, „ Hy geeft fneeuw nis wolle, Hy
,, ftrooit den rym als asfebe, Hy werpt zyn vs henen
„ als Hukken." Ps. CXLVJL vs. 16, 17. " Wie zoude
hierin de goedertierene voorzoree van onzen God en
Vader niet willen erkennen! Wie zoude, by zulk eene
wyzc beftiering, het ongeloof en de onnutte voedfelzorg
willen plaats geeven! Neen, het gene ons in
den eerften opilag fchynt onnut en iehadelyk te zyn,
bevordert dikwerf in vervolg van tyd onze welvaart;
en als wy meenen , dat God zich om ons niet bekommert,
dan maakt Hy reeds heimelyke fchikkingen, om
ons uit deezcu of genen nood te redden, of deeze en
gene weldaad te bezorgen.
(Jtlet vervolg en flot in V volgende nummer.}
Te Groningen, by W. Z U I D E M A . 1798.
Boekverkooper aan de Breede Markt op de
hoek van het Kleine Koude Gat.
Te Amfterdam, by van der Burgb en Zoon, Cravlus ,
Nieman en de Fries, Appingadam Knypinga. Farmfum
Westendorp, Haarlem Bobn en Lootjes, 's Hage
y. Plaat, Leeuwaarden C. van Sligh, Leyden
Du Mortier, Herding en Honkoop, Nieuwwolda
Weemko jfurriens, Rotterdam van Santen,
Utrecht van Paddenburg, Veendarn H. %
Mulder, Westzaandam van Aaken,Winfchoot
/^/K^OTjWinium B,Swaagman.

W E E K B L A D
VOOR D E N ZOO G E N A A M D E N
GEMEENEN MAN.
N'. 54.
EENIGE ONOPGEMERKTE WELDAADEN
CODS IN DEN WINTER.
(Het vervolg en flot van nummer 53.)
Eydoch de fneeuw verwarmt niet alleen het aardryk
in den winter, maar zy maakt het zelve ook vruchtbaar.
Immers hoe veel moeite en arbeid moet niet de
Landman beftecden, om zynen akker nooddruftig té
bemesten! Hoe ligt valt het in tegendeel God, om

C 428 1
5, dlg zyn in 'tgenc, waar toe ik het zend" TFq
SE? 5
'
W
'
M o g t e n w
y
d a n m
aar altoos een
goed aardryk zyn, en den invloed van Gods genade
zoo gewillig aanneemen, als het aardrvk bereidw, lij
iVngen. ^
V 1 u d u b a a r a k i
' « g de fneeuw 3
IwS 0
^^ 0
° e n W e r k V a n G o d s W v s h e i d
en goed­
heid, dat de warmte van tyd tot tyd afneemt en L
koude allengskens vermeerdert'. Want w nneer reeds
n t begm van den herfst de koude zoo frherp en
Vinnig begon te zyn, nis wy de zelve in de wintermaanden
ondervinden, dan zoude zulks niet alleen Sn'
onze hchaamen maar ook aan de vruchtbaarheid ' „
het aardryk veel nadeel verwekken. Daar uit zoute
zaad, alle tedere gevvasfen, en alle winterplanten ten
eeuemaal te gronde gingen; de lente zoude ons geene
bloemen en de zomer en herfst geene vruchten kun!
ren leveren. Hoe goedertieren 5teft dEffiJ*
Schepper voor onze gezondheid en voor onze onder-
mer het weder zoo heeft ingericht, dat beide de
Jichaameii zoo wel der menfehen als der dieren *elvk
nede de gcheele aarde in ftaat gefteld worden om het
S£S"?iï d
e
, k
° L l d e d i c s t e b e t e r t e
kuiïveï
draagen. t Is welwaar, een ftrenge vorst veroorzaak
menigmaal veele ongemakken,"en heeft dikvverf
W te S , ° C
d e w
' a" . ater
P«"«> worden onbruikbaai.
de visfehen fterven 111 ondiepe wateren- de Z
ftiI- e
d/ y
o Zenb
r° Vei
a r e
] ^
° C V e r s : d
e watermolens fta „
ftd: de gevyasfen lyden veel nadeel: het winterkoor,?
indien het niet met fneeuw bedekt is, vervries " vee
boomen en planten verderven : een grooï Xal v i
dieren t it g M ^ ^ 8 ot e al va_„
lTTJ° Ud
f te
gronde; jaa veele menfehen lyden
daar door veel nadeel aan hun leeven en "ezondhed •
Doch hoe veele winters gaan 'er voorby,Cnter &
Do h wann^. 1 2 6
^ ^ « W ^ werktagi'pLÏÏ?£&
ten verin w ' «n.ge dieren hier of daar mogten
vergaan, of wanneer ook een felle vorst eeni|e
ver-

C 429 )
ïeTirSii? ?? V
f * wat is dit «,
éL^TcZgT g
r 0 0 t e v 0 0 1
- d e e , e
» } welke wy
m y n e
ii/l^ nl!u' J- ee
? ers
' in hettoekoomende,
zvnl JZ ° VCI
d e W £ g e n G o d s , voorzichtiger
S, ,L A
ai
d e n g e h e e l e n
' '7, fimenhang van de
ver& d w c r 2 0 0
^, f reinig inzien; daar wy het
verband usfehen de oorzaaken en werkingen in de
h TL n
,n a a r e h e Z , ï ,g ^n omtrek kennfh; hoe is
de nuïi,rhrif Iy
e e n g e g r o n d 0 0 r d e e l
f Vf- Wi «ver
ÏLr*
g il d
, of fdiad
T elykheid van natuurlvke dingen
1
L a a t
S M i H ? S k o ,' «^htige menfehen, fnfn
Ï! n
, d e e Z e n
bekennen, en ons meer en meer
Jn de troostryke overtuiging fterken , dat 'er meer
goed dan kwaad, meer aangenaamheid dan droefheid
Jn de wereld te vinden zy. ja, laat ons wel ove -
weegen, dat menige verandering, welke wy, door eigenbaat
gedreeven, voor nadeelig houden, over het
geheel .genomen, het welzyn van de wereld Tevó -
%
tril , f", overdenking zullen wy het onwaardeerbaar
voordeel genieten, om in alle voorkoomende
gevallen te kunnen berusten, en in alle verander
hoe droevig zy ons ook mogen toefchvnen, God on!
zen wyzen en goedertierenen Vader te pryzen.
bmdelyk geeft ons de.winter bekwaame gelegenheid
aan de hand, om te gedenken aan de verganglykh d
en aan het einde van ons leeven. En deeze is de h'r-
Je weldaad van God, die wy nog met wem ge woot
den willen overweegen. Sneeuwvlagen en zonnefchvn
ftadL ere
af en
wisfelen g
i„ dender ^
ltadig af. Nauwlyks koomt de zon te voorfchvn
of zy is ook reeds wederom verdweenen, en dit is
eene afbeelding van het menfchelyk leeven , waarin
ons menigvuldige wederwaardigheden bejegenen Zoo
a
! s
J« de" Heiland ging, wanneer H y S t d S
cpelen de ftad Jerufalem naderde ; dus gaat het ook
nog dikwerf met zyne naarvolgers, want op het blSde
geroep: „Hofannaden ZoneDavids; Gezegend s Hy!
" hóoïft 3T in
, de
". n
» a
d e s H e e r e n r ' Holanna in dl
,, hoogte hemelen." MATTH. XXI. vs. 9. volgde wei,
wge dagen daarna het onftuimig gefchreeuw: „ Kruist
H H H
2 „ hem,

( 43° 3
: hem, kruist hem." Maar gclyk de fnceuwvlaagen
en rto-mwinden noodzaaklyk zyn tot de vruchtbaarheid
van het aardryk; zoo zyn ook de tegenlpoeden
en wederwaardigheden, die ons in dit kleven ontmoeten
nuttig en 'heilzaam. Wy zouden derhalven ten
uite'ften onverftandig handelen, wanneer wy geen andere
, dan goede en blyde, dagen wilden gemeten.
e
tls "enoeg, dat alle wederwaardigheden, die ons be->
teeeneh, wéinig of niets te rekenen zyn, tegen de
voordeden, welke wv door Gods voorzienigheid genieten
; ja dat zy als verborgene weldaaden aan te
merken zyn, indien wy dezelve, naar het voorklmlt
van Gods woord , tot heil van onze zielen weeten
aan te leggen, evengelyk de fneeuw, de iïormwind'en
de vorst en alle veranderingen van het weder,
middelen zyn, door welke God ons nieuwe weldaaden
bewvst. . .. , „.
De gebeele Natuur heeft in den winter die bevalligheid
en fchoonhetd niet meer, welke zy in den zomer
had De velden en hoven, welke wy in den zomer
zoo'caarn bezoeken, zyn dan met een dikke fneeuw
bedekt- maar in weinige dagen kan ook deeze fneeuw
weder'fmelten. „God zendt flegts zyn woord, en
doet ze fmelten, Hy doet zynen wind waaien, en
?
' de wateren vloeien henen." Pf. CXLVII. vs. 18. Zouden
ons deeze veranderingen in de natuur niet opmerkt
Kaam maaken op de ydelheid van alle aardfche dingen?
Gewislyk! God heeft ons niet zonder genoegzaame redenen
zulke gedenkteekenen van de verganglykhe:d in
de natuur gegeeven: zy zullen ons met hnder ftemme
deeze gewigtige waarheid Dredikan, welke Salomo in
Kvnen Prediker voordraagt: „Ydelheid der ydelheden,
het is al ydelheid." Hoofdft. I. vs. 2. Hoe fnel
worden ons alle onze zinlyke genoegens ontrukt? zy
verdwvnen, terwyl wy ze nauwlyks beginnen te gemeten
Dikwerf hebben wy den morgen van eenen dag
riet blydkhap begonnen, en reeds tegen den avond
vlieten onze ooeen van traanen. Hoe vluchtig, hoe
verganglyk is niet het genot van alle aardkhe goederen'
De fcliatten, op welke wy wel eens trotsch zyn,
tnaaken zich dikwerf vleugelen, gelyk eep arepd, ep
vhe^:

'C 431 )
vliegen van hunnen bezitter, juist dan, wanneer hy
de zelve in een ougeftoorde ruste meent te bezitten.
De overgang van den grootften rykdom tot de uiterfte
armoede is dikwerf even zoo fciiielyk, als het volgen
van dooi weêr op een ftrenge vorst. En wat lüerby
nog verdient opgemerkt te worden, is, dat ons leeven
en dg gezondheid van ons lichaam even zoo verganglyk
zyn, als alle andere ondermaanfche dingen. Hoe
haast koomt de winter van ons leeven, en hoe fchielylc
naderen de jaaren, van welke wy zeggen'zullen, „ ilc
„ heb geenen lust in de zelve." PRED. XII. vs. as Als
dan verdwynen alle bekooringen, op welke wy ons irt
de lente en in den zomer van ons leeven verhovaardigden
, en indien wy verftandig willen denken en handelen,
dan moeten wy uitzien naar een ander en beter
leeven, 'twelk aan zulke veranderingen niet onderhevig
is. De nacht overvalt ons in den winter, eer wy het
vermoeden, zelfs wel eens in het midden onzer bezigheden.
Wanneer wy ons dikwerf nog gereed maaken,
om 'teen of ander werk te volbrengen, dan verfchynt
op 't onverwachtfte de avond of de duifternis, die onze
bezigheden afbreekt. Hier ontdekt zich eene afbeelding
van den nacht onzes doods; eer wy 'tvermoeden,
is hy veelligt voor handen. Én o! mogte hy
ons dan onder zulke bezigheden aantreffen, van welk©
wy eenen zegen in de eeuwigheid kunnen verwachten.
Het droevigfte en het meest verveelende in de winternachten
is, dat zyzoo lang duuren, eer het dagliche
weder aanbreekt; en misfehien verwekt het denken aart
de langduurigheid van den doods-nacht ook in ons menigvuldige
akelige voorftellingen. Edoch, gelyk d»
winternachten onder een zachten flaap ongemerkt voorby
fluipen; zoo zal ook de doodsnacht, eerwy'tvermoeden,
een einde neemen, en de blyde morgen vat»
de toekoomende ópftanding aanbreeken. Want zoo zeker
en gewis het aardryk, 'twelk in den winter mei
fneeuw en ys bedekt is, op zyn behoorlyken tyd wederom
zal beginnen te groenen : en zoo zeker en gewis
de boomen, die in deezen tyd als verderven en
zonder vrucht zyn, in den toekoomenden lentetyd wederom
zullen uitbotten en vruchten draagen, zoo ge-
Hh 3 wis

C 43* >
wis zulle» ook de doode lichaamen der menfehen P,n*
m c n e n e e n
wederom leevend g worden „ en uir te *
t e
fchyn koomen. Mogten wy dan mvZ r " TJ'
dankbaarheid, de werken Gods berispt of veruht heb'
ben m het toekoomftige opmerkzaameie„ da, kbnrer'
zyn f Mogten wy aan den winter van on leeven a
dood, graf, en eeuwigheid meer gedenken' h m "
ten wy, wanneer wy in deeze guure ch«Jj a
warmende kracht van het vuur oSdervindeS nf ,
lieer de leden van onze lichaamen Se ^ f c ? ^
11 f U S t e n
Set „ 2yi
God n 'iTr^ verkS ^
genieten, God, den goedertierenen Vader en Onder
houder van ons leeven, danken, dat Hy ook onzes aan
gezichts hulpe en onze God is. —
aan
* i
W I N T E R .ÏVONDLIED.
Op de wyze: Nu V muts jen af e» 't Faderland.
D e r y z e w i n t e r is w e I k o u d
iJ ,
Maar geenszins ongezond;
Ook hebben wy nog turf en hout,
i^n nooddruft voor den mond.
Een huis, dat ons befchutten kan
Voor regen, fneeuw en wind;
Daar menig arm en deugdzaam man
Nauw brood of fchuiJplaats vindt.
Myn warme kleêren dekken 't Ivf
Myn bed is taamlyk goed;
kHeb honderd dingen tot geryf-
Dus ben ik welgemoed. "
Ik werk met vlyt, en wacht van God]
Zyn zegen over 't werk.
Gods hand befïuurt des werelds lot
.Aen beste van zyn Kerk.
Angst-
g

C 433 )
Angstvallig vraagen: boe zal 'traan*
Strydt tegen Jefus leer :
God zorgt getrouw voor elks beftaan.
Wie heeft van 'tkniezen meer?
Ik neem myn deel, dat God my geeft;
Geen rykdom is myn wensch:
Uie vergenoegd en dankbaar leeft,
is een gelukkig mensch.
Indien het altyd zomer was,
De zomer had geen' lust:
fcenroonigheid verveelt ons ras,
Ln t veld had nimmer rust.
De winter geeft ons vruchtbaarheid
Aan t uitgemergeld Jand:
JJe Algoedheid houdt, met wys beleid,
Lik jaargety in ftand.
En zitten wy, in 't avonduur,
Dan vreedzaam bv den haart,
Wy warmen ons by 't koeftrend vuur,
-Uat vergenoegen baart.
A 1 l s d e
koude foms wat zwaar,
Al ineeuvvt het nog zoo fel,
Ik prys den Opperzegenaar!
Al wat Ily doet, is wél.
OVER DEN SLAAP.
vroeg lpï:l? RI
* ** **" WCêr2il5
h y m Z e e r
BrttoÏÏfl- ' - W C ? b e g r e e
P' h
°e veel hy door
om 2 S h V e r 2 L 1 , m d e
> e
« ook dikwerf vooW
flag t e
Sin n , v e i b é
teren, kon hy 'er even we
ZJLnltl-° mdat
g e e n ^ ' "oeds y
genoeg had
Z m t e g e n h c t g ü e d e t e
't vSs n H overwinnenf
was ffl den zomer, dat hy eens 's morgens vroeg
ten

( 434 )
ten vyf uuren ontwaakte; op *togenblik kwam zyn
voornecmen hem in de gedachten; hy dacht by zich
zelven-: „ik moet immers ééns een begin maaken."
Hy fprong tchielyk van het bed; maar eene rilling
liep hem over 't geheele lichaam, zoo iïerk kantte zyne
traagheid zich daar tegen.
Inmiddels kleedde hy zich fchielyk; maar by het
aankleeden fcheen het hem nog altyd, als of hy zich
wederom moest nederleggen. Hy was ook zells eenige
maaien in de vcj-zoeking, om het te doen; maar
by ftond de zelve gelukkiglyk tegen.
Na dat hy zich gewasfchen en vervolgens gekleed
bad, ging hy zitten om zich tot zyne lesfen voor te
bereiden; en met veel genoegen bemerkte hy, dat hem
alles veel gemaklyker viel dan te vooren.
Zyne Leermeester was den geheelen dag buiréngemeen
over hem voldaan, en zyne Ouders, welke dit
boorden, overlaadden hem met liefkoozingen.
Hy zelfwas vrolyk en vergenoegd; het fcheen hem
toe, als of hy heden een nieuw leeven had begon-
N C N
- , , , J
Nu dacht hy by zich zelven: „ beloont my de
„ kleine overwinning van my zelven, welke' het vroeg
„ opftaan my heeft gekost, met zulk een groot ver-
„ maak; 6 ik zou immers een dwaas zyn, wanneer
„ ik niet alle dagen zoo doen wilde."
Hy deed dit C iederen morgen viel 't hem gemaklyker
om even zoo vroeg op te ftaan. Eindelyk wierd
het hem zoodanig tot eene gewoonte , dat hy nooit
langet flaapen en in 't bed blyven
't ook willen doen.
kon, al had hy
Te Groningen, by W. Z U I D E M A . 1758.
Boekverkooper aan de Breede Markt op de
hoek van het Kleine Koude Gat.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
N'. SS-
Titel, rykdom, geld noch goed,
Ordens lint noch aédlyk bloed, >
Zetten ons geene achting by :
Deugd alleen geeft ons waardy.
OVER DE EER.
(Eene gefdbiedenis van drie hoeren-zoonen.')
Irlet vee is te vreden, als het gezond is, te eeten.
krygt, rusten, en als de tyd daar is, aan de drift om
zyn gedacht voort te planten voldoen kan. Maar
voor ons, naar Gods beeld gefchapene menfehen, met
eene onfterflyke ziele , is zulk eene dierlyke vergenoegdheid
niet voldoende. Wy moeten meer hebben.
Zelfs de geringde Arbeider begeert met recht, om
vergenoegd te kunnen zyn, dat hem niemand verachte
en befpotte; dat de gene, van wien hy loon ontvangt,
vriendlyk jegens hem zy; en zyne Medeburgers
hem voor een' braaven man houden, offchoon hy
'arm zy. Wie het ook even veel is, wat andere verftandige
en deugdzaame menfehen van hem zeggen,
dien kan men niet vertrouwen, en men mag deuren
en venfters wel voor zulk eenen fluiten. In tegendeel
zyn 'er ook voorbeelden van lieden, die, door ydele
eerzucht bezield, of gekken geworden zyn, of zich
fchande en ongeluk op den hals gehaald hebben- Wat
II. Deel. Iü waa-

h J[ S 4?l >3 3T W
waare eer zy, en hoe men daar toe geraake, blykt
duidelyk int de vofgööde gefchiedenfs.
'Er waren drie boeren - zoonen, even oud, die te
«amen naar fchool gingen. De Ouders van alle drie
waren welgeftelde eii bïaave lieden; .doch zy mogten
emane er nfee best- lyden. Dewyl de kinderen liatlyk
«ie feilen en ondeugden der Ouderen aanneemen, zoo
zagen ook deeze drie jongelingen elkander met nydige
oogen aan, en als zy opwiesfen, zocht de een aanzienlyker
en grooter in het Dorp te worden dan de
anderen. Zy floegen alle een' verfchillenden weg in,
aan het einde zag men, wie de kunst, om zich waare
eer en hoogachting te verwerven, het best verftond
De een, Pieter Rok geheeten, was een fraai en vlu»
jongman. * Als vrygezël had hy altyd de fchoonltS
Kleêren; hy droeg gouden knoopen in zyn hembd,
twee hembdrokken met zilveren knoopen, een' witten
en een zyden damasten, daar benevens een' broek
met een dertig kleine en eenige groote zilveren knoo-'
pen. Zoo uitgedoscht, met een horlogie, waar aan
een zilveren keten hing, in de zak, een paar groote
gespen met zilveren beugels op de fchoenen , een'
mooien rok aan, en een' grooten driekantigen hoed op,
en zoo verder, liep hy langs de buurt. De Meisiei
waren zeer blyde, welke hy op kennisfen of op boeldagen
bieren en hoógtyden, tot zyne vryfrers nam,
en hy (lelde zich al heel wat voor, als de lui braaf
na zyne kleérert zagen. 1 oen hy naderhand in eene
eigene huishouding kwam, liét hy engelfche venfterraamen
in zyn huis maaken, en de deuren en venflers
traai verven, en op den dam aan den weg zettede hv
eene_ poort. Zyne Vrouw en Kinderen kleedde hy

C 437 )
hy niets. Als rju het jaar om was, en hy rekening:
, V 0
° r d e
C
",
o / W
'
z o
° h a d h
Y zulke gro?
\j fouten begaan, het zat m elkander als gehakt moes,
2£ VTOS zoo zonder orde en zonder zin door mal-
Jaê, heen gefchreeven, dat de Collator hem, offchoon
hy anders een eerlyke kerel was, van zyn Kerk voogdschap
moest ontzetten. Omdat hy zich zoo veel fe
got gedaan had op zynen titel, zoo lachten de lut
ïenhp?H
C r W 3 t
^
U i t
" P / r
^
A
'°* b
V deeze gele-
S r t e r \
c d e , l k e n
gekende,'bemerkte dat hem
iet de rechte eerzucht, maar eene kinderachtige ydelfte
ken" Z*% • ^
d
hadden. Hierby liet hy het
S ' e
" a
Hengskens vergaten de lieden zyne mis-
3 ' e
a , e
? r d e n h e m m e e r
dan toen hy 'er zoo
,
zeei op gefield was om geëerd te zyn.
De andere van de drie, Jannet Kugel, dacht: Geld
maakt den man: en fpaarde van jongs af al zyn geidjen
op: daar er, boven kreeg hy het ryklte meisje van
het dorp, en erfde, als eenigfte Zoon, de gehecle na-
Jaatenlchap van zynen Vader. Toen waren alle oogen
op hem geflagen, en devvyl de meesten zyne fchuldemars
waren, en de armen by hem een daghuur verdienen
konden, zoo nam een ieder voor hem den
noecl at, en men noemde hem Kugel, in plaats van
Jannet. Hy verbeeldde zich een voornaam Man te
a l s 1 v
I,' '. '?. aai e v e n a a n z
' ynen hoed tikte, cn
hv ï^l' dl n d,
t 5 p a f n a m e n
- D o c h h e i t
^vk wierdt
ify van aden benydt, en naardien hy zich zelven en
anderen van zyn geld r eenen niets te goede deedt, zoo fcholdt
dar t ïï? T 8'erigaart. Nu geviel het,
dat deeze Man het ongeluk had van door den brand,
ü,„A
S S t z y a
°° '
h u i s
' ft
-' h
uur, en ftallen met alles
wa daar_in was, te verliezen. ' Hy kon zelfs zyne
geldkas met redden, maar die ver-brandde mee, en een
gauwdief van eep' arbeider maakte zich, by het opruimen
meester van her geld, hetwelk in een klomp
byeengefmo ten was. Kugel had nu niets meer dan
zyne eigendommen en uitftaande kapitaal»,. Daarom
Jiet hy het ge!d aan eenen iegelyken opzeggen; zelfs
aan heden, wier huis en hof ook verbrand was. En
door dit geval wierdt hy nog veel gieriger; hy verli
1
2 druk-

C 438 )
drukte de Arbeidslieden; gaf aan gecncn armen eene
kristelyke gave; bekortte zyne dienstboden in her
loon, zoo dat hy binnen weinige jaaren weêr jn den
zelfden ftaat kwam, in weiken hy voor den brand
geweest was, ja nog ryker wierdt. Maar door zyne
fchraapzucht en zyne onbermhartigheid jegens
behoeftigen, kreeg hy zulk eenen kv.aaden naam, dat
hy eindelyk, toen zyn vermogen op het hoogst gefteegen
was, eerst inzag; dat men rykc lieden Hechts
dan eert, wanneer zy van hunnen rykdom weldoen,
en dat hy niet waarlyk eerzuchtig, maar Hechts hoogmoedig
geweest was.
Hans'Weiman, de derde van de fchoolgezellen, die
onderling om de eer ftreeden, had tot zyne zinfpreuk:
Tracht het eerst naar bet koningryke Gods en zyne gerechtigheid,
en alle andere dingen zullen u toegeworpen
worden, en legde de zelve dus uit: dat het Ryk Gods
daar in beftaat, dat God alles in de wereld zeer verftandig
en wys inrichtte, en dat hy aan alle zyne
fchepfelen weldoet en de zelven gelukkig maakt,
Wie nu zyne zaaken ook met verftand en overlegging
beftuurt, en allen lieden, met welken hy te doen heeft,
zelfs het vee, alle goed toebrengt: die regeert, als
meuGod in zyn Ryk, en het kan niet mislen, of de
eer moet hem van zelve toegeworpen worden, als
mede den rykdom, zoo veel hem naamlyk naar Gods
wyzen raad en wil nuttig zy. Zoo pastte Hans Weiman,
die zyn hoofd niet gebroken had met de verfchillende
verklaaringen der Theologanten , alles op
den ftaat toe , waarin hy leefde, en handelde ook
ovpreenkomftig met zyne grondbeginfels. In den landbouw
of in de huishoudkunde volgde hy niet ahyd
den ouden flenter. Maar als hy een' nuttigen raad of
voorflag hoorde of las, dan beproefde hy het eerst
in 't kleine, en als het goed ging, volgde hy het in
't groote. Over alles liet hy zyn verftand_ en oordeel
vlytig gaan, en vroeg ieder die beter wist dan hy,
om raad en onderricht. Daar door wierdt hy op den
duur zoo verftandig, dat alle lieden naar hem toegingen,
als zy met eene of andere zaak, betreklyk den
laudbouw, de yeefokkery, of opzichtlyk den huwe*

C 439 )
welyken ftaat en de opvoeding der kinderen verlegen
waren. Hans Wdlman wist meesttyds raad, en als liy
her. niet wist, dan zeide hy het rond uit, om geen
fchade te doen door een' flechten raad te geeven. Zyne
liefde jegens andere menfehen was welmeenend, en
hy betoonde de zelve meer in daaden dan in woorden.
Hy had eene oude zieke Moeder, welke hy, om zoo
te fpreeken, op de handen droeg, en oppastte en koesterde,
gelyk zy hem in zyne kindschheid behandeld
had. Ais hy iemand zyner Nabuuren eenen dienst
kon doen, zoo deedt hy het vaak, eer hy daartoe verzocht
wierdt. Jegens zyn huisgezin was hy zoo vriendlyk
en liefderyk, 'dat zy aile dingen goed en te recht
maakten, zonder dat hy het altoos eerst behoefde te
beveelen. Zyn panden in de wegen en de uitwateringen
hieldt hy, tot een aantreklyk voorbeeld van anderen,
altyd uitneemend in orde. Was iemand een ongeluk
gebeurd, en men vroeg wie geholpen had? dan
was het antwoord: „ Ei t wie anders dan de goede
„ Hans?" Deeze naam was hem door de kinderen gegeeven,
jegens welken hy even zoo vriendlyk was als
jegens hunne Ouderen. Tusfchen ryk of arm maakte
hy ook geen onderfcheid. Hy groette eenen flootgraaver
zoo befcheiden als den rykften kleiboer.
Zyne Vrouw had by hem eenen hemel op aarde,
en zy deedt alles, wat zy hem aan de oogen zien kon.
Zyne kinderen behoefde hy niet veel te vermaanen, om
goed en braaf te zyn: want zy deeden het van zelven
dewyl zy zagen, dat hun Vader en Moeder om die redenen
altyd vrolyk en vergenoegd waren, en van alle
menfehen bemii d en geacht wierden. Het duurde ook
niet lang, of Hans Weiman was de meest geachte en
geliefkoosde man in het Dorp. Toen Pieter Kok kerkvoogd
af wierdt, ftelde men hem in deszelfs plaats aan ,
en hy bleef het zyn leeven lang. 'Er viel eens een
kind in het trekdiep: maar Hans Weiman fprong 'er
terftond in, en haalde het kind 'er met leevensgevaar
uit. Hiervoor kreeg hy een gouden penning of gedenkftuk
van de Maatfcbappy der Drenkelingen, opgericht
te Amlierdam. En om dat hy een zoo braaf en
verftandig man was, die algemeen in zyn Dorp nuttig
Iii 3 was,

( 44© )
e n w i e n
r i c I l t l
S n f '" "g in zyn boerenbedryf tot een
voorbeeld verftrekte, zoo wierdt hy door een Vee?
«root gezelfchap van lieden, betraande uk de kundigfte
Eoeren, Burgers, Schoolmeefters, Predikanten Koop-
M ,?u 7
V a
n S V a d e r l
~ " ° d, 'twelk zich noemt
Maatfcbappy tot nut van V Algemeen, aangezocht om
raakte hy in zyn Dorp nog meer in achting, en im
moest hy voortaan, by alle Hoogtyden, boven aan zitten
naast den Predikant. In die zelfde ach bleef
Om* Weiman tot aan zyn einde; waaruit mén ziet
dat hy het rechte middel gevonden had om booga btfnl
Men kan ligt denken, dat deeze Man, dewyl hv ?t
ne boerdery ge_duurig_ verbeterde, en zvne zaaken op
het best zocht m te richten, ook in rykdom toenam!
zoo lang hy leefde, en dat hy zyne kinderen ingoede
onhandigheden naliet; offchoon hy nimmer J f f i
bezorgd was of Uitriep? wat zullen wy eetcn, wat
zullen wy drinken, waar mede zullen wy ons kke!
den? _ Zyn z.nfpreük wierdt hierin ook bewaarheid
By zyne oprechtheid, zyn verftand en zynen vlvt
wierdt hem de rykdom zoowel toegeworpen, of toegevoegd,
als de eer.
1
'
DE V00RDEELEN DER ZINDELYKHEID.
De jonge Scbréüdfr nam het geld, 'twelk hy vart
zynen overleedenen Vader geërfd had. kocht 'er eene
herberg voor, en onthaalde daarin de vreemden, die
hy hem hun intrek wilden nccmen. Hy verkree» welhaast
eenen goeden naam. Wanneer de reizigers o»
de postwagens onderzochten, welke de beste herberg
irt de Stad was zeiden de voerlieden altyd; de «-y»
kalk (dus wierdt zyne herberg genoemd.) En aHe de
reizigers, welke eenmaal by hem onthaald waren zochten
zekerlyk, wanneer zy 'er wederom doorreisden,
den gryzeu va k weder op, en namen by hem hunnen
intrek, bmdelyk kwam het zoo verre, dat bvna alle
de andere herbergen in de ftad niets te doen hadden?
maar

C 441 )
«tiaar dat de gasten, welke in den gryzea valk inkeerden
, zoodanig vermeerderden, dat Scbreuder nog een
huiswsten m
° C S t k a t e n b o u w e n
'
0 0 1 z e t e k u
«nen
Hier over wierden de overige herbergiers nydig, lasterden
Scbreuder, en zeiden, dat hy een laage ziel
w a
V
d l e d o o r
ongeoorloofde middelen de vreemden
trachtte tot zich te trekken.
Dit hoorde een vreemdeling, die by eenen van hun
had vernacht, en zeide tegens hen: „ Gy verongelykt
„ dien man grootlyks; zyne geheele kunst, waar door
„ hy de vreemdelingen lokt, is de zindelykheid. Al-
„ Jes is by hem even net en zindelyk. By de eerfte
„ intrede in het vertrek wordt men dien man genc-
" f e
. n
' wanneer men de fneeuwwitte gordynen, den
„ tnsch gefchrobden vloer, en het zindelyk huisee-
„ raad ziet. Zelfs de fchraahte maaltvd verwekt eetlust
als men het zindelyk tafelgoed, de fchoone
„ borden en fchotels befchouwt, waaiïn alles wordt
„ opgedischt. De heldere glazen pryzen den wyn aan,
„ die er in fchuimt. En men betaalt gaarn eenig geld
„ meer, dan in andere herbergen, om dat men hier
>, ahes met graagte genieten kan. Zindelykheid prvst
„ den menfehen de herberg, de fpys en den drank,
„ aan. Zelts iets, dat gemeen is, wordt hoog geacht,
„ wanneer het Hechts zindelyk is." *
De Heer Welgemoed bezocht zynen vriend, die lievige
hoofd- en tand-pyn had, en aan verfchéidéne
piaatien van zyn lichaam een' afzichtelyken uitflag had.
O, zeide de zieke, toen Welgemoed'zyne kamer intrad,
ont.erm u over my, en ontdek my het geneesmiddel
waarmede gy u by zulk ëene beltcndige gezondheid
onderhoudt!
Myn geneesmiddel, antwoordde Welgemoed, welt op
Jn den put, welke voor myne deur is. Met het koude
water uit den zelven fpoel ik mvne tanden, wasch
iK myn hoofd, oogen en ooren, en alles wat eern^e
zuivering noodig heeft; en op deeze wyze wasch 'ik
byoa

C 442 )
fcyna alle fmarten af, waar van anderen geplaagd worden,
die het koud water ontzien.
* Het is thans een Jaar, dat wy U, waarde Leezer!
in Nr. 9. een bericht mededeelden van de Maatfchappy
der Drenkelingen, hoe deeze Ongelukkigen moesten
behandeld worden, als mede eenige behoedmiddelen tegen
het verdrinken op het Ys. Wy verneemen tot
onze innige droefheid, dat veelen door onvoorzichtigheid
en het niet gebruiken van onze raadgeevingen
verdronken zyn.
Waren hier en daar boven de nieuwsbevrorene wakken
paaien met ftroo gezet — men zou niet van de
baan geloopen zyn, — het welk doorgaans zeergevaarlyk
is, vooral op onbekende plaatzen — Had men op
onzen raad touw op KIolFen by zich gehad, veele ongelukken
waren niet gebeurd.
De Uitgeevers.
Te Groningen, by W. Z U I D E M A . 1798.
Boekverkooper aan de Breede Markt op de
hoek van het Kleine Koude Gat.
Te Amfterdam, by van der Burgb en Zoon, Gravitts ,
-Nieman en de Fries, Appingadam Knyptnga, Farmfum
Westendorp, Haarlem Bobn en Loosjes, 's Hage
J. Plaat, Leeuwaarden C. van Sligb, Leydeu
Du Mortier, Herding en Honkoop, Nieuwwolda
Weemko jfurriens, Rotterdam van Santen,
Utrecht van Paddenburg, Veendam H. jF t
Mulder, Westzaandam van Aaken,W'm~
fchoot Finkers, Winfum B.Swaagman.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.'
N'. S6.
DE DEUCD BELOOND, OF DE GESCHIEDENIS
VAN EEN' AEMEN SCHOENMAAKER.
£üicn arme Scboenmaaker te D... had reeds met zy*
ne vrouw zes of .zeven jaaren in den echt geleefd,
terwyl 'er niets aan hun beider geluk ontbrak dan een
rykelyker inkoomen. Zy hadden reeds vier kinderen
'in leeven, thans was de goede vrouw voor de vyfdemaal
zwanger. Hoe zy, by de aanltaande vermeerdering
van hun huisgezin, zouden rond koomen, daar
zy reeds dikwyls voor den naasten morgen geenen penning
geld, en geen (tukje brood in huis hadden? —
dit was hun gewoon gefprek by het naar bed gaan.
Gewoonlyk beflooten zy het zelve met te bekennen,
dat zy het niet wisten; en — met traanen. Eens
tegen middernacht, toen de Schoenmaaker nog geen
het minfte kwaad dacht, om dat zyn huwelyks kalender
hem een ftilftand van drie of vier weeken beloofde,
wierd hy door zyn vrouw, uit den flaap gewekt;
die hem te kennen gaf, dat zy zeer hevige pynen gevoelde,
en aan haare, op handen zynde bevalling niet
meer twyffelen konde. De arme man was in geen geringe
verlegenheid. Hy wist zeer wel, dat zulk een
omftandigheid geen uitfiel kon lyden. Om eene vroedvrouw
te laaten haaien , bad hy niemand tot zynen
dienst. Hy was wel bereid om haar zelf te gaan haah
II. Deel. K k I c
k n.

( 444 )
len; doch in dien tuflchentyd moest zyn arme vrouw
geheel alleen blyven; zy hadden |gecn buur, geen vriendin,
die in den diepen nacht gewekt kon worden; in
'tkort, onze man b.clloot liever zelf zoo goed, als in
zyn vermogen was, de pligten eener vroedvrouw over
te neemen, eri zyn'vrouw kwam ook binnen een vierendeel
uur wel gelukkig genoeg, maar ö fchrik! van
tweelingen in de kraam.
Reeds voor één kind ontbrak het by deeze overhaaste
bevalling, en der ouderen bittere armoede, aan
veele dingen , die tot' reiniging en oppasfing noodig
waren; en nu moesten zy zelfs om kleeding, kost en
onderhouding voor twee zorgen! Hoe zy dit zouden
overwinnen, was voor de moeder, die alle lichaamlyke
fmerten, en voor den vader, die zelfde zyne vergat,
een onoploslyk ftuk. Eindclyk viel den laatften
toch een gedachte te binnen, die hem het eenigfte
jniddel van uitkomst fcheen te zyn.
„ Herinnert gy u wel, zeide hy, hoe vuürlg nog
onlangs de Kruidenier op den . hoek van de andere
ftraat, naar kindereu wensch'te? Hoe? Als ik hem nu.
eens een van de onzen voor de deur leide ? het is een
vermogend man; neemt hy het naar zich, dan wordt
dit kind mogclyk zyn erfgenaam en gelukkig; —• behoud
hy bet niet, zo moét hy het ergens anders heen
brengen: overal zal het ten minften beter onthaal vinden,
dan by ons; het is een zomerfchc nacht; voor
het keven van het kind is geen gevaar. Wat zegt gy?
hebt gy 'er niets tegen , zoo breng ik het terftond
Weg."— Hoe groot de nood van de arme vrouw ook
ware, liet zich echter het moederlyk hart nog fterker
by haar bboreil, om den voorllag van haaren man te
vyederftreeven ; zy moest hem echter cindelyk toefraan,
ten eeriteü, dat'hun onvermogen om zes kinderen
op te voeden oogcnfchynlyk was; en dan wat
hun voor de deur ftond, indien morgen hun toeftand
aan meerder lieden bekend wierd. — Zy gingen dan
tót eene deeling over, en handelden' hier in zoo eerlyk
als mogelyk was. De tweelingen waren van beiderlei
gedacht; daar men waarfchynlyk kon gisfen, dat
den kinderloozen Kruidenier, een jongen aangenaamer

C 44D )
zóu zyn, dan een meisje, wierd de zoon tot vondeling
gefchikt. De fchoenmaaker nam hem, zoo goed
mogelyk ingepakt, onder zynen mantel; reeds driemaal
was hy met het kind aan zyne kamerdeur , terwyl
hem zyn Vrouw nog telkens terug riep, om het zelve
nog een kus, den laatften, zoo zy dacht, te reeven.
Eindelyk ging de vader op marfch, die hem
zwaarder viel, dan meenig een Soldaat in het heetfte
vuur van den flag, of op den ftormladder.
'Er was geen mensch op ftraat; — thans was de
fchoenmaaker tot het bewufte hoekhuis, genaderd, had
nog wel tweemaal naar alle kanten omgezien, of hem
ook(iemand van verre kon befpieden; hy zag niets, deed
yhngs twee of drie voetftappen naar de deur, kust?
het (laapend jongetje hartlyk, en leide het neder. Op
het zelfde oogenblik ging de deur open; de Kruidenier
Iprong voor den dag, vatte onzen fchoenmaaker
by den kraag van zyn mantel, en riep: ,, heb ik u
„ daar fqhavuit? komt gy waarlyk nog eenmaal? waar
„ duivel kerel, haalt gy de kinderen 'van daan? en
,, waarom zou ik juist de uwen opvoeden? neem op
„ het oogenblik uw beide kinderen weder met u, of
„ ik laat de wacht roepen, die u en hen wel huis-
,, vefting zal verfchafFen. " — Met deeze woorden
fchoof hy den fchoenmaaker een tweede,geheel vreemd
kind, dat hem, gelyk men vervolgens hoorde, omtrent
een halfuur te vooren, op dezelfde plaats voor zyne
deur gelegd was, onder den arm; dwong hem dit,
zoo vvel als zyn eigen kind, weder mede te neemen,
wilde geen enkel woord meer hooren, en floeg hem
mee dreigen en fchelden, de deur voor de neus toe.
Nooit had zich mogelyk een menfeh in zulk een?
benauwde omftandigheid bevonden , als thans deeze
vader. Wat zou hy doen? voor een andermans deur
gaan? maar mogelyk had men in de buurt reeds iéts
van dit geraas gehoord? zou ook, wanneer hy al verder
ging, en de kinderen te vondeling lag, dgn naasten
morgen niet _ alles ruchtbaar, alles ontdekt zyn,
daar de Kruidenier hem zoo goed als zeker kende?
zoude, men hem dan niet voor het gerecht ontbieden",
en loon naar werken geeven ? — en evenwel dit twee-
Kkk a de,

446 )
de, genoegzaam uit den hemel gevallen kind ! wien
behoorde dit? hoe kwam hy 'er aan? wat zou hy 'er
mede beginnen? als nu de wacht eens kwam? hem
met deeze kinderen aantrof?—naar de corps de guarde
fleepte?— Als zelfs eens een van de kinderen in zyn
arm kwam te fterven? als men eens geloofde, dat hy
deszelfs dood bewerkt of verhaast had? als men hem
eens gevangen nam, terwyl zyn vrouw, — ach! het
heir der mogelykheden, dat hem van alle kanten beftorrnde,
en waarvan altyd ieder laatfte aanval fchriklyker
was dan de voorgaande, wies eindelyk tot zulk
eene grootte aan, dat hy zoofchielyk, als of ten tweedenmaale
de Kruidenier, en het gantfche gerecht hem
by zyn' mantel kreeg, met beide kinderen naar zyn
huisje liep.
Maar nu de verbaasdheid van de arme, magteloos
liggende vrouw, die reeds van doodsangst zweette,
waar haar man zoo lang vertoefde; die zich vast verbeeld
had, hy zou ledig te huis komen, en hem nu
zoo bekaden zag binnentreeden; die, daar hy zyn vragt
op tavel kg, en zoo, fpraakloos als een geest, met
een blik van wanhoop op beide kinderen ftaarde, niet
wist wat haar over kwam; niet begreep, wat 'er van
worden moest; die hem wel twintigmaal vraagde: wat
?
er toch gebeurd was? en eindelyk uit enkele afgebrokene
woorden, haar droevig noodlot meer giffen dan
verneemen kon; — wie kan zich de droefheid en ellende
deezer ongelukkige Kraamvrouw voordellen? —
Byna bragten zy een geheel uur, met bittere traancn,
in vruchtlooze klagten en even vruchtlooze overleggingen
door. Het daglicht brak reeds aan; zy wisten
riog niet, wat zy doen zouden. Eindelyk begon de
inan te befeffen, dat dit zorgen en weenen voor zytie
vrouw , in haare tegenwoordige omftandigheden,
Van zeer gevaarlyke en welligt doodlyke gevolgen zou
kunnen zyn; om haar dus te fpaaren, nam hy, hoe
yerfcheurd zyn hart ook was, allengs een vrolyker gelaat
aan, toen eensklaps een nieuw bemerkte omftandigheid
hunne gefprekken, hun gevoel, en alle hunne
pitziclnen een gantsch andere wending gaf.
Het arme vreemde kind, dat reeds een geruimen
tyd

C 447 )
tyd zonder voedfel gelegen had, begon bitterlyk te
vveenen. De Schoenmaakers vrouw, die dit aan het
harte ging, wilde het kind ten minften wat zuiveren.
Zoo als zy ten dien einde de luyers losmaakte, en het
kind uit het dekentje nam, dat net en zindelyk was,
gaf zy een gil van verwondering: want zy zag, dat
by den hals Van het kind twee ltrookjes papier ingefchooven
waren, die uit de luyeren vielen. Het eene
raapte de kraamvrouw zelve op, en zag het opfchrift:
Honderd guldens! vol vreugde riep zy uit: ó God!
wat zie ik ! De man kwam toefchieten, en nam het
andere papier op, dat op den grond lag; het welk
geen banknoot, maar nog meer waardig was, en luid­
de als volgt: „ De bankier Z... C een
der gegoedfte
„ uit de Stad) kreeg last, den opvoeder van dat kind
„ jaarlyks te betaalen tot het zevende jaar toe vyftig
daalders, tot het twaalfde zeventig, en tot het
,, twintigfte honderd daalders^ Byzondere familie-om-
,, Handigheden noodzaakten de ouders van het kind
„ wel, het ter vondeling te leggen, maar verlaaten
L zouden zy het nooit. Den opvoeder, op wiens eer-
„ lykheid men vertrouwde, ware .het vrygelaaten,
„ waar toe hy het kind wilde opbrengen, mits het
„ maar een welvoeglyke kostwinning was. De bylig-
,, gende banknoot van honderd guldens zou niet voor
afrekening, maar alleen tot eene aanmoediging voor
het toekomende dienen."
Menig een vorst zal dikwerf by het erven van een
Koningryk', zöo veel vreugde niet gevoeld hebben, als
ons paar by het leezen van dit fchrift, en by het ontr
vangen deezer banknoot. Wel honderdmaal kusten zy
nu beide den kleinen vondeling, wien zy hunnen befcherm-engel,
hunnen weldoener noemden i wien zy
boven alle hunne eigene kinderen lief hadden. Van
nu voortaan waren zy alle vrees en nood te boven.
Met vyftig Guldens konden zy zich alles bezorgen,
wat hun huishouden behoefde; voor de overige vyftig
leder koopen; van de jaarlykfche inkomften eene dienstmaagd
houden, en met eigen handen daar voor met
des te meer lust arbeiden. Het wierd reeds dag, en
zy maakten nog geduurig plannen. Plannen van een*
Kkk 3 gansch

C 4^ )
gantsch anderen aart, dan de voorigen waren ' plannen
waar by zy even vrolyk waren, als het bekende boeren
meisje by haar pot met melk.
Doch byna was het ook hier, even als te vooren
op een ydel met uitgeloopen! Geheim kon deeze
zaak, uit haaren aart, toch niet blyven. Reeds daar
door, dat zy ten naasten dage met drie Kinderen te
gelyk ten doop moesten koomen, wicrd een aanzienlyk
deel van de waarheid ontdekt. De inwisfeling der
banknoot. wekte nieuwe verwondering, en de praatzucht
en vrolykheid der goede lieden klaarde het raadfel
ten vollen op. Dit geval kwam meer menfehen
ter ooren, onder anderen ook den Kruidenier: hy
ftond als voor zyn hoofd geflaagen, toen hy hoorde,
dat hy zulk een wel uitgerusten vondeling verftooten
er. aan een ander opgedrongen had. Hy had berouw
over deezen ftap._ Hy eischre het Kind terug: de
Schoenmaaker weigerde het hem; en de zaak diende
voor het gerecht Dit kind," zeide de Kruidenier,
„ was niet voor de deur van den Schoenmaaker, maar
„ voor zyne deur gelegd, dus hadden ook de ouders
„ in hem, en niet in den Schoenmaaker, hun ver-
„ trouwen gefield. Dat hy dit kind terftond weder
„ verltooten had. was alleen een misflag, en wel een
„ vergeeÖyke misflag geweest, dewyl daar by eene
„ dwaaling had plaats gehad. Hy had het voor een
„ verhaten fchepfel, en niet voor een kind dat ter
„ opvoeding gegeeven wierd, aangezien. Nog meer-
„ hy had het eigenlyk niet verftooten, maar (lests aan
„ den geenen, dien hy voor den rechtmaatigen Vader
„ hield, terug gegeeven. Door zoodanige maatreoe-
„ len had hy dies wegens geene fchaade, endeSchoen-
„ maaker door het voorbedacht verlaaten van zvn
„ eigen Kind, nog minder eenige belooning verdiend.
„ Welke oppasfing konde ook een vreemd Kind in
„ tydeu van nood, van eenen man verwachten 'die
„ zyn eigen' vleeschlyken Zoon ten vondeling'had
„ w.Heu leggen i_ Het Kind moest, zoo als men
„ uit het kostgeld kon opmaaken, gegoede ouders heb-
„ ben; doch deezen zouden immers liever een Koop-
m a n
r» > d a n e e f l
gemeen ambachtsman tot opvoeder
„ over

C 449 )
over het zelve willen hebben. Zy fpraaken daar en
5, boven van een welvoeglyke kostwinning, waar toe
men het moest opbrengen; deeze benoeming paste
„ zeer wel op de Koopmanfchap, doch niet dan ten
„ uiterften gedwongen, op de Schoenmaakers leest."
Op dit alles antwoordde de Schoenmaaker, of liever
Zyne voorfpraak: „ dat het nog ten uiterften onzei,
ker was, of deeze onbekende ouderen hun Kind met
eenig byZonder doelwit op de lïoep van den Krui-
„ denier, dan wel regt toe voor de eerde- deur de
;, belle gelegd hadden. Doch zelfs gefield, dat zy een
„ byzonder vertrouwen op den Koopman gehad heb-
„ ben, dan had hy zich het zelve door zyn gedrag
,, volkomen' onwaardig gemaakt. — Men wilde wel
5, gelooven, dat hy het voor een vrucht der armoede
,, en ellende gehouden had; doch dan had liet Kind,
„ ten minften als memch , op zyne menfchenliefde
,, eenige aanfprnak gehad; en waar door had de ver-
„ mogende Kruidenier aan deeze aanfpraak voldaan?
„ Hy had het ongelukkig kind niet gekoesterd, niet
,, verzorgd, zelfs niet eenmaal nauwkeurig befchouwd ;•
„ want anders zoo hy by hetzelve gevonden hebben,
,, wat vervolgens de Schoenmaaker vondt.— Ja,\kar
„ hy den laafden gedwongen had, beide kinderen me-
„ de te neemen, zoo was dit meer een voorwendfe),
dan een billyk vermoeden geweest, dat deeze arme
,,. ambachtsman hem het eerde -ook zou gebragt heb-,
„ ben; want het ware toch in 't geheel niet waarfebvn-
,, lyk, dat een man twee kinderen zou te vondeling
„ leggen , en geheel onwaarfcbynlyk, dat hy deeze
„ twee kinderen, een voor een, en dat korten tyd
„ na eikanderen, juist voor de zelfde deur zou leg-
„ gen; veel veiliger ware het dan geweed,' hen bciden
te gelyk, of voor twee onderfcheiden deuren
,, neder te leggen.
„ Dóch de Kruidenier had zich van het Kind maar
„ willen ontdoen, ^en ieder voorwendfe], waarfehyn-
„ lyk of onwaarfcbynlyk, was hem hier toe welkom
„ geweest. — Veel menfehelyker daar en tegen was
„ het gedrag van den Schoerima|feer. Ily had onbe-
,, fchroorrtd, dit derde Kind kunnen wegwerpen; want
„ daar

( 45° )
„ daar hem altyd nog twee jonggebootene Kinderen
„ overig bleeven, kon het vermoeden met geene rr0. ^& k dktt Zyn
7r ' "Het was dus
„ niet de eerrte daad, waar toe de armoede en de
„ hoop om het ongelukkig noodlot van zyn eigen kind
„ te verbeteren hem verleid hadden, maar zyn daar
„ nood zich over een verlaaten en hulpeloozen wees
" L\° nt
i ermen
t g e e n w e l
L verdiende, dat hem liet
h e t
"o^TeLl / e r i
e voo
"g

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO G E N A A M D E N
GEMEENEN MAN.
DE DEUGD BELOOND, OF DE GESCHIEDENIS
VAN EEN' ARMEN SCH0ENA1AAKKR,
(Vervolg en flot van nummer 56.)
In het oog van den Rechter ftoiid dé Weegfchaal aaft
beide partvcn zoo zeer in evenwigt, dat zy niet wisten,
wien de uitflag moest toegeweezcn worden. De
meestep dachren dat de letterlyke zin van dit gefchrift
meer voor den Koopman, doch dat de billykheid meet
voor den Schoenmaaker pleitte. Men was reeds van
voornoemen de zaak naar hooger rechtbank te verwyzen;
en daar dikwyls in Duitschland wet en billykheid
op zeer verfchillende wegen wandelen , zou de arme
Schoenmaaker zeer ligt zyn dankgebed nog te vroeg
gebeden hebben, zo niet zyn zaak door eene nieuwe
omftandigheid zichtbaar en onlochenbaar was verbe-r
terd geworden. De zelfde bankier, naamlyk, die Volrriagt
had, om voor het kind jaarlyks kostgeld te gee-
Ven, ftelde de overigheid eenen brief in handen, dien
hy van de post gekreegen had, en buiten allen twyfei
door dezelfde hand gefebrecven was, als het panier,
dat men onder des vondelings hoofd. had aangetroffen „
en dus luidde:
„ Het kind ware in den beginne den Kruidenier to&«
,, gedacht geweest •, die kinderloos, niet onbemiddeld,
en zoo men meende ,een braaf man was. Doch de on-
II. Deel. L1 „ berm-

C 452 )
„ bermhartigheid, waarmede hv het zei» h*A n
„ ten, had hem het vertrouwen van de mïd J J h°°i
" Ivken s r
? Z e n
' 7 fCh
° nk h£t
ÏÏ« nÏÏSSïS
„ iyken Schoenmaaker. Hy moest het blyven behou
„ den. Zyne armoede verdiende onderen!b
e h o u
"
eeriykheid belooning. fflèd dé^S* T*
„ yk geheel alleen hef behoud ^vn^nTST
„ ken. Dieswegens was hier no* een min../
„ vyftig guldens bygevoegd , cffietfa^ftM
„ met tien daalders verhoogd. Was liv l v V
„ zulk een braaf man, als &
het fcheen "e" dJrTen
„ onder de hand naar verneemen 7 m L i ^
„ ongelukkige, doch tS^SS4S^^
„ zich zelve nog wel eens iets nmi^,,^ "loeaer,
„ opvoeder van haaren ^kun"
„ nen bétoonen. •
u s t e
^»
K u n
"
Nu dacht de Raad alleszins ten voordeele van den
Schoenmaaker te moeten beilisfen. De eisfcher wierd
door zyn' elgen' advokaat afgeraaden, de 7a J VJ dï
voort te zetten. De gedaagde bleef n 'r Ltt t
jongetje, en Vervulde^ok ïeheef en al df^rtSrtS
bgtte deeze onderftand |ne hu^lery VEetK"
pjerllyk; maar daar zyn naam by deeze 4 S „ S
by verfcheidene menfehen bekend wierd • veeIé!
hem genegenheid kreegen, en zelfs wèï een verden Se
iyke daad zonder eigen fchade dicht t»
wanneer zy by hem lieten werken zóo
ring binne? koVt drie e?vie^oSg ot " Alleen
kwaam ambachtsman kreeo- 11V AJ
wierd een
„ n„n •
v u i e m t e
V
V e r n c h t e n
als. zyne twee banknooten, fielden hem i^S om
*r een kiemen handel in leder by te be mi en ''ook
hier m flaagde hy gelukkig, en wierd een S; •
êM y
bragt hy
Vi^MiW
P Zy
tevens ^^^S °
s««^te
« efl
DE
-
»

C 453 )
DE VTSSCHEN, BESCHOUWD ALS ONWRAAKBAARR
GETUIGEN VAN GODS HEERLYKHEID.
Het water, 't welk het grootde gedeelte van den
Aardkloot omringt, fchynt in den eerden opflag geen
gepast Element te zyn, om leevende fchepfelen te kunnen
voeden en onderhonden; en echter leert de ondervinding,
dat het krielt van bewooneren, welke in 't
algemeen onder den naam van Visfchen bekend zyn.
DAVID, wanneer hy de werken Gods in het ryk "der
natuur bewondert, maakt daarom ook gewag van de
Visfchen, zeggende: ,, de zee, die groot en wyd van
ruimte is, daarin is 't wriemelend gedierte, en dat
„ zonder getal, kleine gedierten met groote."Ps. CIV.
vs. 25. Gelyk allerlei dieren op het land leeven, zoo
leeven ook in het water Zeekalven, Zeehonden, Zeewolven,
Zeepaarden, Zeekoeien, enz. Men vindt'er
domme en geluidgeevende, zwemmende, kruipendeen
vliegende,— fchadelyke en nuttige dieren.
\v y vvjlen thans, zonder van deeze Zeemonders te
gewaagejï, onze aandacht alleen maar bepaalen op
de kleinere foorten van Visfchen, welke zich in meiren,
vyvers, en rivieren onthouden: want deezen vertellen
toch ook de magt, wysheld en goedheid van
hunnen Schepper. Om ons hiervan genoegzaam te overtuigen,
willen wy Hechts letten op der zeiverrnaakfel
en beweeging, — op hunne tallooze menigte, —
en op het nut en voordeel, 't welk zy den mensch
yerfebaffen.
Befchouwen wy vooreerst de gedaante der Visfchen;
zoo vinden wy, dat derzclver Iichaamen doorgaands
langwerpig en fraai zyn, 'twelk hun bekwaam "maakt
om het water te klieven, en gemakiyker te kunnen
zwemmen: om de fnelbeid van de beweeging der fcheepen
te bevorderen, geeft men aan de zelven eene foortgeïyke
gedaante. De buikvinnen van den Visch dienen,
om deszelfs beweeging te beduuren, en hem in
evenwigt te houden: want a's hy de vinnen, welke
aan de rechte zydc daan, beweegt, en integendeel die
ter linker zyde dil houdt, en tegen het lichaam drukt,
dan richt zicli zyne geheele bevveeging naar de linke-
L 1 2 zy-

C 454 )
zyde, even als een fchtiit met twee riemen, — indiei
men den eenen ftil houdt — zich altyd wendt naar dien
kant, waar de riem niet in beweeging is. Ook dieren
deezt vinnen om den Vjsch regt én gelyk te houden:
want zoo dra hy van de zelve beroofd is, waggelt
het arm fchepfel heen en weêr, en is niet in Haat
om zich naar behooren te beftuuren. Deeze vnnes
beftaan uit kraakbeenige fpaakjes, welke met vliezen
aan een gehecht zyn, zoo dat zy, gelyk een vrouwenwaaier,
kunnen uirgefpannen en toegevouwen worden:
ook zyn zy met veelerlei {pieren voorzien, dor welke
de Visch het vermogen heeft om de zelve dus naar
willekeur te kunnen uitipreiden, lteevigen en bewee-
en. Doch het zyn geenzins deeze vinnen, welke den
f Isch doen yoortlchieten, maar deeze bcweeging wordt
gemaakt door den fbart, wanneer de zelve zich over
de eene en andere zyde kromt, en telkens met eenen
flag, by welken te "gelyk de ftaartvin uitgefpreid en
gefpannen wordt, weder uitftrekt: door deezè ftootingen
van den ftaart tegen het water zwenjjfcje Visch
voort met minderen of meerderen vaart, naar ae kmcht
jnet welke hy dien flag doet, zoo dat by fótiBj met eene
verbaazende fnellieid, als een pyl ui: een boog kan
voortfehieten, en in ftaat is om de verlte'reizen te onderneemen.
De Matroozen vaaren met de boot wel
eens'op eene dergelyke wyze.
Het gene wy dus verre van de Ocftalfc der Viffclicn
hebben aangemerkt, is genoegzaam om derzelver voortgaande
beweeging, ais mede hunne wending van de
eene naar de andere zyde te begrypen. Maar van waar
komt het, dat zy naar hun welgevallen kunnen klimmen
en daalen? Om deeze vraag te beantwoorden,
moeten wy opmerken, dat de wyze hand des Scheppers,
in dusdanige Visfchen een windblaasje gevormd
beeft, door middel van het welke zulks bewerkftelligd
wordt. Dit wind- of luchtblaasje is voorzien van een
luchtbuis, door welke de lucht in- en uitgelaaten. en
waardoor de Visch of ligter of zwaarder wordt. Wanneer
nu de Visch daalen wil, dan laat hy door deeze
buis een luchtbelletje uit dit blaasje uitgaan, of drukt
•door de fpieren van den buik het blaasje iamen, waardoor

C 455 )
door hy zwaarder wordt en naar beneden zakt; en
wanneer hy wil naar boven komen, zet hy de buiklpieren
uit, waardoor het blaasje meerder lucht verlcrygt,
en de Visch ligter wordt. Zoo dient dan dit
blaasje, om het lichaam der Visfchen in het evenwigt
met het water te houden: want als het zelve geborlten
is, zinken zy als lood, en kunnen niet weêr naar
boven komen. Dit is ook de reden, waarom den Platvisfchen,
welke zich by den grond onthouden, en dus
dit blaasje niet van nooden hebben, hetzelve ook niet
gegeeven is. Wie onzer ontdekt hierin niet eene zonderlinge
Wysheid en Voorzorg van God ? Te recht
worden dan de Godverzaakers door JOB naar de Visfchen
geweezen. om daarin zyne wonderen en Wysheid
te leeren kennen. JOB XII 8.
De fchubben, waarmede de Visfchen bedekt zyn, leveren
ook een genoegzaam bewys op van Gods Altnagt
en Wysheid. Deeze dienen den Visfchen om hen voor
de ajadoeniniien van 't water en voor uitwendige kwetfmgén
te befchutteu, en om te beletten dat zy, door
het geduurig weeken in het water, niet flap worden;
als mede dat het bloed, door de langduurende koude
van het water, niet ftolle. Haar getal is verbaazend
groot; men telt in dén' Karper wel 6coo, in één' Snoek
9000, ja in één Baars wel QOOOO. Met dit dekfel komen
de Visfc'ien ter wereld, omdat zy in hun eerfta
levens-oogenblik de fchubben al noodig hebben. En —
hetgene nog opmerklyker is — alle jaaren groeit 'er
'eene nieuwe fchubhe over de oude been, en breidt zich
naar maate de Visch groorer wordt, naar alle kanten,
buiten de randen van de voorigen uit, byna op dezelfde
wyze als het hout der boomen jaarlyks dikker
wordt, door de by voeging van een' nieuwen kring om
de bast: zoo dat men uit het getal der plaatjes, waaruit
de fchubben beftaan, den ouderdom der Visfchen
kan leeren kennen. Daar en boven zyn deeze fchubben
nog met zeker vlies overdekt,'twelk met een foort
van oly of vernis overtrokken is , waardoor de oudheid
iu 'taanraaken en de vastigheid derfchubbenverooorzaakt
wordt; zoo dat een Visch, zonder uiterlyk
geweld, de zelve niet kan kwyt raaken: indien zulks
L 1
3 by

C 456 )
by ongeluk gebeurt, moet de Visch onvermydelyk fter-
Zicn wy eindelyk op het zintuiglyk geftel der Visfchen;
ook daarin blinkt eene byzondere Wysheid en
Goedheid van hunnen grooten Maaker uit. Hunne oogen
puilen niet voonvaards uit het hoofd, gelyk die
der landdieren; maar zyn plat, om niet van 'twater
befchadigd te worden. Zy hebben geene oogleden
als zynde voor hun onnut; maaralleen een oogluikend
vhes, bekwaam om al wat fchadelvk is af te keeren.
Ook zyn hunne oogen in een' verfchillenden ftand geplaatst:
in de Rond visfchen vindt men de zelve ter
wederzyden van den kop; maar in de Platvisfchen alleen
aan eene zyde, omdat deezen zich meest op den
grond onthouden en alleen noodig hebben op- en zydwaards
te zien, om hun voedfel te bekomen. Wat de
Reuk aangaat, deeze wordt eenpaarig aan de VitTcben
toegekend :. de meesten hebben daartoe aan 't uiterst
einde van den limit twee kennelyke reuk-gaten, en de
ondervinding leert, dat zy door welriekende diadÉÈiangelokt,
en door den frank van anderen verdrjj^Kyorden
: waarom men zich dikwerf van welrfl^Mbas
bedient, om de zelve gemaklyker te vang^^^K H
min kan men twyfelen aan den Smaak deJ^^H».
Zy kiezen immer'; het eene voedfel boven lïcfl^Pedit
kan men duidelyk bemerken aan de CrM^Ee
Goudvisfcben, welken de liefhebbers tot hun v^Hfc
houden: want geeft men den zelven nieuw water^lP!.
ïn veele luisjes of wormpjes zyn, zy verftinden'de zei.
vc met veel grengheid, en laaten de kruimties brood
welke zy anders nuttigen, onaangeroerd. Van Gevoel
zyn de Visfchen geenzins ontbloot: want de ondervinding
leert genoegzaam, welke ftuiptrekkende bewee

( 457 )
hunne oorgaten om wyze redenen zoo klein gefchaïv
wv? C r en
„ Ze n a u I y k s v i n d e n k a n :
T want waren
zy wyd, boe Ifgc zouden zy door de onreinheid der
beroerde wateren, door zand, flyk en fteemjes kunnen
verdopt worden, en de Visch geen' kans zien om zich
daarvan te ontdoen. Wie onzer wordt hier niet gegedrongen,
in verwondering over het oneindig verfland
en de zorg van den hoogen God, ook ten aanzien der
Visfchen, met den H. Dichter te zeggen: Hoe groot
S»SS3$!
m
* alle
*««|
, v i , k
" n n
|" w
y "og meer overtuigd worden,
fier Visfchen en hunne verbaazend iterke voortteelinir
overweegen. Alle Visfchen - de Walvisfchen en êenige
anderen flechts uitgezonderd, welker nut zoo zichtbaar
niet is, en welker fterke vermenigvuldigintr ook
meer fchadelyk dar. voordeelig zoude zyn - vc"mcer-
?nrr,Xf ene
, 0
', 1S el00flyke W v z e
u - Opleuende Natutn-
C!1 vv
fnSSfci ' iar
g e
"omen, dat de kuit van
k c
W NH** " m C e r d a n
^sendertig duizend Eitjes
^ a
n e
' ( i | F ^ n,
gf ^teur heeft dikwerf van zestien
0 1 d e U k
Snr^Mi i , U,C 2 0 0
*. verbaazend groot dit
l i e t Z d v e 15
! ? « P ,
nochthaus niet te vereelv-
ianr^Hf
verm
e"igvuldiging van de Haringen:
want als men overweegt, hoe veele millioenen van de
züvejaarjyks gevangen, en hoe veelen 'er van groote
vis cTOft verflonden worden; ja hoe verbaazend groot
de benden zyn, welke weder naar de Zee te rtigC-
m 0 e t
]\k'crn^
. n i e n b e k e , l n e
n, dat hun getal onbegryp-
lyk groot en oyna te vergelyken is by het zand der
zee. Hier vinden wy de waarheid, van het gene Mo-
God zeide: dat de wateam o v e r.
7t£f y rtbre
rrr° r "S e
» e e n
gewemel van lecvcndi^
zielen GEN. f. 2o. Op deeze onnafpeurlvke verme-
n.gvukh ging d e r V i f f c h e n z i e t 0 0 k vj
neer hy zynen zegen over de beide zodnen van IOSE*
dus uitboezemt; dat zy mogten vermenigvuk igen aj s
Visfchen n menigte. GEN. XLVlIf. l6. IS'twelk
zeer opmerklyk is — Wie moet hier niet erkennen
de wyze voorzorg van den wéldtódigeu Schepper, dat
Wal-

C 45§ )
Walvisfchert, BruinvifTcben, Zeehonden en dergefykc
Gedrochten zoo fpaarzaam vermenigvuldigen; en integendeel
die iborten, wejke het fmaaklyks; zyn en tot
een algemeen voedfel, voor de menfehen verftrekken»
ongemeen fterk voortteelen. (De Visfchen toch 'zyn
de vruebtbaarfte van alle fchepfelen; want 'er is geen
dier, noch op den aardbodem, noch in de lucht leevende,
't welk in vruchtbaarheid by de Visfchen kan
yergeleek'en worden.) Billyk mogen wy dan onze harten
verheffen tot den goedertierenen Schepper en Verzorger
van al wat leeft, dat hy in de trekvisfehen, en
voornaamlyk.in de Haringen, eene neiging heeft gefchapen
, om op gezette tyden, — en wel juist op
dien tyd, nis zy weigevoed en fmaaklyk zyn — uit den
Noorder-Oceaan naar de Noordzee, de Zuiderzee, enz.
over te komen, en zich in onze handen te {lellen. Door
deeze wyze inrichting loopen zy ons, om zoo te fpreeken,
in den mond, en geevcn ons een aangenaam en
'gezond voedfel, het gene wy anders zouden misfen.
En dit leidt ons van zelf tot de befchouwiufcvan het
derde (luk, naamlyk bet nut en voordeel, 't welk de
Visfchen ons verfchafFen.
{Het vervolg en-flot in het volgend nummer.)
Tc Groningen , by Wi 1
Z U I D E M A. 1798.
Boekverkooper aan de Brcede Markt op de
hoek van het Kleine Koude Gat.
Te Amfterdam, by van der Burgb én Zoon, Gravïus,
ffleman en de Vries, Appingadam Knypinga, Farmfum
Westendorp, Haarlem Bohn en Loosfes, 's flage
j. Plaat, Leeuwaarden C. van Sligb, Leyden
Du Mortier en Her ding, Niemvwolda Wetmk»
jwriens^ Rotterdam van,Santen, Utrecht
van Paddenburg, Westzaandam van Aaien,
Winfchoot Pinkers, Winfum
B. Swaagman.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO G E N A A M D E N
GEMEENEN MAN.
*!SSS3S5S3SSS9G!*
Nr. 58.
DE VJSSCHEN, BESCHOUWD ALS ON'WR AAKBAARE
GETUIGEN VAN GODS HEEULYKHEID.
(Vervolg en flot van nummer 57.)
IN iet alleen worden daarmede voorzien de tafels de>
ryken welke dus gelegenheid hebben dan deezen, dan
•genen Visch te kiezen, en naar hun welgevallen eene
aangenaame afwisfeling van fpyze te treffen; de tafels
van armen en behoeftigen worden daarmede ook verzond,
- om Jiunncn honger te ftillen en aan de behoeften
der.latuur te voldoen. Hoe mild is de Natuur
in'Tder1 mensch te onthaalen! Ho C komt zy hem
met haare-Zegeningen als tegemoet! Deeze weldaadig-
in llvS^Tr't 1
^ 11
, 2 J
r eeZerS
. ! !
' S
" i e t m i n d e r
d^in
blykbaar, dat de talryke menigte der Visfchen rwelk
e
> vergelykmg met andere dieren — om dezelve
te onderhouden - den mensch niets of zeer weinig
kosten; nochtans zoo veelen duizenden tot verkwikking
en tot een aangenaam voedfel verftrckken; niet
alleen in zoo verre zy door huh zelven genuttigd
maar ook aan anderen verkocht worden: gelyk dan
2^ Ü
A C
H
V
" y a ! e r a e e n
S neggen, in Holland flechr!
door den Haringvangst meer dan twintigduizend Huisgezinnen
hdn beftaan plegen te hebben; om nu niet
te -gewaagen van alle de genen, welke in Frankryk
Schotland, Engeland, Noorwegen en Denemarken,
waar deeze Visch ook gevangen, gezouten, gerookt,
en alzoo byna door de gëheele wereld verzonden wordt
- daarmede hunnen kost winnen; voornaamlyk, naï
Dea' Sommigen meenen in

( 4Óo )
het jaar 1316) de kunst heeft uitgevonden, om de zelven
te kaaken en te zouten, en daardoor lang voor
bederf te bewaaren. Hier by fcHiet my te binnen:
men leest van keizer K A R E L den V Y F D E M , dathy,
op zyne reis door Flaanderen, zich het graf van deezen
W I L L E M B E U K E L te Biervliet heeft laaten wyzen
en op het zelve, tot eerbewys, eenen Haring heeft
verteerd.
• Maar wat is hier nu onzepligt, myne Leezers! wat
anders, dan ook dit, gefchenk uit de hand van den
milden Gcever dankbaar te ontvangen en zyne onverdiende
Goedheid te pryzen? welke dit gedeelte van zyne
fchepfeleu ook voor ons heeft voortgebracht. Want
voor ons ftroomen de zeeën r
.n rivieren; voor ons leeven
de talryke benden , weike daarin wemelen; voor
ons onderneemen de Haringen en andere trekvisfehen
hunne verre reizen; voor ons worden zy gevangen,
en verftrekken aan armen en ryken , aan geringen en
aanzienlyken, tot een goedkoop en gezond voedfel: in
één woord, voor ons heeft de milddaadige ïSchepper
de overgroote menigte van Visfchen gefchapen, en wy
zouden nalaatig zvn om zulks met dankzegging te erkennen,
en God de eer van zyne Magt, Wysheid en
Goedheid te geeven, welke in alle zyne werken zoo
.heerlyk uitblinken! Geeft dan den Heere, gy Volken!
geeft den Heere eer en fterkte : Geeft den Heere de
eer zynes naams: aanbidt den Heere in de heerlykheid
zynes heiligdoms. Ps. XCVI. 7-9. die over de Visfchen
der zee heerscht, de zelve in menigte vergadert,
en dus ook in het water voor ons eene tafel bereidt.
Laat ons tot flot met een' keurig' Dichter opzingen:
Hoe weem'len, in de wyde meiren,
De ontelbre groote en kleine heiren
Van fcheps'len, door uw magt gewrocht!
Wy zien den Leviathan zwecven
En dart'Ien, waar de kielen ftreeven,
Door' u geleid op haaren togt.
AI, wat hier leeven heeft ontvangen,
Wacht op uw gunst, opdat uw hand
Met fpys voldoe aan elks verlangen,
Naar zynen onderfcheiden ftand. «VER,

C 462 )
met den anderen: wv hebben alforfoïa., 1
maar wy vonden 'er geen £ fv
d
7"?
g e t a a n
'
fchrikr man i Kelens. Wat «vierden wy ver-
f ^ W i S l o o ^ e T
,C d ü
of veêren ' rP f V
JömpdmeeT cn p V,0È
. hten
> d e e
men toch die «eden fa^b^**
N.... Dat weet ik niet.
^hoonde vederen
^ kragen zyn
V n e
^
! h ö e k w a
de fji £"irS ^wSonfS ^ ^ « V ^ H
° e k
e
»
?Ü9 # "'i waaiom maakcn zy d er^elvke l-.-,„
fen? Lr. welke fchndelvke invloedf kunnen
Jk van die kransjes denk? Jzie dè v v ,
b 0 n
L Enh e
oeT
g W
to
J"?^ -aï^ióe dervct
gen, welke de hoenders mesten! W ïedS vér"
koopen deeze veêren aan de
de zelven onder andere veêren vermenoe 'nJ
vederen van gemeste dieren zynde? zlTver n '
vette Hof vérfamélt zich aan 1 punfe? der vel ref
IKÖt zyn. De hoopen Hechte wol, welke in uw bed
f
zyn,
'

C 463 J
zyn, zyn 'er niet in geraakt door de Hekfen of Toveraars
maar door den Winkelier, die u de zelve
voor veêren verkocht heeft. - Dit is het «nonifte e n
. yollcdjgfte kransje van allen; vereer my het. Was het
e t
£dt
d r
h,r
° 0 g S e h 0 U
, d e n C n
goed omge^
icnudt, het zou zoa volkomen niet geworden zyn Ar
zoudem zich zoo veele veêren niet by elkander gepakt
T e £ n
vnUrh" £
' "f 6
"' uwe verklaaring is
valsch Men maakt my van daag nog niet wys, dat
die veêren zoo toevallig by elkander geraakt zvn Daar
hebben vast anderen de handen meê'in geha?
h i e r i s n u b e t b e s t e
0W' A kransje, 'tls wel een
aai tig ding; maar toch is het, myns bedunkens al
zoo eemgzins kinderachtig, te willen geloov , dat tot
d famènftelJing van diergelyke kransjes, luiitengewoone,
meer dan menschlyke en bovennatuurlyke krachten
en vermogens yereischt worden, 't Is immers flechts
een onnozel hoopje iaamgepakte vederen. Men behoeft
waarlyk mef te kunnen toveren, om zoo iets te maaken.
Toeff. de vette vederen aan 't zwceten geraakten,
pakt» zy zich te famen. Even gelvk: men in
«en winterteen'kleinen fneeuwbal door S E tot eeï
ontzachiyken klomp kan doen aanwasfen, zo" ook kan
een kleine hoop. veêren een tamelyk kransje wo d
van
m
é r C
V a n
h?d°T T "i / ° f
Sn door 't maal „
van liet bed dan hier dan daar gefchud wordende
vermeerdert zich allengskens, dewyl andere vSe en
zweetende veêren dit klein hoopje ontmoe en ën 'er
zich aankleeven. -Ook het wasfen der bedden Sn al
mede de^rzaak van een' ineenzakten têTvSen
L n
UU A'A ^T" , a l s m e n h i c r e e n s b
y rekent, dat veele
bedden (en ook uw bed^ door kinderen dikwérf nat
gemaakt worden, en in veele huisgezinnen dTzelvë
zelden gedroogd en recht omgehutfeld worden • $h
behoort het ons te verwonderen, dat de veêren mer
erger ,„ een pakken. Nu fnydt'men zeidén bedden
open dan ingeval van tovery: maar indien men eens
meer van die gemeene, en door kinderen of EstS
den beflapene bedden Cwant op de zoodanige vvordr
het minst acht gellagen) opende, ik verzeker man,
Mm 3 d7t

C 4*4 )
dat 'er dan honderden van kranten zouden gevonden
worden, zonder immer of ooit eenig nadeel gedaan te
hebben aan hun die 'er op {liepen.
Daar h'hhen vast anderen de handen mede m gehad,
hebt gy zoo ftraks gezegd. Gy doeldet op de Toveraars
of Toveresfen, welke men in deeze Provintie
meestal Hekfen en aan de Friefche grenzen Tjoenders
noemt. Vooreerst moet ik u zeggen, dat. het geheel,
en al tegen den inhoud der Kristeiyke leer is, aan 10veraars
te geioovcn, en dat God ons in den Bybel dikwerf
voor zoodanig bygeloof gewaarfchuwd heeft: om
deeze redenen moeten de Avondmaalgangers onder die
Kristenen, welke men Hervormden noemt, plegtig erkennen
, dat zy niet aan de zotte praatjes van Hekjery
of Toveraars gelooven. Immers de Predikant leest uit
het Formulier des H. Nachtmaal: de volgende uitdrukkingen
voor: „ Daarom wy ook na het bevel van
Christus en van den Apostel Paulus, alle die zich
" met'deeze volgende lasteren of ondeugden betmet
" weeten, vermaanen zich van den tavel des Heereti
" te onthonden, en verkondigen hen, dat» geen deel
" in 't Ryk van Christus hebben, als daar'zyn ——
" alle Tovenaars en Waarzeggers, die vee of men-
" fchen, mitsgaders andere dingen, zegenen, en die
" zulke zegeningen gelove geeven." Het wik zeggen,
dat zv welke gelooven dat 'er Toveraars,«Hekfen,
Tioenders, Waarzeggers, of Wikkers zyn, of aarmeemen
die zotte en belachlyke vernaaien, aangaande de
krachten en vermogens van genoemde lieden, — dat
de zulken maar lang geene waare en echte Kristenen
zvn Praat 'er dus niet meer van! Doch ik zal er
pens binnen kort een* fristenen avond aan befteeden,
om u "oed te beduiden, hoe bedroefd eenvoudig het
is, aan die laffe dingen geloof te flaan.
N Drink uw kopje uit, Janöom! Nu, nu, zoo
heb ik het nog niet gehoord: ik heb 'er nooit aan ge­
dacht of die kransjes ook op eene andere wyze konden
veroorzaakt zyn. ^ G y l i e J e n d e n k t n i e t ! het is 11
te vêel moeke. Gy gaat altyd het oude koepad, t
Lelk uwe Voorouders gingen, en - wee den genen,
die 'er van durft afwyken!

( 4% )
N... 't Is waar, Janoom! maar ik heb nog eene
zwadrigheid; Hoe worden die kransjes toch zoo rond?
Ik. Waarom worden boomen, appels, pruimen,
bloemen, komkommers, meloenen, abrikoozen, perfikken,
wyndruiven, enz. rond? — Waarom zyn, de
regendroppels, waarom is de hagel rond, die uit de
lucht valt? Als uw Vrouw hofmansdrupjes gebruiken
wil, en gy de zelven uit het Hesje laat uitloopen, uit
welke oorzaak hebben die droDpels een ronde gedaante?
— Nu, weet gy 't? - - Dat komt van de
lucht, die allerwegen is. Die dingen, welke wy zoo
even genoemd hebben, worden van alle kanten evengelyke
zwaar gedrongen en geperst door de lucht, en
derhalven is de rondheid 'er een natuurlyk gevolg van.
Is u deeze reden te gezocht? my mede. Doch deeze
rondheid der kransjes laat zich gemaklyk begrypen:
neem zelf eenen hoop vederen, en leg de zelven met
de punten aan elkander, en ik verzeker u, dat het een
•ronde figuur zoude worden. Dit gaat zeer eenvoudig ,
zonder eenige tovery, toe.
Het kólTyketeltje is leeg; myn pyp is uit; en de dag
is verloopen: laat ons nu ook eens een einde maaken
van het* kranke en van ons gefprek! — Geef my een
goede warme" Hoof. (Grietje hragt dezelve.*) Nu zal
ik de faamgepakte veêren los doen worden. (Na een'
langen poos op de ftoof gelegen te hebben.) Zie,
vriend! nu deeze veêren alle goed gedroogd zyn, kunt
gy ze uit eikanderen wryven. Zy zyn dus niet kunstig
in elkander gevlochten, maar door de vettigheid
aan een gekleefd. Waren ze aan elkander getoverd,
dan zou de gewaande Toveraar die zekerlyk wel zoo
goed in een gefutfeld hebben; dat wy ze enkel door
deeze wryving niet van elkander konden fcheiden. _
HET GROOT NADEEL DER ONKUNDE.
Êen arme daglooner in Duitschland had eenen broeder
buiten 'slands, die wel 20 jaaren afwezig was
geweest; en de menfehen geloofden dat hy dood was,
omdat zy in 't geheel niets van hem hoorden. Op
ze-

I
C 466 )
zekere» dag kwam [cv een brief aan den armen daglooner,
juist toen by in de ftad was. Maar dewyl die
man noch gedrukt noch gefchrecven fchrift leezen kon
ging hy met den brief naar zynen Waard, en verzocht
dat die hem den brief wilde voorleezen. De Waard
dien brief ecnigen tyd ftil voor zich geleezen hebbende
zeide tot den daglooner: „ Hoor, in den brief
.„ itaat dat uw broeder buiten 's lands overleeden is,
„ en u honderd guldens gemaakt heeft: maar gy moet
„ terftond komen, en het geld zelf af haaien." ,, Wel
„ myn tyd! zei de daglooner, waar moet ik dan heen
" &
0 1 1 h e t
' / e l d t e h a a l e
»?'" — „Naar Amiler-
„ dam , zeide de Waarde twee honderd uuren van
V
b i e r
'
d a a r
I»gt;W geld." - „Wel zoo, zeide
„ de man, twee hónderd uuren heen, twee'honderd
„ uuren weerom, - dat zyn vier honderd uuren- en
.„ dan zou my immers de reis en het verzuim bv den
„ naderenden oogst byna meer' kosten, dan ik erven
„ kan. Hoor, zeide de Waard, geef my den
„ bnet, en verkoop my uw recht op die erfenis voor
„ tachtig guldens; dan kunt gy hier Uwen, en ik zal
„ wel zien, dat ik fchadeloos blyf. Maar gy moet
„ geen mensch iets van deezen handel zege-eii. Wilt
,, gy dit doen ?" - „ Zeer gaarnantwoordt de daglooner.
De AVaard haalde het geld, en telde hem tachtig
guldens toe. De daglooner bedankte hem, nam
dit geld, en ging vergenoegd naar huis.
Maar yerfcheidene jaaren daarna, toen de Waard,
die intusfchen een woest leven geleid had, en arm was
geworden, op zyn fterfbed lag, belcedt hv met veel
angst voor zynen dood, dat hy den armen" daglooner
had bedroogen: want dat in dien brief had ^eftaan-
„ dat aan hem, welke deezen briefin Amfterdam'bv
„ zekeren man vertoonde, vier duizend guldens feu
„ dus veel meer,. dan de Waard aan den daglooner
„ had gegeeven) zouden toegeteld worden."
Welke vier duizend guldens hy dan ook ontvangen
maar op een buitenfpoorige wyze doorgebragt had.
Te Groningen, by W. Z U ï D E M A. 1708."
Eoekverkooper aan de Breede Markt op de
hoek van het Kleine Koude Gat.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAR
N'. $9-
OVER HET BEGRAAVEN DER LYKEN
IN EN BY DE KERKEN.
D e menfehen hebben van de vfoegfte tyden af hunne
dooden begraaven, en ook naderhand verbrand. Dtf
reden,welke den leevenden hier toe genoodzaakt heeft,
is zeer natuurlyk: wanneer het leven in het dierlyk
lichaam uitgebluscht wordt, gaat het zelve fchielyk
tot verderf en verrotting over, Waardoor de voorheen
geliefde voorwerpen nu fchrik en afkeer verwekken
aan den overgebleevenen vriend, ja zelfs fchadelyk
en nadeelig worden voor de gezondheid der leevenden.
Niets is derhalven natuurlyker, dan zulke nu affchuwlyke
en fchadelyke lyken van zich te verwyde-»
ren, en te zorgen, dat ze geen nadeel kunnen veroorzaaken.
Het begraaven der doode lichaamen in de
aarde fchynt wel zoo voegzaam en meer natuurlyk te
zyn, dan het verbranden; immers het lyk wordt i«
de aarde ontbonden, en geeft daar door deszelfs beftaandeelen,
welken het uit de aarde had, aan de zelve
weder om te dienen tot bevordering van den groei
van planten, boomen en gewasfen, en hier door weder
onderhoud aan leevenden te verfchaffen. Niets
toch gaat op deezen aardbodem verlooren; maar alle
planten en dieren keeren weder tot de begiitfelen, waar
fc.Deel. Nan «k

C 468 )
uit zy genomen zyn, om tot voedzel aan de opvolgenden
te verftrekken.
Het gebruik om de lyken in de gemeene aarde te
begraaven, is derhalven het eenvoudigfte en meest met
de natuur overeenkomende. Dit hebben in de vroeg*.
fte tyden de üudvaders reeds gedaan. ABRAHAM
kocht van EPHRON, den Hetbiter, een' akker lands,
waarin een fpelonke was, tot eene erf begraafplaats:
want de Aartsvader wiide geen gebruik maaken van
de vriendlykheid der Ueibilen, welke hem hunne begraafplaatfen
aanboden , zeggende : „ begraaf uwe
„ dooden in de keure onzer graven, niemand van ons
„_zal zyn graf voor u weeren, dat gy uwe dooden
„ niet en zoudt begraaven." Waaruit genoegzaam
blykt, dat het begraaven der dooden toen reeds algemeen
aangenomen was, als mede dat dit in de opene
lucht gefchiedde, gelyk ook deeze gewoonte by alle
bekende volkeren van den aardbodem heeft ftand «-ehouden:
de Kristenen alleen hebben; in laatere tyden,
het begraaven in en by de Kerken begonnen.
. 0 m
den oorfprong van het begraaven der lyken
m en by de kerken des te beter naar te fpooren, zullen
wy- kortlyk onderzoeken, wat dien aangaande by
de meeste vroegere volkeren heeft plaats gehad.
De Jooden , zeer gezet op de uitwendige reinheid
van perloonen en heilige plaatfen, begroeven altoos,
en ook nog tot op deezen dag, op een' goeden af»
ftand buiten de legerplaatfen enfteden, en dit gefchiedde
op, Gods uitdrnkkelyk gebod en bevel. Het doode
lichaam van onzen Zaligmaaker JESUS, aan geen
bederf of flank onderhevig , wierd buiten da Stads
poorten begraaven. De Turken en Oosterfche Volkeren
handelden hier omtrent desgelyks. By de Grieken
was het eene wet en ftandvastige gewoonte, de dooden
te begraaven aan den gemeenen weg, of voor de
Stads poorten. By de Romeinen is dit ook Ileeds
ifl- gebruik geweest: by hen wierd by eene nitdrukkelykewet
wel ftrengelyk verbooden, om binnen de Steden
eenige lyken te begraaven of te verbranden. Ook
begroeven of verbrandden de vroegere Noordfche volkeren
en onze Voorouders ia de Heidenfche tyden,
altyd

C 469 )
altyd hunne lyken buiten de fteden en plaatfen. Met
één woord, het geheel menschdom wierd, van de onheugelykfte
tyden af, geduurende meer dan vyf-en-twintig
honderd jaaren, buiten den kring en de maatfehappy
der leevenden begraaven.
De eerfte Kriftenen volgden, ten minften drie geheele
eeuwen, deeze aêloude gewoonte. Zy hadden hunne
begraafplaatzen buiten de fteden en dorpen In zekere
holen of fpelonken. Deeze begraafplaatzen hadden
zy zoodanig ingericht, dat de zelve voor hunne
vervolgers verborgen waren, opdat de lyken der martelaaren
in 't[byzonder daarin ongefchonden mogten blyven
rusten. Dikwyls vergaderden zy te famen in deeze
holen, by tyden van vervolging, ter uitoeflening
van den Kristclyken Godsdienst: want de vervolging
liet hun hiertoe veeltyds binnen de Stad geene vryheid:
en dit fchynt de eerfte aanleiding gegeeven te
hebben om de denkbeelden van begraaf- en Godsdienstplaatfen
te verëenigen.
Zoo dra 'er rustiger en gunftiger tyden voor bet
Kristendom kwamen, begon zich meer en meer de
diepe eerbied en het bygeloovig zwak der Kristenen
voor het overfchot der Apostelen en martelaarcn te ontwikkelen.
Onder den druk der vervolginge gaf men zich reeds
de grootfte moeite , om hunne beenderen of andere
overblyffels te verfamelen, en de zelven in eene veilige
plaats over te brengen. Men was, naamïyk in het
denkbeeld, dat de zelve eene byzondere heiligheid aan
zich hadden, en het vermogen bezaten om wonderdaadig
te geneezen; den duivel te verbannen; rust te
geeven aan de zwervende zielen, en hun de voorbidding
der Heiligen in den hemel te bezorgen. Al verder
meende men, dat deze beenderen en overblyffels
zeer gefchikt waren ter opwekking van den gods-
'dienftigen aandacht en den yver voor het Kristengeloof.
Het is dus niet te verwonderen dat men, in dit
beuzelachtig geloof, zich met alle magt beyverde,
eerst, otu de gewyde graven in ftille bedevaart te bezoeken;
dat men daarna, in tyden van vryheid, 'er
Nnn 2 zeer

C 470 )
«eer opgefteld was om de heilige beenderen en overblyffels
naar de Steden te vervoeren, en ter eere en
beveiliging daarvan, over de zelven Bidhuizen, Capellen,
Heiligdommen en Altaaren te (lichten; waar
van de eene dikwyls ryker en prachtiger was dan d$
andere. Het is dan ook verder niet te verwonderen,
dat men eindelyk zich, na zynen dood, digt by het
overfchot van den befcherm- heilig deedt begraaven;
want ieder kerk was in dien tyd aan een' byzondcrea
Heiligen als der zeiver patroon, en de beguuftiger van
»llen, welke kerkelyk daartoe behoorden, toegewyd.
Conflantjn de groote, de eerfte kristen-Keizer in het
Oosten, overleedt omtrent het jaar 340. Hy was de
eerfte, die op zyn eigen uitdrukkelykc begeerte in
het voorportaal van de fchoone Kerk der Apostelen
te Cotiftantinopolen, door hem zelven gedicht, wierd
bygezet.
Dit fchadelyk voorbeeld wierd zeer fchiclyk nagevolgd,
eerst door Keizers, Bisfchoppen, Edelen, Geesrrelyken,
uitfteekende Godvruchtïgcn, vermogende lieden,
en eindelyk, gelyk het gaat, door iederëenen.
Echter hebben verfcheidene Keizers, Bisfchoppen en
Kerkvergaderingen zich tegen dit wangebruik verzet
door openbaare beveifchriften en wetten; zelfs tot aan
het einde der dertiende eeuw toe. Men vergunde al-
Jeen de begraafuis in de kerken aan Keizers, Bisfchopr
pen, beroemde Heiligen, Patroonen der Kerken, en
aan Heeren en Vrouwen van heerlykheden. Door deeze
middelen wierd deeze fchadelyke gewoonte wel van
tyd tot tyd eenigzins beteugeld, doch nimmer waren
ge in ftaat de zelve geheel uit te roeien: want de toeneemende
geestdrift der Kristenen maakte telkens we-
-derom nieuwe inbreuken op de wet. Eindelyk kreeg
^eeze fchadelyke gswoonte zyn volle beflag, en wierd
algemeen door de vergunning van laatere Keizers,
Welke aan een' ieder in dit ftuk de vryheid lieten om
zich in de kerken te mogen laaten begraaven.
Tot.het algemeen-worden deezer gewoonte, werkte
„•ook niet weinig mede de geldzucht der Geestelyken
van dien tyd, die de graflieden in de Kerken op hoogen
prys bjelden, aldus hun voordeel doende met de
zwak-?

( 4?ï )
«wakheden der keken. Zy verkochten de zelven duurer,
naar maate zy dieper in- en nader by het Hoofdaltaar
waren. Hier van daan kwam het, dat eerst de
voorportaalen . en ingangen met graven vervuld wierden,.en
daarna het ruim der kerk, het kruispand, en
het choor voor en agte.r het hoofd-altaar.
Intusfchen nam hierdoor zoo verbaazend toe het
aantal van dooden, die, in vroomen yver, ter kerke
wierden ingedommeld, dat de geringere en arme lieden
zich weldra moesten vergenoegen met het kerkbof,,zynde
de opene piaats rondom "de kerk, daaraan
behoorende; welke echter vooraf plegtig wierd gevvyd,
en hun, fchoon onder den blooten hemel, verzekerde
van de nabyheid en krachtdaadigen onderftand der heilige
beenderen.
Zie daar dan den oorfprong van eene gewoonte,
welke Dit een zwak en bygeloovig denkbeeld der Kristenen
gebooren wierd. Deeze gewoonte heeft zich, te
gelyk met den Kristelyken Godsdienst, van land'tot
land-in Europa uitgebreid, en is ook niet eer, dan
met de aankomst van het Evangelie, in ons Vaderland
aangekomen. Voornaamlyk fchynt het tegenwoordig
wangebruik in en na de dertiende eeuw meer
•algemeen in zwang te zyn geraakt.
Zoo veel nadeels (lichtte "dan het voorbeeld van éénen
Keizer, 'twelk door een ligtgeloovige menigte met
geestdrift wierd nagevolgd, en -aangepreezen door-de
prikkeling der eerzucht op het menschlyk hart, als
ook door de eigenbaat en geldzucht van behoeftige
Geestelyken. .
Onbetwistbaar is hef echter, dat de Kristenheid, federt
een paar eeuwen, in dit (luk veel verlichter is geworden.
Zeer veele kundige en vermaarde manneri
hebben zich dikwyls openlyk en kloekmoedig tegen dis
overoud en wanvoeglyk gebruik verzet; ook hebber»
zy niet zelden in hunne periboncn een loflyk voorbeeld
gegeeven, door zich na den dood. buiten de Steden te
doen begraaven. Zelfs vindt men geheele Steden en
Staaten, waarin het begraaven in en by de kerken door
de hooge Overheid voidrekt is verbooden en afgefchafr
Ja men kan veilig zeggen, dat niet alleen het verftan-
Nnn 3 digst

C 4?* )
digst en beste gedeelte van onze Landgenoofen, maar
ook van andere volkeren, zelfs van gantsch Europa,
eenftemmig het nut van buiten begraafplaatzen erkent'
doch niettegenftaande dit alles, heeft het tegengeftelrt
wangebruik zich tot op deezen dag vry algemeen (taande
gehouden. Voor het naaste moet dit hier aan worden
toegefchreeven, dat men onder Kristenen van allerlei
gezindheid nog maar al te veei zwakke gemoederen
vindt, die of nog befmet zyn met het voorouderlyk
bygeloof, of, door een ander zwak beheerscht,
eenen zeer hoogen prys op hnn eigen graf in of by
de kerk (tellen, die het voor hunne grootfte eer en
geluk rekenen, na hunnen dood by hunne Familie-beenderen
te liggen, en vooral na by den Predikftoel, of
by of op het choor; althans die het begraaven buiten
de Stad in de ruime lucht, ter goeder trouwe, voor
eene verachting en heiligfchennis houden.
Hierom willen wy ons nu nader trachten te overtuigen
van bet onnoodige, zeer vianvoeglyke en hoogstnadeelige
der begraavingen in en by de kerken, waarvan
wy den beuzelachtigen oorfprong tot hiertoe naar
waarheid hebben opgegeeven.
Het begraaven der dooden in en by de kerk is volftrekt
onnoodig. Waarom toch en in welk opzicht zoude
een lyk heiliger of veiliger rusten in of by een kerk,
dan wanneer het in een bekwaame plaats onder den
blooten hemel ligt?— De Aarde toch en baare volheid
is des Heerem: overal rusten onze lichaamcn in den
fchoot van onze algemeene moeder, de Aarde; overal
bedekt ons het heerlyk verlicht Hemelgewelf. Hy, die
den Hemel en de Aarde vervult, is zoo wel naby ons
in het eenzaam veld, ja op den bodem der zee, als ter
•plaatfe van den Godsdienst. Ook kan ik niet zien, dat
een lyk veiliger in of by een Kerkgebouw dan op eene
buitenbegraafplaats zoude rusten. Immers de misdaad
van lyken in de kerken en op de kerkhoven te
berooven, ie vry oud en gemeenzaam in ons Vaderland:
men gruwt, als men nagaat alle mondelinge e»
gefchreevene berichten omtrent het roekeloos en ftnaadlyk
behandelen der beenderen, ja der nog onvergaane
lyken in veele plaatfen en groote Steden. En dit kwaad
is

( 473 )
js meestal een noodzaaklyk gevolg van het begraaven
binnen de Steden en Kerken. Ja menig een zoude
nimmer zyn lyk aan de kerk overgeeven, indien hy
wist, hoe men met dat van zyne Voorouders hebbe
omgeiprongen.
Zeker is het althans dat een buiten begraafplaats,
vooral indien zy genoegzaam ruim was, veel gefchikter
voor de rust der dooden zyn zoude, en niet zoo
veele wegen openlaaten voor de graffchenders.
Even nutloos is het begraaven der dooden in en by
de kerken voor de leevenden. Wat nut, wat voordeel
zou het hun kunnen aanbrengen? Zal het hen gemeenzaam
maaken met de gedachte des doods? Zal het
hun indrukken van hunne derflykheid geeven, en tot
godvruchtige overdenkingen opleiden? Ja, als ieder
Kristen welgedeld was; Ja, als de kerkganger nooit
vergat, dat hy zit en treedt op het ftof der dooden, op
het gewormte, dat ook hem zal verteeren. In dit geval
kon men hoopen, dat de nabyheid der dooden
onder de leevenden, byzonder by het oefenen van den
Godsdienst, eenig nut zoude ftichten. Dan! de ondervinding
leert ons overvloedig, hoe weinig indruks
dit gebruik, door de gewoonte, op den geest der menichem
maakt; hoe los en ongevoelig men zelfs de treurige
lykdatie naar het graf volgt, en de dof klinkende
kist onder den grond hoort wegdommelen. Wat zal
dan, vraag ik, het onopgemerkt verblyf der dooden
in onze kerken voor nuttigheid hebben?
Men zoude, dunkt my , het zelfde oogmerk, en
«ogelyk beter, bereiken kunnen, indien riten de lyken
in de opene lucht aan den gemeenen weg, of op een
bekwaame afgelegene plaats begroef. Aldaar kon de
denkende Wandelaar zich, in dille eenzaamheid, aan
het voorledene gefiacht en aan zyne eigene derllykheid
herinneren. —
t De gewoonte om in en by de kerken te begraaven,
is niet alleen onnodig, maar ook zeer wanvoeglyk.
Indien de Steden en Kerken gefchikt zyn tot woonen
vergaderplaatzen eener maatfcbappy van leevenden,
dan is het in de daad een zeer wanvoeglyk gebruik'
deeze plaatfen. te beballaste« reet het «verfchot der genen,

C 474 )
Ken, wien de dood het lidmaarfchap in die mnatfchappy
reeds ontnomen heeft, en die reeds werkelyk door
anderen zyn opgevolgd. Het is even het zeifde, als
of men een nieuw huis wilde bouwen, en de benedenfte
verdieping daar van vullen met al het vuile en
den afbraak van het oud vervallen gebouw, dat voorheen
aldaar geftaan had; — en wie voelt niet het ongerymde
en redenlooze daarvan?
Hoe wyd ook anders het verfchil moge zyn tusfchen
de menfehen, over den geheelen aardbodem verfpreid,
hier in komen zy allen genoegzaam overeen, de Jood,
de lurk, de Heiden, de Wilde, dat zy gruwen en
een huiverenden afkeer hebben van het doode aas
hunner natuurgenooten , en dat allen het zelve van
zich poogen te verwyderen. In de dieren ontdekt
men de zeilde neiging, door den Schepper als *t war»
in hun gelegd. Immers zy ontdoen zich van hetgene
enkel fchadeiyk is; zoo wenden de by, de mier, en
andere diertjes hunne yverigfte poogingen aan om een
lyk uit te werpen, dat zich in hunne kleine wooning
bevindt.
Voorts, welk verband heeft toch een doode met da
leevenden? Wat gemeenfehap is 'er tusfchen de plaatfen
van Godsdienftige famenkomsc der Kristenen en
— koude lyken? Geene ter wereld immers; of hoorde
ooit een doode den flauwftcn weêrgalm onzer "-ezangen,
gebeden, leerredenen? drong het Evangelie
des levens immer door doffe zarken tot de donkere
grafplaats? Klom 'er in veertien eeuwen wel een enkele
Godverheerlykende zucht, verwekt door zedelyke
indrukken, uit deeze grafffeden ten hemel? — Redenloos
denkbeeld! — neen! — „De dooden zullen
„ den Heere met pryzen, noch die in de ftilte zyn
„ nedergedaald, maar wy zullen den Heere loovenI —
,, de leevende, de leevende, die zal Hem looven*
Ps. 115: 17, 18.
QHet vervolg en flot in het volgend nummer.)
Te Groningen, by W. ZUIDEMA. 1798.
13oekverkooper aan de Breede Markt op de
hoek van het Kleine Koude Gat.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO G E N A A M D E N
GEMEENEN MAN.'
N r
. 60.
OVER HET BEGRAAVEN DER LYKEN
IN EN BY DE KERKEN.
(y•rvolg van nummer 59.)
W ilmcn by bet graf der zynen zich de vertroogi
teude gedachte hunner zalige verryzems regt levenX
voor den geest brengen, hoe veel. gefchikrer is daar?
toe eene plaats, onmiddelyk overdekt door den hooien
hemel géköesfèrd door de alles bezielende zon, fl
k ns doorweekt van vruchtbaare regen- en dauwdrup,
pelen, en aan alle kanten omringd van een bloci-ndp
natuur, welke ons jaarlyks de aangenaanfStfS
geeft van het hcerlyk leven uit détPdood op den dag
zulk ee.ie plaats, dan een dof, befboten, noch groei
noch bloei vertoonend kerkgebouw, waarin de Ivkert
als m een eeuwigen kerker met zarkdeuren, die' dik"
wyls byna ontelbaar zyn, worden gevangen gehouden
Er , s derhalven geene dc minde famendemming Vs- 1
fchen eene begraafplaats en de plaats, waarin wy onzen
Godsdienst oefenen; integendeel heeft de verce-
rnging deezer denkbeelden iets zeer aandootlyks i n
" i~ J ,
1 5 0 nbelW)
t 'stl'aar, dat Jooden en Heidenen
altyd hunne Heiligdommen in den hoogden craad
vnnl ? b
l °£ FW^WR"»
l o e
onteerende is het'dan
voor den Knstelyken Godsdienst, dat deeze de Hei'
a 1 , U e e l
• - Ooo jjg.

( 4/6 )
ligdommen openzet ter infameling van rottende lyken,
en van al den flank, welke daar door wordt uitgegewaasfemd!
•— Woont God op eene byzondere wyze
in de vergadering van zyne veiëerers, ja vertegenwoordigt
zich Jefus Kristus daar, waar twee of drie
ïn zynen naam te famen zyn, — - billyk moet het
ons dan verontwaardigen , dat wy famenkomen en God
dienen in zyn huis, onder het uitdampen van de vuilfte
onreinheden; dat wy, bezig met het oefenen van
eenen Godsdienst, die enkel zuiverheid ademt, een
befmette lucht inademen: met één woord, liet is een
groote fchande, dat wy eenen tempel, tot den dienst
van den hoogen God gefchikt, vrywillig veil geeven
tot een verblyf van een aas, dat niemand onzer, dat
noch Heiden, noch Turk, noch Jood in zyn eigen
huis zoude willen dulden.
En nog zoude deeze gewoonte, hoe weinig noodzaaklyk,
en min voegzaam ook, eenigzins te dulden
zyn, was zy niet te gelyk ten uiterften nadeelig voor
ons leven en gezondheid.
Het nadeel voor de gezondheid, veroorzaakt door het
begraaven in en by de Kerken, zal ik voornaamlyk
uit tweederlei oorzaaken afleiden.
Vooreerst, uit de -werkingen, te weeg gehragt op
leevende lichaamen, door vef rottende en pinkende uitwaasfemingen,
die uit doode dier/yke lichaamen opgeheven
en in de lucht verjpreid werden. — Ten twee-;
den, uit de kwaade gevolgen, welke dezelve vtroorzaken,
wanneer ze voortkomen uit doode lichaamen , d.'e
van eene hefmetlyke ziekte zyn aangetast geweest.
Wat het eerfte ftuk aangaat, moet ik vooraf eene
bekende en beweezene ftelling onder de geneeskundigen
, aanhaalen, dat naamlyk de dierlyke lichaamen
uit hun' eigen' aart, en aan zich zelf overgelaaren,
tot verrotting evergaan; zoo dat het zeer te verwonderen
is, hoe de natuur, door middel van het levensbeginfel,
het menschlyk lichaam daar tegen zoo lang,
geduurende den tyd van 60, jo, ja zelfs 80 en 90
Jaaren bewaart, en de verdervende verrotting verhoed
en al keert.
JCe natuur meet derhalven daar toe zekere middelen
aan-

C 477 )
aanwenden, en al het gene dezelve daarin ftoort, is
nadeelig en bevordert bet bederf. Het zoude hier niet
voegen deeze middelen op te noemen. Ik zal alleen
één, 'twelk voornaamlyk tot ons oogmerk, dienftig is,
meiden, te weeten, zuivere lucbt.
Het is ten uiterften nadeelig voor de gezondheid,
eene lucht in te ademen, die met rottende en verdervende
nirwaaflemingen opgevuld is. Hier uit ontdaan
veeleriei ziekten, kwaaien en ongemakken, kwaadaartige
koortfen enz. Dit is eene beweezene zaak", enhet
is daarom onnoodig hier van voorbeelden by te
brengen, Dit nadeel heeft niet alleen plaats, wanneet
men bedorvene lucht inademt, die bellooten is in een
vertrek of gebouw, maar ook wanneer diergelyke rottende
uitwaafïemingen in de opene lucht plaats vinden.
Meermaalen zyn hier uit volks-ziekten ontftaan , en
hebben groote verwoestingen onder het Menschdom
aangerecht. Wanneer wy nu nagaan, wat 'er plaats
heeft in 't begraaven van lyken in en by de kerken,
zoo zal het niet moeilyk zyn de fchadelykheid daarvan
aan te toonen.
Oagelyks worden 'er in een beflootene plaats lyken
gebragt en bewaard, die reeds een' zekeren graad van
verrotting hebben, de eene meer, de andere min,
vooral in den Zomer. Zoodanige plaats moet noodzaaklyk
opgevuld worden met rottende en ftinkende
dampen en uitwaaffemingen, die uit den grond opryzen.
Het is waar, dewyl de grond met fteenen bedekt
is, wordt de opdamping van onderen wel eenigzins
verhinderd, maar niet geheel belet, byzonder indien
de lyken niet diep onder den grond geplaatst
worden, dat niet altyd gebeurt. Maar hier dient vooral
ook in aanmerking genomen te worden, dat telkens
by 't begraaven van ieder lyk de grond geopend wordt,
die vervuld is met doode lyken, de eene geheel, de
andere half, verrot. — Welke fchadelyke dampen ryzen
niet op uit die graven, die eenen geruimen tyd
open blyven! Hier by moet men nog opmerken, dat,
door de bepaalde ruimte in de Kerken, 'er dikwyls
gebrek aan plaats is, wegens de menigvuldige lyken.
De doodgraavers ruimen derhalven, om ledige gravea
Ooo 2 te

C 4?8 )
re maaken, dikwyls de lyken, die nog niet geheel vergaan
zyn, op. Wanneer men dit alles aandachtig overweegt
wie gevoelt dan geen afkeer van zoodanige
plaats, die de zuiverfte van allen behoorde te zvn?
ook zyn de gevolgen hier van niet moeilyk naar tè
gaafi. Men wordt immers by het intreeden van eene
lcerk, waarm veele lyken begraaven worden, byzonder
in den Zomer eene onaangenaame, Hinkende en
rottende lucht of damp, veeltyds gewaar, die hoofdpynen,
duizelingen, flauwten, benauwdheden, en meer
ïaakT
t 0 C V a l l e n
'
v o o r a l i n z w a k k e
geitellen, veroor-
Dit alles wordt nog aanmerklyk vermeerderd, wanneer
de kerken met veele menfehen opgepropt zyn,
door dien de lucht door de inenschlyke uitwaasfemins
nog fterker bedorven wordt. Zoodanige lucht als wy
thans befchreeven hebben, kan zwaare ziekten en hevige
koortien verwekken, wanneer dezelve ingeademd
wordt, en men daarin eenigen tyd verkeert
. Dit gezegde wordt niet alleen met bondige redeneenngen
beweezen , maar voornaamlyk bevestigd door
een reeks van treffende, (fchoon treurige) vSorbeelden,
van welke laatften, als meest gefchikt ter overtuiging
van eenvoudigen, wy het een en ander kort-
Jyk zullen aanvoeren.
»JTA C
h e e f t m e n e e n e k e r k
e n i
ê C h"T te Metz,
een itad in Frankryk, voor een' geruimen tyd moeten
verhaten, en den dienst eenen'tyd lang in eene andere
kerk verrichten wegens den merkbaaren ftank door
een zeker lyk in dezelve veroorzaakt
Zoo heeft men ook ergens eene rotkoorts waargenomen
, die enkel door den ftank van een lyk veroorzaakt
wierd,
J
Te Bruimsfe, een dorp in Zeeland, wierd de kerk
in. den jaare 1783, door het openen eenes grafkelders
ILrTTi m
^ d
- e Vl
' 0i
r e d i e r I a a t s
P ' ''ennaate belmet,
dat de Godsdienst den volgenden Zondag daarin
niet kon verricht worden.
Voor eenige jaaren opende men in eene aanzienlyke
°° S a d e r l a
y " d
> een'grooten Grafkelder, met
eoguicrk om dien te doen ruimen; dan zoodra dit gefchied

C 479 >
lehied was, ontdekte men zulk een' zwerm van zwarte
vliegen en ander ongedierte, dat men 'er onder den
Godsdienst, en m de nabuurïge wooningen den
grootften overlast van had. Men wierd dus genoodzaakt
dien kelder ipoedig te fluiten. Het zelfde gebeurde
met eenen tweeden kelder van gelyken aart
In de flad Tolento, in Italien, hadden de dood»raavers,
een graf voor een' overleedenen niet diep" genoeg
gemaakt; de kist wierd echter in dit ondiepe
graf geplaatst, en flegts met eenige lofle aarde overdekt,
en met de voeten digt getrapt. Weinige dagen
daarna vervulden de rottige dampen , uit het eraf
voortkomende, allengskens'de kerk zoodanig, dat men
de zelve verlaaten moest. Men befloot het lyk wederom
op te graaven, en van nieuws dieper in den
grond te brengen. Van de drie doodgraavers cJ
raaüten twee onder dit werk zeer fterk aan het'braaken,
de derde viel daardoor in eene gevaarlyke koorts
waaraan hy tien of twaalf dagen daarna ftièrf '
Veelhgt denkt iemand, dat"het bovengemelde alleen
toepaslyk is op de kerken en niet op de kerkhoven,
die binnen de fleden zyn, omdat aldaar de dampen
zich beter in de ruime lucht kunnen verfpreiden en
daar door verdund worden, wanneer ze minder fchade
kunnen doen : doch de ondervinding leert hier ook
weêr het tegendeel, en toont dat 'er veele nadeelen uit
kunnen voortkomen. Men heeft bier van voor eenige
.jaaren een treffend voorbeeld te Parys waargenomen
twelk wy, ter bevestiging van het gezegde, nog hier
Dy willen voegen.
5
Te Parys is" een kerkhof, thans in het midden der
otad ge egen, doch dat in oude tyden, toen die Stad
veel kleiner was, aan den uithoek der Stad gelegen
was. Op dit kerkhof wierden jaarlyks zeer veele lvuen
begraaven. De lieden, die by en om het kerkhof
woonden, klaagden van tyd tot tyd aan de Regeerinff
over den flank en nadeelen, hier door veroorzaakt
De Regeering, om nader overtuigd te worden of
de ucht en de flank, van dit kerkhof komende, 'wezenlyk
zoo kwaad en nadeelig was, liet dit door geleerde
en kundige mannen onderzoeken ; Deeze on
Ooo 3 d e r_

C 480 )
dervonden tot hunne verbaazing, dat de lucht van dit
kerkhof allerongezondst was, ja zelfs dat dezelve zoo
flegt en bedorven was, als die welke men in de ergfte
Hospitaalen of Ziekenhuizen vindt.
Niettegenftaande dit alles ging men fteeds voort op
dit kerkhof ts begraaven, en fchoon men al van tyd
tot tyd verfcheidene blyken van de befmetlykheid der
lucht in den omtrek van gemelde kerkhof waargenomen
had , ontdekte zulks zich eerst op het fterkst in de
maand February 1780, en dus in den Winter, wanneer
men anders minder dergelyke fchadelyke dampen
te verwagten heeft.
Iemand ontdekte met verwondering dat, wanneer
hy in den kelder wilde gaan, die naast aan 't kerkhof
was, het licht, dat hy medenam, uitgebluscht wierd.
Ja zelfs konden de flambouwen, die men vervolgens
gebruikte, niet brandende blyven; zoo bedorven was
deeze lucht. De kelders in dien geheelen omtrek,
met wynen opgevuld, wierden hier door onbruikbaar*
Men trachtte den wyn 'er uit te brengen; maar dit
kostte byna het leven aan twee werklieden, welken
door die lucht met flauwtens, duizelingen en benauwdheden
aangetast wierden. Deeze toevallen bedaarden
wel weêr, door het irademen van de vrye lucht, doch
indien zy langer in deeze lucht vertoeft hadden, zouden
'er ichielyk erger toevallen, en den dood zelven
uit ontdaan zyn: dien zelfden avond wierden zy ook
nog aangetast door hevige braakingen, vergezeld met
zwaare hoofdpynen. Eenige dagen daarna nam een
Jongeling, niet afgefchrikt door deeze voorbeelden,
ook de proef 'er van, en ging in eenen van de kelders;
want 'er waren drie, die zoo fterk befmet waren:
maar hy had reden zich over zyne roekeloosheid
te beklaagen, dewyl hy fchielyk door de zelfde toevallen
als de arbeiders aangetast wierd, en vervolgens
in levens gevaar geraakte. En met dit al hadden de
kelders eene vrye gemeenfchap met de buitenlucht,
door middel van openftaande luiken, die in de zelven
tot dit einde gemaakt waren.
* Deeze kwaade lucht befloeg geenzins alleen de kelders,
maar de huizen in den omtrek wierden 'er ook
door

( 48* )
door aangedaan, de eetwaaien konden tegen het bederf
niet bewaard worden en vcrrotteden fchielyk:
ook wierden verfcheidene der inwooners doorziekten,
hier uit oorfpronglyk, aangetast.
De wyn op flefchen wierd zwart en ftinkendc, wanneer
de flefchen met de kurken, tegen den muur,
waar door de rottige dampen doordrongen, aangepiaatst
waren; terwyl in tegendeel, in die flefchen, welke
met den bodem tegen den muur geplaatst waren, de
wyn goed bleef.
En hier mede meenen wy overvloedig aangetoond
te hebben de nadeelige werking, welke verrottende
en Hinkende uitwaasfemingen, die uit doode dierlyke
lichaamen opgeheven en in de lucht verfpreid worden,
op leevende lichaamen doen.
Wy zullen nu ten tweeden aanwyzen de kwaade gevolgen,
welke die uitwaasfemingen veroor zaaien, wanneer
voortkomen uit doode lichaamen die van eene
hefmet.yke ziekte zyn aangetast geweest.
Groot zyn de nadeelen, welke ontflaan uit deeze
bygeloovige gewoonte, wanneer 'er befmetlyke ziekten
heerfchen; d"an immers worden de zelve wel 't allermeeste
verfpreid. In zulke tyden zyn de kerken het
allergevaarlykst, wanneer de lyken der genen, die aan
befmetlyke ziekten geflorven zyn, in de zelve begraaven
worden. De ondervinding zal ons dit weder door
treffende doch treurige waarneemingen bevestigen.
Zoo heeft men veele geloofwaardige berichten, dat
de opening van een graf, waarin langen tyd een befmettend
lyk geleegen"heeft, meermaalen doodlyk voor
de graavers geworden is; dus leest men een ontroerend
geval van vyf perfoonen die in den Jaare 1744,
in eene kerk te Parys een' grafkelder openden, en de
een na den ander, binnen weinig tyds, daar in dood
ter neder ftortten.
Te Parys is, zoo wel als in andere volkryke fteden
doorgaans waargenomen, dat ten tyde van befmetlyke
ziekten, vooral" van de kinderpokjes, de flank in de
kerken veel flerker en ongezonder is, dan anders.
Het is ook bekend dat in Pestiyden de menfehen,
die van deeze ziekte werden aangetast, buiten de Steden

( 432 )'
den geplaatst worden, om zoo veel mogelyk de bezetting
te weeren. Om deeze reden was bet ook,
L 'i öf ^flerdam in de voorgaande
eeuw liet kerkhof van de westerkerk, naar een der
Stads Bolwerken, deed verplaatfen.
Ook in die Stad heeft men waargenomen, dat geduurende
twee en drie Jaaren na het woeden der Pest
aanfteekende en kwaadaartige koorden heerfchten, wel-
0 n t n : o
deTTf " d e
" e n he
t meest woedden rond-
?en Ooi r? 1
d a a ' , V
- Ê , e P^t'y^n begraaven waren.
Ook weet men dat in gewöone tyden, by heete
zomer che dagen, de genen °die naby het Catthu\?ér
en andere kerkhoven woonen, meermaalen door den
ondraag lyken flank veel overlast hebben , en zelfs
daarom hunne huizen digt moeten houden.
lot verdere bevestiging van het hoogst nadeelige
deezer gewoonte, zal ik nu nog twee gevallen aanhaalen.
rJ J C
van «n dorp genaamd, j n p k_
Zn M" Sm
A
W 1 C r d
r a f
""li § nopend, om eene Vrouw,
Hl een rotkoorts geftorven, te begraaven. De graa-
t d e k t e n
was °" , e e
" e , ( i s t
'
w a a r
» een lyk beflooten
het ivl vnn' eeke te v o c r e d a a
"m ". n» begraaven. Toen
!?J?i f
d C V u w
^
i n c
§ r a F
.^plaatst wierd ,
wierd haare kist, en ihsgelyks de anderen geopend
waaruit aanftonds zoodanige bedorvene en 3endè
lucht uitvloeide dat allen, welke de begrafenis bywoonden,
genoodzaakt wierden uit de kerk te gaan.—
Van de 190 menfehen wierden 'er 114 zwaar ziek
onder anderen ook de priester, de kanellaan en dè
doodgraaver. 'Er ftierven van dit aantal'menfehen '18
Lrft°f n
V a
d e p r i e s c e r
' ' T ' " ,
e
» d e
eerlte weggerukt wierden.
kapeilaan het
(Het vervolg en flot in bet volgend nummer.}
Te Groningen, by AV. Z UI DE MA. 1708.
Boekverkooper aan de Breede Markt op de
hoek van het Kleine Koude Gat.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
ff
OVER HET BEGRAAVEN DER LYKEN
IN EN BY DE KERKEN.
(Vervolg en fat van nummer 60.)
X e Cbefaood, eene plaats in Engeland, opende d«
doodgraaver een graf, waarin voor 3oJaaren, een man
aan de kinderziekte overleeden, begraaven was Hv
vondt de eiken kist nog in goeden (laat, doch by ongeluk
bet dekfei openende, rook hy den verfchriklyk-
Hen ftank. Er wierd in dit graf een lyk bygezei, riae
gevolgd was door eene aanzienlyke rouuftaatfy. Weinige
dagen daarna wierden 14 perfoonen, die 'er tegenwoordig
geweest waren, door de kinderziekte aangetast
welke na verloop van eenige dagen het geheel
dorp beimet hadden. Zelfs ontftak deeze ziekte op
fil^^P^ncn, van waar 'er inwooners de
begrafenis handen bygewoond.
Kan dus één enkel bennet graf na 30 Jaaren beflooten
te zyn geweest, nog zoo veel onheils berokkenen,
welk een peftige lucht moeren dan verfche lyken niet
l
J^ V
l a
M emen
' di
, k
r y]
i n n , e n , t e b ? 'S y en op elkander
geitapeld, vooral by heete zomers, wanneer Persloop
rot- en galkoortfen of andere befmetlyke ziekten in
eene ftad o f d h e e r f c h e n. I k k a n ^ n i e [ ?
iiddenng indenken , noch my genoeg verwonderen
over de bewaarende zorg eener weldaadige Voorzienigheid
die hoe veelen de flagtofTers van onze voorvadenyke
lichtzinnigheid ook zyn mogen.' — evenwel
een groot deel der fchadelyke gevolgen, welke daar uit grboren
moeten worden, zoo kennelyk alsgunftig verhoedt.
u.ucei. p p p E n

C 484 )
En zoo rneenen wy genoegzaam, door gegronde redenecringen
en voorbeelden, aangetoond te hebben het
noodelooze, Wanvoeglyke, hoogst nadeelige en fchadeiyke
deezer aloüde bygeloovige gewoonte , om de
•dooden in en by de kerken te begraaven. Niemand
kan het dus vreemd fchynen, uat zoo veele groote
als verlichte en braave mannen en menfchenvrienden,
tegen de zelve geyverd hebben, en getracht deeze gewoonte
af te fchaflën. 'Er zyn ook op onderfcheideïic
plaatfen van ons Vaderland, begraafplaatfen buiten
de fteden en dorpen aangelegd.
Het is ook hierom, dat eenige Burgers van deeze
Stad , overtuigd van het nadeelige en wanvoeglyke
van het begraaven in en by de kerken, befiooten hebben
eene begraafplaats buiten de Stad Groningen aan
te leggen, ten einde, althans voor een gedeelte, dit
misbruik te doen ophouden. Om aan alle menfehenvrienden
gelegenheid te geeven, daar in deel te kunnen
neemen, hebben zy hiertoe eene infehryving geopend,
en het volgende ontwerp vervaardigd, om naar
het zelve deeze inrichting ter uitvoer te brengen.
• O N T W E R P O M T R E N T E E N E
B U I T E N B E G R A A F P L A A T S .
1.
„ In de nabyheid der Stad Groningen zal een ff.uk
„ gronds aangekocht worden, dat ten minften 1000
,, graven zal moeten kunnen bevatten, ieder graf 3
„ en § voeten breed en 7 voeten lang.
2.
„ Indien de gelegenheid zulks toelaat, zal men zoo
„ veel meer gronds aankoopen, als noodig mogt zyn,
„ om de begraafplaats, in vervolg van tyd, te kunnen
uitleggen , wanneer het bovengenoemd getal
,, van graven mogt uitgegeeven zyn, en meer deel-
,, neemers zich aanmelden. Vooreerst echter zal het
,, fluk gronds voor 1000 graven of daar omftreeks
„ aangelegd en beveiligd worden.
3-
„ Ieder graf zal zyn vaste nummer hebben, en aan
„ ie-

C 485 )
t, ieder' deelnemer, zyn graf of graven afgegeeveri* worden.
„ Men zal een genoegzaam aantal van graven open-
„ honden, om aan minvermogenden en weidenkenden
„ een begraafplaats voor niet te kunnen geeven.
*
„ De grond zal hoog genoeg moeten zyn, om ds
„ lyken tot drie diep, droog te kunnen begraaven;.
„ indien de aan te kopene grond niet die hoogte mogs
„ hebben,'zal men dezelve trachten te verkrygen dooc
„ het overbrengen der aarde, uit eene te graavene
„ floot rondom de begraafplaats.
6-
„ De begraafplaats zal beveiligd worden met palis-
„ faden, rondom digt genoeg gezet, 7 voeten hoog,
op eenen fteenen gemetfelden voet. De zelve zal
„ voorzien worden met een deftige poort of hek tot
„ eenen ingang. Indien het terrein en de gelegenheid
„ zulks toelaaten zal de begraafplaats met boomen
,, omplant worden.
7-
,, Voor het eigendom van ieder graf zal betaald
,, worden eene fom van twaalf guldens.
8.
„ Voornoemde betaaling zal in drie termynen ge-
„ fchïeden, ieder van vier guldens; het eerfte, zoo
„ fpoedig als de grond zal zyn aangekocht; hét twee-
„ de, wanneer men beginnen zal, met het terrein aan
„ te leggen en te beveiligen; het laatfle, als een ie-
,, der der Deelneemers zyn graf of graven zal zyn aan-
„ geweezen.
9-
„ Voor ieder graf zal jaarlyks door den eigenaar
„ betaald worden , twaalf Huivers , om daar uit d$
„ noodige onkosten, tot onderhoud als anderzms te
vinden.
10.
„ 'Er zal op de buitenbegraafplaats een doodenhuis,
„ of klein gebouw gezet worden, om daarin de lyken
„ te plaatfen, wanneer dit begeerd wordt, tot dat'er
„ zekere tekens van rotting of den waaren dood zich
4, openbaaren. Ppp a 10.

ir.
Aan een ieder, die hier in deel wil neemen zal
„ een lyst tot ondertekening en deelneeming worden
s, aangebooden. Een ieder kan voor een of meer gras,
ven naar goedvinden tekenen.
12.
„ Zoo fpoedig als 'er voor 500 graven ingetekend
s, is, zal men trachten het noodige terrein aan te kooo,
pen, en met de onderneeming eenen aanvang maaken.
13.
,, Vervolgens zullen de graven aan hun, welke hier
„ m deel begeeren te neemen , fuccesfwehk worden
„ verkocht.
14.
„ Ook zal mej» een zeker getal van graven open-
9, houden, om tot eene zoogenaamde verrottinge te
s, verhuuren.
15.
„ Voor deeze begraafplaats zal eenen vasten dood-
„ graaver worden aangefteld, welke digt by, of op
„ de zelve zal moeten vvoonen. Deeze zal tot meers,
dere veiligheid van den grond, zoodanige maatrej,
gelen neemen met de Commisfie van Directie, als
s, noodig zullen geoordeeld worden. De opkomften
„ en bezoldiging van den doodgraaver zullen nader
p, bepaald worden.
16.
„ Zoo fpoedig als de aankoop van den grond zal
5, gelchied zyn, benoemen de deelneemers in dit ont-
„ werp, eene Commisfie, welke als dan de Direclie
„ en verdere uitvoering op zich neemen."
* * *
Na al het gezegde over dit onderwerp, durven wv
veilig vertrouwen, ja verwachten, dat alle oprechte
en waare menfchenvrienden deeze onderneeming zullen
begunftigen, en zoo veel zy kunnen, daar in deelen,_en
de zelve ondcrfleunen, gelyk reeds een zeer
aanzienlyk aantal weldeukenden gedaan hebben.
NB. De Lyst tot deelneeming en ondertekening op de
tmitenbegrasfplaats, zal, geduurende vier agter een
vol-
J

C 437 )
volgende weeken, ter ondertekening gereed liggen
voor een" ieder 1
, welke daarin wil deel neemen, by
den Boekverkooper ZUIDEMA.
OM DE KIES- EN TAND PYNEN AF TE KEEREN.
Voor omtrent twee jaaren het werk, de Bode uit Tbw
ringen, van den verdienftlyken en by het leezend Publiek
zoo zeer bekenden SALTZMAN leezende, vond
ik onder andere regelen en voorfchriften ter bevordering
van 's menfehen gezondheid, en om vergenoegd
en gelukkig te leeven, ook de navolgende raadgeeving
om de Kies- en Tandpyn af te kecren:
Indien men by aanhoudendheid 's morgens, eer
men fpys of drank genuttigd heeft, met koud water
,, zich wascht om het hoofd, vooral agter de ooren en
„ langs de kaakbeenderen, alles behoorlyk bevochti-
55 gende, daarna den mond insgelyks met koud water.
„ uitfpoelt, en met een tandboifeltje de tanden bene-
„ vens de kiefen^ ter deeg fchoon veegt, en vervolgens
5, aan dit borfeltje een weinig Tabaksasch doende/hier
„ mede de tanden en kiefen afwryft; indien men die
„ behoedmiddel in acht neemt, zal men nimmer door
„ tand- of kiespyn gekweld worden , of fcheurbuik
„ aan het tandvleesch ontdekken."
Toen ik deeze raadgeevingen van den aebtenswaardigen
SALTZMAN las, had ik zeer veele aanvallen
van kiespyn, fcheurbuik aan het tandvleesch, en andere
ongemakken van dien aart, in den mond.
Zyne raadgeevingen, by my zelven overweegende,
kwamen my voor op redenen en goede gronden te (leunen.
Het koud water heeft het vermogen, om onze
fpieren en zenuwen te verfterken, en als 'tware tegen
de koude te harden, gelyk wy in onderfcheidene waarneemingen
op ons lichaam kunnen ontdekken, als by
voorbeeld: op onze maag. Zo die .door het overtollig
gebruik van rauwe en flauwe fpys of drank een' aanmerkelyken
graad van verzwakking heeft bekomen •
dat wy dan, volgens den raad van 'MAR TIN ET, ons
PpP 3 in

C 488 )
ia fier. gebruik van fpys maatigcn, en in tegendeel, eene
geêvenredigde hoeveelheid koud water drinken, zoo
zullen wy onze maag herftellen, en onze fpieren vlugger
en fïerker maaken. Veele perfoonen zyn bekend,

( 48p )
is beter dan alle andere tandpoeders, om dat die veel*
al van een fcherpe en keiachtige hoedanigheid zyn,
waar door de tanden befchadigd worden en verflyting
veroorzaakt; daar in tegendeel de tabaks-asch zacht cn
niet fchuurende is.
De Tabaks-asch heeft daarby een voortreffyk zout
in zich, dat de eigenfchap bezit om bederf te weeren,
'twelk de andere poeders zelden in zich bevatten.
:
Sedert dien tyd heb ik nimmer opgehouden, om my
•van deezen niet kostbaaren noch omflagtigen raad te
bedienen: daar ik van te vooren dikwyls alle vier of
zes weeken hevige aanvallen van kies- en tandpynen
moest verdiuiren, waarby geene middelen van afweering
gefpaard wierden, die veeltyds van weinig vrucht
bevonden wierden, zoo heb ik na den tyd, dat ik my
aan den raad van SALTZMAN heb gehouden, nooit
eenige aanvallen van deezen aart weder gehad, noch
heb ik fcheurbuik aan het tandvleesch, zinkingen of iets
diergelyks, na het invoeren van dit middel ondervonden.
liet komt my als zeker voor, dat het belang van
onzen gemeenen Man vordert, om juist over voorwerpen
van deezen aart onderhouden te worden, op dat
hy niet ten prooi van beurfenfnyders worde over gegeeven.
't Is dan met dit oogmerk, dat hy zich hier
door in de mogelykheid ftclle, om zulks zelf te voorkomen,
dat ik u "djt ftukje zend; gelyk voor'toverige
het algemeen met zeer veel vrucht van dit voorfchrift
gebruik zal kunnen maaken.
* * *
Wy bedanken onzen geëerden Correspondent voot
zyne medegedeelde waarneeming en ondervinding; wy
herinheren ons by deeze gelegenheid in TISSOT'S raadgeeving
voor de gezondheid van den gemeenen man over
dit onderwerp geieezen te hebben : welke drieëerlei
foort van Tandpynen befchryft, ontftaande uit zinkingen,
of aanfteeking van de tanden, of fcheurbuik,
en die naar deeze byzondeië oorzaaken onderfebeidene
geneesmiddelen vorderen; de raadgeeving van Saltzman,
als voorbehoedmiddel, is daarom te aanneemlyker,
om dat de zelve tegen alle deeze oorzaaken te
gelyk werkt; met de zwakke en aandoenlyke zenuwen
door de koude te verkerken, komt men de zinkingen
voor

C 4;6 >
voor door het .fpoelen en zuiveren de aanfteekïne en
het bederf der tanden, en doer beiden al ook door
e r f
nsHÏ'i " W e e ,
n ' e
" d e k r a c h t v a
" h e t z o u t
clet tabaks-
Wh de verflappmg en verrotting van het tandvieescL
DE SCHADELYKE GEVOLGEN DER MORSIGHEID.
KLAAS had Ouders, welke hem zeer goede lesfeti
gaven; m a a r z y b a d d e n b c k ! c Z 0 Q %^hSm
dat zy met, altyd konden nagaan , hoe deeze S
•door hem werden ongevoleri K„ „;L i-
dnm, dat 0^^^^^^
get om z.ch zei ven, maar uit genegenheid 7
voor heï
ie moeten naarkomen, en meende lus genoeg gedaan
ie hebben, wanneer hy 'er ^.lleenlyk in hunne ?e enwoorchgheid
aan volde.dt. " Hierom deedt by altXct
tegendeel van hetgene zyne Ouders hem gezegdTh dden
zon dn hy merkte, dat zy geen'% hadden
om hem ,n 'toog te houden. Zy hadden hem l?
voorbeeld, gezegd, dat hy zieh zelven en zyne kleedi ï
In den morgenftond flenrerde hy, als een droomer
overa rond, en ontzag de weinigï'moeite'Lin S e'
wasfchen en zynen mond te zuiveren. Hy verfchoonde
' f z
- v
" e
kleederen vergat hy altyd te bergen ter
plaat e, hem door zyne Moeder daar toe aangewee"e„
Dit was voor hem van zeer onaangenaam? 4S
«en. Zyn mond en zyne tanden hadden eenefzeï
onaangenaamen reuk, die elk walgde, welke n bv hem
kwam In zyn hair groeide ongedierte , hetwélï'S
zeer afTchuwlyk maakte. Het fcherpe zvveet hetvvelh
hyzeer zelden afveegde, tastte zyne E aan en
veroorzaakte dat hy gedunrig met eenen ukflag beze"
was De geheele menseh begon eindelyk te (tinken
en kreeg een ongezonde vaale kleur, zoodai h dai
elk zynen omgang myddc. "Ooauig, aat
""ïêljoningen, by W. Z UTD¥MX~7^8T
Boekverkooper. aan de Breede Markt op de
hoek van het Kleine Koude Gat.

W E E K B L A D
VOOR D E N ZOO G E N A A M D E N
GEMEENEN MAN.
N r
. 62.
ALGEMEENE BESCHOUWING DER DIEREN.
CjTewoon'yk verdeelt men de Natuur in drie Ryke*.
•welke men het Ryk der dieren, het Ryk der gewas/en
en bet ryk der delf ff of en, of ook wel, om de kortheid
, het Dierenryk, het Plantenryk en het Mineraal'
ryk, noemt.
Wanneer men de drie bovengemelde Ryken van
voortbrengfelen, de dieren, de planten en mineraalen
aandachtig gadeflaat, zal men moeten bekennen, datde
dieren de voortreflykfte van Gods fchepfelen op aarde
zyn; want de delfftoffen, als de aarden, de fteenen,
de metaalen, hebben noch leven, noch gevoelzy
voeden zich niet, zy groeien niet; zy beweegen
zich niet; zy teelen niet voort: maar worden op eene
andere wyze geformeerd en vermeerderd of vergroot -
het zyn doode klompen, die ook weinig fchoonheids
op het uiterlyk aanzien hebben, wanneer zy niet dooiden
mensch bereid en gepolvst zyn: de boomen en
planten en allerhande foorten van gewasfen, die het
ander Ryk uitmaaken, leeven wel, want zy voeden
zien, ontwikkelen zich, brengen door zaaden hunne
gelyken voort; maar zy hebben echter geen gevoel
geene gewaarwording, of bewustheid dat zy in de
wereld zyn, geene willekeurige beweeging van de eere
plaats naar de andere; maar de dieren daarentegen,
hebben niet alleen leven, groeien niet alleen, en teelen
met alleen voort, maar hebben ook gevoel; z V gevoelen,
zy hooren, zy zien, zy ruiken, zy finaaken;
want fchoon fommige de eene of andere van deeze
n
- D c c L
Qqq zin-

C 492 )
zinnen moeten misfen, bezitten de meeste foorten die
echter in eenen meerderen of minderen graad; ja lommige
munten in kracht en fynheid van de eene of andere
zeer uit, als wanneer de volmaaktheid van het
fién zintuig het gemis van het ander vergoedt; alle
ondertusfchen hebben gevoel; zy hebben geheugen,
wil, meerder of minder vryheid van beweèging, en
hunnen zich meest van^de eene naar de andere plaats
begeeven. Door zoodanig eene bewerktuiging en zulke
vermogens zyn dan de dieren veil voortreffelyker
dan de gewasfen; maar als men de zelven nog opmerkzaamer
befchouwt, bevindt men dat zy meer voortreffelyke
hoedanigheden bezitten, die onze verwondering
dubbejwaardig zyn; wy zullen daarom dat 0*
felbaar heir vaii dieren eens met een vlugtig oog
overzien.
De dieren zyn echter niet zoo volmaakt als*^de
Mensch. Het ipraakvefmogen is reeds een uitneemend
voorrecht der menschlyke natuur. Sommige dieren,
als Papegaaien en anderen , kunnen wel fpreeken ;
maar zy hechten geen juiste denkbeelden aan de toonen,
• welken zy voortbrengen. Dewyl het den dieren,
in het algemeen, aan het fpraakvermogen ontbreekt,
zoo kunnen 'er zulke duidetyke en geregelde
gedachten by hen niet opkomen, als by ons; 'want
het fpreeken ontwikkelt onze denkbeelden, en wy keren
al fpreekende de een van den ander'.
De dieren vergelyken de voorwerpen niet, noch begrypen
dat elke ftoflyke zaak uit verfcheidene deelen
iamengeftcld is; ook oordeelen zy niet over oorzaak
en gevolg, over oogmerk en uitkomst. De kring van
't gevoel der dieren fluit Hechts zekere dierlyke behoeften
in; maar wy hebben zoo wel behoeften van den
geest als van het lichaam. Het dier leeft flechts voor
het tegenwoordig oogenblik, zonder op het toekomilige
te letten, en zonder dat hetjzich het voorleedene
met fmart of blydfchap herinnert. Eene tegenwoordige
aandoening (men denke aan het Paard) moge by
het dier op een zekere wyze voormaalige gebeuremsfen
weder vernieuwen; het gefchiedt nimmer zoo als
by den mensch, met de herinnering aan veele byzonder

( 493 )
derheden, zoo dat men zich in den voorleedenen tyd
te rug plaatst, en de voormaalige gebeurenis met d&
tegenwoordige vergelykt.
liet dier'heeft verder, even als wy, ook lichaamlyk
vergenoegen en fmart; maar weet niets van zedelyk
en verftandig vergenoegen of ontevredenheid , waar
voor wy by zinlyke gewaarwordingen vatbaar zyn.
De mensch voelt het onrecht, en de befchitnping, welke
hem door iichaamlyke fmart aangedaan wordt, dikwyls
veel fterker, dan het zirlyk lyden. Het ftrekt
den mensch tot eere, voor eene goede zaak Iichaamlyke
fmart ftandvastig door te {laan; maar het zoude,
lafhartigheid en laagheid van geest zyn, wanneer hy
geen gevoel had van onrecht en befchimping: op _de
zelfde wyze is het zinlyk vergenoegen met zekere inwendige
aangenaame gewaarwordingen verbonden.
Eindelyk, de werkzaamheid van ieder dier is van een,
bepaalden en onveranderlyken aart. Zonder onderricht
en oefening beweegt het zich, zoekt-het zyn voedleï,
plant het zyn geflacht voort, en draagt het zorge voof
zyne iongen. Alle kunstftukken, welke verkheinene
dieren uit hoofde van de behoeften hunner levenswyze
tot onze groote verwondering,'vervaardigen, manken
zy op 'dezelfde wyze, zonder Leermeester.
Nieuwe kunften worden door ben'niet uitgevonden,
even zoo min ais oude verboren gaan of ficcmer warden.
De mensch daarentegen moet' alle 'zyne vaardigheden
doo'r oefening verkrygen; hy heeft flèCbtS de
vatbaarheid tot menigvuldige bekwaamheden, en, uit
dien hoofde, arbeidt hy nu zoö, dan anders. Het
dier blyft op den zelfden trap van volmaaktheid, waar
op het van de vroegfte tyden af geweest is: het menschlyk
geflacht komt', in 't algemeen, geduung verder,
en ontwikkelt hoe langer zoo meer zyne krachten.
Deeze befchouwingen doen ons zien , dat wy dé
volmaakfle dieren zeer veel overtreffen. Wy liaan,
als 't ware, op' eéne verhevene plaats , ^en zien de
wereld der dieren als met één opflag van 'r oog over.
Wy noemen de dieren by naam en, en Haan hunne levenswyze
en eigenfehappen gade. Veelen van de zelven
-ebruiken wy tot onzen dienst j bedwingen lom-
Qqqs mi-

( 4P4 )
«igen, die ons in grootheid en fterkte verre overtreffen,
en hebben fomnnge foorten tam gemaakt. Wv
zyn dus , B de daad Heeren der dierlyke S' ping Y
Verbaazend groot is het getal Her dieren De" ant-
Iche oppervlakte der Aarde, de diepten der 7ee en dV
die'r , f Cne
, P 3 ! U S k d , g Z O U d e zvn
> ftrekt
6« "n
t 0 t e e n verbl
,, V f " 'y f
^ 5
- & onderzoekers
^ W W ov.èrde yyftien duizend (borten van
van de,? P
C n e V e n w d z v n v e d e
An J, 'T J
gf^te ilreeken
0 t S V e r r e o f i n
Schts wfiniï '/ t '^heel niet of
ren zat 1 Tlï"?^ 0
g e w o r d e n V a ! ^ ' d
^ kedfe*
g
kend 7vS" mft iT fe,d
? 0 g e e n
groote menigte onbe-
e Z e l v e
ïanddkren" J ** talryker dan de
S w R ^ f e ^ /
<
^
d S
°P d
en Oc, aan het
^ onSSJ
d , e r t e s
J vervuld,'waardoor
Hoe E , d Z e e
?-
a , s m e t v u u r
bedild fchynr.
Z y
Ske foon o, Sfi " k t C V e
" j * * * . fchoon
2 0 0 V O i m a a k t i s a , s Z w e z e
moes ÏÏ l i n f V «
e t
ï*»rf« •• ^ ? 0
Smerk, waar toe zy van den Scheo-
^ 0 0 ^ P r d Z a
!f ' °" S
vóórkomen eln
de verfcheidenheid van foorten is zoo nn r" d
- g
fehil tnsfchen e7n oh^ant 'dilte Tn'fjf
zoo groot is als een paard, en een klei» JT^ 1
men nauwlyks met het oog zien 1 an f'
d a £
er nog. veel kleine, De I f f i ^ S ^ f j i e S
JS ook iets, dat opmerklyk is; de viervoet? ^ "
zyn meest alle met hair bedekt dat hnl f 'T 1
koude en ongemakken der K Schut In dT hair
heeft eene oneindige mengeling van klearen *
genaarn vooi het oog zyn, e? dieï*ï£5v£aS
fchoonst fieraad aan de zelve byzetten lïïvfr L l -2
van de Zebra of J^icheu E ^ ' ^ ^

C 495 )
is met donker zwarte banden op een' witten grond,
die van den Tyger, van den Luipaard, welke eerftl
geit-reept en de andere met fraaie zwarte ronde kringen
op eenen geelen grond verfierd is. Welke fraaiheid
van ledematen zien wy by de viervoetige dierenhoe
fierlyk is het paard gevormd, hoe fraai' het hert
Hoe fchoon de leeuw; en hoe wel zyn alle hunne leden
geflhikt tot vlugheid of tot Merkte, elk naa? zynerl
aart. Befchouwen wy de Vogelen, hoe ligt en fraai
van eest zyn zy, en hoe uitmuntend fchitterend zyn
de kleuren van hunne pluimaadjen, van welke fomml-
SeeU Pen
fL ? el k a n
" ab
ootftn; de Visfchen hebben
wederom andere fchoonheden, en wyken de Vogelen
met in kleuren, waarin goud en zilver fomtyds" ïiit-
T ]
rT :
A Deflangen en bagedilTen zelve fpreiden eene
verfcheidenheid van allerleië fchoonheden ten tonnen
hoe fchoon de kapelletjes zyn, behoef ik niet oo
te haaien, naardien ieder, welke deeze fraaie diertjes
ziet, in verrukking moet opgetogen ftaan, om nu niet
te fpreeken van andere infekten, als torren en vlieden
en andere die met de fteikfte kleuren, als goud e»
zilver, pryken; ja zelfs de wooningen van dieren verlustigen
het oog door haare fraaiheid van gedaante en
tekening , gelyk men in de horens en fchulpen met op­
getogenheid moet befchouwen.
Zoo verfchillend de gedaante der dieren is, zoo verlcneiden
is ook de levenswys, waartoe zy gefchikt zvnlommige
leeven alleen op de oppervlakte van den grond'
fommige onder de oppervlakte in den grond, ander!
vliegen door de lucht, andere zwemmen in het water
andere kunnen vliegen en zwemmen, andere loopen en
zwemmen; befchouwen wy de infekten, dan vindt men
Weder even zoo veele verfcheidenheid van fevensw vs
want men vindt die overal op den grond, in den grond'
Hl het water, op plantirewaffen, op dieren, binnen in
de dieren, ui rottende Hinkende vogten; in 'tkort alles
is met leevende fchepfelen bevolkt, behalven 'het
vuur, waarin men nooit een heeft kunnen ontdekken'
Ook vindt men in alle luchtftreeken van de wereld
dieren boe heet hoe koud het 'er zy, daar beftaan
jcnepleienj doch, hieromtrent ftaat aan te merken dat
P

( 49 ö
in de warme landen veel meer dieren zyn dan in 'de
koude landen; elk land ondertuffchen heeft de zyne;
die in heete landen leeven, kunnen niet alle in koude;,
beftaan, en die in de koude landen zyn, 1
kunnen niet
alle leeven in de Warme landen; daar zyn echter foorten,
die in koude en in warme landen gevonden worden;
en eenige :
andere foo'rten verhuizen, op zekere
tyden van het jaar, uit de warme landen naar de koude,
of uit de koude naar de warme landen, gelyk verfcheidene
foorten van trekvogelen doen.
De bezigheden der dieren zyn hun voedfel op te zoeken
, voor hun behoud te waaken, en hun geflacht voort
te planten; de drift of de neiging tot deeze bezigheden
heeft de Schepper allen dieren ingeplant, hetgene
men hun Inftinft noemt; maar dit doen zy wederom
op verfchillende wyzen, het welk dan maakt dat zy
eene verfchillende levenswyze of Huishouding ' hebben,
Sommige foorten gvaazen de kruiden en planten van
•den grond, andere leeven van bladeren, van takjes, of
van vruchten; deeze dieren, leeven dan van de gewasfen;
doch andere dieren zyn zoo gemaakt, dat zy niet
van gewaslen kunnen leeven, maar zich met het vleescb
van andere dieren moeten 'voeden ; fommige foorten
eeteh elkahderen, andere aazen op andere foorten van
dieren, gelyk de verfcheurende dieren, welken dan
door den Schepper ook kracht en werktuigen gegeeven
zyn om die te vangen en te verfchcuren; als fcherpe
nagels en fterke tanden, of by de vogelen fnavels;
'of wel de bekwaamheid om werktuigen te vervaardigen
om hen te vangen, gelyk de fpinnen daartoe kunftige
netten kunnen bouwen, en een ander diertje, de
mierenleeuw genaamd, eene put graaft, waarin de mie;
•ren, met welke het zich voedt, nedervallcn en düs gevangen
worden; andere wederom voeden zich met de
•krengen van geltorvene dieren; in 'de warme landen 'is
'een dier, dat als hét fterft, hoe groot het ook zy,
binnen weinige uuren geheel verteerd wordt door de
•menigte dieren en diertjes, welke daarop aazen, waar-
'door" voorgekomen wordt , dat de lucht niet befmet
worde door des- zelfs verrotting, het gene anders gebeuren
zoude; dit aazen van de dieren op malkandep
.. - ren
)

C 497 )
ien, brengt ooit te weeg, dat de eene foort niet te veel
boven de andere vermenigvuldigt; want die andere dieren
eeten, worden ook op hunne beurt weder door
andere gegeeten ; fommige vliegjes leeven, by voorbeeld,
van pianüüizen; de fpin eet de vliegjes, maar
Wordt ook wederom verflonden door padden, hagedis^
fen, Hangen, welke wederom gegeeten worden door
fommige vogelen en viervoetige dieren, als, by voorbeeld
, door de zwynen; de zwyrien worden verllondcn
door tygers, die wederom in de leeuwen hunne
vyaaden hebben; ook is het opmerklyk dat de dieren,
die meest vermenigvuldigen , ook meer onderworpen
zyn om vernield te worden, terwyl de groote
en de verflindende foorten, die weinig door andere
dieren gegeeten worden, zich ook zoo weinig voortplanten,
dat zy zoo min als de andere, hoe langer hoe
fterker in getal kunnen toeneemen; want het is klaar,
dat, zo 'er eene foort ware, die, altoos voort, hoe
langer hoe fterker in getal toename, de zelve alle de
andere als verdringen zoude, en op het laatst alleen ovcrblyven;
hier voor heeft de Schepper door alle deeze bovengemelde
middelen in zyne alwysheid gezorgd, zoo dat
het evenw'igt tuffchen de dieren altoos bewaard wordt.
Hiertoe was ook noodig dat zy, zoo veel zy kunnen,
zorg voor hun behoud en dat van hunne foort
droegen; dit doen ook alle zoo veel als in hun vermogen
is, en zy zyn door de natuur met de middelen
daartoe voorzien. Deeze bezitten fnelheid in het loopen,
vliegen of zwemmen, om zich met de vlugt te
bergen; het vliegend vischje, wanneer het in het water
vervolgd wordt, vliegt op boven de baaren, en,
komt 'er een roofvogel, die het grypen wil, begeeft
het zich weder in zyn clement, het water: andere hebben
het lichaam bedekt met fchilden, met fchaalen,
met fcherpe pennen of fchubben, die hen voor den
beet van andere dieren kunnen beveiligen, terwyl andere
wederom in .hunne kracht, in hunne hoornen,
flagtanden, klauwen, of in het vergift, dat zy by zich
hebben, middelen vinden om zich te verdedigen, en
den dood nog dikwyls te ontgaan. Hierin is ook opmerklyk,
dat de dieren aanftonds hunnen vyand kennen
, hetgene hun ook door de natuur ingefchapen is;
klei-

C 493 >
kleine vogeltjes verbergen zich met vrees, zoo dra z*
zoo d r f ^ 1
d e
ï - l l C h t b e f c u r e
d e
zoo dra zy de kat ziet;
'
en niet
P
minder
"'
opmerklyk
"K v gtt
is
maatlchappy keven, en daardoor met vereenigde krachtenenJ
S e e d e n
n
t r 0 e p
'
z k h z e I v e n
en eikanderen
ïf m i t 7 a
u £
" Va
, n a n d e r e d i e r e n
befchutten, gelyk
men by de byê'n kan waarneemen.
d e m t U U r d e
efenThondt " d i e r e n , e e r t v o o r b
e gen behoud te zorgen, even zoo is hun ook de
nei-
te Tunne 'do n n "° g
Z W a k z v n o m d i t ze
re Kunnen doen. Deeze zorg * begint , reeds voor de 've ae~
S
lTrl^^l?^f
e n a n d e r e
Se meest
die Sin? nf - Y
e i e r e n g e , e d b t b b e n
f"""' §' ' ' en voor
die gekipt of uitgekomen zyn, draagen zorg de zelve
pp die ki mden en op die plaarfen te leggen f welke de
neiging ook by de hoenderen zien, hoe zorgvuldig z v
baare eieren bewaaren, warm houden en uitSn*
SVerenTn Je? 0
""' wel
ï°P J
«tendheid geb°üEn
0111 V r h ü n t e w a a k e n
v e n £ H °° en hen te
voeden 1 Worden hunne jongen aangetast of gedreind
en zien zy geenen kans om te vlogen,da? Waaien de
k V e n
ÊnSÏÏ 7r om dat SI me
jongen te befchermen, en zullen dan den fterkften vvand
vveêrf and bieden en met de grootfie vervvoedbeiclve"ten,
ja men heeft veele voorbeelden, dat dïeren zich
hebben Iaaten dooden, veel liever dan hunneKeKS
verlaaten:. Hiervan heeft men eens een opmerk $Oorbeeld
gezien: Een ojevaar had zyn nest op een feE
fteen van een gebouw te Delft, en had daarion^n
m, wanneer het gebouw in den brand ge a k e>5e
ojevaar vloog langen tyd rond, als om te tfaditeï'hulp
te vinden; zy deedt haar best om de jongen tZZn
maar dit niet kunnende doen, verliet zy echter haar Je'
zin met tot de vlammen haar met haaïe jon'en verteeg
den; ziet daar een voorbeeld van kinderliefde ^11^11
gaê meii moeite zou hebben onder de menfehen t viX»
_SHeLvervolg hervan injetml^eni nummer!)
ieGron,n«en, hy \^~~TTTTDWMlt\rT?^—
Boekyerkooper aan de Breede Markt op de
hoek vap. het Kleine Koude Gat.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
W e
N'. 0-3.
ALCEMEENE BESCHOUWING DER DIEREN.
rn Z
0 1
r
{Vervolg van nummer 62.)
e r d i e r e n
L?
, V 0
r h U
°,
"" e
n d
J°"^

C 500 )
voetige dieren hebben een goed gehoor, inzonderheid
de muizen en rotien, gelyk ook de vogelen; men heeft
getwyfeld of de visfchen wel hooren konden, doch
het is zeker dat zy het geluid, als het niet te zacht
is, gewaar worden. De fmaak is ook vry goed by de
meeste dieren, fchoon zy gemeenlyk dat zintuig zoo
fcherp niet hebben als de andere. Daar is echter zulk
een verfchil in hunne fmaaken , dat de kruiden en planten,
welke fommige eeten, wederom door andere verworpen
worden, waardoor iedere foort den kost kau
vinden,- en daar zyn maar zeer weinige gewasfen, die
niet eenigen dieren tot voedfel dienen.
De dieren hebben een vry goed geheugen van dingen,
die in hunnen kring zyn, en handelen naar hunne
ondervinding; dit kan men dagelyks in de honden
waarneemen; zy kunnen onderfcheiden of zy geroepen
worden; zy kennen de plaatfen daar zy eeten gekreegen
hebben, gelyk ook de perfoonen, die hun welgedaan,
en andere, die hen geflaagen hebben, hetgene
zy niet weeten zouden, zo zy geen geheugen hadden;
ja zelfs kan men den dieren niet alle redenecring weigeren,
dat is, zy kunnen in dingen, die hun aangaan
en tot hunne driften of behoeften betrekking hebben,
eenigzins redeneeren; hetwelk men ziet in de listen,
die fommige te werk ftellen om hunne vyanden te vangen,
of om die te ontkomen.
Wyl de dieren gefchikt waren om op zeer verfchillende
wyzen te leeven, en deeze in de aarde, andere
in de lucht, andere in het water moesten verkeeren,
zou de wereld overal bevolkt wezen, en hunne gedaante
daarnaar gefchikt moest zyn, zoo kan men dezelve
in het ruuwe daarnaar ook verdeelen, en dit is
zoo natuurlyk , dat ieder gemaklyk die verdeelingen
onderfcheiden zal. Men heeft dan viervoetige of zoogende
dieren, vogelen, dieren die in en uit het ixiater
keven of kruipende dieren, (waaronder de eierleggende
viervoetige dieren , dat de hagedis/en zyn en de {langen)
visfchen, infekten en -wormen. Van het geheel
heir van dieren nu, dat wy tot hiertoe in het algemeen
befchouwd hebben, zullen wy u van tyd tot tyd eenige
foorten gaan befchryvew , en wel vooreerst van
die foort, welke men zoogende dieren noemt.
OVER

ü
( $®i )
OVER DE ZOOGENDE DIEREN IN HET ALGEMEEN.
DE ZOOGENDE DIEREN zyn die dieren, welke warm
rood bloed hebben, welke hunne jongen levendig ter wereld
brengen, en die dezelve dan eenigen tyd met melk
uit hunne borften zoogen of voeden.
Alle dieren , welke deeze eigenfchappen bezitten ,
behooren dan onder die bende of klasfe, die men met
den naam van Zoogende Dieren betekent; deeze zyn de
mensch, alle de viervoetige dieren (maar niet de krokodillen
en haagdiflen, fchoon zy ook vier pooten hebben
, want deeze hebben koud bloed en leggen eierenj
en de walvisfchen , robben en eenige andere zwemmende
dieren.
De bcfchryving der Zoogende Dieren bevat dan inzonderheid
die der Viervoetige Dieren.
. Wyl eene der eigenfchappen van de Zoogende Dieren
is, dat zv hunne jongen zoogen, dat is, te zuigen
geeven. "als zy nog zoo jong zyn, dat zy hun
eigen voedfel nog niet kunnen zoeken en het grove
voedfel hun nog niet dienftig is, zoo is het ook klaar
dat alle die dieren borften hebben, waarom men de zelve
dan ook wel, gelyk in fommige andere taaien, Dieren
met borfien zoude kunnen noemen; de wyfjes zyn
ook iuiedaad alle met borden voorzien, gelyk ook de
mannetjes, en gewoonlyk hebben de wyfjes nog eens
zoo veele borfien als zv jongen in eens ter wereld
brengen: Die gewoonlyk één jong teelen, hebben er
twee, die gewoonlyk twee jongen te gelyk krygen,
hebben 'er 'vier, en zoo vervolgens, waardoor de Natuur
gezorgd heeft, dat elk jong ryklyk zyn voedlel
aan de melk zyner moeder kan vinden en dat , zo
door het een of ander ongemak de eene borst geen
melk geeven kan, de moeder nog andere heeft om haare
jongen te voeden: Naardien het ook menigmaal gebeurt
dat een dier meer jongen dan gewoonlyk ter wereld
brengt, zoo is door de Natuur, met deezen overvloed
van borften, ook daarvoor gezorgd, dat die overtallige
ionge dieren niet van gebrek bchoevtn te
fterven. Schoon dit ondertusfchen gewoonlyk dus by
Rrr 2 de

( 5°2 ).
de Dieren plaats heeft, zoo is echter het getal der
borften by de dieren niet altoos het zelfde, maar verschilt
wel eens eenigzins, zoo dat fommige wyfjes van
de zelfde foort van dier wel eens een of meer borften
hebben dan andere, welk verfchil echter meer plaats
heeft by dieren, die veele, dan by dieren, die. weinige
borften hebben; fomtyds hebben de wvfjes van de
honden, of de teeven, tien, fomtyds negen, fomtyds
agt, fomtyds zeven borften; de zog, of het wvfje
van het varken, heeft 'er fomtyds tien, fomtyds "elf,
fomtyds twaalf; de geit en het fchaap fomtyds vier
drie of n twee; Vier aa de rot tien of agt; de fret drie aan de
, h k e
*S^ g " ylt
' '- ^de, zoo dat men daard
C m e e s t e
JK?» f l*? ^"Sen in de natuur,
g.cnen vasten regel kan geeven, die geene uitzonde'
ringen zoude lyden.
De plaatfing der Borften is by alle de zoogende
JJieren met even eens, maar ver'fchilt zeer veel. Bv
ommige zyn dezelve voor op de borst geplaatst, gelyk
by de menfehen, by de aapen, by de oliphanten
en vledermmzen; by andere ftaan zy tWchen de agterfte
pooten, of eigenlyk in de liesfcben, gelyk bv
bet hoornvee, de fchaapen, herten, kamcelen, paarden;
by andere wederom aan den buik, gelyk by de
honden, en by de zwynen ftaan zy langs'het Ivf
De meeste zoogende Dieren hebben' het Ivf niet
makt, maar bedekt, fommige met gekroesde buren of
Wol, gelyk de fchaapen ; veele andere foorten met
tyve buren, die meer of minder digt ftaan, en in de
koude landen digter dan in de warme, gelyk de paarden,
het rundvee, herten, haazen, konynen en andere;
andere met dikke ftyvc hairen, die men BorlhU
heet, gelyk de zwynen; by andere worden zy zoo dik
dat zy Stekels zyn, gelyk men by het egeltje ziet, en'
ruig dikker by het ftekelvarken , by 'rwelk zy als
Pennen zyn; men vindt 'er die met'fchubben bedekt '
zvn, als het fcliubdier, fommige met een fchild, *e-
Jyk de armaail en andere.
Schoon alle de viervoetige dieren vier pooten hebbèn;
zyn de zelve echter by de eene foort anders gc-
VorfrH dan by de andere, en wel zoo, dat zy gefchikt
ïyn naar de kvenswyze, tot welke elke foort van die,
res

C 5°3 )
ren befremd is. De mensch heeft maar twee voeten
m-tar heeft ook twee handen; beiden zyn met vin-eren
voorzien. De aapen hebben vier handen, want
hunne agterlte zyn zoodanig gevormd, dat zy van dezelve
even zulk een gebruik hebben als van hunne
voorfte, handen. Andere foorten hebben vier pooten
met vingeren aan alle vier, die met nagelen voorzien
zyn; doch by eenige zyn die.vingeren los, by andere
zyn zy door een vlies aan een verbonden, naamlyk
by die, welke in het water en op het land leeven,
en die hun dan dienen, op het land om te loopen,
en in het water om als met roeifpaanen daarmede'
te zwemmen; eenige weinige hebben ongefpleeten
Hoeven, gelyk het paard, andere gefpleetene Klau*
wen, als het rundvee en de varkens, met nas veele
verlcheidenheden.
De kvenswyze en de plaat Ten, daar de zoogende Dieren
zich onthouden, zyn zeer verfchiliende; de meeste
viervoetige dieren leeven altoos op de aarde; fommige,
gelyk de aapen, zitten meest altoos in de boo-i
men; andere onthouden zich op fteile klippen en fteenrotlen,
als de gemfen; andere onder den grond, gelyk
de mollen; andere zyn dan op het land en dan
in het water, gelyk de bevers, de otters, de zeebeeren;
andere woonen altoos in het water, als de walvislchen;
fommige kunnen vliegen, gelyk de vledermuizen,
die zuiks doen, niet met vlerken, maar met
een vlies, dat van hunne voorpooten tot aan hunne
agterpooten gefpannen is, zoo dat men hen vooral
nnet onder ie vogelen kan rekenen ; andere vliegen
wel met, maar kunnen, op een diergelyk vlies, van
den eenen boom op den anderen door de lucht zwee-
g d y k
v l i e g e n d ee
dere' ^ kboorntje, en fommige an-
Naar de verfchillende levenswys der zoogende Dieren
en naar het voedfel, dat zy vermaalen moeten
zyn ook hunne Tanden gevormd. Zy hebben voortanden
of fnytanden om te vatten en te plukken
hondstanden om te verfcheuren, kiezen om te vermaalen;
de vleescheetende dieren hebben de tanden bvzonder
fcherp en fterk; en de mierenëeters hebben in
het geheel geene tanden.

( 504- )
Alleen onder" de viervoetige dieren vindt men dieren
die herkauwen, dat is, die de kruiden, welke zy eeten,
eerst indikken en naderhand weder uit de maag
in den mond krygen en dan kauwen, gelyk de runderdicren
en fommige andere.
Eenige foorten van viervoetige dieren zyn tot hunne
verdediging met Hoornen gewapend, omtrent welke
aan te merken is, dat by fommige foorten de wyfjes
ongehoornd zyn, terwyl de mannetjes hoornen hebben,
gelyk-, by voorbeeld , de herten; dat fommige
foortcn die altoos behouden, gelyk het hoornvee, en
dat by andere foorten de zelve Jaarlyks afvallen, en
door nieuwe vervangen worden, gelyk by de herten
plaats heeft; dat fommige holle hoornen hebben, terwyl
die van andere zonder holligheid van binnen zyn.
De meeste dieren draagen de hoornen boven op het
hoofd, terwyl de rhinoceros de zyne op zynen neus
draagt.
De allermeeste zoogende Dieren hebben eene Stem,
dat is, dat zy kunnen geluid geeven, en elke foort
geeft een byzonder geluid, waardoor de dieren malkander
verftaan kunnen , voor zoo veel zulks tot de kleine
gemeenfehap, die zy met eikanderen hebben, rtQodig
is; fommige laaten hunne Item dikwyls hooren, terwyl
in tegendeel andere zulks zeldzaam", en niet dan by
hooge noodzaaklykheid en in den uiterften nood doen.
Meest alle de viervoetige Dieren hebben eenen Staart,
"tfie hun van een verfchiliend gebruik is, en ook by
Andere foorten verfchillende gedaanten heeft. Sommigen
dient hy tot het verjaagen van vliegen en andere
hinderiykc vliegende infekten, die het bloed van de
dieren komen zuigen; anderen, gelyk den füngeraapen
om zich aan de takken der boomen vast te houden
en op te hangen; het eekhoorntje en anderen dient de
dik met hair bewasfen ftaart als een roer om zich te
bellieren, wanneer zy'van den eenen boom of tak op
den anderen, fpringen.
Het is ontegeuzcglyk, dat onder de Zeogende Dieren
de nuttigde dieren voor den mensch gevonden
worden. De menfeh heeft zich veele door tammaaking,
door ondcrwyzmg, tot hulp in zyne menigvuldige bezigheden
van behoefte cn vermaak gewesten te maa-
- - ken.

C 505 )
ken. Das dient het Paard, de Muil, de Ezel, de Os*
de Buffel, het Rendiei, de Oliphant, de Kemel, de
Honden zelve hem tot ryden, tot trekken, tot draagen
van lasten en tot het werk van den Akkerbouw;
tot de jagt gebruikt by Honden en Fretten; hy laat
zyn peribon, zyn huis, of zyn Vee door de getrouwe
Honden bewaaken. Andere gebruikt hy wederom
om, zoo veel mogelyk, de dieren uit te roeien, die
de menfehen in hunne eigendommen fchade toebrengen
, gelyk de Katten, welke hy by zich houdt om de
•Rotten en Muizen te vangen. Hoe veele verfchaffen
hem niet een goed voedfel, het zy met hun vleesch of
vet, als het Rundvee, de Schaapen, de Geiten, de
Zwynen, Herten, Haazen, Konynen en veele andere,
het zy met hunne melk, als de Koeien, de Geiten,
de Ezellinnen. Hoe veele dienen hem tot kleeding*
fchoeifel en dekfel, door hunne vellen, hair, wol, baleine'n
, terwyl andere hem eene brandbaare ftof verfchaffen,
die hem dient om in de duifternis van den
nacht licht te branden, als het ongel van het Rundvee,
de traan van de Walvisfchen , en eene zekere
ftof, fpermaceti genaamd, die van den walvisch komt.
Andere Zoogende Dieren verfchaffen wederom perkament,
leder, borftels, hoorn, yvoor, been, om fnuisteryen
van te maaken, gelyk ook de tanden van fommige
tot polysten gebruikt worden, en van de zenuwen
en beenderen lym bereid wordt, en van de darmen
fnaaren. De mest van veele wordt op bet land
gebragt en maakt het vruchtbaar , terwyl veele nog
verfcheidene nuttige geneesmiddelen opleveren.
Daarentegen zyn 'er onder de Zoogende Dieren ook
verfcheidene, die den mensch fchadelyk zyn. De groote
verfcheurende dieren dooden menfehen, gelyk de
Leeuw, de Tyger, de Wolf; deeze en veele andere
foorten «trfcheuren dieren, die den mensch van veel
nut zyn, gelyk de 'Wezel, de Marter, de vischeetende
Otter en andere; of befchadigen de vruchten en gewasfen,
welke de mensch zich tot fpyze fchikt, gelyk
de Veldmuizen, de Haazen, de Bevers, de Aapen en
veele andere doen; of aazen op eetwaaren, gelyk de
Rotten, Muizen en Vledermuizen. —— Ik moet hier
ook opmerken dat, onder de Zoogende Dieren, geen
een

C $06 )
«en gevonden wordt, dat vergift by zich draagt: van
fommige kan echter de beet vergiftig zyn, als zy, naamiyk,
door zekere ziekte aangevallen worden, gelvk van
honden, die dol worden, bekend is.
Ziet daar de voornaamfte algemeene eigenfchappen
n„ « g n d e
Ü P ie
, r i n v e r v o l v a n me
S enen wy
u nu en dan de befchryving van eene byzondere foort
tnnwl?"' 1 w a , n e e r W
' ' Y « dan ook met derzelver byzondere
eigenfchappen bekend zullen maaken.
HOE ONGELUKKIG MEN ZICH MAAKT DOOR HET LIEGEN.
LODEWYK; een doortrapte fchurk, verheugde zich
op eene boosaartige wyze, wanneer hy anderen fchrik
kon aanjaagen. Hy deedt dikwerf als of hem een groot
ongeluk was overgekomen, begon ysfelyk te fchreeuvven,_
en wanneer de dienstbooden toefchooten, was
i*X?? et
u ?
v a
" we
inig Of geen belang, maar hy
achtte hen dan zelfs nog uit. Zoo liep hv, by voorbeeld
met een groot geraas de trap af,"en poogde
het gebons van een zwaaren val na te bootten. Dikwerf
floeg hyftcrk op de tafel, fpatte zich het fep
van eene kers in 't aangezicht, dat het fcheen bebloed
te zyn, en fchreeuwde, dat men gelooven zou, dat
hy een gat in t hoofd had geftooten. Na dat hv de
rnenfchen in het huis zoo dikwerf had misleid, luisterde
men in t geheel niet meer naar hem. Eens klom
hy op eene adder, die in 't voorhuis ftondt; daar brak
een fport, hy viel 'er af, en brak zyn linker been.
Hy fchreeuwde uit al zyne magt; maar men liet hem
liggen; en ftoorde zich aan zyn fchreeuwen niet. Eindelyk
vondt hem eene van de dienstmaagden, die niet
om zynen wil, maar in andere bezigheden door het
voorhuis ging en zag nu wel dat het ernst was. Men
haalde den heelmeester; maar dewyl men hem niet ten
regten tyde was te hulp gekomen, was de voet zeer
gezwollen, en wierd by dubbele fmarten, welke hy
nu lyden moest, zoo kwaalyk weder gezet, dat hv al
y 1
zyn leven kreupel bleef. '
Je Groningen, by W. ZUÏDEMA. i?^.""
Boekverkooper aan de Breede Markt op de
hoek van het Kkine Koude Gat.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDE N
GEMEENEN MAN.
N r
. 64.
GESPREK TUSSCHEN JUFVROUW KINDERLIEF EI*
HAARE BUURVROUW ANNA OVER. DE OPVOEDING.
A NNA. Goeden avond, Jufvrouw. Ik heb hel
Boek (*j nu uitgeleezen; maar — dat kan my toch
niet helpen.
JUFVROUW. Hoe zoo ANNA? kondt gy het dan
niet bcgrypen?
A. Ja Jufvrouw. Het is zoo mooi, zooduidelyk,
en treffend. Ik heb 'er vaak by zitten fchreiën, en ik
ben nu nog meer bezorgd over my zelve, en myne
lieve kinderen.
J. Dat is goed, ANNA. Ik ben bly, dat het zulk
eene uitwerking by u gehad heeft.
A. Ja, wat zal my dat helpen? Is dat dan genoeg?
J. Neen, zeker niet. Gy moet nu aan het verbete-
. 1 ren.
(*) De Jufvrouw had haar de Prys-verhandelingen, over
de zedelyke Opvoeding der Kinderen, geleend, wel'
ke door de Maatfcbappy. Tot Nut van 't Algemeen:
zyn uitgegeeven. Een boek, welks herhaalde leezing
wy ten fterkften aanpryzen aan alle Ouders, byzonder
aan die, voor welke dit Weekblad is ingericht. Het
is voor den geringen prys van 8 ftuivers te bekomen.
En de onvermogenden kunnen hetzelve, gelyk zo&
veele andere nuttige Boeken, om niet, ter leezing
krygen uit de Leesbibliotheek by de Broérkerk, in
deeze Stad opgericht.
II. Deel. S s s

' (

C'.59 )
bruiken wy de geneesmiddelen, al zyn ze ook 1105 zoo
bitter en lelyk.
A. Ach, Jufvrouw! hoe moet ik het dan aanleggen?
> J. Dat kan ik u niet beter zeggen, dan in dat Boekje
ftaat. Maar wilt gy weeten, wat ik heb opgemerkt?
dat gy omtrent uwe Zoons dat liefdevolle Moederhart
niet meer hebt, als te vooren. Want had ik van
GRIETJE en uwe kleine JANTJE gezegd, gelyk van
JAN en G ER RIT, dat gy haar maar moest affnyden,
als of zy uwe kinderen niet waren: hoe heftig zoudt
gy my dan tegen gevallen zyn ; maar nu hebt gy 'er
niet eens op geantwoord. Zoo gaat het veeltyds met
Uheden, als- de Kinderen klein zyn, hangt geheel uw
hart 'er aan, dan zyt gy 'er veel te mal meê, dan willigt
gy alle hunne wenfehen in: maar worden zy grooter,
dan is het niet mogelyk hun in alles hunnen zin
te geeven. Dit brengt gy hun dan niet met verftand
onder het oog; maar klopt 'er op, en (tuurt hen van
de hand, om van het dwingen en plaagen bevryd te
zyn. By ouden en jongen verdooft aüengskens de liefde,
en dat Boekje zegt: dat gy door de liefde en heï
vertrouwen uwer kinderen meest op ben werken moet.
Herinner u eens, toen JAN nog uw eenige was, hoe
lief gy hem hadt. Is dat nog'zoo? Smaakt gy 110»
dat innerlyk vergenoegen en b'lydfchap over hem'? "
A. Neen, dat moet ik bekennen; daarin heeft Jufvrouw
gelyk. Maar, als men ook zoo veel verdriet
van zyne kinders heeft, en geheel geenen dank of liefde,
by al zyn' aanren arbeid, welken men voor hun
doet; dan moet men ook wel boos worden op zulke
ftoute kinders. Al wilde ik nu ook nog zoo graag anders
met hun leeven, ik heb, geene magt meer over
hen. Als de Vader 'er niet by'is, kan ik 'er niets meê
worden. Zy jouwen my uit, lachen en maaken allerleis
kuuren. Die GERRIT! al ben ik ook nog zoo
boos, hy kan my altyd aan 't lachen krygen: en wil
ik de jongens kloppen, zoo dra ik opkom — wip!
zyn zy de deur uit. Myn man zegt, het is myn eigen
fchuld, dat zy naar my niet hooren: en dat het de
rechte weg niet is, om altyd te kyven, te grommen
en te dreigen, en, als het 'er op aankomt, te lachen,
in plaats van door te tasten. Maar, ik kan het niet
helpen, ik kan niet anders. Sss 2 1.

( 5io )
J. Hoor ANSA! als gy niet beter roet uwe kinderen
weet te leeven, dan moest gy nooit getrouwd zyn.
Dit ftuk diende elk jong mensch, vooral een meisje,
wel te overweegen, dat zy zich dan onder nieuwe en
grootere verpligting brengt, ja zich veele. zorgen en
moeiten op den hals haalt. Alle hintten moet men
leeren, zo men de zelve wil oefenen: maar op deeze
zoo gewigtige en zwaare kunst gaan veele menfehen
aan, zonder nadenken, ja zonder dat zy 'er iets van
weeten. Is het dan wel te verwonderen, dat 'er zoo
veele kinderen verdorven worden? En dan krygen die
arme fchepfels nog de fchuld: maar elk verftandig
mensch, en vooral God oordeelt zoo niet.
A. {haar in de reden vallende.) Ach, myn lieve Jufvrouw,
niet meer! Ik wil my beteren.
J. Ja' ANNA, al meer. Gy hebt zeer verkeerd met
.uwe kinderen gehandeld: en zo gy u niet waarlyk bétert,
dan komt hun tydlyk en eeuwig ongeluk op uwe
rekening. Gy legt althans den grondflag, waar door
zy voor zich zelve en de Maatfchappy geheel kunnen bedorven
worden. Als men in die teêre hanen niet vroeg
zaaden van Godsdienst en deugd ttrooit, dan hlyft de
ïkker woelt en ledig. Terwyl ik hier over met u
ipreek, herinner ik my iets, 't wedt ik onlangs in een
heel nuttig boek (*) geleezen heb; teweeten, dar een
reiziger door fchipbrcuk aan een vreemd land gekomen
zynde, op de vraag, welke de Producten of Voortbrengféls
van dat Land waren , tot antwoord kreeg: onze kinderen
zyn onze Producten. En waarlyk, wanneer de
menfehen in 't algemeen zoo over hunne kinderen dachten,
zy zouden 'er meer moeite aan befteeden. Wat
doet niet de boer aan zynen akker en des zelfs voortbrengfels,
en elk in het zyne aan dat gene, 'twelk hem
tot een middel van beftaan moet ftrekken. Moet men
ook niet aldus met de kinderen handelen? Zyn zy niet
die wezens, waarop wy de nauwfte betrekking hebben?
Zvn zy ons niet veel meer waardig, dan de voortbrengfeicn
van akker, tuin of iets anders. Moesten wy dan
ook niet alles aanwenden, wat in ftaat is om hen voor
tyd
(*) De bode van Tbuuringen.

C 5ii )
tyd en eeuwigheid gelukkig te maaken? Moest men
hun dan niet vroeg deugd, orde en goede gewoonten
inboezemen, en zorgvuldig al het onkruid, 't welk
zich in hnnne harten ontdekt, uitroeien?
A. Ja maar Jufvrouw, neem my niet kwalyk, dat
ik hier op zeg, dat wy van onze kinderen dat voordeel
niet trekken, 't welk koorn en veele andere dragen
, waar aan men arbeidt, ons toebrengen. Ook laaien
zich onze kinderen zoo gemaklyk niet behandelen.
Als ik in het tuintje achter myn huis het onkruid, uitroei,
of iets anders verricht, dan brengt het gene daar
groeit 'er niets tegen in. Maar zoo is het met myne
jongens niet. Ik heb het Jufvrouw nog lang niet verteld,
hoe ftout zy wel zyn.
J. Ik geloof niet ANNA! dat gy 'er op hebt nagedacht,
toen gy zeidet, dat onze kinderen ons dat voordeel
niet aanbrengen, 't welk andere zaaken ons geeven.
'cis waar, gy krygt geen geld voor hun in handen
; maar ontvangt gy daarom geen' loon op uwen
arbeid? Verzoet het u niet menig flaapeloozen nacht,
als uw zuigeling op uwen fchoot u ftreelt en vleit en
aanlacht? Zoudt gy'er niet wat om willen doen, als
gy uwe kinderen, naar hunne vatbaarheid, verftandig,
gezeglyk, vriendlyk en deugdzaam mogt zien; als de
huislyke genoegens van uwen man daardoor vermeerderd
wierden ; als uwe kinderen zoo opwasfende en
groot geworden zynde, overal in de wereld konden te
recht komen , zich van elk bemind zagen , en zy
door hunne nyverheid en zuinigheid hunnen Ouderen
den ouden dag gemaklyker maakten? Ja zelfs gy zoude
in de eeuwigheid nog kunnen geloond worden voor
uwe tydlyke moeite, en uwe kinderen zouden u voor
Gods richterftoel nog danken voor de goede [opvoeding.
En zouden uwe kleinen zoo gemaklyk niet te behandelen
zyn als Producten? Geloof my, 'er is meer aan
te doen, dan gy denkt. UWe kinderen hebben een
redelyk verftand, en in dat opzicht is 'er met meer
vrucht wat aan te doen, dan aan redenlooze zaaken.
Als zy het eenmaal recht begrypen, dat gy alles tot
hun eigen best doet; als gy, even gelyk de wyze landman,
die wind en weder in acht neemt, en alles op
Sss 3 zy-

C $12 )
zynen tyd doet, ook by uwe kinderen de gefchiktfre
tyden uitkipt, elk naar zynen aart en vatbaarheid behandelt,
en tevens met geduld den tegenftand verdraagt
, met verftand en ftandvastigheid den zelven
zoekt te overwinnen; als gy hen met hartlyke liefde
behandelt: dan zyn 'er toch weinige kinderen , dieniet,
de een vroeger, de ander laater, daar door gewonnen
en verbéterd worden. En liet onkruid zegt 'er wel
mets tegen, als gy het uitroeit in uw tuintje; maar
als het eens is verwaarloosd , dan komt het toch altyd
weêr aan: dit getroost gy u, en de telkens vernieuwende
gebreken uwer kinderen aanhoudend tegen te
gaan, verdriet u! Voor het overige, ANNA, hebt gy
nog zwaarigheden en bedenkingen,die wil ik,als ik kan,
u wel graag beantwoorden. Maar wat de ftöutigheden
uwerknaapen aangaat, vertel my daar maar niets meer van.
A. Ik moet Jufvrouw dit nog zeggen. Onlangs
kwam Oom uit het Oldampt in ons huis. Toen waren
zy ook zeer flout. Maar Oom begon met hun te
praaten. Hv /telde hun beiden voor, hoe zv wezen
moesten. _ Hy zeide, dat hunne Ouders dagelyks voor
hun arbeidden, en van hunne jeugd af zoo veel voor
hun gedaan hadden: dat zy daar voor dankbaar zyn,
hunne Moeder, waar in zy konden, helpen, en haar
in alles gehoorzaam zyn moesten. Hy fprak ook tot
hem van God, hoe zy van Hem het leven en alles ontvingen,
hoe Hy alles zag en hoorde, en geen ftoute
kinderen kon lief hebben. Dit maakte vry wat indruk
bp heh, inzonderheid op JAN. Het blief hun ook
een' tyd lang by , zoo dat, wanneer zy naderhand weêr
begonnen den baas te fpeelcn, en ik hun de leden van
Oom herinnerde, zy ftil wierden. Maar nu lachen zy
daar ook al om.
J. Uit dat Haaltje kan men zien, ANNA! dat uwe
kinderen wel door redenen te fluuren zyn; en dat zyn
alle kinderen, als de Ouders hen maar niet bederven.
Dat andere menfehen hun eens den pligt op het hart
drukken, kan van goede gevolgen zyn; maar gy zyt
daarin ook al niet verftandig te -werk gegaan.
A. Hoe zoo Jufvrouw? Mogt ik hun dit dan niet
weêr voorhouden? Het hielp ja eerst goed; zy wierden
dan bang en beloofden beterfchap?
J.

( 5 J
3 )
J. Denk nu zelve daar op eens na, ANNA"! hoe
komt het;, dat dit nu niet meer helpt, als gy hen aan
Oom herinnertV Hebt gy hun ook niet bedreigd, dat
hy zou weêr komen, en gy het dan zoudt zeggen?
En ...
A. Heden ja Jufvrouw ! Dat alles heb ik gezegd,
en dat Oom hun dan een dik pak Hagen geven zou.
J. Zoo, dat zou ik nog gevraagd hebben. Maar
A N N A ! dacht gy ook, dat die man hen dan in de daad
Haan zou, zoo als gy hun bedreigd hebt?
A. Wel neen, dat zou hy lang niet doen. Maar
ais ik, dus doende, iets van hen kan gedaan krygen,
of hen Uil kan krygen; dan ben ik al bly.
J. Maar A N N A ! is het u dan om 'teven, of gy
waarheid of onwaarheid fpreekt? Welke gevolgen kan
dat hebben! Als gy hen over leugens beftraft, kunnen
zy u dan niet ten antwoord geeven : „ Moeder
„ zegt ook wel wat, dat altoos niet omkomt?"—Kinderen
door vrees te beftuuren, is altyd gebrekkig en
gevaariyk. Zy worden daar door ftouter en roekeloozer,
of men brengt hen tot eene flaaffche vrees, en
maakt 'er laffe bloodaarts van. Gy bedreigt hen mogelyk
ook met den Schoorfleenveeger, of met den ouden
Jood ?
A. Ja, dat doe ik, als zy klein zyn. Als ik maar
tegen JANTJE zeg, wanneer zy fchreeuwt en dwingt:
,, daar komt de oude Jood aan," aanftonds is zy ftjj»
Maar wat kwaad (leekt daar nu in?
J. Hebt gy haar wel eens een ouden lood haten
zien ?
A. Ja, dat moest Jufvrouw gezien hebben, hoe ik
haar daar voor eens bang gemaakt heb. Zy floeg met
handen en voeten, gierde en fchreeuwde. Ik' kon
haar haast niet weêr tot bedaaren krygen.
. J; Moest ik dat gezien hebben? ik zou my 'er
innig hebben over bedroefd. Foei ANNA! dat gy uw
lief kind zoo mishandelen kondt! Weet gy niet meer
wat gy in het tweede nommer van het Weekblad geleezen
hebt over het bangmaaken der kinderen, en
welke nadeelige gevolgen dit hebben kan voor hun geheel
leven? En nu vraagt gy nog, wat kwaad daarin
fteekt? Lees dat nog eens na! En die oude Jood
i kan

( £14 )
kan Wel een braaf en eerwaardig man zyn. Het is
eene fchande voor de Kristenen, dat zy hunne kinderen
zulke vooroordeelen inboezemen tegen die ongelukkige
Natie. Dit leert ons immers het Euangelie niet.
A. Ja Jufvrouw! voor ons gemeene menfehen is
het onmogelyk, alles net zoo te doen en te laaten,
als 'er wel gefchreeven ftaat. En myn Hoofd is geen almanak,
J. Nu is het weór onmogelyk en ftraks hebt gy
gezegd, ik mogt u nog eenige handleiding geeven, en
gy wildet zoo doen als in het boekje ftaat. Die Schryvers
zyn ook niet voor dat dreigen, bangmaaken en
liaan. Gy moet u die lesfen in het hoofd prenten,
en dan in de beoefening brengen, om zoo nieuwe pligten
aan te leeren, en oude Hechte gewoonten te yerrnyden.
En dan moet gy den eenen dag eens hier,
den anderen daar over, wat met hun praaien, en hun
iets vertellen.
Al zyt gy een mensch uit de mindere klasfe in de
Maatfchappy, dit geeft u geen recht, om uwe kinderen
te verwaarloozen. Neen zeker niet. Gy moet
juist daarom uwen yver verdubbelen. Eene goede opvoeding,
waar door het verftand en de zeden befchaafd
worden, is het grootfte erfgoed. 'Er ligt in de famenleving
zoo veel aan gelegen, om braave lieden uit uwen
ftand te hebben. Uwe kinderen zyn even zoo
goed, als die der ryken. De opvoeding en het geld
maaken alleen het onderfcheid. Het gene de ryken voor
hun geld door veele meesters aan hunne kinderen kunnen
laaten leeren, dat moet gylieden veelal zelve verlichten.
Befteed toch daar uw tyd en vlyt 10e, om
wat heters van uwe kinderen te maaken dan (tokken en
blokken, gelyk veelen van uwen ftand. Gy hebt 'er de
beste gelegenheid toe. Menig een , die door gezelschappen
of zyn beroep wordt afgetrokken, heeft daar
geen tyd toe ; maar gy hebt niets anders te doen, dan
voor uw' man en kinderen te leeven. Wel ANNA!
doe dan toch uw best,
{Het vervolg biervan in bet volgend nummer.')
Te Groningen, by W. Z U 1 D E M A. 1798.""
en te Amfterdam by H. KEYZER,
en verder alöm te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GËNAAMDEN
GEMEENEN MAN.
N r
. 6$.
GESPREK TUSSCHEN JUFVROUW KINDERLIEP Eïï
HAARE BUURVROUW ANNA OVER DE OPVOEDING»
(Vervolg en pot van nummer 64.)
A • Ja Jufvrouw, .het kon zeker nimmer met ólis #
als myn man zoo veel niet verdiende en ik ook op eeri
dag-huur uit moest. Maar dan moest 'er toch wat anders
verwaarloosd worden, Met breiden, ftoppen eü
naaiën, verdien ik ook wat, al is het voor ons zelvenj
Met die naald moet al zoo wat aan malkaör gehouden
worden: anders kwamen wy 'er niet. Hier komt by
het huisweik, om alles knap en op zyn fteê te hou-'
den, ik heb daar goed myn aanflag meê. En als ik
*er haast een kleine by kryg, dat bindt de handen ook
weêr. Ik zie zoo zeer niet tegen dien poft en het
meerder werk op, als ik maar gezond mag zyn. Maaï
de kinders wasfen al op en 'er gaat hoe langs zoo meer'
toe; daar maal ik wel eens over. Maar myn man zegts
wy willen dan nog zuiniger worden, en ik zal zien t
nog wat meer te verdienen. Heb daar maar geen zorgf
voor.
J. Daar heeft uw man groot gelyk aan. God fchept'
geene monden of Hy geeft 'er ook voedfel voor^
Werk gy maar vlytig in vertrouwen op God den Alze^
genaar, en denk, hoe meer kinderen God u geeft, Hy
dies te meer vordert, dat gy deeze dierbaare panden
getrouw bewaart en verzorgt. En al hebt gy veele be=zigheden,
gy kunt zelfs onder uw werk, met uwe kin-*
deren fpreeken, en hun dus veel leeren. Maar het zal
.uoodig zyn, dat men u in deezen helpe. Zie, daar
iL Deel. Ttt heft

( 5i6- >
hebt gy nog een heel mooi boek, QLietibert en Geer*
truid) lees dit, en gy zult volkomen overtuigd worden
, dat men veel te doen kan hebben en evenwel
zynen kinderen eene goede opvoeding geeven. Maar
daar komt my nog iets in den zin. Kom aan, als gy
nu ernftig voorneemt om uwe kinderen beter optevoeden,
dan zal ik u iets aan de hand geeven, 't welk u
veel zal helpen.
A. Heden Juffrouw, wat is dat dan? Als ik het zoo
hoor vooiftellen en aandringen; fa, dan denk ik. ik
moet en zal het doen. Maar om 'het in 't werk te Hellen.
...
J. Hoor, ik zal bezorgen, dat uwe beide jongens op
een beter fchool komen, en de kosten daar voor bemalen.
Die Meester zal u grootlyks in de hand werken.
Op die fchool krygen de kinders boekjes naar hunne
vatbaarheid, daar krygèn zy lust aan het leeren! daar
kunnen zy goede zeden en veele nuttige kundigheden aan)»
leeren: Als gy-dan aan uwen kant ook uw beft doet,
dan zult gy rafch zien, dat uwe kinderen beter worden.
Kom aanftaanden Zaturdag met al uwe kinderen by my,
dan zal ik wat met hun praaren: maar gy moet niet
kyven, daar meê is niets te winnen. Ik zal hun dan'
boekjes geeven, en die boekjes moogt gy zelve ook
wel leezen, om daar uit aanleiding te neemen tot nuttige
gefprekken met uwe kinderen.
A. Nu, ik bedank Jufvrouw wel duizendmaal. W-öt
zal ik blyde zyn, als dat goed gaat, en zy op die fchool
beter worden.
J. Dit vertrouw ik zal wel gelukken, als gy het maar
op den meester alleen niet laat aankomen/maar zelve
leerzaam en Hefderyk met uwe kinderen omgaat, en
uw gezach zoekt weer te krygen en te bewaaren: en
hierin moet uw man u de behulpzaame hand bieden.
Dan zal alles wel te recht komen. En uw kleine
GRIETJE moet gy zelve eerft wat leeren leezen, of
hebt gy die 'er ook al uit ?
A. Ja die gaat op een kinderfchool, maar niet gezet.
Ik kan haar 'er baaft niet heen krygen, maar het
moet nu beter gaan; ik zal haar naar den grootcn breiwinkel
ftuuren.'
J. Ik houd niet van die kinderfchooltjes, wyl de kin-'
de-

C 517 )
deren daar, wegens gebrek aan goede inrichting, veel
al meer kwaad dan goed leeren. Maar om zulk een
klein ding den gantfchen dag naar de breifchool te ftuttren,
dit is ook niet wys ! dan veruitten zulke kinderen.
Ze is wis nog geen vier jaar V
A. Neen, over twee maanden. Doch zy moet 'er
maar uit, daar moet ze wel om lyk. Of als Jufvrouw
het niet hebben wil. —
J. Heden, ANNA ! wat zyt gy een wonderlyk menfch!
Gy moet niet denken! dat ik my nu de magt over uwe
kinderen wil aanmaatigen. Maar ik wilde 'u graag ten
belten raaden. Kunt gy zelve dit niet gevoelen? Zulk
een klein en woelig ding daar den gantfchen dag op
den brei-winkel te laaten zitten, is even eens of gy het
op den pynbank zet. De levendigheid en vrolykheid gaat
'er dus uit. De kinderipcelen zyn zeer nuttig voor
lichaam en ziel. Dan zyn zy in hun element. En zo
dit te Iterk wordt tegengegaan, verluffen zy al rafch.
Gy moet haar nog een tydlahg by u te huis houden.
A. Ja Jufvrouw, dan haalt zy my alles overal. Dan
ligt alles vol lappen en vodden en dan jaag ik haar'er uit.
J. Dit is verkeerd van u. Met kinderen kan men
alles niet op orde hebben. Gy weet wat dat Boekje
zegt. „ De moeders moeten zelve de kinderen eerft
,, onderrichten." Met kaartjes kunt gy haar, al fpeelende
de letters leeren. Met lappen en poppen te fpeelen
wordt daar ook zeer gepreezen. Daar is een boekje.
Het ligtfte moet gy haar daar uit voorleezen.
A. Wat boekje is dat Jufvrouw?
T. Het heet Zidekunde voor kinderen door den Pre'
dikani VAN VOORST. Uwe grooten moeten dat vooral
geheel leezen , en daar zal de kleine dan wel graag
naar hooren, en met moeder 'er over fnappen. En
uwe J A N T J E moet gy niet weêr van den ouden jood
voorpraaten, noch de anderen dagelyks met de hei bedreigen.
Als zy ftout zyn moet gy zeggen, dat onze
lieve Heer hen dus niet kan lief hebben, en moeder
ook niet. Breng hen dan uit de keuken, of in de kas,
en laat hen niet eerder vry, voor zy beterfchap belooven.
Maar als zy zoet fpeelen, prys hen dan ook.
Dit helpt vaak meer dan de ftraf. Maar daar wilt gy
mogelyk niet veel werk van maaken.
Ttt 2 A.

C 518 )
A. Het wordt waarlyk tyd, dat ik heen gaa. Ik zal
dan zaturdag maar komen jufvrouw?
J. Ja ANNA! ik zal u dan verwachten met uwe
kinderen. God zegene u in uwe goede voorneemens!
A. Ik ben nu veel ligter, dan toen ik hier kwam.
Ik heb nu wat te praclifeeren. Als het my maar goed
afgaan mag, wil ik 'er wel een uur eerder om opftaan.
J. Nu dat is ook beter, dan dat uwe kinderen vetwaar*
loosd worden. Dit is de hoofdpligt, welken God van
u vordert. En als gy maar het vafte voorneemen hebt,
ben ik voor de uitkomft niet bevreesd. Nu, het ga ti
wel! groet ROELOF.
A. Ik dank, Jufvrouw!
VEROOR 13 EELT UWE EVENMENSCHEN NIET
TB HAASTIG.
Het oude fpreekwoord: bezint, eer gy begint', het
welk in dit Weekblad meer dan eens is aangevoerd ,
kan op onderfcheidene gevallen toepalTelyk gemaakt
Worden.
Zoo komt het vooral te pas by het beoordeelen der
daaden van onze evenmenfchen. Voor en aleer wy oordeel
vellen over het gedrag onzer naasten omtrent ons,
behooren wy altyd eerst te bedenken , hoedanig ons
gedrag jegens hen geweeft is; of wy hun ook door
woorden of daaden aanleiding hebben gegeeven om
zoodanig te handelen als zy doen. Als wy dit verzuimen
, en, zonder genoegzaame kennis van zaaken,
zoo maar aanftonds heen oordeelen zullen wy menigmaal
in het geval komen van onze naasten valfchelyk
te befchuldigen en hen onrechtvaardiglyk te veroordeelen.
De volgende gefchiedenis kan de waarheid van het
gefielde, op eene treffende wyze bevestigen.
Voor omtrent honderd jaaren, toen de openbaare
wegen op veele plaatfen nóg zeer onveilig waren, het
welk tegenwoordig door de meerdere bevolking en het
beter toevoorzicht der Regeeringen aanmerklyk is verminderd,
zo niet ten ecnenmaale heeft opgehouden,
gebeurde 'er in Engeland het volgend zonderling geval.
Eenigc malkanderen onbekende perfoonen flapten te
Glocester in den gewconen postwagen, welke van daar
naar

C 519 )
«sar de hoofdftad des ryks, Londen, rydt, ongeveer
twintig Engelfche mylen of dertig van onze gewoone
uuren van elkander gelegen. Öp den weg tuffchen
beiüen onthielden zich zeer veele Struikroovers, welke
de reifigers veeltyds deerlyk mishandelden, en hun vaa
alles wat zy hadden beroofden; zoo dat onwecrbaare
menfehen fomwylen geheel haakt te Londen of Gloeefler
aankwamen.
Onder andere perfoonen bevonden zich in dit reisgezelschap
een bejaard Heer en een jong Meisje- Al
fpoedig viel het gefprek op de onbewoonde ftreek,
welke ze thans doortrokken, en op de onveiligheid en
het gevaar, waarin men zich thans bevondt van wege
de roovers. De Eerftgenoemde nam hier in geen
deel, maar had de houding als of hy zat te fiuimeren.
Het Meisje, integendeel, vierde bot aan haare praatzucht
, en toonde klaar haare onervaarenheid in de
menfehkunde, door gulhartiglyk aan haare relsgenooten
te vernaaien: dat zy voorneemens was een bezoek
by haare vrienden te Londen af te leggen, en eenige
weeken in die ftad te vertoeven; dat haare Ouders
haar daartoe, boven het reis-geld, eene Banknoot van
honderd ponden jierlings (*) hadden gegeeven, dewelke
geen roover by haar zoude vinden, dewyl zy dezelve
onder haaren linker voet in de kous had verdoken.
De praatzuchtige reisgenooten van het Meisje preezen
haare vinding om fchatten te verbergen zeer hoog.
Maar pas een halve myl voortgereeden, wordt den
Posteljon eensklaps toegeroepen: „houd ftand!" en agt
wel gewapende kerels liaan voor de paarden, den voerman
gelastende om af te komen, onder bedreiging van
hem anders voor den kop te zullen fchieten. De reifigers
ontvingen het zelfde bevel, met last van alles wat een ieder
van waardy by zich had, aan hun af te langen; zoze dit
niet goedwiliiglyk deeden,mogt elk verwachten, wat hem
zoude overkomen. Deeze taal klonk hun als een donderdag
in de ooren; een ieder dondt als beduiteloos;
zuchten , kermen en om genade fmeeken was het al-
Ttt 3 g e-
£*) dat is, een Wisfelbrief van Elfhonderd Guldens, zynde
Een pond jierlings de waarde van Elf Hollandfcbe
Guldens.

( 5'2o %
gemeen middel, waartoe zy hunne toevlugt namen. Intuflchcn
vroegen de roovers den reifigers hoofd voor
hoofd zeer ernflig naar deszelfs goederen of kleinoodiën:
echter gaven zy daaromtrent geen het minde bericht.
Ten gevolge van dit ftilzwygèn, beflooten de roovers
de reifigers te ontkleeden, en alles te doorzoeken,
ten einde hun boos oogmerk te bereiken.
Nu nam de oude Heer voor 't eerd het woord op,
en fprak de roovers aldus aan: „De Heeren zien ons
„ gezelfchap milfchien aan voor zeer voornaame per-
,, töonen, by welke groote fchatten te verwachten zyn;
„ doch hierin vergist gy u ten hoogden. Om ons van
,, onze kleederen te berooven en naakt te laaten ver-
„ trekken, — daartoe bezit gy, gelyk ik vertrouw,
„ te veel edelmoedigheids; ook zouden die dingen u
„ tot een grooten lad zyn: Zegt ons dan liever", wat
„ wy u te famen zullen geeven, om vry onzen weg
„ te vervorderen en veilig te Londen te komen." De
roovers, eenigzins getroffen door de vrymcediae en
g ;-tde taal deezes bejaarden Mans, raadpleegdeneenen
koiten tyd met eikanderen over dit voordel, en
gaven weldra dit befcheid: „ Als gylieden kunt be-
„ fluiten, om ons vyftig ponden fterfings of de waar-
„ de van dien te geeven, dan zullen wy u vry laaten
vertrekken, en u eene behoudene reis wenfehen."
Niemand der reifigers antwoordde hier op, behalven
de oude Heer, welke, wederom het woord opvatlende,
zeide: „Uwen eifch vind ik billyk; ik ben vol-
„ daan over uwe edelmoedigheid; vyftig ponden fier-
„ lings is waarlyk eene gemaatigde vraag; u komt meer
„ toe; honderd ponden zoude ik u gerecdlyk afdaan,
,, indien ik 'er bezitter van was: Maar deeze jonge
„ Jufvrouw heeft eene Banknoot van juift honderd
„ ponden in de kous van haaren linkervoet; zy zal de
„ moeite wel gelieven te neemen van alleen in den
„ wagen te klimmen, haare kous te ontlédigen, en
„ de Banknoot, tot onzer aller behoud, aan u te fchen-
„ ken."
Hoe zeer het Meisje zich nu van haare onvoorzichtigheid
beklaagde, begreep zy echter al te wel, dat
geene tegendribbeling haar eenigzins in deezen konde
baaten. Zy flapte derhalven in den wagen, voldeedt

C 521 )
deedt aan liet verlangen des otiden Mans, en gaf met
een bedrukt hart haare Banknoot aan de ftruikroovers
over; welke, na haar al fchertfende voor haare milddaadigheid
bedankt te hebben, den reisgenooten eene
gelukkige reis toevvenfchten, en vertrokken.
Zoo dra waren deeze niet uit hunne oogen verdvveenen,
of elk overlaadde den ouden Heer met de kennelykfte
blyken van verontwaardiging en .verachting.
Het Meisje, ten uiterften misnoegd wegens het verlies
van naaren fchat, zeide: „Ik zal dien ouden fchurk,
„ die gewislyk in den buit, welke my ontroofd is,
„ deelt, by het Gerecht aanklaagen, op dat hy loon
„ naar werk ontvange." Een ander van het gezclfchan
liet zich dus hooren: ,, Ik denk dat by een fpiön vin
„ deeze ftruikroovers is en wenfchte wel dat hy ook
„ als zoodanig eenen geftraft wierdt." Eene derde,
die wat liefderyker dacht, zeide: „Ik geloof dat dee-
„ ze man niet wel by zyn verftand is, of dat hy re-
„ deren heeft, waarom zyn gedrag zoodanig ge weeft
„ is." Op alle deeze en dicrgelyke hoonendc gezegdens
zweeg de oude Man ftil, tot zoo lang, dat de
Pofteljoa den reifigers toeriep: „ wy zullen zoo aan-
„ ftonds in Londen ryden.'' Toen "fprak hy met bedaardheid
het gezelfchap aldus aan: „ Myne vrien-
„ den! ik heb met geduld uw .ongunftig oordeel over
„ myn gedrag, en uwe beledigende gefprckken ovev
„ mynen perfoon aangehoord; ik neem het u nier
„ kwaalyk: want menfehen,. die de wereld nog niet
„ by ondervinding hebben leeren kennen, zyn dikwerf
,, zwak genoeg om eene zaak, fchoon' met het befte
,, hart , echter van de. onrechte zyde te befchouwen.
Dit is hier uw geval ook. Ik betuig nu.Hechts, dat
„ myn belang het vorderde,. om rnvn gedrag zöbcfcw
„ nig in te richten, als ik, geduurende de geheele
„ reis, gedaan heb. Dat ik een eerlyk man ben , zult
,, gy nog deezen avond ondervinden. Als ik wcetcn
„ mag, waar gy denkt te kgeeren, dan zal de waar-
„ heid van myne gezegdens u volkomen blyken."
Hierop befloot.het gezelfchap in ééne herberg," welke
ze hem noemden, hun' intrek te neemen, terwyl hy"
in eeneandereging. Nu hicldt de polhvagen ftil,.'cii
hy fchcidde van zyne reisgenooten.
, • . •' si aéip ïa5»v H . Na

( 5 22
Na zich een weinig ververfcht te hebben, zondt hy
den volgenden brief 'aan het bedroefde Meisje:
Mcjufvrouw!
„Nooit heb ik eenen dag beleefd, op welken ik met
eene fom van Eenhonderd ponden fterlings zoo veel gewonnen
heb, als op deezen dag. Uw Banknoot heeft
my meer dan vyftig duizend ponden fterlings doen behouden,
welke lom ik aan Bauknooten in myne brie-*
ventafch had. Ik zou my fchuldig maaken , aan dieffial
en ondankbaarheid, indien ik u geen Deelgenoot van
myne winst maakte. Ik zend u daarom in deezen eene
Banknoot ter waarde van Tweeduizend ponden fterlings
tot vergoeding van het verlies, door u op deezen dag
geleeden, en ter overtuiging, dat ik geen oude fchurk
ben. Ontvang deeze fom zonder my 'er ooit voor te
danken; maar zyt daar voor dankbaar, dat gy van my
geleerd hebt, hoe voorzichtig men zich op reis behoore
te gedraagen, hoe men zich, als men Hechts bedaard
blyft, met het meefte voordeel uit verlegenheden
kan en moet redden, en hoe omzichtig men behoort
te wezen in het beoordeelen van onze evenmenfchen!
Wees op eenen anderen tyd bedachtzaamer in
uwe gefprekken! Heeft uwe onbezonnenheid u thans
voordeel aangebragt, waan niet dat zulks meermaalen
zal gebeuren! Neen! want de ondervinding van veele
jaaren heeft my geleerd, dat men zeer ligtlyk door onbedachtzaamheid
ongelukkig kan worden. En hoe ligt
kan ons daardoor een ongeval treffen, 't welk wy nooit
weder kunnen te boven komen 1
Intulfchen teken ik my uwen vriend, dien gy gered
hebt tot zyn voordeel en ter uwer leering,
)
De onbekende"
Te Groningen, by W. Z U I D E M A. 179&
au te Amflcrdam by H. K E Y Z E R ,
en verder alëm te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
N r
. 66.
NATÜUKLÏKE HISTORIE OF BESCHRYVINÖ
VAN DE HONDEN.
JBefchouwden wy onlangs de Dieren en Zoogende Diei
ren in het algemeen; thans willen wyu, naar onze belofte
in Nr. 63. eene byzondere foort van Dieren, de getrouwe
gezellen van den menfeh, de Honden ,befchryven4
Vooraf echter meenen wy, dat het niet ongepast zal zyn
met _ een kort woord gewag te maaken van het onderfcheid
van wilde en tamme dieren.
Door wilde dieren verftaat men dan dieren, welke in
bet wild, in de bolTchen, in de velden, op de bergen, onder
den grond , in het water, leeven volgens bunnen aart
en naar de beflemming van de natuur; dat is, die eeten,
waarroe zy door de natuur gedreeven worden, of waartoe
hun lichaamsgeftel is ingericht; het zy vruchten of
Kruiden of bladeren, het zy vleefch van andere dieren,
welke in die Iuchtftreken leeven daar zy in het wild
geboren worden * of daar zy zich vry willig heen begeeven
en zich volgens de natuur voortplanten. Zoodanig
zyn ontegenzeglyk alle foorten van dieren eens geweest;
zy zyn dus alle wild geweest, voor de menfcli
zich meefter gemaakt had van eenige, welker aart toeliet
dat hy dezelve naar zynen wil kon regeeren; toen
dwong de menfcb die, welke hy in zyne magt had, om
anders te leeven, dan zy in den natuur/laat leeven zou»
den; hy deedt dezelve naar andere luchtftreeken verhuizen;
benam hun de vryheid van beweeging; bragt hen
uit de opene lucht onder dak en in warme vertrekken;
deedt htm van ander dan hun natuurlyk v»edfel leeven s
U. Deel. Vvv gaf

C 6H )
gaf hun gekookte in plaats van rauwe fpyzen; overlaadde
hen daarmede en liet hen dan weêr honger lyden •
liet .die, welke uit verfchillende ftrcekcn kwamen", metelkander
jongen voortbrengen, behieldt van die jongen,
dikwyls die gene, welke meest van den vader en de
moeder afweeken, en het die weder te famen voortteelen;
in 't kort, deedt hen in alles zw& naar zynen wil
fchikken en buigen; zy wierden dan tamme dieren,
huisdieren, onderworpene' dieren.
Dat eene levenswys, zoo verre van hunne gewoone
m uatuuriyke-levenswys verwyderd, rnvltrcd op hunnen
aart en gedaante moet hebben, is ligt te batten en
zfl'.irJèh'gefeedlyk toeftemmen, als mén "bedenkt welke
verandering m kletir en gedaante zelfs bv het menfchengeflacht
is voorgevallen, door de verandering van luchtü-reek,
levenswys en vcedfeV Ook is die verandering
by de tamme dieren zeer groot, inzonderheid by de
I-Jonden, die om hunne buigzaamheid van aart, om
hunne verkleefdheid kan den'menfch, als zy aan hem
gewoon of door hem opgevoed 'zyn, zekerlvk reeds vroeg
onderworpen en tam gemaakt moeten geweest zyn, en
dus ook door de lange voortduuring van eene levens^
wys, die hun niet'natuurlyk eigen was, ook zeer veranderd
zyn. En indedaad als men eenen 'grooten Bulhond
of Dryfbrak met een juffers fchnothonclje, met een
Leeuwtje of Spanjoletje vergèlykt, kan men bezwaar-
Jyk gelooven dat deeze, op het uiterlvke zoo verfchillende,
dieren tot een zelfde geflacht bebooren, fchoon
het echter uit de befchouwing van de inwendige deelen
dier dieren, uit hunne gelykheid van aart, uit hunnen
omgang en neiging, of trek tot elkartdereh, zeer zeker
blykt dat zy tot een geflacht behooren.
De Honden, dié wy dagelyks zien, zyn dan geene
Honden zoo als die uit de hand van den Schepper gekomen
zyn, zoo als die in den wilden natüurftaat zyn;
het zyn, om zoo te fpreeken, door kunft van den merifch
veranderde dieren. Om dan te weeten, hoedanig een
natuurlyk wilde Hond 'er uit ziet, moet men dieln de
bösfchen, in het wild, opzoeken.
Doch in het wild zal men tweeërlei Honden ontmoeten
kunnen; men zou daar Honden kunnen aantreffen,
welker geflacht altyd wild geweeft was, zonder ooit
on-

C 525 )
onder de handen van den mensch geweeft te zyn, eu
deeze zouden rechte wilde Honden wezen; deeze zouden
ons Honden aanbieden gelyk zy waarlyk van oorsprong
zyn. Maar men zou in het wild ook Honden
kunnen vinden, welker gedacht voorheen tam geweeft
is, maar die afdammen van Honden , welke weggeloopen
zyn en in het wild zyn gaan leeven. Schoon nu dit
laatde ras nog maar voor eenen tyd wild geweest is,
of tot den daat van wildheid is wedergekeerd, zoo is
het toch allerwaaifcbynlykst dat zy ook weder met den
tyd de gedaante en aart van wilde Honden zullen hebben
aangenomen: want even ais de dieren door eene
levenswys, die hun niet natuurlyk eigen is, in gedaante
en aart langzaamerhand van het oorfpronglyk model
der Natuur afwyken, zoo zullen zy ook, als zy wederom
aan hun zelven overgelaatcn zyn, en dus volgens
hunnen aart en natuurlyke beftemming leeven, langzaamerhand
van geflacht tot geflacht, weder dat model
naderen en hunne waare oorfpronglyke gedaante weder
aanneemen; want het is niet in het vermogen van
den menfeh de Natuur zelve te veranderen; hy kan
wel die dieren en gewaflen, welke hy in zyne magt
heeft, eene andere richting geeven; dan, zoo dra de
menfeh zyne handen daar aftrekt, herneemt de Natuur
haar recht en komt weder tot de onveranderlyke
wetten, door den Schepper vastgedeld, terug. Het is
dan zeker dat men in de Honden, die men in het wild
vindt, altoos zulke zal aantreffen, die meest den oorfpronglyken
Hond vertoonen.
Doch men befluite echter hieruit niet, dat 'er maar
eene enkele foort van wilde Honden is, dat is, dat alle
recht wilde Honden eene zelfde gedaante zouden
hebben. Alle dieren, die over veele dreeken van den
aardbol verfpreid zyn, vertoonen verfcheidenheden naaide
dreeken, waarin men hen vindt; zoo zal men die,
welke in de koude luchtdreeken, en dus in de Noordlyke
dreeken woonen, altoos ruiger of met meer hair
.bedelu vinden dan die, welke in'warme dreeken woonen;
die in warmer dreeken woonen zullen kaaler huid
hebben; ook vindt men de meeste witte dieren in de
koude Nooidiyke dreeken, die veeltyds roode oogen
hebben. De Honden nu zyn, naar alle waarfchyn-
JVvv 2 fyk-

C 5a.6 )
lykheid, ©ver een groot gedeelte van de aarde in het
wild verfpreid geweeft , waar uit volgt dat 'er ook
verfcheidene rasfen van wilde Honden zullen gevonden
worden.
Men kent echter deeze verfcheidenheden van wilde
Honden nog niet, om dat men de zelve niet nauwkeurig
genoeg heeft kunnen waarnaemen; de weinige,
die men naar de befchryving der reifigers kent, hebben
mm of meer overeenkomst met de gedaante van
die, welke men Herders-honden noemt, weshafven men
den Herders-hond aanziet als den voornaamden ftamvader,
dien wy kennen, van de rasfen der Honden
Men fpreekt wel van verfcheiden andere wilde Honden,
die meer naar Wolven gelyken, onder de naaflien
van Bofcb-bonden, wilde Honden, Wolf- bonden
doch deeze zyn waarfchynlyk andere foorten van dieren,
•n behooren tot de Jakhalzen of andere dieren. Uit de
jgelykenis van fommige wilde Honden met de Wolven,
heeft men willen befhiiten, dat alle de Honden uit de
Wolven afdamden; ik boude echter den Wolf en de
Honden voor geheel afzonderlyke dieren, fchoon de
waarneemingen geleerd hebben dat de Hmden fomtvds
.met de Wolven, gelyk ook met de Vosfèn paarën,
waarom het zeer.mogelyk is, dat deeze paaring ook
toegebragt hebbe om eenige verfcheidenheden van rasfen
onder de Honden voort te brengen; maar hier uit
hebben andere wederom te veel beftooten; zy hebben
ïiaamlyk, gefteld dat de Honden, de Wolven en de
Jakhalzen eenerlei ras van dieren waren, het welk my
althans voorkomt geene waarfcbynlykheid te hebben.
Alles wat wy nu in deeze onzekerheid omtrent de
oorfpronglyke Honden doen kunnen, is uit de verfchillende'hoofdfoorten,
of voornaamde foorten van Honden
die te neemen, welke de meeste overeenkomst met
eikand :r hebben, die by elkacr te voegen en te onderftellen
dat die van eenen zelfden ftam, of van eene
zelfde natuurlyke verfchcidenheid onder de wilde Honden
afdammen ; fchoon het dan echter nog onzeker
blyft, of fommige van die raffen niet wel door ontaarting,
vcrbaftering of verandering van natuurlyke raden
ontdaan zyn, en vervolgens die op te geeven, welke
•ntftaan zyn uit de vermenging van twee honden uit
die

C 527 )
die hoofdraden; die, welke wederom uit de paaring
van verfchillende foorten van deeze reeds eens vermen^
de ralfen, en dus van byzondere baftaarden, afdammen,
kunnen met voldandig by hunne onderfcheidene gedaante
bly ven, omdat het te zelden gebeuren kan dat juist
badaarden, op dezelfde wyze geteeld, met malkanderen
paaren; daar volgt dan, als men de ralfen niet uit
eikanderen houdt, eindelyk eene verwarring van ralfen,
die men met meer kan nagaan, en die ook niet meer
volitandtg de zelfde blyven. Zonder ons voor als nogte
bepaalen tot de befchryving van die verfchillende
rallen der Honden, meenen wy echter dat het noodig
en voor onze Leezers niet onaangenaam zal zyn, eerffc
en voornaamlyk over den aart, huishouding en andere
hoedanigheden van deeze dieren in het algemeen te
lpreeken.
De Hond is dan een natuurlyk vleescb-eetend, of verfcheurend
dier, dat ligt tam gemaakt kan worden* en
door de tammaaking tot verfchillende rasfen van huisdieren,
die groetlyks van elkander verfchillen, veranderd
is.
De naam van Hond wordt aan het geheel geflacht gegeeven
en is de algemeene naam van het dier, terwvl
het mannetje met den naam van Reu, het wvfie met
dien van Teef benoemd wordt.
De geftalte van den Hond is niet ontbloot van fier-
Jykheid, zy vertoont in de meeste vlugheid en krachtdoch
by fommige meer vlugheid, by andere meer fterkte,
gelyk ook fommige rasfen uitmunten in eene van deeze
hoedanigheden; de tamme Honden verfchillen zeer
veel in maakfel, in grootte, in puntigheid of flompheid
van fmoel, in langheid of kortheid van ooren en
itaart, in kleur, in ruigheid of kaalheid van huid, in
de hoedanigheid van hunne vagt, wyl fommige foorten
het hair ftyf en ruw als dat der wolven, andere glad
als dat der paarden; andere gekruld en wollig als dat
der lchaapen hebben, deeze hebben ook kort hair andere
hebben wederom zeer lang hair, vooral aan den
itaart, welken eenige byna zoo ruig als Vosfen hebben.
Hunne voeten zyn in teenen verdeeld; zy hebben
vyf vingeren aan de voorde, en vier of vyf aan de
agterde voeten; in hunnen bek hebben ZJL zes fnvtan-
Vw 3
de»

den en twee hondstanden in elk kaakbeen en in het hovende
zes, in het onderde zeven kiezen aan elke zydedoch
men vindt Honden, die enkele tanden meerder of
minder hebben: Hunne tanden zyn puntig en derk, en
bekwaam om te byten en te verfcheuren; zy kunnen
'er zelfs harde beenderen mede verbryzelen: zy wisfelen
fommige tanden. De Hond draagt zynen daart meed
naar de linker zyde omgekruld, het welk men daaraan
toefchryft dat hy niet met het lyf regt vooruit gedrekt
loopt, maar altoos met de regter zyde wat voorwaarts,
waardoor dan natuurlyk de daart naar de linkerzyde
overhangt.
De Teef krygt gewoonlyk, na een, twee, of drie en
zestig dagen diagts, van zes tot twaalf jongen te uelyk;
doch de groote Honden meer dan de kleine, welke
fomtyds Hechts een, twee of drie jongen zullen werpen
vooral als het de eerde reis is, want alle dieren werpen
de eerde reis weinig jongen: de Teef heeft gemccnlyk
tien tepels, om de zelve te zooeen; maar wy hebben
reeds op eene andere plaats aangemerkt dat dit getal by
verfchillende Teevcn merklyk vcri'chik (*); de.'jongen
komen blind of met hunne oogen door een vlies geflobten
ter wereld; als zy jong zvn, zyn zv nog zeer Hecht
geformeerd, terwyl hunne gedalte zich langzaaméfhand
ontwikkelt. Men kan ook zeer weinig daat maaken,
als men jonge Honden in het nest ziet, welke hunne
grootte en gedaante in het vervolg wezen zal, en men
zal zich daarin ligt bedriegen; ook heeft de levenswys
welke men hen doet houden, zeer veel invloed op de
ontwikkeling van hunne gehecle gedalte; de Honden,
welke men veel buitens' huis, vooral op het land, vry
laat loopen, zullen voorzeker grooicr, derker, moedeer
en leevendiger worden dan die, welke men altoos
in huis opgellooten zal houden.
De leeftyd van den Hond duurt omtrent veertien, vyftien
of zestien Jaa'ren, fchoo'n fommige hunnen leeftyd
tot twintig jaaren rekken, maar dat gebeurt zeiden; nog
zcldzaamer is het gene men van eeneu Krulhond verhaait,
die agtentwintig jaaren oud geworden is; ook was
hy
(*> Zie Netnmcr 63/ bladzycle 502.

C 52? )
hy vyf jaaren doof, ftom 'en blind geweeft, en waggelde
op zyne pooien.
De aart van den Hond is, in zynen natuurlyken wilden
ftaat, vuurig, woest en-boos; her zyn verfcheurend'e
dieren, die enkel van hunne jagt leeven; zy vereenigen
zich tot troepen, jaagen met malkanderen in het
gemeenen deelen. den buit. Wanneer'wy zien wat
onze tamme jagtbonden op. de jagt verrichren, kan men
oordeelen welke fchrandere listen het inflindl der Honden,
die aan zich zelven overgelaaten zyn en altyd jaagen
, hen in het werk zal doen Hellen om het wild magtig
'te worden. Somtyds gaan de tamme, als het hun
ianiet bekt wordt, ook te famen op de'jagt, en jaagen
fl% zoo goed als of'er dejaagcr by was. Terwyl dé
brakken, die eenen goeden reuk hebben, en het wild
weeten op te fpooren, zich in de boscbjes bcgeeven,
om het wild 'er uitte jaagen, ftaan de windhonden daar
buiten te wagten tot het 'er uitkomt, eii vervólgen het
dan op het vlakke veld; maar het is wanneer de Honden
doorjaagers beflierd en geleerd zyn, dat men moet
zien met welk-eene voorzichtigheid" en fchranderhcïd
een Hond weet te jaagen, hoe hy met de jaagers weet
mede te werken, om met vereende poogingen het wild
te vangen en te dooden, ja zelfs tot de vogelvangst
te helpen, en gefchooten vogelen uit het water op té
brengen; men moet zich verwonderen hoe een geleerde
Patrys-hond, als hy de patryzen op het v\lJ dooF
den reuk heeft opgefpoord , zich inbindt, ftil blvft
ftaan , zonder zich ,te roeren , en wagt tot de jaager 'er
by komt, eer hy de vogelen doet veifchrikken en opjaagt,
dat deeze hen zoude kunnen fchieien; men doet
hen hunnen aart zelfs zoo verre verzaaken, dat zy het
wild, 'twelk zy vangen, zelve niet opceten, maar het
hunnen rrieeficr brengen; dit doen echter Hechts uitgezochte
geleerde honden, en wyl de , andere het wild
zullen vcifchcuren, als zy het krygen, heefr men, als
men jaagt , gemèenlyk eenen hond /die daarop afgericht
is, en welken men los laat zoo dril men ziet dat de brakken
of windhonden het wild vangen; deeze is met eenen^
halsband met yzcren pennen gewapend, plaatst zich
by het wild, en 'byt alle weg, die het aanraaken willen;
men noemt hem den lefchuttir. — Doch het zoude

( 53° 5
de te lang vallen alle de jagten te befchryven, welke
met honden verricht worden. —— Men gebruikt ook
Honden om de truffels, of het aardbrood, een gewas
dat in den grond groeit en zich niet boven den grond
vertoont, op te zoeken. De Honden, welke daar op
'afgericht zyn, ruiken waar de truffels zitten en gaan
daar wroeten.
De Honden zyn zeer moedig en vinnig van aart, en
ontzien geen gevaar; zy zullen met eikanderen dieren
aantasten, die veel fterker zyn dan zy; zy durven wilde
zwynen, wilde ftiercn, ja zelfs, zoo men zegt, leeuwen
en tygers aanvallen; ik denk echter dat zy de laatfte
meest met vrede Zullen laaten, en dat het zeer zeldzaam
gebeuren zal, ten ware zy daartoe in een ftrydperk
'aangehitst wierden. Een oud fchryver verhaalt hiervan
een geval, dat aanmerklyk is: Toen Alexander de Groote
naar Indië toog, fchonk de Koning van Albanië hem
eenen Hond van ongemeene kloekheid; deeze Vorst, den
Hond willende beproeven, liet eerst eenen Beer, vervolgens
wilde Zwynen, en een Damhert voor hem los,maar
hy bleef als uit verachting ftil zitten, waarop de Koning,
denkende dat hy een leuië hond zonder moed ware,
hem liet dooden; dit kwam den Koning van Albanië ter
ooren, waarop hy Alexander eenen diergelyken toezondt
en hem liet weeten, dat hy hem niet tegens zulke geringe
dieren , maar tegens eenen Leeuw of Oliphant
moeft beproeven, dat hy maar twee van deeze foort gehad
had, en dal hy hem dus, zo hy deezen ook liet
dooden, geenen anderen zoude kunnen zenden. Alexander
liet dan eenen Leeuw tegens hem los, welken de
Hond rasch overwon. Toen liet hy eenen Oliphant
brengen, waarop de Hond dat groot dier geweldi°- begon
aan te baffen , en op het zelve toe te fprijigah; hy
wift den fnuit van den Oliphant geduurig te ontwyken
en hem met veel list dan hier dan daar aan te vallen,
zoo dat de Oliphant door het geduurig draaien duizelig
wordende, op den grond nederftortte, en dus van
hem overwonnen wierdt.
Qlet vervolg hiervan in een volgend nummer.^)
Je Groningen, by W. Z IJl DEM A. 1708,
en te Amflerdam by H. KEYZER,
cn verder alom te bekomen.

I
W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN;
N r
. 6>.
N A T U U R L Y K E HISTORIE OF BESCHRYVIN»
V A N DE HONDEN.
(Vervolg van nummer 660
ln Engeland laat men groote Honden, welke daarop
afgericht zyn, met elkanderen vegten, welke dieren-S
vegten by het Engelfche volk, zoo wel als het vui£
vegten en haanen-gevegt, een zeer gezocht fchouwfpel
zyn, terwyl men zwaare weddingfchappen op den
uuflag van het gevegt doet.
v
Schoon nu het vleesch van andere dieren de natuurlyke
fpys van den Hond is, zoo kunnen zy zich desnoods
tot andere fpyzen begeeven, en het is bekend
dat men hen in hunnen tammen ftaat alles doet eeten
wat men wd; zy eeten ook bedorven vleefch en ver-
Wyzelen de beenderen, en flikken die door; daarIV1, fomnnge vogelen, vooral water-vogelen, van welke dehonden
het vleefch en de beenderen weiden zuhen!
De Honden lepperen, als zy drinken, met de ton?
zonder hunnen bek in het water te fteeken, da! hun
anders in de neusgaten hinderen zoude; men kan hnn
behalven het water, ook melk te drinken geeven, maar
wyn of gegifte dranken zullen zy niet proeven- zv
men''wil LT* ?* "f' ma
* r drinkea dikw
men w.I dat zy, als ^I
z y angen tyd dorst moetenV
ïn,'^ a W
° r
£n t w"'
f e
e e D e l c h r i k J
"'
3 3 W 3 , n e e r
?, ^
He ziekte, die hen i«
raenfchen e n
^eren zoe­
ken te byten, hetwelk van die uitwerking is, dat die
geoeetene menfehen of dieren de zelfde ziekte krygen?
Het is ook opmerklyk dat de Honden niet zweefen
^J?l%JS dC
~"

C 532 D
De Honc! heeft alle zintuigen zeer goed, maar munt
boven alle dieren uit in volmaaktheid van het zintuig
van den reuk; deeze is by dat dier van eene voor ons
onbegrypelyke fynbeid, en is het van eenen onbefchryflyken
dienst; hy wordt het fpoor van de wilde dieren
nog langen tyd, na dat zy over den grond geloopert
zyn, gewaar, zoo dat hy het nauwkeurig op den reuk
kan volgen, en het wild dus opfpooren; ja zelfs het
fpoor van zynen meefter zal een Hond ruiken, fchoon
deeze niet met bloote voeten over den grond gaat; hy
ruikt van verre, of 'er wild in de bofchjes of op het
land ligge, waartoe hy zeer wel den wind weet te
vangen, dat is, met den neus in den wind opgaan, omdat
de wind alsdan de ruikende deeltjes van verder af tot
zynen neus brengt. Een handfchoen, eene neusdoek,
die zyn meester aangeraakt heeft, zal hy aan den reuk
herkennen; doch alle foorten van honden hebben dat
zintuig niet even fcherp; die, welke zeer fpitfe fmoelen
hebben, hebben zulk eenen goeden reuk niet als
die met korte ftompe fmoelen.
f' Doch dit in het wild zoo woest en boos dier wordt
het tamst, het goedaartigst als het door den mensch
opgevoed wordt; het leert zynen naam kennen; het
leert in korten tyd de fiem van zynen meefter gehoorzaamen,
op zyn bevel alles te haaien, brengen, opzoeken,
zelfs uit het water en van onder het water
dingen weder te brengen; de kunstjes, die het leeren
kan, zyn oneindig in getal; men heeft 'er zelfs geheele
fchouwfpelletjes van gemaakt, welk alles men gelegenheid
genoeg heeft om dagelyks te zien en op te merken.
Doch men vindt niet dagelyks zulke Honden als waarvan
een zeker fchryver gewag maakt, en dien hy zegt
zelf gezien te hebben. Een kind had opgemerkt, dat
deeze Hond eenige gefchiktheid had om woorden te
leeren uitfpreeken ; het had hem een geluid hooren geeven,
dat naar Hoogduitfche woorden geleek, en kreeg
daarop in zyn hoofd om den Hond te leeren praaten;
hy leide zich daar zorgvuldig op toe, en bragt het,
in eenige jaaren, zoo ver, dat de Hond omtrent dertig
woorden kon uitfpreeken, waaronder eenige Franfche,
als thé, café, chocolat, aJJ'emblée; zyn meester
moest hem de woorden eerst voorzeggen, en dan herhaalde
hy die als met moeite en gedwongen. Me»

C 533 )
Men heeft ook wel eens een kwaad gebruik gemaakt
van deeze leerzaamheid der Honden. Ik heb ergens
geleezen dat iemand, te Londen op ftraat wandelende,
'er een fraaie Hond by hem kwam, die kwispelftaartte
en hem vriendfchap bewees; hy ftreelde het dier,
dat met deszelfs voorfte pooten tegens zyne knieën op
ging liaan, doch zoo dra de Hond zyne kans fchoon
zag, vatte hy de ketting van het horologie, rukte het
uit den zak, en begaf zich op den loop, waarop hy
zekerlyk door gauwdieven was afgericht. Een andere
Hond in die zelfde Stad kwam dagelyks in een kantoor,
of bank, daar veel geld gehandeld wierdt; in het eerft
bewees men het dier vriendfchap; maar men bemerkte
eindelyk dat hy dagelyks een ftuk geld in den bek nam
en daar mede henen gong, waarop hy door zynen
meefter afgericht was.
Doch zo zy door dieven gebruikt zyn om te fteelen,
hebben zy ook fomtyds gediend om dieven te ontdekken.
Op eene zekere wandelplaats in Londen was een
Heer zyn horologie kwyt geraakt; hy klaagde daarover
aan de wacht, die voor die wandelplaats ftondt: een
ander, welke dit hoorde, zeide dat, zo men de hekken
wilde toefluiten en zynen Hond toelaaten in de
wandelplaats te loopen, daar anders geene Honden
komen mogten, hy zich overtuigd hieldt dat zyn Mond
den dief wel vinden zoude. Dit toegeftemd zynde, liet
die heer den Houd den genen, welke bcftoolen was ,
beruiken, en liet hem vervolgens het park inloopen,
zeggende zoek, bet is verkoren, waarop de Hond door
het "volk liep, iedereen' berook, en eindelyk eenen by
de flip van zynen rok vattede en hem iets uit den zak
wilde haaien; de lieer zeide daarop: deeze is de dief,
en toen men hem onderzocht, vondt men ook waarlyk
het horologie by hem.
Van alle dieren is 'er, behalven de Oliphant, nauwlyks
een, dat zoo zeer met gevoel begaafd is als de
Hond, welke inwendige gewaarwording zyne oogen
ook genoeg uitdrukken; hy hecht zich met eene groote
genegenheid en getrouwheid aan den mensch, welken
hy, zoo veel in zyn vermogeu is, hulp biedt,
dien hy zal verdedigen, als hy wordt aangetast, zal
helpen, als hy in gevaar is, betreurt, als hy afwezig
Xxx 2 is,

( 534 )
fs, of als hy hem door den dood komt te vertieren
dien hy herkent, al is hy eenige jaaren afwezig geweest,
en dan met vriendfchap en blydfchap vefwSkomt
dien hy dankbaar is voor geno ene weldatdeï
terwyl h y z i c h n i e t , a a t a f f i. h r i k k* d ;
fcnT' t
e W b n d V C r
e e t
S
' e
" «Kt onderwer­
ping aan de voeten van zyttea meester kraipt 4 om ver
pfnw ar te fmeeken, ja de hand likt, die Ü X
gen heeft. In 'tkort, de Hond bezit zoo veele £ ede
hoedanigheden dat hy met recht altoos als dë So ­
fte vriend van den mensch onder de dieren is aaïS
den is'. ^
T 0
° r Z i n n e b £ d d d
"getrouwiieidS:
Deeze hoedanigheden maaken dan ook dit dier tor
den getromvften medgezel van den mensch. De Zm
zoo wel als de bedelaar, vindt zyn vermaak'in Hm,'
den by zich te hebben; zy leeren-zich ookn aar hZ
nm meester fchikken, en neemen hét gedrag
de gene met welke zy verkeeren; zy worden of booï
aartig, 0f lomp, of befcheiden enWndlyk^r^
te hun meefter hun een voorbeeld geef?^ zv voTsen
zelfs den flenter van het huis, waarin z y 'woonenr zv
zullen dageyks op het zelfde uur naar depTaSani
daar eeten klaar gemaakt wordt, en daar S en tot
hun iets wordt toegeworpen; ik heb een el Hod H
zien, die alle middagen ten twee uuren naar èeS oÊl
«ans ging, en op zyne achterfte pooten ging opzitten
tot hy wat te eeten kreeg. De Hond weet' zee wel
de vreemdelingen van de vrienden zyns nuXs te
onderfcheiden ; deeze Iaat hy met rust, eiwv hv de
vrcemdehngen aantast; hy past op de k nde renv n het
luns en za! die befchermen en by hen blvven - hve
waakt de wooning en zal, des nachts," w „'n er
dieven komen, de huisgenooten wakker maakéj
ï
. De Hond is dan m dit opzicht een allernuttig dier
W huizen, d,e buiten en op eenzaame pSSSn
n winkels daar kostbaare goederen zyn, die dë d even
aanlokken. Memg een is het behoud van zyn Joed aS
zynen Hond ycrfcnuldigd geweeft. Zoo cel eind he,
korten tyd geleden, oP eene zekere plaatsinEme£d
dat eenige kerels bv eenen Heer, d c cenen zoon S '
welken hy uit de West-Indien
kof-

• C S3S )
koffer bragten, hem zeggende dat zyn zoon aangekomen
was en een gedeelte van zyn geld vooruit zondt,
en des anderen daags zelf zou volgen, dat hy niet in
taat was om zynen vader te fchryven, w a m dat hv een
kwetfuur aan zyne hand gekreegen had. De Heer laat
bet koffer in eene kamer plaatfen; maar een Hondie
dat hy had, fnuffelde geftadig aan' het kofier en blafte
er tegens; men deedt den Hond de kamer Kan*
gaar toen bleef hy aan de kamerdeur blaffen en krab'en;
eindelyk kreeg men achterdocht en men ogende de
kamer weder, waarop het Hondje naar het koffer nerf
zyn geblaf verdubbelde, en met groote drift Hfc £§?
ve krabde; men bedoor hierop het koffer opei e We c ­
ken; men deedt het, en vondt 'er eene,kerel i„Tft
1
wa sr, b
- e
? gCree
f cbap d i e ' voorneemen g we
was de huisdeur, des nachts, voor andere open te
1 l e
doen en het huis te befteelen.
Men weet dat een Hond zynen meefter herkent aft
by hem, na jaaren 'afvvezenheid , weder ontmoet; doch
zie hier een voorbeeld van eenen Hond, die niét zv
nen meester maar zyne-landslieden onder vreemdelhTgen
herkende, b het jaar 1789 kwam èefi S £
Kap, em Coxon genaamd, zyn fchip te Otabe te
een e land in de Zuid-zee; daar aan wal gegaan zvïide
was 'er een Engelfche Hond, die het faaf e voo? n
door eenen anderen Engelfchen Kapitein, SgenaS
Aar was achter gelaaten: deeze onderfche&de terfto d
de Engelfchen midden onder de menigte inwoont
van dat eiland en kwam al h u p p e » ^ r Sóf
Z y
b e t o o n e
De R. TOS "^; even of hy hen l ende!
De Honden hebben een goed geheugen; wan eer
men hnn meer brood of vleefch geeft dan zv oo kmf
r
nen eeten, zullen zy hetgene zy nier 0p kunnen^S
iets Cen" $B 5 et
als 2 y ,l0 ' , "* er
niets krygen, naderhand weder te vinden hebbenen
Het is onbegryplyk hoe fterk het geheugen van Hnn
W e d e r t e vi
feweeV "^nl daarlj m re^
geweeft zyn, en om van zeer verre den weg naar hiï!
weder te vinden; ieder zal daarvan weIvoSE
gen h^ben . doch alle zyn zy niet zooKScue
welke ik nuzalverhaalen. Een man, teLéyden woon
•ebtig, was naar Braband gereisd en had |ne ö Hond
X x x
3 mede

( 536 )
mede genomen: na eenigen tyd komt de Hond allee»
zonder zynen meefter te huis; de huisgenooten van
den man verfchvikten en vreesden dat hy zoude verongelukt
zyn, tot dat naderhand de man zelf te huis kwam,
en verhaalde dat hy zynen Hond in Braband was kwyt
geraakt. Men is nooit te weeten gekomen hoe die Hond
de rivieren is overgekomen, vooral die aan den Moerdyk,
daarzy te breed is voor eenen Hond om over te
zwemmen. Het ander voorbeeld is nog aanmerkenswaardiger.
Een Geldersch Heer was uit Gelderland
naar Hellevoetfluis gereisd, en aldaar in de pakketboot
te fcheep gegaan naar Londen, hebbende zynen Hond
by zich. ; Hy verloor zynen Hond in Engeland,
die, eenigen tyd daarna in Gelderland te huis kwam.
Men vorfchte naar hoe die Hond over zee ware gekomen
, wanneer men vernam dat hy in de pakketboot
te Harwich te gelyk met eenige reifigers was fcheep
gekomen;-de fchipper had gemeend dat die Hond hun
toebehoorde, terwyl deeze gemeend hadden dat hy den
Kapitein, of de een dat hy den anderen toebehoorde.
Dus was hy mede gevaareh tot Hellevoetfluis en aldaar
met de reifigers uit het fchip geftapt, van waar hy
zynen weg naar Gelderland gevonden had.
Schoon men alles wat de Honden doen aan een volmaakter
inftinct,;fyne zintuigen, gewoonte, opvoeding,
moet toefchryven, kan men zich niet onthouden van
hun eenige redeneering toe te kennen, of een gevoel,
dat zeer naby reueneering komt. Hiervan zou ik veele
voorbeelden kunnen aanhaalcn, die befchreeven zyn,
doch naardien het in dit (tuk, vooral op de zekere
waarheid aankomt, zal ik flechts'fpreeken van hetgene
ik zelf gezien heb. Een Kees-hond wierdt door zynen
meefter een jas te bewaaren gegeeven en een' rotting,
maar zoo, dat de jas op eene andere plaats gelegd wierdt
dan de rotting; men fchepte vermaak om hem te plaa-
«ren, met zich te houden als of men den rotting weg
wilde neemen; als dan liep hy naar]den rotting en verdedigde
dien , maar terwyl hy daarmede bezig was,
raakte een ander de jas aan; dan liep hy weder naar de
ias ,maarmoeft den rotting in den loop laaten. Hy vondt
zich zeer verlegen, maar toen dit twee of drie maakn
«ebeurd was, koos hy de party, die ieder redelyk menfeh
0
ïr

( 537 )
in zyne plaats ook zou gekoozen hebben; hy nam
naamlyk den rotting op en droeg dien by de jas, als
wanneer hy die beiden te gelyk befchermen kon. Zon
men nu niet moeten zeggen dat de Hond dus geredeneerd
moet hebben? Zy zullen my een van beiden
ontneemen: ik kan beiden niet te gelyk befchermen,
want zy leggen te verre van eikanderen; dus moet ik
die op eene zelfde plaats brengen, als wanneer het my
gemaklyker zal vallen beiden te gelyk te verdedigen.
Ik zeg niet dat de Hond deeze woorden of deeze fluitreden
gedacht heeft), maar de uitkomft of het beflnit
daar van heeft hy zoo goed begrepen als hy begrypt,
ik heb honger en moet naar huis gaan, daar zal ik
eeten krygen. — Nog een ander voorbeeld.
Op eenen tyd liet ik mynen Hond, zynde een zwarte
Krulhond eenen bal haaien; ik wierp eindelyk den bal
in een venfter van een bovenkamer van myn huis; de
Hond, dit ziende, klom eerst op een trapje; doch
merkende dat dit te gek was en dat hy zoo niet in
het venfter van de tweede verdieping konde komen,
bedacht hy zich een weinig, en liep toen regt toe de
deur in, de trappen op, naar de voorkamer, om den
bal te haaien: ik heb my altoos verwonderd, hoe de
Hond heeft kunnen begrypen, dat dat venfter in die
kamer uitkwam, en dat hy dus daar naar toe moeit
loopen, om den bal te zoeken.
' De Honden zyn geene liefhebbers van de muzyk; zy
doet hun gehoor-zintuig onaangenaam aan; de meeste
beginnen te janken als zy muzyk hooren fpeelen, of
toonen op eene andere wyze, dat zulks hun verveelt.
Ik heb eenen gekend, welke, als hy op de kamer koude
komen daar het klavier ftondt, tegens het zelve ging blaffen,
denklyk uit boosheid om de onaangenaamheid,
waarmede het zyne ooren aandeedt, als 'er op gefpeeld
wierdt. Men heeft echter Honden gezien, die gaarne
muzyk hoorden; een fchryver fpreekt van eenen,
dien hy had, welke, als 'er muzyk gefpeeld wierdt,
altoos in de concert zaal ging liggen en, als het fpeelen
ophielt, zich weder naar zyn hok begaf.
Daar heerfcht by den zoogenaamde Gemeenen Man
eene bygcloovigheid dat, wanneer een Hond des avonds
voor aen huis jankt, iemand aldaar aal fterven; het is
ze-

( 53» )
zeker, dat dit geen noodzaaklyk gevolg is, en datee»
Hond jankt, liet zy om in huis te wezen, het zv om
dat hem iets fchort; echter heeft deeze bygeloovicheid
kaarcn grond m eene waarheid, die men te varre overdreeven
heeft; want men heeft menigmaal voorbeelden
gezien dat fomtyds een menfeh, dat Kerft, fonunigen
fionden eene onaangenaame gewaarwording, denklvk
in het zintuig van den reuk, geeft, die hen onrustig
maakt; wanneer nu iemand, by welken een Hond eevvoon
ts te wezen , fterft, zal hy uit verknochtheid en
gewoonte by hem blyven; die onaangenaame gewaar-
Wfr dfPf ai e m
k e n ; d e e z e
ï -1°^ >", ondervinding
heeft die bygeloovigheid in de wereld gebragt; zy heeft
de menfehen doen denken dat een Hond, die inkt
altyd daardoor te kennen geeft dat 'er iemand fterven
zal, fchoon de ondervinding het tegenfpreekt, en men
zeer dikwyls Honden zal hooren huilen voor deiren
zonder dat er iemand in dat huisfterfr; men had dan
ook reeds lang door de ondervinding van die bygelooviVbeid
moeten geneezen zyn, zo niet veele menfehen redt
Joos genoeg waren om, tegens alle bewyzen en ondervinding
aan, hunne verkeerde begrippen en bygeloovige
dcnkwyzen te blyven aankleeven.
Men vindt Honden door de gehecle wereld. In Europa
zyn de meeste tamme en ook de meestverfchillende raflen
van die dieren; in Afrika vindt men wilde Honden die bv
troepen in de bosfehen loopen; in Amerika zyn ook veele
wilde Honden; doch deeze zyn van tamme Honden afkomfbg,
welke men aldaar in het wild heeft laaten loopen
na dat zy uit Europa overgebragt waren; zy zvn
op fommige plaatfen in dit werelddeel zoo verraeniavuldigd,
datzyin de bewoonde ftreeken komen en aldaar het
vee en zelfs de menfehen aanvallen, waarom men hen dood
fchiet, gelyk de andere wilde dieren, fchoon zy echter
wel tam te maaken zyn: daar zyn in Amerika ook Honden,die
ooifprongyk aldaar gevonden wierden, alvoorens
deEuropifche in dat gedeelte van de wereld wierden overgebragt.
(Het vervolg en flot in bet volgend nummer.-)
Tc Groningen by W. ZUID E M A. 1798,
cn te Amfterdam by H. KEYZER,
an verder alöm te bekomen.
fa

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
N r
. 68.
NATUURLYKE HISTORIE OF BESCHRYVINÖ
VAN DE HONDEN.
(Vervolg van nummer 67.)
ehalven het gebruik, dat men van de Honden iii
B de verfchillende jagte.i, die men op andere dieren
te werk ftelt, heeft; behalven de huisdiensten, die men'
hen doet verrichten, als in een rad te lopen om het
ipit te draaien; op het huis, op de werf te paiTen*
het vee te bewaaren en andere; gebruikt men de groote
fjulhonden ook dikwyls om voor wagentjes te trekken,
voor welken men dan verfeneiden te gelyk fpant?
dus ziet men de vleefchhouwers, de vellen plooters in
iommige Steden die dieren in hun werk zoodanig gebruiken
, gelyk ook de Scheveningfche visfehers. ia
jbiberie en Kamfchatka, daar de grond meest altoos met
ineeuw en de rivieren met ys bedekr zyn, gebruikt
men de Honden om voor de (leden te fpannen, waarmede
men 111 die landen reist, hetwelk zelfs aldaar de
gewoone wyze van reizen is. Voor zulk eene ilede
worden veeltyds twaalf, zestien, twintig en meer Honden
gelpannen.
In de landen, daar de Honden niet tot zulke bezigheden
gezocht worden, worden zy tot fpvzen gebruikt.
In China maakt men de Honden vet en Aagt hen voor
de tafel. De Negers verkiezen het honden-vleefch boven
alle ander vleefch: By die volkeren worden zy als
fchaapen naar de markt gebragt, om ter ilagtin? ver-
II. Deel. Yyy ° k c c h t

C 54° )
kocht te worden, en duurer dan eenig ander wild betaald;
en op hunne feesten is de beste fchotel een gebraadcn
Hond. De Kanadafche Wilden eeten insgelyks
Honden. Op de eilanden in de Zuid-zee houdt men
die ook voor eene lekkere fpyze, en de Heer Cook en
zyne rcisgenooten getuigen, "dat een Hond van de eilanden
van de Zuid-zee weinig minder in ftnaak is dan
een Engelfch lam, het welk hy daaraan toefchryft, dat
die Honden niet dan met fpyzen van gewasfen gevoed
worden en nooit met vleefch. By Groenland liggen
eenige eilanden, de Honden-eilanden genoemd, elk
omtrent eene myj in den omtrek groot: op deeze eilanden
is eene groote menigte Honden, naar men wil wel
vier duizend 'fluks, welke' de Groenlanders daarop in den
winter onderhouden; zy voeden die met eene foort van
zecmos, met mosfelen en dikwyls ook met een weinig
robben-fpek, als zy dat zelve misfen kunnen. Zy jaagen
vervolgens op die Honden, dooden hen, en laaien
het vleefch droogen, of bergen het onder de fneeuw,
't welk zy dan vervolgens met veel fmaak tot voedfel
gebruiken"; fchoon wy nu door de opvoeding en ongewoonte
eenen afkeer van het eeten van Honden hebben
, zeagen echter de sene welke 'er van gegeeten hebben
, met den Heer Co'ok, dat hun vleefch niet kwaajyk
fmaakt, en dat het eenige gelykenis met varkensvleefch
heeft.
Men bereidt de huid van de Honden tot leder, dat
zeer zacht is, zoo dat het tot handfchoenen voor de
ïuÖers verwerkt wordt, alzoo het het vel zacht maakt,
'zelfs lesgen de Paryfche Dames, des nachts, velletjes
van dat leder op haare boezems, om die deelen zachtheid
te geeven. Men maakt kousfen van de vagt der
Krulhonden, welke men onderdek dat goed zyn voor
listige lieden; ook maakt men van die zelfde vagten
van Krulhonden warme bonte mutfen, die federt eenige
jaaren des winters gedraagen worden.
Zie daar de meeste opmerkenswaardige hoedanigheden
van het gedacht der Honden. Mogelyk gaan wy in
't vervolg nog wel eens over om de byzondere Hoofdraden
der Honden te befchryven; voor ditmaal zy het
genoeg dat wy dezelve Hechts opnoemen; zy zyn: De
'Herdershond, de huine Engelfche Hond, de Wolfhond
•f

C 541 )
tf Keeshond, de Siberijche Hond, de Tslandfche Hond,
de Brak of Patryshond, de Bengaalfche Brak, de Dashond,
de groote Krulhond, Waterhond of Poedelhond,
de Spanjolet of ,
t Spaanfcbe Hondje, de zwarte Sfianjolet,
de Wachthond, de groote Deen, de Tygerbond,
de Windhond, de Rusfifcbe Windhond, de Dog, het
klein Deentje, bet Turk/bh of Barbary^cb Hondje, bet
klein Krulhondje het Bolonsefch of fchoothondje, bet
Leeuwtje, de Steendog of Mops, en de Bulhond of
Engelfcbe Dog.
PROEVE VAN VADERLANDSCHE SPREEKWOORDEN,
MET DERZELVER. OORSPRONG EN BETEKENIS.
Alle taaien, en dus ook onze Nederlandfche taal,
hebben zekere Landeigene Spreekwoorden, dat is,
fpreuken, die met weinig woorden veel zeggen, en
waarheden behelfen, welke algemeen als zoodanig zyn
toegeftemd en van de gefteldheid, gelchiedenis, of zeden
van een zeker Land ontleend zyn.
In het Gefchenk voor de Jeugd van MARTINET e»
VAN DEN BERG worden meer dan zeventig Spreekwoorden
, met byvoeging van den Oorfprong en Betekenis
gevonden, die zeer aangenaam en nuttig te leezen zyn.
Gy moet die lieve boekjes noodzaaklyk koopen, myne
goede Vrienden! Want gy zoudt niet gelooven , hoe
veel mooië dingen daar nog buitendien in voorkomen.
De Spreekwoorden (*) vooral, zullen by hen, welke
graag eens een aardig vertelfel of verhaal uit de Vaderlandiche
gefchiedenisfen mogen leezen, veel piefier verwekken.
Maar kom aan! ik wil de proef neemen, of ik ook
niet eenige foortgelyke Spreekwoorden voor u kan opftellen;
doch onder beding, dat gy dan, zo deeze u
Yyy s be-
Deeze zyn in een apart boekje uitgegeeven te Amfterdam
by J. ALLART in 1796, onder den titel: Verzameling
van VADERLANDSCHE SPREEKWOORDEN,
opgehelderd door J. F. MARTINET, ten gebruike
der Jeugd en in de fchoolen. Alom te bekomen voor
8 ftuivers.

C 542 )
bevallen en gy, zonder uwé huishouding te benadeelen,
zoo veel geld byëen kunt krygen, (dat gy dan,
zeg ik O terfroud heen zult gaan ofn .die boekjes te koo-s
pen. Nu, Vrienden! wat zegt ge? gy Haat den koop
toe, niet waar?.. . Bcstig! dan wil ik oogenbliklyk
maar eens een begin maaken. —
1.
Zoo vinnig als een kat.
Zoo loos als een kat.
Het katje van de baan.
Menfehen, die ongemeen fchrander en listig, of Loos
en grimmig zyn, worden veelal gezegd zoo vinnig als
een kat of zoo loot als een kat te wezen; daar men gewoon
is hen, die zich met veele dingen bemoeien'en
overal boven aan zyn, de katjes van de baan te heeten,
In den eerften opflag zou men zeggen, dat het
Spreekwoord zoo vinnig als een kat, van onze gewoone
Huiskatten afkomltig zy, vermits dezelve algemeen
voor nydige fchepfelen worden gehouden: doch gefield
dit was eens zoo; waar zal men dan nog met de andere,
naamlyk, zoo loos als een kat en 'het katje vande
baan, belanden?—- Een kat is toch met al haare
vinnigheid een niet zeer fchrander en febuwachtig
dier, dat weinig of geen overleg heeft, en by dag
nauwlyks te voorfchyn durft komen. Indien nu de
beide laatfte ook van haar ontleend waren, zoude zy
volftrckt het tegendeel moeten zyn.
Neen, myn lieve Vrienden! alhoewel 'er in onze taal
veele Spreekwoorden gevonden worden , die met het
grootfte recht uit de hoofd-eigenfehappen van fommige
dieren zyn voortgekomen , wil men nochtans dat
deeze drie eenen gedenkwaardiger' oorfprong hebben,
en wel, dat zy van'onze oudffe Voorouders, de Katten
of Batavieren zouden afdaaleu.
Zoo denken althans eenige Vaderlandfche Hiftoriefclnyvers
'er over. Gy kunt die boeken niet bekomen,
omdat zyte duur zyn, en daarura willen wy'er u wat
uit vertellen.
Voor

C 543 )
Voor een paar duizend jaaren hehben In zekere*
oord van Duitschland, tegenwoordig het Landgraaf.
Jcüap (*) HESSEN genaamd, eenige Heidenfcb volkeren
huisgehouden, die Katten wierden geheeten.
. Peeze Katten, welke, by eene ongemeene heldhaftigheid
, een dreigend oog en grof gefpierd lichaam bezaten,
dat allerlei koude en ongemak kou ve dnaaen
waren met alleen weêrgaéïooze foldaaten: maar ook ia
a.le andere opzichten zeer fcherpzinmge en doortrapte
knevels, die, wanneer daar omftreeks wat te verhak-
«Ukken viel, altoos het meeste hadden in te brengen,
zy beminden de vryheid meer dan het leven: haatten
de flaverny meer dan de dood. Zy zouden zich liever
tot den Jaatlten man in de pan hébben laaien hakken,
(tón voor altoos onder de overmagt van eenen dwingeland
te bukken.
Ten blyke daarvan, hadden zy eene kat in hunne
vaandels gefchilderd, waarmede zv wjldea aanduiden
dat zy even zoo vry en ontembaar a'aren, als du fefi Z
iel, dat liever zich zelve verworgen dan zich aan barfr
den zou laaten leggen.
Een honderd jaaren voor Kriftus aeboorte, wierdt
deeze Volkeren door binnenïandiche'beroerrens onderling
verdeeld, waarom verfcheidene Hammen, Batte*
genaamd, met zak en pak langs den Rhynfiroom
naar deeze landen weeken, en zich neêrlloe^en in eene
onbewoonde landftreek , toen reeds, of naderhand
naar hen Batavïèn, doch vervolgens gedeeltelyk HOL­
LAND, GELDERLAND en UTRECHT genoemd.
In den beginne behielden zy humun oorfpiontr'yken
naam, waarvan fommige nog eenige overblyffels
nen te ontdekken in de naamen van zekere plaaifen
Y V V
3 a i |
< ; Landgraaf betekent zoo veel ah Rechter van eenin
Cafle en Heffen-Darmftad by erfLbt beJiioZ lor*.
C ) Hier van eerstdaags nader.

C 534 >
als in Duitschland: KatzeneHebogen, Kattenfort, Katfchur,
Katterberg, Katwinkel; in Zeeland : Kats en
Kattendyke; in Zuidhoiland: Katwyk binnen en Katwyk
sp Zee; in Utrecht: Kattenbroeke; in Friesland Kaïlyk
en groot Katlyk, enz. Naderhand wierden zy, in lteê
van Katten of Batten, Batavieren; wy, als hunne nazaaten,
naar hen, Bataaven, en ons Vaderland deBataaffche
Republiek geheeten.
• _ Onder alle bekende Volkeren, die hieromftreeks in
die tyden verkeerden, hebben geene boven hunne nagebuuren
of tydgenooten zoo zeer uitgeblonken, noch
zich zoo beroemd gemaakt, als de Katten of Batavieren.
En van deeze Volkeren nu wil men, dat de Spreekwoorden
zoo loos of zoo vinnig als een kat, bet katje
van de baan, enz. moeten afgeleid worden. Ook zegt
men wel: dat is een iooze bekfe, of zoo loos als een hekfi.
't Is zeer waarfcbynlyk, dat deeze den zelfden
oorfprong hebben; alzoo de Katten al van overlang
Hes/en genaamd wierden, en het woord Hesje, door den
tyd, gemaklyk in Hekfe, of Hexe kan verbasterd wezen.
In de vyftiende en zestiende Eeuw wierden de grooten
van den Lande, en eenige uitfteekende Mannen
hier nog Katten geheeten, en derhalven toen nog dit
woord, volgens zynen aart, in een' goeden zin genomen;
daar het thans, integendeel, om den naam bet
katje van de baan te verkrygen, genoeg is maar boven
anderen hier of daar in uit te fteeken,om 'teven,
of dat met goede inzichten en eerlyke middelen, dan
met kwaadc inzichten ert oneerlyke middelen gefchiede.
Doch het mag hiermede zyn zoo 't wil, zeker is het '
dat wy veel— zeer veel aan onze Stamvaders te danken
hebben. Wy zyn verpligt ons met hoogachting
en erkentenis hunne bedryven te herinneren , eii te toonen
dat wy in het goede nog niet van hen ontaard
zyn; dan! even daarom behoeven wy geene blinde navolgers
van hen te zyn. Waren zy vinnig en boos;
laat ons trachten zachtmoedig ondeugdzaam te worden.
Waren zy loos en gejleepen , en hebben zy zich van
deeze vermogens met heilzaame oogmerken bediend;
laat ons trachten hun daarin op die üyze gelyk te worden.
Heb-

C 545 )
Hebben zy zich overal mede ingemengd, dan zullen
zy zonder iwyfel ook wel eens met een' langen neus
a
er afgekomen zyn: want foortgelyke lieden loopen altyd
gevaar, nu en dan eens met de klompen in ''t gelag
te komen, en, in plaats van eer en glorie, fchande en
fchimp te behaalen. Laat ons daarom, eer wy ons
hier of daar infteeken, de zaak eerst van alle kanten
hckyken; ons zelven afvraagen , of wy daartoe wel
gefchikt zyn, en bovenal, of wy 'er wel eenig nut
mede zullen uitwerken: zoo doende zal men zich veel
verdriet befpaaren en de achting aller braaven verwerven.
Welk eene belooning! wanneer de dankbaare na«
zaat eens op onzen grafzerk mogte fcbryven:
Waar Godsdienst, deugd en goede zeden,
Gepaard met nutte kundigheden,
In Nederland zyn voorgedaan,
Was dees bet Katje van de baan.
DE OUDEN ZAL MEN E E REN.
Het is niet alleen voor kinderen, maar ook voor
volwasfenen een pligt den gryzen ouderdom infchikkelykheid
en achting toe te draagen. By de Spartaanen,
een matig, tegen ongemakken gehard en (trcng opgevoed
volk van Griekenland, was eene wet, welke hun
beval, niet flechts hunne eigen Ouderen, maar ook alle
andere menfehen, die meer in jaaren gevorderd waren,
te achten, te eerbiedigen, te gehoorzaamen. Het gebeurde
eens, dat eenige gezanten deczer Spartaanen,
by de Atheners, een nabuurig volk van hun, het welk
het in geleerdheid en kunsten veel verder gebragt had
dan zy zelve, in den Schouwburg verzocht wierden.
Hier was het uitermaaten vol, en dus voor een' oud'
man, die te laat kwam, onmogelyk om plaats te bekomen,
terwyl het niemand in den zin kwam om voor
den eerlyken grysaard op te ftaan. Eindelyk gelukte
het hem te naderen tot de plaats, waar de Spartaanfchr
afgezanten gezeten waren, en zoo dra wierd hy door
deezen niet bemerkt, of zy reezen op, en drongen
hem de gcmaklyklte cn beste v?n hunne plaatfen te

C stf )
neemen. Dit deedt de Atheners, getroffen over hunne
edele denkwyze, met handgeklap hunne daad goedkeuren,
waar op een der Spartaaners de zelven toevoegde:
„ De Atheners weeten wel, wat billyk is
„ maar verzuimen het te doen" — .... Dit leert ons
tevens, dat men de deugd niet altyd in geleerdheid
jn een fraaien zwier van woorden zoekenmoet; maar
dat een eenvoudig man, indien hv maar een oprecht
welgeplaatst hart bezit, de zelve d'ikwyls veel meer en
beter betracht.
LIED, OM TE ZINGEN BY 'T UITKOMEN DER TANDJES.
Wyze: Pfalm 117.
Wat heilryk uur! wat blyde maar!
De kleine witte Tand is daar.
Komt, lieve Moeder, Broertje en Zus!
Begroet hem met een welkom-kusch!
Ei ziet! die Tand gelykt, voorwaar!
De dauwdrup op den roozelaar.
Dees Tand zal heeten Welgemoed.
God houd hem altyd frifch en goed!
Hy geeve u meerder nog daarby,
En brood, zoo veel u noodig zy:
Maar bovenal een hart, myn Kind!
Dat Jefus als een Broeder mint!
Te Groningen, by W. ZUJDEMA. 1708,
en te Amfterdam by H. KEYZER,
en verder alöm te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
N r
. 69.
HOE VERFOEILYK EN SCHADELYK DE
ONDANKBAARHEID IS.
SOPHIA kwam op een kalmen avond in de lente te
rug van eene wandeling, en was zoo aangedaan over de
menigvuldige fchoonheden, welke zy gezien had, en
over het menigvuldige goede, het welk God aan zyne
fchepfelen fchenkt, dat zy een reikhalzend verlangen
had, om ook zeer veel goeds te kunnen doen.
Vervuld met deeze gedachten , ontmoette zy een
klein meisje met zwarte oogen, 'twelk barrevoets ging
en met flechte lompen gekleed was. Dit meisje verzocht
haar met een zeer vriendlyk gelaat om haar eenige
van de bloemen te geeven, welke zy in de hand
droeg.
SOPHIA deedt dit met veel genoegen, en onderzocht
tevens, waar dit meisje te huis hoorde? Zy
ontving tot antwoord , dat het Vader noch Moeder
had, maar opgevoed wierdt door eene arme vrouw van
haare maagfchap, die in de nabyheid in een klein hutje
woonde. Terftond ging SopnIA met het meisje
by haar, en vroeg, of zy dit kleine meisje niet aan
haar wilde overlaatcn, om het zelve op te voeden? zy
verzekerde, dat het als haar eigen kind van haar behandeld
zoude worden.
De goede oude vrouw, die zich-zelve nauwlylcs konde
geneeren, nam deeze gunftfge aanbieding met vermaak
aan, en SOPHIA nam dit kind ook oogenbliklyk
aan de baud, en bragt het mede naar huis.
11. Deel. Zzz BM-

C 548 )
BRIGITTE, dit was de naam van dit meisje, had
het hier zeer goed. Zelfs des anderendaags wierden
'er nieuwe zindelyke kleederen voor haar gemaakt, en
dp oude lompen wierden haar uitgetrokken. Zy ontving
dagelyks haar ontbyt, middag- en avond-maaltyd,
welke haar heerlyk fmaakten, omdat zy van de jeugd
af den ellendigften kost had genooten. De traanen
kwamen haar dikwerf in de oogen , wanneer zy een
bord met groente en vleesch ontving, en herdacht, dat
zy zich te vooren met een (tuk brood en wat zout had
moeten behelpen. En wanneer zy de oude lompen
weder zag, welke zy te vooren had gedraagen, en die
haare voedfter niet zonder reden in "een kamertje bewaarde,
en de zelve vergeleek met haare tegenwoordige
zindelyke kleederen, wierdt zy nog fterker aangedaan-
Zy liep in deeze aandoening dikwerf naar SO­
PHIA, kuste met dankbaarheid haare handen, en verzekerde
, dat zy in haar geheele leven niet in ftaat
Was, om haar de weldaaden, welke zy haar thans betoonde,
te vergelden.
SOPHIA*deedt haar nog veel meer goeds. Zy liet
haar ook onderwyzen in 't leezen cn fchryven; zy liet
haar het kooken, ("pinnen, breiën, naaien en alles leeren,
wat een meisje moet weeten, 'twelk eerlang zelf
den kost wil winnen. Hctgene gy by my leert, BRI­
GITTE! zeide zy dikwerf tegens hasj, zal eerlang uw
uitzet zyn; daardoor kunt gy' u onderhoud voor aPuw
leven vcifchaffen.
Hierin fchepte nu BRIGITTE zeer veel genoegen.
Maar allengskens wierdt zy aan het goede, 'twelk
zy in het huis van SOPHIA genoot, zoodanig gewoon
, dat zy vergat het zelve als eene weldaad te befchouwen,
en zich verbeeldde, dat zy recht had om
het te eisfehen.
Zy ging zich zelfs een en andermaal zoodanig te buiten,
dat zy misnoegd was over den kost, welken SO­
PHIA haar deedt geeven, en dat zy ta kennen gaf, als
of het kleed, 't welk zy haar had gefchonken, niet goed
genoeg was. Dit was voor de goede SOPHIA zeer
grievend.
Maar BRIGITTE wierdt in vervolg van tydnogveel
fcuitcufpooriger. —— Toen zy groot was geworden, en
zoo

C 549 )
zoo veel had geleerd, dat zy geloofde zich-zelve onderhoud
te kunnen verfchaifen, betoonde zy zich jegens
haare weldoenfler zeer onvriendlyk, en pruilde eenige
dagen, wanneer zy van haar eene kleine berisping
had ontvangen.
Eens had zy eenen doek, welken SOPHIA haar had'
gegeeven om den zelven te wasfchen, zoo flecht gewasfchen,
dat SOPHIA haar daarover moest berispen.
Dit fpeet het meisje zeer, zoo dat het in ftilte de
zaaken, welke SOPHIA haar van tyd tot tyd had gefchonken,
byëenpakte en van haar wegging.
Haare weldoender nam met natte oogen affcheid van
haar, en zeide haar vooraf, dat zy over den onberaaden
flap, welken zy thans deedt, gewislyk wel haalt berouw
zoude hebben. Evenwel volgde zy haar hoofd,
en verliet haar.
Zy gbg by eene andere vrouw, bood de zelve haare
dienden aan, en geloofde dat zy nu, om haare bekwaamheid,
met opene armen van haar zoude aangenomen worden.
Maar zy bedroog zich zeer. Want toen deeze
haar vroeg, waarom zy het huis van SOPHIA had verlaaten,
en BRIGITTE zoo godloos was, dat zy veele
kwaade dingen van haare weldoender fprak, verwonderde
die vrouw zich ten hoogden over haare ondankbaarheid
, en zeide : fchaamt gy u niet zoodanig te
fpreeken van een perfoon, aan welke gy uw geheel geluk
moet dank weeten.? Wilt gy deeze goede vrouw
niet gehoorzaameii, hoe veel minder zult gy my gehoorzaam
zyn? Spreekt gy van haar kwaad, hoe" veel
meerder kwaads zult gy fpreeken van my, die niet in
fta.it ben om u zoo veel goeds te bewy^en?
Dus moest BRIGITTE met eene bëfchaamde tronie
heen gaan.
Zy ging by eene andere, vrouw, maar ontving van
haar het zelfde antwoord. Zy zoude gaarn wedergekeerd
zyn in het huis van SOPHIA, en was zeer genegen
om de dezelve om vergiffenis te vraagen : maar zy moest
vreezen van haar afgeweezen te worden.
Eindelyk kwam zv in den dienst van eene zeer ryke
vrouw, waar zy 'techter zeer flecht had. Gemeenlyk
moest zy fpyzen eeten, welke bedorven waren, en
de drank wierdt haar toegemeeten. Zy moest zwaa'rsn
ZZZ 2 a£r_

( 55o )
.arbeid verricbten, en zo zy liet minde misdeedt, wierdt
zy op eene fchriklyke wyze tiitgefcholden.
Hierom ging zy ook reeds zes weeken daarna van
haar weg , en zocht eenen adderen dienst. Hier had
zy 't juist niet veel beter, en moest den zelven insge-
3yks drie maanden daarna verlaaten.
Dit maakte haar van tyd tot tyd boosaartiger, en de
kwaade gewoonte, om haare Meesteres onvriendlyk te
behandelen, had telkens dieper wortel by baar gefchoo-

C 551 )
Maar zyne liefde tot de waarheid Het hem niet toe,
om dien begaanen misflag te lochenen. Veelmeer liep
hy terltond naar zynen Vader, en zeide hem met veel
aandoening hetgene hy gedaan had.
Het fmartte den Vader zekerlyk: want de kan was
een gefchenk van eenen zyner befte vrienden. Maar
dewyl hy in deeze vrywillige belydenis een nieuw blyk
van BENJAMINS liefde tot de waarheid befpeurde',
voer hy in 't geheel niet tegen hem uit. Hy gaf hem
wel de les, om in 'tvervolg voorzichtiger te zyn; hy
legde hem ook eene kleine geldftraffe op, maar revens
omhelsde hy hem ook, en zeide: wanneer hy zoo voortging
mit de waarheid te fpreeken, zou hy hem altyd
gelooven.
En dit gefchiedde. Wat BENJAMIN ook verhaalde,
de Vader ftelde nooit eenig wantrouwen in zyn
gezegde.
Even zoo fprak hy ook de waarheid, wanneer hy
in de fchool van zynen Leermeester om het een en ander
gevraagd wierdt. Zekerlyk misgreep hy zich fomtyds
wel eens, dat hy niet zoo geregeld en naarftig was
als hy had moeten zyn; hy poogde eehter nooit zynen
misflag te verfchoonen.
Zoo had hy eens niet gefchreeven, wat hy had moeten
fchryvcn; zyn Meester vroeg hem, waarom hy
zulks niet gedaan had ? Ik bid u, antwoordde hy
vergeef het my toch, ik was gisteren ongemeen traao-'
Op eenen anderen tyd had hy niet geleerd, wat hem
opgegeeven was, en wanneer de Leermeester naar de
oorzaak van dit verzuim vroeg, gaf hy tot antwoord:
dat hy den voorigen dag met de bal gefpeeld eri
zulk een behagen in dit fpel gevonden had, dat hy 'er
het leeren ten eenenmaale door had vergceten.
Om deeze oprechtheid had de Leermeester hem liever
dan alle zyne medeleerlingen. Want wanneer die
eenen misflag hadden gehad, bragteii zy altyd eene menigte
van ontfchuldigingen voor den dag, om hunnen
misdag te verfchoonen. En de Leermeester vóndt evenwel
gemeenlyk, wanneer hy de zaak wat nauwkeuriger
onderzocht, dat deeze verfchooningen verdicht waren.
Eens had de goede BENJAMIN ligtlyk in groote ver-
Zzz 3 lo

C 552 7
legenheid kunnen komen. Een van zyne mede leerlingen
, een kwaade jonge, had zynen Leermeester twee
printjes ontvreemd, welke de Leermeester mede in de
fchool had gebragt, om de zelve aan zyne leerlingen
te vertoonen. De Leermeester deedt hier over een zeer
fcherp onderzoek, en beloofde eene belooning aan
dien, die den dief wist te ontdekken. Dewyl nu de kleine
dief vreesde dat de daad aan den dag kon komen
en hy daar over ftrenglyk geftraft zou worden, beging
by het fchelmffuk, dat hy de printjes in 't geheim in
BENJAMINS fchryfboek legde.
BENJAMIN ging met zyn fchryfboek by den Leermeester,
om het te laaten doorzien. En—r terwyl hy
het aan hem wilde overgeeven, vielen de printjes 'er
uit. Hy fchrikte daarvan, raapte de zelve op, en gaf
ze den Leetmeester. Die Hond verbaasd, en zeide;
BENJAMIN; hebt gy my myne printjes ontHooien?
Indedaad niet, antwoorde hy, ik weet niet wie de zelve
in myn boek heeft gelegd.
Had een ander dit gezegd, de Leermeester zou hein
gewislyk n :
ct geloofd hebben. Maar aan het woord van
RENJAMIN wierdt geioof geflagen. Gy kunt zeide
de Leermeester tegens hem , de printjes niet ontvreemd
hebben, want anderzins zoudt gy 't my gezegd hebben.
Een kwaade jonge heeft ze 'er ingelegd. 0
En nu ging hy by de overige leerlingen en zeide: wie
is die guit, die deeze printjes in BENJAMINS boek
heeft gelegd? Zy zweegen wel alle ftil, maar de dief
ontdekte zich door zyne kleur, want hy wierdt zoo
rood als bloed, en _ moest het bekennen, zoo dra de
Leermeester ernftig daarop aandrong.
Daar voor wierdt hy nu hard geftraft. Maar BEN­
JAMIN ging vergenoegd by zynen Vader , omhelsde en
kuste hem, en zeide: duizendmaal dank, lieve Vader!
dat gy my geleerd hebt, om de waarheid te fpreeken'.
Ik zoutheden gewislyk onfchuldïg gedraft zyn geworden,
zo myn meester niet had gewcetcn, dat ik altyd
de waarheid fpreek.
#
HET

( 553 )
HET GELUK BESTAAT ALLEEN IN DE DEUGD.
Hoe zeer men het in fchatten, roem of andere dingen
zoeken moge, indien deeze op eene onrechtmaatiwyze
verkreegen worden, brengen zy geen waar geluk
aan.
In Athene, eene vermaarde Stad, gelegen in het van
ouds zoo beroemde Griekenland, woonde een vVysgeer,
een man van een allerdeugdzaamst gedrag, SocRA-
TE s genaamd. Deeze wierdt eens gevraagd, of by
niet dacht, dat ARCIIELAUS, Koning van Përfiën,
toenmaals de grootfte en rykfte Vorst der bekende
wereld, wezenlyk gelukkig was?— Ik weet het niet,
was zyn antwoord, want ik heb hem nooit gefproken.
—— Kunt gy dit dan niet berekenen zonder hem te
fpreeken ? vroeg men hem wyders. — Neen , zeide
hy, want ik weet immers niet, in hoe verre hy wys
en deugdzaam is. — Indien gy daarin het geluk fielt,
dan is de Koning van Perfiën voorzeker niet gelukkig;
voerde men hem te gemoet. Indien hy niet
deugdzaam is, is dit volftrekt oumogelvk; was het befluit
van SOCKATES.
Ti
De alkoestrende Lente
Verheugt myn gemoed.
Gy, Schepper der Lente!
Zyt eindeloos goed.
Hoe groot zyn uw werken
Uw grootheid, uw eer,
Is blykbaar te merken
In 'tfchepfel, o Heer!
2.
Uw mildheid (lort zegen;
Uw GodJyk bcftuur
Werkt zonfchyn en regen;
Verjongt de Natuur:
L E N T E Z A N G .
Natuur wordt herbooren,
Spreidt lachend ten toon
Wat 'toog kan bekooren,
Zoo treilend.' zoo fchoon!
3'
De velden ontluiken
Van 'dieflyke groen,
Met boomen en ftruikcn,
In 't lentefaizoen.
De bloemtjes verfpreïen,
Waar dat men nu gaat,
Op beemden, vafelen;
Het ftréelendiV gelaat.
4-

4-
C 554 )
De heldere ftroomen,
Daar 't zilver voor zwigt 3
En bloeiende boomen
Verrukken 't gezicht I
De wandelaars fmaaken,
In 'tftreelend genot
Der lentevermaaken
De goedheid van God!
5-
Hoe lispelt het windje
Door jeugdige blaön! —
Het fpeelende kindje
Biyft lachende ftaan,
Herinnert zyn' makker
Dar de ojevaar klept;
Daar Vroomhart op d'akker
Een lentluchtje fchept.
6.
'k Zie Bycn, by fchaaren,
Alle even gezwind,
Om honig te gaêren
Dien'tmenfchdom bemint.
De werkzaame mieren
Verzaamlen haar' kost.
Dus wyzen de dieren
Den luiaart zyn' post.
7-
De zwaan fpoelt haar veêren
Zoo zuiver als glas;
De kalvertjes fcheeren
Het jeugdige gras;
De lammertjes fpringen
En fpeelen vol vreugd;
De vogeltjes zingen,
En elk is verheugd.
Te Groningen , by W. Z U I D E M A. I?y8»
en te Amfterdam by H. KEYZER,
en verder alöni te bekomen.)
8.
'k Zie grysaarts en kranken.
Nog onlangs bedrukt,
D'Alzegenaar danken,
Van blydfchap verrukt !-
Wat tallooze goedrenl —
De fchoone Natuur
Bezielt de gemoedren
Met leven en vuuri
9-.
De treurige Kristen
Hervat zelfs zyn' moed;
Staakt morren en twisten ,
Verblydt zich in 'tgoed',
In allerlei zegen
Ontvangen van God;
Beveelt Hem zyn'wegen,
En juicht in zyn lot.
10.
Juich, Aarde! juicht vtoo
men!
De Algoedheid ter eer,
Die zegen doet ftroomen;
Myn ziel, loof den Heer

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.'
N r
. 70.
Gy Ouders! zo gy V kroost bemint,
fan God aan u gegeeven;
Zorgt dan voor 't welzyn van elk kind,
yoor dit, en 't volgend'' leven.
OVER DE OPVOEDING DER KINDEREN»
EERSTE GESPREK.
O p een' zondag avond ging de Kerkvoogd, van wien
wy meermaalen gemeld hebben, naar zynen vriend
Kasper, om een avondpraatje te houden. Joris was
er ook, by geval, juist, tegenwoordig. Zoo dra de
Kerkvoogd ter deur intrad, riep Tryntje, de vrouw van
Kasper: zoo Kerkvoogd.' dat is goed, dat gy eens wêcr
by ons komt; myn man en ik wilden graag met u
eens fpreeken over een ftuk, daar wy beide veel belang
in {tellen. Gy zyt een verftandig man: wy hoopen
dat gy ons in 't een en ander wat onderrichte!»
moogt.
Kerkvoogd. Het zal my aangenaam zyn , met u over
nuttige dingen te fpreeken. Wy hebben 'er ook tyd
toe; want het is nog vroeg in den avond. — Maar wat
ftuk is het, dat gy eigenlyk bedoelt?
_ Kasper. Gy weet dat wy vier kinderen hebben; twee
jongens, en twee meisjes: nu hebben wy door het leezen
van verfcheiden' nuttige boekjes, zoo veel geleerd,
dat het eene zaak van groot gewigt is, zyne kinderen
eene goede opvoeding te geeven; maar het ontbreekt
ons nog aan genoegzaame kennis in dit ftuk. Nu zeiu
* Deel. Aaaa de

de myn vrouw onlangs tegen my: als onze Kerkvoogd
eens wtêr by ons komt, dan wil ik hem verzoeken,
dat hy ons hier over wat onderwyst; en dit keurde
ik heel goed.
Kerkvoogd. Ik ben blyde dat gy hier in zoo veel
belang (telt. — 'Er zyn wel verfcheidene nuttige boeken
over de opvoeding der Jeugd gefchreeven; maar
d e zyn u misfchicn, of te wydloopig, of te geleerd.
Laat ons 'er dan maar eenvoudig wat over praaten.
Het geen ik 'er meer dan gylieden van weet, wil ik u
graag mededeelen. Naderhand kunt gy 'er dan nog
wel het een of ander over leezen.
Tot eene goede opvoeding behoort, dat men het
waar geluk van zyne kinderen 'er door bevordert, niet
waar?
Tryntje. Recht zoo! — maar de vraag is: hoe moet
uien dan zyne kinderen opvoeden, dat hun waar geluk
'er door bevorderd wordt?
Kerkvoogd. Gy weet dat de mensch uit twee deelen
beftaat; uit lichoam en ziel: nu zyn wy gelukkig
als lichaam en ziel beide wél gefteld zyn.
Kasper, En wat brengt gy dan tot dien welftand?
Kerkvoogd. Tot den welftand van 't lichaam breng
ik voornaamlyk de gezondheid; en tot de zielswelftand
inzonderheid verBard en deugd,
Tryntje. Dat is een mooi en duidelyk begin: ik ben
nieuwsgierig om hier wat meer van te hooren.
Kerkvoogd- Wy zullen dan met het eerfte ftuk beginnen.
De gezondheid is, naar 't lichaamlyke, de
grootfte rykdom: want wat nut hebben wy van alles
in de wereld, zo wy ziek zyn?
Hier uit volgt, dat Ouders eerst en vooral moeten
zorg draagen, dat hunne kinderen gezond mogen zyn.
{Tryntje gaf intusfehen haar kleinfle kind de borst.)
Gy zoogt uwe kinderen zelve; Cdus voer de Kerkvoogd
voort,) dit leert u de Natuur; ook is dit voor uw
kind het beste en gezondfle voedfel. De boerinnen
bandelen hier in, over 't algemeen, verftandiger dan
veele zoogenaamde Groote lieden, die hunne kinderen
aan eene minne overgeeven.
Tiyntje, Als de moeder evenwel niet te zuigen
heeft,

C 557 1
heeft, dan geloof ik toch nog, dat een vreemde borst"
beter is dan de pappot. Maarwy, gemeene menfehen,
zyn 'er in dat geval maar recht euvel aan. Dat blyko
aan myn Zusters kind, dat met de pap wordt groot
gernaakr; dat kind fchreeuwt nacht en dag, en wat
zy het ook geeft, het wil toch niet groeien, wat is»
dat een bedroefd gefukkel! en eeten! ——je weet het
niet; men zou zeggen, waar bergt het kind dat alles!'
Kerkvoogd Dat zal wel grootlyks daarvan daan komen,
Tryntje'! dat uw Zusters kind te veel voedfel
k:ygt, meer dan het vertceren kan, want dan bederfr>
het eeten in de maag, wordt zuur, en verwekt buikpyn.
— Ik heb wel hooren zeggen van kundige lieden,
dat men doorgaans verkeerd handelt met kinde- -
ren, welke men genoodzaakt is zonder de borst te voeden,
dat men hun te vroeg voedzaame pap en te veet 1
geeft; maar dat men die jonge kindertjes behoort op
te kweeken met voedfel, dat zoo naby de naruurlyke
moeders -melk komt als mogelyk is, "en dat daarom
koei-melk, verdund met even zoo veel gekookt water
en met een weinig fuiker zoet gemaakt, het beste is
van allen , en dat men hun geene pap moet geeven voordat
zy althans eenige maanden of een half-jaar oud zyn.'
Tryntje, Zoo zegt de Dokier ook, maar zy is bezorgd
dat het kind daarvan niet zal kunnen beftaan.
Kerkvoogd, Uw Zuster doet niet wel van den Dokter
raad te vraagen en zynen raad in alles niet te volgen:
want geneesmiddelen alken zyn niet genoegzaam
tot herltelling, maar fpys en drank, en de gehcel'e leefwyze
en verzorging moeten medewerken, en daarom
moet ook dit alles naar den raad van den Dokter ingericht
worden.
Hier op leidde Tryntje haar kleine in de wieg; en
offchoon het anders in 't geheel niet koud was, moesten
evenwel aile kusfens goed gewarmd, en het kind
rondom heel digt toegeltopt worden.
Moeder! fprak de Kerkvoogd, zoo even prees iku,
maar, neem het my niet kwaalyk, nu verdient gy berisping.
Om gezonde en flerke kinderen op te voeden,
moet men zich wachten, van hen zoo fterk te
broeiën: dit verzwakt en verflapt hunne geheele lich-
Aaaa 2 aams-

•aamsgefteldheid: zulke troetelkinderen zynopdendutrr
niet half zoo goed gehard tegen koude en ongemak,
die men toch niet altyd ontwyken kan; ook zyn zy
minder gefchikt tot allerlei werk in een beroep.
Tryntje. Ik ben altyd bang dat de lieve fchaapen koude
lyden, en dat is toch niet goed!
Kerkvoogd. Deeze uwe bezorgdheid 1$ goed, maar
zy moet niet buitenfpoorig wezen: door eene maatige
en natuurlyke warmte, zyn zy ook van koude te lyden
beveiligd. Ook moet iku dit nog zeggen, dat, over 'tgeheel
genomen, de koude veel gezonder voor den mensch
is dan de hette. Ondervinden wy het zelve niet vaak,
dat wy in droog koud weêr, gezonder en frisfcher zyn
dan in eene groote hette?
Kasper. My fchiet het mooie liedje in gedachten,
dat wy in nummer 54. van 't Weekblad hadden:
De gryze winter is wel koud,
Maar geenzins ongezond.
Nu kwam het oudfte meisje in de kamer, en riep:
*ch moeder! wat doet my dat Keurslyf (Ryglyfj zeer;
ai, trek my het toch uit'.
Kerkvsogd. Daar hebben wy op nieuw gelegenheid
om over eene andere verkeerde handelwyze in 'het opvoeden
der kinderen te fpreeken. Wat plaagt men de
kinderen vaak door de keurslyven! Het gebruik, of
ten minsten het misbruik van die dingen, heeft veele
meisjes fcheef of gebogcheld gemaakt; hier van zynveele
voorbeelden: om van andere onheilen, die uit
het draagen van dat tuig geboren worden, te zwygen.
Tryntje. Hé Kerkvoogd! zouden de kinderen '"dan
zonder keurslyf loopen? Scheld daar toch niet op:zy
zyn immers algemeen in gebruik ; en zo zy niet te
wauw of te /?v/zyn, dan dunkt my, dat zv voor kinderen
van veel nut zyn, om het verzwakken voor te
komen: kleine kinderen hebben toch tedere leedjes.
Kerkvoogd. Maar uw oudfte meisje is geen klein
kind meer. Gy zegt zo zy niet te nauw of te fyfzyn,
dan zyn zy van veel nut: maar is dit niet dikwerf het
geval? het klaagen van uwe dochter is hier van een
bewys. Ja, alles wat knelt of knypt is zeer nadeelig;
«iet alleen keurslyven, maar' ook te enge fchoenen en
an-

C 559 )
andere kleederen. Gy zegt, dat de! keurslyven van
veel nut zyn om het verzwakken van kleine kinderen,
die tedere ledematen hebben, voor te komen*
maar ik kan nauwlyks begrypen, dat de wyze Schepper
den menfeh soo gefchapen heeft, dat hy zulk
een harnas noodig zou hebben; inzonderheid wanneer
de kinderen eenige jaaren oud zyn. Hebt o-y
hier te lande niet vaak VVestfaalfche weeversmeiden gezien?
Deeze draagen nooit keurslyven; en zaagt gv
ooit vrouvvsperfoonen met fterker en frisfeher ledemaaten?
— Waar toe dan dat fchadelyk kweltuig'?
Nu wierdt liet op één na oudfte kind wat hoofdig
Wees gauw te vreê, fprak Tryntje, dan zal ik u morgen
wat lekkers geeven.
Kerkvoogd. Uw wal lekkers brengt my iets in gedachten,
dat ik u noodzaaklyk moet herinneren • dit
naamlyk: te veel lekkers, of zoete fnoeperyen, 'zyn
zeer nadeelig voor de gezondheid der kinderen.'
,, Veel lekkerny bederft de maag,
„ En maakt de menfehen loom en traag." r*)
Men geeve de kinderen doorgaans gezonden kostmen
leere hun alles eeten wat 'er dagelyks op^efchift
wordt: maar men draage ook zorg, dat zy nieste vêel
or te gulzig eeten.
„ Die nooit genoeg heeft voor zyn' mond,
. „Leeft zelden vrolyk en gezond." (**)
Kinderen moeten ook ni?t veel koffy en thee drinken •
want alle warme dranken verzwakken de maag J el
never, brandewyn, of andere fterke dranken 'moet
men hun geheel niet geeven.
Kasper. Alles wat gy daar zegt, komt my heel
goed voor; vaar maar voort.
Kerkvoogd, Dat men zyne kinderen voor de nadeelen
van vuur en water moet bewaaren; hun mesfen
en ander fcherp goed dient te onthouden, behoef ik
u niet te zeggen. Ook zult gy zeker weeten, dat
moriigheid en ftank zeer nadeelig voor de gezondheid
is: befmetlyke ziekten, ja zelfs de pest kan hier uit
voortkomen. Reinheid bewaart en bevordert in tegen-
. A a a a

C 56o )
deel onze gezondheid. Maarookmoetrnen zyne kinderen
dikwerf buiten in de frisfcbe lucht laaten verkeeren.
Op het land is het doorgaans veel gezonder dan in
de fteden; en waarom ? om dat men op het land een
frisfcher lucht inademt dan in de '"bedompte fteden.
Dit is ook de voornaame reden waarom de menfehen in
groote fteden, b. v. in Amflerdam, over 't geheel
genomen zelden zulk een frisfche roode kleur hebben,
en zoo lang niet leeven dan op de gezonder dorpen
in Gelderland of Drenthe; gelyk uit de iferflysten blykbaar
is....
Joris (had tot nog toe zich dood ftil gehouden;
maar nu viel hy den Kerkvoogd in dereden.') Zachtt
Kerkvoogd, riep hy, dat gaat te ver! gy blyft niet
rechtzinnig: alle menfehen leeven net zoo'lang als God
het beflooten heeft.
Kerkvoogd. Ontken ik dit dan Joris 1
? Zeg, gaat
Gods befluir meer over ons leven dan overanderc dingen?
Joris. Gods betluit gaat over alle dingen, zegt
Helienhroek,
Kerkvoogd. Waarom hebt gy nu drie jaaren lang,
op uwe hooge ven beter koorn gehad dan op dat achterfte
ftuk land?
Joris. Om dat dat achterfte ftuk te laag en waterachtig
is om zulk goed koorn te geeven: o^k is 'er
jn langen tyd geen mest opgekomen; maar de hoqge
yen heb ik wat goed bejegend?
Kerkvoogd. En Gods bcfluit gaat over alle dingen,
zegt gy immers; dus ook over het gewas des velds.
Dit fluit evenwel, naar uw eigen zeggen, de middelen
niet uit ten aanzien van het koorn; en zou Gods befluit
dan ten opzicht van 's menfehen leeftyd van de
middelen afgefcheiden zyn? ——» Hoor vriend! even
zoo zeer, als gy om goed koorn te hebben, de middelen,
welke daartoe dienftig zyn, moet aanwenden,
even zoo zeer dient gy ook van .de middelen, die
ltrekken kunnen om u een lang leven te bezorgen , gebruik
te maaken.
- Kas/>er. My - dunkt dit is heel klaar. Heeft Kerkvoogd
nog iets over de gezondheid aan te merken?
Ker-kvoigJ. Ja; -nog iets van veel belang voorde

C 561 )
gezondheid; en dat is de beweeging. Zoo nadeelig een
stilzittend leven is, zoo heilzaam is de beweeging, om
gezond te zyn. De ondervinding leert ons dit alles
zeer duidelyk. — Hier uit volgt, dat men jonge kinderen
niet ligt in hunne woelige beweegingen moet
tegen gaan, en hen tot ftilzitten dwingen. (Jok moet
men kinderen, zoo lang zy nog niet werken kunnen,
niet van zulk fpeelen te rug houden, waar door zy eene
jnaatige lichaamsbeweeging bekomen; behalven op den
tyd dien zy tot leeren noodig hebben.
Joris. Onze vroome Aafkemoei zeide vaak, dat de
lust tot fpeelen een bewys was dat de kinderen vroeg
van natuur verdorven waren; en dat men die drift daarom
moest tegengaan. Gy denkt 'er dan anders over.
i Kerkvoigd Uwe Aafkemoei begreep dit geheel verkeerd.
De fpeelzucht op zich zelve, kan nooit een
-vrucht of bewys wezen van de verdorvene natuur der
kinderen; maar zy is eene vrucht van hunne onfcbuldige,
Jeugdige natuurt, Dit ziet gy immers in redenlooze
dieren: alles wat jong is fpeelt graag: denk maar
aan de jonge lammeren, jonge katten, enz. Of is het
in die dieren ook eene vrucht van hunne verdorvenheid?
—— De wyze Schepper heeft, tot goede einden
, in alles wat jong is, een' fterken trek tot fpeelen
ingeplant; want door zulk eene lichaams-beweeging
wordt de gezondheid, de fterkte en de groei bevorderd
: de zintuigen van het gezicht en gehoor worden
door die fpelen geoefend en'gefcherpt, en de vermogens
van de ziel, het verfhind en oordeel, worden
uitgelokt en werkzaam gemaakt. De kinderen leeren,
al fpeelende, hunne krachten beproeven, worden onderneemende,
yverig en eerzuchtig om vooral niet minder
te we?eu dan een ander, maar veeleer om boven
hunne makkers uit te munten, en dus zyn die kinderfpelen
wel zeer nuttig.
Kasper. Dat is wel beredeneerd, dunkt my.
Kerkvoogd. Nog fchiet my iets te binnen, 't welk
zeer nadeelig zyn kan voor de gezondheid der kinderen
; te wceten, dat men hen bang maakt; 't zy voor
zwarte kerels, die hen in den zak willen krygen, of
door allerlei laffe en ongerymde fpook- en hekfe*
r . ver.

vertelfelijes, als anderzins. De nadeelen die 'er uit de
verfchrikking kunnen ontdaan, zullen u niet onbekend
zyn; en zou men zyne kinderen daar voor dan niet zorgvuldig
moeten bewaaren? Zo gy daar eens wat over
leezen wilt, kunt ge in nummer i en 2 van 't Weekblad
te recht komen.
Tryntje. Wat is men vaak onoplettend', en'wat is
het goed, dat verftandige menfehen ons veele dingen
herinneren, daar wy anders niet eensom denken zouden.
«- Kerkvoogd. Men zou over dit Ruk nog veel meer dat
nuttig is kunnen bybrengen; doch dan zou ons gefprek:
al te wydloopig worden. Dit wil ik 'er echter nog byvoegen:
dat, niettegenftaande de beste voorzorg derOuders,
de kinderen nogthans wel eene of andere ziekte
kan treffen. Gebeurt dit, gaat dan terftond naar een
kundig Dokter, en volgt zyn' raad en voorfchrift nauwkeurig
op: maar wacht u voor alle kwakzalvers: hoe bedrieglyk
dat foort van menfehen veelal te werk gaat, en
hoe nadeelig dit is, hebt gy toch uit verfcheidene Rukken
van onze Weekbladen kunnen leeren. — Het Ruk over
tde licbaamlyke gezondheid der kinderen houden wy
thans voor afgedaan. Nu is nog overig, hoe men de
kinderen verftandig en deugdzaam moer opvoeden; doch
dit zullen wy tot eene andere gelegenheid uitflellen.
Ik moet gaan.
Kasper. Wy bedanken u voor uw nuttig onderricht.
Tryntje. Mag ik u bidden, vervolg uw gefprek aanftaanden
zondag avond weêr: ik verlang naar het overige.
Kom gy dan weêr mede, vriend' Joris.
Dit wierdt van beiden beloofd: en nu fcheidde het
gezelfchap.
(Hei vervolg in het eerstkomend nummer,")
Te Groningen, by W. ZUIDEMA. 1798,
en te AmRerdam by H. KEYZER,
en verder alöm te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
N r
. 71.
Men moet {leeds door aanhoudend poogen,
'T VERSTAND, dat edel zielsvermogen ,
Ontvjikk'len in de ted ,
re Jeugd:
Dit leidt baar tot geluk en vreugd.
OVER DE OPVOEDING DER KINDEREN»
TWEEDE GESPREK.
J^Jauwlyks was het avondëeten op naastvolgendet»
zondag geëindigd, of de Kekvoogd, gelyk ook Joris,
ïpoedden zich weêr naar het huis van Kasper; alwaar
het gezelfchap al rafch hun gefprek over de opvoeding
der kinderen; in deezer voege hervatte.
Kasper. Het gefprek van verleeden zondag avond lag
my de geheele week in gedachten. Te vooren dacht ik
nog wel eens aan de opvoeding, maar weinig aan het
zorgen voor hunne lichaamlyke gezondheid. Dit fchat
ik nu van veel meer gewigt dan te vooren. En met hoe
meer genoegen ik my uwe onderrichting te binnen bragt,
hoe meer myn verlangen naar het overige wierdt opgewekt.
Ik bid U, Kerkvoogdl begin maar aanftonds
ons te- zeggen, op wat wyze men best verfiandige
kinderen kan opvoeden ? Dit zal toch een ftuk van belang
zyn: want Salomo zegt: Een zot zoon is een verdriet
voor zynen vader, en bittere droefheid voor de g;etie
die hem gebaard heeft. Spr. 17; 25.
Joris. My dunkt die vraag kunt gy zelve wel gemaklyk
beantwoorden, Kasper! Men moet de kinderen
II. Deel. - Bbbb naar

t 5^4 )
,naar de fchool zenden, om leezen cn fchryven te'leeren,
en naderhand naar de eatechjfatiej. Wat zal men
hier al veel meer aan doen? Zy behoeven toch alie
geene Dominees of Dokters te worden.
Tryntje. Ik begryp dar iemand niet ligt te veel leeren
kan,"al woft hy juist geen Domme" of Dokter.
Kerkvoogd. Vriend Joris zal toch met ons wel inftemmen,
dat een dom menfeh een verachtlyk menfeh
is: door onkunde en domheid komt men nader aan de
redelooze beesten. en is dit niet tot fchande van een
rcdelyk wezen? Weest «let gelyk een paard, gelyk een
muilezel, welk geen verftand beeft, ftaat 'er Pf 32: 9.
God gaf den ihenfch eene redelykfc ziel, op dat hy
wyzer zou zyn dan de redelooze dieren: maar niemand
wordt ve'rftahdig gebooren; de wind zal het ons
ook niet aanwaaien; wy moeten het verftand door oefening
verkrygen, of befchaaven.— Een weetniet kan
ook geen gelukkig menfeh zyn; noch hier in den tyd,
noch namaals in de eeuwigheid. Uier in den tyd,
kan hy niet recht gelukkig zyn: om dat hy byna nergens
gefchikt toe is. Wat zal hy worden? en zo hy
in een of ander beroep komt, hoe zal hy het met
voordeel waarneemen? Op zyn'best kan men hem
gebruiken tot de alierlaagfte bezigheden, die hem niet
half zoo veel geluk cn vergenoegens kunnen geeven als
verftandiger menfehen genieten, in.hunnen meer edelen
Werkkring. — Een onverftand kan, noch God zynen
Schepper, noch zynen pligt kennen, en by gevolg dus
ook niet betrachten; . en Hoe zou hy dan een eeuwig
geluk kunnen wachten? — Hier over zullen wy het wel
ééns zyn; — maar dat men. nu anders niet te doen
Jieeft om verftandige kinderen op te voeden dan hun
ïïaar de fchool en de catcchifatie te zenden, dit kan
ik Joris niet toeftemmen. Zyn'er niet duizenden domöoren
overal in ons Land, die echter wel naar de
fchool en in de catcchifatie gingen? Wat wordt 'erin
veele fchoolen geleerd? op zyn be6t wat leezen, fchryven
, en rekenen.
Joris. Is dit niet genoeg?
Kerkvoogd. Dit is wel. noodzaaklyk, doch niet genoeg.
Hoti leezen; fchryven, en rekenen te leeren,
maakt op ^üich zelven befellouwd, ons eigenlyk nog
•* niet

( 5^5 7
niet verftandig; maar hier door bekomen wy eene bekwaamheid
om verftandiger té kunnen worden; naamlyk
als wy die kunften tot dat oogmerk gebruiken. Err
hoe veele menfehen worden ledematen van de Kerk,
zonder dat zy over den Godsdienst eenig gegrond begrip
hebben.
Joris. Dat hapert dan aan de Dominees?
Kerkvoogd, Niet altyd. Het komt veelal ook uit de
onvatbaarheid en lusteloosheid der menfehen zelven:
en die onvatbaarheid en lusteloosheid komt dan hier
vaak weêr van daan,dat hunne zielsvermogens in hunne
kindscheid niet befehaafd, opgefcherpt, of ontwikkeld
zyn; en dan worden zy op den duur onbruikbaar.
Nu, dit opfcherpen van 't verftand in de tedere jeugd, is
buiten twyfel de pligt der ouders. Ouders hebben de
meeste betrekking op hunne eigene kinderen; zy hebben
'er ook de befte gelegenheid toe, om dat zy allo
dagen by hen verkeeren; inzonderheid de moeders.
Tryntje. Van myne verpligting hier toe ben ik nu
wel overtuigd, had ik 'er maar verftand toe!
Kerkvoogd. Kom, ik zal u maar eens wat op den
weg helpen, en dan zal 't wel gaan; om dat het u recht
ernst is: want dan kan men foms doen 't geen ons te
vooren vaak onmogelyk fcheen. — Luister dan! — Kinderen,
weet gy, zyn vaak nieuwsgierig; zy zullen al
heel vroeg allerlei vraagen'doen: hoe niets beduidend u
die vraagen ook foms toefchynen mogen, let 'er echter
op, en beantwoord die zoo eenvoudig en gepast, dat
uw kind 'er iéts uit leeren kan. Zo uw kind « niet
vraagt, vraag gy het dan dikwerf.
Tryntje. Ach! ik ben zoo geleerd niet.
Kerkvoogd. Praat toch niet van geleerdheid; die
komt hier immers niet te pas: ik bedoel allereenvoudigfte
dingen, die elk bekend zyn, bchalven kleine kinderen.
Vraag, b. v. Hoe veel kunt gy tellen ? — een,
twee, drie, enz.
Hoe veel handjes hebt gy?
Welk is uwe rechte, en welk uwe linkerhand?
Hoe veele oogen, hoe veele ooren hebt gy?
Wat doet gy met uwe oogen?
"VV'at met uwe ooren?
Wat met uwen mond?
Bbbb a Wie

C 558 )
Wie heeft uwe fchoenen gemaakt? — waar van?--
Wie maakte dat, en dat kleed? — die gespen? —
en waar van?
Waar wordt brood van gemaakt?
Waar van boter? — en waar van kaas? enz.
Dat uw kind niet weet moet gy zeggen.
"Wys het vervolgens uw keuken - en boergereedfchap;
En vraag dan, hoe heet dat? en hoe dat?
Wat doet men daar meê? eh waar is het van gemaakt ?
Gy kunt dit nu zelve wel uitbreiden.
Joris. Dat zyn alle kleinigheden, die weinig te beduiden
hebben. Elk leert dit alles van zelven.
Kerkvoogd. Kleinigheden? ja, ik fpreek ook maar
van kleine kinderen, die voor groote en gewigtiger dingen
nog niet vatbaar zyn. Zoo lang een kind die
kleinigheden nog niet weet, blyft het van andere dingen
ook onkundig, 'tIs waar, zy zullen zulke dingen,
aonder opzetlyk onderwys, op den duur wel leeren;
maar hoe vroeger zy zulke gemeene dingen leeren,
hoe meer hun verftand opgefcherpt en ontwikkeld wordt,
en des te fpoediger zy voortgang maaken zullen in de
kennis van andere dingen. — Men wil toch foms wat
met de kleinen praaten ; en waarom dan niet liever
iets dat hun nuttig is , dan allerlei geheel nutlooze
beuzelingen?
Kasper. Ik geef bet n gewonnen, Kerkvoogd; zeg
ons nog maar meer zulke dingen: wy kunnen het toch
zoo goed niet bedenken.
Kerkvoogd. Men moet al trapswyze voortgaan, om
de vermogens van een kind op te fcherpen, en met
nuttige kundigheden te verryken. Men leerc voorts
het kind de onderfcheidene geldmunt kennen, en hoe
veel die in waarde is; — op een uurwerk zien hoe laat
het is;-- de dagen der week;-- de hoofdwindftreeken,
enz. Ik zou te wydloopig worden, indien ik meer zulk
flag van dingen optelde. Wilt gy iets van dien aart tot
eene handleiding hebben, koopt dan voor 2 Huivers,
de korte en nuttige leeslesjes voor kleine kinderen, door
II. IVester: hier in zult gy nog wel meer diergelyke
dingen vinden.
Kasper. Ik kan gemaklyk begrypen, dat, als men zoo
geduurig met de kinderen fprak, zy dan veel eer tot
meerder kundigheden geraaken zouden. Kerk-

C 5*7 >
Kerkvoogd. Beproef het maar, en gy zult het ondervinden.
Zy zullen hoe langer hoe vatbaarer,
en ook weetgieriger worden; zy zullen nuttige bezigheid
voor hunne zielen hebben, 't welk hun ook
veel meer weltevredenheid zal verfchatfen; en weldenkende
ouders zullen ook veel meer blydfchap over hunne
kleine lievelingen ondervinden.
Joris. Gy fpreekt nog van geen fchoolgaan.
_ Kerkvoogd. Daar was ik juist aan toe. Dit moet
niemand verzuimen. Hoe nuttig het leezen en fchryven
leeren is, is uit nummer 3 en 8 van het Weekblad
gebleeken. Zonder dit te kennen, wordt niemand
een verftandig menfeh. — En daar wy eenen fchoolmeester
hebben, die deeze kunften uitneemend leert,
en daar benevens ook nog veel doet om het verftand
en het hart van de kinderen te befchaaven en te verbeteren,
raad ik u, dat gy hem nimmer dwarsboomt
in zyn nuttige bedoelingen; gelyk eenige lompe onverltandige
ouders wel eens deeden; die zich b. v.
aankantten tegen eenige nuttige boekjes, die hy in zyne
fchool gebruikt, alleen om dat die boekjes nieuw
waren, en zy zelven 'er nooit in geleerd hadden.
Herleest, bid ik u, nummer 39 en 40 van de Weekbladen;
en zo gy voor overtuiging vatbaar zyt, zult
gy het onderwys in de fchool wel volkomen aan den
Meester toevertrouwen en overlaaten, zonder hem ergens
in paal eu perk te (tellen tot onberekenbaar nadeel
van uw eigene kinderen.
(Joris gromde nu wat; want dit was niet naar zynen
frnSak) Vooroordeelen, dus voer de Kerkvoogd voort,
vooroordeeien, myne vrienden! zyn de grootfte hinderpaalen
om gegronde kundigheden te verkrygen: dit is
ons in nummer 48 van het weekblad aangetoond. Behoedt
u zelven en uwe kinderen hier dus voor, zoo veel
in uw vermogen is. Leert hun by herhaaling, dat, als
men het oordeel vóór het verftand gebruikt, men de
paarden dan achter den wagen fpant.
Joris. Is dit ftuk nog niet haast afgedaan?
Kerkvoogd. Ja; 't zou overtollig zyn, iets dat elk
die zien wil, ook met een'opflag van'toog zien ka»,
breedvoerig te bewyzen, ik gaa dus over tot nog iets
anders, 'twelk hier ook niet onvoegzaam by kan te pas
gebragt worden. Bbbb 3 Kas'

C 5*8 )
Kasper. Wat dan? — het Godsdien/rig onderwys?
Kerkvoogd. Dit gewigtig ftuk zullen wy nog wat uit*
(tellen: ik bedoel eigenlyk bet leeren van een nuttig beroep.
Kasper. Zeker! dit is wel een gewigtig ftuk.
Kerkvoogd. Ja wel gewigtig! Ledigloopers zyn onnutte
balladen in de menfchlyke Maatfchappy. Een
land vol lediggangers zouden van honger moeten derven.
— Boeren, fchippers, kooplieden, ambagtsüedeu,
kuiiftcnaars, en ook degeleerden, of beoefenaars
en onderwyzers in weetenfchappen, werken allen tot
nut van 't Algemeen; ook tot nut van elk onzer in
'tbyzonder: nu, dit is elk van ons, op zyn beurt,
ook weêr verpligt te doen: anders werkt een ander tot
voordeel van ons, en wy niet weêr tot voordeel van een
ander; elk ziet dat dit onbillyk is. Behalven dat, is het
ook voor ieder noodzaaklyk, dat hy werke voor zictzelven;
om op eene eerlyke wyze aan den koft te komen.
Ja, al.haddén wy ook zoo veel geld, dat wy
met leêgloopen meenden door de wereld te kunnen
komen, dan is het nog voor ons eigen lichaam en ziel
noodzaaklyk, dat wy iets werken. "Het werken bevordert
de gezondheid des h'chaams, en een gezond lichaam
geeft een vluggen geeft; bevordert onze weltevredenheid,
„ 'k Moet yvrig werken; God werkt mede,
„ De luiheid voegt my niet;
,, De bezigheid baart rust en vrede;
,, De ledigheid verdriet." (*)
Lediggangers worden ligt deugnieten, en een deugniet
is immers een rampzalig fchepfel! een pest der
Maatfcbappy.-—Behalven dat, de rykdom is vaak 011geltadig;
want
's Werelds goed
Houdt eb cn vloed.
Wanneer een ryke dan arm wordt, en geen beroep
geleerd heeft, waar door zal hy dan aan zyn brood
komen? — De Bibcl keurt het,werken ook allernoodzaaklykst.
Men leeze de Spreuken van Salomo, en
men zal zien, hoe hevig die wyze man tegen de !u,iaarrs
(*) van Alpben en van de Kaftesh Mengelpoezy.

C 5*9 )
aarts uitvaart! ;— Paulus wil, dat zy die niet wille?!
werken ook niet eeten zullen.
Kasper. JYlyii vrouw en ik fpreeken 'er wel eensover,
wat wy onze jongens zullen leeren laaten, indien
zy eens aan liet boerwerk geen' zin badden.
Joris. Myn oudfte jongen had ook geen zin aan 't
boerwérk: hy praatte geduurig van dit, en van dat,
maar ik wist 'er wel raad toe, om'them te beduiden.
Kasper. Ja! gy dwingt hem: maar 'kweet niet of dit
wel raadzaam is. Hoe denkt gy hier over Kerkvoogd?
Kerkvoogd. Offchoon ik, zoo wel als gy lieden, den
boerenftand boven alle anderen bemin, vi'rfd ik het echter
niet raadzaam, om een kind hier toe te dwingen:
ook tot geen ander beroep: te weeten zo een kind 'er
een' volftrekten tegenzin in heeft; of een' onweerttaanbaaren
trek tot een anderen ftand heeft.
Joris. Waarom niet?
Kerkvoogd. Om dat het een flecht vooruitzicht geeft,
als iemand in een beroep komt, dat hem volltrekt tegen
de borst is.
Joris. Moet men zich clan naar de wïspeltuurigheid
der jongens fchikken?
'Kerkvoogd Neen ook niet. Maar "de neiging tot of
afkeer van eenig beroep is altyd geen wispeituurigheid.
De wyze Schepper legt wel eens eene fterke nei.;ing
in- de ziel, voor een beroep waar toe iemand, wegens
zynen natuurlyken aanleg, het best bekwaam kan worden.
Men'dcnke maar aan den Admiraal de kuiter.
Die onvergelykelyke Zeeheld was in zyne jeucd ccutouwflagers
jongen. Hier in had hy echter volltrekt geen zin;
ér was ook geene verwachting, dat 'er op'den duur
ict's van belang van hem worden zou. De jonge Mi'
cbiel de Ruiter wilde volltrekt ter zee vaareh; daar
was 'maar geen tegenhouden aan. Dit gebeurde dus ook.
En wat was het gevolg?—Van dat oogenblik af wierdt
hy een geheel ander mensch! hy gedroeg sich voortreft
yk; wierdt de bekwaamde zeeman; klom van trap
tot trap op, tot den hoogden rang van Lt.Admiraal,
en bragt ons Vaderland meer nut "te weeg dan duizenden
van zyne tydgenooteu te famen. Hoe zou het gegaan
hebben, als men dien trek van de Ruiter tot de
.zeevaart, met geweld had te keer gegaan? Daïrwas
hy

( S7° >
hy veelligt een onnut, of weinig beduidend man geworden.
In 'tkort, myn raad komt hier op uit: indien
een zoon van het beroep zyns vaders volltrekt
een' afkeer heeft; indien hy een onwêêrftaanbaareneiging
tot een ander beroep, dat naar zyne omftandigheden
niet geheel ongepaft is, gevoelt, men weerhoude
hem niet.
Kasper. Maar deze gevallen zyn zeldzaam?
Kerkvoogd. Men pleege dan raad, niet alleen met
de geaartbeid of neiging der jongens; maar ook met
hunne zielsvermogens, en zyne eigene geldmiddelen. En,
die heruitvoeren kan, moet dan niet te zuinig zyn,
om zyn' zoon, in 't een of ander beroep alles te laaten
leeren wat hem daar in maar nuttig zyn kan; en als
dan zullen dergelyke gevallen ook minder zeldzaam worden.
Tryntje. Met de meisjes heeft men hier omtrent niet.
Veel te doen.
Kerkvoogd. Het beroep waar toe de meisjes moeten
opgevoed worden , komt meesral op het zelfde
uit: naamlyk dat zy goede en nuttige huisboudfttrs
worden, en wat hier noodig is om te leeren, weet
gy zelve.
Tentje. Ja: men moet haar goed breiden, naaien,
fpinnen en keukenwerk leeren, niet waar?
Kerkvoogd. Dit bedoelde ik. — Voor het overige
moet men de jeugd alle zoodanige boekjes in handen
geeven, die tot opfcherping en befchaaving van 'tverftand
nuttig zyn.
Kasper. Zullen wy nu ook haast fpreeken op wat
wyze men beft deugdzaame kinderen kan opvoeden?
Kerkvoogd. Wy zullen dit tot eene andere gelegenheid
fpaaren: 't is bedgaanstyd. — Goeden nacht
faam!
(Jlet vervolg in bet eerstkomend nummer,)
è
Te .Groningen, by W. Z UI D E M A. 1798,
en te Amfterdam by H. KEYZER,
en verder alom te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
N r
. 72.
Wat dunkt u, Ouders! kan de Jeugd
Gelukkig worden zander DEUGD?
Strekt ondeugd niet tot fcbade en fcband''?
En is zy niet een pest voor 't Land?
Men leer'' dan kindten goede zeden,
Op dat zy '1 pad der deugd betreeden.
OVER DE OPVOEDING DER KINDEREN.
DERDE GESPREK.
Den eerstvolgenden zondag avond hervatte men het
geiprek over de opvoeding der kinderen, in het huis
van Kasper aldus.
Kerkvoogd. Wy hebben in onze voorige gefprekken
gezien, dat men, om gelukkige kinderen op te voeden,
wachten moet dat zy gezond zyn, en verfiandig worden;
Maar hier door zyn zy nog niet gelukkig, zo zy niet
tevens braaf en deugdzaam worden. Of'kan een deugniet
gelukkig' zyn? neen! den godloozen zal bet niet
welgaan, leert de Bibel Pred. 8: 23. Al geniet een
deugniet uitwendigen voorfpoed in deeze wereld, hy
heeft toch geen inwendig vergenoegen, geen geruft geweeten
en wat is al het aangenaame, zo men dat mist?
Veel minder kan een fnoodaart op een eeuwig geluk
hier namaals wachten. De boozen zullen by God niet
verkeeren; Hy haat alle werkers der ongerechtigheid.
Hier uit volgt, dat men de ondeugd in kinderen, zoo
veel mogelyk, vroegtydig tegen gaan moet, en hen de
deugd met allen yver trachten in te prenten. Spr. 22: 6,
jons. Dat woord deugd mag ik niet geèrn hooren,
I I
D e e l
'
- Cc cc Kerk.

( 572 )
Kerkvoogd! het klinkt ray zoo wat onrechtzinnig toe.
Kerkvoogd. Wat! het woord deugd moogt gy met

C 573 )
om dwingt. Gy doet dit om het te vree" te houden,
en dit is juist de reden waarom het niet te vreê wezen
wil. Hadt gy uw kind van 'c begin af geweigerd
te geeven waar het om dwong, dan was het met een
of tweemaal afgedaan geweest; en nu hebt gy 'er alle
dagen verdriet van. Hoe meer men een kind altyd zyn'
wil geeft, hoe meer de begeerten aangroeien zullen.
Eindelyk zullen zy vaak dwingen om iets dat gy hun
ia 't geheel niet geeven moet; b. v. om een 1'cherp
mes; of ook wel om iets dat gy hun met geen mogelykheid
geeven kunt- Daar zal ik u eene aartige hiftorie
van verteilen. Luister 1 — Eens was 'er eene zekere
moeder, die haar kind ook byna alles gaf wat het maar
hebben wilde; ook om het te vrede te houden, zoo
als gy. Nu zat zv eens op een'avond, met haar kind
op fchoot, by % venfter! VvVas mooi weêr, en helder
maanfehyn. 't Kind ftaarde een poos uit het venfter
en eindelyk'wilde het met geweld de maan hebben.
Wat zou nu de moeder doen ? zy kon het kind de
maan niet geeven, en 'tkind wilde anders niet te vred
wezen. Daar was Holland in last! fchreeuwen geen gebrek
f — Zie daar de verkeerde rekening die zulke
dwaaze moeders maaken!
Kasper. R-echt zoo! Kerkvoogd; ik zeg myne vrouw
ook wel eens, dat zulks niet goed is.
• Kerkvoogd. Vriendin! wilt gy gehoorzaame kinderen
opvoeden, neem dan deezen ftëlregel onverzetlyk aan:
alles waar een kind om divingt, dat moet men bet vol'
ftrekt niet geeven, ten minflenniet zoo lang bet met dwingen
aanhoudt. Dan zal het heel fchielyk leeren, dat
het toch te vrede meet zyn; dat het dwingen niet helpen
kan, en dus zal het 'er ook rafeh meê uitfebeiden.
Hier door gewent men de kinderen tot buigzaamheid
van hunnen wil; daar zy anders, op den duur,
de onverzetlyksfte ftyfhoofden van de wereld worden
kunnen. Deeze handelwyze maakt de kinderen veel
vergenoegden zy zullen met het geen gy hun geeft,
tienmaal zoo blyde wezen, als een kind dat met zyn
dwingen iets krygt.
OndertHsfchen begon Betje, die eindelyk moe gefchreeuwd
was, zich te bedaaren. De moeder had het
ook een en ander fpeelgoed gegeeven. Nu kwam Jo-
C c c c 2 cbum ,

^ 574 3
chttm, de knecht, binnen, en Rak zyn pyp aan. Uitde
grap nam hy Betje wat fpeelgocd af; en nu Betje
weör op nieuw aan 't fchreeuwcn! doch Tryntje nam
Jocbum het fpeelgocd weêr fchielyk af, en klopte hem
braaf. Jocbum hieldt zich als of hy bitter begon te
fchreiën. Daarop begon Betje te lachen dat het fchaterde
van blydfchap. — floe ftaat u 'dit aan, Kerkvoogd?
vroeg Kasper.
Kerkvoogd. Dit ftaat my flecht aan! Eerst maakt men
het kind, zonder noodzaak boos, en wekt zyn wraaklust
op; dan voldoet men 'er aan; en zoo worden de
zaaden van boosheid in de kinderlyke harten voortgekweekt,
die men moest trachten tegen te gaan, of uit
te roeien.
Daar op nam Geeske, de meid, het kind opfchoot,
trok het haar nachtgoed aan, en ging 'er mede by
het vuur zitten, om het al trantelende in flaap te zingen.
Geeske begon het allerlaffte tiptapdeuntje te revelen,
dat men ooit gehoord had.
Kerkvoogd. Al weer iets dat af te keuren is.' waarom
moet men den ftnaak der kinderen vroegtydig bederven,
door zulke kwetelaary? Waarom zingt Geeske
niet liever:
„ Wy zaten laatst by Saartje,
„ Onze oude gpede baker,
„ Die fprookjes kan vertellen;
,, Wy dronken chocolade,
,, En deeden honderd vraagen, enz.
Tryntje. Heden! Kerkvoogd, dat is een aartigding!
waar Raat dat in?
Kerkvoogd. In van Alphens kleine gedichten voor
kinderen. Dit voortreflyk boekje kostte lange jaaren
12 ft. maar nu is het onlangs gedrukt te Leer, by
van Zwol, en voor vierdehalf ftuivers te bekomen.
Hier kunnen uwe grootere kinderen ook magtig veel
goeds uit leeren.
Tryntje. Zie zoo! woelwater flaapf; nu hebben wy
ftilte.
Kerkvoogd. Laat my U dan nu eenige opvoedings regelen
voorleezen, die ik op een Rukje papier gefchreeven
heb, en men, naar myn oordeel, vooral in acht
moet neemen. i .

C 575 )
1. Men moet kinderen niet van onfcbuldi? vermaak
weerhouden; anders zullen zy zoo v efte eeftot
V C m I l e n
l d n d b e
fffeykffi^ ' ^ S
2. Men moet kinderen, zoo min mogelyk is, geheel
g^ven: dat is, als men iet van
bon w,l ge aaten of gedaan hebbèn, alleen om da
men het wil; zonder reden. — Maar men beveel-
f n
S dïKr^ °
l t t i g L S
L ' bedS
mm dat het rfoe» hier van hun pligt is, hunluie
E S ] otiderliefde in'tkinderhart wil kweeken,
Moet als fthfjff fchaars- meestal vteRaadsman fpreeken!
3- Wanneer men eenmaal aan kinderen iets verkonde*
oï gebooden heeft, dan moet men vol houden tot
dat zy geboorzaamen. Dat veele ouders geen gehooïzaamer
kinderen hebben, komt veelal uit het verzuun
van deezen regel voort. Men gelast het kind iets ­
et kind gehoorzaamt niet; men herhaalt het bevel
het ki
"en £7 rï X^"' " d ka
gen aan, of gehoorzaamt ten minften « nogmV- '«ScK ei*.
g 6 f t
e n m e n
Se. en S? ?' wordt dus J e
mniite! en, ziet daar! men is het gezag kwvt -!
S
W
d 0
at dt kil deren b v
al h
onderlig' ge­
leerd, dat al hun tegenkanten vruchtloos is dan
gullen zy 'er rafch meê uitfcheiden. Kost d t'voo?
' dan S yi getr
° 0Sten: l i e v e r e e n
de eerfte of tweede keer al wat moeite, dat moe
«f tweemaal verdriet'
4. Men moet zich niet gewennen, om geduurd met
de kinderen te kyven of knorren; veel minder om
ben geftachg te ftraffen of kloppen. DtSlhenïï
bederven dan verbeteren. En offchoon zv dan al
in onze tegenwoordigheid, ons uit flaafmhe vrees*
gehoorzaamen, zullen zy in onze afwezigheid d s
te meer uitfpatten. g gevreesd en te gelyk hartlyk bemh3 t ï
den. Ten dien einde moet men hen foms dnnr
kleine belooningen tot hunnen pligt TanSoedige^
C c c c
3 zyne

C 57* J
yvrie goedkeuring daar over blyken laaten; hun bet
nadeelige der ondeugd, en het voordeehge en vermaaklyke
der deugd, op een vriendelyke wyze foms
kort voorhouden.
Vatfi?r Mag men dan geen kinderen flraffen ?
Kerkvoogd. Zo 'er geene andere middelen zyn om
hen te doen gehoorzaamen, dan mag men niet alleen
ftnffen, maar dan moet men het doen: niet tut bitterheid!.maar
uit liefde. Wie zynen zoon hef beejrt, die
kaffvd hem, zegt de Bibcl.
Kasper. Welke ftraffen keurt gy best?
Kerkvoogl. Die, zoo veel mogelyk naar den aart
def misdafd zyn. Straf luiheid b. v. door hen dub.
bel werk te laaten doen. Neemt uw kind een ander
he fpéelgoed af, onthoud het zyn eigen fpeelgoed
\,T, ivd lans. — Voorts moet de ftraf ook min of
mee! 'naar In Aagten of wreeden aart der kinderen
ingericht worden. . . „„19
\oris Wilt gy dan dat men nimmer [laan zaW
Kerkvoogd. Als ,kindcren, van 'c begin,: af, altyd
verli nk wierden opgevoed, dan zou het flaan, over
't Tebéel, veel minder noodig zyn, en voor veelen geheel
niet. Somtyds is het evenwel noodzaaklyk: b. v.
als andere ftraffen vruchtloos zyn; als kinderen groote
„f oSyke boosheden begaan. Ook zyn 'er misdaaden
die allergepast door flaan geftraft worden, b. v.
Een kind heeft een ander kind zonder reden deerlyk
Son en dus gevoelig beledigd; wat is nu natuurly-
V r dan dat het hier over ook weêr geklopt, en dus gev
//fift ft worde? - De wyze Salomo prees daar-
1i^t vaak de ro'.de aan. Die zyne roede inhoudt
o m ook vaak de w« , ^ ^ f^
TfiSn Tl^ DYroïl en lehejlraffing geeft wy,
( C
Xte,Sodg J^ ;n 9
- 5
Beduid uwe kinderen, als
% ftraft, da? ïy S ftraf « hebben, en dat het
Sodzaaklvk tot hun eigen best moet gefchieden.
4orl Als ik myne kinderen flaa, dan wil myn wyf
het vS tegen houden; of zy beklaagt hen achter na
^Kerkvoogd. Dan zal de ftraf weinig nut doen. Ou-

c 577 y
ders moeten hier in eensgezind te werk gaan. Gebeurt"
het echter, dat een van hun de ftraf afkeurde, als onverdiend
of te zwaar; dit ;moet men toch de kinderen
niet blyken laaten: men onderhoude eikanderen hier
over in hunne afwezigheid liever. — Nu genoeg hiervan!
Kasper. Wat is 'er dan nog overig betreklyk een
deugdzaame opvoeding?
Kerkvoogd. Nog zeer veel: maar ik zal het overige
maar kort opnoemen, en alleen maar het voornaamfte;
om niet te breedvoerig te worden. Men moet zyne
kinderende pligren van beleefdheid, — vriendelykheid
— en befebeidenbeid leeren, — voorts eerlykbeid
en oprechtheid; — medelyden, envjeldaadigbeid, — ook
de fpaarzaamhtid. —• Vooral moet men hen de deugd
van liefde voor hun Vaderland in prenten: en de tegenovergeftelde
ondeugden ernftig te keer gaan. — —
Tryntje. Hier toe behoort al wat kundigheid.
Kerkvoogd. 'Er is een overvloed van gefchikte boekjes
voor handen, die u hier toe van veel nut kunnen
zyn. Kent gy die niet, pleeg dan raad met kundiger
menfehen; die zullen u wel aanwyzen van welke gy
u beft bedienen kunt.
Kasper. Nog hebt gy niets van het Godsdienfiig onderwys
gefproken.
Kerkvoogd Men kan alles niet te gelyk afdoen.
Dit Ituk keur ik het allergewigtigft voor de Jeugd:
maar om dat kinderen daar zoo vroeg niet vatbaar voor
zyn dan voor de pligtsbetrachting, heb ik het voor *t
laatft gefpaard. Doch om dat ik merk, dat de avond
te ver verftreeken is, om dit bedaard af te handelen,
willen wy dit voor eene andere gelegenheid fpaaren.
Laat ons fcheiden.
Joris. Komt dan alle eerftkomenden zondag avond
in myn huis famen. Myn vrouw zal dat ook graag
hooien, en zy kan niet wel uit het huis.
Men beloofde dit, en men hieldt ook woord.
(Het vervolg en flot in bet naastvolgend nummer.)
VOOR-

( 578 )
VOORBEELD OM'T GEVAAR VAN MOEDWILLIGE-
DARTELHEID AAN TE TOONEN,EN DAAR
TEGEN TE WAARSCHUWEN.
Te Mofjjoy, eene kleine ftarl in het voormaalig Hertogdom
GULIK, gingen eens drie fchoenmaakers knechten,
na dat zy hun dagwerk afgedaan hadden, op den
bovenden zolder van de wooning hunnes Baas, om
daar te famen eenig hout te zaagen en te klieven.
Men weet, dat handwerkslieden dan recht vrolyk zyn
wanneer zy vier-avond hebben: maar hoe ligt kan die
vrolykheid ontaarten en overllaan tot eene uitgelaatene
wildheid, waar door men zich zelven en anderen ligtelyk
in het ongeluk kan brengen! Zoo sing het hier
ook. Nauwlyks waren de drie gemolde"knechten ter
bepaalder plaats gekomen en bevonden zich alleen,
zonder opzicht van hunnen Baas of iemand anders,
of zy begonnen eerst te gekfcheeren, daatop eikanderen
te kittelen, en eindelyk tegens eikanderen te worftelen.
Alle drie hadden zy zich omgevat, en fchcurden
of duwden malkanderen over den zolder heen. Na een
poos hiermede bezig te zyn geweest, kwamen zy onvoorziens
aan het luik, hetwelk naar de draat uitkwam,
en flechts met een' dunnen haak toegemaakt was. Ongelukkig
leunden zy met alle magt hier tegen aan; de
haak fprong los, het luik vloog open, en zy domen
alle drie van eene hoogte van omtrent 40 voeten op
de draatdeenen neder. De eerde, welke de beide anderen
omvat en ook waarfchynlyk naar zich toe getrokken
had, viel plotsling dood, en zvn hoofd wierdt geheel
verbryzeld: de tweede kreeg" eene yslyke wonde
in het voorhoofd,* zyne hersfenpan fpleet door den val
van een: de derde had de beide beenen gebrooken.
De twee laatden echter wierden, na eene langdiiu.
rige en ongemeen pynlyke fukkeling, wederom herdeld.
Hunne ellende wierdt nog verzwaard door het|fmartlyk
zelfverwyt, dat zy zich deeds moesten doen, van
naamlyk, zelve de moedwillige oorzaaken te zyn hunnes
ongeluks.
Te Groningen, by W. Z U I D E M A. i^coC
en te Amderdam by H. KEYZER,
en verder alöm te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
N r
. 73-
Op, op! uw Broeder zit in nood.
Wacht niet tot by uw hulp komt vraagen*
Men noem bem Kristen , Turk of Jood,
Lfiat dtt uw yver niet ver-.raagen
^o zMhy insgelyks, raakt gy ,n druk of pyn ,
met raad en daad uw Reader zyn,
VOORBEELDIGE MENSCHLIEVENDHEID DER ZOOCF-
NAAMDE QUAKERS IN IERLAND, BETOOND AAN
DM* RAWPSPOEDIGEN SCHIPPER, ADRMAN
IIARMS HORT EN VROUW JANTJE HINDRIKS,
WOONACHTIG TE VEENDAM. f*~)
S
vJchipper Adriaan Harms Hort met vrouw en kirrderen,
benevens bet overige Scheepsvolk, op den 17
Januari 1796 van St. Martin, een Franfche hzve/
mer een larbng zout onder zeil gegaan zynde om te
Dordrecht in Holland te losfen, Wierdt, na weinige da!
° VCrgebragt
' Va
" een
' K
^
r o e r e
Jfi .?« » agterhek verboren, in gevaar van
ovmeild te worden geweest te zyn, tweemaalen het
ankertouw gekapt, mets dan de groote mast en (tafïbk
overgehouden, en allerlei wederwaardigheden te hebben
doorgedaan, geraakten zy eindelyk, meer by geluk
dan wysheid, m den morgen van den 26 Januari
onder Ierland de revier de Sbure op, en trollen, toen
.... zy
C)Een vlek in de Ommelanden.
II. Deel. D d d d

( 58° )
zy eenige uuren op de zelve gevorderd waren, een
Hoep (*) met agt mannen aan , die, hunnen nood
gezien hebbende, daar reeds een' geruimen tyd op hen
edelen had, en door wiens getrouwe hulp en byltanci
zv nog dien zelfden avond by een dorp, genaamd
Pasfys, aankwamen. Zy alleen, welke immer ot
ooit zulk een geval bygewoond of daarvan ooggetuige
geweeft zyn, kunnen zich een recht denkbeeld
maaken van den akeligen toeftand, waarin zich toenmaals
Schip en Volk bevonden.
De Kapitein van de Hoep, zynde een Engelfcbe prefofficier,
een handwerk daar anders niet veel medelyden
op zit, bezorgde nu wel dra dat de Vrouw en
kinderen aan wal onder dak gebragt, verkwikt, verwarmd
en met drooge kleÊren voorzien wierden.
'tWas de zelfde man, die hen met hun Schip verder
op naar Watetfort, een der aanzienlykfte Kooplieden
van Ierland, hielp; aldaar aangekomen zynde, de Schipper
by een'goeden Correspondent (**)bragt, en hem behulpzaam
was, om zyn Schip te doen kalfateren, ten
einde de voorgenomene reis te kunnen vervolgen.
Zoo waarachtig is het, dat het kleed den man niet
maakt, en 'er in alle Handen, zelfs in de ruwlte handtering
of beroep, brave menfehen gevonden worden.
Nu hadden zy weêr land onder de voeten; zy waren
naar den menfeh gefproken, buiten gevaar, en
hadden den Engelfchen Kapitein tevriende, die hen nu
wel verder zoude voorthelpen enz. 't Is waar, zy
dankten God voor hun behoud tot dus verre: doch
za-
(*) Een Sioep, ff een langwerpig vaartuig, dat, aan
de iccr- en cgtetfteven [pits toeloopt, en befiemd ts
om goederen en manfebappen van de groote Jcbeepen
naar land te brengen, zy*'» den oorlog dikwyls
met eenige Hukken kanon voorzien, en hangt gemeenlyk
buiten aan de febeepen.
(**> Correspondent, is iemand, die met de voornaam/te
y
'Kooplieden in alle bandeldryvende landen briefwtfjeling
houdt, en,onder wiens om (lag, de Schippers voer
geringe kosten, tyding mar en van hunne Kooplieden
kunnen krygen*

C 581 J
zaten evenwel nog te zeer in de nyp om volkomen
gerust te kunnen zyn. Geen wonder waarlyk! Grootbrittannien
(*) en de Vereenigde Nederlanden, hun Vaderland,
waren toen ter tyd reeds met elkander in oorlog.
Hoewisfelvallig ware het, tyding en onderftand van
huis te krygen! hoe ligtelyk konden zy by deezen of
geenen onmenfch bekend worden, die van hunnen rampipoed
gebruik maaken, hen voor goeden prys opbrengen,
of andere onaangenaamheden zoude kunnen veroorzaaken!
Deeze en diergelyke overdenkingen kosten den Schipper
en zyn gezin, menigen flaapeloozen nacht.
Maar wat gebeurt! wanneer de menfeh de mindeverwachting
heeft, ftaat dikwyls de uitkomst voor de
deur.
Gewoon zynde omfomwylen in het vooronder ecu'
pfalm te zmgen, wierdt dit, alhoewel zy van de draatjongens
zeer veel overlast leeden, door verfcheidene
goede menfehen gehoord , en zie daar het middel van
hunne redding!
En wat flag van lieden waren dat ? Zekerlyk geloofsgenooten?...
Neen myne waarde Lezers! het waren
niets minder dan (zoogenaamde) Quakers. —
Onder deeze menfehen, welke zich door elkander
de Vrienden laten noemen, waarvan in Ierland een groot
getal woonachtig zyn, en die hier, te lande, veeltyds,
zoo belachlyk worden afgebeeld, vindt men veele goede
menfchen-zielen , die de Kristelyke Zedeleere, zoo eenvoudig
als die door Jefus en zyne Apostelen gepredikt
en beoelFend is, in al hunnen handel en wandel naar
de letter trachten optevolgen.
Nauwlyks was hun de ellende vart den ongelukkigen
Schipper ter ooren gekomen, of ieder van hun,
gedachtig aan de fchoone les van den Verlolfer : al
•wat gy wilt dat 11 de menfehen doen , doet hen ook alzoo,
ieyverde zich op 'tzeerite, om hem vriendelyk te bejegenen
, aantehaalen , en een riem onder 't hart te
ftceken.
Met hun, naar hunne Godsdienftige vergadering,
Dddd 2 die
' CO Grootbrittnnnien,£g/?

$8a )
die zy de Meting noemen, gegaan zynde, lieten zich
de Schipper en zyne vrouw, by het uitgaan der zelve,
overhaalen om met de Vrienden te gaan eeten,
en, van toen aan de achting der aanwezige broeders
verworven hebbende, wierden zy met vriendelykheden
als overhoopt, en zoodanig behandeld, als of zy by
hunne bloedverwanten waren te huis geweest.
De kleecüng van de Schipper en zyne vrouw daar
te lande een ongewoon verfchynfel zynde, hadden zy
hierom op ftraat nauwlyks vrede vau 't kanailje. Drt
moet de Vrienden ter ooren zyn gekomen: want kort
daarna verfcheen 'er een kommando foldaaten om hen te
•beveiligen. En wie anders dan de Vrienden zonden
dit befteW hebben?.,. Om alle verdere historiën voortekomen,
lieten de Vrienden llraks daaraan de Schippers
vrouw naar 's landswyze kleeden, en daardoor
van al dit ongemak bevryden.
Maar nu kwam het ergfte nog aan. De Vrouw was
zwanger, en de tyd haarer bevalling, tegens welke
men gedacht had in 't Vaderland re zullen zyn, naderde
met groote fchreden. De poppekraam was grootendcels
in 'rVaderland, en dat men nog by zich had-r
de, in de grootflc Wanorde.
Deeze om Handigheid kon voor de goede Qjjakers
niet lans, verborgen blyven. En, wat deeden ze~ïui? zy
beklaagden de arme menfehen, namen hartlyk deel in
der zeiver ongelegenheid, wenfehten hun Gods zegen
enz. — Ja! dat deeden zy: maar zy deeden
nog meer. Op een' zekeren tyd by een hunner ter
maaltyd zynde, befchonk hun de een met een groote
rol fervctten goed, de ander met een twintig ellen fyn
baai, een derde nam op zich om het maakloon te hetaalen
, en zoo wierdt nu binnen tien tellens alle zwaarigheid
weêr weg genomen; terwyl men nog boven
dien hunne kindertjes zoo deftig in de plunnen (lak,
dat de ouders, zo hen de fpraak niet verraaden had,
hunne eigene kinderen niet gekend zouden hebben.
De kleine voorraad van geld was nu verteerd. De
Vrienden daarom te vraagen, kon men niet over zyn
1

C 583 )
De Vrienden bemerkten al weder wat 'er aan fchedde,
en dit was reden genoeg, om den Schipper onbepaald
hunne beurs aan te bieden, en onder 's bands
drie, viermaal meer toe tè Hoppen, dan by van nooden
had of immer gevraagd zoude hebben.
De Vrouw kwam voorfpoedig in de kraam, zonder
dat de Schipper een penning behoefde toe te fchieten •
want de Vrienden, op wiens aanftaan en kosten hy
een kamer had moeten huuren, betaalden alles tot
éen duit toe wat'er noodig was, terwvl de kraamvrouw
opgepast en gevierd als een princefTe, te midden vaa
zoo veele goede menfehen — Vrienden in naam en daad -
binnen korten hertelde. Nu was het Schip weêr in
gereedheid om zee te kunnen kiezen : de vrouw zoo
wel in order dat zy vervoerd konde worden, en no*thaus
maakte de Schipper geen haast om te vertrekken.
En waaraan haperde het nu weêr? aan geld mogelyk?
.... Juist genaden., lieve Leezers! 't Geld is
f o d
' d
% z e l
'
van de negotie. De Schipper haf óm
wisfel C*) naar Holland gezonden: maar nog geen
antwoord gekreegen. 't Is waar de Vrienden hadden
dikwyls de milde hand opengedaan. De kraam had den
Schipper mets gekoft: ook behoefde hy, met Vrouw
en kinderen, voor geen voedfel en dekfel te zorsen
Had nu het overige Scheepsvolk maar van den wind kunnen
leeven, dan ware 'er geen nood by geweest: doch
bet onderhoud van deezen, benevens het kalfateren van
liet 5>chip, had onze man zoo diep in fchulden gebrast
dat hy, zonder nieuwe fchulden te maaken, nu geen
kans zag zich de verelschte levensmiddelen aan te
lcnatten, ot met eeren weg te komen: en men kon toch
zonder eeten en drinken met aan boord gaan
Nu was goede raad duur.
3 Dit
C) Wiflel of WiUdbrief is een bandfcbnft, waarin de
febuldenaar belooft, op zekeren tyd en plaats, aan
den fcbuldeifcber, of die de wi/f.ibritf o» den vervaltyd
in banden beeft, de fomme te zullen b'taa.
len, daarin vermeld: welke wisfefs men aan èlUan-
, deren kan overdraageu, en zoo gotd als geld gerei
kend worden.
5

I 5^4 )
Dit leuteren liep, gelyk men denken kan, geweldig
in 'toog. Door de Vrienden daarover aangedaan zynde,
befioot de Schipper maar voor de vuist uit te komen,
gelyk hy dan ook deedt, zeggende: „ ik verwacht
„ wisfel van Amfierdam, en vrees dat die om den oor-
„ log zal opgehouden worden. Wil ik een eerlyk man
„ blyven, dan moet ik hier myne 1'chulden betaalen, eer
„ik vertrek; en hoe kan ik dit? — Wat zyt ge van
nooden? was 'c andwoord. „Een groote ibmme; zoo
, en zoo veel." — Nu gingen de Vrienden een paar
"ogenblikken alleen, wifielden eenige woorden met eikanderen
, en — of de pligten der menfchlievendheid nog niet
genoeg door hun voldaan waren — (en zeg ik), terug
gekomen, vatte een van hun edelmoedig het woord
op, en fprak: „ gy kunt vertrekken Vriend! heen ter
„ tyd uwe wisfel is ingekomen, zullen wy uwe fchuld-
„eifchers door een voldoende Borgtogt tevreden (tellen."
Behalven iets ter verkwikking voor de jonge Vrouw,
die toen dertien dagen oud kraams was , lieten de
Vrienden nu nog, een grooten overvloed van victualie,
als fpek, vleefch, aardappelen, wyn, bier, chocolade,
koffy, thee en andere noodwendigheden, te veel
om te noemen, te ge'eve, aan boord brengen, en alles,
ter afreis klaar maaken.
Eindelyk verfcheen de dag van hun vertrek. Een gunftige
wind wapperde in de zeilen. Nu was het afTcheidsuur
daar. - Hoe zal ik dit befchryven! Kunt ay u, uit al
het voorbaande, niet verbeelden,hoe het zelve onder zulke
deu«dzaame menfehen .moet geweest zyn, waarde vrienden^..
. voor hun, die zich dit niet verbeelden kunnen,
zou'ik vruchtloos moeite doen, het zelve af te fchilderen
• zy, die het zich voordellen kunnen, hebben myaie
befchryving niet van nooden. Een hartelyke handen*
druk en een „ God zy met u!" van de eene: harten,
te vol om, anders dan door ftómme traanen, te kunnen
fpreeken, van de andere zyde^ verbeeldt u dit, en
ziet daar dan het geheele affcheid!
Men ligtte den 21 Juny het anker, cn kwam den-19
lulv, behouden in Holland ann.
Toen hy nauwlyks aan wal geftapt 'was, ontving ue
Schipner een brief van de Vrienden in WaUrfott, méldende,
dat zy de verwachte wisfel twee dagen na zyn
ver-

C 585 >
vertrek te Waterfort ontvangen hadden, en daar door
nu alles voldaan was.
En van wien kwam nu deeze wisfel? Zekerlyk van
den man, dien de Schipper daarorn verzocht had. Ja
myne Vrienden! dat had ik ook gedacht! maar neen; zy
was mede uit Menfchlievende beginfeien voortgefprooten.
Eene weldaadige Weduwe in óenöldambte,(*) die
de ongelukkige toeftand van den Schipper en de zyr
nen hekend was geworden, had, uit eigene beweeging,
de gelden daartoe opgefchooten en naar Ierland overgemaakt.
Zoo moeft de eene weldaad ftrekken om de
andere te vergoeden.
Toepasfingen zullen wy by deeze gebeurenis, waaraan
geen jota of tittel verzierd is, niet maaken. Ieder
Leezer, die geen ftok of blok is, zal di« zelf daar wel
byvoegen. Wy voor ons, hebben, onder 'tleezen, dikwyls
aan den barmhartigen Samaritaan gedacht, en den
man gezegend', die ons, uit Veendam, dit verhaal heeft
medegedeeld.
Wat dunkt u lieve Leezers'. hebben wy wel het minfte
recht om de zoogenaamde Quakers te verachten of
te befpotten?
DE LASTERAAR EN DE VLEIëR.
Een oud inwooner van Athene, met naame Diogenes,
wierdt eens gevraagd , welk dier hy het gevaarlykfte
oordeelde te zyn? en zyn antwoord was: „onder de
wilde dieren de Lasteraar, en onder de huisdieren de
Vleier. " — Hy wilde hier door te kennen geeven,
dat beide, de Laüeraar en de Vleier, zich den naam
van menfeh onwaardig maakten, en zich vernederden
tot den rang van het onredelyke vee: dat de eerfte
onder de wilde dieren veidismde gerangfehikt te worden,
daar hy even als' deeze alles verfcheurde, wat
onder zyne magt kwam, zonder dat deugd, onfchuld
of braafheid meerder beveiligd bleeven , voor
zyne woede, voor het verteerend gif zyner tonge, dan
de affchuwlykfte boosheid: terwyl de kruipende Vleier
gc-
(*j Een der Kivartieren van ons Gewest Stad en Lande,

536- )
gefyk was aan het nederige, zynen meester in alles believende
huisdier, en laag genoeg was, om uiterlyk toe
te temmen in dingen, die hy in zyn gemoed afkeurde.
Ln in de daad, even zoo affchuwlyk als de Lasteraar
in het oog van eiken braaven ;
s, daar zyne ziel een
fcelfcb vermaak fcbynt te fcheppen in het bekladden der
onfchmd; daar hy het, hem door het Opperwezen gelehonkene,
verftand misbruikt tot het verdichten van
misdryven door welke hy zynen naasten in zulk een
verachtlyk licht zoekt te plaatfen, als hy zelf verdient
geplaatst te zyn, even zoo laag ziet hy, die zyne waard
Is menfeh gevoelr, op den Vleiër neder. Hy ziet
mets m hem dan den veracbtlvken (laaf, die denkt
•zxet en hoort (lichts door de hersfenen, oogen en oo*
Ten van hem, wiens afhangeling hy is: welk een laa»
wezen! uit eigenbelang,, uit gevoel van eigene nietigheid,
of andere by-oorzaaken, toe te iuichen waar
ons hart afkeurt, (laafsch aeder te buigen, waar onze
ziel veracht. Neen, myne Vrienden! leeren wy
aJtyd in het oogjhouden, dat, om 'teven of wy in
fiekrompenere of ruimere omftandigheden ons bevinden,
dat elk menfeh het recht heeft, om voor zich-zelven
te denken, en zyne gevoelens vry te uiten; ia! dat
dit zelfs een van onze eerfte pligten is, voorzoo verre
wy ons zelven willen bewaaren, van in laaae huichelaars
te ontaarten.
s
Te Groningen. fcy W. Z U I D E M A . 1798»
en te Amterdam by H. K E Y Z E R
en verder alöm te bekomen. '

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO G E N A A M D E N
GEMEENEN MAN.
N'. 74-
De GODSDIENST is een hron van vreugd $
De grond/lag van oprechte deugd;
Hy geeft ons troost in ramp en druk;
Bevordert fieeds ons waar geluk;
Hy doet ons, na een vreedzaam Jierven,
By God een zalig leven erven.
OVER DE OPVOEDING DER KINDEREN.
VIERDE GESPREK.
Toen het Gezelfchap op den volgenden zondagavond,
in het huis van Joris en Anje faamgekomen
was , wierdt de Kerkvoogd al fpoedig verzocht, ora
zyne gedachten over de godsdienffige opvoeding der
kindeven te zegaen.
Kerkvoogd. Zullen onze kinderen waarlyk deugdzaam
worden, dan moet men hun den Godsdienst ook inprenten:
zonder Godsdienst is 'er geen oprechte deugd.
Kasper. Ik hoorde onlangs van Koert Teugelruim
zeggen: „ de deugd heeft met den Godsdienst niets
„ te fchaffen ! "
Kerkvoogd, 't Zal voor u lieden niet noodig zyn,
het loste en ongegronde van Teugelruims gezegde te hewyzen:
gy zult alle van het tegendeel wel levendig
overtuigd wezen. Dit wil ik 'er echter op aanmerken:
Iemand die waarlyk deugdzaam is, moet het zoo
wel inwendig, en in'c verborgene, als uitwendig voor
de menfehen zyn.
Kasper. Dat is zeker.
II. Deel, Eeee Kerk'

( 588 )
Kerkvoogd. Maar hoe kan men van Teugehuim en
zyns gelyken verwachten , dat zy de deugd héimlyk
en in de ftilie zullen uitoefenen, zo zy niet gelooven
of zich reu minften niet voordellen, dat hunne bedryven
van een alweetend en heilig God worden gadegefiaagen ?
of dat 'er belooning of ftraf na dit leven zal plaats
hebben?
Kasper. Of het moest zyn om de goedkeuring van
hun geweetcu te genieten.
Kerkvoogd. Kunnen menfehen, die zich deeze zaaken
niet voordellen; die om geen God of Godsdienst
denken* een naauwgezet gevveetcn bezitten?
Kasper. Het tegendeel leert de ondervinding in Tew
gelruim en zyns gelyken.
Kerkvoogd. En de natuur der zaak. Zonder Godsdienst
ontbreekt het aan de beste drangredenen en
hulpmiddelen tot de deugd. Hier uit zien wv dan hoê
noodzaaklyk het is, dat kinderen ook in de waarheden
van den Godsdienst onderweezen worden. De Bibcl
demt hier mede in. Mczes zegt tot het volk van Israël:
Deeze ivoor den, die ik u heden gebit de, zullen hl
uw \harte zyn; en gy zultze uwe kinderen infeherpen,
en daar van fpreeken, ah gy in uwe huizen zit, en
als gy opftaat. Deut. 6: 6, 7. Paulus fchryft aan de
Efeziers, dat zy hunne kinderen zouden opvoeden in dt
kering en vermaaning des Eeeren. Efef. 6: 4b.
Kasper. Hoe weinig wordt dit in acht genomen!
Kerkvoogd.. Veele laaten hunne kinderen in 't wilde
opwasfen als of zy niemand toebehoorden , zoo dat
zy vveeten van God noch zyn gebod.
Joris. Myn Wyf en ik zyn 'èr beide even derk voor,
dat onze kinderen de godlyke waarheden leeren, Anje
(zoo is de nnnm van Joris vrouw) leert hun al bidden
als zy maar even praaten kunnen. Onze Theeuwes is
ira 6 jaar, maar hy moet alle weeken een' zondag uit
den catechismus van buiten leeren, en zoo vaak als
'er gepreekt wordt, moet hy meê naar de Kerk. Onze
groote jongen, Oifert, moet den Bibel doorieezen.
• Kerkvoogd. Dunkt u dat dit genoeg is om Godsdiendige
kinderen op te voeden?
Anje. Wy waarfchoiiwen hen ook voor 't kwaad en
zeggen vaak, dat zy ia de hel komen zo zy zich niet
beteren. Kerk-

Kerkvoogd. Vrienden! ik wil wel gelooven, dat gy
het goed meent met uwe kinderen; maar, neemt het
my niet kwaalyk, ik moet u zeggen, dat gy van het
ónderwys der kinderen in den Godsdienst nog geen
recht begrip hebt; of liever, gy hebt 'er geheel verkeerde
denkbeelden van.
Joris. Hoe! keurt gy dan dat alles af wat wy doen?
Kerkvoogd. Het geen gy doet, keur ik op zich zelven
juist niet geheel af: maar ik denk, dat men in
dit ftuk met wat meer overleg moet te werk gaan.
Joris. Wat hebt gy 'er dan tegen?
Kerkvoogd. Dat men kinderen bidden moet leeren,
zal geen goed Kristen tegenfpreeken: maar zoo dra als
zy praaten kunnen, is te vroeg. Kan zulk een kind
wel het minde denkbeeld van bidden hebben ? zoo lang
het niets van God weet, en dat Hy de oorzaak is van
het goede dat het geniet, zoo lang kan het onmogelyk
weeten wat bidden beduidt: en waar toe dient
het dan? — Ik leerde myne kinderen eerst iets van
God kennen, en hoe Hy alles in de wereld beduurt,
en dan leerde ik hun heel korte gebeden.
Tryntje. Korte gebeden leerden wy onze kinderen
ook eerst: zoo als voor het eeten:
„Met fpyze en drank verderk my, Heer!
,, Maar met uw woorden Geest veel meer. Amen."
Kerkvoogd, Men moet de kinderen niet alleen korte gebeden
leeren, maar 'er moet ook geen woord in voorkomen
dat zy nog niet verdaan kunnen: cn daarom keur
ik het laatde regeltje van uw gebed af, Tryntje! Wat
weet een klein kind van Gods Woord en Geeft? en
veel minder, hoe men daar door verfterkt wordt.
Tryntje. Mag ik u verzoeken, om my zulke korte
gebeden op te fchryven, die naar de vatbaarheid der
kinderen zyn?
Kerkvoogd. Die in de leeslesjes van Wester daan vind
ik niet ongepad: zie of zy u ook niet behaagcn.
Joris. En wat zegt gy dan van het catechismus leeren?
• Kerkvoogd. Een kind van 6 jaar zal zeker veel moeite
hebben, om eene geheele zondagsafdeelmg uit den
Heidelbergfchen Catechismus van buiten te leeren?
Eeee 2 An~

C 590 )
Anje. Ja: want hy kanze nog niet goed leezen; maar
ik lees hem de vraagen geduurig voor.
Kerkvoogd. Wordt hy dan foms niet verdrietig?
Joris, üat helpt hem niet! hy is niet vry eer hy den
zondag kent.
Kerkvoogd. En als hy mét alle martelen dien dan
geleerd heeft, wat helpt hem dat dan nog? Kunnen
kleine kinderen den fleidelbergfchen catechismus verdaan?
en dat men niet verftaat, kan men daar door
wyzer en beter worden? Waarom neemt gy niet liever
een vraagboekje naar de vatbaarheid van kleine
kinderen? Door zulk kinderplaagen als gy doet, krygen
zy een' tegenzin in 't leeren, en een af keer van den
Godsdienst.
Joris. Het Kerkgaan denk ik, zult gy ook al afkeuren?
Kerkvoogd, Wat zal ik hier van zeggen? Geheel afkeuren
kan ik het juist niet. Kinderen moeten aan den
openbaaren Godsdienst gewennen. — Maar daar valt
my iets in gedachten, dat ik u gauw zeggen wil Onlangs
was ik op een' zondag in de dad: kort na het
middagëeten moest ik juist de Brofir Kerk voorby,
waarin 's nademiddags in de Franfche taal gepreêkt
wordt. Nu verftaa Jk geen Franfch, gelyk u bekend
is; evenwel ging ik 'er uit nieuwsgierigheid eens in;
doch de Domiré had nog geen half uur gepreêkt, of
het verveelde my al. Ik ging 'er weêr uit, en dacht
hy my zelven: hoe verveelend moet het wel voor de
vlugge kindertjes zyn, alle zondagen een paar uur
telkens in de Kerk te zitten! daar zy even zoo min
van de preêk verdaan, als ik van het Franfch! Ik
wenschte wel, dat men TOOI-kinderen 'szondags een
half uur, een foort van afzonderlyke Godsdienstoefening
konde aanrichten , die naar hunne vatbaarheid
gefchikt was.
Kasper. Dat was zeker niet af te keuren!
Anje. Het Bibelleezen is toch goed, Kerkvoogd'.
Kerkvoogd. Ja; Paulus prees Timotheus, om dat hy
van kinds af de heilige Schrift geweeten had. 2 Tim.
3: 15. Doch daar alles wat in den Bibel is, voorkinderen
niet even gelyke verdaanbaar is, en ook alles
«iet even noodzaaklyk, zou ik de voor kinderen gefchikt

C 59* )
fchiktfte ftukken 'er uitzoeken, en hen die liever by
herhaaling laaten leezen.
Anje. Hoe denkt gy dan over myne beftraffing?
Kerkvoogd. Kinderen telkens met hel en verdoemenis
te dreigen, zou dat, dunkt u, het gefchiktfte middel
zyn, om tot liefde en eerbied voor God aan te
fpooren? als mede tot gewillige gehoorzaamheid van
zyne geboden ? Oordeel zelve: Liever zou ik hen
geduurig by al het goede bepaalen, dat God hun geduurig
fchenkt, en hun aantoonen, hoe fnood en ondankbaar
liét zyn zou, tegen dien goeden God te zondigen;
hoe gelukkig zulke kinderen zyn en worden,
die God vroeg dienen, enz.
Het onderwys der kinderen moet altyd naar hunne
vatbaarheid, en ook naar hunne natuurlyke geaartbeid
ingericht worden.
Kasper. Naar hunne vatbaarheid en natuurlyke geaartheid?
Her wenschte ik nog wel wat meer van te
hooren: hoe gefchiedr dat best?
Kerkvoogd. Kinderen hebben kinderver/tand; daarom
moet men hun de waarheden van den Godsdienst
zoo duidelyk voordraagen als mogelyk is. Men moet
met het allereenvoudigfte beginnen, en dan al langzaamerhand
voortgaan. Kinderen zyn vlugtig,
levendig, en vrolyk van aart f over 't algemeen; by gevolg
moet ons onderwys zeer kort, bevallig, en minzaam
zyn.
Om u myne meening zoo veel duidelyker onder het
verftand te brengen, zal ik de vryheid neemen, om u
eenige (taaltjes te vernaaien, hoe IK met myne kinderen
doorgaands te werk ging.
Tryntje Als 't u belieft, Kerkvoogd, als 't u belieft!
Kerkvoogd. Alles wat de uitwendige zintuigen of
de zinnen aandoet, maakt een' fterker' indruk op het
hart der kinderen, dan bloote gezegden of redeneering.
Voor een onderwys waar by men de zintuigen te baat
neemt, zyn kinderen ook vatbaarder. Om die reden
bepaalde ik myne kleinen, in het Godsdienftig onderwys
, ook eerst by allerlei zichtbaare dingen, die rondom
hun waren in de fchoone Natuur. Als de zon
eens heel prachtig op- of onderging, dan riep ik hen
buiten by my; wees hun op dat verrukkend gezicht,
Eeee 3 en

( 592 )
en vroeg eindelyk: hoe zou de zon 'er wel gekomen
zyn? — van zelve? --- Dan liet ik hun myn horologie
eens zien, en vroeg verder: kon dit kttnftig ding
wel van zelve komen? Neen , vader! was 't antwoord.
Nu, de zon dan immers ook niet, zeide ik t
— Maar wie zou de zon dan gemaakt hebben? —
Zouden menfehen het gedaan hebben ? Neen, kinderen
, de zon zit veel te ver van ons af, en zy is zoo
groot; —i God heeft ze gemaakt; ook de groote wereld,
enz. — Zoo deed ik ook wel eens, als de maan
helder fcheen, of de fterren aan den donkeren hemel
tintelden; om hun eene levendige overtuiging te geeven
van een Opperwezen.
Te vooren heb ik u gezegd , hoe men het verftand
der kinderen cpfeberpen kan, door allerlei vraagen,
waar dit of dat van gemaakt wordt? of hoe het 'er
komt? In het Godsdienstig onderwys ging ik een (lapje
verder. Dus vroeg Ik. waar van kwam die Appelboom?—
Jantje. Van een appelkorreltje. Ik Waar van
kwam dat appelkorreltje dan? Janfe. van een appel.
Ik. En van waar die appel? Jantje. Van een' appelboom.
Ik. Van waar kwam dan die appelboom ? Jantje.
Weêr van een' appelkorreltje Ik. En dat al zoo
voort? van waar kwam dan de allereerfte Appelboom?
CJantje zweeg) Hoor myn kind! dien maakte de groote
God, Hy maakte ook de eerfte menfehen, de eerfte vogels
, de eerfte visfchen , enz.
Ook had ik wel eens eenige vraagen over het brood
gedaan. Wanneer het kind dan geantwoord had, dat
het van koorn gemaakt wierdt, en dat het koorn op
het land wast, dan vroeg ik verder: wast het daar van
zelf? — Kunnen wy menfehen het wasdom geeven?
• Als het eens niet regende, en de zon niet fcheen,
kon het koorn dan ook wasfen? — Maar wie kan
nu maaken dat het foms regent? of dat de zonfchynt?
— Kan Vader dat doen? — De Dominé ook? »
Wie dan? Ziet, dan liet ik het kind eerst wat
denken, en zo het my dan niet verder wist te antwoorden,
dan zeide ik: hoor, lieve kind' dit kan
door geen mensch gefchieden; maar alleen door onzen
lieven Heer! die geeft regen, zonfehyn, en wasdom
nan de planten; die beftuurt alles in de wereld, enz.

( 593 >
Dan had ik ook gelegenheid om van onze verpligting
tot bidden en danken te fpreeken.
Veeltyds nam ik myne kinderen mêe naar 't Veld,
of in den 7#/«, en deed hen de fchoonbeid in de Natuur
opmerken; ik beduidde hun, zoo goed ik kon,
hoe veel magt, wysheid, en goedheid die God moest
bezitten, die zoo veele kun/lige, aangenaame, en nut'
tige dingen gemaakt bad!
Zoo leerde ik hun ook vervolgens, dat God alles
weet„ dat Hy 'er van eeuwigheid geweest is, enz. maar
van zyn alomtegenwoordigheid fynk ik nog niet: zulke
zaaken die hun jeugdig verftand zouden verbysteren,
het ik nog achterwege.
Ik zocht hun ook eenïg denkbeeld van hunne ziel
te geeven. Jantje! zeide ik, zit eens doodfti! endenk
eens wat —- Wat hebt gy nu gedacht? vroeg ik verder.
Dat, en dat Vader, was 't antwoord. — Ik.
Kan die boom ook denken? -- Neen. Waar mei
doet gy dat denken? met uw lichaam? Dit
doet gy door uw ziel, Jantje! Onze ziel is dat geen
waar door wy denken; waar door wy iets hegrypen
kunnen, iets willen, enz. Eindelyk iprak ik van de
onfierflykheid der ziel. ••
Ook verzuimde ik niet om myne kinderen by hetg-;weeten
te bepaalen. Ik vroeg hun vaak: of zy', wanneer
zy kwaad deeden, dan inwendig wel zoo gerust
zoo wel te vrede, en blyde waren, dan als zy hunnen
pügt deeden; al wist 'er ook geen mensch iets van?
Nu, zeide ik verder, die inwendige ongerustheid over
't kwaad, en die vreugde over 't goede dat wy verrichten,
noemt men hetgeweeten: dat geweeten overtuigt ons,
datGod het kwaade cn het goede wil ftraffenof beloonen.
Met dejwaarheden van den Bibel ging ik dus te werk.
Eerft en vooral leerde ik hun de gefchiedenisfen der
H. fchrift kennen. Ik vertelde hun vaak eenige Hukken
uit dezelve, op een heel eenvoudigen kindertoon.
O hoe luifterden zy dan! —- De leerftellige waarheden
droeg ik hun zoo eenvoudig naar den Bibel voor, als
of 'er geen verfchilj over was Voor de fynfte verfchil
Hukken der Godgeleerden zyn kinderen niet vatbaar.
Ook behoeven zy die niet te weeten. Veel meer drong
ik aan op de betrachting van de leer des Bibels. •
Dik-

( 5*4 )
Dikwerf onderhield ik hen over de kinderliefde van Jefus,
toen Hy nog op aarde was, en beduidde hun,
dat Hy nog even zoo gezind was. Ik fprak veel van
Jefus en zyne lotgevalien; wat Hy al om onzen wil
geleeden en gedaan had, en dat wy zeer Hecht en ondankbaar
zyn zouden als wy hier geen acht op gaven.
Ieder Feestdag onderhield ik hun over het geen waar
van men dan gedachtenis vierde; las hun die gedeelten
uit den Bibel voor, welke daar van handelen.
Zoo dra zy leezen konden gaf ik hun ook eenige nuttige
boekjes over den Godsdienst; als verfcheidene van
Domine Niewolt te Gnningen by Groenewolt gedrukt;
eenige van Wester, vervolgens den Godsdienst der kinderen
van Sei/er, en diergelyke.
Tryitje. Och Kerkvoogd! hadden wy ook zoo veel
verftand!
Kerkvoogd. Begint maar zoo goed gy kunt; *t zal
u wel wat toevallen. Gebruikt,'er de beste boekjes bv.
Kasper. Hebt gy nu afgedaan, Kerkvoogd? dan wordt
het tyd van naar huis te gaan: 't is al laat.
Kerkvoogd. Ja; ik kan het nu niet verder uitbreiden:
maar eer wy fcheiden, wilde ik graag nog met
u lieden éé:i versje zingen.
Allen. Geern, Kerkvoogd! geern.
Men kreeg pfalmboeken ; de Kerkvoogd gaf op
Pfalm 127: vs. 3. Men zong:
Zoo gaat hèt elk, dien God bemint.
"Wie kindren voortbrengt tot Gods eer,
Verkrygt een erfdeel van den HEER :
Wie zich met kroost gezegend vindt,
Dat zich oprecht en dankbaar toont,
Ziet al zyn zorg naar wensch beloond.
Nog iets, zeide de Kerkvoogd, na dat het zingen
geëindigd was, moet ik u nu zeggen, en dat is van
zeer veej gewigt: naamlyk. Ouders moeten de beste
poogingen aanwenden in de opvoeding, maar vooral ook
niet verzuimen, veel voor hunne kinderen te bidden,
en hen met een goed voorbeeld voor te gaan. En hier
mede namen de gefprekken over de opvoeding een einde.
Te Groningen , by W. Z U 1 D E M A. 1798,
en te Amfterdam by H. KEYZER,
en verder alöm te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
VOORLEEZING OVER 'T WELBESTEEDEFf
VAN DEN TYD, GEDAAN IN HET VOLKS-
ONDERWÏS, (*) TE HAARLEM.
Geachte Toehoorers J
Ik verheug my waarlyk, dat ik thans de gelegenheid
heb, om tot u, in dit volksonderwys, te fpreeken
die my bykans dit geheel faifoen ontbraken heeft daar
het aan één der oprichters en fterldte voorftanders
van dat onderwys juist niet fraai ftaat, om 'er geheel
met de hand aan .te houden.
Maar, Myne Vrienden! de tvd tot het maaken vat?
een opftel of voorleezing voor dit gezelfchap gefchikt.
heeft my ontbroken. *
Ja, denkt ligt de een of ander. Gebrek aan tyd is
zoo een algemeen voorwendfel, wanneer men tot iets
geen lust heeft, dat deeze verontfchuldiging of verte
•oomng maar van weinig gewigt is in de meeste gevallen.
Ik moet hem, by wien zulk een gedachte op,
ryst, waarlyk gelyk geeven — en fchoon ik meen,
dat ik in deezen onfchuldig ben, ben ik het, met iemand,
die zoo denken mogt, eens, dat het gebrek
aan tyd dikwyls een blauwbloempje is, dat by den eerften
opflag wat lykt, maar eigenlyk niet met al bete,
kent.
De menfehen zeggen dikwyls ik heb geen' tyd, als
; - :
(*) Zie Nummer 46 van dit Weekblad.
II. Deel. Ffff

( 596 )
zy van iets willen af wezen, terwyl anderen het zoo
wondeibaarlyk aanleggen , dat zy waarlyk toe byna
geene dingen, dan de allernoodzaaklykfte, tyd hebben,
terwyl echter dat gebrek alleen aan hun zelven te wyten
is. — My dunkt dus, dat dit als van zelve my
de gelegenheid aan de hand geeft, om met u over den
tyd, in dit uurtje, een weinig te fpreeken. — En elk
opmerkzaame zal gereediyk begrypen , dat het een zaak
van geen klein belang is, waarin wy allen deel hebben,
en het geen, als wy 'er wat over nadenken, zelfs
fpoedig blyken zal, de aandacht te verdienen van ieder,
die maar niet zoo in het wilde daar heen leeft.
Ik verbeeld taf althans over het recht gebruik vaft den
tyd voor een poos u zoodanig te zullen kunnen onderhouden
, dat gy geen billyke reden hebben zult om
te klaagen over den tyd, dien gy hier geweest zyt.
Wat viel me de tyd kort, zegt Mietje, tegen haare
Vriendin. Ik meende dat het eerst twaalf uuren was,
en het was al drie uuren in den nacht , toen wy van
dé bruiloft van Styntje kwamen. Ik kon het my niet
verbeelden, dat het zoo laat was , zoo. veel plaifier
hebben wy gehad.
De tyd vloog om, zegt Pteter, die aan een ftuk zat te
weeven, dat hy niet af heeft kunnen krygen, en *t
was middernacht, eer ik het wist. Als ik den klapperman
niet twaalf had hooren roepen, zou ik gedacht
hebben dat het pas elf uuren was.
Dien nacht, zegt Willem, dien nacht zal ik nooit
vergeeten, zoo lang hy my gevallen is; myn broeder
Klaas was'te bruiloft, eh ik zat hem te wachten — ê,
't was of de tyd kroop; *t was of ieder quanier een
uur lang was, zo dobdlyk verveelde ik my.
Lysfe, die by haar zieke Moei gewaakt heeft, zegt:
ik dacht , dat 'er aan dien rfacht geen einde zou gekomen
zyn, zoo verfchriklyk lang is hy my gevallen.
Ik was geduurig bfy', als ik de idok voorflag hoorde
fpeelen, en wat duurde her een eeuwigen tyd eer dan
de klok nog fpeelde. — waarlyk, het was of 'er aan
dien nacht geen omkomen was.
Zoo fpreeken menfehen over het zelfde ding, dat
men gewoon is tyd te noemen: dcnzelfden tyd yan
twaalf uuren, neemen deeze onmerkbaar kort, en fnel
voor-

( 597 )
voorbyvliegende, terwyl anderen hem lang, en traagvoortkruipende
vinden; daar 'er honderden zyn, die
noch van de kortheid noch van de langheid eenig bezet'
hebben, daar zy ver bet grootst gedeelte van den
zelven, op hun een oor;, gelyk men lpreekt, gelegen
hebben, en deeze. in een zoeten llaap, zonder byna
eenige bewustheid, hebben doorgebragt. Wat, Myne
Vrienden ! wat moet men denken van een ding, dat
zoo veele onderfcbeidene beoordeelingen ondergaat,
terwyl het waarlyk vooy allen het zelfde is? Immers
ieder quartier, dat Mietje op de bruiloft doorbragt,
was even lang, als dat Lysje aan het ziekbed van haare
moei Heet. — En voor' den drok arbeidenden Pieter,
was een half uur niet korter dan voor den zich verveelenden
Willem.
Zou het dan ook alles :.n de verbeelding beftaan? denkt
misfehien iemand uwer. Zou de tyd wel iets zyn? Is
het ook maar zoo een naam, dien wy aan een ding
geeven, dat 'er waarlyk niet is; want wat is de tyd
eigenlyk ? — Hier zou ik u veele bepaalingen, van dat
ding kunnen geeven het weik men met den naam van
tyd doopt, die u waarfchynlyk eer verder van huis
zouden brengen, dan op het rechte fpoor helpen. Waar
om ik my dan liever met wat wezenlykers, althans
met iets, dat ik voor u gefchikter acht, voor eenige
oogenblikken zal trachten bezig te houden. Voor eenige
oogenblikken, zeide ik, en kust noem ik daar de
kleinfte maat, die men voor dat ding, dat men tyd
beet, uitgedacht heeft. Men kan zich zeker niet veel
fneller. verbeelden, dan het heen en weder knippen van
onze oogleden, dat zoo fpoedig gefchiedr, dat wy het
zelve niet bemerken, wanneer wy 'er niet bepaaldlyk
op letten, en met zulk eene vlugheid toegaat, dat w-y
.de oogen als onveranderd-yk en onafgebroken op eenig
voorwerp meenen gevestigd te houden, terwyl onze oogleden
echter van "tyd tot tyd tpeknippen , en eenen
oogblik vormen; of'wil men liever, dat oogenblik beiekent
het werpen van een blik onzer oogen op eenig
voorwerp. — dat ook gefchiedt zoo fnel, dat 'er byna
geene vergelyking van iets fnellers voor handen is.
Men heeft dan, by meest alk; volken die maar eenigzins
befchaafd zvn, al vroeg uitgevonden, om den
F fff 2 tyd

C 598 )
tyd door deeze of geene middelen af te meeten. Dc rrattmtlyke
afmeeting was die van dag en nacht, en van'
de verwisfeiing der jaargetyden, Lente, Zomer, Herfst
en Winter: maar aan deeze afmeetingen had men niet
genoeg, men maakte kleiner verdeelingen door kunsiwerktuigen
als Zandloopers, Zonuewyzers, Uurwerken
enz. — zoo ais nog by ons in gebruik zyn.
; Hier dodr leerde men, en leert men nog, nauwkeu-'
ïiger afmeetingen te maaken van den tyd", [die beftaaf
in eene óp een volging van oogcnblikken . - want
beter weet ik u den tyd niet te befchryven, — of
zou ti zeker te duister worden en u fraaie woorden
in plaats van zaaken geeven.
Wat anders en veel beter is het, myne Vrienden!
die oogenblikken welke den tyd uitmaaken, op eene
gefchikte wyze, en tot het meeste nut te gebruiken,
en daarover is het dat ik met u wat wil fpreeken, en
dat ik met nut het groetfte deel van den tyd, dat van
dit avonduur overfchiet, befteeden zal.
My dunkt, dat ik best zal doen met u'eenige voorbeelden
te'geeven van Lieden, die hun tyd wel, en
Van Lieden die hunnen tyd kwaalyk befteeden , cn deeze
voorbeelden zullen u misfehien meer leeren , dan af-
•getrokkene befpiegelingen, waar • van de toepa.'fing
nioeilyk te maaken is.
Sfelf u voor eenen knecht • die wy maar Dirk noetnen
zullen; deeze Man, in dienst van zynen Meester,
maakt geene dc minfte rekening op zynen tyd.
Nu eens ftaat hy op voor dag voor dauw, en dan
flaapt hy weder, zoo als men zegt, een gat in den dag.
Hier door veroorzaakt hy zich groote "moeite , want
van daag heeft hy een uur of twee- tyd over, en morgen
twee te kort. Den eenen morgen heeft hymauwlyks
tyd om de laarfen vr.n zynen Meester af te veegen,
en zyn rok even met den Schuier over te loopen,
en den anderen zou hy tyd hebben, om alle de
feho'erien en laarfen, die'in huis zyn, netjes fchoon te
maaken, en aftcpoetzen, ja alle de" kleederen van zv-
"tféh meester tot een toe keurig fchoon te manken.
•Maar misfehien denkt Gy, dat'hy dit de ochtenden,
Wanneer hy zoo ongeregeld vroeg opftaat, verricht,
en dus in voorraad werkt. Ocb neen! Gy bedriegt

C 599 )
tr, dan is hy doodlyk verlegen met zynen tyd, dan
ftaat hy. een half .uur naar den hond te kyken die op
een kusfcn te fiaapen ligt, zit (frak in het. vuur te
zien, ea komt, by (lot van rekening, dan ook nog tyd
te kort. Hy maakt ook geene gisting, of zyn Meester
dien dag vroeg of laat denkt uittegaan; of hy waarfchynlyk
veeie boodfchappen zal moeten doen $ om daar
naar zyne werkzaamheden van den dag te fchikken.
Hy loopt fomtyds op een drafje wanneer hy overvloed
van tyd heeft, en gaat fiapvoets en langzaam aan,
wanneer er naar hém gewacht wordt, het zy door zynen
Meester of zyne Mede dienstbooden. Hy verpraat
zyn tyd, wanneer het uur daar is, dat zyne mededienstbooden
eeten, die dan ook getrouwelyk, zonder
dat 'er naar Dirk den Slenteraar, 'zoo noemen zy hem,
gewacht wordt, hun.gang gaan. 't Gebeurt ook dat
hy een half uur te vroeg komt aandraaven en uit zyn
adem is, als 'er nog geen menfeh om eeten denkt,
's Avonds is het hier mede even eens gefteld, en 't
zy hy veele of weinige boodfchappen voor zynen
Meester te doen hebbe, zyn werk is nooit af, althans
nooit op dien tyd, als zulks behoorde. De eevolgen
uit zoodanig een kwaade berekening van den tyd, outfprmtende
uit gebrek aan nadenken, en voórtduurende
door eene verkeerde gewoonte, zyn zeer nadeelig
voor den jongman zelf en zeer onaangenaam voor elk
die wat met hem te Hellen heeft. Hy ziet 'er altyd
tót als iemand, die gejaagd is, en vraagt mén hem om
dit óf dat te doen: het andwoord is: „'ik heb nu geen
:„ tyd." _ Hy maakt al zyn werk flordig en ten halven af,
en leeft in eene geduurige verftrooing." Hy wordt befpot
en uitgelachen door allen, die hem omringen, en hy
'krygt menigen graauw, om dat hv hun het leven lastig
maakt door geduurige te leurHellingen en misrekeningen,
die hy hnn doet maaken door zvn flordige ongeregeldheid.
By die geenen, welke bovên hem gefield
:zyn, verkerft hy het ook zeer fpoedig, en hy heeft
meest ieder vierdedeeljaars een nieuwen dienst, dewyl
bet ondraagelyk is zoodanig iemand tot knecht te hebben.
En intusfehen de jongman is gedienfiig, vriendlyk
en eerlyk - maar het gebrek van geene rekening op
zynen tyd te maaken, veroorzaakt, dat hy geheel onbruikf
f f
F 3 baar

( 6oo )
baar wordt in dien kring der Maatfcbappy |waarin hy
zich geplaatst vindt, en hy zou zeker in eenen- anderen
ftand even lastig en misfehien nog fchadelyker zyn.
Laaten wy nu eens een tegenovergefteld voorbeeld neemen;
Jantje, de Kindermeid, fchoon niet zeer gedienftig
van aart en zelfs wat kribbig van humeur, jameer
of min verdacht,;, of zy wel in allen deele trouw en
«erlyk is, heeft eene zoo verftandige verdeeling op
haaren tyd, dat zy door de hnisgenooten, evenwel
agter haar rug, want als zy het hoorde zou 'er volk
by baar te huis zyn, bet wandelende borolegie genoemd
wordt. Zy heeft in elk faifoen van het jaar haar bepaal-?
den tyd van opftaan. Zy ftaat 's morgens nóóit op.,
of zy heeft reeds by zich een plan van werken voor
den geheplen dag ontworpen. Het ontbyten, het kleeden
der kinderen, her verzorgen van de verderenoodjsaaklyke
behoeften, het middagmaal — alles kortom
ïs op een juisten en op eenen bepaalden tyd gereed. —
Jt Is of zy alles-met een pasfertje heeft afgemeeten. *t
Is 'er wet ver af, dat zy, fchoon zy verfcheidene kinderen
on.ler haar opzicht heeft, tyd te kort komt:
Keen! zy klaagt zelfs 'er nooit over . dat haar tyd te
kort fchiet: zy heeft dien zelfs altyd voor baar eigene
zaaken in de ruimte over: maar zy laat ook geen
oogenblik onbefteed, en verwawelt geen quartier met
dingen te doen, die van geen nut of aanbelang ter,
wereld zyn. En hier door heeft Jans.je het voor haar
zelve zeer gemaklyk; alles loopt in de geregeldlte orde
af. —s en fchoon niet by uitftek gedienftig, fchoon
niet gemaklyk van humeur, fchoon zelfs een weinigje
verdacht, of zy, zo al niet ontrouw, ten minften vry
Whaalig is, kan echter: haare Meesteres niet beiluiten,
om haar heen te zenden, daar alles zoo goed door
haar befttuird en geregeld wordt, en alleen daar door,
om dat zy, het tegenbeeld van Dirk den Slenteraar y
een keurige fchikking op haaren tyd heeft, waardoor
zy dus voor zich zelve nuttig en voor allen, die haar
omringen, noodzaaklyk is. Want ook haar mededienstbooden
hebben veel met haar op, om dat zy zoo juist
ftaat »>o h.nar kunnen maaken.
Uit 'deeze twee voorbeelden blykt het, myns achtens
. zonneklaar, dat men, om den tyd wel te befteeden,
eene,

( 6oi )
eene geregelde fchikking omtrent den zelven moet !n
acht neemen. — Maar myne Vrienden! het is niet alleen
te doen met eene geregelde fchikking omtrent
den tyd, dat men, rekenfehap daarvan moetende geeven,
zal kunnen zeggen dat gebruik van den zelven
gemaakt te hebben, net geen men verpligt is: want
de tyd moet zoodanig worden hefteed dat wy in denzei
ven, zooveel ons mogelyk is, onze pligten, in onze
onderfcheidene betrekkingen, naar belmoren vervullen.
Laat ik n dit, zo het eenigzins duister mogt
-zyn, weder door voorbeelden ophelderen.
Vrouw Bregitta, een weduw met twee kinderen,
heeft wel eene juisïte verdeeling op haaren tyd gemaakt,
maar, op eene zeer byzondere wyze.
's Morgens, als zy opftaat, doet zy een gebed van
een groot halfuur lang ——. 't geen veroorzaakt, dat
het ontbyt veel te laat gereed komt, om haare kinderen
tydig' naar fchool te doen ga;>n — als de 'kinderen
fchool zyn doet zy haar huiswerk fiordig en met grooten
haast af, om zo 'er kerk of catechifatic is daar heen
te gaan of geeft aan eene buörvrocw die met haar in
dezelfde gevoelens ftaat, een langwylig bezoek, in
het welk zy uit zoogenaamde ftichtelyke boeken leezen,
of zich in treurige gefprekken over de boosheden van
deeze wereld beklaagen, terwyl de kinderen, uit fchool
«e huis komende, dikwyls het vuur uitgegaan, en geen
behoorlyk eeten gereed gemaakt vinden. Den namiddag
flyt zy in den zelfden fmaak. Zyn de kinderen na
fchool, dan aanftonds aan het leezen in het werk van den
een' of anderen ftichtelyken fchryver, terwyl de kotisfen
ongeftopt en .de kleederen onverfteld aan haare zyde
liggen. In den avond krygt zy, zo 'er geën
kerk is, bezoek van den eenen of anderen haarer foortgenooten,
en de avond wordt in gefprekken, dikwerf
te onrecht ftichtel)k genoemd, door gebragt. Den zondag
brengt zy door met 3 maal ter kerk te gaan — en de
kinderen gebeden en gezangen te leeren. — En Bregit*
ta meent dat zy den tyd heel wel betleedt met den
zelven, geheel, zo zy het noemt, aau den Godsdiensf
toe te wyden, en [immers zy heeft eenen vatten regel
omtrent den zelven bepaald. »
Geheel anders legt het Jncb aan. Deezen is, door
eelt

( 6oi )
een hoog Jot te trekken, een rykdom te beurt gevallen,
waarop by geheel geen ftaat gemaakt had. Hy
heeft terftond de fpaê by den arbeid geftoken, maar
gewoon om zyn tyd behoorlyk te yerdeelen, heefr hy
er toch eene fchikking opgemaakt, die hy ook dagelyks
ten uitvoer brengt. Hy tlaapf 's morgens taamelyk
lang, —. en, na een ftevig outbyt 'er ingezet te hebben
, gaat hy twee uuren kuieren, of by een' ouden
buurman praaten. Dan ftapt hy naar een wynhuis en
neemt daar een frisfchen borrel of twee; leest de Couranten
en praat een uur of anderhalf met den gaanden
en komenden man. Dan nog.één uur gewandeld,
en voorts aan een goeden maattyd, en daar by een
halve fles gedronken. — Na het eeten zet hy zich geregeld
ter rust en na een vol uur geflaapen te hebben,
gaat hy weder kuieren als het maar taamelyk
Wéér is, en, zo het flecht is, leest hy in de eene of
andere oude biftorie eenige bladzyden, tot dat het tyd
van theedrinken wordt. ' Na hiervan een goede maate
ingcflobberd te hebben, gaat hy naar zyn Wynhuis
of Sociëteit,, fpeelt daar zyn kaartje en kraakt zyn fles,
tot dat een goede avondmaaltyd hem op den behoorlyken
tyd weêr te huis roept, waar dry dan zyn hart
weder ophaalt, en met eenen vollen balg na bed fchuifr.
Jacub meent dat hy zyne dagen wel doorbrengt, en
men kan niet ontkennen, of 'er is geregeldheid in zyne
tydsverdeeling, maar of hy zynen tyd zoodanig
doorbrengt, gelyk hem als mensch betaamt, is eene
andere zaak.
(JJet Vervolg hier van in let volgend nummer,*;
Te Groningen, 'by W. ZUID EMA. 1798.
m te Amfterdam by H. KEYZER,
f-0 verder alom te bekomen,

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.^
N r
. 76*.
VOORLEEZING OVER 'T WE L B E S TE E D E Ut
VAN DEN TYD, GEDAAN IN HET V0LKS-
ONDERWYS, TE HAARLEM.
{Vervolg van nummer 75.)
Ik zal eens beproeven, of ik 11 een derde voorbeeld
geeven kan van een paar menfehen uit den ftand der
Handwerkslieden, die hunnen tyd niet alleen geregeld,
maar ook wel doorbrengen, die hunne dagen befteeden
met te zorgen voor hun lichaam en hunnen geest
beide, en dus een aangenaam, entevens nuttig, leven
leiden door het geregeld en wel befteeden van den
Tyd.
Cornelis, een timmermans knecht van handwerk, gehuwd
met Klaartje, en in hun huwelyk gezegend met
eenige kinderen, heeft eene goede fchikking op den tyd
gemaakt, 's Morgens- is het geheel huishouden by tyds
in de weer en het eerfte werk van Klaartje is, dat voor
haar man een goede boterham gereed komt — en dan.
zorgt zy voor de kleinen. — Cornelis doet een kort
ftichtelyk morgen Gebed; en als het wat heel vroeg
is, wordt 'er na het ontbyt nog wel eens door Klaartje
Wét zy een Geestelyk of VVereldlyk Lied gezongen. -L
Cornelis fpoedt zich daar op met lust naar den'arbeid
en Klaartje zorgt dat haare kinderen naar fchool
komen. Als die weg zyn, heeft zy handen vol
werk, zoo om het huis rein , als de kleederen van
man en kinderen in orde te houden. — Als mede om
te zorgen , dat 'er goede voedzaame kost tegen den
D e e l
"• - Gggg niid-

I 604 )
middag in gereedheid zy, als zy haar Cornelis met een
hongerige maag t'huis wacht.— de klok flaat twaalf.
— Cornelis komt van 't werk en de kinderen uit het
fchool— en het eeten verfchynt juist op tafel. — Onder
vrolyke gefprekken wordt de goedgereedmaakte voedzaame
i'pys gebruikt —- en dc dankbaare harten verheffen
zich tot de Oorzaak van dien zegen. Na den
maaltyd haast zich Cornelis weder naar zynen arbeid,
terwyl Klaartje zich nog wat met het jonge goedje,
haare lieve kinderen, bezig houdt, die by haar de versjes
van van Alpben, welke zy op het fchool geleerd hebben,
opzeggen, of haar de lchriften, die zy gefchreven
hebben, laaten zien. Klaartje, die nooit haar' tyd met haare
buurvrouwen verkallooit, heeft heel wel gelegenheid
om zich met haare kindertjes bezig te houden, 's Namiddags
zet Klaartje, als de kleinen weder van den vloer
zyn, haar werk van den ochtend voort; fomtyds, maar
niet alle dagen, krygt zy een Zuster of een Vriendin
by haar, die een gedeelte van den tyd onder nrnrigen
hüislykeh drbeid m gefprekken over de dagelykfche
gebeurenisfen doorbrengt. Met den avond komen de
kinderen en de man weder te huis. Nu eens brengt hy
den avond by vrouw en kinderen door, terwyl hy onder
een vaderlandfche pyp de Courant leest, of eenig
ander nuttig boek, of zit, in eene onfehadelyke ledigheid,
zyne moede leden, tot den avond maaltyd toe,
rust te geeven, en ziet roet genoegen op den afgeloopen'
dag cn Welbeffeeden tyd te rug, terwyl de jongens
rondom hem fpeelen en kuuren aanrichten, die
hem en hun vermaaken. Dan eens gaat hy nanr een
Wynhuis en brengt daar, onder een praatje of fpelletje
om klein geld, het overfchot van den dag door,
en komt wel te vreden, tegen hec avondeeten, by
Klaartje tehuis—die hem dan met de grootfte kinderen,
want de kleinften gaan vroeger naar bed,aan den eenvoudigen
maar netten en zindelyken disch zit op te
wachten. —
Op Zon of Feestdagen, gaan Cornelis en Klaartje,
komt het met alles wel uit, eens ter kerke —-cn houden
voor het overige dien dag voor den dag,hunner
uitfpanning, gaan hunne ouders of vriendenbezoeken,
ef krygen een enkelen goeden Vriend of Vriendin by
zich,

c 605 y
zich, dien zy dan met Vaderlandfche gulheid op eene
onkostelyke wyze naar hunnen Hand outhaalen, terwyl
zy, is het weder en faifoen daarnaar gefchikt, bovenal
in de Buitenlucht, met goede wandelingen hunne uitfpanning
en vermaak neemen. . Nog moet ik zeggen,
dat beide deeze menfehen dagelyks hun hoofdwerk
maaken, om hunne kinderen eene gefchikte opvoeding
te verkenen, waar door zy zich kwyten van een der
hoofdpligten, om, naamlyk goede burgers voor den
Staat op te kweeken. —
Ook leeren hunne kinderen, door het goede voorbeeld
dat zy dagelyks voor oogen hebben, den tyd
behoorlyk te verdceien, en op de beste wyze te befieeden,
want de deugden der Ouderen erven, als het
ware, ongemerkt op de Kinderen over.
My dunkt, dat bet Cornelis en K/aartje al heel wel
met hunne tydverdeeling niet alleen, maar met de befteeding
van den zelven aanleggen, en dat zy verdienen
als een goed voorbeeld voor veelen zoo ter aanmoediging
als ter verbetering te worden voorgedraagen.
Het voorbeeld, opdat ik u niet langer ophoude, Myne
Vrienden! van Dirk, die de Slenteraar met recht genoemd
wordt, moet u leeren, eene behoorlyke ve«deellng
op uwen tyd te maaken, waar door gy veele
onaangenaamheden voor u zelven zult vermyden en u
ook by anderen van nut en noodzaaklykheid maaken:
gelyk u allen uit het voorbeeld van Jantje de kindermeid
gebleeken is. Deeze, immers, onaangezien haar
ongevallig humeur, en verdere gebreken, wist zich,
zo al niet aangenaam, ten minsten noodzaaklyk by haare
Meesteres te maaken, en wel goeddeels door het behoorlyk
in achtneemen van haaren tyd en. de goede geregelde
verdeeling omtrent den zelven. Niet, dat men
zich zoo ftiptlyk aan eene verdeeling houden moet,
dat men 'er om lief of leed niet van zou afyyyken,
geheel niet, want dan zou weder een ander kwaad
ontdaan: dat naamlyk van eene te groote gezetheid,
of gemaakte bepaaldheid. Men moet zich als men wys
handelen wil omtrent den tyd, ons dierbaarst goed,
eene verdeeling daarftejlen, en in alle gewoone gevajien,
daar naar handelen, maar ook niet fchroomen,
Gggg a om

( 6oG )
em wanneer liet de omftandigheden of hoogere belangen
en pligten eifchen, daarvan zelfs verre af te wyken:
anders handelende, zou men een flaaf of flaavin
worden van eene eigene willekeurige bepaaling, en
vooral dat uit het oog verliezen, het welk, naar myn
gevoelen, in alle zaaken niet te veel kan,in acht genomen
worden, dat, naamlyk, het goede in eene behoorlyke
middelmaat gelegen en in het midden tusfchen
twee uiterften gevonden wordt. En dat, myne Vrienden
! heb ik u ook zoeken aan te toonen, in de twee
voorbeelden van Bregttta en Jakob, die zoo hemels
breed van elkander in de tydsbelleding vcrfchilden.
Bregitta doet te veel, het geen zy voor goed
acht en verzuimt daarom haare huishouding. Jakob
leeft, fchoon met de naauwkeurigfte tyds verdeeling,
als een dier of plant, die tot geen hooger einde, dan
om te leeven en te groeien geworden zyn.
Beide verliezen zy in de aanwending van hunnen
tyd het midden uit het oog en handelen dus verkeerd.
Maar Haat gy het oog op'het gedrag van het huisgezin,
aan welks hoofd zich Cornelis cn Klaartje bevinden.
Daar immers ontdekt gy niets dan geregelde
tydsverdeeling en eene behoorlyke aanwending van den
tyd, zoodanig afgewisfeld dat er niet alleen eene aangenaame
maar nuttige verfcheidenheid uit geboren worde,
welke het waar geluk ten gevolge heeft. Wy
zyn op deeze Wereld geplaatst M. V. om het goede,
zoo veel in ons, te verrichten, en dat goede, ziet gy
ook hier , is tuflehen twee niterftens gelegen. Dat
wy dus, behalven het meer byzondcre zoo betrelfende
de tyds vcrdeeling als de 'behoorlyke aanwending
van den zelven , in het algemeen uit het verhandelde
leeren, om zoo veel mogelyk, in alle zaaken, die ons
voorkomen , noch tot het 'een noch tot het ander uiterfte
te vervallen, en het gelukkig middenpad te bewandelen.
VOOR-

C 607 )
VOORBEELD OM 'T GEVAAR VAN MOEDWILLIGE
DARTELHEID AAN TE TOONEN , EN DAAR
TEGEN TE WAARSCHUWEN.
Niet verre van Memmingen, eene Duitfche Ryksftad
in Zwabenlattd, ftaat eene aanzienlyke herberg,
waarheen de ftedelingen van allerleien ftaat en rang,
op fommige Feestdagen wandelen, om zich eens te
vervrolyken. Op den 2den van Sprokkelmaand (February)
1790 was hier ook een groot gezelfchap faamgekomen,
waarvan fommige begonnen te danfen. Men
verwarmt aldaar de kamers door kachelpypen, waartoe
net vuur buiten het vertrek aangeftookt wordt. Als
nu eenige van de gasten klaagden, dat 'er te fterk
geftookt wierdt, gelastte de Waard aan zyne meid, dat
zy het vuur voor een gedeelte uit de kachel zou neemen.
Deeze ging daarop in het buitenhok, waar de kachel
ftond, 't welk nauwlyks zoo groot was, dat zy 'er
gebukt in ftaan konde. Terwyl zy nu doende was
met het vuur te verminderen, ging juist een brooddronken
Heertje uit het gezelfchap daar voorby, en
maakte de deur van dat ftookhok toe, die van binnen
niet konde geopend worden: hierop ging hy weg, en
vergat dit als een kluchtje. Dewyl nu de rook geen
uittogt had, vermeerderde hy weldra zoo fterk, dat
het opgeilooten meisje in het uiterst levensgevaar kwam.
Wat zy ook fchreeuwde en hoe zy ook klopte, zy
wierdt in langen tyd niet gehoord wegens het gedruisch
van het danfen. Eindelyk deedt men haar de
deur open, en nu viel zy half verflikt 'er uit, had alleriei
lïuiptrekkingen, en wierdt ter nauwer nood ciooc
de uiterfte zorg en vlyt van den Geneesheer nog in 't
leven behouden.
OM DE TURKSCHE-BOONEN VOOR HET OMSPEELEN
OF VERBASTEREN TE BEHOEDEN.
In onze Vaderlandfche tuinen ziet men, onder de
verfchillende peulvruchten, ook de Sny- of Turkfcheboonen
aankweeken; eene vrucht, die over 't algemeen
veel zorg en vlytbetooning vereifcht en van eene tede-
« Gggg3 r e

( 6o3 )
re hoedanigheid is, als zynde oorfpronglyk uit een war-»
mere luchtftreek dan die van ons gewest: waarfchynlyk
heeft men haar daarom deezen naam gegeeven, om
dat zy van Turkyën naar hier en elders is overgebragt.
Eyna elk een legt'er zich in den zomer op toe, om
de befte en fchoonlte Turkfche boonen tot een inzaad
voor het volgend voorjaar te laaten ryp worden, om
daarvan weder eene goede foort te bekomen. Dit zorgvuldig
te werk te ftellen, wordt eenen iegelyken vooral
aangeraaden. Maar onaangezien deeze voorzorg,
ziet men toch byna in alle tuinen, dat 'er zich by de
beste Turkfche boonen nog verfchillende wilde foorten
opdoen, die veeftyds kleiner zyn dan de andere en met
harde fchillen omtoogen; die, wanneer zy op een volgend
voorjaar mede gepoot worden, meer en meer vermenigvuldigen
, ja zelfs zoo fterk vermeerderen, dat ze
binnen weinige jaaren de overhand hebben en het grootst
getal uitmaaken; waarvan dit de reden is: Deeze verbafterde
wildgewasfen zyn van een fterkere natuur dan
de andere, dus meerder gefchikt voor onze luchtgeftel,
kunnen de koude nachten beter verduuren, en komen
dus alle aan 'tgewas: integendeel doen het vogtig
weder en de nachtvorften zeer veel hinder aan de
Tuikfche-boonen, waardoor dikwyls veele fterven of
verrotten. Om dit zoogenaamde omfpeelen of verbafïeren
van Turkfche-boonen in wildgewas te verhoeden,
heeft men het volgend zeer gemaklyk middel uitgevonden.
Als men in de herfst de rype vrucht heeft afgeplukt,
zoo neemt men de bovenfle en onderfle beotien
uit de einden der peulen, en zondert die af, op dat ds
zelve in het volgend voorjaar niet weder mede gepoot
worden; daarna neemt men de andere boonen uit
de peulen, en bewaart die tot het inzaad voor de aanftaande
lente.
Door aanhoudende proeven heeft men bevonden,
dat by deeze handel wyze de omfpeeling, verbaftering
of verwildering in eene andere foort geen plaats had,
terwyl de peulvrucht ook de andere, waaraan dit niet
gefchicd was, aanmerklyk overtrof in lengte en
breedte,
MTD-

C 609 )
MIDDEL, WAARDOOR DE LANDMAN 3JYNE ROORN-
HOOPEN VAN MUIZEN KAN ZUIVEREN.
In den Jaare 1796 hoorde men de Landlieden over
het algemeen fterk klaagen, dat het veldgewas deerlyk
door de Muizen verwoest wierdt; in den oogst vermeerderde
dit ongedierte nog in groote maare, en het
koorn, 't welk buiten huis in hoopen was gezet, wierdt
wej dra de verzamelplaats der Muizen, waarin zy, tot
groot nadeel van den nyveren Landman haare verwoestingen
voortzetteden. Hier tegen een middel aan de
hand te geeven, het welk door de ondervinding bevestigd,
en, fchoon wel by fommige, echter op ver na
niet by alle Landlieden bekend is, kan onzes oordeels
niet anders dan nuttig zyn.
In het dorp B. woonde zekere opmerkzaame Boer,
welke twee koornhoopen buiten huis hadt ftaan, en
ontdekt hebbende, dat zieh in dezelve een groote menigte
van dit fchadelyk gedierte ophieldt, het volgende
weinig omllagtig middel niet liet beste gevolg te
werk ftelde. Hy groef, naamlyk, rondom die koorn-hoopen
een taamly'k brtede gctot ter diepte van éènen voet,
die feil was afgefpit: hierin plaatfte hy een paar verglaasde
fteenen potten, zoodanig, dat de bovenfie rand
der potten, volkomen gelyk was met den bodem der goot,
dezelve Vervolgens ter hoogte van min of meer twee handbreedten
met water vullende.
De Muizen nu, welke des nachts in deeze goot
liepen, konden 'er noch fpoedig noch gemaklyk weder
uitkomen, liepen des de goot in het rond om eene
uitkomd te vinden, en vielen alzoo in de potten met
water, waarin ze verdronken.
Geduurende de eerden nachten ving. deeze man by
honderden van muizen in de potten, waarvan hy om
derzelver merkwaardigheid dagelyks aantekening hieLit,
en binnen zeer korten tyd waren zyne graan hoopen
geheel van muizen gezuiverd, wanneer hy, zyne aantekeningen
optellende, bevondt dat hy door dit middel
meer dan vierduizend gevangen had.
Ren ander, hiervan bericht gekreegen hebbende, ftelde
terdond dezelfde proef in_het .werk, door.tuflchen
de beddingen van een' hof, in het welke dit gedierte
veel

( 6io )
veel fchade aan eenige vruchten toebragt, eene lange
goot te maaken en daarin op gelyke wyze eenen pot
met water te plaatfen, met dit gelukkig gevolg, dat
•hy in weinige dagen omtrent vierhonderd muizen had
'gevangen.
Indien nu iedereen deeze voorbeelden wilde volgen,
is het dan niet zeer waarfchynlyk, dat door dit eenvoudig
en ligt-uitvoerbaar middel, wanneer by volgende
herfilen de muizen eens weder in zulk eene menigte
onze akkers verwoesteden, dit ongedierte in een'
korten tyd eene zeer aanmerklyke vermindering zoude
ondergaan?
OM DE RUPSEN VAN DE VRUCHTBOOMEN TE WEEREN.
Toen wy in den jaare 1795 veel inkwartiering hadden
van de Franfchen, wandelde ik met een' deezer
broeders in den tuin. Hy toonde daarvoor zeer veel
liefhebbery te bezitten, en fprak oordeelkundig over
het aanleggen van tuinen, het welk my verwonderde
van eenen krygsman; doch deeze verwondering hieldt
op, toen hy my verhaalde, voor het oorlog een Tuinman
van zyn handwerk geweest te zyn. Hy befchouwde
met leedwezen de boomvruchten, welke door een
verbaazend getal van rupfen vernield wierden, en gaf
my deezen eenvoudigen raad: ,, Zaai in een volgend
„ jaar om de ftammeri uwer boomen Hechts eenige 'wei-
„ nige korrels Hennipzaad, en gy zult, zo dit aan 't
„ gewas komt, in dat jaar geene rupfen op uwe boo-
„ men ontdekken." Hy voegde 'er by, dat hem de
ondervinding de deugdzaamheid van dit eenvoudig
hulpmiddel bevestigd had.
Te Groningen, by W. ZUIDEMA. 1798.
en te Amfterdam by H. KEYZER,
en verder alom te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MANj
N r
. 77.
ZAL 'ER OOK ONDERSCHEID TI5SSCHEM
HET GELUK DER ZALIGEN IN
DEN HEMEL ZYN?
Deeze vraag, wier beantwoording altyd een* zeef
grooten invloed heeft op de Zedekunde, heeft my geïcheenen
een nuttig onderwerp voor ons Weekblad te
zyn, terwyl hieromtrent de gevoelens onder alle gezindtens
der Kristenen overeenftemmen. Evenwel bemoeiën
'er zich de onkundigen niet mede, en in hunne
önweetendheid fchynen zy te gelooven, dat het even-
Veel zy ten opzichte der toekomftige gelukzaligheid,
of men zich een minuut voor zynen dood, dan in zyne
vroege jeugd, tot een' kristelyken levenswandel bekeere.
Offchoon het waar zy, dat wy de zedelyke geboden
moeten gehoorzaamen, omdat het ons gebooden wordt;
desniettegenftaande blyft de hoop op eene toekomftige
eeuwige gelukzaligheid altyd een ryke bron van troost,
en en der fterkfte dryfyecren tot heiligheid des levens
en een Godebehaaglyk gedrag: vermits de mensch van
natuur geneigd is, om zich alle zyne gedachten en uitzichten
onder zinnelyke of lichaamlyke gedaanten voo»
te Hellen, en de eeuwige gelukzaligheid een onuitputïyk
onderwerp is, om zyne verbeelding op zulk een
zinnelyke wyze aangenaam bezig te houden. Indien
nu allen een even groot deel van zaligheid verkrygen
zouden, 't zy men in zyne bloeiende jeugd of in den
kwynendetV'ouderdom veranderd ware; zoo volgde,
dat het ten eenemaal overtollig ware, zich vroeg aan
II. Deel. Hhhh de

C 6~is )