gemeenen man

Boekbinderij Drukkerij
RUSTENBURG
Tel.72 17 78 Amsterdam
A1 1864 8516 UB AMSTERDAM

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN,
ÜITGEGEEVEN
D O O R H E T
DEPARTEMENT STAD EN LANDE,
BEHOORENDE TOT
DE M A A T S C H A P P Y
TOT NUT VJN T 4LGEMEEN.
T W E E D E DEEL.
T E GRONINGEN, BY
W. Z ü I D E M A,
1798.

I N H O U D
V A N H E T
TWEEDE D E E L .
*
Nr.
53. Iets over 't wentellen by Nieuwjaar. — Eenige onopgemerkte
weldaaden Gods in den Winter.
£4. Vervolg en flot van Nr. 53. — Winteravondlied,
door H. AVESTER. — Óver den flaap, naar 'c
Hoogduitteh van SALTZMAN.
55. Over de Eer, door N. WESTENDORP, vryelyk
gevolgd naar 'cHoogduitsch van BECKRR. ~
D :c yoordeeleii der zindelykheid, naar 't Hoogduitlch
van SALTZMAH.
56. De deugd beloond, of de getehiedem's van een'
armen Scboenmaaker.
57. Vervolg en flot van Nr. 56. — De Visfchen, befcbouvvd
als onwraakbaare getuigen van Gods
58,.
Heerlykheid.
Vervolg en flot van Nr. 57- — Over de kransjes
in de bedden, door N. WESTENDORP. — Het
groot nadeel der onkunde, naar 1
'c Hoogduitteh
van s AT, TZMA N.
59. Over het begraaven der Lyken in en by de Kerken,
door JAKOI; VAN GETJNS.
60 Vervolg van Nr. 59.
61. Vervolg en (lot van Nr. 59. — Ontwerp omtrent
eene buiten-begraafplaats te Groningen, —
Om de Kies- en Tandpvnen af te keercn. - De
tehadelyke gevolgen der Morlïgheid, naar '1 Hoogduitteh
van SALTZMAN.
62. Aigemeene beicÖpuwjiig der , Dieren , getrokken
uit de beknopte natuur'tyke Hiftorie der zoogendt
Dieren van j. D. PASTEUR. i«e Deel.
63. Vervolg en' flor van Nr. 62., Over de zoogende
Dieren in 'c algemeen, insgelyks uit PAS­
TEUR. — Hoe ongelukkig men'zich maakt door
'c lieden, naar 't Hoogduitteh van SALTZMAN.
64. Gclprek tustehen Jufvrouw Kinderlief en haare
buurvrouw Anna, over de Opvoeding.

Nf.
65. Vervolg en flot van Nr. 64. — Veroordeelt uwe
Evenmenfchen niet te haastig.
66. Nmiurlyke Historie van de Honden, uit PAS­
T E U R
67. Vervolg van N r
. 66.
68. Vervolg en flot van Nr. 67. — Proeve van Vaderlandlche
Spreekwoorden, met derzelver onr-
Fprong en betekenis, door V A N H E Y N I N G E N
B O S C H . — Den Ouden zal men eeren, dnur j.
s. S W A A N . — Lied, te zingen by 't uitkomen
der Tandjes, door V A N H E V S I N C E N r.osrn,
vryelyk gevolgd naar '1 Hoogöuitfch van ClawJius.
69. Hoe verfoeiiyk en fchadelyk de Ondankbaarheid
is. Hoe goed het is, dat men altyd de Waarheid
fpreekt. Beiden naar 't Böpgduiffch .van
SALTZMAN. ~. Het Geluk beftant alleen in de
Deugd, door j. s. S W A A N . — Lentezang, door
H. W E S T E R .
70. Over de Opvoeding der Kinderen, (eerlte gefprek)
door H. AVE S T E R .
71. Over de opvoeding der Kinderen, (tweede gefprek)
door H. AA'ESTER.
72. Over de Opvoeding der Kinderen, (derde gefprek)
door H. w E s T E R. — Voorbeeld van en Waar»
fchuwing tegen moedwillige Dartelheid.
73. VoorbeeldigeMenfchhevendheid derQuakers in Ierland,
jegens een' Schipper en Vrouw van Veendam,
door V A N HF.YNINC.EN B O S C H , naar
een ingezonden Bericht. — De Lasteraar en de
Vleier, door j. s. SAVAAN.
74. Over de Opvoeding der Kinderen, (vierde gefprek)
door H. W E S T E R.
75. Voorleezing over 't Welbefleeden van den tyd,
gedaan in 't Volksonderwys te Haarlem.
76- Vervolg en flot van Nr. 75. —. Voorbeeld van
en Waarfchuvving tegen moedwillige Dartelheid. —
Om de Turkfcbe boonen voor 't omfpeelen of
verbasteren te behoeden. Middel om de
koornhoopen van muizen te zuiveren. - — Om
de Rupfen van de vruebtboomen te weeren.
77. Zal 'er ook onderfcheid tusfehen het Geluk der
Zaligen in den hemel zyn? door N. W E S T E N ­
DORP. — De God der eere dondert, door H.
AVE s T F. R . 78.

INr.
78. Vervolg en flot van Nr. 77, door N. W E S T E N ­
DORP. — Ellende uit onweetendheid. — Voorbeeld
van en Waarfchuwing tegen moedwillige
Dartelheid.
79. Hoe gelukkig ons de Braafheid en Oprechtheid
maaken, naar *t Hoogduitfch van S A L T Z M A N .
80. Aanfpraak in 't Volksonderwys te Haarlem.
81. Vervolg en flot van Nr. ,80. — Het is een
groot geluk, gezonde ledemaaten te hebben. —
Hoe goed het is dat men altyd de Waarheid fpreekt,
naar 't Hoogduitfch van S A L T Z M A N . — Verbeterde
wyze om Boter toe te bereiden. — Om
beste witte en roode Buuskool te verbouwen —
Middel tegen den brand. - Wat vermag de Inbeelding
niet?
82. ffigrotiè van Clement, den Weekbladfchryver. -
Treffend voorbeeld beide van Vaderlandsliefde en
van Trouw te houden.
83. Levensverhaal van den ongelukkigen Hendrik, door
V A N H E Y N I N G E N B O S C H , naar een ingezonden
Bericht.— Hoe nadeelig het is, bang te zyn,
naar 't Hoogduitfch van S A L T Z M A N .
84. Een paar woorden over de Gefchiedenis van den
ongelukkigen Hendrik, door V A N H E Y N I N G E N
BOSCH. — Prysverhandeling over de vraag: welke
zyn de beste middelen, om op eene eerlyke wyze
een genoegzaam of ruim beftaan in deeze wereld
te hebben? door H. WRSTER.
85. Iets over de Zons- en Maans verduisteringen,
door j. V A N W O E S T E N B E R G . — De betoonde
deugd. — Zomeravondliedje van een* Landman,
door H. W E s T E R .
86. Vervolg van iets over de Zons- en Maans verduisteringen,
(met een afbeeldfeP) door j. V A N
W O E S T E N B E R G . — Een Almanak van Kaazen. —
Edelmoedige daad van Marten Tromp. — Voorbeeld
van Broederliefde en Moed.
87. Vervolg en flot van iets over de Zons- en Maans
verduisteringen, door j. V A N W O E S T E N K F R G .
— Gemakly'ke manier om goede Appelboomen te
verbouwen, zonder ze te enten.
88. De verpligting tot dankbaarheid voor een' gezegenden
Oogst.
89.

Nr.
89. De Tekenkunft, hefchouwd als nuttig en noodzaakiyk
voor Geleerden , Kunflenaaren , Fabriekeurs,
Handwerkslieden en allerlei flag van menichen
, getrokken uit de Redevoeringen van
C O R N E L I S PLOOS VAN AM S T E L .
90. Vervolg en flot van Nr. 89. — De verhevene
deugd in eene laage hut. (een waare gefchiedenis.)
91. Iets over het Gebed. Regt door de zee, daar kan
men 't verfte meè komen. Beide door H. WES-
- T E EU
92. Proeve van Vaderlandfche Spreekwoorden, met
derzelver oorlprong en betekenis, (vervolg op Nr.
C8.) door V A N H E Y N I N C E N BOSCH.
93. Vervolg van Nr. 92, door Denzelven.
94. Leerzaame Voorbeelden, om de zorg voor de gezondheid
aan te bevoelen, naar't Hoogduitfch van
J. C. W E L A N D , dOOr J. V A N GEUNS, —< De
Ménfchétl met roode hairen zyn niet meer valfche
meufciien dan andere, getrokken uit het Hoogduitfch
van B A H R D T . Verfchriklyke gevolgen van
moedwillige Dartelheid, door H. W E S T E R .
9g. Leerzaame Voorbeelden, om de zorg voor de gezondheid
aan te beveelen, (vervolg op Nr. 94..")
naar 'tHoogduitsch van j. c. W E L A N D , door j.
V A N GEUNS. — Een waare Spookgefchiedenis".
De mogelyke Tovery. Beiden door N. W E S T E N ­
DORP.
96. Samenfpraak over 't waarneemen van den Godsdienst
op Zondag. - Merkwaardig bewys dat er
nog geld in den Lande is.
97. Samenfpraak over 't waarneemen van den Godsdienst
op Zondag, (vervolg en (lot van Nr. 96.)
— Leerzaame Voorbeelden om de zorg voor de
gezondheid aan te beveelen, (vervolg vaïi Nr. 95 )
naar 't Hoogduitsch van j. c. W E L A N D , door
j. V A N G E U N S . - Lofwaardige daad van Hen-
'drikjan Menfinck.
98. Aanfpraak van den Burger Groninger in h Volksonderwys
te Haarlem.
99. Vervolg en Hot yjni Nr. 98. - De Muis een Zedenleeraar,
(een Fabel.) - Stelt nimmer eene
met water gevulde en digt toegekurkte Kruik op
de

N r
' de Kachel of by het vuur; de Aufricbtig Dtui-
Jcbe Folkszeitwg vry gevolgd, door j. VAN
W OES TEN BEK. G.
101. De Duivelbezweerer. Edele denk- en handelwyze
van eenen Roomschgezinden Paftoor. Beiden
de Aufr. Deutfche Volkszehung vry gevolgd, door
j. VAN WOESTENBERG. — Ook de geringe
Arbeiders zyn nuttig.
i©i. Gefchiedenis van den Dollert.
102. Veldflag te Heiligerlee, door H. WE STER. -
Een koddig verhaal. - Dwaasheid der mentenen
omtrent het weêr, de Aufr. Deut. Folhzehung
vry gevolgd, door j. VAN WOESTENBERG.
Dwaasheid en fchadelykheid van bang te zyn,
naar 't Hoogduitfch van SALTZMAN.
103. Brief aan de üifgeevers en Inleiding tot eenige
Avond vertellingen*, door j. ABBINGA. — Waarneeming
van verdronkene Honoen, by toeval weêr
bygekomen , door H. WESTER.
op dit geval.
Aanmerking
icu.Eerfte Avondvertelling, door j. ABBINGA. -
De goede gevolgen der Liefde tot den Naasten,
naar' 't Hoogduiisch van SALTZMAN. — Tot
fluiting van het tweede Deel.
V Schoon wy niet gaarn eene lyst van drukfeilen
achteraan geplaatst zien, oordeelen wy echter noodig
een paar misftellingen met derzelver verbeteringen hier
op te geeven, omdat ze den zin waarlyk ftooren.
Bladz.685 reg. 9 ftaat: en zoo omgekeerd van de rechterzyde
der maan, lees: en zoo omgekeerd
van de recbterzyde der zon,
langs de linkerzyde der maan.
fes— 694 aanm. ftaat $. 90. lees §. 299.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
G E M E E N E N M A N .
N'. 53-
OVER HET WENSCIIEN BY GELEGENHEID
VAN HET NIEÜW JfAAR.
Ieder opmerkzaame ontdekt ligtlyk, dat 'er, fen aari*
zien van het wenichen by gelegenheid van het Nieuw
Jaar, veele wangebruiken en gebreken plaats hebben,
Wy zullen eenigen daar van opnoemen. Daar is 'ei
een, welke, met een door den drank bedwelmd hoofd,
een Hspende tong, eenen vvensch uitftamert , terwy!
hy zelf niet weet, wat hy zegt, en even zoo gemaklyk
eenen vloek als eenen zegen kon uitfpreeken, indien:
de reeds j'aaren lang gebruiklyke wensch hem niet, als
't ware, in den mond beftorvcn was. Hier koomt een ander
aan, welke eer zyne hand uitfteekt om eene gave
te ontvangen, dan zynen mond opent oïn Vaneen gelukzalig
Nieuw Jaar' te fpreeken. Sommigen maaken
zoo veele buigingen met het lichaam, neemen zulk een
emftige houding aan, zetten hun gelaat in zulke effene
plooien , en maaken hunne aanfpraak zoo lang,
dat zy zeer veel gelykheid hebben met eenen Stndent,
als Hy voor de eerfte maal in het openbaar eene redevoeiing
doet. Geen wonder dan, dat hun de eene
kleur na de andere uitflaat, wanneer een zeker woord,
tot den van buiten geleerden wensch behoorende, hurï
geheugen ontvalt. Nog grooter zeker en onherftelbaar
is. het ongeluk, wanneer zy in hunne oratie bly-
II. Deel. Ggg ven

( 420 )
ven {teelten. De zakdoek of een fnulfje doen data
vaak, als men 'er listig mede weet om te gaan, overheerlykc
diensten, en 'tgelukt menig eenen daar door
weër aan den gang te raaken. — Anderen fpreeken,
by de verwisfeling des jaars, van rykdom, gezondheid
en een lang leeven, offchoon de toegevvenschte
rykdom hunnen medeburger, als de zelve hem ten
deel viel, tot een' onverdraaglyk' trotfchen gek, of
tot eenen dwingeland, of toteenen luiaart, of tot eenen
wellustigen zoude tuaaken; en offchoon elk, die zyne
oogen maar wel gebruikt, duidelyk zien kan, dat
een haastige dood van hem, welke den gelukwensen
ontvangt, veel waarfchynlyker is, dan een hooge ouderdom.
— Deeze vat zynen buurman, naar den
fchyn, trouwhartig by de hand, en wenscht hem alle
bedenklyk heil en genoegen, hoewel zyn hart zegt:
,, een'fchielyken ondergang!" — Gene volgt blootlyk
de gewoonte, en wenfcht met even zoo weinig overleg,,
als hy gebruikt, wanneer hy zynen hoed afneemt. —
Ieder verftandige moet deeze en foortgelyke gebreken
trachten te vermyden.
Het is beter weinig woorden te gebruiken, en het
wel te meenen, dan veel te zeggen, waar by men
niets denkt.
Zullen onze wenfehen van den rechten aart zyn,
dan moeten wy de waardy van onderfcheidene dingen
voor oogen houden, en anderen dat gene toewenfehen,
wat hnn wezenlyk gelukkig kan maaken, en vooral
met bedachtzaamheid en oprechtheid bezield zyn. —
Uit dien hoofde wenfehen wy u, by gelegenheid dat
wy eeu nieuw jaar beginnen, allen tóe: „ dat gy,
„ by rampen niet onmaatig treuren; het goede, tën
dage_ des voorfpoeds, biymoedig genieten, en geduurig
wyzer, deugdzaamer en Godvruchtiger worden
moogt!"
EENIGE

C 4 * )
EENIGE ONOPGEMERKTE WELDAADEN
GODS IN DEN WINTER.
Wanneer wy de werken Gods in de natuur met wat
meer opmerkzaamheid befchouwcfen, dan wy gewoonïyk
doen, dan zouden wy ook in dit guure faargetyde,
j
m e e n m deI
> winter, toereikende opwekkingen vinden,
om ons over Gods goedheid te verheugen en de
wonderen zyner wysheid te verheffen. Zoo geheel ontbloot
van alle aandoeningen zullen 'er wel wéinige mentenen
gevonden worden, die zich niet tot vreugde cn
dankbaarheid zouden laaten opwekken, wanneer zy de
lchoonheid der Natuur in de lente of in den zomer
en den zegen des Ailerhoogften in den herfst aanfehouwen;
maar zelfs de tederfta harten vinden dikwerf
geene dankensfioffe , wanneer zy de velden van alle
bekoorlykheden en zegeningen ontbloot zien, wanneer
koude noordewinden hunne wooningen doeu fchudden,
of wanneer de aarde met fneeuw en het water
met ys bedekt is. Maar is dan dit jaargetyde werklyk
zoo arm aan weldaaden, en zoo weinig Bekwaam
om de aandacht en de dankbaarheid der menfehen op
te wakkeren? Neen, myne Leezers en Leezeresfcn'
Oewent u flegts om oplettender te zyn op de werken
Gods in het ryk der Schepping, en dankhanrer voor
de genngfte proeven zyner goedheid; dan zal ook de
Wmter u genoegzaame gelegenheid verfchaffen , om
uw weldaadigen Schepper en Onderhouder te pryzen
Ik zal u thans daartoe een bekwaame handleiding geeven,
met u eenige onopgemerkte weldaaden Gods in
oen Winter voor den geest te brengen. De Eet (Ie is:
yod verzorgt menfehen en beesten in den AVintcr:
de Iweede: God heeft de fneeuw en de vorst ingericht
om het aardryk vruchtbaar te maaken: De Derde
is deeze: God herinnert in den Winter den menlenen
de verganglykheid van hun keven.
Foor Eirst: God zorgt voor menfehen en dieren in
den winter. David prvst deeze weldaad met deeze
woorden: Heere! Gy behoudt menfehen en beesten. Ps.
? i
7
Z o
' Z— ° v e d e m i , l i o e n c
n van redelyke fchepielen,
die op den geheelen aardbodem verfpreid woo-
Ggg 2 n e n

C 422 )
«en, worden in dit jaargetyde van al dat gene ver»
zorgd, wat tot de behoeften hunnes leevens noodig
is, offchoon de aarde thans woest en ledig is. Deeze
alwyze en goedertierene verordening, welke de Schepper
van hemel en aarde tot onze onderhouding ger
niaakt heeft, verdient om zoo veel temeer befchouvvd
en bewonderd te worden, hoe grooter het getal der
menfehen is, en hoe menigvuldiger de behoeften naar
hunnen ftand , ouderdom en leevensmanier zyn , ja
hoe weiniger zy zelve in Haat zyn voqr hunne inftandhouding
te zorgen, 't Is waar, het aardryk brengt
thans, in den winter, geene vruchten voort, die tot
mondkost voor den mensch dienftig zyn, maar even
daarom moesten de velden en akkers in den. afgeloopenen
zomer en herfst soó vruchtbaar zyn, opdat wy
van de zelve een ryken voorraad tot den winter konden
infaamelen. Bemerkt hieiin dan de weldaadige
wysheid van God; want had God ons in den zomer
pn herfst onverzorgd gelaaten, zoo dat wy thans gecfien
voorraad van fpyze hadden,maar denzeiven nu eerst
door arbeiden uit den grond der aarde moesten haaien
, dan zouden wy ons voorzeker in een' alierdroevigften
toeftand bevinden. Maar de Heer, de eeuwiggoedertierene
God, heeft onze fchuuren en zolders met
allerleien voorraad opgevuld, zoo dat wy nu den eenen
voorraad na den anderen voortbrengen, en onze
behoeften vervullen kunnen,
En hoe veele voorzorgen van God omtrent de menfehen
ontdekken wy nog daarenboven by de inrichting
van den wintertyd! Hy heeft den mensch de kunst
geleerd, om zich tegen de koude en andere ongemakken
te wapenen: Overdenkt maar eens by U zeiven,
Leezcrs ! hoe ongelukkig zoudet gy zyn, wanneer gy
in eene ftrenge koude noch hout, noch klederen ,
noch bedden haddet, om u daarmede te kunnen verwarmen!
Hoe goedertieren is dan de Heer over u,
dat Hy uwe behoeften zoo liefderyk te gemoete koomt,
PU zelfs in het ruiiwfte jaargetyde voor uw gemak en
nooddruft zorgr! Gy geniet, immers de meesten uwer,
thans nog de aangenaame warmte van 'tvuur; moet
Gy dan God niet danken, die turf en hout in zulk eenen

( 4=3 )
neii overvloed laat groeien, dat ook zelfs'de armfte
zich daarvan nooddruftig kan bedienen. De jaarlykfciie
aangroei van het hout is even zoo wel een biyk
van de voorzorge van God, onzen liefderyken Vader,
als de vruchtbaarheid van het veld. Gy hebt nog
warme bedden,, waarin gy geduurende den nacht kunt
fusten; gewislyk eene weldaad, waarvoor gy verpligt
zyt, God, uwen Weldoener, op eiken avond te danken,
inzonderheid, wanneer gy bedenkt, dat veele van
uwe natuurgenooten geene bedden hebben, om zich
daarin te verwarmen. Gy hebt ook nog klederen,
met alleen om uwe naaktheid daar mede te kunnen
bedekken, maar ook om u tegen de koude te kunnen
belchutten. En dunkt u dit geene weldaad van God
ie zyn, zoo denkt maar aan uwe arme broeders, die
hall naakt; in gefcheurde lompen wandelen, en'van
koude en ongemak •nauwlyks hunne halfverftyfde leden
kunnen beweegen. ó Hadden deezon fJegts de helft
,van de klederen, welke veeleu onder u bezitten, hoe
gelukkig zouden zy zich achten! — En gy zoudet uw
geluk niet willen erkennen? Gy zoudet uwen Schepper
voor deeze weldaad van verwarming in den winter
niet willen danken?
i Ja,— om dit by deeze gelegenheid met een woord
te herinneren, — even daarom laat God den mensch
-geheel naakt, en zonder eenige bedekking, gebooren
.worden, terwyl de meeste dieren hunne kleeding mede
op de wereld brengen, om den evenmensen een
Voorwerp van medelyden en ontferming te zyn. Neemt
derhal ven uwen behoeftigen naasten'in uwe befeherming,
en erkent uwen pligt om den armen tefpyzen,
te kleeden, te verwarmen, te troosten, en dus zyne
bekommering en kwelling te verzachten, om hem een
vroegtydigen dood te ontrukken ; deelt hem mede, het
zy van uwen overvloed, of van uw maatig vermogen
en bedenkt, dat men nooit te arm is om te kunnen
weldoen: fmaakt het zoete vergenoegen van een edelmoedig
hart, om uwen behoeftigen broeder de ftren°heid
van den winter, en de moeilykheden van zvn
leeven door een daadelyke mededeelzaamheid verligt te
hebben.
&
G
gg 3 Doch

C 424 )
Doch de voorzorg van God in den winter ftrekt
zich niet alleen uit over de menfehen, maar ook over
de redelooze dieren. Dat de ontelbaare menigte van
dezelve in den zomer hunnen onderhoud en hunne wooningen
vinden, is zoo zeer niet te verwonderen, omdat
dc geheele natuur in dit jaargetyde medewerkt om
dit oogmerk te bereiken; maar dat zelfs in den winter
zoo veele millioenen van viervoetige, kruipende vliegende
en zwemmende fchepi'eien'voortduuren e'n onderhouden
worden, is eene zaak, die den nadenkenden
niensch in verbaasdheid en verwondering zetten moet.
Een groot getal ven dieren wordt door de milde Natuur
in den winter met een zoodanige bedekking voor-
Zien, dat zy zich zeer ligt tegen de koude befchutten,
en hun voedfel en onderhoud even zoo Wel als
in den zomer kunnen vinden. Het lichaam van veele
viervoetige, en inzonderheid van alle wilde en verfcheureude.dieren,
is van den Schepper zoo ingericht
dat het tegen den winter en tegen den zomer zich
•van het oude hair ontdoet, en in den winter met een
veel dikkeren pels voorzien wordt, waarin het de ftrengfte
koude kan verduuren. Een andere foort van dieren
vindt onder de korften van boomen, in oude muuren,
en in de holen van bergen of fteenrotfen een
veilige fchuilplaats, zoo dra een overhandtoeneemende
koude hen noodzaakt hunne zomerwooningen te verlaaten.
Hier brengen zy hun voedfel, of" voor den
winter by een, of zy leeven van hun eigen vet, 't welk
zy in den zomer gezet hebben, of zy brengen den
geheelen winter in een geduurigen flaap door. Aan
cenige foorten van Vogelen, die daarom Trekvogels
genaamd worden, heeft de wyze Schepper een natuurlyke
aandryving (jnftincY) gegeeven, om in groote
fchaaren uit de koude In warmere gewesten te'trekken.
Andere Vogels, die niet bekwaam zyn om zulke
verre reizen te onderneemen, vinden nochthans in
den wintertyd haar nooddruftig onderhoud. Eenige
weeten het klein gewormte tusfehen het mosch en de
ipleien der boomkorften op te zoeken; andere hebben
geleerd haar voedfel f onder de fneeuw en het ys op
te krabben. De bloedelooze diertjes van allerlei foorten,

( 425 )
ten, die zich in de moerasfen en waterpoelen ver»
Ichuilen, leeven den geheelen winter zonder voedfel,
terwyl intusfchen alle leevens beweegingen in hun
klein lichaam beftendig voortduuren. En hoe veele
middelen en wegen zyn ons misfchien nog geheel onbekend,
welke dé Voorzienigheid gebruikt, om de
dieren in den winter te verzorgen, te fpy2en, en op
een behoorlyke wyze te onderhouden. Wie onzer
wordt dan, by de overweeging van dit alles, niet gedrongen,
den alomtegenwoord'igen en almagtigen Onderhouder
van alle dingen te aanbidden? wan: hoe vol
van majefteit en beerlykheid Hy ook is; zoo goedertieren
is Hy tevens, dat Hy zelfs het geringïte van
zyne ichepfelen niet laat vaaren. Laat u dan beweegen,
myne Leezers! om, onder een getrouwe waarneeming
van iiweu post en pligt, alle uwe zorgen op
den fleer te werpen, en op Hem te vertrouwenwant
die God, welke de dieren in den winter met
dekfel verzorgt, zal ook u met genoegzaame kleedins
voorzien : die God, welke den dieren de holen der
bergen en de fpleeten der fteenrotfen tot hunne wooning
aanwyst; zal ook u eene plaats laaten vinden,
Waar gy veilig en in vreede zult kunnen leeven: Ja,
die God, welke voor de dieren, zelfs onder de fneeuw
en het ys, hun voedfel bereidt, zal ook in armoede
en koude u weeten te onderhouden. En dit leidt my
van zelfs tot de tweede onopgemerkte weldaad van
God in den winter, welke deeze is:
,, God heeft de fneeuw en de vorst ingericht om
5, het aardryk vruchtbaar te roaaken." De fneeuw,
die uw wateragtige dampen beftaat, welke in de lucht
bevriezen, fchynt in den eerden opflag van geene zonderlinge
nuttigheid te zyn: ja men zoude veeleer den-
Ken, dat de koude vogtigheid, die zich door de fneeuw
over de velden verfpreidt , een fchadelyken invloed
op de _ gewasfen en boomen zoude hebben, maar de
ondervinding leert juist het tegendeel. De fneeuw is
het beste dekkleed, 'rwelk God aan het koorn,degewaslen
en boomen heeft kunnen geeven, om dezelve
legen de (cbadelyke Itreiigheid van den vorst te befchutteij:
wantjchoon zy naar hst uitwendig gevoel koud is,

C 426 )
befchermt zy nochthans het aardryk tegen de koude
. . winden, onderhoudt de noodige warmte voorliet winterzaad
, en lost het zelve door zyne falpeteragtige
vogtigheid op. Dus maakt God reeds in den winter
een nieuwen aanvang met zyne ichepfelen te onderhouden,
en bereidt ons voor het toekoomende dien ze*
gen, welke onsmenfehen en zoo veele andere dieren voeden
zal. Hierom is ook de fneeuw een werk van Gods
wysheid : ,.Hy zegt tot de fneeuw, wees op de aarde."
Jon XXXVII. vs. 6, „ Hy geeft fneeuw nis wolle, Hy
,, ftrooit den rym als asfebe, Hy werpt zyn vs henen
„ als Hukken." Ps. CXLVJL vs. 16, 17. " Wie zoude
hierin de goedertierene voorzoree van onzen God en
Vader niet willen erkennen! Wie zoude, by zulk eene
wyzc beftiering, het ongeloof en de onnutte voedfelzorg
willen plaats geeven! Neen, het gene ons in
den eerften opilag fchynt onnut en iehadelyk te zyn,
bevordert dikwerf in vervolg van tyd onze welvaart;
en als wy meenen , dat God zich om ons niet bekommert,
dan maakt Hy reeds heimelyke fchikkingen, om
ons uit deezcu of genen nood te redden, of deeze en
gene weldaad te bezorgen.
(Jtlet vervolg en flot in V volgende nummer.}
Te Groningen, by W. Z U I D E M A . 1798.
Boekverkooper aan de Breede Markt op de
hoek van het Kleine Koude Gat.
Te Amfterdam, by van der Burgb en Zoon, Cravlus ,
Nieman en de Fries, Appingadam Knypinga. Farmfum
Westendorp, Haarlem Bobn en Lootjes, 's Hage
y. Plaat, Leeuwaarden C. van Sligh, Leyden
Du Mortier, Herding en Honkoop, Nieuwwolda
Weemko jfurriens, Rotterdam van Santen,
Utrecht van Paddenburg, Veendarn H. %
Mulder, Westzaandam van Aaken,Winfchoot
/^/K^OTjWinium B,Swaagman.

W E E K B L A D
VOOR D E N ZOO G E N A A M D E N
GEMEENEN MAN.
N'. 54.
EENIGE ONOPGEMERKTE WELDAADEN
CODS IN DEN WINTER.
(Het vervolg en flot van nummer 53.)
Eydoch de fneeuw verwarmt niet alleen het aardryk
in den winter, maar zy maakt het zelve ook vruchtbaar.
Immers hoe veel moeite en arbeid moet niet de
Landman beftecden, om zynen akker nooddruftig té
bemesten! Hoe ligt valt het in tegendeel God, om

C 428 1
5, dlg zyn in 'tgenc, waar toe ik het zend" TFq
SE? 5
'
W
'
M o g t e n w
y
d a n m
aar altoos een
goed aardryk zyn, en den invloed van Gods genade
zoo gewillig aanneemen, als het aardrvk bereidw, lij
iVngen. ^
V 1 u d u b a a r a k i
' « g de fneeuw 3
IwS 0
^^ 0
° e n W e r k V a n G o d s W v s h e i d
en goed­
heid, dat de warmte van tyd tot tyd afneemt en L
koude allengskens vermeerdert'. Want w nneer reeds
n t begm van den herfst de koude zoo frherp en
Vinnig begon te zyn, nis wy de zelve in de wintermaanden
ondervinden, dan zoude zulks niet alleen Sn'
onze hchaamen maar ook aan de vruchtbaarheid ' „
het aardryk veel nadeel verwekken. Daar uit zoute
zaad, alle tedere gevvasfen, en alle winterplanten ten
eeuemaal te gronde gingen; de lente zoude ons geene
bloemen en de zomer en herfst geene vruchten kun!
ren leveren. Hoe goedertieren 5teft dEffiJ*
Schepper voor onze gezondheid en voor onze onder-
mer het weder zoo heeft ingericht, dat beide de
Jichaameii zoo wel der menfehen als der dieren *elvk
nede de gcheele aarde in ftaat gefteld worden om het
S£S"?iï d
e
, k
° L l d e d i c s t e b e t e r t e
kuiïveï
draagen. t Is welwaar, een ftrenge vorst veroorzaak
menigmaal veele ongemakken,"en heeft dikvverf
W te S , ° C
d e w
' a" . ater
P«"«> worden onbruikbaai.
de visfehen fterven 111 ondiepe wateren- de Z
ftiI- e
d/ y
o Zenb
r° Vei
a r e
] ^
° C V e r s : d
e watermolens fta „
ftd: de gevyasfen lyden veel nadeel: het winterkoor,?
indien het niet met fneeuw bedekt is, vervries " vee
boomen en planten verderven : een grooï Xal v i
dieren t it g M ^ ^ 8 ot e al va_„
lTTJ° Ud
f te
gronde; jaa veele menfehen lyden
daar door veel nadeel aan hun leeven en "ezondhed •
Doch hoe veele winters gaan 'er voorby,Cnter &
Do h wann^. 1 2 6
^ ^ « W ^ werktagi'pLÏÏ?£&
ten verin w ' «n.ge dieren hier of daar mogten
vergaan, of wanneer ook een felle vorst eeni|e
ver-

C 429 )
ïeTirSii? ?? V
f * wat is dit «,
éL^TcZgT g
r 0 0 t e v 0 0 1
- d e e , e
» } welke wy
m y n e
ii/l^ nl!u' J- ee
? ers
' in hettoekoomende,
zvnl JZ ° VCI
d e W £ g e n G o d s , voorzichtiger
S, ,L A
ai
d e n g e h e e l e n
' '7, fimenhang van de
ver& d w c r 2 0 0
^, f reinig inzien; daar wy het
verband usfehen de oorzaaken en werkingen in de
h TL n
,n a a r e h e Z , ï ,g ^n omtrek kennfh; hoe is
de nuïi,rhrif Iy
e e n g e g r o n d 0 0 r d e e l
f Vf- Wi «ver
ÏLr*
g il d
, of fdiad
T elykheid van natuurlvke dingen
1
L a a t
S M i H ? S k o ,' «^htige menfehen, fnfn
Ï! n
, d e e Z e n
bekennen, en ons meer en meer
Jn de troostryke overtuiging fterken , dat 'er meer
goed dan kwaad, meer aangenaamheid dan droefheid
Jn de wereld te vinden zy. ja, laat ons wel ove -
weegen, dat menige verandering, welke wy, door eigenbaat
gedreeven, voor nadeelig houden, over het
geheel .genomen, het welzyn van de wereld Tevó -
%
tril , f", overdenking zullen wy het onwaardeerbaar
voordeel genieten, om in alle voorkoomende
gevallen te kunnen berusten, en in alle verander
hoe droevig zy ons ook mogen toefchvnen, God on!
zen wyzen en goedertierenen Vader te pryzen.
bmdelyk geeft ons de.winter bekwaame gelegenheid
aan de hand, om te gedenken aan de verganglykh d
en aan het einde van ons leeven. En deeze is de h'r-
Je weldaad van God, die wy nog met wem ge woot
den willen overweegen. Sneeuwvlagen en zonnefchvn
ftadL ere
af en
wisfelen g
i„ dender ^
ltadig af. Nauwlyks koomt de zon te voorfchvn
of zy is ook reeds wederom verdweenen, en dit is
eene afbeelding van het menfchelyk leeven , waarin
ons menigvuldige wederwaardigheden bejegenen Zoo
a
! s
J« de" Heiland ging, wanneer H y S t d S
cpelen de ftad Jerufalem naderde ; dus gaat het ook
nog dikwerf met zyne naarvolgers, want op het blSde
geroep: „Hofannaden ZoneDavids; Gezegend s Hy!
" hóoïft 3T in
, de
". n
» a
d e s H e e r e n r ' Holanna in dl
,, hoogte hemelen." MATTH. XXI. vs. 9. volgde wei,
wge dagen daarna het onftuimig gefchreeuw: „ Kruist
H H H
2 „ hem,

( 43° 3
: hem, kruist hem." Maar gclyk de fnceuwvlaagen
en rto-mwinden noodzaaklyk zyn tot de vruchtbaarheid
van het aardryk; zoo zyn ook de tegenlpoeden
en wederwaardigheden, die ons in dit kleven ontmoeten
nuttig en 'heilzaam. Wy zouden derhalven ten
uite'ften onverftandig handelen, wanneer wy geen andere
, dan goede en blyde, dagen wilden gemeten.
e
tls "enoeg, dat alle wederwaardigheden, die ons be->
teeeneh, wéinig of niets te rekenen zyn, tegen de
voordeden, welke wv door Gods voorzienigheid genieten
; ja dat zy als verborgene weldaaden aan te
merken zyn, indien wy dezelve, naar het voorklmlt
van Gods woord , tot heil van onze zielen weeten
aan te leggen, evengelyk de fneeuw, de iïormwind'en
de vorst en alle veranderingen van het weder,
middelen zyn, door welke God ons nieuwe weldaaden
bewvst. . .. , „.
De gebeele Natuur heeft in den winter die bevalligheid
en fchoonhetd niet meer, welke zy in den zomer
had De velden en hoven, welke wy in den zomer
zoo'caarn bezoeken, zyn dan met een dikke fneeuw
bedekt- maar in weinige dagen kan ook deeze fneeuw
weder'fmelten. „God zendt flegts zyn woord, en
doet ze fmelten, Hy doet zynen wind waaien, en
?
' de wateren vloeien henen." Pf. CXLVII. vs. 18. Zouden
ons deeze veranderingen in de natuur niet opmerkt
Kaam maaken op de ydelheid van alle aardfche dingen?
Gewislyk! God heeft ons niet zonder genoegzaame redenen
zulke gedenkteekenen van de verganglykhe:d in
de natuur gegeeven: zy zullen ons met hnder ftemme
deeze gewigtige waarheid Dredikan, welke Salomo in
Kvnen Prediker voordraagt: „Ydelheid der ydelheden,
het is al ydelheid." Hoofdft. I. vs. 2. Hoe fnel
worden ons alle onze zinlyke genoegens ontrukt? zy
verdwvnen, terwyl wy ze nauwlyks beginnen te gemeten
Dikwerf hebben wy den morgen van eenen dag
riet blydkhap begonnen, en reeds tegen den avond
vlieten onze ooeen van traanen. Hoe vluchtig, hoe
verganglyk is niet het genot van alle aardkhe goederen'
De fcliatten, op welke wy wel eens trotsch zyn,
tnaaken zich dikwerf vleugelen, gelyk eep arepd, ep
vhe^:

'C 431 )
vliegen van hunnen bezitter, juist dan, wanneer hy
de zelve in een ougeftoorde ruste meent te bezitten.
De overgang van den grootften rykdom tot de uiterfte
armoede is dikwerf even zoo fciiielyk, als het volgen
van dooi weêr op een ftrenge vorst. En wat lüerby
nog verdient opgemerkt te worden, is, dat ons leeven
en dg gezondheid van ons lichaam even zoo verganglyk
zyn, als alle andere ondermaanfche dingen. Hoe
haast koomt de winter van ons leeven, en hoe fchielylc
naderen de jaaren, van welke wy zeggen'zullen, „ ilc
„ heb geenen lust in de zelve." PRED. XII. vs. as Als
dan verdwynen alle bekooringen, op welke wy ons irt
de lente en in den zomer van ons leeven verhovaardigden
, en indien wy verftandig willen denken en handelen,
dan moeten wy uitzien naar een ander en beter
leeven, 'twelk aan zulke veranderingen niet onderhevig
is. De nacht overvalt ons in den winter, eer wy het
vermoeden, zelfs wel eens in het midden onzer bezigheden.
Wanneer wy ons dikwerf nog gereed maaken,
om 'teen of ander werk te volbrengen, dan verfchynt
op 't onverwachtfte de avond of de duifternis, die onze
bezigheden afbreekt. Hier ontdekt zich eene afbeelding
van den nacht onzes doods; eer wy 'tvermoeden,
is hy veelligt voor handen. Én o! mogte hy
ons dan onder zulke bezigheden aantreffen, van welk©
wy eenen zegen in de eeuwigheid kunnen verwachten.
Het droevigfte en het meest verveelende in de winternachten
is, dat zyzoo lang duuren, eer het dagliche
weder aanbreekt; en misfehien verwekt het denken aart
de langduurigheid van den doods-nacht ook in ons menigvuldige
akelige voorftellingen. Edoch, gelyk d»
winternachten onder een zachten flaap ongemerkt voorby
fluipen; zoo zal ook de doodsnacht, eerwy'tvermoeden,
een einde neemen, en de blyde morgen vat»
de toekoomende ópftanding aanbreeken. Want zoo zeker
en gewis het aardryk, 'twelk in den winter mei
fneeuw en ys bedekt is, op zyn behoorlyken tyd wederom
zal beginnen te groenen : en zoo zeker en gewis
de boomen, die in deezen tyd als verderven en
zonder vrucht zyn, in den toekoomenden lentetyd wederom
zullen uitbotten en vruchten draagen, zoo ge-
Hh 3 wis

C 43* >
wis zulle» ook de doode lichaamen der menfehen P,n*
m c n e n e e n
wederom leevend g worden „ en uir te *
t e
fchyn koomen. Mogten wy dan mvZ r " TJ'
dankbaarheid, de werken Gods berispt of veruht heb'
ben m het toekoomftige opmerkzaameie„ da, kbnrer'
zyn f Mogten wy aan den winter van on leeven a
dood, graf, en eeuwigheid meer gedenken' h m "
ten wy, wanneer wy in deeze guure ch«Jj a
warmende kracht van het vuur oSdervindeS nf ,
lieer de leden van onze lichaamen Se ^ f c ? ^
11 f U S t e n
Set „ 2yi
God n 'iTr^ verkS ^
genieten, God, den goedertierenen Vader en Onder
houder van ons leeven, danken, dat Hy ook onzes aan
gezichts hulpe en onze God is. —
aan
* i
W I N T E R .ÏVONDLIED.
Op de wyze: Nu V muts jen af e» 't Faderland.
D e r y z e w i n t e r is w e I k o u d
iJ ,
Maar geenszins ongezond;
Ook hebben wy nog turf en hout,
i^n nooddruft voor den mond.
Een huis, dat ons befchutten kan
Voor regen, fneeuw en wind;
Daar menig arm en deugdzaam man
Nauw brood of fchuiJplaats vindt.
Myn warme kleêren dekken 't Ivf
Myn bed is taamlyk goed;
kHeb honderd dingen tot geryf-
Dus ben ik welgemoed. "
Ik werk met vlyt, en wacht van God]
Zyn zegen over 't werk.
Gods hand befïuurt des werelds lot
.Aen beste van zyn Kerk.
Angst-
g

C 433 )
Angstvallig vraagen: boe zal 'traan*
Strydt tegen Jefus leer :
God zorgt getrouw voor elks beftaan.
Wie heeft van 'tkniezen meer?
Ik neem myn deel, dat God my geeft;
Geen rykdom is myn wensch:
Uie vergenoegd en dankbaar leeft,
is een gelukkig mensch.
Indien het altyd zomer was,
De zomer had geen' lust:
fcenroonigheid verveelt ons ras,
Ln t veld had nimmer rust.
De winter geeft ons vruchtbaarheid
Aan t uitgemergeld Jand:
JJe Algoedheid houdt, met wys beleid,
Lik jaargety in ftand.
En zitten wy, in 't avonduur,
Dan vreedzaam bv den haart,
Wy warmen ons by 't koeftrend vuur,
-Uat vergenoegen baart.
A 1 l s d e
koude foms wat zwaar,
Al ineeuvvt het nog zoo fel,
Ik prys den Opperzegenaar!
Al wat Ily doet, is wél.
OVER DEN SLAAP.
vroeg lpï:l? RI
* ** **" WCêr2il5
h y m Z e e r
BrttoÏÏfl- ' - W C ? b e g r e e
P' h
°e veel hy door
om 2 S h V e r 2 L 1 , m d e
> e
« ook dikwerf vooW
flag t e
Sin n , v e i b é
teren, kon hy 'er even we
ZJLnltl-° mdat
g e e n ^ ' "oeds y
genoeg had
Z m t e g e n h c t g ü e d e t e
't vSs n H overwinnenf
was ffl den zomer, dat hy eens 's morgens vroeg
ten

( 434 )
ten vyf uuren ontwaakte; op *togenblik kwam zyn
voornecmen hem in de gedachten; hy dacht by zich
zelven-: „ik moet immers ééns een begin maaken."
Hy fprong tchielyk van het bed; maar eene rilling
liep hem over 't geheele lichaam, zoo iïerk kantte zyne
traagheid zich daar tegen.
Inmiddels kleedde hy zich fchielyk; maar by het
aankleeden fcheen het hem nog altyd, als of hy zich
wederom moest nederleggen. Hy was ook zells eenige
maaien in de vcj-zoeking, om het te doen; maar
by ftond de zelve gelukkiglyk tegen.
Na dat hy zich gewasfchen en vervolgens gekleed
bad, ging hy zitten om zich tot zyne lesfen voor te
bereiden; en met veel genoegen bemerkte hy, dat hem
alles veel gemaklyker viel dan te vooren.
Zyne Leermeester was den geheelen dag buiréngemeen
over hem voldaan, en zyne Ouders, welke dit
boorden, overlaadden hem met liefkoozingen.
Hy zelfwas vrolyk en vergenoegd; het fcheen hem
toe, als of hy heden een nieuw leeven had begon-
N C N
- , , , J
Nu dacht hy by zich zelven: „ beloont my de
„ kleine overwinning van my zelven, welke' het vroeg
„ opftaan my heeft gekost, met zulk een groot ver-
„ maak; 6 ik zou immers een dwaas zyn, wanneer
„ ik niet alle dagen zoo doen wilde."
Hy deed dit C iederen morgen viel 't hem gemaklyker
om even zoo vroeg op te ftaan. Eindelyk wierd
het hem zoodanig tot eene gewoonte , dat hy nooit
langet flaapen en in 't bed blyven
't ook willen doen.
kon, al had hy
Te Groningen, by W. Z U I D E M A . 1758.
Boekverkooper aan de Breede Markt op de
hoek van het Kleine Koude Gat.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
N'. SS-
Titel, rykdom, geld noch goed,
Ordens lint noch aédlyk bloed, >
Zetten ons geene achting by :
Deugd alleen geeft ons waardy.
OVER DE EER.
(Eene gefdbiedenis van drie hoeren-zoonen.')
Irlet vee is te vreden, als het gezond is, te eeten.
krygt, rusten, en als de tyd daar is, aan de drift om
zyn gedacht voort te planten voldoen kan. Maar
voor ons, naar Gods beeld gefchapene menfehen, met
eene onfterflyke ziele , is zulk eene dierlyke vergenoegdheid
niet voldoende. Wy moeten meer hebben.
Zelfs de geringde Arbeider begeert met recht, om
vergenoegd te kunnen zyn, dat hem niemand verachte
en befpotte; dat de gene, van wien hy loon ontvangt,
vriendlyk jegens hem zy; en zyne Medeburgers
hem voor een' braaven man houden, offchoon hy
'arm zy. Wie het ook even veel is, wat andere verftandige
en deugdzaame menfehen van hem zeggen,
dien kan men niet vertrouwen, en men mag deuren
en venfters wel voor zulk eenen fluiten. In tegendeel
zyn 'er ook voorbeelden van lieden, die, door ydele
eerzucht bezield, of gekken geworden zyn, of zich
fchande en ongeluk op den hals gehaald hebben- Wat
II. Deel. Iü waa-

h J[ S 4?l >3 3T W
waare eer zy, en hoe men daar toe geraake, blykt
duidelyk int de vofgööde gefchiedenfs.
'Er waren drie boeren - zoonen, even oud, die te
«amen naar fchool gingen. De Ouders van alle drie
waren welgeftelde eii bïaave lieden; .doch zy mogten
emane er nfee best- lyden. Dewyl de kinderen liatlyk
«ie feilen en ondeugden der Ouderen aanneemen, zoo
zagen ook deeze drie jongelingen elkander met nydige
oogen aan, en als zy opwiesfen, zocht de een aanzienlyker
en grooter in het Dorp te worden dan de
anderen. Zy floegen alle een' verfchillenden weg in,
aan het einde zag men, wie de kunst, om zich waare
eer en hoogachting te verwerven, het best verftond
De een, Pieter Rok geheeten, was een fraai en vlu»
jongman. * Als vrygezël had hy altyd de fchoonltS
Kleêren; hy droeg gouden knoopen in zyn hembd,
twee hembdrokken met zilveren knoopen, een' witten
en een zyden damasten, daar benevens een' broek
met een dertig kleine en eenige groote zilveren knoo-'
pen. Zoo uitgedoscht, met een horlogie, waar aan
een zilveren keten hing, in de zak, een paar groote
gespen met zilveren beugels op de fchoenen , een'
mooien rok aan, en een' grooten driekantigen hoed op,
en zoo verder, liep hy langs de buurt. De Meisiei
waren zeer blyde, welke hy op kennisfen of op boeldagen
bieren en hoógtyden, tot zyne vryfrers nam,
en hy (lelde zich al heel wat voor, als de lui braaf
na zyne kleérert zagen. 1 oen hy naderhand in eene
eigene huishouding kwam, liét hy engelfche venfterraamen
in zyn huis maaken, en de deuren en venflers
traai verven, en op den dam aan den weg zettede hv
eene_ poort. Zyne Vrouw en Kinderen kleedde hy

C 437 )
hy niets. Als rju het jaar om was, en hy rekening:
, V 0
° r d e
C
",
o / W
'
z o
° h a d h
Y zulke gro?
\j fouten begaan, het zat m elkander als gehakt moes,
2£ VTOS zoo zonder orde en zonder zin door mal-
Jaê, heen gefchreeven, dat de Collator hem, offchoon
hy anders een eerlyke kerel was, van zyn Kerk voogdschap
moest ontzetten. Omdat hy zich zoo veel fe
got gedaan had op zynen titel, zoo lachten de lut
ïenhp?H
C r W 3 t
^
U i t
" P / r
^
A
'°* b
V deeze gele-
S r t e r \
c d e , l k e n
gekende,'bemerkte dat hem
iet de rechte eerzucht, maar eene kinderachtige ydelfte
ken" Z*% • ^
d
hadden. Hierby liet hy het
S ' e
" a
Hengskens vergaten de lieden zyne mis-
3 ' e
a , e
? r d e n h e m m e e r
dan toen hy 'er zoo
,
zeei op gefield was om geëerd te zyn.
De andere van de drie, Jannet Kugel, dacht: Geld
maakt den man: en fpaarde van jongs af al zyn geidjen
op: daar er, boven kreeg hy het ryklte meisje van
het dorp, en erfde, als eenigfte Zoon, de gehecle na-
Jaatenlchap van zynen Vader. Toen waren alle oogen
op hem geflagen, en devvyl de meesten zyne fchuldemars
waren, en de armen by hem een daghuur verdienen
konden, zoo nam een ieder voor hem den
noecl at, en men noemde hem Kugel, in plaats van
Jannet. Hy verbeeldde zich een voornaam Man te
a l s 1 v
I,' '. '?. aai e v e n a a n z
' ynen hoed tikte, cn
hv ï^l' dl n d,
t 5 p a f n a m e n
- D o c h h e i t
^vk wierdt
ify van aden benydt, en naardien hy zich zelven en
anderen van zyn geld r eenen niets te goede deedt, zoo fcholdt
dar t ïï? T 8'erigaart. Nu geviel het,
dat deeze Man het ongeluk had van door den brand,
ü,„A
S S t z y a
°° '
h u i s
' ft
-' h
uur, en ftallen met alles
wa daar_in was, te verliezen. ' Hy kon zelfs zyne
geldkas met redden, maar die ver-brandde mee, en een
gauwdief van eep' arbeider maakte zich, by het opruimen
meester van her geld, hetwelk in een klomp
byeengefmo ten was. Kugel had nu niets meer dan
zyne eigendommen en uitftaande kapitaal»,. Daarom
Jiet hy het ge!d aan eenen iegelyken opzeggen; zelfs
aan heden, wier huis en hof ook verbrand was. En
door dit geval wierdt hy nog veel gieriger; hy verli
1
2 druk-

C 438 )
drukte de Arbeidslieden; gaf aan gecncn armen eene
kristelyke gave; bekortte zyne dienstboden in her
loon, zoo dat hy binnen weinige jaaren weêr jn den
zelfden ftaat kwam, in weiken hy voor den brand
geweest was, ja nog ryker wierdt. Maar door zyne
fchraapzucht en zyne onbermhartigheid jegens
behoeftigen, kreeg hy zulk eenen kv.aaden naam, dat
hy eindelyk, toen zyn vermogen op het hoogst gefteegen
was, eerst inzag; dat men rykc lieden Hechts
dan eert, wanneer zy van hunnen rykdom weldoen,
en dat hy niet waarlyk eerzuchtig, maar Hechts hoogmoedig
geweest was.
Hans'Weiman, de derde van de fchoolgezellen, die
onderling om de eer ftreeden, had tot zyne zinfpreuk:
Tracht het eerst naar bet koningryke Gods en zyne gerechtigheid,
en alle andere dingen zullen u toegeworpen
worden, en legde de zelve dus uit: dat het Ryk Gods
daar in beftaat, dat God alles in de wereld zeer verftandig
en wys inrichtte, en dat hy aan alle zyne
fchepfelen weldoet en de zelven gelukkig maakt,
Wie nu zyne zaaken ook met verftand en overlegging
beftuurt, en allen lieden, met welken hy te doen heeft,
zelfs het vee, alle goed toebrengt: die regeert, als
meuGod in zyn Ryk, en het kan niet mislen, of de
eer moet hem van zelve toegeworpen worden, als
mede den rykdom, zoo veel hem naamlyk naar Gods
wyzen raad en wil nuttig zy. Zoo pastte Hans Weiman,
die zyn hoofd niet gebroken had met de verfchillende
verklaaringen der Theologanten , alles op
den ftaat toe , waarin hy leefde, en handelde ook
ovpreenkomftig met zyne grondbeginfels. In den landbouw
of in de huishoudkunde volgde hy niet ahyd
den ouden flenter. Maar als hy een' nuttigen raad of
voorflag hoorde of las, dan beproefde hy het eerst
in 't kleine, en als het goed ging, volgde hy het in
't groote. Over alles liet hy zyn verftand_ en oordeel
vlytig gaan, en vroeg ieder die beter wist dan hy,
om raad en onderricht. Daar door wierdt hy op den
duur zoo verftandig, dat alle lieden naar hem toegingen,
als zy met eene of andere zaak, betreklyk den
laudbouw, de yeefokkery, of opzichtlyk den huwe*

C 439 )
welyken ftaat en de opvoeding der kinderen verlegen
waren. Hans Wdlman wist meesttyds raad, en als liy
her. niet wist, dan zeide hy het rond uit, om geen
fchade te doen door een' flechten raad te geeven. Zyne
liefde jegens andere menfehen was welmeenend, en
hy betoonde de zelve meer in daaden dan in woorden.
Hy had eene oude zieke Moeder, welke hy, om zoo
te fpreeken, op de handen droeg, en oppastte en koesterde,
gelyk zy hem in zyne kindschheid behandeld
had. Ais hy iemand zyner Nabuuren eenen dienst
kon doen, zoo deedt hy het vaak, eer hy daartoe verzocht
wierdt. Jegens zyn huisgezin was hy zoo vriendlyk
en liefderyk, 'dat zy aile dingen goed en te recht
maakten, zonder dat hy het altoos eerst behoefde te
beveelen. Zyn panden in de wegen en de uitwateringen
hieldt hy, tot een aantreklyk voorbeeld van anderen,
altyd uitneemend in orde. Was iemand een ongeluk
gebeurd, en men vroeg wie geholpen had? dan
was het antwoord: „ Ei t wie anders dan de goede
„ Hans?" Deeze naam was hem door de kinderen gegeeven,
jegens welken hy even zoo vriendlyk was als
jegens hunne Ouderen. Tusfchen ryk of arm maakte
hy ook geen onderfcheid. Hy groette eenen flootgraaver
zoo befcheiden als den rykften kleiboer.
Zyne Vrouw had by hem eenen hemel op aarde,
en zy deedt alles, wat zy hem aan de oogen zien kon.
Zyne kinderen behoefde hy niet veel te vermaanen, om
goed en braaf te zyn: want zy deeden het van zelven
dewyl zy zagen, dat hun Vader en Moeder om die redenen
altyd vrolyk en vergenoegd waren, en van alle
menfehen bemii d en geacht wierden. Het duurde ook
niet lang, of Hans Weiman was de meest geachte en
geliefkoosde man in het Dorp. Toen Pieter Kok kerkvoogd
af wierdt, ftelde men hem in deszelfs plaats aan ,
en hy bleef het zyn leeven lang. 'Er viel eens een
kind in het trekdiep: maar Hans Weiman fprong 'er
terftond in, en haalde het kind 'er met leevensgevaar
uit. Hiervoor kreeg hy een gouden penning of gedenkftuk
van de Maatfcbappy der Drenkelingen, opgericht
te Amlierdam. En om dat hy een zoo braaf en
verftandig man was, die algemeen in zyn Dorp nuttig
Iii 3 was,

( 44© )
e n w i e n
r i c I l t l
S n f '" "g in zyn boerenbedryf tot een
voorbeeld verftrekte, zoo wierdt hy door een Vee?
«root gezelfchap van lieden, betraande uk de kundigfte
Eoeren, Burgers, Schoolmeefters, Predikanten Koop-
M ,?u 7
V a
n S V a d e r l
~ " ° d, 'twelk zich noemt
Maatfcbappy tot nut van V Algemeen, aangezocht om
raakte hy in zyn Dorp nog meer in achting, en im
moest hy voortaan, by alle Hoogtyden, boven aan zitten
naast den Predikant. In die zelfde ach bleef
Om* Weiman tot aan zyn einde; waaruit mén ziet
dat hy het rechte middel gevonden had om booga btfnl
Men kan ligt denken, dat deeze Man, dewyl hv ?t
ne boerdery ge_duurig_ verbeterde, en zvne zaaken op
het best zocht m te richten, ook in rykdom toenam!
zoo lang hy leefde, en dat hy zyne kinderen ingoede
onhandigheden naliet; offchoon hy nimmer J f f i
bezorgd was of Uitriep? wat zullen wy eetcn, wat
zullen wy drinken, waar mede zullen wy ons kke!
den? _ Zyn z.nfpreük wierdt hierin ook bewaarheid
By zyne oprechtheid, zyn verftand en zynen vlvt
wierdt hem de rykdom zoowel toegeworpen, of toegevoegd,
als de eer.
1
'
DE V00RDEELEN DER ZINDELYKHEID.
De jonge Scbréüdfr nam het geld, 'twelk hy vart
zynen overleedenen Vader geërfd had. kocht 'er eene
herberg voor, en onthaalde daarin de vreemden, die
hy hem hun intrek wilden nccmen. Hy verkree» welhaast
eenen goeden naam. Wanneer de reizigers o»
de postwagens onderzochten, welke de beste herberg
irt de Stad was zeiden de voerlieden altyd; de «-y»
kalk (dus wierdt zyne herberg genoemd.) En aHe de
reizigers, welke eenmaal by hem onthaald waren zochten
zekerlyk, wanneer zy 'er wederom doorreisden,
den gryzeu va k weder op, en namen by hem hunnen
intrek, bmdelyk kwam het zoo verre, dat bvna alle
de andere herbergen in de ftad niets te doen hadden?
maar

C 441 )
«tiaar dat de gasten, welke in den gryzea valk inkeerden
, zoodanig vermeerderden, dat Scbreuder nog een
huiswsten m
° C S t k a t e n b o u w e n
'
0 0 1 z e t e k u
«nen
Hier over wierden de overige herbergiers nydig, lasterden
Scbreuder, en zeiden, dat hy een laage ziel
w a
V
d l e d o o r
ongeoorloofde middelen de vreemden
trachtte tot zich te trekken.
Dit hoorde een vreemdeling, die by eenen van hun
had vernacht, en zeide tegens hen: „ Gy verongelykt
„ dien man grootlyks; zyne geheele kunst, waar door
„ hy de vreemdelingen lokt, is de zindelykheid. Al-
„ Jes is by hem even net en zindelyk. By de eerfte
„ intrede in het vertrek wordt men dien man genc-
" f e
. n
' wanneer men de fneeuwwitte gordynen, den
„ tnsch gefchrobden vloer, en het zindelyk huisee-
„ raad ziet. Zelfs de fchraahte maaltvd verwekt eetlust
als men het zindelyk tafelgoed, de fchoone
„ borden en fchotels befchouwt, waaiïn alles wordt
„ opgedischt. De heldere glazen pryzen den wyn aan,
„ die er in fchuimt. En men betaalt gaarn eenig geld
„ meer, dan in andere herbergen, om dat men hier
>, ahes met graagte genieten kan. Zindelykheid prvst
„ den menfehen de herberg, de fpys en den drank,
„ aan. Zelts iets, dat gemeen is, wordt hoog geacht,
„ wanneer het Hechts zindelyk is." *
De Heer Welgemoed bezocht zynen vriend, die lievige
hoofd- en tand-pyn had, en aan verfchéidéne
piaatien van zyn lichaam een' afzichtelyken uitflag had.
O, zeide de zieke, toen Welgemoed'zyne kamer intrad,
ont.erm u over my, en ontdek my het geneesmiddel
waarmede gy u by zulk ëene beltcndige gezondheid
onderhoudt!
Myn geneesmiddel, antwoordde Welgemoed, welt op
Jn den put, welke voor myne deur is. Met het koude
water uit den zelven fpoel ik mvne tanden, wasch
iK myn hoofd, oogen en ooren, en alles wat eern^e
zuivering noodig heeft; en op deeze wyze wasch 'ik
byoa

C 442 )
fcyna alle fmarten af, waar van anderen geplaagd worden,
die het koud water ontzien.
* Het is thans een Jaar, dat wy U, waarde Leezer!
in Nr. 9. een bericht mededeelden van de Maatfchappy
der Drenkelingen, hoe deeze Ongelukkigen moesten
behandeld worden, als mede eenige behoedmiddelen tegen
het verdrinken op het Ys. Wy verneemen tot
onze innige droefheid, dat veelen door onvoorzichtigheid
en het niet gebruiken van onze raadgeevingen
verdronken zyn.
Waren hier en daar boven de nieuwsbevrorene wakken
paaien met ftroo gezet — men zou niet van de
baan geloopen zyn, — het welk doorgaans zeergevaarlyk
is, vooral op onbekende plaatzen — Had men op
onzen raad touw op KIolFen by zich gehad, veele ongelukken
waren niet gebeurd.
De Uitgeevers.
Te Groningen, by W. Z U I D E M A . 1798.
Boekverkooper aan de Breede Markt op de
hoek van het Kleine Koude Gat.
Te Amfterdam, by van der Burgb en Zoon, Gravitts ,
-Nieman en de Fries, Appingadam Knyptnga, Farmfum
Westendorp, Haarlem Bobn en Loosjes, 's Hage
J. Plaat, Leeuwaarden C. van Sligb, Leydeu
Du Mortier, Herding en Honkoop, Nieuwwolda
Weemko jfurriens, Rotterdam van Santen,
Utrecht van Paddenburg, Veendam H. jF t
Mulder, Westzaandam van Aaken,W'm~
fchoot Finkers, Winfum B.Swaagman.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.'
N'. S6.
DE DEUCD BELOOND, OF DE GESCHIEDENIS
VAN EEN' AEMEN SCHOENMAAKER.
£üicn arme Scboenmaaker te D... had reeds met zy*
ne vrouw zes of .zeven jaaren in den echt geleefd,
terwyl 'er niets aan hun beider geluk ontbrak dan een
rykelyker inkoomen. Zy hadden reeds vier kinderen
'in leeven, thans was de goede vrouw voor de vyfdemaal
zwanger. Hoe zy, by de aanltaande vermeerdering
van hun huisgezin, zouden rond koomen, daar
zy reeds dikwyls voor den naasten morgen geenen penning
geld, en geen (tukje brood in huis hadden? —
dit was hun gewoon gefprek by het naar bed gaan.
Gewoonlyk beflooten zy het zelve met te bekennen,
dat zy het niet wisten; en — met traanen. Eens
tegen middernacht, toen de Schoenmaaker nog geen
het minfte kwaad dacht, om dat zyn huwelyks kalender
hem een ftilftand van drie of vier weeken beloofde,
wierd hy door zyn vrouw, uit den flaap gewekt;
die hem te kennen gaf, dat zy zeer hevige pynen gevoelde,
en aan haare, op handen zynde bevalling niet
meer twyffelen konde. De arme man was in geen geringe
verlegenheid. Hy wist zeer wel, dat zulk een
omftandigheid geen uitfiel kon lyden. Om eene vroedvrouw
te laaten haaien , bad hy niemand tot zynen
dienst. Hy was wel bereid om haar zelf te gaan haah
II. Deel. K k I c
k n.

( 444 )
len; doch in dien tuflchentyd moest zyn arme vrouw
geheel alleen blyven; zy hadden |gecn buur, geen vriendin,
die in den diepen nacht gewekt kon worden; in
'tkort, onze man b.clloot liever zelf zoo goed, als in
zyn vermogen was, de pligten eener vroedvrouw over
te neemen, eri zyn'vrouw kwam ook binnen een vierendeel
uur wel gelukkig genoeg, maar ö fchrik! van
tweelingen in de kraam.
Reeds voor één kind ontbrak het by deeze overhaaste
bevalling, en der ouderen bittere armoede, aan
veele dingen , die tot' reiniging en oppasfing noodig
waren; en nu moesten zy zelfs om kleeding, kost en
onderhouding voor twee zorgen! Hoe zy dit zouden
overwinnen, was voor de moeder, die alle lichaamlyke
fmerten, en voor den vader, die zelfde zyne vergat,
een onoploslyk ftuk. Eindclyk viel den laatften
toch een gedachte te binnen, die hem het eenigfte
jniddel van uitkomst fcheen te zyn.
„ Herinnert gy u wel, zeide hy, hoe vuürlg nog
onlangs de Kruidenier op den . hoek van de andere
ftraat, naar kindereu wensch'te? Hoe? Als ik hem nu.
eens een van de onzen voor de deur leide ? het is een
vermogend man; neemt hy het naar zich, dan wordt
dit kind mogclyk zyn erfgenaam en gelukkig; —• behoud
hy bet niet, zo moét hy het ergens anders heen
brengen: overal zal het ten minften beter onthaal vinden,
dan by ons; het is een zomerfchc nacht; voor
het keven van het kind is geen gevaar. Wat zegt gy?
hebt gy 'er niets tegen , zoo breng ik het terftond
Weg."— Hoe groot de nood van de arme vrouw ook
ware, liet zich echter het moederlyk hart nog fterker
by haar bboreil, om den voorllag van haaren man te
vyederftreeven ; zy moest hem echter cindelyk toefraan,
ten eeriteü, dat'hun onvermogen om zes kinderen
op te voeden oogcnfchynlyk was; en dan wat
hun voor de deur ftond, indien morgen hun toeftand
aan meerder lieden bekend wierd. — Zy gingen dan
tót eene deeling over, en handelden' hier in zoo eerlyk
als mogelyk was. De tweelingen waren van beiderlei
gedacht; daar men waarfchynlyk kon gisfen, dat
den kinderloozen Kruidenier, een jongen aangenaamer

C 44D )
zóu zyn, dan een meisje, wierd de zoon tot vondeling
gefchikt. De fchoenmaaker nam hem, zoo goed
mogelyk ingepakt, onder zynen mantel; reeds driemaal
was hy met het kind aan zyne kamerdeur , terwyl
hem zyn Vrouw nog telkens terug riep, om het zelve
nog een kus, den laatften, zoo zy dacht, te reeven.
Eindelyk ging de vader op marfch, die hem
zwaarder viel, dan meenig een Soldaat in het heetfte
vuur van den flag, of op den ftormladder.
'Er was geen mensch op ftraat; — thans was de
fchoenmaaker tot het bewufte hoekhuis, genaderd, had
nog wel tweemaal naar alle kanten omgezien, of hem
ook(iemand van verre kon befpieden; hy zag niets, deed
yhngs twee of drie voetftappen naar de deur, kust?
het (laapend jongetje hartlyk, en leide het neder. Op
het zelfde oogenblik ging de deur open; de Kruidenier
Iprong voor den dag, vatte onzen fchoenmaaker
by den kraag van zyn mantel, en riep: ,, heb ik u
„ daar fqhavuit? komt gy waarlyk nog eenmaal? waar
„ duivel kerel, haalt gy de kinderen 'van daan? en
,, waarom zou ik juist de uwen opvoeden? neem op
„ het oogenblik uw beide kinderen weder met u, of
„ ik laat de wacht roepen, die u en hen wel huis-
,, vefting zal verfchafFen. " — Met deeze woorden
fchoof hy den fchoenmaaker een tweede,geheel vreemd
kind, dat hem, gelyk men vervolgens hoorde, omtrent
een halfuur te vooren, op dezelfde plaats voor zyne
deur gelegd was, onder den arm; dwong hem dit,
zoo vvel als zyn eigen kind, weder mede te neemen,
wilde geen enkel woord meer hooren, en floeg hem
mee dreigen en fchelden, de deur voor de neus toe.
Nooit had zich mogelyk een menfeh in zulk een?
benauwde omftandigheid bevonden , als thans deeze
vader. Wat zou hy doen? voor een andermans deur
gaan? maar mogelyk had men in de buurt reeds iéts
van dit geraas gehoord? zou ook, wanneer hy al verder
ging, en de kinderen te vondeling lag, dgn naasten
morgen niet _ alles ruchtbaar, alles ontdekt zyn,
daar de Kruidenier hem zoo goed als zeker kende?
zoude, men hem dan niet voor het gerecht ontbieden",
en loon naar werken geeven ? — en evenwel dit twee-
Kkk a de,

446 )
de, genoegzaam uit den hemel gevallen kind ! wien
behoorde dit? hoe kwam hy 'er aan? wat zou hy 'er
mede beginnen? als nu de wacht eens kwam? hem
met deeze kinderen aantrof?—naar de corps de guarde
fleepte?— Als zelfs eens een van de kinderen in zyn
arm kwam te fterven? als men eens geloofde, dat hy
deszelfs dood bewerkt of verhaast had? als men hem
eens gevangen nam, terwyl zyn vrouw, — ach! het
heir der mogelykheden, dat hem van alle kanten beftorrnde,
en waarvan altyd ieder laatfte aanval fchriklyker
was dan de voorgaande, wies eindelyk tot zulk
eene grootte aan, dat hy zoofchielyk, als of ten tweedenmaale
de Kruidenier, en het gantfche gerecht hem
by zyn' mantel kreeg, met beide kinderen naar zyn
huisje liep.
Maar nu de verbaasdheid van de arme, magteloos
liggende vrouw, die reeds van doodsangst zweette,
waar haar man zoo lang vertoefde; die zich vast verbeeld
had, hy zou ledig te huis komen, en hem nu
zoo bekaden zag binnentreeden; die, daar hy zyn vragt
op tavel kg, en zoo, fpraakloos als een geest, met
een blik van wanhoop op beide kinderen ftaarde, niet
wist wat haar over kwam; niet begreep, wat 'er van
worden moest; die hem wel twintigmaal vraagde: wat
?
er toch gebeurd was? en eindelyk uit enkele afgebrokene
woorden, haar droevig noodlot meer giffen dan
verneemen kon; — wie kan zich de droefheid en ellende
deezer ongelukkige Kraamvrouw voordellen? —
Byna bragten zy een geheel uur, met bittere traancn,
in vruchtlooze klagten en even vruchtlooze overleggingen
door. Het daglicht brak reeds aan; zy wisten
riog niet, wat zy doen zouden. Eindelyk begon de
inan te befeffen, dat dit zorgen en weenen voor zytie
vrouw , in haare tegenwoordige omftandigheden,
Van zeer gevaarlyke en welligt doodlyke gevolgen zou
kunnen zyn; om haar dus te fpaaren, nam hy, hoe
yerfcheurd zyn hart ook was, allengs een vrolyker gelaat
aan, toen eensklaps een nieuw bemerkte omftandigheid
hunne gefprekken, hun gevoel, en alle hunne
pitziclnen een gantsch andere wending gaf.
Het arme vreemde kind, dat reeds een geruimen
tyd

C 447 )
tyd zonder voedfel gelegen had, begon bitterlyk te
vveenen. De Schoenmaakers vrouw, die dit aan het
harte ging, wilde het kind ten minften wat zuiveren.
Zoo als zy ten dien einde de luyers losmaakte, en het
kind uit het dekentje nam, dat net en zindelyk was,
gaf zy een gil van verwondering: want zy zag, dat
by den hals Van het kind twee ltrookjes papier ingefchooven
waren, die uit de luyeren vielen. Het eene
raapte de kraamvrouw zelve op, en zag het opfchrift:
Honderd guldens! vol vreugde riep zy uit: ó God!
wat zie ik ! De man kwam toefchieten, en nam het
andere papier op, dat op den grond lag; het welk
geen banknoot, maar nog meer waardig was, en luid­
de als volgt: „ De bankier Z... C een
der gegoedfte
„ uit de Stad) kreeg last, den opvoeder van dat kind
„ jaarlyks te betaalen tot het zevende jaar toe vyftig
daalders, tot het twaalfde zeventig, en tot het
,, twintigfte honderd daalders^ Byzondere familie-om-
,, Handigheden noodzaakten de ouders van het kind
„ wel, het ter vondeling te leggen, maar verlaaten
L zouden zy het nooit. Den opvoeder, op wiens eer-
„ lykheid men vertrouwde, ware .het vrygelaaten,
„ waar toe hy het kind wilde opbrengen, mits het
„ maar een welvoeglyke kostwinning was. De bylig-
,, gende banknoot van honderd guldens zou niet voor
afrekening, maar alleen tot eene aanmoediging voor
het toekomende dienen."
Menig een vorst zal dikwerf by het erven van een
Koningryk', zöo veel vreugde niet gevoeld hebben, als
ons paar by het leezen van dit fchrift, en by het ontr
vangen deezer banknoot. Wel honderdmaal kusten zy
nu beide den kleinen vondeling, wien zy hunnen befcherm-engel,
hunnen weldoener noemden i wien zy
boven alle hunne eigene kinderen lief hadden. Van
nu voortaan waren zy alle vrees en nood te boven.
Met vyftig Guldens konden zy zich alles bezorgen,
wat hun huishouden behoefde; voor de overige vyftig
leder koopen; van de jaarlykfche inkomften eene dienstmaagd
houden, en met eigen handen daar voor met
des te meer lust arbeiden. Het wierd reeds dag, en
zy maakten nog geduurig plannen. Plannen van een*
Kkk 3 gansch

C 4^ )
gantsch anderen aart, dan de voorigen waren ' plannen
waar by zy even vrolyk waren, als het bekende boeren
meisje by haar pot met melk.
Doch byna was het ook hier, even als te vooren
op een ydel met uitgeloopen! Geheim kon deeze
zaak, uit haaren aart, toch niet blyven. Reeds daar
door, dat zy ten naasten dage met drie Kinderen te
gelyk ten doop moesten koomen, wicrd een aanzienlyk
deel van de waarheid ontdekt. De inwisfeling der
banknoot. wekte nieuwe verwondering, en de praatzucht
en vrolykheid der goede lieden klaarde het raadfel
ten vollen op. Dit geval kwam meer menfehen
ter ooren, onder anderen ook den Kruidenier: hy
ftond als voor zyn hoofd geflaagen, toen hy hoorde,
dat hy zulk een wel uitgerusten vondeling verftooten
er. aan een ander opgedrongen had. Hy had berouw
over deezen ftap._ Hy eischre het Kind terug: de
Schoenmaaker weigerde het hem; en de zaak diende
voor het gerecht Dit kind," zeide de Kruidenier,
„ was niet voor de deur van den Schoenmaaker, maar
„ voor zyne deur gelegd, dus hadden ook de ouders
„ in hem, en niet in den Schoenmaaker, hun ver-
„ trouwen gefield. Dat hy dit kind terftond weder
„ verltooten had. was alleen een misflag, en wel een
„ vergeeÖyke misflag geweest, dewyl daar by eene
„ dwaaling had plaats gehad. Hy had het voor een
„ verhaten fchepfel, en niet voor een kind dat ter
„ opvoeding gegeeven wierd, aangezien. Nog meer-
„ hy had het eigenlyk niet verftooten, maar (lests aan
„ den geenen, dien hy voor den rechtmaatigen Vader
„ hield, terug gegeeven. Door zoodanige maatreoe-
„ len had hy dies wegens geene fchaade, endeSchoen-
„ maaker door het voorbedacht verlaaten van zvn
„ eigen Kind, nog minder eenige belooning verdiend.
„ Welke oppasfing konde ook een vreemd Kind in
„ tydeu van nood, van eenen man verwachten 'die
„ zyn eigen' vleeschlyken Zoon ten vondeling'had
„ w.Heu leggen i_ Het Kind moest, zoo als men
„ uit het kostgeld kon opmaaken, gegoede ouders heb-
„ ben; doch deezen zouden immers liever een Koop-
m a n
r» > d a n e e f l
gemeen ambachtsman tot opvoeder
„ over

C 449 )
over het zelve willen hebben. Zy fpraaken daar en
5, boven van een welvoeglyke kostwinning, waar toe
men het moest opbrengen; deeze benoeming paste
„ zeer wel op de Koopmanfchap, doch niet dan ten
„ uiterften gedwongen, op de Schoenmaakers leest."
Op dit alles antwoordde de Schoenmaaker, of liever
Zyne voorfpraak: „ dat het nog ten uiterften onzei,
ker was, of deeze onbekende ouderen hun Kind met
eenig byZonder doelwit op de lïoep van den Krui-
„ denier, dan wel regt toe voor de eerde- deur de
;, belle gelegd hadden. Doch zelfs gefield, dat zy een
„ byzonder vertrouwen op den Koopman gehad heb-
„ ben, dan had hy zich het zelve door zyn gedrag
,, volkomen' onwaardig gemaakt. — Men wilde wel
5, gelooven, dat hy het voor een vrucht der armoede
,, en ellende gehouden had; doch dan had liet Kind,
„ ten minften als memch , op zyne menfchenliefde
,, eenige aanfprnak gehad; en waar door had de ver-
„ mogende Kruidenier aan deeze aanfpraak voldaan?
„ Hy had het ongelukkig kind niet gekoesterd, niet
,, verzorgd, zelfs niet eenmaal nauwkeurig befchouwd ;•
„ want anders zoo hy by hetzelve gevonden hebben,
,, wat vervolgens de Schoenmaaker vondt.— Ja,\kar
„ hy den laafden gedwongen had, beide kinderen me-
„ de te neemen, zoo was dit meer een voorwendfe),
dan een billyk vermoeden geweest, dat deeze arme
,,. ambachtsman hem het eerde -ook zou gebragt heb-,
„ ben; want het ware toch in 't geheel niet waarfebvn-
,, lyk, dat een man twee kinderen zou te vondeling
„ leggen , en geheel onwaarfcbynlyk, dat hy deeze
„ twee kinderen, een voor een, en dat korten tyd
„ na eikanderen, juist voor de zelfde deur zou leg-
„ gen; veel veiliger ware het dan geweed,' hen bciden
te gelyk, of voor twee onderfcheiden deuren
,, neder te leggen.
„ Dóch de Kruidenier had zich van het Kind maar
„ willen ontdoen, ^en ieder voorwendfe], waarfehyn-
„ lyk of onwaarfcbynlyk, was hem hier toe welkom
„ geweest. — Veel menfehelyker daar en tegen was
„ het gedrag van den Schoerima|feer. Ily had onbe-
,, fchroorrtd, dit derde Kind kunnen wegwerpen; want
„ daar

( 45° )
„ daar hem altyd nog twee jonggebootene Kinderen
„ overig bleeven, kon het vermoeden met geene rr0. ^& k dktt Zyn
7r ' "Het was dus
„ niet de eerrte daad, waar toe de armoede en de
„ hoop om het ongelukkig noodlot van zyn eigen kind
„ te verbeteren hem verleid hadden, maar zyn daar
„ nood zich over een verlaaten en hulpeloozen wees
" L\° nt
i ermen
t g e e n w e l
L verdiende, dat hem liet
h e t
"o^TeLl / e r i
e voo
"g

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO G E N A A M D E N
GEMEENEN MAN.
DE DEUGD BELOOND, OF DE GESCHIEDENIS
VAN EEN' ARMEN SCH0ENA1AAKKR,
(Vervolg en flot van nummer 56.)
In het oog van den Rechter ftoiid dé Weegfchaal aaft
beide partvcn zoo zeer in evenwigt, dat zy niet wisten,
wien de uitflag moest toegeweezcn worden. De
meestep dachren dat de letterlyke zin van dit gefchrift
meer voor den Koopman, doch dat de billykheid meet
voor den Schoenmaaker pleitte. Men was reeds van
voornoemen de zaak naar hooger rechtbank te verwyzen;
en daar dikwyls in Duitschland wet en billykheid
op zeer verfchillende wegen wandelen , zou de arme
Schoenmaaker zeer ligt zyn dankgebed nog te vroeg
gebeden hebben, zo niet zyn zaak door eene nieuwe
omftandigheid zichtbaar en onlochenbaar was verbe-r
terd geworden. De zelfde bankier, naamlyk, die Volrriagt
had, om voor het kind jaarlyks kostgeld te gee-
Ven, ftelde de overigheid eenen brief in handen, dien
hy van de post gekreegen had, en buiten allen twyfei
door dezelfde hand gefebrecven was, als het panier,
dat men onder des vondelings hoofd. had aangetroffen „
en dus luidde:
„ Het kind ware in den beginne den Kruidenier to&«
,, gedacht geweest •, die kinderloos, niet onbemiddeld,
en zoo men meende ,een braaf man was. Doch de on-
II. Deel. L1 „ berm-

C 452 )
„ bermhartigheid, waarmede hv het zei» h*A n
„ ten, had hem het vertrouwen van de mïd J J h°°i
" Ivken s r
? Z e n
' 7 fCh
° nk h£t
ÏÏ« nÏÏSSïS
„ iyken Schoenmaaker. Hy moest het blyven behou
„ den. Zyne armoede verdiende onderen!b
e h o u
"
eeriykheid belooning. fflèd dé^S* T*
„ yk geheel alleen hef behoud ^vn^nTST
„ ken. Dieswegens was hier no* een min../
„ vyftig guldens bygevoegd , cffietfa^ftM
„ met tien daalders verhoogd. Was liv l v V
„ zulk een braaf man, als &
het fcheen "e" dJrTen
„ onder de hand naar verneemen 7 m L i ^
„ ongelukkige, doch tS^SS4S^^
„ zich zelve nog wel eens iets nmi^,,^ "loeaer,
„ opvoeder van haaren ^kun"
„ nen bétoonen. •
u s t e
^»
K u n
"
Nu dacht de Raad alleszins ten voordeele van den
Schoenmaaker te moeten beilisfen. De eisfcher wierd
door zyn' elgen' advokaat afgeraaden, de 7a J VJ dï
voort te zetten. De gedaagde bleef n 'r Ltt t
jongetje, en Vervulde^ok ïeheef en al df^rtSrtS
bgtte deeze onderftand |ne hu^lery VEetK"
pjerllyk; maar daar zyn naam by deeze 4 S „ S
by verfcheidene menfehen bekend wierd • veeIé!
hem genegenheid kreegen, en zelfs wèï een verden Se
iyke daad zonder eigen fchade dicht t»
wanneer zy by hem lieten werken zóo
ring binne? koVt drie e?vie^oSg ot " Alleen
kwaam ambachtsman kreeo- 11V AJ
wierd een
„ n„n •
v u i e m t e
V
V e r n c h t e n
als. zyne twee banknooten, fielden hem i^S om
*r een kiemen handel in leder by te be mi en ''ook
hier m flaagde hy gelukkig, en wierd een S; •
êM y
bragt hy
Vi^MiW
P Zy
tevens ^^^S °
s««^te
« efl
DE
-
»

C 453 )
DE VTSSCHEN, BESCHOUWD ALS ONWRAAKBAARR
GETUIGEN VAN GODS HEERLYKHEID.
Het water, 't welk het grootde gedeelte van den
Aardkloot omringt, fchynt in den eerden opflag geen
gepast Element te zyn, om leevende fchepfelen te kunnen
voeden en onderhonden; en echter leert de ondervinding,
dat het krielt van bewooneren, welke in 't
algemeen onder den naam van Visfchen bekend zyn.
DAVID, wanneer hy de werken Gods in het ryk "der
natuur bewondert, maakt daarom ook gewag van de
Visfchen, zeggende: ,, de zee, die groot en wyd van
ruimte is, daarin is 't wriemelend gedierte, en dat
„ zonder getal, kleine gedierten met groote."Ps. CIV.
vs. 25. Gelyk allerlei dieren op het land leeven, zoo
leeven ook in het water Zeekalven, Zeehonden, Zeewolven,
Zeepaarden, Zeekoeien, enz. Men vindt'er
domme en geluidgeevende, zwemmende, kruipendeen
vliegende,— fchadelyke en nuttige dieren.
\v y vvjlen thans, zonder van deeze Zeemonders te
gewaagejï, onze aandacht alleen maar bepaalen op
de kleinere foorten van Visfchen, welke zich in meiren,
vyvers, en rivieren onthouden: want deezen vertellen
toch ook de magt, wysheld en goedheid van
hunnen Schepper. Om ons hiervan genoegzaam te overtuigen,
willen wy Hechts letten op der zeiverrnaakfel
en beweeging, — op hunne tallooze menigte, —
en op het nut en voordeel, 't welk zy den mensch
yerfebaffen.
Befchouwen wy vooreerst de gedaante der Visfchen;
zoo vinden wy, dat derzclver Iichaamen doorgaands
langwerpig en fraai zyn, 'twelk hun bekwaam "maakt
om het water te klieven, en gemakiyker te kunnen
zwemmen: om de fnelbeid van de beweeging der fcheepen
te bevorderen, geeft men aan de zelven eene foortgeïyke
gedaante. De buikvinnen van den Visch dienen,
om deszelfs beweeging te beduuren, en hem in
evenwigt te houden: want a's hy de vinnen, welke
aan de rechte zydc daan, beweegt, en integendeel die
ter linker zyde dil houdt, en tegen het lichaam drukt,
dan richt zicli zyne geheele bevveeging naar de linke-
L 1 2 zy-

C 454 )
zyde, even als een fchtiit met twee riemen, — indiei
men den eenen ftil houdt — zich altyd wendt naar dien
kant, waar de riem niet in beweeging is. Ook dieren
deezt vinnen om den Vjsch regt én gelyk te houden:
want zoo dra hy van de zelve beroofd is, waggelt
het arm fchepfel heen en weêr, en is niet in Haat
om zich naar behooren te beftuuren. Deeze vnnes
beftaan uit kraakbeenige fpaakjes, welke met vliezen
aan een gehecht zyn, zoo dat zy, gelyk een vrouwenwaaier,
kunnen uirgefpannen en toegevouwen worden:
ook zyn zy met veelerlei {pieren voorzien, dor welke
de Visch het vermogen heeft om de zelve dus naar
willekeur te kunnen uitipreiden, lteevigen en bewee-
en. Doch het zyn geenzins deeze vinnen, welke den
f Isch doen yoortlchieten, maar deeze bcweeging wordt
gemaakt door den fbart, wanneer de zelve zich over
de eene en andere zyde kromt, en telkens met eenen
flag, by welken te "gelyk de ftaartvin uitgefpreid en
gefpannen wordt, weder uitftrekt: door deezè ftootingen
van den ftaart tegen het water zwenjjfcje Visch
voort met minderen of meerderen vaart, naar ae kmcht
jnet welke hy dien flag doet, zoo dat by fótiBj met eene
verbaazende fnellieid, als een pyl ui: een boog kan
voortfehieten, en in ftaat is om de verlte'reizen te onderneemen.
De Matroozen vaaren met de boot wel
eens'op eene dergelyke wyze.
Het gene wy dus verre van de Ocftalfc der Viffclicn
hebben aangemerkt, is genoegzaam om derzelver voortgaande
beweeging, ais mede hunne wending van de
eene naar de andere zyde te begrypen. Maar van waar
komt het, dat zy naar hun welgevallen kunnen klimmen
en daalen? Om deeze vraag te beantwoorden,
moeten wy opmerken, dat de wyze hand des Scheppers,
in dusdanige Visfchen een windblaasje gevormd
beeft, door middel van het welke zulks bewerkftelligd
wordt. Dit wind- of luchtblaasje is voorzien van een
luchtbuis, door welke de lucht in- en uitgelaaten. en
waardoor de Visch of ligter of zwaarder wordt. Wanneer
nu de Visch daalen wil, dan laat hy door deeze
buis een luchtbelletje uit dit blaasje uitgaan, of drukt
•door de fpieren van den buik het blaasje iamen, waardoor

C 455 )
door hy zwaarder wordt en naar beneden zakt; en
wanneer hy wil naar boven komen, zet hy de buiklpieren
uit, waardoor het blaasje meerder lucht verlcrygt,
en de Visch ligter wordt. Zoo dient dan dit
blaasje, om het lichaam der Visfchen in het evenwigt
met het water te houden: want als het zelve geborlten
is, zinken zy als lood, en kunnen niet weêr naar
boven komen. Dit is ook de reden, waarom den Platvisfchen,
welke zich by den grond onthouden, en dus
dit blaasje niet van nooden hebben, hetzelve ook niet
gegeeven is. Wie onzer ontdekt hierin niet eene zonderlinge
Wysheid en Voorzorg van God ? Te recht
worden dan de Godverzaakers door JOB naar de Visfchen
geweezen. om daarin zyne wonderen en Wysheid
te leeren kennen. JOB XII 8.
De fchubben, waarmede de Visfchen bedekt zyn, leveren
ook een genoegzaam bewys op van Gods Altnagt
en Wysheid. Deeze dienen den Visfchen om hen voor
de ajadoeniniien van 't water en voor uitwendige kwetfmgén
te befchutteu, en om te beletten dat zy, door
het geduurig weeken in het water, niet flap worden;
als mede dat het bloed, door de langduurende koude
van het water, niet ftolle. Haar getal is verbaazend
groot; men telt in dén' Karper wel 6coo, in één' Snoek
9000, ja in één Baars wel QOOOO. Met dit dekfel komen
de Visfc'ien ter wereld, omdat zy in hun eerfta
levens-oogenblik de fchubben al noodig hebben. En —
hetgene nog opmerklyker is — alle jaaren groeit 'er
'eene nieuwe fchubhe over de oude been, en breidt zich
naar maate de Visch groorer wordt, naar alle kanten,
buiten de randen van de voorigen uit, byna op dezelfde
wyze als het hout der boomen jaarlyks dikker
wordt, door de by voeging van een' nieuwen kring om
de bast: zoo dat men uit het getal der plaatjes, waaruit
de fchubben beftaan, den ouderdom der Visfchen
kan leeren kennen. Daar en boven zyn deeze fchubben
nog met zeker vlies overdekt,'twelk met een foort
van oly of vernis overtrokken is , waardoor de oudheid
iu 'taanraaken en de vastigheid derfchubbenverooorzaakt
wordt; zoo dat een Visch, zonder uiterlyk
geweld, de zelve niet kan kwyt raaken: indien zulks
L 1
3 by

C 456 )
by ongeluk gebeurt, moet de Visch onvermydelyk fter-
Zicn wy eindelyk op het zintuiglyk geftel der Visfchen;
ook daarin blinkt eene byzondere Wysheid en
Goedheid van hunnen grooten Maaker uit. Hunne oogen
puilen niet voonvaards uit het hoofd, gelyk die
der landdieren; maar zyn plat, om niet van 'twater
befchadigd te worden. Zy hebben geene oogleden
als zynde voor hun onnut; maaralleen een oogluikend
vhes, bekwaam om al wat fchadelvk is af te keeren.
Ook zyn hunne oogen in een' verfchillenden ftand geplaatst:
in de Rond visfchen vindt men de zelve ter
wederzyden van den kop; maar in de Platvisfchen alleen
aan eene zyde, omdat deezen zich meest op den
grond onthouden en alleen noodig hebben op- en zydwaards
te zien, om hun voedfel te bekomen. Wat de
Reuk aangaat, deeze wordt eenpaarig aan de VitTcben
toegekend :. de meesten hebben daartoe aan 't uiterst
einde van den limit twee kennelyke reuk-gaten, en de
ondervinding leert, dat zy door welriekende diadÉÈiangelokt,
en door den frank van anderen verdrjj^Kyorden
: waarom men zich dikwerf van welrfl^Mbas
bedient, om de zelve gemaklyker te vang^^^K H
min kan men twyfelen aan den Smaak deJ^^H».
Zy kiezen immer'; het eene voedfel boven lïcfl^Pedit
kan men duidelyk bemerken aan de CrM^Ee
Goudvisfcben, welken de liefhebbers tot hun v^Hfc
houden: want geeft men den zelven nieuw water^lP!.
ïn veele luisjes of wormpjes zyn, zy verftinden'de zei.
vc met veel grengheid, en laaten de kruimties brood
welke zy anders nuttigen, onaangeroerd. Van Gevoel
zyn de Visfchen geenzins ontbloot: want de ondervinding
leert genoegzaam, welke ftuiptrekkende bewee

( 457 )
hunne oorgaten om wyze redenen zoo klein gefchaïv
wv? C r en
„ Ze n a u I y k s v i n d e n k a n :
T want waren
zy wyd, boe Ifgc zouden zy door de onreinheid der
beroerde wateren, door zand, flyk en fteemjes kunnen
verdopt worden, en de Visch geen' kans zien om zich
daarvan te ontdoen. Wie onzer wordt hier niet gegedrongen,
in verwondering over het oneindig verfland
en de zorg van den hoogen God, ook ten aanzien der
Visfchen, met den H. Dichter te zeggen: Hoe groot
S»SS3$!
m
* alle
*««|
, v i , k
" n n
|" w
y "og meer overtuigd worden,
fier Visfchen en hunne verbaazend iterke voortteelinir
overweegen. Alle Visfchen - de Walvisfchen en êenige
anderen flechts uitgezonderd, welker nut zoo zichtbaar
niet is, en welker fterke vermenigvuldigintr ook
meer fchadelyk dar. voordeelig zoude zyn - vc"mcer-
?nrr,Xf ene
, 0
', 1S el00flyke W v z e
u - Opleuende Natutn-
C!1 vv
fnSSfci ' iar
g e
"omen, dat de kuit van
k c
W NH** " m C e r d a n
^sendertig duizend Eitjes
^ a
n e
' ( i | F ^ n,
gf ^teur heeft dikwerf van zestien
0 1 d e U k
Snr^Mi i , U,C 2 0 0
*. verbaazend groot dit
l i e t Z d v e 15
! ? « P ,
nochthaus niet te vereelv-
ianr^Hf
verm
e"igvuldiging van de Haringen:
want als men overweegt, hoe veele millioenen van de
züvejaarjyks gevangen, en hoe veelen 'er van groote
vis cTOft verflonden worden; ja hoe verbaazend groot
de benden zyn, welke weder naar de Zee te rtigC-
m 0 e t
]\k'crn^
. n i e n b e k e , l n e
n, dat hun getal onbegryp-
lyk groot en oyna te vergelyken is by het zand der
zee. Hier vinden wy de waarheid, van het gene Mo-
God zeide: dat de wateam o v e r.
7t£f y rtbre
rrr° r "S e
» e e n
gewemel van lecvcndi^
zielen GEN. f. 2o. Op deeze onnafpeurlvke verme-
n.gvukh ging d e r V i f f c h e n z i e t 0 0 k vj
neer hy zynen zegen over de beide zodnen van IOSE*
dus uitboezemt; dat zy mogten vermenigvuk igen aj s
Visfchen n menigte. GEN. XLVlIf. l6. IS'twelk
zeer opmerklyk is — Wie moet hier niet erkennen
de wyze voorzorg van den wéldtódigeu Schepper, dat
Wal-

C 45§ )
Walvisfchert, BruinvifTcben, Zeehonden en dergefykc
Gedrochten zoo fpaarzaam vermenigvuldigen; en integendeel
die iborten, wejke het fmaaklyks; zyn en tot
een algemeen voedfel, voor de menfehen verftrekken»
ongemeen fterk voortteelen. (De Visfchen toch 'zyn
de vruebtbaarfte van alle fchepfelen; want 'er is geen
dier, noch op den aardbodem, noch in de lucht leevende,
't welk in vruchtbaarheid by de Visfchen kan
yergeleek'en worden.) Billyk mogen wy dan onze harten
verheffen tot den goedertierenen Schepper en Verzorger
van al wat leeft, dat hy in de trekvisfehen, en
voornaamlyk.in de Haringen, eene neiging heeft gefchapen
, om op gezette tyden, — en wel juist op
dien tyd, nis zy weigevoed en fmaaklyk zyn — uit den
Noorder-Oceaan naar de Noordzee, de Zuiderzee, enz.
over te komen, en zich in onze handen te {lellen. Door
deeze wyze inrichting loopen zy ons, om zoo te fpreeken,
in den mond, en geevcn ons een aangenaam en
'gezond voedfel, het gene wy anders zouden misfen.
En dit leidt ons van zelf tot de befchouwiufcvan het
derde (luk, naamlyk bet nut en voordeel, 't welk de
Visfchen ons verfchafFen.
{Het vervolg en-flot in het volgend nummer.)
Tc Groningen , by Wi 1
Z U I D E M A. 1798.
Boekverkooper aan de Brcede Markt op de
hoek van het Kleine Koude Gat.
Te Amfterdam, by van der Burgb én Zoon, Gravïus,
ffleman en de Vries, Appingadam Knypinga, Farmfum
Westendorp, Haarlem Bohn en Loosfes, 's flage
j. Plaat, Leeuwaarden C. van Sligb, Leyden
Du Mortier en Her ding, Niemvwolda Wetmk»
jwriens^ Rotterdam van,Santen, Utrecht
van Paddenburg, Westzaandam van Aaien,
Winfchoot Pinkers, Winfum
B. Swaagman.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO G E N A A M D E N
GEMEENEN MAN.
*!SSS3S5S3SSS9G!*
Nr. 58.
DE VJSSCHEN, BESCHOUWD ALS ON'WR AAKBAARE
GETUIGEN VAN GODS HEEULYKHEID.
(Vervolg en flot van nummer 57.)
IN iet alleen worden daarmede voorzien de tafels de>
ryken welke dus gelegenheid hebben dan deezen, dan
•genen Visch te kiezen, en naar hun welgevallen eene
aangenaame afwisfeling van fpyze te treffen; de tafels
van armen en behoeftigen worden daarmede ook verzond,
- om Jiunncn honger te ftillen en aan de behoeften
der.latuur te voldoen. Hoe mild is de Natuur
in'Tder1 mensch te onthaalen! Ho C komt zy hem
met haare-Zegeningen als tegemoet! Deeze weldaadig-
in llvS^Tr't 1
^ 11
, 2 J
r eeZerS
. ! !
' S
" i e t m i n d e r
d^in
blykbaar, dat de talryke menigte der Visfchen rwelk
e
> vergelykmg met andere dieren — om dezelve
te onderhouden - den mensch niets of zeer weinig
kosten; nochtans zoo veelen duizenden tot verkwikking
en tot een aangenaam voedfel verftrckken; niet
alleen in zoo verre zy door huh zelven genuttigd
maar ook aan anderen verkocht worden: gelyk dan
2^ Ü
A C
H
V
" y a ! e r a e e n
S neggen, in Holland flechr!
door den Haringvangst meer dan twintigduizend Huisgezinnen
hdn beftaan plegen te hebben; om nu niet
te -gewaagen van alle de genen, welke in Frankryk
Schotland, Engeland, Noorwegen en Denemarken,
waar deeze Visch ook gevangen, gezouten, gerookt,
en alzoo byna door de gëheele wereld verzonden wordt
- daarmede hunnen kost winnen; voornaamlyk, naï
Dea' Sommigen meenen in

( 4Óo )
het jaar 1316) de kunst heeft uitgevonden, om de zelven
te kaaken en te zouten, en daardoor lang voor
bederf te bewaaren. Hier by fcHiet my te binnen:
men leest van keizer K A R E L den V Y F D E M , dathy,
op zyne reis door Flaanderen, zich het graf van deezen
W I L L E M B E U K E L te Biervliet heeft laaten wyzen
en op het zelve, tot eerbewys, eenen Haring heeft
verteerd.
• Maar wat is hier nu onzepligt, myne Leezers! wat
anders, dan ook dit, gefchenk uit de hand van den
milden Gcever dankbaar te ontvangen en zyne onverdiende
Goedheid te pryzen? welke dit gedeelte van zyne
fchepfeleu ook voor ons heeft voortgebracht. Want
voor ons ftroomen de zeeën r
.n rivieren; voor ons leeven
de talryke benden , weike daarin wemelen; voor
ons onderneemen de Haringen en andere trekvisfehen
hunne verre reizen; voor ons worden zy gevangen,
en verftrekken aan armen en ryken , aan geringen en
aanzienlyken, tot een goedkoop en gezond voedfel: in
één woord, voor ons heeft de milddaadige ïSchepper
de overgroote menigte van Visfchen gefchapen, en wy
zouden nalaatig zvn om zulks met dankzegging te erkennen,
en God de eer van zyne Magt, Wysheid en
Goedheid te geeven, welke in alle zyne werken zoo
.heerlyk uitblinken! Geeft dan den Heere, gy Volken!
geeft den Heere eer en fterkte : Geeft den Heere de
eer zynes naams: aanbidt den Heere in de heerlykheid
zynes heiligdoms. Ps. XCVI. 7-9. die over de Visfchen
der zee heerscht, de zelve in menigte vergadert,
en dus ook in het water voor ons eene tafel bereidt.
Laat ons tot flot met een' keurig' Dichter opzingen:
Hoe weem'len, in de wyde meiren,
De ontelbre groote en kleine heiren
Van fcheps'len, door uw magt gewrocht!
Wy zien den Leviathan zwecven
En dart'Ien, waar de kielen ftreeven,
Door' u geleid op haaren togt.
AI, wat hier leeven heeft ontvangen,
Wacht op uw gunst, opdat uw hand
Met fpys voldoe aan elks verlangen,
Naar zynen onderfcheiden ftand. «VER,

C 462 )
met den anderen: wv hebben alforfoïa., 1
maar wy vonden 'er geen £ fv
d
7"?
g e t a a n
'
fchrikr man i Kelens. Wat «vierden wy ver-
f ^ W i S l o o ^ e T
,C d ü
of veêren ' rP f V
JömpdmeeT cn p V,0È
. hten
> d e e
men toch die «eden fa^b^**
N.... Dat weet ik niet.
^hoonde vederen
^ kragen zyn
V n e
^
! h ö e k w a
de fji £"irS ^wSonfS ^ ^ « V ^ H
° e k
e
»
?Ü9 # "'i waaiom maakcn zy d er^elvke l-.-,„
fen? Lr. welke fchndelvke invloedf kunnen
Jk van die kransjes denk? Jzie dè v v ,
b 0 n
L Enh e
oeT
g W
to
J"?^ -aï^ióe dervct
gen, welke de hoenders mesten! W ïedS vér"
koopen deeze veêren aan de
de zelven onder andere veêren vermenoe 'nJ
vederen van gemeste dieren zynde? zlTver n '
vette Hof vérfamélt zich aan 1 punfe? der vel ref
IKÖt zyn. De hoopen Hechte wol, welke in uw bed
f
zyn,
'

C 463 J
zyn, zyn 'er niet in geraakt door de Hekfen of Toveraars
maar door den Winkelier, die u de zelve
voor veêren verkocht heeft. - Dit is het «nonifte e n
. yollcdjgfte kransje van allen; vereer my het. Was het
e t
£dt
d r
h,r
° 0 g S e h 0 U
, d e n C n
goed omge^
icnudt, het zou zoa volkomen niet geworden zyn Ar
zoudem zich zoo veele veêren niet by elkander gepakt
T e £ n
vnUrh" £
' "f 6
"' uwe verklaaring is
valsch Men maakt my van daag nog niet wys, dat
die veêren zoo toevallig by elkander geraakt zvn Daar
hebben vast anderen de handen meê'in geha?
h i e r i s n u b e t b e s t e
0W' A kransje, 'tls wel een
aai tig ding; maar toch is het, myns bedunkens al
zoo eemgzins kinderachtig, te willen geloov , dat tot
d famènftelJing van diergelyke kransjes, luiitengewoone,
meer dan menschlyke en bovennatuurlyke krachten
en vermogens yereischt worden, 't Is immers flechts
een onnozel hoopje iaamgepakte vederen. Men behoeft
waarlyk mef te kunnen toveren, om zoo iets te maaken.
Toeff. de vette vederen aan 't zwceten geraakten,
pakt» zy zich te famen. Even gelvk: men in
«en winterteen'kleinen fneeuwbal door S E tot eeï
ontzachiyken klomp kan doen aanwasfen, zo" ook kan
een kleine hoop. veêren een tamelyk kransje wo d
van
m
é r C
V a n
h?d°T T "i / ° f
Sn door 't maal „
van liet bed dan hier dan daar gefchud wordende
vermeerdert zich allengskens, dewyl andere vSe en
zweetende veêren dit klein hoopje ontmoe en ën 'er
zich aankleeven. -Ook het wasfen der bedden Sn al
mede de^rzaak van een' ineenzakten têTvSen
L n
UU A'A ^T" , a l s m e n h i c r e e n s b
y rekent, dat veele
bedden (en ook uw bed^ door kinderen dikwérf nat
gemaakt worden, en in veele huisgezinnen dTzelvë
zelden gedroogd en recht omgehutfeld worden • $h
behoort het ons te verwonderen, dat de veêren mer
erger ,„ een pakken. Nu fnydt'men zeidén bedden
open dan ingeval van tovery: maar indien men eens
meer van die gemeene, en door kinderen of EstS
den beflapene bedden Cwant op de zoodanige vvordr
het minst acht gellagen) opende, ik verzeker man,
Mm 3 d7t

C 4*4 )
dat 'er dan honderden van kranten zouden gevonden
worden, zonder immer of ooit eenig nadeel gedaan te
hebben aan hun die 'er op {liepen.
Daar h'hhen vast anderen de handen mede m gehad,
hebt gy zoo ftraks gezegd. Gy doeldet op de Toveraars
of Toveresfen, welke men in deeze Provintie
meestal Hekfen en aan de Friefche grenzen Tjoenders
noemt. Vooreerst moet ik u zeggen, dat. het geheel,
en al tegen den inhoud der Kristeiyke leer is, aan 10veraars
te geioovcn, en dat God ons in den Bybel dikwerf
voor zoodanig bygeloof gewaarfchuwd heeft: om
deeze redenen moeten de Avondmaalgangers onder die
Kristenen, welke men Hervormden noemt, plegtig erkennen
, dat zy niet aan de zotte praatjes van Hekjery
of Toveraars gelooven. Immers de Predikant leest uit
het Formulier des H. Nachtmaal: de volgende uitdrukkingen
voor: „ Daarom wy ook na het bevel van
Christus en van den Apostel Paulus, alle die zich
" met'deeze volgende lasteren of ondeugden betmet
" weeten, vermaanen zich van den tavel des Heereti
" te onthonden, en verkondigen hen, dat» geen deel
" in 't Ryk van Christus hebben, als daar'zyn ——
" alle Tovenaars en Waarzeggers, die vee of men-
" fchen, mitsgaders andere dingen, zegenen, en die
" zulke zegeningen gelove geeven." Het wik zeggen,
dat zv welke gelooven dat 'er Toveraars,«Hekfen,
Tioenders, Waarzeggers, of Wikkers zyn, of aarmeemen
die zotte en belachlyke vernaaien, aangaande de
krachten en vermogens van genoemde lieden, — dat
de zulken maar lang geene waare en echte Kristenen
zvn Praat 'er dus niet meer van! Doch ik zal er
pens binnen kort een* fristenen avond aan befteeden,
om u "oed te beduiden, hoe bedroefd eenvoudig het
is, aan die laffe dingen geloof te flaan.
N Drink uw kopje uit, Janöom! Nu, nu, zoo
heb ik het nog niet gehoord: ik heb 'er nooit aan ge­
dacht of die kransjes ook op eene andere wyze konden
veroorzaakt zyn. ^ G y l i e J e n d e n k t n i e t ! het is 11
te vêel moeke. Gy gaat altyd het oude koepad, t
Lelk uwe Voorouders gingen, en - wee den genen,
die 'er van durft afwyken!

( 4% )
N... 't Is waar, Janoom! maar ik heb nog eene
zwadrigheid; Hoe worden die kransjes toch zoo rond?
Ik. Waarom worden boomen, appels, pruimen,
bloemen, komkommers, meloenen, abrikoozen, perfikken,
wyndruiven, enz. rond? — Waarom zyn, de
regendroppels, waarom is de hagel rond, die uit de
lucht valt? Als uw Vrouw hofmansdrupjes gebruiken
wil, en gy de zelven uit het Hesje laat uitloopen, uit
welke oorzaak hebben die droDpels een ronde gedaante?
— Nu, weet gy 't? - - Dat komt van de
lucht, die allerwegen is. Die dingen, welke wy zoo
even genoemd hebben, worden van alle kanten evengelyke
zwaar gedrongen en geperst door de lucht, en
derhalven is de rondheid 'er een natuurlyk gevolg van.
Is u deeze reden te gezocht? my mede. Doch deeze
rondheid der kransjes laat zich gemaklyk begrypen:
neem zelf eenen hoop vederen, en leg de zelven met
de punten aan elkander, en ik verzeker u, dat het een
•ronde figuur zoude worden. Dit gaat zeer eenvoudig ,
zonder eenige tovery, toe.
Het kólTyketeltje is leeg; myn pyp is uit; en de dag
is verloopen: laat ons nu ook eens een einde maaken
van het* kranke en van ons gefprek! — Geef my een
goede warme" Hoof. (Grietje hragt dezelve.*) Nu zal
ik de faamgepakte veêren los doen worden. (Na een'
langen poos op de ftoof gelegen te hebben.) Zie,
vriend! nu deeze veêren alle goed gedroogd zyn, kunt
gy ze uit eikanderen wryven. Zy zyn dus niet kunstig
in elkander gevlochten, maar door de vettigheid
aan een gekleefd. Waren ze aan elkander getoverd,
dan zou de gewaande Toveraar die zekerlyk wel zoo
goed in een gefutfeld hebben; dat wy ze enkel door
deeze wryving niet van elkander konden fcheiden. _
HET GROOT NADEEL DER ONKUNDE.
Êen arme daglooner in Duitschland had eenen broeder
buiten 'slands, die wel 20 jaaren afwezig was
geweest; en de menfehen geloofden dat hy dood was,
omdat zy in 't geheel niets van hem hoorden. Op
ze-

I
C 466 )
zekere» dag kwam [cv een brief aan den armen daglooner,
juist toen by in de ftad was. Maar dewyl die
man noch gedrukt noch gefchrecven fchrift leezen kon
ging hy met den brief naar zynen Waard, en verzocht
dat die hem den brief wilde voorleezen. De Waard
dien brief ecnigen tyd ftil voor zich geleezen hebbende
zeide tot den daglooner: „ Hoor, in den brief
.„ itaat dat uw broeder buiten 's lands overleeden is,
„ en u honderd guldens gemaakt heeft: maar gy moet
„ terftond komen, en het geld zelf af haaien." ,, Wel
„ myn tyd! zei de daglooner, waar moet ik dan heen
" &
0 1 1 h e t
' / e l d t e h a a l e
»?'" — „Naar Amiler-
„ dam , zeide de Waarde twee honderd uuren van
V
b i e r
'
d a a r
I»gt;W geld." - „Wel zoo, zeide
„ de man, twee hónderd uuren heen, twee'honderd
„ uuren weerom, - dat zyn vier honderd uuren- en
.„ dan zou my immers de reis en het verzuim bv den
„ naderenden oogst byna meer' kosten, dan ik erven
„ kan. Hoor, zeide de Waard, geef my den
„ bnet, en verkoop my uw recht op die erfenis voor
„ tachtig guldens; dan kunt gy hier Uwen, en ik zal
„ wel zien, dat ik fchadeloos blyf. Maar gy moet
„ geen mensch iets van deezen handel zege-eii. Wilt
,, gy dit doen ?" - „ Zeer gaarnantwoordt de daglooner.
De AVaard haalde het geld, en telde hem tachtig
guldens toe. De daglooner bedankte hem, nam
dit geld, en ging vergenoegd naar huis.
Maar yerfcheidene jaaren daarna, toen de Waard,
die intusfchen een woest leven geleid had, en arm was
geworden, op zyn fterfbed lag, belcedt hv met veel
angst voor zynen dood, dat hy den armen" daglooner
had bedroogen: want dat in dien brief had ^eftaan-
„ dat aan hem, welke deezen briefin Amfterdam'bv
„ zekeren man vertoonde, vier duizend guldens feu
„ dus veel meer,. dan de Waard aan den daglooner
„ had gegeeven) zouden toegeteld worden."
Welke vier duizend guldens hy dan ook ontvangen
maar op een buitenfpoorige wyze doorgebragt had.
Te Groningen, by W. Z U ï D E M A. 1708."
Eoekverkooper aan de Breede Markt op de
hoek van het Kleine Koude Gat.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAR
N'. $9-
OVER HET BEGRAAVEN DER LYKEN
IN EN BY DE KERKEN.
D e menfehen hebben van de vfoegfte tyden af hunne
dooden begraaven, en ook naderhand verbrand. Dtf
reden,welke den leevenden hier toe genoodzaakt heeft,
is zeer natuurlyk: wanneer het leven in het dierlyk
lichaam uitgebluscht wordt, gaat het zelve fchielyk
tot verderf en verrotting over, Waardoor de voorheen
geliefde voorwerpen nu fchrik en afkeer verwekken
aan den overgebleevenen vriend, ja zelfs fchadelyk
en nadeelig worden voor de gezondheid der leevenden.
Niets is derhalven natuurlyker, dan zulke nu affchuwlyke
en fchadelyke lyken van zich te verwyde-»
ren, en te zorgen, dat ze geen nadeel kunnen veroorzaaken.
Het begraaven der doode lichaamen in de
aarde fchynt wel zoo voegzaam en meer natuurlyk te
zyn, dan het verbranden; immers het lyk wordt i«
de aarde ontbonden, en geeft daar door deszelfs beftaandeelen,
welken het uit de aarde had, aan de zelve
weder om te dienen tot bevordering van den groei
van planten, boomen en gewasfen, en hier door weder
onderhoud aan leevenden te verfchaffen. Niets
toch gaat op deezen aardbodem verlooren; maar alle
planten en dieren keeren weder tot de begiitfelen, waar
fc.Deel. Nan «k

C 468 )
uit zy genomen zyn, om tot voedzel aan de opvolgenden
te verftrekken.
Het gebruik om de lyken in de gemeene aarde te
begraaven, is derhalven het eenvoudigfte en meest met
de natuur overeenkomende. Dit hebben in de vroeg*.
fte tyden de üudvaders reeds gedaan. ABRAHAM
kocht van EPHRON, den Hetbiter, een' akker lands,
waarin een fpelonke was, tot eene erf begraafplaats:
want de Aartsvader wiide geen gebruik maaken van
de vriendlykheid der Ueibilen, welke hem hunne begraafplaatfen
aanboden , zeggende : „ begraaf uwe
„ dooden in de keure onzer graven, niemand van ons
„_zal zyn graf voor u weeren, dat gy uwe dooden
„ niet en zoudt begraaven." Waaruit genoegzaam
blykt, dat het begraaven der dooden toen reeds algemeen
aangenomen was, als mede dat dit in de opene
lucht gefchiedde, gelyk ook deeze gewoonte by alle
bekende volkeren van den aardbodem heeft ftand «-ehouden:
de Kristenen alleen hebben; in laatere tyden,
het begraaven in en by de Kerken begonnen.
. 0 m
den oorfprong van het begraaven der lyken
m en by de kerken des te beter naar te fpooren, zullen
wy- kortlyk onderzoeken, wat dien aangaande by
de meeste vroegere volkeren heeft plaats gehad.
De Jooden , zeer gezet op de uitwendige reinheid
van perloonen en heilige plaatfen, begroeven altoos,
en ook nog tot op deezen dag, op een' goeden af»
ftand buiten de legerplaatfen enfteden, en dit gefchiedde
op, Gods uitdrnkkelyk gebod en bevel. Het doode
lichaam van onzen Zaligmaaker JESUS, aan geen
bederf of flank onderhevig , wierd buiten da Stads
poorten begraaven. De Turken en Oosterfche Volkeren
handelden hier omtrent desgelyks. By de Grieken
was het eene wet en ftandvastige gewoonte, de dooden
te begraaven aan den gemeenen weg, of voor de
Stads poorten. By de Romeinen is dit ook Ileeds
ifl- gebruik geweest: by hen wierd by eene nitdrukkelykewet
wel ftrengelyk verbooden, om binnen de Steden
eenige lyken te begraaven of te verbranden. Ook
begroeven of verbrandden de vroegere Noordfche volkeren
en onze Voorouders ia de Heidenfche tyden,
altyd

C 469 )
altyd hunne lyken buiten de fteden en plaatfen. Met
één woord, het geheel menschdom wierd, van de onheugelykfte
tyden af, geduurende meer dan vyf-en-twintig
honderd jaaren, buiten den kring en de maatfehappy
der leevenden begraaven.
De eerfte Kriftenen volgden, ten minften drie geheele
eeuwen, deeze aêloude gewoonte. Zy hadden hunne
begraafplaatzen buiten de fteden en dorpen In zekere
holen of fpelonken. Deeze begraafplaatzen hadden
zy zoodanig ingericht, dat de zelve voor hunne
vervolgers verborgen waren, opdat de lyken der martelaaren
in 't[byzonder daarin ongefchonden mogten blyven
rusten. Dikwyls vergaderden zy te famen in deeze
holen, by tyden van vervolging, ter uitoeflening
van den Kristclyken Godsdienst: want de vervolging
liet hun hiertoe veeltyds binnen de Stad geene vryheid:
en dit fchynt de eerfte aanleiding gegeeven te
hebben om de denkbeelden van begraaf- en Godsdienstplaatfen
te verëenigen.
Zoo dra 'er rustiger en gunftiger tyden voor bet
Kristendom kwamen, begon zich meer en meer de
diepe eerbied en het bygeloovig zwak der Kristenen
voor het overfchot der Apostelen en martelaarcn te ontwikkelen.
Onder den druk der vervolginge gaf men zich reeds
de grootfte moeite , om hunne beenderen of andere
overblyffels te verfamelen, en de zelven in eene veilige
plaats over te brengen. Men was, naamïyk in het
denkbeeld, dat de zelve eene byzondere heiligheid aan
zich hadden, en het vermogen bezaten om wonderdaadig
te geneezen; den duivel te verbannen; rust te
geeven aan de zwervende zielen, en hun de voorbidding
der Heiligen in den hemel te bezorgen. Al verder
meende men, dat deze beenderen en overblyffels
zeer gefchikt waren ter opwekking van den gods-
'dienftigen aandacht en den yver voor het Kristengeloof.
Het is dus niet te verwonderen dat men, in dit
beuzelachtig geloof, zich met alle magt beyverde,
eerst, otu de gewyde graven in ftille bedevaart te bezoeken;
dat men daarna, in tyden van vryheid, 'er
Nnn 2 zeer

C 470 )
«eer opgefteld was om de heilige beenderen en overblyffels
naar de Steden te vervoeren, en ter eere en
beveiliging daarvan, over de zelven Bidhuizen, Capellen,
Heiligdommen en Altaaren te (lichten; waar
van de eene dikwyls ryker en prachtiger was dan d$
andere. Het is dan ook verder niet te verwonderen,
dat men eindelyk zich, na zynen dood, digt by het
overfchot van den befcherm- heilig deedt begraaven;
want ieder kerk was in dien tyd aan een' byzondcrea
Heiligen als der zeiver patroon, en de beguuftiger van
»llen, welke kerkelyk daartoe behoorden, toegewyd.
Conflantjn de groote, de eerfte kristen-Keizer in het
Oosten, overleedt omtrent het jaar 340. Hy was de
eerfte, die op zyn eigen uitdrukkelykc begeerte in
het voorportaal van de fchoone Kerk der Apostelen
te Cotiftantinopolen, door hem zelven gedicht, wierd
bygezet.
Dit fchadelyk voorbeeld wierd zeer fchiclyk nagevolgd,
eerst door Keizers, Bisfchoppen, Edelen, Geesrrelyken,
uitfteekende Godvruchtïgcn, vermogende lieden,
en eindelyk, gelyk het gaat, door iederëenen.
Echter hebben verfcheidene Keizers, Bisfchoppen en
Kerkvergaderingen zich tegen dit wangebruik verzet
door openbaare beveifchriften en wetten; zelfs tot aan
het einde der dertiende eeuw toe. Men vergunde al-
Jeen de begraafuis in de kerken aan Keizers, Bisfchopr
pen, beroemde Heiligen, Patroonen der Kerken, en
aan Heeren en Vrouwen van heerlykheden. Door deeze
middelen wierd deeze fchadelyke gewoonte wel van
tyd tot tyd eenigzins beteugeld, doch nimmer waren
ge in ftaat de zelve geheel uit te roeien: want de toeneemende
geestdrift der Kristenen maakte telkens we-
-derom nieuwe inbreuken op de wet. Eindelyk kreeg
^eeze fchadelyke gswoonte zyn volle beflag, en wierd
algemeen door de vergunning van laatere Keizers,
Welke aan een' ieder in dit ftuk de vryheid lieten om
zich in de kerken te mogen laaten begraaven.
Tot.het algemeen-worden deezer gewoonte, werkte
„•ook niet weinig mede de geldzucht der Geestelyken
van dien tyd, die de graflieden in de Kerken op hoogen
prys bjelden, aldus hun voordeel doende met de
zwak-?

( 4?ï )
«wakheden der keken. Zy verkochten de zelven duurer,
naar maate zy dieper in- en nader by het Hoofdaltaar
waren. Hier van daan kwam het, dat eerst de
voorportaalen . en ingangen met graven vervuld wierden,.en
daarna het ruim der kerk, het kruispand, en
het choor voor en agte.r het hoofd-altaar.
Intusfchen nam hierdoor zoo verbaazend toe het
aantal van dooden, die, in vroomen yver, ter kerke
wierden ingedommeld, dat de geringere en arme lieden
zich weldra moesten vergenoegen met het kerkbof,,zynde
de opene piaats rondom "de kerk, daaraan
behoorende; welke echter vooraf plegtig wierd gevvyd,
en hun, fchoon onder den blooten hemel, verzekerde
van de nabyheid en krachtdaadigen onderftand der heilige
beenderen.
Zie daar dan den oorfprong van eene gewoonte,
welke Dit een zwak en bygeloovig denkbeeld der Kristenen
gebooren wierd. Deeze gewoonte heeft zich, te
gelyk met den Kristelyken Godsdienst, van land'tot
land-in Europa uitgebreid, en is ook niet eer, dan
met de aankomst van het Evangelie, in ons Vaderland
aangekomen. Voornaamlyk fchynt het tegenwoordig
wangebruik in en na de dertiende eeuw meer
•algemeen in zwang te zyn geraakt.
Zoo veel nadeels (lichtte "dan het voorbeeld van éénen
Keizer, 'twelk door een ligtgeloovige menigte met
geestdrift wierd nagevolgd, en -aangepreezen door-de
prikkeling der eerzucht op het menschlyk hart, als
ook door de eigenbaat en geldzucht van behoeftige
Geestelyken. .
Onbetwistbaar is hef echter, dat de Kristenheid, federt
een paar eeuwen, in dit (luk veel verlichter is geworden.
Zeer veele kundige en vermaarde manneri
hebben zich dikwyls openlyk en kloekmoedig tegen dis
overoud en wanvoeglyk gebruik verzet; ook hebber»
zy niet zelden in hunne periboncn een loflyk voorbeeld
gegeeven, door zich na den dood. buiten de Steden te
doen begraaven. Zelfs vindt men geheele Steden en
Staaten, waarin het begraaven in en by de kerken door
de hooge Overheid voidrekt is verbooden en afgefchafr
Ja men kan veilig zeggen, dat niet alleen het verftan-
Nnn 3 digst

C 4?* )
digst en beste gedeelte van onze Landgenoofen, maar
ook van andere volkeren, zelfs van gantsch Europa,
eenftemmig het nut van buiten begraafplaatzen erkent'
doch niettegenftaande dit alles, heeft het tegengeftelrt
wangebruik zich tot op deezen dag vry algemeen (taande
gehouden. Voor het naaste moet dit hier aan worden
toegefchreeven, dat men onder Kristenen van allerlei
gezindheid nog maar al te veei zwakke gemoederen
vindt, die of nog befmet zyn met het voorouderlyk
bygeloof, of, door een ander zwak beheerscht,
eenen zeer hoogen prys op hnn eigen graf in of by
de kerk (tellen, die het voor hunne grootfte eer en
geluk rekenen, na hunnen dood by hunne Familie-beenderen
te liggen, en vooral na by den Predikftoel, of
by of op het choor; althans die het begraaven buiten
de Stad in de ruime lucht, ter goeder trouwe, voor
eene verachting en heiligfchennis houden.
Hierom willen wy ons nu nader trachten te overtuigen
van bet onnoodige, zeer vianvoeglyke en hoogstnadeelige
der begraavingen in en by de kerken, waarvan
wy den beuzelachtigen oorfprong tot hiertoe naar
waarheid hebben opgegeeven.
Het begraaven der dooden in en by de kerk is volftrekt
onnoodig. Waarom toch en in welk opzicht zoude
een lyk heiliger of veiliger rusten in of by een kerk,
dan wanneer het in een bekwaame plaats onder den
blooten hemel ligt?— De Aarde toch en baare volheid
is des Heerem: overal rusten onze lichaamcn in den
fchoot van onze algemeene moeder, de Aarde; overal
bedekt ons het heerlyk verlicht Hemelgewelf. Hy, die
den Hemel en de Aarde vervult, is zoo wel naby ons
in het eenzaam veld, ja op den bodem der zee, als ter
•plaatfe van den Godsdienst. Ook kan ik niet zien, dat
een lyk veiliger in of by een Kerkgebouw dan op eene
buitenbegraafplaats zoude rusten. Immers de misdaad
van lyken in de kerken en op de kerkhoven te
berooven, ie vry oud en gemeenzaam in ons Vaderland:
men gruwt, als men nagaat alle mondelinge e»
gefchreevene berichten omtrent het roekeloos en ftnaadlyk
behandelen der beenderen, ja der nog onvergaane
lyken in veele plaatfen en groote Steden. En dit kwaad
is

( 473 )
js meestal een noodzaaklyk gevolg van het begraaven
binnen de Steden en Kerken. Ja menig een zoude
nimmer zyn lyk aan de kerk overgeeven, indien hy
wist, hoe men met dat van zyne Voorouders hebbe
omgeiprongen.
Zeker is het althans dat een buiten begraafplaats,
vooral indien zy genoegzaam ruim was, veel gefchikter
voor de rust der dooden zyn zoude, en niet zoo
veele wegen openlaaten voor de graffchenders.
Even nutloos is het begraaven der dooden in en by
de kerken voor de leevenden. Wat nut, wat voordeel
zou het hun kunnen aanbrengen? Zal het hen gemeenzaam
maaken met de gedachte des doods? Zal het
hun indrukken van hunne derflykheid geeven, en tot
godvruchtige overdenkingen opleiden? Ja, als ieder
Kristen welgedeld was; Ja, als de kerkganger nooit
vergat, dat hy zit en treedt op het ftof der dooden, op
het gewormte, dat ook hem zal verteeren. In dit geval
kon men hoopen, dat de nabyheid der dooden
onder de leevenden, byzonder by het oefenen van den
Godsdienst, eenig nut zoude ftichten. Dan! de ondervinding
leert ons overvloedig, hoe weinig indruks
dit gebruik, door de gewoonte, op den geest der menichem
maakt; hoe los en ongevoelig men zelfs de treurige
lykdatie naar het graf volgt, en de dof klinkende
kist onder den grond hoort wegdommelen. Wat zal
dan, vraag ik, het onopgemerkt verblyf der dooden
in onze kerken voor nuttigheid hebben?
Men zoude, dunkt my , het zelfde oogmerk, en
«ogelyk beter, bereiken kunnen, indien riten de lyken
in de opene lucht aan den gemeenen weg, of op een
bekwaame afgelegene plaats begroef. Aldaar kon de
denkende Wandelaar zich, in dille eenzaamheid, aan
het voorledene gefiacht en aan zyne eigene derllykheid
herinneren. —
t De gewoonte om in en by de kerken te begraaven,
is niet alleen onnodig, maar ook zeer wanvoeglyk.
Indien de Steden en Kerken gefchikt zyn tot woonen
vergaderplaatzen eener maatfcbappy van leevenden,
dan is het in de daad een zeer wanvoeglyk gebruik'
deeze plaatfen. te beballaste« reet het «verfchot der genen,

C 474 )
Ken, wien de dood het lidmaarfchap in die mnatfchappy
reeds ontnomen heeft, en die reeds werkelyk door
anderen zyn opgevolgd. Het is even het zeifde, als
of men een nieuw huis wilde bouwen, en de benedenfte
verdieping daar van vullen met al het vuile en
den afbraak van het oud vervallen gebouw, dat voorheen
aldaar geftaan had; — en wie voelt niet het ongerymde
en redenlooze daarvan?
Hoe wyd ook anders het verfchil moge zyn tusfchen
de menfehen, over den geheelen aardbodem verfpreid,
hier in komen zy allen genoegzaam overeen, de Jood,
de lurk, de Heiden, de Wilde, dat zy gruwen en
een huiverenden afkeer hebben van het doode aas
hunner natuurgenooten , en dat allen het zelve van
zich poogen te verwyderen. In de dieren ontdekt
men de zeilde neiging, door den Schepper als *t war»
in hun gelegd. Immers zy ontdoen zich van hetgene
enkel fchadeiyk is; zoo wenden de by, de mier, en
andere diertjes hunne yverigfte poogingen aan om een
lyk uit te werpen, dat zich in hunne kleine wooning
bevindt.
Voorts, welk verband heeft toch een doode met da
leevenden? Wat gemeenfehap is 'er tusfchen de plaatfen
van Godsdienftige famenkomsc der Kristenen en
— koude lyken? Geene ter wereld immers; of hoorde
ooit een doode den flauwftcn weêrgalm onzer "-ezangen,
gebeden, leerredenen? drong het Evangelie
des levens immer door doffe zarken tot de donkere
grafplaats? Klom 'er in veertien eeuwen wel een enkele
Godverheerlykende zucht, verwekt door zedelyke
indrukken, uit deeze grafffeden ten hemel? — Redenloos
denkbeeld! — neen! — „De dooden zullen
„ den Heere met pryzen, noch die in de ftilte zyn
„ nedergedaald, maar wy zullen den Heere loovenI —
,, de leevende, de leevende, die zal Hem looven*
Ps. 115: 17, 18.
QHet vervolg en flot in het volgend nummer.)
Te Groningen, by W. ZUIDEMA. 1798.
13oekverkooper aan de Breede Markt op de
hoek van het Kleine Koude Gat.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO G E N A A M D E N
GEMEENEN MAN.'
N r
. 60.
OVER HET BEGRAAVEN DER LYKEN
IN EN BY DE KERKEN.
(y•rvolg van nummer 59.)
W ilmcn by bet graf der zynen zich de vertroogi
teude gedachte hunner zalige verryzems regt levenX
voor den geest brengen, hoe veel. gefchikrer is daar?
toe eene plaats, onmiddelyk overdekt door den hooien
hemel géköesfèrd door de alles bezielende zon, fl
k ns doorweekt van vruchtbaare regen- en dauwdrup,
pelen, en aan alle kanten omringd van een bloci-ndp
natuur, welke ons jaarlyks de aangenaanfStfS
geeft van het hcerlyk leven uit détPdood op den dag
zulk ee.ie plaats, dan een dof, befboten, noch groei
noch bloei vertoonend kerkgebouw, waarin de Ivkert
als m een eeuwigen kerker met zarkdeuren, die' dik"
wyls byna ontelbaar zyn, worden gevangen gehouden
Er , s derhalven geene dc minde famendemming Vs- 1
fchen eene begraafplaats en de plaats, waarin wy onzen
Godsdienst oefenen; integendeel heeft de verce-
rnging deezer denkbeelden iets zeer aandootlyks i n
" i~ J ,
1 5 0 nbelW)
t 'stl'aar, dat Jooden en Heidenen
altyd hunne Heiligdommen in den hoogden craad
vnnl ? b
l °£ FW^WR"»
l o e
onteerende is het'dan
voor den Knstelyken Godsdienst, dat deeze de Hei'
a 1 , U e e l
• - Ooo jjg.

( 4/6 )
ligdommen openzet ter infameling van rottende lyken,
en van al den flank, welke daar door wordt uitgegewaasfemd!
•— Woont God op eene byzondere wyze
in de vergadering van zyne veiëerers, ja vertegenwoordigt
zich Jefus Kristus daar, waar twee of drie
ïn zynen naam te famen zyn, — - billyk moet het
ons dan verontwaardigen , dat wy famenkomen en God
dienen in zyn huis, onder het uitdampen van de vuilfte
onreinheden; dat wy, bezig met het oefenen van
eenen Godsdienst, die enkel zuiverheid ademt, een
befmette lucht inademen: met één woord, liet is een
groote fchande, dat wy eenen tempel, tot den dienst
van den hoogen God gefchikt, vrywillig veil geeven
tot een verblyf van een aas, dat niemand onzer, dat
noch Heiden, noch Turk, noch Jood in zyn eigen
huis zoude willen dulden.
En nog zoude deeze gewoonte, hoe weinig noodzaaklyk,
en min voegzaam ook, eenigzins te dulden
zyn, was zy niet te gelyk ten uiterften nadeelig voor
ons leven en gezondheid.
Het nadeel voor de gezondheid, veroorzaakt door het
begraaven in en by de Kerken, zal ik voornaamlyk
uit tweederlei oorzaaken afleiden.
Vooreerst, uit de -werkingen, te weeg gehragt op
leevende lichaamen, door vef rottende en pinkende uitwaasfemingen,
die uit doode dier/yke lichaamen opgeheven
en in de lucht verjpreid werden. — Ten twee-;
den, uit de kwaade gevolgen, welke dezelve vtroorzaken,
wanneer ze voortkomen uit doode lichaamen , d.'e
van eene hefmetlyke ziekte zyn aangetast geweest.
Wat het eerfte ftuk aangaat, moet ik vooraf eene
bekende en beweezene ftelling onder de geneeskundigen
, aanhaalen, dat naamlyk de dierlyke lichaamen
uit hun' eigen' aart, en aan zich zelf overgelaaren,
tot verrotting evergaan; zoo dat het zeer te verwonderen
is, hoe de natuur, door middel van het levensbeginfel,
het menschlyk lichaam daar tegen zoo lang,
geduurende den tyd van 60, jo, ja zelfs 80 en 90
Jaaren bewaart, en de verdervende verrotting verhoed
en al keert.
JCe natuur meet derhalven daar toe zekere middelen
aan-

C 477 )
aanwenden, en al het gene dezelve daarin ftoort, is
nadeelig en bevordert bet bederf. Het zoude hier niet
voegen deeze middelen op te noemen. Ik zal alleen
één, 'twelk voornaamlyk tot ons oogmerk, dienftig is,
meiden, te weeten, zuivere lucbt.
Het is ten uiterften nadeelig voor de gezondheid,
eene lucht in te ademen, die met rottende en verdervende
nirwaaflemingen opgevuld is. Hier uit ontdaan
veeleriei ziekten, kwaaien en ongemakken, kwaadaartige
koortfen enz. Dit is eene beweezene zaak", enhet
is daarom onnoodig hier van voorbeelden by te
brengen, Dit nadeel heeft niet alleen plaats, wanneet
men bedorvene lucht inademt, die bellooten is in een
vertrek of gebouw, maar ook wanneer diergelyke rottende
uitwaafïemingen in de opene lucht plaats vinden.
Meermaalen zyn hier uit volks-ziekten ontftaan , en
hebben groote verwoestingen onder het Menschdom
aangerecht. Wanneer wy nu nagaan, wat 'er plaats
heeft in 't begraaven van lyken in en by de kerken,
zoo zal het niet moeilyk zyn de fchadelykheid daarvan
aan te toonen.
Oagelyks worden 'er in een beflootene plaats lyken
gebragt en bewaard, die reeds een' zekeren graad van
verrotting hebben, de eene meer, de andere min,
vooral in den Zomer. Zoodanige plaats moet noodzaaklyk
opgevuld worden met rottende en ftinkende
dampen en uitwaaffemingen, die uit den grond opryzen.
Het is waar, dewyl de grond met fteenen bedekt
is, wordt de opdamping van onderen wel eenigzins
verhinderd, maar niet geheel belet, byzonder indien
de lyken niet diep onder den grond geplaatst
worden, dat niet altyd gebeurt. Maar hier dient vooral
ook in aanmerking genomen te worden, dat telkens
by 't begraaven van ieder lyk de grond geopend wordt,
die vervuld is met doode lyken, de eene geheel, de
andere half, verrot. — Welke fchadelyke dampen ryzen
niet op uit die graven, die eenen geruimen tyd
open blyven! Hier by moet men nog opmerken, dat,
door de bepaalde ruimte in de Kerken, 'er dikwyls
gebrek aan plaats is, wegens de menigvuldige lyken.
De doodgraavers ruimen derhalven, om ledige gravea
Ooo 2 te

C 4?8 )
re maaken, dikwyls de lyken, die nog niet geheel vergaan
zyn, op. Wanneer men dit alles aandachtig overweegt
wie gevoelt dan geen afkeer van zoodanige
plaats, die de zuiverfte van allen behoorde te zvn?
ook zyn de gevolgen hier van niet moeilyk naar tè
gaafi. Men wordt immers by het intreeden van eene
lcerk, waarm veele lyken begraaven worden, byzonder
in den Zomer eene onaangenaame, Hinkende en
rottende lucht of damp, veeltyds gewaar, die hoofdpynen,
duizelingen, flauwten, benauwdheden, en meer
ïaakT
t 0 C V a l l e n
'
v o o r a l i n z w a k k e
geitellen, veroor-
Dit alles wordt nog aanmerklyk vermeerderd, wanneer
de kerken met veele menfehen opgepropt zyn,
door dien de lucht door de inenschlyke uitwaasfemins
nog fterker bedorven wordt. Zoodanige lucht als wy
thans befchreeven hebben, kan zwaare ziekten en hevige
koortien verwekken, wanneer dezelve ingeademd
wordt, en men daarin eenigen tyd verkeert
. Dit gezegde wordt niet alleen met bondige redeneenngen
beweezen , maar voornaamlyk bevestigd door
een reeks van treffende, (fchoon treurige) vSorbeelden,
van welke laatften, als meest gefchikt ter overtuiging
van eenvoudigen, wy het een en ander kort-
Jyk zullen aanvoeren.
»JTA C
h e e f t m e n e e n e k e r k
e n i
ê C h"T te Metz,
een itad in Frankryk, voor een' geruimen tyd moeten
verhaten, en den dienst eenen'tyd lang in eene andere
kerk verrichten wegens den merkbaaren ftank door
een zeker lyk in dezelve veroorzaakt
Zoo heeft men ook ergens eene rotkoorts waargenomen
, die enkel door den ftank van een lyk veroorzaakt
wierd,
J
Te Bruimsfe, een dorp in Zeeland, wierd de kerk
in. den jaare 1783, door het openen eenes grafkelders
ILrTTi m
^ d
- e Vl
' 0i
r e d i e r I a a t s
P ' ''ennaate belmet,
dat de Godsdienst den volgenden Zondag daarin
niet kon verricht worden.
Voor eenige jaaren opende men in eene aanzienlyke
°° S a d e r l a
y " d
> een'grooten Grafkelder, met
eoguicrk om dien te doen ruimen; dan zoodra dit gefchied

C 479 >
lehied was, ontdekte men zulk een' zwerm van zwarte
vliegen en ander ongedierte, dat men 'er onder den
Godsdienst, en m de nabuurïge wooningen den
grootften overlast van had. Men wierd dus genoodzaakt
dien kelder ipoedig te fluiten. Het zelfde gebeurde
met eenen tweeden kelder van gelyken aart
In de flad Tolento, in Italien, hadden de dood»raavers,
een graf voor een' overleedenen niet diep" genoeg
gemaakt; de kist wierd echter in dit ondiepe
graf geplaatst, en flegts met eenige lofle aarde overdekt,
en met de voeten digt getrapt. Weinige dagen
daarna vervulden de rottige dampen , uit het eraf
voortkomende, allengskens'de kerk zoodanig, dat men
de zelve verlaaten moest. Men befloot het lyk wederom
op te graaven, en van nieuws dieper in den
grond te brengen. Van de drie doodgraavers cJ
raaüten twee onder dit werk zeer fterk aan het'braaken,
de derde viel daardoor in eene gevaarlyke koorts
waaraan hy tien of twaalf dagen daarna ftièrf '
Veelhgt denkt iemand, dat"het bovengemelde alleen
toepaslyk is op de kerken en niet op de kerkhoven,
die binnen de fleden zyn, omdat aldaar de dampen
zich beter in de ruime lucht kunnen verfpreiden en
daar door verdund worden, wanneer ze minder fchade
kunnen doen : doch de ondervinding leert hier ook
weêr het tegendeel, en toont dat 'er veele nadeelen uit
kunnen voortkomen. Men heeft bier van voor eenige
.jaaren een treffend voorbeeld te Parys waargenomen
twelk wy, ter bevestiging van het gezegde, nog hier
Dy willen voegen.
5
Te Parys is" een kerkhof, thans in het midden der
otad ge egen, doch dat in oude tyden, toen die Stad
veel kleiner was, aan den uithoek der Stad gelegen
was. Op dit kerkhof wierden jaarlyks zeer veele lvuen
begraaven. De lieden, die by en om het kerkhof
woonden, klaagden van tyd tot tyd aan de Regeerinff
over den flank en nadeelen, hier door veroorzaakt
De Regeering, om nader overtuigd te worden of
de ucht en de flank, van dit kerkhof komende, 'wezenlyk
zoo kwaad en nadeelig was, liet dit door geleerde
en kundige mannen onderzoeken ; Deeze on
Ooo 3 d e r_

C 480 )
dervonden tot hunne verbaazing, dat de lucht van dit
kerkhof allerongezondst was, ja zelfs dat dezelve zoo
flegt en bedorven was, als die welke men in de ergfte
Hospitaalen of Ziekenhuizen vindt.
Niettegenftaande dit alles ging men fteeds voort op
dit kerkhof ts begraaven, en fchoon men al van tyd
tot tyd verfcheidene blyken van de befmetlykheid der
lucht in den omtrek van gemelde kerkhof waargenomen
had , ontdekte zulks zich eerst op het fterkst in de
maand February 1780, en dus in den Winter, wanneer
men anders minder dergelyke fchadelyke dampen
te verwagten heeft.
Iemand ontdekte met verwondering dat, wanneer
hy in den kelder wilde gaan, die naast aan 't kerkhof
was, het licht, dat hy medenam, uitgebluscht wierd.
Ja zelfs konden de flambouwen, die men vervolgens
gebruikte, niet brandende blyven; zoo bedorven was
deeze lucht. De kelders in dien geheelen omtrek,
met wynen opgevuld, wierden hier door onbruikbaar*
Men trachtte den wyn 'er uit te brengen; maar dit
kostte byna het leven aan twee werklieden, welken
door die lucht met flauwtens, duizelingen en benauwdheden
aangetast wierden. Deeze toevallen bedaarden
wel weêr, door het irademen van de vrye lucht, doch
indien zy langer in deeze lucht vertoeft hadden, zouden
'er ichielyk erger toevallen, en den dood zelven
uit ontdaan zyn: dien zelfden avond wierden zy ook
nog aangetast door hevige braakingen, vergezeld met
zwaare hoofdpynen. Eenige dagen daarna nam een
Jongeling, niet afgefchrikt door deeze voorbeelden,
ook de proef 'er van, en ging in eenen van de kelders;
want 'er waren drie, die zoo fterk befmet waren:
maar hy had reden zich over zyne roekeloosheid
te beklaagen, dewyl hy fchielyk door de zelfde toevallen
als de arbeiders aangetast wierd, en vervolgens
in levens gevaar geraakte. En met dit al hadden de
kelders eene vrye gemeenfchap met de buitenlucht,
door middel van openftaande luiken, die in de zelven
tot dit einde gemaakt waren.
* Deeze kwaade lucht befloeg geenzins alleen de kelders,
maar de huizen in den omtrek wierden 'er ook
door

( 48* )
door aangedaan, de eetwaaien konden tegen het bederf
niet bewaard worden en vcrrotteden fchielyk:
ook wierden verfcheidene der inwooners doorziekten,
hier uit oorfpronglyk, aangetast.
De wyn op flefchen wierd zwart en ftinkendc, wanneer
de flefchen met de kurken, tegen den muur,
waar door de rottige dampen doordrongen, aangepiaatst
waren; terwyl in tegendeel, in die flefchen, welke
met den bodem tegen den muur geplaatst waren, de
wyn goed bleef.
En hier mede meenen wy overvloedig aangetoond
te hebben de nadeelige werking, welke verrottende
en Hinkende uitwaasfemingen, die uit doode dierlyke
lichaamen opgeheven en in de lucht verfpreid worden,
op leevende lichaamen doen.
Wy zullen nu ten tweeden aanwyzen de kwaade gevolgen,
welke die uitwaasfemingen veroor zaaien, wanneer
voortkomen uit doode lichaamen die van eene
hefmet.yke ziekte zyn aangetast geweest.
Groot zyn de nadeelen, welke ontflaan uit deeze
bygeloovige gewoonte, wanneer 'er befmetlyke ziekten
heerfchen; d"an immers worden de zelve wel 't allermeeste
verfpreid. In zulke tyden zyn de kerken het
allergevaarlykst, wanneer de lyken der genen, die aan
befmetlyke ziekten geflorven zyn, in de zelve begraaven
worden. De ondervinding zal ons dit weder door
treffende doch treurige waarneemingen bevestigen.
Zoo heeft men veele geloofwaardige berichten, dat
de opening van een graf, waarin langen tyd een befmettend
lyk geleegen"heeft, meermaalen doodlyk voor
de graavers geworden is; dus leest men een ontroerend
geval van vyf perfoonen die in den Jaare 1744,
in eene kerk te Parys een' grafkelder openden, en de
een na den ander, binnen weinig tyds, daar in dood
ter neder ftortten.
Te Parys is, zoo wel als in andere volkryke fteden
doorgaans waargenomen, dat ten tyde van befmetlyke
ziekten, vooral" van de kinderpokjes, de flank in de
kerken veel flerker en ongezonder is, dan anders.
Het is ook bekend dat in Pestiyden de menfehen,
die van deeze ziekte werden aangetast, buiten de Steden

( 432 )'
den geplaatst worden, om zoo veel mogelyk de bezetting
te weeren. Om deeze reden was bet ook,
L 'i öf ^flerdam in de voorgaande
eeuw liet kerkhof van de westerkerk, naar een der
Stads Bolwerken, deed verplaatfen.
Ook in die Stad heeft men waargenomen, dat geduurende
twee en drie Jaaren na het woeden der Pest
aanfteekende en kwaadaartige koorden heerfchten, wel-
0 n t n : o
deTTf " d e
" e n he
t meest woedden rond-
?en Ooi r? 1
d a a ' , V
- Ê , e P^t'y^n begraaven waren.
Ook weet men dat in gewöone tyden, by heete
zomer che dagen, de genen °die naby het Catthu\?ér
en andere kerkhoven woonen, meermaalen door den
ondraag lyken flank veel overlast hebben , en zelfs
daarom hunne huizen digt moeten houden.
lot verdere bevestiging van het hoogst nadeelige
deezer gewoonte, zal ik nu nog twee gevallen aanhaalen.
rJ J C
van «n dorp genaamd, j n p k_
Zn M" Sm
A
W 1 C r d
r a f
""li § nopend, om eene Vrouw,
Hl een rotkoorts geftorven, te begraaven. De graa-
t d e k t e n
was °" , e e
" e , ( i s t
'
w a a r
» een lyk beflooten
het ivl vnn' eeke te v o c r e d a a
"m ". n» begraaven. Toen
!?J?i f
d C V u w
^
i n c
§ r a F
.^plaatst wierd ,
wierd haare kist, en ihsgelyks de anderen geopend
waaruit aanftonds zoodanige bedorvene en 3endè
lucht uitvloeide dat allen, welke de begrafenis bywoonden,
genoodzaakt wierden uit de kerk te gaan.—
Van de 190 menfehen wierden 'er 114 zwaar ziek
onder anderen ook de priester, de kanellaan en dè
doodgraaver. 'Er ftierven van dit aantal'menfehen '18
Lrft°f n
V a
d e p r i e s c e r
' ' T ' " ,
e
» d e
eerlte weggerukt wierden.
kapeilaan het
(Het vervolg en flot in bet volgend nummer.}
Te Groningen, by AV. Z UI DE MA. 1708.
Boekverkooper aan de Breede Markt op de
hoek van het Kleine Koude Gat.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
ff
OVER HET BEGRAAVEN DER LYKEN
IN EN BY DE KERKEN.
(Vervolg en fat van nummer 60.)
X e Cbefaood, eene plaats in Engeland, opende d«
doodgraaver een graf, waarin voor 3oJaaren, een man
aan de kinderziekte overleeden, begraaven was Hv
vondt de eiken kist nog in goeden (laat, doch by ongeluk
bet dekfei openende, rook hy den verfchriklyk-
Hen ftank. Er wierd in dit graf een lyk bygezei, riae
gevolgd was door eene aanzienlyke rouuftaatfy. Weinige
dagen daarna wierden 14 perfoonen, die 'er tegenwoordig
geweest waren, door de kinderziekte aangetast
welke na verloop van eenige dagen het geheel
dorp beimet hadden. Zelfs ontftak deeze ziekte op
fil^^P^ncn, van waar 'er inwooners de
begrafenis handen bygewoond.
Kan dus één enkel bennet graf na 30 Jaaren beflooten
te zyn geweest, nog zoo veel onheils berokkenen,
welk een peftige lucht moeren dan verfche lyken niet
l
J^ V
l a
M emen
' di
, k
r y]
i n n , e n , t e b ? 'S y en op elkander
geitapeld, vooral by heete zomers, wanneer Persloop
rot- en galkoortfen of andere befmetlyke ziekten in
eene ftad o f d h e e r f c h e n. I k k a n ^ n i e [ ?
iiddenng indenken , noch my genoeg verwonderen
over de bewaarende zorg eener weldaadige Voorzienigheid
die hoe veelen de flagtofTers van onze voorvadenyke
lichtzinnigheid ook zyn mogen.' — evenwel
een groot deel der fchadelyke gevolgen, welke daar uit grboren
moeten worden, zoo kennelyk alsgunftig verhoedt.
u.ucei. p p p E n

C 484 )
En zoo rneenen wy genoegzaam, door gegronde redenecringen
en voorbeelden, aangetoond te hebben het
noodelooze, Wanvoeglyke, hoogst nadeelige en fchadeiyke
deezer aloüde bygeloovige gewoonte , om de
•dooden in en by de kerken te begraaven. Niemand
kan het dus vreemd fchynen, uat zoo veele groote
als verlichte en braave mannen en menfchenvrienden,
tegen de zelve geyverd hebben, en getracht deeze gewoonte
af te fchaflën. 'Er zyn ook op onderfcheideïic
plaatfen van ons Vaderland, begraafplaatfen buiten
de fteden en dorpen aangelegd.
Het is ook hierom, dat eenige Burgers van deeze
Stad , overtuigd van het nadeelige en wanvoeglyke
van het begraaven in en by de kerken, befiooten hebben
eene begraafplaats buiten de Stad Groningen aan
te leggen, ten einde, althans voor een gedeelte, dit
misbruik te doen ophouden. Om aan alle menfehenvrienden
gelegenheid te geeven, daar in deel te kunnen
neemen, hebben zy hiertoe eene infehryving geopend,
en het volgende ontwerp vervaardigd, om naar
het zelve deeze inrichting ter uitvoer te brengen.
• O N T W E R P O M T R E N T E E N E
B U I T E N B E G R A A F P L A A T S .
1.
„ In de nabyheid der Stad Groningen zal een ff.uk
„ gronds aangekocht worden, dat ten minften 1000
,, graven zal moeten kunnen bevatten, ieder graf 3
„ en § voeten breed en 7 voeten lang.
2.
„ Indien de gelegenheid zulks toelaat, zal men zoo
„ veel meer gronds aankoopen, als noodig mogt zyn,
„ om de begraafplaats, in vervolg van tyd, te kunnen
uitleggen , wanneer het bovengenoemd getal
,, van graven mogt uitgegeeven zyn, en meer deel-
,, neemers zich aanmelden. Vooreerst echter zal het
,, fluk gronds voor 1000 graven of daar omftreeks
„ aangelegd en beveiligd worden.
3-
„ Ieder graf zal zyn vaste nummer hebben, en aan
„ ie-

C 485 )
t, ieder' deelnemer, zyn graf of graven afgegeeveri* worden.
„ Men zal een genoegzaam aantal van graven open-
„ honden, om aan minvermogenden en weidenkenden
„ een begraafplaats voor niet te kunnen geeven.
*
„ De grond zal hoog genoeg moeten zyn, om ds
„ lyken tot drie diep, droog te kunnen begraaven;.
„ indien de aan te kopene grond niet die hoogte mogs
„ hebben,'zal men dezelve trachten te verkrygen dooc
„ het overbrengen der aarde, uit eene te graavene
„ floot rondom de begraafplaats.
6-
„ De begraafplaats zal beveiligd worden met palis-
„ faden, rondom digt genoeg gezet, 7 voeten hoog,
op eenen fteenen gemetfelden voet. De zelve zal
„ voorzien worden met een deftige poort of hek tot
„ eenen ingang. Indien het terrein en de gelegenheid
„ zulks toelaaten zal de begraafplaats met boomen
,, omplant worden.
7-
,, Voor het eigendom van ieder graf zal betaald
,, worden eene fom van twaalf guldens.
8.
„ Voornoemde betaaling zal in drie termynen ge-
„ fchïeden, ieder van vier guldens; het eerfte, zoo
„ fpoedig als de grond zal zyn aangekocht; hét twee-
„ de, wanneer men beginnen zal, met het terrein aan
„ te leggen en te beveiligen; het laatfle, als een ie-
,, der der Deelneemers zyn graf of graven zal zyn aan-
„ geweezen.
9-
„ Voor ieder graf zal jaarlyks door den eigenaar
„ betaald worden , twaalf Huivers , om daar uit d$
„ noodige onkosten, tot onderhoud als anderzms te
vinden.
10.
„ 'Er zal op de buitenbegraafplaats een doodenhuis,
„ of klein gebouw gezet worden, om daarin de lyken
„ te plaatfen, wanneer dit begeerd wordt, tot dat'er
„ zekere tekens van rotting of den waaren dood zich
4, openbaaren. Ppp a 10.

ir.
Aan een ieder, die hier in deel wil neemen zal
„ een lyst tot ondertekening en deelneeming worden
s, aangebooden. Een ieder kan voor een of meer gras,
ven naar goedvinden tekenen.
12.
„ Zoo fpoedig als 'er voor 500 graven ingetekend
s, is, zal men trachten het noodige terrein aan te kooo,
pen, en met de onderneeming eenen aanvang maaken.
13.
,, Vervolgens zullen de graven aan hun, welke hier
„ m deel begeeren te neemen , fuccesfwehk worden
„ verkocht.
14.
„ Ook zal mej» een zeker getal van graven open-
9, houden, om tot eene zoogenaamde verrottinge te
s, verhuuren.
15.
„ Voor deeze begraafplaats zal eenen vasten dood-
„ graaver worden aangefteld, welke digt by, of op
„ de zelve zal moeten vvoonen. Deeze zal tot meers,
dere veiligheid van den grond, zoodanige maatrej,
gelen neemen met de Commisfie van Directie, als
s, noodig zullen geoordeeld worden. De opkomften
„ en bezoldiging van den doodgraaver zullen nader
p, bepaald worden.
16.
„ Zoo fpoedig als de aankoop van den grond zal
5, gelchied zyn, benoemen de deelneemers in dit ont-
„ werp, eene Commisfie, welke als dan de Direclie
„ en verdere uitvoering op zich neemen."
* * *
Na al het gezegde over dit onderwerp, durven wv
veilig vertrouwen, ja verwachten, dat alle oprechte
en waare menfchenvrienden deeze onderneeming zullen
begunftigen, en zoo veel zy kunnen, daar in deelen,_en
de zelve ondcrfleunen, gelyk reeds een zeer
aanzienlyk aantal weldeukenden gedaan hebben.
NB. De Lyst tot deelneeming en ondertekening op de
tmitenbegrasfplaats, zal, geduurende vier agter een
vol-
J

C 437 )
volgende weeken, ter ondertekening gereed liggen
voor een" ieder 1
, welke daarin wil deel neemen, by
den Boekverkooper ZUIDEMA.
OM DE KIES- EN TAND PYNEN AF TE KEEREN.
Voor omtrent twee jaaren het werk, de Bode uit Tbw
ringen, van den verdienftlyken en by het leezend Publiek
zoo zeer bekenden SALTZMAN leezende, vond
ik onder andere regelen en voorfchriften ter bevordering
van 's menfehen gezondheid, en om vergenoegd
en gelukkig te leeven, ook de navolgende raadgeeving
om de Kies- en Tandpyn af te kecren:
Indien men by aanhoudendheid 's morgens, eer
men fpys of drank genuttigd heeft, met koud water
,, zich wascht om het hoofd, vooral agter de ooren en
„ langs de kaakbeenderen, alles behoorlyk bevochti-
55 gende, daarna den mond insgelyks met koud water.
„ uitfpoelt, en met een tandboifeltje de tanden bene-
„ vens de kiefen^ ter deeg fchoon veegt, en vervolgens
5, aan dit borfeltje een weinig Tabaksasch doende/hier
„ mede de tanden en kiefen afwryft; indien men die
„ behoedmiddel in acht neemt, zal men nimmer door
„ tand- of kiespyn gekweld worden , of fcheurbuik
„ aan het tandvleesch ontdekken."
Toen ik deeze raadgeevingen van den aebtenswaardigen
SALTZMAN las, had ik zeer veele aanvallen
van kiespyn, fcheurbuik aan het tandvleesch, en andere
ongemakken van dien aart, in den mond.
Zyne raadgeevingen, by my zelven overweegende,
kwamen my voor op redenen en goede gronden te (leunen.
Het koud water heeft het vermogen, om onze
fpieren en zenuwen te verfterken, en als 'tware tegen
de koude te harden, gelyk wy in onderfcheidene waarneemingen
op ons lichaam kunnen ontdekken, als by
voorbeeld: op onze maag. Zo die .door het overtollig
gebruik van rauwe en flauwe fpys of drank een' aanmerkelyken
graad van verzwakking heeft bekomen •
dat wy dan, volgens den raad van 'MAR TIN ET, ons
PpP 3 in

C 488 )
ia fier. gebruik van fpys maatigcn, en in tegendeel, eene
geêvenredigde hoeveelheid koud water drinken, zoo
zullen wy onze maag herftellen, en onze fpieren vlugger
en fïerker maaken. Veele perfoonen zyn bekend,

( 48p )
is beter dan alle andere tandpoeders, om dat die veel*
al van een fcherpe en keiachtige hoedanigheid zyn,
waar door de tanden befchadigd worden en verflyting
veroorzaakt; daar in tegendeel de tabaks-asch zacht cn
niet fchuurende is.
De Tabaks-asch heeft daarby een voortreffyk zout
in zich, dat de eigenfchap bezit om bederf te weeren,
'twelk de andere poeders zelden in zich bevatten.
:
Sedert dien tyd heb ik nimmer opgehouden, om my
•van deezen niet kostbaaren noch omflagtigen raad te
bedienen: daar ik van te vooren dikwyls alle vier of
zes weeken hevige aanvallen van kies- en tandpynen
moest verdiuiren, waarby geene middelen van afweering
gefpaard wierden, die veeltyds van weinig vrucht
bevonden wierden, zoo heb ik na den tyd, dat ik my
aan den raad van SALTZMAN heb gehouden, nooit
eenige aanvallen van deezen aart weder gehad, noch
heb ik fcheurbuik aan het tandvleesch, zinkingen of iets
diergelyks, na het invoeren van dit middel ondervonden.
liet komt my als zeker voor, dat het belang van
onzen gemeenen Man vordert, om juist over voorwerpen
van deezen aart onderhouden te worden, op dat
hy niet ten prooi van beurfenfnyders worde over gegeeven.
't Is dan met dit oogmerk, dat hy zich hier
door in de mogelykheid ftclle, om zulks zelf te voorkomen,
dat ik u "djt ftukje zend; gelyk voor'toverige
het algemeen met zeer veel vrucht van dit voorfchrift
gebruik zal kunnen maaken.
* * *
Wy bedanken onzen geëerden Correspondent voot
zyne medegedeelde waarneeming en ondervinding; wy
herinheren ons by deeze gelegenheid in TISSOT'S raadgeeving
voor de gezondheid van den gemeenen man over
dit onderwerp geieezen te hebben : welke drieëerlei
foort van Tandpynen befchryft, ontftaande uit zinkingen,
of aanfteeking van de tanden, of fcheurbuik,
en die naar deeze byzondeië oorzaaken onderfebeidene
geneesmiddelen vorderen; de raadgeeving van Saltzman,
als voorbehoedmiddel, is daarom te aanneemlyker,
om dat de zelve tegen alle deeze oorzaaken te
gelyk werkt; met de zwakke en aandoenlyke zenuwen
door de koude te verkerken, komt men de zinkingen
voor

C 4;6 >
voor door het .fpoelen en zuiveren de aanfteekïne en
het bederf der tanden, en doer beiden al ook door
e r f
nsHÏ'i " W e e ,
n ' e
" d e k r a c h t v a
" h e t z o u t
clet tabaks-
Wh de verflappmg en verrotting van het tandvieescL
DE SCHADELYKE GEVOLGEN DER MORSIGHEID.
KLAAS had Ouders, welke hem zeer goede lesfeti
gaven; m a a r z y b a d d e n b c k ! c Z 0 Q %^hSm
dat zy met, altyd konden nagaan , hoe deeze S
•door hem werden ongevoleri K„ „;L i-
dnm, dat 0^^^^^^
get om z.ch zei ven, maar uit genegenheid 7
voor heï
ie moeten naarkomen, en meende lus genoeg gedaan
ie hebben, wanneer hy 'er ^.lleenlyk in hunne ?e enwoorchgheid
aan volde.dt. " Hierom deedt by altXct
tegendeel van hetgene zyne Ouders hem gezegdTh dden
zon dn hy merkte, dat zy geen'% hadden
om hem ,n 'toog te houden. Zy hadden hem l?
voorbeeld, gezegd, dat hy zieh zelven en zyne kleedi ï
In den morgenftond flenrerde hy, als een droomer
overa rond, en ontzag de weinigï'moeite'Lin S e'
wasfchen en zynen mond te zuiveren. Hy verfchoonde
' f z
- v
" e
kleederen vergat hy altyd te bergen ter
plaat e, hem door zyne Moeder daar toe aangewee"e„
Dit was voor hem van zeer onaangenaam? 4S
«en. Zyn mond en zyne tanden hadden eenefzeï
onaangenaamen reuk, die elk walgde, welke n bv hem
kwam In zyn hair groeide ongedierte , hetwélï'S
zeer afTchuwlyk maakte. Het fcherpe zvveet hetvvelh
hyzeer zelden afveegde, tastte zyne E aan en
veroorzaakte dat hy gedunrig met eenen ukflag beze"
was De geheele menseh begon eindelyk te (tinken
en kreeg een ongezonde vaale kleur, zoodai h dai
elk zynen omgang myddc. "Ooauig, aat
""ïêljoningen, by W. Z UTD¥MX~7^8T
Boekverkooper. aan de Breede Markt op de
hoek van het Kleine Koude Gat.

W E E K B L A D
VOOR D E N ZOO G E N A A M D E N
GEMEENEN MAN.
N r
. 62.
ALGEMEENE BESCHOUWING DER DIEREN.
CjTewoon'yk verdeelt men de Natuur in drie Ryke*.
•welke men het Ryk der dieren, het Ryk der gewas/en
en bet ryk der delf ff of en, of ook wel, om de kortheid
, het Dierenryk, het Plantenryk en het Mineraal'
ryk, noemt.
Wanneer men de drie bovengemelde Ryken van
voortbrengfelen, de dieren, de planten en mineraalen
aandachtig gadeflaat, zal men moeten bekennen, datde
dieren de voortreflykfte van Gods fchepfelen op aarde
zyn; want de delfftoffen, als de aarden, de fteenen,
de metaalen, hebben noch leven, noch gevoelzy
voeden zich niet, zy groeien niet; zy beweegen
zich niet; zy teelen niet voort: maar worden op eene
andere wyze geformeerd en vermeerderd of vergroot -
het zyn doode klompen, die ook weinig fchoonheids
op het uiterlyk aanzien hebben, wanneer zy niet dooiden
mensch bereid en gepolvst zyn: de boomen en
planten en allerhande foorten van gewasfen, die het
ander Ryk uitmaaken, leeven wel, want zy voeden
zien, ontwikkelen zich, brengen door zaaden hunne
gelyken voort; maar zy hebben echter geen gevoel
geene gewaarwording, of bewustheid dat zy in de
wereld zyn, geene willekeurige beweeging van de eere
plaats naar de andere; maar de dieren daarentegen,
hebben niet alleen leven, groeien niet alleen, en teelen
met alleen voort, maar hebben ook gevoel; z V gevoelen,
zy hooren, zy zien, zy ruiken, zy finaaken;
want fchoon fommige de eene of andere van deeze
n
- D c c L
Qqq zin-

C 492 )
zinnen moeten misfen, bezitten de meeste foorten die
echter in eenen meerderen of minderen graad; ja lommige
munten in kracht en fynheid van de eene of andere
zeer uit, als wanneer de volmaaktheid van het
fién zintuig het gemis van het ander vergoedt; alle
ondertusfchen hebben gevoel; zy hebben geheugen,
wil, meerder of minder vryheid van beweèging, en
hunnen zich meest van^de eene naar de andere plaats
begeeven. Door zoodanig eene bewerktuiging en zulke
vermogens zyn dan de dieren veil voortreffelyker
dan de gewasfen; maar als men de zelven nog opmerkzaamer
befchouwt, bevindt men dat zy meer voortreffelyke
hoedanigheden bezitten, die onze verwondering
dubbejwaardig zyn; wy zullen daarom dat 0*
felbaar heir vaii dieren eens met een vlugtig oog
overzien.
De dieren zyn echter niet zoo volmaakt als*^de
Mensch. Het ipraakvefmogen is reeds een uitneemend
voorrecht der menschlyke natuur. Sommige dieren,
als Papegaaien en anderen , kunnen wel fpreeken ;
maar zy hechten geen juiste denkbeelden aan de toonen,
• welken zy voortbrengen. Dewyl het den dieren,
in het algemeen, aan het fpraakvermogen ontbreekt,
zoo kunnen 'er zulke duidetyke en geregelde
gedachten by hen niet opkomen, als by ons; 'want
het fpreeken ontwikkelt onze denkbeelden, en wy keren
al fpreekende de een van den ander'.
De dieren vergelyken de voorwerpen niet, noch begrypen
dat elke ftoflyke zaak uit verfcheidene deelen
iamengeftcld is; ook oordeelen zy niet over oorzaak
en gevolg, over oogmerk en uitkomst. De kring van
't gevoel der dieren fluit Hechts zekere dierlyke behoeften
in; maar wy hebben zoo wel behoeften van den
geest als van het lichaam. Het dier leeft flechts voor
het tegenwoordig oogenblik, zonder op het toekomilige
te letten, en zonder dat hetjzich het voorleedene
met fmart of blydfchap herinnert. Eene tegenwoordige
aandoening (men denke aan het Paard) moge by
het dier op een zekere wyze voormaalige gebeuremsfen
weder vernieuwen; het gefchiedt nimmer zoo als
by den mensch, met de herinnering aan veele byzonder

( 493 )
derheden, zoo dat men zich in den voorleedenen tyd
te rug plaatst, en de voormaalige gebeurenis met d&
tegenwoordige vergelykt.
liet dier'heeft verder, even als wy, ook lichaamlyk
vergenoegen en fmart; maar weet niets van zedelyk
en verftandig vergenoegen of ontevredenheid , waar
voor wy by zinlyke gewaarwordingen vatbaar zyn.
De mensch voelt het onrecht, en de befchitnping, welke
hem door iichaamlyke fmart aangedaan wordt, dikwyls
veel fterker, dan het zirlyk lyden. Het ftrekt
den mensch tot eere, voor eene goede zaak Iichaamlyke
fmart ftandvastig door te {laan; maar het zoude,
lafhartigheid en laagheid van geest zyn, wanneer hy
geen gevoel had van onrecht en befchimping: op _de
zelfde wyze is het zinlyk vergenoegen met zekere inwendige
aangenaame gewaarwordingen verbonden.
Eindelyk, de werkzaamheid van ieder dier is van een,
bepaalden en onveranderlyken aart. Zonder onderricht
en oefening beweegt het zich, zoekt-het zyn voedleï,
plant het zyn geflacht voort, en draagt het zorge voof
zyne iongen. Alle kunstftukken, welke verkheinene
dieren uit hoofde van de behoeften hunner levenswyze
tot onze groote verwondering,'vervaardigen, manken
zy op 'dezelfde wyze, zonder Leermeester.
Nieuwe kunften worden door ben'niet uitgevonden,
even zoo min ais oude verboren gaan of ficcmer warden.
De mensch daarentegen moet' alle 'zyne vaardigheden
doo'r oefening verkrygen; hy heeft flèCbtS de
vatbaarheid tot menigvuldige bekwaamheden, en, uit
dien hoofde, arbeidt hy nu zoö, dan anders. Het
dier blyft op den zelfden trap van volmaaktheid, waar
op het van de vroegfte tyden af geweest is: het menschlyk
geflacht komt', in 't algemeen, geduung verder,
en ontwikkelt hoe langer zoo meer zyne krachten.
Deeze befchouwingen doen ons zien , dat wy dé
volmaakfle dieren zeer veel overtreffen. Wy liaan,
als 't ware, op' eéne verhevene plaats , ^en zien de
wereld der dieren als met één opflag van 'r oog over.
Wy noemen de dieren by naam en, en Haan hunne levenswyze
en eigenfehappen gade. Veelen van de zelven
-ebruiken wy tot onzen dienst j bedwingen lom-
Qqqs mi-

( 4P4 )
«igen, die ons in grootheid en fterkte verre overtreffen,
en hebben fomnnge foorten tam gemaakt. Wv
zyn dus , B de daad Heeren der dierlyke S' ping Y
Verbaazend groot is het getal Her dieren De" ant-
Iche oppervlakte der Aarde, de diepten der 7ee en dV
die'r , f Cne
, P 3 ! U S k d , g Z O U d e zvn
> ftrekt
6« "n
t 0 t e e n verbl
,, V f " 'y f
^ 5
- & onderzoekers
^ W W ov.èrde yyftien duizend (borten van
van de,? P
C n e V e n w d z v n v e d e
An J, 'T J
gf^te ilreeken
0 t S V e r r e o f i n
Schts wfiniï '/ t '^heel niet of
ren zat 1 Tlï"?^ 0
g e w o r d e n V a ! ^ ' d
^ kedfe*
g
kend 7vS" mft iT fe,d
? 0 g e e n
groote menigte onbe-
e Z e l v e
ïanddkren" J ** talryker dan de
S w R ^ f e ^ /
<
^
d S
°P d
en Oc, aan het
^ onSSJ
d , e r t e s
J vervuld,'waardoor
Hoe E , d Z e e
?-
a , s m e t v u u r
bedild fchynr.
Z y
Ske foon o, Sfi " k t C V e
" j * * * . fchoon
2 0 0 V O i m a a k t i s a , s Z w e z e
moes ÏÏ l i n f V «
e t
ï*»rf« •• ^ ? 0
Smerk, waar toe zy van den Scheo-
^ 0 0 ^ P r d Z a
!f ' °" S
vóórkomen eln
de verfcheidenheid van foorten is zoo nn r" d
- g
fehil tnsfchen e7n oh^ant 'dilte Tn'fjf
zoo groot is als een paard, en een klei» JT^ 1
men nauwlyks met het oog zien 1 an f'
d a £
er nog. veel kleine, De I f f i ^ S ^ f j i e S
JS ook iets, dat opmerklyk is; de viervoet? ^ "
zyn meest alle met hair bedekt dat hnl f 'T 1
koude en ongemakken der K Schut In dT hair
heeft eene oneindige mengeling van klearen *
genaarn vooi het oog zyn, e? dieï*ï£5v£aS
fchoonst fieraad aan de zelve byzetten lïïvfr L l -2
van de Zebra of J^icheu E ^ ' ^ ^

C 495 )
is met donker zwarte banden op een' witten grond,
die van den Tyger, van den Luipaard, welke eerftl
geit-reept en de andere met fraaie zwarte ronde kringen
op eenen geelen grond verfierd is. Welke fraaiheid
van ledematen zien wy by de viervoetige dierenhoe
fierlyk is het paard gevormd, hoe fraai' het hert
Hoe fchoon de leeuw; en hoe wel zyn alle hunne leden
geflhikt tot vlugheid of tot Merkte, elk naa? zynerl
aart. Befchouwen wy de Vogelen, hoe ligt en fraai
van eest zyn zy, en hoe uitmuntend fchitterend zyn
de kleuren van hunne pluimaadjen, van welke fomml-
SeeU Pen
fL ? el k a n
" ab
ootftn; de Visfchen hebben
wederom andere fchoonheden, en wyken de Vogelen
met in kleuren, waarin goud en zilver fomtyds" ïiit-
T ]
rT :
A Deflangen en bagedilTen zelve fpreiden eene
verfcheidenheid van allerleië fchoonheden ten tonnen
hoe fchoon de kapelletjes zyn, behoef ik niet oo
te haaien, naardien ieder, welke deeze fraaie diertjes
ziet, in verrukking moet opgetogen ftaan, om nu niet
te fpreeken van andere infekten, als torren en vlieden
en andere die met de fteikfte kleuren, als goud e»
zilver, pryken; ja zelfs de wooningen van dieren verlustigen
het oog door haare fraaiheid van gedaante en
tekening , gelyk men in de horens en fchulpen met op­
getogenheid moet befchouwen.
Zoo verfchillend de gedaante der dieren is, zoo verlcneiden
is ook de levenswys, waartoe zy gefchikt zvnlommige
leeven alleen op de oppervlakte van den grond'
fommige onder de oppervlakte in den grond, ander!
vliegen door de lucht, andere zwemmen in het water
andere kunnen vliegen en zwemmen, andere loopen en
zwemmen; befchouwen wy de infekten, dan vindt men
Weder even zoo veele verfcheidenheid van fevensw vs
want men vindt die overal op den grond, in den grond'
Hl het water, op plantirewaffen, op dieren, binnen in
de dieren, ui rottende Hinkende vogten; in 'tkort alles
is met leevende fchepfelen bevolkt, behalven 'het
vuur, waarin men nooit een heeft kunnen ontdekken'
Ook vindt men in alle luchtftreeken van de wereld
dieren boe heet hoe koud het 'er zy, daar beftaan
jcnepleienj doch, hieromtrent ftaat aan te merken dat
P

( 49 ö
in de warme landen veel meer dieren zyn dan in 'de
koude landen; elk land ondertuffchen heeft de zyne;
die in heete landen leeven, kunnen niet alle in koude;,
beftaan, en die in de koude landen zyn, 1
kunnen niet
alle leeven in de Warme landen; daar zyn echter foorten,
die in koude en in warme landen gevonden worden;
en eenige :
andere foo'rten verhuizen, op zekere
tyden van het jaar, uit de warme landen naar de koude,
of uit de koude naar de warme landen, gelyk verfcheidene
foorten van trekvogelen doen.
De bezigheden der dieren zyn hun voedfel op te zoeken
, voor hun behoud te waaken, en hun geflacht voort
te planten; de drift of de neiging tot deeze bezigheden
heeft de Schepper allen dieren ingeplant, hetgene
men hun Inftinft noemt; maar dit doen zy wederom
op verfchillende wyzen, het welk dan maakt dat zy
eene verfchillende levenswyze of Huishouding ' hebben,
Sommige foorten gvaazen de kruiden en planten van
•den grond, andere leeven van bladeren, van takjes, of
van vruchten; deeze dieren, leeven dan van de gewasfen;
doch andere dieren zyn zoo gemaakt, dat zy niet
van gewaslen kunnen leeven, maar zich met het vleescb
van andere dieren moeten 'voeden ; fommige foorten
eeteh elkahderen, andere aazen op andere foorten van
dieren, gelyk de verfcheurende dieren, welken dan
door den Schepper ook kracht en werktuigen gegeeven
zyn om die te vangen en te verfchcuren; als fcherpe
nagels en fterke tanden, of by de vogelen fnavels;
'of wel de bekwaamheid om werktuigen te vervaardigen
om hen te vangen, gelyk de fpinnen daartoe kunftige
netten kunnen bouwen, en een ander diertje, de
mierenleeuw genaamd, eene put graaft, waarin de mie;
•ren, met welke het zich voedt, nedervallcn en düs gevangen
worden; andere wederom voeden zich met de
•krengen van geltorvene dieren; in 'de warme landen 'is
'een dier, dat als hét fterft, hoe groot het ook zy,
binnen weinige uuren geheel verteerd wordt door de
•menigte dieren en diertjes, welke daarop aazen, waar-
'door" voorgekomen wordt , dat de lucht niet befmet
worde door des- zelfs verrotting, het gene anders gebeuren
zoude; dit aazen van de dieren op malkandep
.. - ren
)

C 497 )
ien, brengt ooit te weeg, dat de eene foort niet te veel
boven de andere vermenigvuldigt; want die andere dieren
eeten, worden ook op hunne beurt weder door
andere gegeeten ; fommige vliegjes leeven, by voorbeeld,
van pianüüizen; de fpin eet de vliegjes, maar
Wordt ook wederom verflonden door padden, hagedis^
fen, Hangen, welke wederom gegeeten worden door
fommige vogelen en viervoetige dieren, als, by voorbeeld
, door de zwynen; de zwyrien worden verllondcn
door tygers, die wederom in de leeuwen hunne
vyaaden hebben; ook is het opmerklyk dat de dieren,
die meest vermenigvuldigen , ook meer onderworpen
zyn om vernield te worden, terwyl de groote
en de verflindende foorten, die weinig door andere
dieren gegeeten worden, zich ook zoo weinig voortplanten,
dat zy zoo min als de andere, hoe langer hoe
fterker in getal kunnen toeneemen; want het is klaar,
dat, zo 'er eene foort ware, die, altoos voort, hoe
langer hoe fterker in getal toename, de zelve alle de
andere als verdringen zoude, en op het laatst alleen ovcrblyven;
hier voor heeft de Schepper door alle deeze bovengemelde
middelen in zyne alwysheid gezorgd, zoo dat
het evenw'igt tuffchen de dieren altoos bewaard wordt.
Hiertoe was ook noodig dat zy, zoo veel zy kunnen,
zorg voor hun behoud en dat van hunne foort
droegen; dit doen ook alle zoo veel als in hun vermogen
is, en zy zyn door de natuur met de middelen
daartoe voorzien. Deeze bezitten fnelheid in het loopen,
vliegen of zwemmen, om zich met de vlugt te
bergen; het vliegend vischje, wanneer het in het water
vervolgd wordt, vliegt op boven de baaren, en,
komt 'er een roofvogel, die het grypen wil, begeeft
het zich weder in zyn clement, het water: andere hebben
het lichaam bedekt met fchilden, met fchaalen,
met fcherpe pennen of fchubben, die hen voor den
beet van andere dieren kunnen beveiligen, terwyl andere
wederom in .hunne kracht, in hunne hoornen,
flagtanden, klauwen, of in het vergift, dat zy by zich
hebben, middelen vinden om zich te verdedigen, en
den dood nog dikwyls te ontgaan. Hierin is ook opmerklyk,
dat de dieren aanftonds hunnen vyand kennen
, hetgene hun ook door de natuur ingefchapen is;
klei-

C 493 >
kleine vogeltjes verbergen zich met vrees, zoo dra z*
zoo d r f ^ 1
d e
ï - l l C h t b e f c u r e
d e
zoo dra zy de kat ziet;
'
en niet
P
minder
"'
opmerklyk
"K v gtt
is
maatlchappy keven, en daardoor met vereenigde krachtenenJ
S e e d e n
n
t r 0 e p
'
z k h z e I v e n
en eikanderen
ïf m i t 7 a
u £
" Va
, n a n d e r e d i e r e n
befchutten, gelyk
men by de byê'n kan waarneemen.
d e m t U U r d e
efenThondt " d i e r e n , e e r t v o o r b
e gen behoud te zorgen, even zoo is hun ook de
nei-
te Tunne 'do n n "° g
Z W a k z v n o m d i t ze
re Kunnen doen. Deeze zorg * begint , reeds voor de 've ae~
S
lTrl^^l?^f
e n a n d e r e
Se meest
die Sin? nf - Y
e i e r e n g e , e d b t b b e n
f"""' §' ' ' en voor
die gekipt of uitgekomen zyn, draagen zorg de zelve
pp die ki mden en op die plaarfen te leggen f welke de
neiging ook by de hoenderen zien, hoe zorgvuldig z v
baare eieren bewaaren, warm houden en uitSn*
SVerenTn Je? 0
""' wel
ï°P J
«tendheid geb°üEn
0111 V r h ü n t e w a a k e n
v e n £ H °° en hen te
voeden 1 Worden hunne jongen aangetast of gedreind
en zien zy geenen kans om te vlogen,da? Waaien de
k V e n
ÊnSÏÏ 7r om dat SI me
jongen te befchermen, en zullen dan den fterkften vvand
vveêrf and bieden en met de grootfie vervvoedbeiclve"ten,
ja men heeft veele voorbeelden, dat dïeren zich
hebben Iaaten dooden, veel liever dan hunneKeKS
verlaaten:. Hiervan heeft men eens een opmerk $Oorbeeld
gezien: Een ojevaar had zyn nest op een feE
fteen van een gebouw te Delft, en had daarion^n
m, wanneer het gebouw in den brand ge a k e>5e
ojevaar vloog langen tyd rond, als om te tfaditeï'hulp
te vinden; zy deedt haar best om de jongen tZZn
maar dit niet kunnende doen, verliet zy echter haar Je'
zin met tot de vlammen haar met haaïe jon'en verteeg
den; ziet daar een voorbeeld van kinderliefde ^11^11
gaê meii moeite zou hebben onder de menfehen t viX»
_SHeLvervolg hervan injetml^eni nummer!)
ieGron,n«en, hy \^~~TTTTDWMlt\rT?^—
Boekyerkooper aan de Breede Markt op de
hoek vap. het Kleine Koude Gat.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
W e
N'. 0-3.
ALCEMEENE BESCHOUWING DER DIEREN.
rn Z
0 1
r
{Vervolg van nummer 62.)
e r d i e r e n
L?
, V 0
r h U
°,
"" e
n d
J°"^

C 500 )
voetige dieren hebben een goed gehoor, inzonderheid
de muizen en rotien, gelyk ook de vogelen; men heeft
getwyfeld of de visfchen wel hooren konden, doch
het is zeker dat zy het geluid, als het niet te zacht
is, gewaar worden. De fmaak is ook vry goed by de
meeste dieren, fchoon zy gemeenlyk dat zintuig zoo
fcherp niet hebben als de andere. Daar is echter zulk
een verfchil in hunne fmaaken , dat de kruiden en planten,
welke fommige eeten, wederom door andere verworpen
worden, waardoor iedere foort den kost kau
vinden,- en daar zyn maar zeer weinige gewasfen, die
niet eenigen dieren tot voedfel dienen.
De dieren hebben een vry goed geheugen van dingen,
die in hunnen kring zyn, en handelen naar hunne
ondervinding; dit kan men dagelyks in de honden
waarneemen; zy kunnen onderfcheiden of zy geroepen
worden; zy kennen de plaatfen daar zy eeten gekreegen
hebben, gelyk ook de perfoonen, die hun welgedaan,
en andere, die hen geflaagen hebben, hetgene
zy niet weeten zouden, zo zy geen geheugen hadden;
ja zelfs kan men den dieren niet alle redenecring weigeren,
dat is, zy kunnen in dingen, die hun aangaan
en tot hunne driften of behoeften betrekking hebben,
eenigzins redeneeren; hetwelk men ziet in de listen,
die fommige te werk ftellen om hunne vyanden te vangen,
of om die te ontkomen.
Wyl de dieren gefchikt waren om op zeer verfchillende
wyzen te leeven, en deeze in de aarde, andere
in de lucht, andere in het water moesten verkeeren,
zou de wereld overal bevolkt wezen, en hunne gedaante
daarnaar gefchikt moest zyn, zoo kan men dezelve
in het ruuwe daarnaar ook verdeelen, en dit is
zoo natuurlyk , dat ieder gemaklyk die verdeelingen
onderfcheiden zal. Men heeft dan viervoetige of zoogende
dieren, vogelen, dieren die in en uit het ixiater
keven of kruipende dieren, (waaronder de eierleggende
viervoetige dieren , dat de hagedis/en zyn en de {langen)
visfchen, infekten en -wormen. Van het geheel
heir van dieren nu, dat wy tot hiertoe in het algemeen
befchouwd hebben, zullen wy u van tyd tot tyd eenige
foorten gaan befchryvew , en wel vooreerst van
die foort, welke men zoogende dieren noemt.
OVER

ü
( $®i )
OVER DE ZOOGENDE DIEREN IN HET ALGEMEEN.
DE ZOOGENDE DIEREN zyn die dieren, welke warm
rood bloed hebben, welke hunne jongen levendig ter wereld
brengen, en die dezelve dan eenigen tyd met melk
uit hunne borften zoogen of voeden.
Alle dieren , welke deeze eigenfchappen bezitten ,
behooren dan onder die bende of klasfe, die men met
den naam van Zoogende Dieren betekent; deeze zyn de
mensch, alle de viervoetige dieren (maar niet de krokodillen
en haagdiflen, fchoon zy ook vier pooten hebben
, want deeze hebben koud bloed en leggen eierenj
en de walvisfchen , robben en eenige andere zwemmende
dieren.
De bcfchryving der Zoogende Dieren bevat dan inzonderheid
die der Viervoetige Dieren.
. Wyl eene der eigenfchappen van de Zoogende Dieren
is, dat zv hunne jongen zoogen, dat is, te zuigen
geeven. "als zy nog zoo jong zyn, dat zy hun
eigen voedfel nog niet kunnen zoeken en het grove
voedfel hun nog niet dienftig is, zoo is het ook klaar
dat alle die dieren borften hebben, waarom men de zelve
dan ook wel, gelyk in fommige andere taaien, Dieren
met borfien zoude kunnen noemen; de wyfjes zyn
ook iuiedaad alle met borden voorzien, gelyk ook de
mannetjes, en gewoonlyk hebben de wyfjes nog eens
zoo veele borfien als zv jongen in eens ter wereld
brengen: Die gewoonlyk één jong teelen, hebben er
twee, die gewoonlyk twee jongen te gelyk krygen,
hebben 'er 'vier, en zoo vervolgens, waardoor de Natuur
gezorgd heeft, dat elk jong ryklyk zyn voedlel
aan de melk zyner moeder kan vinden en dat , zo
door het een of ander ongemak de eene borst geen
melk geeven kan, de moeder nog andere heeft om haare
jongen te voeden: Naardien het ook menigmaal gebeurt
dat een dier meer jongen dan gewoonlyk ter wereld
brengt, zoo is door de Natuur, met deezen overvloed
van borften, ook daarvoor gezorgd, dat die overtallige
ionge dieren niet van gebrek bchoevtn te
fterven. Schoon dit ondertusfchen gewoonlyk dus by
Rrr 2 de

( 5°2 ).
de Dieren plaats heeft, zoo is echter het getal der
borften by de dieren niet altoos het zelfde, maar verschilt
wel eens eenigzins, zoo dat fommige wyfjes van
de zelfde foort van dier wel eens een of meer borften
hebben dan andere, welk verfchil echter meer plaats
heeft by dieren, die veele, dan by dieren, die. weinige
borften hebben; fomtyds hebben de wvfjes van de
honden, of de teeven, tien, fomtyds negen, fomtyds
agt, fomtyds zeven borften; de zog, of het wvfje
van het varken, heeft 'er fomtyds tien, fomtyds "elf,
fomtyds twaalf; de geit en het fchaap fomtyds vier
drie of n twee; Vier aa de rot tien of agt; de fret drie aan de
, h k e
*S^ g " ylt
' '- ^de, zoo dat men daard
C m e e s t e
JK?» f l*? ^"Sen in de natuur,
g.cnen vasten regel kan geeven, die geene uitzonde'
ringen zoude lyden.
De plaatfing der Borften is by alle de zoogende
JJieren met even eens, maar ver'fchilt zeer veel. Bv
ommige zyn dezelve voor op de borst geplaatst, gelyk
by de menfehen, by de aapen, by de oliphanten
en vledermmzen; by andere ftaan zy tWchen de agterfte
pooten, of eigenlyk in de liesfcben, gelyk bv
bet hoornvee, de fchaapen, herten, kamcelen, paarden;
by andere wederom aan den buik, gelyk by de
honden, en by de zwynen ftaan zy langs'het Ivf
De meeste zoogende Dieren hebben' het Ivf niet
makt, maar bedekt, fommige met gekroesde buren of
Wol, gelyk de fchaapen ; veele andere foorten met
tyve buren, die meer of minder digt ftaan, en in de
koude landen digter dan in de warme, gelyk de paarden,
het rundvee, herten, haazen, konynen en andere;
andere met dikke ftyvc hairen, die men BorlhU
heet, gelyk de zwynen; by andere worden zy zoo dik
dat zy Stekels zyn, gelyk men by het egeltje ziet, en'
ruig dikker by het ftekelvarken , by 'rwelk zy als
Pennen zyn; men vindt 'er die met'fchubben bedekt '
zvn, als het fcliubdier, fommige met een fchild, *e-
Jyk de armaail en andere.
Schoon alle de viervoetige dieren vier pooten hebbèn;
zyn de zelve echter by de eene foort anders gc-
VorfrH dan by de andere, en wel zoo, dat zy gefchikt
ïyn naar de kvenswyze, tot welke elke foort van die,
res

C 5°3 )
ren befremd is. De mensch heeft maar twee voeten
m-tar heeft ook twee handen; beiden zyn met vin-eren
voorzien. De aapen hebben vier handen, want
hunne agterlte zyn zoodanig gevormd, dat zy van dezelve
even zulk een gebruik hebben als van hunne
voorfte, handen. Andere foorten hebben vier pooten
met vingeren aan alle vier, die met nagelen voorzien
zyn; doch by eenige zyn die.vingeren los, by andere
zyn zy door een vlies aan een verbonden, naamlyk
by die, welke in het water en op het land leeven,
en die hun dan dienen, op het land om te loopen,
en in het water om als met roeifpaanen daarmede'
te zwemmen; eenige weinige hebben ongefpleeten
Hoeven, gelyk het paard, andere gefpleetene Klau*
wen, als het rundvee en de varkens, met nas veele
verlcheidenheden.
De kvenswyze en de plaat Ten, daar de zoogende Dieren
zich onthouden, zyn zeer verfchiliende; de meeste
viervoetige dieren leeven altoos op de aarde; fommige,
gelyk de aapen, zitten meest altoos in de boo-i
men; andere onthouden zich op fteile klippen en fteenrotlen,
als de gemfen; andere onder den grond, gelyk
de mollen; andere zyn dan op het land en dan
in het water, gelyk de bevers, de otters, de zeebeeren;
andere woonen altoos in het water, als de walvislchen;
fommige kunnen vliegen, gelyk de vledermuizen,
die zuiks doen, niet met vlerken, maar met
een vlies, dat van hunne voorpooten tot aan hunne
agterpooten gefpannen is, zoo dat men hen vooral
nnet onder ie vogelen kan rekenen ; andere vliegen
wel met, maar kunnen, op een diergelyk vlies, van
den eenen boom op den anderen door de lucht zwee-
g d y k
v l i e g e n d ee
dere' ^ kboorntje, en fommige an-
Naar de verfchillende levenswys der zoogende Dieren
en naar het voedfel, dat zy vermaalen moeten
zyn ook hunne Tanden gevormd. Zy hebben voortanden
of fnytanden om te vatten en te plukken
hondstanden om te verfcheuren, kiezen om te vermaalen;
de vleescheetende dieren hebben de tanden bvzonder
fcherp en fterk; en de mierenëeters hebben in
het geheel geene tanden.

( 504- )
Alleen onder" de viervoetige dieren vindt men dieren
die herkauwen, dat is, die de kruiden, welke zy eeten,
eerst indikken en naderhand weder uit de maag
in den mond krygen en dan kauwen, gelyk de runderdicren
en fommige andere.
Eenige foorten van viervoetige dieren zyn tot hunne
verdediging met Hoornen gewapend, omtrent welke
aan te merken is, dat by fommige foorten de wyfjes
ongehoornd zyn, terwyl de mannetjes hoornen hebben,
gelyk-, by voorbeeld , de herten; dat fommige
foortcn die altoos behouden, gelyk het hoornvee, en
dat by andere foorten de zelve Jaarlyks afvallen, en
door nieuwe vervangen worden, gelyk by de herten
plaats heeft; dat fommige holle hoornen hebben, terwyl
die van andere zonder holligheid van binnen zyn.
De meeste dieren draagen de hoornen boven op het
hoofd, terwyl de rhinoceros de zyne op zynen neus
draagt.
De allermeeste zoogende Dieren hebben eene Stem,
dat is, dat zy kunnen geluid geeven, en elke foort
geeft een byzonder geluid, waardoor de dieren malkander
verftaan kunnen , voor zoo veel zulks tot de kleine
gemeenfehap, die zy met eikanderen hebben, rtQodig
is; fommige laaten hunne Item dikwyls hooren, terwyl
in tegendeel andere zulks zeldzaam", en niet dan by
hooge noodzaaklykheid en in den uiterften nood doen.
Meest alle de viervoetige Dieren hebben eenen Staart,
"tfie hun van een verfchiliend gebruik is, en ook by
Andere foorten verfchillende gedaanten heeft. Sommigen
dient hy tot het verjaagen van vliegen en andere
hinderiykc vliegende infekten, die het bloed van de
dieren komen zuigen; anderen, gelyk den füngeraapen
om zich aan de takken der boomen vast te houden
en op te hangen; het eekhoorntje en anderen dient de
dik met hair bewasfen ftaart als een roer om zich te
bellieren, wanneer zy'van den eenen boom of tak op
den anderen, fpringen.
Het is ontegeuzcglyk, dat onder de Zeogende Dieren
de nuttigde dieren voor den mensch gevonden
worden. De menfeh heeft zich veele door tammaaking,
door ondcrwyzmg, tot hulp in zyne menigvuldige bezigheden
van behoefte cn vermaak gewesten te maa-
- - ken.

C 505 )
ken. Das dient het Paard, de Muil, de Ezel, de Os*
de Buffel, het Rendiei, de Oliphant, de Kemel, de
Honden zelve hem tot ryden, tot trekken, tot draagen
van lasten en tot het werk van den Akkerbouw;
tot de jagt gebruikt by Honden en Fretten; hy laat
zyn peribon, zyn huis, of zyn Vee door de getrouwe
Honden bewaaken. Andere gebruikt hy wederom
om, zoo veel mogelyk, de dieren uit te roeien, die
de menfehen in hunne eigendommen fchade toebrengen
, gelyk de Katten, welke hy by zich houdt om de
•Rotten en Muizen te vangen. Hoe veele verfchaffen
hem niet een goed voedfel, het zy met hun vleesch of
vet, als het Rundvee, de Schaapen, de Geiten, de
Zwynen, Herten, Haazen, Konynen en veele andere,
het zy met hunne melk, als de Koeien, de Geiten,
de Ezellinnen. Hoe veele dienen hem tot kleeding*
fchoeifel en dekfel, door hunne vellen, hair, wol, baleine'n
, terwyl andere hem eene brandbaare ftof verfchaffen,
die hem dient om in de duifternis van den
nacht licht te branden, als het ongel van het Rundvee,
de traan van de Walvisfchen , en eene zekere
ftof, fpermaceti genaamd, die van den walvisch komt.
Andere Zoogende Dieren verfchaffen wederom perkament,
leder, borftels, hoorn, yvoor, been, om fnuisteryen
van te maaken, gelyk ook de tanden van fommige
tot polysten gebruikt worden, en van de zenuwen
en beenderen lym bereid wordt, en van de darmen
fnaaren. De mest van veele wordt op bet land
gebragt en maakt het vruchtbaar , terwyl veele nog
verfcheidene nuttige geneesmiddelen opleveren.
Daarentegen zyn 'er onder de Zoogende Dieren ook
verfcheidene, die den mensch fchadelyk zyn. De groote
verfcheurende dieren dooden menfehen, gelyk de
Leeuw, de Tyger, de Wolf; deeze en veele andere
foorten «trfcheuren dieren, die den mensch van veel
nut zyn, gelyk de 'Wezel, de Marter, de vischeetende
Otter en andere; of befchadigen de vruchten en gewasfen,
welke de mensch zich tot fpyze fchikt, gelyk
de Veldmuizen, de Haazen, de Bevers, de Aapen en
veele andere doen; of aazen op eetwaaren, gelyk de
Rotten, Muizen en Vledermuizen. —— Ik moet hier
ook opmerken dat, onder de Zoogende Dieren, geen
een

C $06 )
«en gevonden wordt, dat vergift by zich draagt: van
fommige kan echter de beet vergiftig zyn, als zy, naamiyk,
door zekere ziekte aangevallen worden, gelvk van
honden, die dol worden, bekend is.
Ziet daar de voornaamfte algemeene eigenfchappen
n„ « g n d e
Ü P ie
, r i n v e r v o l v a n me
S enen wy
u nu en dan de befchryving van eene byzondere foort
tnnwl?"' 1 w a , n e e r W
' ' Y « dan ook met derzelver byzondere
eigenfchappen bekend zullen maaken.
HOE ONGELUKKIG MEN ZICH MAAKT DOOR HET LIEGEN.
LODEWYK; een doortrapte fchurk, verheugde zich
op eene boosaartige wyze, wanneer hy anderen fchrik
kon aanjaagen. Hy deedt dikwerf als of hem een groot
ongeluk was overgekomen, begon ysfelyk te fchreeuvven,_
en wanneer de dienstbooden toefchooten, was
i*X?? et
u ?
v a
" we
inig Of geen belang, maar hy
achtte hen dan zelfs nog uit. Zoo liep hv, by voorbeeld
met een groot geraas de trap af,"en poogde
het gebons van een zwaaren val na te bootten. Dikwerf
floeg hyftcrk op de tafel, fpatte zich het fep
van eene kers in 't aangezicht, dat het fcheen bebloed
te zyn, en fchreeuwde, dat men gelooven zou, dat
hy een gat in t hoofd had geftooten. Na dat hv de
rnenfchen in het huis zoo dikwerf had misleid, luisterde
men in t geheel niet meer naar hem. Eens klom
hy op eene adder, die in 't voorhuis ftondt; daar brak
een fport, hy viel 'er af, en brak zyn linker been.
Hy fchreeuwde uit al zyne magt; maar men liet hem
liggen; en ftoorde zich aan zyn fchreeuwen niet. Eindelyk
vondt hem eene van de dienstmaagden, die niet
om zynen wil, maar in andere bezigheden door het
voorhuis ging en zag nu wel dat het ernst was. Men
haalde den heelmeester; maar dewyl men hem niet ten
regten tyde was te hulp gekomen, was de voet zeer
gezwollen, en wierd by dubbele fmarten, welke hy
nu lyden moest, zoo kwaalyk weder gezet, dat hv al
y 1
zyn leven kreupel bleef. '
Je Groningen, by W. ZUÏDEMA. i?^.""
Boekverkooper aan de Breede Markt op de
hoek van het Kkine Koude Gat.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDE N
GEMEENEN MAN.
N r
. 64.
GESPREK TUSSCHEN JUFVROUW KINDERLIEF EI*
HAARE BUURVROUW ANNA OVER. DE OPVOEDING.
A NNA. Goeden avond, Jufvrouw. Ik heb hel
Boek (*j nu uitgeleezen; maar — dat kan my toch
niet helpen.
JUFVROUW. Hoe zoo ANNA? kondt gy het dan
niet bcgrypen?
A. Ja Jufvrouw. Het is zoo mooi, zooduidelyk,
en treffend. Ik heb 'er vaak by zitten fchreiën, en ik
ben nu nog meer bezorgd over my zelve, en myne
lieve kinderen.
J. Dat is goed, ANNA. Ik ben bly, dat het zulk
eene uitwerking by u gehad heeft.
A. Ja, wat zal my dat helpen? Is dat dan genoeg?
J. Neen, zeker niet. Gy moet nu aan het verbete-
. 1 ren.
(*) De Jufvrouw had haar de Prys-verhandelingen, over
de zedelyke Opvoeding der Kinderen, geleend, wel'
ke door de Maatfcbappy. Tot Nut van 't Algemeen:
zyn uitgegeeven. Een boek, welks herhaalde leezing
wy ten fterkften aanpryzen aan alle Ouders, byzonder
aan die, voor welke dit Weekblad is ingericht. Het
is voor den geringen prys van 8 ftuivers te bekomen.
En de onvermogenden kunnen hetzelve, gelyk zo&
veele andere nuttige Boeken, om niet, ter leezing
krygen uit de Leesbibliotheek by de Broérkerk, in
deeze Stad opgericht.
II. Deel. S s s

' (

C'.59 )
bruiken wy de geneesmiddelen, al zyn ze ook 1105 zoo
bitter en lelyk.
A. Ach, Jufvrouw! hoe moet ik het dan aanleggen?
> J. Dat kan ik u niet beter zeggen, dan in dat Boekje
ftaat. Maar wilt gy weeten, wat ik heb opgemerkt?
dat gy omtrent uwe Zoons dat liefdevolle Moederhart
niet meer hebt, als te vooren. Want had ik van
GRIETJE en uwe kleine JANTJE gezegd, gelyk van
JAN en G ER RIT, dat gy haar maar moest affnyden,
als of zy uwe kinderen niet waren: hoe heftig zoudt
gy my dan tegen gevallen zyn ; maar nu hebt gy 'er
niet eens op geantwoord. Zoo gaat het veeltyds met
Uheden, als- de Kinderen klein zyn, hangt geheel uw
hart 'er aan, dan zyt gy 'er veel te mal meê, dan willigt
gy alle hunne wenfehen in: maar worden zy grooter,
dan is het niet mogelyk hun in alles hunnen zin
te geeven. Dit brengt gy hun dan niet met verftand
onder het oog; maar klopt 'er op, en (tuurt hen van
de hand, om van het dwingen en plaagen bevryd te
zyn. By ouden en jongen verdooft aüengskens de liefde,
en dat Boekje zegt: dat gy door de liefde en heï
vertrouwen uwer kinderen meest op ben werken moet.
Herinner u eens, toen JAN nog uw eenige was, hoe
lief gy hem hadt. Is dat nog'zoo? Smaakt gy 110»
dat innerlyk vergenoegen en b'lydfchap over hem'? "
A. Neen, dat moet ik bekennen; daarin heeft Jufvrouw
gelyk. Maar, als men ook zoo veel verdriet
van zyne kinders heeft, en geheel geenen dank of liefde,
by al zyn' aanren arbeid, welken men voor hun
doet; dan moet men ook wel boos worden op zulke
ftoute kinders. Al wilde ik nu ook nog zoo graag anders
met hun leeven, ik heb, geene magt meer over
hen. Als de Vader 'er niet by'is, kan ik 'er niets meê
worden. Zy jouwen my uit, lachen en maaken allerleis
kuuren. Die GERRIT! al ben ik ook nog zoo
boos, hy kan my altyd aan 't lachen krygen: en wil
ik de jongens kloppen, zoo dra ik opkom — wip!
zyn zy de deur uit. Myn man zegt, het is myn eigen
fchuld, dat zy naar my niet hooren: en dat het de
rechte weg niet is, om altyd te kyven, te grommen
en te dreigen, en, als het 'er op aankomt, te lachen,
in plaats van door te tasten. Maar, ik kan het niet
helpen, ik kan niet anders. Sss 2 1.

( 5io )
J. Hoor ANSA! als gy niet beter roet uwe kinderen
weet te leeven, dan moest gy nooit getrouwd zyn.
Dit ftuk diende elk jong mensch, vooral een meisje,
wel te overweegen, dat zy zich dan onder nieuwe en
grootere verpligting brengt, ja zich veele. zorgen en
moeiten op den hals haalt. Alle hintten moet men
leeren, zo men de zelve wil oefenen: maar op deeze
zoo gewigtige en zwaare kunst gaan veele menfehen
aan, zonder nadenken, ja zonder dat zy 'er iets van
weeten. Is het dan wel te verwonderen, dat 'er zoo
veele kinderen verdorven worden? En dan krygen die
arme fchepfels nog de fchuld: maar elk verftandig
mensch, en vooral God oordeelt zoo niet.
A. {haar in de reden vallende.) Ach, myn lieve Jufvrouw,
niet meer! Ik wil my beteren.
J. Ja' ANNA, al meer. Gy hebt zeer verkeerd met
.uwe kinderen gehandeld: en zo gy u niet waarlyk bétert,
dan komt hun tydlyk en eeuwig ongeluk op uwe
rekening. Gy legt althans den grondflag, waar door
zy voor zich zelve en de Maatfchappy geheel kunnen bedorven
worden. Als men in die teêre hanen niet vroeg
zaaden van Godsdienst en deugd ttrooit, dan hlyft de
ïkker woelt en ledig. Terwyl ik hier over met u
ipreek, herinner ik my iets, 't wedt ik onlangs in een
heel nuttig boek (*) geleezen heb; teweeten, dar een
reiziger door fchipbrcuk aan een vreemd land gekomen
zynde, op de vraag, welke de Producten of Voortbrengféls
van dat Land waren , tot antwoord kreeg: onze kinderen
zyn onze Producten. En waarlyk, wanneer de
menfehen in 't algemeen zoo over hunne kinderen dachten,
zy zouden 'er meer moeite aan befteeden. Wat
doet niet de boer aan zynen akker en des zelfs voortbrengfels,
en elk in het zyne aan dat gene, 'twelk hem
tot een middel van beftaan moet ftrekken. Moet men
ook niet aldus met de kinderen handelen? Zyn zy niet
die wezens, waarop wy de nauwfte betrekking hebben?
Zvn zy ons niet veel meer waardig, dan de voortbrengfeicn
van akker, tuin of iets anders. Moesten wy dan
ook niet alles aanwenden, wat in ftaat is om hen voor
tyd
(*) De bode van Tbuuringen.

C 5ii )
tyd en eeuwigheid gelukkig te maaken? Moest men
hun dan niet vroeg deugd, orde en goede gewoonten
inboezemen, en zorgvuldig al het onkruid, 't welk
zich in hnnne harten ontdekt, uitroeien?
A. Ja maar Jufvrouw, neem my niet kwalyk, dat
ik hier op zeg, dat wy van onze kinderen dat voordeel
niet trekken, 't welk koorn en veele andere dragen
, waar aan men arbeidt, ons toebrengen. Ook laaien
zich onze kinderen zoo gemaklyk niet behandelen.
Als ik in het tuintje achter myn huis het onkruid, uitroei,
of iets anders verricht, dan brengt het gene daar
groeit 'er niets tegen in. Maar zoo is het met myne
jongens niet. Ik heb het Jufvrouw nog lang niet verteld,
hoe ftout zy wel zyn.
J. Ik geloof niet ANNA! dat gy 'er op hebt nagedacht,
toen gy zeidet, dat onze kinderen ons dat voordeel
niet aanbrengen, 't welk andere zaaken ons geeven.
'cis waar, gy krygt geen geld voor hun in handen
; maar ontvangt gy daarom geen' loon op uwen
arbeid? Verzoet het u niet menig flaapeloozen nacht,
als uw zuigeling op uwen fchoot u ftreelt en vleit en
aanlacht? Zoudt gy'er niet wat om willen doen, als
gy uwe kinderen, naar hunne vatbaarheid, verftandig,
gezeglyk, vriendlyk en deugdzaam mogt zien; als de
huislyke genoegens van uwen man daardoor vermeerderd
wierden ; als uwe kinderen zoo opwasfende en
groot geworden zynde, overal in de wereld konden te
recht komen , zich van elk bemind zagen , en zy
door hunne nyverheid en zuinigheid hunnen Ouderen
den ouden dag gemaklyker maakten? Ja zelfs gy zoude
in de eeuwigheid nog kunnen geloond worden voor
uwe tydlyke moeite, en uwe kinderen zouden u voor
Gods richterftoel nog danken voor de goede [opvoeding.
En zouden uwe kleinen zoo gemaklyk niet te behandelen
zyn als Producten? Geloof my, 'er is meer aan
te doen, dan gy denkt. UWe kinderen hebben een
redelyk verftand, en in dat opzicht is 'er met meer
vrucht wat aan te doen, dan aan redenlooze zaaken.
Als zy het eenmaal recht begrypen, dat gy alles tot
hun eigen best doet; als gy, even gelyk de wyze landman,
die wind en weder in acht neemt, en alles op
Sss 3 zy-

C $12 )
zynen tyd doet, ook by uwe kinderen de gefchiktfre
tyden uitkipt, elk naar zynen aart en vatbaarheid behandelt,
en tevens met geduld den tegenftand verdraagt
, met verftand en ftandvastigheid den zelven
zoekt te overwinnen; als gy hen met hartlyke liefde
behandelt: dan zyn 'er toch weinige kinderen , dieniet,
de een vroeger, de ander laater, daar door gewonnen
en verbéterd worden. En liet onkruid zegt 'er wel
mets tegen, als gy het uitroeit in uw tuintje; maar
als het eens is verwaarloosd , dan komt het toch altyd
weêr aan: dit getroost gy u, en de telkens vernieuwende
gebreken uwer kinderen aanhoudend tegen te
gaan, verdriet u! Voor het overige, ANNA, hebt gy
nog zwaarigheden en bedenkingen,die wil ik,als ik kan,
u wel graag beantwoorden. Maar wat de ftöutigheden
uwerknaapen aangaat, vertel my daar maar niets meer van.
A. Ik moet Jufvrouw dit nog zeggen. Onlangs
kwam Oom uit het Oldampt in ons huis. Toen waren
zy ook zeer flout. Maar Oom begon met hun te
praaten. Hv /telde hun beiden voor, hoe zv wezen
moesten. _ Hy zeide, dat hunne Ouders dagelyks voor
hun arbeidden, en van hunne jeugd af zoo veel voor
hun gedaan hadden: dat zy daar voor dankbaar zyn,
hunne Moeder, waar in zy konden, helpen, en haar
in alles gehoorzaam zyn moesten. Hy fprak ook tot
hem van God, hoe zy van Hem het leven en alles ontvingen,
hoe Hy alles zag en hoorde, en geen ftoute
kinderen kon lief hebben. Dit maakte vry wat indruk
bp heh, inzonderheid op JAN. Het blief hun ook
een' tyd lang by , zoo dat, wanneer zy naderhand weêr
begonnen den baas te fpeelcn, en ik hun de leden van
Oom herinnerde, zy ftil wierden. Maar nu lachen zy
daar ook al om.
J. Uit dat Haaltje kan men zien, ANNA! dat uwe
kinderen wel door redenen te fluuren zyn; en dat zyn
alle kinderen, als de Ouders hen maar niet bederven.
Dat andere menfehen hun eens den pligt op het hart
drukken, kan van goede gevolgen zyn; maar gy zyt
daarin ook al niet verftandig te -werk gegaan.
A. Hoe zoo Jufvrouw? Mogt ik hun dit dan niet
weêr voorhouden? Het hielp ja eerst goed; zy wierden
dan bang en beloofden beterfchap?
J.

( 5 J
3 )
J. Denk nu zelve daar op eens na, ANNA"! hoe
komt het;, dat dit nu niet meer helpt, als gy hen aan
Oom herinnertV Hebt gy hun ook niet bedreigd, dat
hy zou weêr komen, en gy het dan zoudt zeggen?
En ...
A. Heden ja Jufvrouw ! Dat alles heb ik gezegd,
en dat Oom hun dan een dik pak Hagen geven zou.
J. Zoo, dat zou ik nog gevraagd hebben. Maar
A N N A ! dacht gy ook, dat die man hen dan in de daad
Haan zou, zoo als gy hun bedreigd hebt?
A. Wel neen, dat zou hy lang niet doen. Maar
ais ik, dus doende, iets van hen kan gedaan krygen,
of hen Uil kan krygen; dan ben ik al bly.
J. Maar A N N A ! is het u dan om 'teven, of gy
waarheid of onwaarheid fpreekt? Welke gevolgen kan
dat hebben! Als gy hen over leugens beftraft, kunnen
zy u dan niet ten antwoord geeven : „ Moeder
„ zegt ook wel wat, dat altoos niet omkomt?"—Kinderen
door vrees te beftuuren, is altyd gebrekkig en
gevaariyk. Zy worden daar door ftouter en roekeloozer,
of men brengt hen tot eene flaaffche vrees, en
maakt 'er laffe bloodaarts van. Gy bedreigt hen mogelyk
ook met den Schoorfleenveeger, of met den ouden
Jood ?
A. Ja, dat doe ik, als zy klein zyn. Als ik maar
tegen JANTJE zeg, wanneer zy fchreeuwt en dwingt:
,, daar komt de oude Jood aan," aanftonds is zy ftjj»
Maar wat kwaad (leekt daar nu in?
J. Hebt gy haar wel eens een ouden lood haten
zien ?
A. Ja, dat moest Jufvrouw gezien hebben, hoe ik
haar daar voor eens bang gemaakt heb. Zy floeg met
handen en voeten, gierde en fchreeuwde. Ik' kon
haar haast niet weêr tot bedaaren krygen.
. J; Moest ik dat gezien hebben? ik zou my 'er
innig hebben over bedroefd. Foei ANNA! dat gy uw
lief kind zoo mishandelen kondt! Weet gy niet meer
wat gy in het tweede nommer van het Weekblad geleezen
hebt over het bangmaaken der kinderen, en
welke nadeelige gevolgen dit hebben kan voor hun geheel
leven? En nu vraagt gy nog, wat kwaad daarin
fteekt? Lees dat nog eens na! En die oude Jood
i kan

( £14 )
kan Wel een braaf en eerwaardig man zyn. Het is
eene fchande voor de Kristenen, dat zy hunne kinderen
zulke vooroordeelen inboezemen tegen die ongelukkige
Natie. Dit leert ons immers het Euangelie niet.
A. Ja Jufvrouw! voor ons gemeene menfehen is
het onmogelyk, alles net zoo te doen en te laaten,
als 'er wel gefchreeven ftaat. En myn Hoofd is geen almanak,
J. Nu is het weór onmogelyk en ftraks hebt gy
gezegd, ik mogt u nog eenige handleiding geeven, en
gy wildet zoo doen als in het boekje ftaat. Die Schryvers
zyn ook niet voor dat dreigen, bangmaaken en
liaan. Gy moet u die lesfen in het hoofd prenten,
en dan in de beoefening brengen, om zoo nieuwe pligten
aan te leeren, en oude Hechte gewoonten te yerrnyden.
En dan moet gy den eenen dag eens hier,
den anderen daar over, wat met hun praaien, en hun
iets vertellen.
Al zyt gy een mensch uit de mindere klasfe in de
Maatfchappy, dit geeft u geen recht, om uwe kinderen
te verwaarloozen. Neen zeker niet. Gy moet
juist daarom uwen yver verdubbelen. Eene goede opvoeding,
waar door het verftand en de zeden befchaafd
worden, is het grootfte erfgoed. 'Er ligt in de famenleving
zoo veel aan gelegen, om braave lieden uit uwen
ftand te hebben. Uwe kinderen zyn even zoo
goed, als die der ryken. De opvoeding en het geld
maaken alleen het onderfcheid. Het gene de ryken voor
hun geld door veele meesters aan hunne kinderen kunnen
laaten leeren, dat moet gylieden veelal zelve verlichten.
Befteed toch daar uw tyd en vlyt 10e, om
wat heters van uwe kinderen te maaken dan (tokken en
blokken, gelyk veelen van uwen ftand. Gy hebt 'er de
beste gelegenheid toe. Menig een , die door gezelschappen
of zyn beroep wordt afgetrokken, heeft daar
geen tyd toe ; maar gy hebt niets anders te doen, dan
voor uw' man en kinderen te leeven. Wel ANNA!
doe dan toch uw best,
{Het vervolg biervan in bet volgend nummer.')
Te Groningen, by W. Z U 1 D E M A. 1798.""
en te Amfterdam by H. KEYZER,
en verder alöm te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GËNAAMDEN
GEMEENEN MAN.
N r
. 6$.
GESPREK TUSSCHEN JUFVROUW KINDERLIEP Eïï
HAARE BUURVROUW ANNA OVER DE OPVOEDING»
(Vervolg en pot van nummer 64.)
A • Ja Jufvrouw, .het kon zeker nimmer met ólis #
als myn man zoo veel niet verdiende en ik ook op eeri
dag-huur uit moest. Maar dan moest 'er toch wat anders
verwaarloosd worden, Met breiden, ftoppen eü
naaiën, verdien ik ook wat, al is het voor ons zelvenj
Met die naald moet al zoo wat aan malkaör gehouden
worden: anders kwamen wy 'er niet. Hier komt by
het huisweik, om alles knap en op zyn fteê te hou-'
den, ik heb daar goed myn aanflag meê. En als ik
*er haast een kleine by kryg, dat bindt de handen ook
weêr. Ik zie zoo zeer niet tegen dien poft en het
meerder werk op, als ik maar gezond mag zyn. Maaï
de kinders wasfen al op en 'er gaat hoe langs zoo meer'
toe; daar maal ik wel eens over. Maar myn man zegts
wy willen dan nog zuiniger worden, en ik zal zien t
nog wat meer te verdienen. Heb daar maar geen zorgf
voor.
J. Daar heeft uw man groot gelyk aan. God fchept'
geene monden of Hy geeft 'er ook voedfel voor^
Werk gy maar vlytig in vertrouwen op God den Alze^
genaar, en denk, hoe meer kinderen God u geeft, Hy
dies te meer vordert, dat gy deeze dierbaare panden
getrouw bewaart en verzorgt. En al hebt gy veele be=zigheden,
gy kunt zelfs onder uw werk, met uwe kin-*
deren fpreeken, en hun dus veel leeren. Maar het zal
.uoodig zyn, dat men u in deezen helpe. Zie, daar
iL Deel. Ttt heft

( 5i6- >
hebt gy nog een heel mooi boek, QLietibert en Geer*
truid) lees dit, en gy zult volkomen overtuigd worden
, dat men veel te doen kan hebben en evenwel
zynen kinderen eene goede opvoeding geeven. Maar
daar komt my nog iets in den zin. Kom aan, als gy
nu ernftig voorneemt om uwe kinderen beter optevoeden,
dan zal ik u iets aan de hand geeven, 't welk u
veel zal helpen.
A. Heden Juffrouw, wat is dat dan? Als ik het zoo
hoor vooiftellen en aandringen; fa, dan denk ik. ik
moet en zal het doen. Maar om 'het in 't werk te Hellen.
...
J. Hoor, ik zal bezorgen, dat uwe beide jongens op
een beter fchool komen, en de kosten daar voor bemalen.
Die Meester zal u grootlyks in de hand werken.
Op die fchool krygen de kinders boekjes naar hunne
vatbaarheid, daar krygèn zy lust aan het leeren! daar
kunnen zy goede zeden en veele nuttige kundigheden aan)»
leeren: Als gy-dan aan uwen kant ook uw beft doet,
dan zult gy rafch zien, dat uwe kinderen beter worden.
Kom aanftaanden Zaturdag met al uwe kinderen by my,
dan zal ik wat met hun praaren: maar gy moet niet
kyven, daar meê is niets te winnen. Ik zal hun dan'
boekjes geeven, en die boekjes moogt gy zelve ook
wel leezen, om daar uit aanleiding te neemen tot nuttige
gefprekken met uwe kinderen.
A. Nu, ik bedank Jufvrouw wel duizendmaal. W-öt
zal ik blyde zyn, als dat goed gaat, en zy op die fchool
beter worden.
J. Dit vertrouw ik zal wel gelukken, als gy het maar
op den meester alleen niet laat aankomen/maar zelve
leerzaam en Hefderyk met uwe kinderen omgaat, en
uw gezach zoekt weer te krygen en te bewaaren: en
hierin moet uw man u de behulpzaame hand bieden.
Dan zal alles wel te recht komen. En uw kleine
GRIETJE moet gy zelve eerft wat leeren leezen, of
hebt gy die 'er ook al uit ?
A. Ja die gaat op een kinderfchool, maar niet gezet.
Ik kan haar 'er baaft niet heen krygen, maar het
moet nu beter gaan; ik zal haar naar den grootcn breiwinkel
ftuuren.'
J. Ik houd niet van die kinderfchooltjes, wyl de kin-'
de-

C 517 )
deren daar, wegens gebrek aan goede inrichting, veel
al meer kwaad dan goed leeren. Maar om zulk een
klein ding den gantfchen dag naar de breifchool te ftuttren,
dit is ook niet wys ! dan veruitten zulke kinderen.
Ze is wis nog geen vier jaar V
A. Neen, over twee maanden. Doch zy moet 'er
maar uit, daar moet ze wel om lyk. Of als Jufvrouw
het niet hebben wil. —
J. Heden, ANNA ! wat zyt gy een wonderlyk menfch!
Gy moet niet denken! dat ik my nu de magt over uwe
kinderen wil aanmaatigen. Maar ik wilde 'u graag ten
belten raaden. Kunt gy zelve dit niet gevoelen? Zulk
een klein en woelig ding daar den gantfchen dag op
den brei-winkel te laaten zitten, is even eens of gy het
op den pynbank zet. De levendigheid en vrolykheid gaat
'er dus uit. De kinderipcelen zyn zeer nuttig voor
lichaam en ziel. Dan zyn zy in hun element. En zo
dit te Iterk wordt tegengegaan, verluffen zy al rafch.
Gy moet haar nog een tydlahg by u te huis houden.
A. Ja Jufvrouw, dan haalt zy my alles overal. Dan
ligt alles vol lappen en vodden en dan jaag ik haar'er uit.
J. Dit is verkeerd van u. Met kinderen kan men
alles niet op orde hebben. Gy weet wat dat Boekje
zegt. „ De moeders moeten zelve de kinderen eerft
,, onderrichten." Met kaartjes kunt gy haar, al fpeelende
de letters leeren. Met lappen en poppen te fpeelen
wordt daar ook zeer gepreezen. Daar is een boekje.
Het ligtfte moet gy haar daar uit voorleezen.
A. Wat boekje is dat Jufvrouw?
T. Het heet Zidekunde voor kinderen door den Pre'
dikani VAN VOORST. Uwe grooten moeten dat vooral
geheel leezen , en daar zal de kleine dan wel graag
naar hooren, en met moeder 'er over fnappen. En
uwe J A N T J E moet gy niet weêr van den ouden jood
voorpraaten, noch de anderen dagelyks met de hei bedreigen.
Als zy ftout zyn moet gy zeggen, dat onze
lieve Heer hen dus niet kan lief hebben, en moeder
ook niet. Breng hen dan uit de keuken, of in de kas,
en laat hen niet eerder vry, voor zy beterfchap belooven.
Maar als zy zoet fpeelen, prys hen dan ook.
Dit helpt vaak meer dan de ftraf. Maar daar wilt gy
mogelyk niet veel werk van maaken.
Ttt 2 A.

C 518 )
A. Het wordt waarlyk tyd, dat ik heen gaa. Ik zal
dan zaturdag maar komen jufvrouw?
J. Ja ANNA! ik zal u dan verwachten met uwe
kinderen. God zegene u in uwe goede voorneemens!
A. Ik ben nu veel ligter, dan toen ik hier kwam.
Ik heb nu wat te praclifeeren. Als het my maar goed
afgaan mag, wil ik 'er wel een uur eerder om opftaan.
J. Nu dat is ook beter, dan dat uwe kinderen vetwaar*
loosd worden. Dit is de hoofdpligt, welken God van
u vordert. En als gy maar het vafte voorneemen hebt,
ben ik voor de uitkomft niet bevreesd. Nu, het ga ti
wel! groet ROELOF.
A. Ik dank, Jufvrouw!
VEROOR 13 EELT UWE EVENMENSCHEN NIET
TB HAASTIG.
Het oude fpreekwoord: bezint, eer gy begint', het
welk in dit Weekblad meer dan eens is aangevoerd ,
kan op onderfcheidene gevallen toepalTelyk gemaakt
Worden.
Zoo komt het vooral te pas by het beoordeelen der
daaden van onze evenmenfchen. Voor en aleer wy oordeel
vellen over het gedrag onzer naasten omtrent ons,
behooren wy altyd eerst te bedenken , hoedanig ons
gedrag jegens hen geweeft is; of wy hun ook door
woorden of daaden aanleiding hebben gegeeven om
zoodanig te handelen als zy doen. Als wy dit verzuimen
, en, zonder genoegzaame kennis van zaaken,
zoo maar aanftonds heen oordeelen zullen wy menigmaal
in het geval komen van onze naasten valfchelyk
te befchuldigen en hen onrechtvaardiglyk te veroordeelen.
De volgende gefchiedenis kan de waarheid van het
gefielde, op eene treffende wyze bevestigen.
Voor omtrent honderd jaaren, toen de openbaare
wegen op veele plaatfen nóg zeer onveilig waren, het
welk tegenwoordig door de meerdere bevolking en het
beter toevoorzicht der Regeeringen aanmerklyk is verminderd,
zo niet ten ecnenmaale heeft opgehouden,
gebeurde 'er in Engeland het volgend zonderling geval.
Eenigc malkanderen onbekende perfoonen flapten te
Glocester in den gewconen postwagen, welke van daar
naar

C 519 )
«sar de hoofdftad des ryks, Londen, rydt, ongeveer
twintig Engelfche mylen of dertig van onze gewoone
uuren van elkander gelegen. Öp den weg tuffchen
beiüen onthielden zich zeer veele Struikroovers, welke
de reifigers veeltyds deerlyk mishandelden, en hun vaa
alles wat zy hadden beroofden; zoo dat onwecrbaare
menfehen fomwylen geheel haakt te Londen of Gloeefler
aankwamen.
Onder andere perfoonen bevonden zich in dit reisgezelschap
een bejaard Heer en een jong Meisje- Al
fpoedig viel het gefprek op de onbewoonde ftreek,
welke ze thans doortrokken, en op de onveiligheid en
het gevaar, waarin men zich thans bevondt van wege
de roovers. De Eerftgenoemde nam hier in geen
deel, maar had de houding als of hy zat te fiuimeren.
Het Meisje, integendeel, vierde bot aan haare praatzucht
, en toonde klaar haare onervaarenheid in de
menfehkunde, door gulhartiglyk aan haare relsgenooten
te vernaaien: dat zy voorneemens was een bezoek
by haare vrienden te Londen af te leggen, en eenige
weeken in die ftad te vertoeven; dat haare Ouders
haar daartoe, boven het reis-geld, eene Banknoot van
honderd ponden jierlings (*) hadden gegeeven, dewelke
geen roover by haar zoude vinden, dewyl zy dezelve
onder haaren linker voet in de kous had verdoken.
De praatzuchtige reisgenooten van het Meisje preezen
haare vinding om fchatten te verbergen zeer hoog.
Maar pas een halve myl voortgereeden, wordt den
Posteljon eensklaps toegeroepen: „houd ftand!" en agt
wel gewapende kerels liaan voor de paarden, den voerman
gelastende om af te komen, onder bedreiging van
hem anders voor den kop te zullen fchieten. De reifigers
ontvingen het zelfde bevel, met last van alles wat een ieder
van waardy by zich had, aan hun af te langen; zoze dit
niet goedwiliiglyk deeden,mogt elk verwachten, wat hem
zoude overkomen. Deeze taal klonk hun als een donderdag
in de ooren; een ieder dondt als beduiteloos;
zuchten , kermen en om genade fmeeken was het al-
Ttt 3 g e-
£*) dat is, een Wisfelbrief van Elfhonderd Guldens, zynde
Een pond jierlings de waarde van Elf Hollandfcbe
Guldens.

( 5'2o %
gemeen middel, waartoe zy hunne toevlugt namen. Intuflchcn
vroegen de roovers den reifigers hoofd voor
hoofd zeer ernflig naar deszelfs goederen of kleinoodiën:
echter gaven zy daaromtrent geen het minde bericht.
Ten gevolge van dit ftilzwygèn, beflooten de roovers
de reifigers te ontkleeden, en alles te doorzoeken,
ten einde hun boos oogmerk te bereiken.
Nu nam de oude Heer voor 't eerd het woord op,
en fprak de roovers aldus aan: „De Heeren zien ons
„ gezelfchap milfchien aan voor zeer voornaame per-
,, töonen, by welke groote fchatten te verwachten zyn;
„ doch hierin vergist gy u ten hoogden. Om ons van
,, onze kleederen te berooven en naakt te laaten ver-
„ trekken, — daartoe bezit gy, gelyk ik vertrouw,
„ te veel edelmoedigheids; ook zouden die dingen u
„ tot een grooten lad zyn: Zegt ons dan liever", wat
„ wy u te famen zullen geeven, om vry onzen weg
„ te vervorderen en veilig te Londen te komen." De
roovers, eenigzins getroffen door de vrymcediae en
g ;-tde taal deezes bejaarden Mans, raadpleegdeneenen
koiten tyd met eikanderen over dit voordel, en
gaven weldra dit befcheid: „ Als gylieden kunt be-
„ fluiten, om ons vyftig ponden fterfings of de waar-
„ de van dien te geeven, dan zullen wy u vry laaten
vertrekken, en u eene behoudene reis wenfehen."
Niemand der reifigers antwoordde hier op, behalven
de oude Heer, welke, wederom het woord opvatlende,
zeide: „Uwen eifch vind ik billyk; ik ben vol-
„ daan over uwe edelmoedigheid; vyftig ponden fier-
„ lings is waarlyk eene gemaatigde vraag; u komt meer
„ toe; honderd ponden zoude ik u gerecdlyk afdaan,
,, indien ik 'er bezitter van was: Maar deeze jonge
„ Jufvrouw heeft eene Banknoot van juift honderd
„ ponden in de kous van haaren linkervoet; zy zal de
„ moeite wel gelieven te neemen van alleen in den
„ wagen te klimmen, haare kous te ontlédigen, en
„ de Banknoot, tot onzer aller behoud, aan u te fchen-
„ ken."
Hoe zeer het Meisje zich nu van haare onvoorzichtigheid
beklaagde, begreep zy echter al te wel, dat
geene tegendribbeling haar eenigzins in deezen konde
baaten. Zy flapte derhalven in den wagen, voldeedt

C 521 )
deedt aan liet verlangen des otiden Mans, en gaf met
een bedrukt hart haare Banknoot aan de ftruikroovers
over; welke, na haar al fchertfende voor haare milddaadigheid
bedankt te hebben, den reisgenooten eene
gelukkige reis toevvenfchten, en vertrokken.
Zoo dra waren deeze niet uit hunne oogen verdvveenen,
of elk overlaadde den ouden Heer met de kennelykfte
blyken van verontwaardiging en .verachting.
Het Meisje, ten uiterften misnoegd wegens het verlies
van naaren fchat, zeide: „Ik zal dien ouden fchurk,
„ die gewislyk in den buit, welke my ontroofd is,
„ deelt, by het Gerecht aanklaagen, op dat hy loon
„ naar werk ontvange." Een ander van het gezclfchan
liet zich dus hooren: ,, Ik denk dat by een fpiön vin
„ deeze ftruikroovers is en wenfchte wel dat hy ook
„ als zoodanig eenen geftraft wierdt." Eene derde,
die wat liefderyker dacht, zeide: „Ik geloof dat dee-
„ ze man niet wel by zyn verftand is, of dat hy re-
„ deren heeft, waarom zyn gedrag zoodanig ge weeft
„ is." Op alle deeze en dicrgelyke hoonendc gezegdens
zweeg de oude Man ftil, tot zoo lang, dat de
Pofteljoa den reifigers toeriep: „ wy zullen zoo aan-
„ ftonds in Londen ryden.'' Toen "fprak hy met bedaardheid
het gezelfchap aldus aan: „ Myne vrien-
„ den! ik heb met geduld uw .ongunftig oordeel over
„ myn gedrag, en uwe beledigende gefprckken ovev
„ mynen perfoon aangehoord; ik neem het u nier
„ kwaalyk: want menfehen,. die de wereld nog niet
„ by ondervinding hebben leeren kennen, zyn dikwerf
,, zwak genoeg om eene zaak, fchoon' met het befte
,, hart , echter van de. onrechte zyde te befchouwen.
Dit is hier uw geval ook. Ik betuig nu.Hechts, dat
„ myn belang het vorderde,. om rnvn gedrag zöbcfcw
„ nig in te richten, als ik, geduurende de geheele
„ reis, gedaan heb. Dat ik een eerlyk man ben , zult
,, gy nog deezen avond ondervinden. Als ik wcetcn
„ mag, waar gy denkt te kgeeren, dan zal de waar-
„ heid van myne gezegdens u volkomen blyken."
Hierop befloot.het gezelfchap in ééne herberg," welke
ze hem noemden, hun' intrek te neemen, terwyl hy"
in eeneandereging. Nu hicldt de polhvagen ftil,.'cii
hy fchcidde van zyne reisgenooten.
, • . •' si aéip ïa5»v H . Na

( 5 22
Na zich een weinig ververfcht te hebben, zondt hy
den volgenden brief 'aan het bedroefde Meisje:
Mcjufvrouw!
„Nooit heb ik eenen dag beleefd, op welken ik met
eene fom van Eenhonderd ponden fterlings zoo veel gewonnen
heb, als op deezen dag. Uw Banknoot heeft
my meer dan vyftig duizend ponden fterlings doen behouden,
welke lom ik aan Bauknooten in myne brie-*
ventafch had. Ik zou my fchuldig maaken , aan dieffial
en ondankbaarheid, indien ik u geen Deelgenoot van
myne winst maakte. Ik zend u daarom in deezen eene
Banknoot ter waarde van Tweeduizend ponden fterlings
tot vergoeding van het verlies, door u op deezen dag
geleeden, en ter overtuiging, dat ik geen oude fchurk
ben. Ontvang deeze fom zonder my 'er ooit voor te
danken; maar zyt daar voor dankbaar, dat gy van my
geleerd hebt, hoe voorzichtig men zich op reis behoore
te gedraagen, hoe men zich, als men Hechts bedaard
blyft, met het meefte voordeel uit verlegenheden
kan en moet redden, en hoe omzichtig men behoort
te wezen in het beoordeelen van onze evenmenfchen!
Wees op eenen anderen tyd bedachtzaamer in
uwe gefprekken! Heeft uwe onbezonnenheid u thans
voordeel aangebragt, waan niet dat zulks meermaalen
zal gebeuren! Neen! want de ondervinding van veele
jaaren heeft my geleerd, dat men zeer ligtlyk door onbedachtzaamheid
ongelukkig kan worden. En hoe ligt
kan ons daardoor een ongeval treffen, 't welk wy nooit
weder kunnen te boven komen 1
Intulfchen teken ik my uwen vriend, dien gy gered
hebt tot zyn voordeel en ter uwer leering,
)
De onbekende"
Te Groningen, by W. Z U I D E M A. 179&
au te Amflcrdam by H. K E Y Z E R ,
en verder alëm te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
N r
. 66.
NATÜUKLÏKE HISTORIE OF BESCHRYVINÖ
VAN DE HONDEN.
JBefchouwden wy onlangs de Dieren en Zoogende Diei
ren in het algemeen; thans willen wyu, naar onze belofte
in Nr. 63. eene byzondere foort van Dieren, de getrouwe
gezellen van den menfeh, de Honden ,befchryven4
Vooraf echter meenen wy, dat het niet ongepast zal zyn
met _ een kort woord gewag te maaken van het onderfcheid
van wilde en tamme dieren.
Door wilde dieren verftaat men dan dieren, welke in
bet wild, in de bolTchen, in de velden, op de bergen, onder
den grond , in het water, leeven volgens bunnen aart
en naar de beflemming van de natuur; dat is, die eeten,
waarroe zy door de natuur gedreeven worden, of waartoe
hun lichaamsgeftel is ingericht; het zy vruchten of
Kruiden of bladeren, het zy vleefch van andere dieren,
welke in die Iuchtftreken leeven daar zy in het wild
geboren worden * of daar zy zich vry willig heen begeeven
en zich volgens de natuur voortplanten. Zoodanig
zyn ontegenzeglyk alle foorten van dieren eens geweest;
zy zyn dus alle wild geweest, voor de menfcli
zich meefter gemaakt had van eenige, welker aart toeliet
dat hy dezelve naar zynen wil kon regeeren; toen
dwong de menfcb die, welke hy in zyne magt had, om
anders te leeven, dan zy in den natuur/laat leeven zou»
den; hy deedt dezelve naar andere luchtftreeken verhuizen;
benam hun de vryheid van beweeging; bragt hen
uit de opene lucht onder dak en in warme vertrekken;
deedt htm van ander dan hun natuurlyk v»edfel leeven s
U. Deel. Vvv gaf

C 6H )
gaf hun gekookte in plaats van rauwe fpyzen; overlaadde
hen daarmede en liet hen dan weêr honger lyden •
liet .die, welke uit verfchillende ftrcekcn kwamen", metelkander
jongen voortbrengen, behieldt van die jongen,
dikwyls die gene, welke meest van den vader en de
moeder afweeken, en het die weder te famen voortteelen;
in 't kort, deedt hen in alles zw& naar zynen wil
fchikken en buigen; zy wierden dan tamme dieren,
huisdieren, onderworpene' dieren.
Dat eene levenswys, zoo verre van hunne gewoone
m uatuuriyke-levenswys verwyderd, rnvltrcd op hunnen
aart en gedaante moet hebben, is ligt te batten en
zfl'.irJèh'gefeedlyk toeftemmen, als mén "bedenkt welke
verandering m kletir en gedaante zelfs bv het menfchengeflacht
is voorgevallen, door de verandering van luchtü-reek,
levenswys en vcedfeV Ook is die verandering
by de tamme dieren zeer groot, inzonderheid by de
I-Jonden, die om hunne buigzaamheid van aart, om
hunne verkleefdheid kan den'menfch, als zy aan hem
gewoon of door hem opgevoed 'zyn, zekerlvk reeds vroeg
onderworpen en tam gemaakt moeten geweest zyn, en
dus ook door de lange voortduuring van eene levens^
wys, die hun niet'natuurlyk eigen was, ook zeer veranderd
zyn. En indedaad als men eenen 'grooten Bulhond
of Dryfbrak met een juffers fchnothonclje, met een
Leeuwtje of Spanjoletje vergèlykt, kan men bezwaar-
Jyk gelooven dat deeze, op het uiterlvke zoo verfchillende,
dieren tot een zelfde geflacht bebooren, fchoon
het echter uit de befchouwing van de inwendige deelen
dier dieren, uit hunne gelykheid van aart, uit hunnen
omgang en neiging, of trek tot elkartdereh, zeer zeker
blykt dat zy tot een geflacht behooren.
De Honden, dié wy dagelyks zien, zyn dan geene
Honden zoo als die uit de hand van den Schepper gekomen
zyn, zoo als die in den wilden natüurftaat zyn;
het zyn, om zoo te fpreeken, door kunft van den merifch
veranderde dieren. Om dan te weeten, hoedanig een
natuurlyk wilde Hond 'er uit ziet, moet men dieln de
bösfchen, in het wild, opzoeken.
Doch in het wild zal men tweeërlei Honden ontmoeten
kunnen; men zou daar Honden kunnen aantreffen,
welker geflacht altyd wild geweeft was, zonder ooit
on-

C 525 )
onder de handen van den mensch geweeft te zyn, eu
deeze zouden rechte wilde Honden wezen; deeze zouden
ons Honden aanbieden gelyk zy waarlyk van oorsprong
zyn. Maar men zou in het wild ook Honden
kunnen vinden, welker gedacht voorheen tam geweeft
is, maar die afdammen van Honden , welke weggeloopen
zyn en in het wild zyn gaan leeven. Schoon nu dit
laatde ras nog maar voor eenen tyd wild geweest is,
of tot den daat van wildheid is wedergekeerd, zoo is
het toch allerwaaifcbynlykst dat zy ook weder met den
tyd de gedaante en aart van wilde Honden zullen hebben
aangenomen: want even ais de dieren door eene
levenswys, die hun niet natuurlyk eigen is, in gedaante
en aart langzaamerhand van het oorfpronglyk model
der Natuur afwyken, zoo zullen zy ook, als zy wederom
aan hun zelven overgelaatcn zyn, en dus volgens
hunnen aart en natuurlyke beftemming leeven, langzaamerhand
van geflacht tot geflacht, weder dat model
naderen en hunne waare oorfpronglyke gedaante weder
aanneemen; want het is niet in het vermogen van
den menfeh de Natuur zelve te veranderen; hy kan
wel die dieren en gewaflen, welke hy in zyne magt
heeft, eene andere richting geeven; dan, zoo dra de
menfeh zyne handen daar aftrekt, herneemt de Natuur
haar recht en komt weder tot de onveranderlyke
wetten, door den Schepper vastgedeld, terug. Het is
dan zeker dat men in de Honden, die men in het wild
vindt, altoos zulke zal aantreffen, die meest den oorfpronglyken
Hond vertoonen.
Doch men befluite echter hieruit niet, dat 'er maar
eene enkele foort van wilde Honden is, dat is, dat alle
recht wilde Honden eene zelfde gedaante zouden
hebben. Alle dieren, die over veele dreeken van den
aardbol verfpreid zyn, vertoonen verfcheidenheden naaide
dreeken, waarin men hen vindt; zoo zal men die,
welke in de koude luchtdreeken, en dus in de Noordlyke
dreeken woonen, altoos ruiger of met meer hair
.bedelu vinden dan die, welke in'warme dreeken woonen;
die in warmer dreeken woonen zullen kaaler huid
hebben; ook vindt men de meeste witte dieren in de
koude Nooidiyke dreeken, die veeltyds roode oogen
hebben. De Honden nu zyn, naar alle waarfchyn-
JVvv 2 fyk-

C 5a.6 )
lykheid, ©ver een groot gedeelte van de aarde in het
wild verfpreid geweeft , waar uit volgt dat 'er ook
verfcheidene rasfen van wilde Honden zullen gevonden
worden.
Men kent echter deeze verfcheidenheden van wilde
Honden nog niet, om dat men de zelve niet nauwkeurig
genoeg heeft kunnen waarnaemen; de weinige,
die men naar de befchryving der reifigers kent, hebben
mm of meer overeenkomst met de gedaante van
die, welke men Herders-honden noemt, weshafven men
den Herders-hond aanziet als den voornaamden ftamvader,
dien wy kennen, van de rasfen der Honden
Men fpreekt wel van verfcheiden andere wilde Honden,
die meer naar Wolven gelyken, onder de naaflien
van Bofcb-bonden, wilde Honden, Wolf- bonden
doch deeze zyn waarfchynlyk andere foorten van dieren,
•n behooren tot de Jakhalzen of andere dieren. Uit de
jgelykenis van fommige wilde Honden met de Wolven,
heeft men willen befhiiten, dat alle de Honden uit de
Wolven afdamden; ik boude echter den Wolf en de
Honden voor geheel afzonderlyke dieren, fchoon de
waarneemingen geleerd hebben dat de Hmden fomtvds
.met de Wolven, gelyk ook met de Vosfèn paarën,
waarom het zeer.mogelyk is, dat deeze paaring ook
toegebragt hebbe om eenige verfcheidenheden van rasfen
onder de Honden voort te brengen; maar hier uit
hebben andere wederom te veel beftooten; zy hebben
ïiaamlyk, gefteld dat de Honden, de Wolven en de
Jakhalzen eenerlei ras van dieren waren, het welk my
althans voorkomt geene waarfcbynlykheid te hebben.
Alles wat wy nu in deeze onzekerheid omtrent de
oorfpronglyke Honden doen kunnen, is uit de verfchillende'hoofdfoorten,
of voornaamde foorten van Honden
die te neemen, welke de meeste overeenkomst met
eikand :r hebben, die by elkacr te voegen en te onderftellen
dat die van eenen zelfden ftam, of van eene
zelfde natuurlyke verfchcidenheid onder de wilde Honden
afdammen ; fchoon het dan echter nog onzeker
blyft, of fommige van die raffen niet wel door ontaarting,
vcrbaftering of verandering van natuurlyke raden
ontdaan zyn, en vervolgens die op te geeven, welke
•ntftaan zyn uit de vermenging van twee honden uit
die

C 527 )
die hoofdraden; die, welke wederom uit de paaring
van verfchillende foorten van deeze reeds eens vermen^
de ralfen, en dus van byzondere baftaarden, afdammen,
kunnen met voldandig by hunne onderfcheidene gedaante
bly ven, omdat het te zelden gebeuren kan dat juist
badaarden, op dezelfde wyze geteeld, met malkanderen
paaren; daar volgt dan, als men de ralfen niet uit
eikanderen houdt, eindelyk eene verwarring van ralfen,
die men met meer kan nagaan, en die ook niet meer
volitandtg de zelfde blyven. Zonder ons voor als nogte
bepaalen tot de befchryving van die verfchillende
rallen der Honden, meenen wy echter dat het noodig
en voor onze Leezers niet onaangenaam zal zyn, eerffc
en voornaamlyk over den aart, huishouding en andere
hoedanigheden van deeze dieren in het algemeen te
lpreeken.
De Hond is dan een natuurlyk vleescb-eetend, of verfcheurend
dier, dat ligt tam gemaakt kan worden* en
door de tammaaking tot verfchillende rasfen van huisdieren,
die groetlyks van elkander verfchillen, veranderd
is.
De naam van Hond wordt aan het geheel geflacht gegeeven
en is de algemeene naam van het dier, terwvl
het mannetje met den naam van Reu, het wvfie met
dien van Teef benoemd wordt.
De geftalte van den Hond is niet ontbloot van fier-
Jykheid, zy vertoont in de meeste vlugheid en krachtdoch
by fommige meer vlugheid, by andere meer fterkte,
gelyk ook fommige rasfen uitmunten in eene van deeze
hoedanigheden; de tamme Honden verfchillen zeer
veel in maakfel, in grootte, in puntigheid of flompheid
van fmoel, in langheid of kortheid van ooren en
itaart, in kleur, in ruigheid of kaalheid van huid, in
de hoedanigheid van hunne vagt, wyl fommige foorten
het hair ftyf en ruw als dat der wolven, andere glad
als dat der paarden; andere gekruld en wollig als dat
der lchaapen hebben, deeze hebben ook kort hair andere
hebben wederom zeer lang hair, vooral aan den
itaart, welken eenige byna zoo ruig als Vosfen hebben.
Hunne voeten zyn in teenen verdeeld; zy hebben
vyf vingeren aan de voorde, en vier of vyf aan de
agterde voeten; in hunnen bek hebben ZJL zes fnvtan-
Vw 3
de»

den en twee hondstanden in elk kaakbeen en in het hovende
zes, in het onderde zeven kiezen aan elke zydedoch
men vindt Honden, die enkele tanden meerder of
minder hebben: Hunne tanden zyn puntig en derk, en
bekwaam om te byten en te verfcheuren; zy kunnen
'er zelfs harde beenderen mede verbryzelen: zy wisfelen
fommige tanden. De Hond draagt zynen daart meed
naar de linker zyde omgekruld, het welk men daaraan
toefchryft dat hy niet met het lyf regt vooruit gedrekt
loopt, maar altoos met de regter zyde wat voorwaarts,
waardoor dan natuurlyk de daart naar de linkerzyde
overhangt.
De Teef krygt gewoonlyk, na een, twee, of drie en
zestig dagen diagts, van zes tot twaalf jongen te uelyk;
doch de groote Honden meer dan de kleine, welke
fomtyds Hechts een, twee of drie jongen zullen werpen
vooral als het de eerde reis is, want alle dieren werpen
de eerde reis weinig jongen: de Teef heeft gemccnlyk
tien tepels, om de zelve te zooeen; maar wy hebben
reeds op eene andere plaats aangemerkt dat dit getal by
verfchillende Teevcn merklyk vcri'chik (*); de.'jongen
komen blind of met hunne oogen door een vlies geflobten
ter wereld; als zy jong zvn, zyn zv nog zeer Hecht
geformeerd, terwyl hunne gedalte zich langzaaméfhand
ontwikkelt. Men kan ook zeer weinig daat maaken,
als men jonge Honden in het nest ziet, welke hunne
grootte en gedaante in het vervolg wezen zal, en men
zal zich daarin ligt bedriegen; ook heeft de levenswys
welke men hen doet houden, zeer veel invloed op de
ontwikkeling van hunne gehecle gedalte; de Honden,
welke men veel buitens' huis, vooral op het land, vry
laat loopen, zullen voorzeker grooicr, derker, moedeer
en leevendiger worden dan die, welke men altoos
in huis opgellooten zal houden.
De leeftyd van den Hond duurt omtrent veertien, vyftien
of zestien Jaa'ren, fchoo'n fommige hunnen leeftyd
tot twintig jaaren rekken, maar dat gebeurt zeiden; nog
zcldzaamer is het gene men van eeneu Krulhond verhaait,
die agtentwintig jaaren oud geworden is; ook was
hy
(*> Zie Netnmcr 63/ bladzycle 502.

C 52? )
hy vyf jaaren doof, ftom 'en blind geweeft, en waggelde
op zyne pooien.
De aart van den Hond is, in zynen natuurlyken wilden
ftaat, vuurig, woest en-boos; her zyn verfcheurend'e
dieren, die enkel van hunne jagt leeven; zy vereenigen
zich tot troepen, jaagen met malkanderen in het
gemeenen deelen. den buit. Wanneer'wy zien wat
onze tamme jagtbonden op. de jagt verrichren, kan men
oordeelen welke fchrandere listen het inflindl der Honden,
die aan zich zelven overgelaaten zyn en altyd jaagen
, hen in het werk zal doen Hellen om het wild magtig
'te worden. Somtyds gaan de tamme, als het hun
ianiet bekt wordt, ook te famen op de'jagt, en jaagen
fl% zoo goed als of'er dejaagcr by was. Terwyl dé
brakken, die eenen goeden reuk hebben, en het wild
weeten op te fpooren, zich in de boscbjes bcgeeven,
om het wild 'er uitte jaagen, ftaan de windhonden daar
buiten te wagten tot het 'er uitkomt, eii vervólgen het
dan op het vlakke veld; maar het is wanneer de Honden
doorjaagers beflierd en geleerd zyn, dat men moet
zien met welk-eene voorzichtigheid" en fchranderhcïd
een Hond weet te jaagen, hoe hy met de jaagers weet
mede te werken, om met vereende poogingen het wild
te vangen en te dooden, ja zelfs tot de vogelvangst
te helpen, en gefchooten vogelen uit het water op té
brengen; men moet zich verwonderen hoe een geleerde
Patrys-hond, als hy de patryzen op het v\lJ dooF
den reuk heeft opgefpoord , zich inbindt, ftil blvft
ftaan , zonder zich ,te roeren , en wagt tot de jaager 'er
by komt, eer hy de vogelen doet veifchrikken en opjaagt,
dat deeze hen zoude kunnen fchieien; men doet
hen hunnen aart zelfs zoo verre verzaaken, dat zy het
wild, 'twelk zy vangen, zelve niet opceten, maar het
hunnen rrieeficr brengen; dit doen echter Hechts uitgezochte
geleerde honden, en wyl de , andere het wild
zullen vcifchcuren, als zy het krygen, heefr men, als
men jaagt , gemèenlyk eenen hond /die daarop afgericht
is, en welken men los laat zoo dril men ziet dat de brakken
of windhonden het wild vangen; deeze is met eenen^
halsband met yzcren pennen gewapend, plaatst zich
by het wild, en 'byt alle weg, die het aanraaken willen;
men noemt hem den lefchuttir. — Doch het zoude

( 53° 5
de te lang vallen alle de jagten te befchryven, welke
met honden verricht worden. —— Men gebruikt ook
Honden om de truffels, of het aardbrood, een gewas
dat in den grond groeit en zich niet boven den grond
vertoont, op te zoeken. De Honden, welke daar op
'afgericht zyn, ruiken waar de truffels zitten en gaan
daar wroeten.
De Honden zyn zeer moedig en vinnig van aart, en
ontzien geen gevaar; zy zullen met eikanderen dieren
aantasten, die veel fterker zyn dan zy; zy durven wilde
zwynen, wilde ftiercn, ja zelfs, zoo men zegt, leeuwen
en tygers aanvallen; ik denk echter dat zy de laatfte
meest met vrede Zullen laaten, en dat het zeer zeldzaam
gebeuren zal, ten ware zy daartoe in een ftrydperk
'aangehitst wierden. Een oud fchryver verhaalt hiervan
een geval, dat aanmerklyk is: Toen Alexander de Groote
naar Indië toog, fchonk de Koning van Albanië hem
eenen Hond van ongemeene kloekheid; deeze Vorst, den
Hond willende beproeven, liet eerst eenen Beer, vervolgens
wilde Zwynen, en een Damhert voor hem los,maar
hy bleef als uit verachting ftil zitten, waarop de Koning,
denkende dat hy een leuië hond zonder moed ware,
hem liet dooden; dit kwam den Koning van Albanië ter
ooren, waarop hy Alexander eenen diergelyken toezondt
en hem liet weeten, dat hy hem niet tegens zulke geringe
dieren , maar tegens eenen Leeuw of Oliphant
moeft beproeven, dat hy maar twee van deeze foort gehad
had, en dal hy hem dus, zo hy deezen ook liet
dooden, geenen anderen zoude kunnen zenden. Alexander
liet dan eenen Leeuw tegens hem los, welken de
Hond rasch overwon. Toen liet hy eenen Oliphant
brengen, waarop de Hond dat groot dier geweldi°- begon
aan te baffen , en op het zelve toe te fprijigah; hy
wift den fnuit van den Oliphant geduurig te ontwyken
en hem met veel list dan hier dan daar aan te vallen,
zoo dat de Oliphant door het geduurig draaien duizelig
wordende, op den grond nederftortte, en dus van
hem overwonnen wierdt.
Qlet vervolg hiervan in een volgend nummer.^)
Je Groningen, by W. Z IJl DEM A. 1708,
en te Amflerdam by H. KEYZER,
cn verder alom te bekomen.

I
W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN;
N r
. 6>.
N A T U U R L Y K E HISTORIE OF BESCHRYVIN»
V A N DE HONDEN.
(Vervolg van nummer 660
ln Engeland laat men groote Honden, welke daarop
afgericht zyn, met elkanderen vegten, welke dieren-S
vegten by het Engelfche volk, zoo wel als het vui£
vegten en haanen-gevegt, een zeer gezocht fchouwfpel
zyn, terwyl men zwaare weddingfchappen op den
uuflag van het gevegt doet.
v
Schoon nu het vleesch van andere dieren de natuurlyke
fpys van den Hond is, zoo kunnen zy zich desnoods
tot andere fpyzen begeeven, en het is bekend
dat men hen in hunnen tammen ftaat alles doet eeten
wat men wd; zy eeten ook bedorven vleefch en ver-
Wyzelen de beenderen, en flikken die door; daarIV1, fomnnge vogelen, vooral water-vogelen, van welke dehonden
het vleefch en de beenderen weiden zuhen!
De Honden lepperen, als zy drinken, met de ton?
zonder hunnen bek in het water te fteeken, da! hun
anders in de neusgaten hinderen zoude; men kan hnn
behalven het water, ook melk te drinken geeven, maar
wyn of gegifte dranken zullen zy niet proeven- zv
men''wil LT* ?* "f' ma
* r drinkea dikw
men w.I dat zy, als ^I
z y angen tyd dorst moetenV
ïn,'^ a W
° r
£n t w"'
f e
e e D e l c h r i k J
"'
3 3 W 3 , n e e r
?, ^
He ziekte, die hen i«
raenfchen e n
^eren zoe­
ken te byten, hetwelk van die uitwerking is, dat die
geoeetene menfehen of dieren de zelfde ziekte krygen?
Het is ook opmerklyk dat de Honden niet zweefen
^J?l%JS dC
~"

C 532 D
De Honc! heeft alle zintuigen zeer goed, maar munt
boven alle dieren uit in volmaaktheid van het zintuig
van den reuk; deeze is by dat dier van eene voor ons
onbegrypelyke fynbeid, en is het van eenen onbefchryflyken
dienst; hy wordt het fpoor van de wilde dieren
nog langen tyd, na dat zy over den grond geloopert
zyn, gewaar, zoo dat hy het nauwkeurig op den reuk
kan volgen, en het wild dus opfpooren; ja zelfs het
fpoor van zynen meefter zal een Hond ruiken, fchoon
deeze niet met bloote voeten over den grond gaat; hy
ruikt van verre, of 'er wild in de bofchjes of op het
land ligge, waartoe hy zeer wel den wind weet te
vangen, dat is, met den neus in den wind opgaan, omdat
de wind alsdan de ruikende deeltjes van verder af tot
zynen neus brengt. Een handfchoen, eene neusdoek,
die zyn meester aangeraakt heeft, zal hy aan den reuk
herkennen; doch alle foorten van honden hebben dat
zintuig niet even fcherp; die, welke zeer fpitfe fmoelen
hebben, hebben zulk eenen goeden reuk niet als
die met korte ftompe fmoelen.
f' Doch dit in het wild zoo woest en boos dier wordt
het tamst, het goedaartigst als het door den mensch
opgevoed wordt; het leert zynen naam kennen; het
leert in korten tyd de fiem van zynen meefter gehoorzaamen,
op zyn bevel alles te haaien, brengen, opzoeken,
zelfs uit het water en van onder het water
dingen weder te brengen; de kunstjes, die het leeren
kan, zyn oneindig in getal; men heeft 'er zelfs geheele
fchouwfpelletjes van gemaakt, welk alles men gelegenheid
genoeg heeft om dagelyks te zien en op te merken.
Doch men vindt niet dagelyks zulke Honden als waarvan
een zeker fchryver gewag maakt, en dien hy zegt
zelf gezien te hebben. Een kind had opgemerkt, dat
deeze Hond eenige gefchiktheid had om woorden te
leeren uitfpreeken ; het had hem een geluid hooren geeven,
dat naar Hoogduitfche woorden geleek, en kreeg
daarop in zyn hoofd om den Hond te leeren praaten;
hy leide zich daar zorgvuldig op toe, en bragt het,
in eenige jaaren, zoo ver, dat de Hond omtrent dertig
woorden kon uitfpreeken, waaronder eenige Franfche,
als thé, café, chocolat, aJJ'emblée; zyn meester
moest hem de woorden eerst voorzeggen, en dan herhaalde
hy die als met moeite en gedwongen. Me»

C 533 )
Men heeft ook wel eens een kwaad gebruik gemaakt
van deeze leerzaamheid der Honden. Ik heb ergens
geleezen dat iemand, te Londen op ftraat wandelende,
'er een fraaie Hond by hem kwam, die kwispelftaartte
en hem vriendfchap bewees; hy ftreelde het dier,
dat met deszelfs voorfte pooten tegens zyne knieën op
ging liaan, doch zoo dra de Hond zyne kans fchoon
zag, vatte hy de ketting van het horologie, rukte het
uit den zak, en begaf zich op den loop, waarop hy
zekerlyk door gauwdieven was afgericht. Een andere
Hond in die zelfde Stad kwam dagelyks in een kantoor,
of bank, daar veel geld gehandeld wierdt; in het eerft
bewees men het dier vriendfchap; maar men bemerkte
eindelyk dat hy dagelyks een ftuk geld in den bek nam
en daar mede henen gong, waarop hy door zynen
meefter afgericht was.
Doch zo zy door dieven gebruikt zyn om te fteelen,
hebben zy ook fomtyds gediend om dieven te ontdekken.
Op eene zekere wandelplaats in Londen was een
Heer zyn horologie kwyt geraakt; hy klaagde daarover
aan de wacht, die voor die wandelplaats ftondt: een
ander, welke dit hoorde, zeide dat, zo men de hekken
wilde toefluiten en zynen Hond toelaaten in de
wandelplaats te loopen, daar anders geene Honden
komen mogten, hy zich overtuigd hieldt dat zyn Mond
den dief wel vinden zoude. Dit toegeftemd zynde, liet
die heer den Houd den genen, welke bcftoolen was ,
beruiken, en liet hem vervolgens het park inloopen,
zeggende zoek, bet is verkoren, waarop de Hond door
het "volk liep, iedereen' berook, en eindelyk eenen by
de flip van zynen rok vattede en hem iets uit den zak
wilde haaien; de lieer zeide daarop: deeze is de dief,
en toen men hem onderzocht, vondt men ook waarlyk
het horologie by hem.
Van alle dieren is 'er, behalven de Oliphant, nauwlyks
een, dat zoo zeer met gevoel begaafd is als de
Hond, welke inwendige gewaarwording zyne oogen
ook genoeg uitdrukken; hy hecht zich met eene groote
genegenheid en getrouwheid aan den mensch, welken
hy, zoo veel in zyn vermogeu is, hulp biedt,
dien hy zal verdedigen, als hy wordt aangetast, zal
helpen, als hy in gevaar is, betreurt, als hy afwezig
Xxx 2 is,

( 534 )
fs, of als hy hem door den dood komt te vertieren
dien hy herkent, al is hy eenige jaaren afwezig geweest,
en dan met vriendfchap en blydfchap vefwSkomt
dien hy dankbaar is voor geno ene weldatdeï
terwyl h y z i c h n i e t , a a t a f f i. h r i k k* d ;
fcnT' t
e W b n d V C r
e e t
S
' e
" «Kt onderwer­
ping aan de voeten van zyttea meester kraipt 4 om ver
pfnw ar te fmeeken, ja de hand likt, die Ü X
gen heeft. In 'tkort, de Hond bezit zoo veele £ ede
hoedanigheden dat hy met recht altoos als dë So ­
fte vriend van den mensch onder de dieren is aaïS
den is'. ^
T 0
° r Z i n n e b £ d d d
"getrouwiieidS:
Deeze hoedanigheden maaken dan ook dit dier tor
den getromvften medgezel van den mensch. De Zm
zoo wel als de bedelaar, vindt zyn vermaak'in Hm,'
den by zich te hebben; zy leeren-zich ookn aar hZ
nm meester fchikken, en neemen hét gedrag
de gene met welke zy verkeeren; zy worden of booï
aartig, 0f lomp, of befcheiden enWndlyk^r^
te hun meefter hun een voorbeeld geef?^ zv voTsen
zelfs den flenter van het huis, waarin z y 'woonenr zv
zullen dageyks op het zelfde uur naar depTaSani
daar eeten klaar gemaakt wordt, en daar S en tot
hun iets wordt toegeworpen; ik heb een el Hod H
zien, die alle middagen ten twee uuren naar èeS oÊl
«ans ging, en op zyne achterfte pooten ging opzitten
tot hy wat te eeten kreeg. De Hond weet' zee wel
de vreemdelingen van de vrienden zyns nuXs te
onderfcheiden ; deeze Iaat hy met rust, eiwv hv de
vrcemdehngen aantast; hy past op de k nde renv n het
luns en za! die befchermen en by hen blvven - hve
waakt de wooning en zal, des nachts," w „'n er
dieven komen, de huisgenooten wakker maakéj
ï
. De Hond is dan m dit opzicht een allernuttig dier
W huizen, d,e buiten en op eenzaame pSSSn
n winkels daar kostbaare goederen zyn, die dë d even
aanlokken. Memg een is het behoud van zyn Joed aS
zynen Hond ycrfcnuldigd geweeft. Zoo cel eind he,
korten tyd geleden, oP eene zekere plaatsinEme£d
dat eenige kerels bv eenen Heer, d c cenen zoon S '
welken hy uit de West-Indien
kof-

• C S3S )
koffer bragten, hem zeggende dat zyn zoon aangekomen
was en een gedeelte van zyn geld vooruit zondt,
en des anderen daags zelf zou volgen, dat hy niet in
taat was om zynen vader te fchryven, w a m dat hv een
kwetfuur aan zyne hand gekreegen had. De Heer laat
bet koffer in eene kamer plaatfen; maar een Hondie
dat hy had, fnuffelde geftadig aan' het kofier en blafte
er tegens; men deedt den Hond de kamer Kan*
gaar toen bleef hy aan de kamerdeur blaffen en krab'en;
eindelyk kreeg men achterdocht en men ogende de
kamer weder, waarop het Hondje naar het koffer nerf
zyn geblaf verdubbelde, en met groote drift Hfc £§?
ve krabde; men bedoor hierop het koffer opei e We c ­
ken; men deedt het, en vondt 'er eene,kerel i„Tft
1
wa sr, b
- e
? gCree
f cbap d i e ' voorneemen g we
was de huisdeur, des nachts, voor andere open te
1 l e
doen en het huis te befteelen.
Men weet dat een Hond zynen meefter herkent aft
by hem, na jaaren 'afvvezenheid , weder ontmoet; doch
zie hier een voorbeeld van eenen Hond, die niét zv
nen meester maar zyne-landslieden onder vreemdelhTgen
herkende, b het jaar 1789 kwam èefi S £
Kap, em Coxon genaamd, zyn fchip te Otabe te
een e land in de Zuid-zee; daar aan wal gegaan zvïide
was 'er een Engelfche Hond, die het faaf e voo? n
door eenen anderen Engelfchen Kapitein, SgenaS
Aar was achter gelaaten: deeze onderfche&de terfto d
de Engelfchen midden onder de menigte inwoont
van dat eiland en kwam al h u p p e » ^ r Sóf
Z y
b e t o o n e
De R. TOS "^; even of hy hen l ende!
De Honden hebben een goed geheugen; wan eer
men hnn meer brood of vleefch geeft dan zv oo kmf
r
nen eeten, zullen zy hetgene zy nier 0p kunnen^S
iets Cen" $B 5 et
als 2 y ,l0 ' , "* er
niets krygen, naderhand weder te vinden hebbenen
Het is onbegryplyk hoe fterk het geheugen van Hnn
W e d e r t e vi
feweeV "^nl daarlj m re^
geweeft zyn, en om van zeer verre den weg naar hiï!
weder te vinden; ieder zal daarvan weIvoSE
gen h^ben . doch alle zyn zy niet zooKScue
welke ik nuzalverhaalen. Een man, teLéyden woon
•ebtig, was naar Braband gereisd en had |ne ö Hond
X x x
3 mede

( 536 )
mede genomen: na eenigen tyd komt de Hond allee»
zonder zynen meefter te huis; de huisgenooten van
den man verfchvikten en vreesden dat hy zoude verongelukt
zyn, tot dat naderhand de man zelf te huis kwam,
en verhaalde dat hy zynen Hond in Braband was kwyt
geraakt. Men is nooit te weeten gekomen hoe die Hond
de rivieren is overgekomen, vooral die aan den Moerdyk,
daarzy te breed is voor eenen Hond om over te
zwemmen. Het ander voorbeeld is nog aanmerkenswaardiger.
Een Geldersch Heer was uit Gelderland
naar Hellevoetfluis gereisd, en aldaar in de pakketboot
te fcheep gegaan naar Londen, hebbende zynen Hond
by zich. ; Hy verloor zynen Hond in Engeland,
die, eenigen tyd daarna in Gelderland te huis kwam.
Men vorfchte naar hoe die Hond over zee ware gekomen
, wanneer men vernam dat hy in de pakketboot
te Harwich te gelyk met eenige reifigers was fcheep
gekomen;-de fchipper had gemeend dat die Hond hun
toebehoorde, terwyl deeze gemeend hadden dat hy den
Kapitein, of de een dat hy den anderen toebehoorde.
Dus was hy mede gevaareh tot Hellevoetfluis en aldaar
met de reifigers uit het fchip geftapt, van waar hy
zynen weg naar Gelderland gevonden had.
Schoon men alles wat de Honden doen aan een volmaakter
inftinct,;fyne zintuigen, gewoonte, opvoeding,
moet toefchryven, kan men zich niet onthouden van
hun eenige redeneering toe te kennen, of een gevoel,
dat zeer naby reueneering komt. Hiervan zou ik veele
voorbeelden kunnen aanhaalcn, die befchreeven zyn,
doch naardien het in dit (tuk, vooral op de zekere
waarheid aankomt, zal ik flechts'fpreeken van hetgene
ik zelf gezien heb. Een Kees-hond wierdt door zynen
meefter een jas te bewaaren gegeeven en een' rotting,
maar zoo, dat de jas op eene andere plaats gelegd wierdt
dan de rotting; men fchepte vermaak om hem te plaa-
«ren, met zich te houden als of men den rotting weg
wilde neemen; als dan liep hy naar]den rotting en verdedigde
dien , maar terwyl hy daarmede bezig was,
raakte een ander de jas aan; dan liep hy weder naar de
ias ,maarmoeft den rotting in den loop laaten. Hy vondt
zich zeer verlegen, maar toen dit twee of drie maakn
«ebeurd was, koos hy de party, die ieder redelyk menfeh
0
ïr

( 537 )
in zyne plaats ook zou gekoozen hebben; hy nam
naamlyk den rotting op en droeg dien by de jas, als
wanneer hy die beiden te gelyk befchermen kon. Zon
men nu niet moeten zeggen dat de Hond dus geredeneerd
moet hebben? Zy zullen my een van beiden
ontneemen: ik kan beiden niet te gelyk befchermen,
want zy leggen te verre van eikanderen; dus moet ik
die op eene zelfde plaats brengen, als wanneer het my
gemaklyker zal vallen beiden te gelyk te verdedigen.
Ik zeg niet dat de Hond deeze woorden of deeze fluitreden
gedacht heeft), maar de uitkomft of het beflnit
daar van heeft hy zoo goed begrepen als hy begrypt,
ik heb honger en moet naar huis gaan, daar zal ik
eeten krygen. — Nog een ander voorbeeld.
Op eenen tyd liet ik mynen Hond, zynde een zwarte
Krulhond eenen bal haaien; ik wierp eindelyk den bal
in een venfter van een bovenkamer van myn huis; de
Hond, dit ziende, klom eerst op een trapje; doch
merkende dat dit te gek was en dat hy zoo niet in
het venfter van de tweede verdieping konde komen,
bedacht hy zich een weinig, en liep toen regt toe de
deur in, de trappen op, naar de voorkamer, om den
bal te haaien: ik heb my altoos verwonderd, hoe de
Hond heeft kunnen begrypen, dat dat venfter in die
kamer uitkwam, en dat hy dus daar naar toe moeit
loopen, om den bal te zoeken.
' De Honden zyn geene liefhebbers van de muzyk; zy
doet hun gehoor-zintuig onaangenaam aan; de meeste
beginnen te janken als zy muzyk hooren fpeelen, of
toonen op eene andere wyze, dat zulks hun verveelt.
Ik heb eenen gekend, welke, als hy op de kamer koude
komen daar het klavier ftondt, tegens het zelve ging blaffen,
denklyk uit boosheid om de onaangenaamheid,
waarmede het zyne ooren aandeedt, als 'er op gefpeeld
wierdt. Men heeft echter Honden gezien, die gaarne
muzyk hoorden; een fchryver fpreekt van eenen,
dien hy had, welke, als 'er muzyk gefpeeld wierdt,
altoos in de concert zaal ging liggen en, als het fpeelen
ophielt, zich weder naar zyn hok begaf.
Daar heerfcht by den zoogenaamde Gemeenen Man
eene bygcloovigheid dat, wanneer een Hond des avonds
voor aen huis jankt, iemand aldaar aal fterven; het is
ze-

( 53» )
zeker, dat dit geen noodzaaklyk gevolg is, en datee»
Hond jankt, liet zy om in huis te wezen, het zv om
dat hem iets fchort; echter heeft deeze bygeloovicheid
kaarcn grond m eene waarheid, die men te varre overdreeven
heeft; want men heeft menigmaal voorbeelden
gezien dat fomtyds een menfeh, dat Kerft, fonunigen
fionden eene onaangenaame gewaarwording, denklvk
in het zintuig van den reuk, geeft, die hen onrustig
maakt; wanneer nu iemand, by welken een Hond eevvoon
ts te wezen , fterft, zal hy uit verknochtheid en
gewoonte by hem blyven; die onaangenaame gewaar-
Wfr dfPf ai e m
k e n ; d e e z e
ï -1°^ >", ondervinding
heeft die bygeloovigheid in de wereld gebragt; zy heeft
de menfehen doen denken dat een Hond, die inkt
altyd daardoor te kennen geeft dat 'er iemand fterven
zal, fchoon de ondervinding het tegenfpreekt, en men
zeer dikwyls Honden zal hooren huilen voor deiren
zonder dat er iemand in dat huisfterfr; men had dan
ook reeds lang door de ondervinding van die bygelooviVbeid
moeten geneezen zyn, zo niet veele menfehen redt
Joos genoeg waren om, tegens alle bewyzen en ondervinding
aan, hunne verkeerde begrippen en bygeloovige
dcnkwyzen te blyven aankleeven.
Men vindt Honden door de gehecle wereld. In Europa
zyn de meeste tamme en ook de meestverfchillende raflen
van die dieren; in Afrika vindt men wilde Honden die bv
troepen in de bosfehen loopen; in Amerika zyn ook veele
wilde Honden; doch deeze zyn van tamme Honden afkomfbg,
welke men aldaar in het wild heeft laaten loopen
na dat zy uit Europa overgebragt waren; zy zvn
op fommige plaatfen in dit werelddeel zoo verraeniavuldigd,
datzyin de bewoonde ftreeken komen en aldaar het
vee en zelfs de menfehen aanvallen, waarom men hen dood
fchiet, gelyk de andere wilde dieren, fchoon zy echter
wel tam te maaken zyn: daar zyn in Amerika ook Honden,die
ooifprongyk aldaar gevonden wierden, alvoorens
deEuropifche in dat gedeelte van de wereld wierden overgebragt.
(Het vervolg en flot in bet volgend nummer.-)
Tc Groningen by W. ZUID E M A. 1798,
cn te Amfterdam by H. KEYZER,
an verder alöm te bekomen.
fa

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
N r
. 68.
NATUURLYKE HISTORIE OF BESCHRYVINÖ
VAN DE HONDEN.
(Vervolg van nummer 67.)
ehalven het gebruik, dat men van de Honden iii
B de verfchillende jagte.i, die men op andere dieren
te werk ftelt, heeft; behalven de huisdiensten, die men'
hen doet verrichten, als in een rad te lopen om het
ipit te draaien; op het huis, op de werf te paiTen*
het vee te bewaaren en andere; gebruikt men de groote
fjulhonden ook dikwyls om voor wagentjes te trekken,
voor welken men dan verfeneiden te gelyk fpant?
dus ziet men de vleefchhouwers, de vellen plooters in
iommige Steden die dieren in hun werk zoodanig gebruiken
, gelyk ook de Scheveningfche visfehers. ia
jbiberie en Kamfchatka, daar de grond meest altoos met
ineeuw en de rivieren met ys bedekr zyn, gebruikt
men de Honden om voor de (leden te fpannen, waarmede
men 111 die landen reist, hetwelk zelfs aldaar de
gewoone wyze van reizen is. Voor zulk eene ilede
worden veeltyds twaalf, zestien, twintig en meer Honden
gelpannen.
In de landen, daar de Honden niet tot zulke bezigheden
gezocht worden, worden zy tot fpvzen gebruikt.
In China maakt men de Honden vet en Aagt hen voor
de tafel. De Negers verkiezen het honden-vleefch boven
alle ander vleefch: By die volkeren worden zy als
fchaapen naar de markt gebragt, om ter ilagtin? ver-
II. Deel. Yyy ° k c c h t

C 54° )
kocht te worden, en duurer dan eenig ander wild betaald;
en op hunne feesten is de beste fchotel een gebraadcn
Hond. De Kanadafche Wilden eeten insgelyks
Honden. Op de eilanden in de Zuid-zee houdt men
die ook voor eene lekkere fpyze, en de Heer Cook en
zyne rcisgenooten getuigen, "dat een Hond van de eilanden
van de Zuid-zee weinig minder in ftnaak is dan
een Engelfch lam, het welk hy daaraan toefchryft, dat
die Honden niet dan met fpyzen van gewasfen gevoed
worden en nooit met vleefch. By Groenland liggen
eenige eilanden, de Honden-eilanden genoemd, elk
omtrent eene myj in den omtrek groot: op deeze eilanden
is eene groote menigte Honden, naar men wil wel
vier duizend 'fluks, welke' de Groenlanders daarop in den
winter onderhouden; zy voeden die met eene foort van
zecmos, met mosfelen en dikwyls ook met een weinig
robben-fpek, als zy dat zelve misfen kunnen. Zy jaagen
vervolgens op die Honden, dooden hen, en laaien
het vleefch droogen, of bergen het onder de fneeuw,
't welk zy dan vervolgens met veel fmaak tot voedfel
gebruiken"; fchoon wy nu door de opvoeding en ongewoonte
eenen afkeer van het eeten van Honden hebben
, zeagen echter de sene welke 'er van gegeeten hebben
, met den Heer Co'ok, dat hun vleefch niet kwaajyk
fmaakt, en dat het eenige gelykenis met varkensvleefch
heeft.
Men bereidt de huid van de Honden tot leder, dat
zeer zacht is, zoo dat het tot handfchoenen voor de
ïuÖers verwerkt wordt, alzoo het het vel zacht maakt,
'zelfs lesgen de Paryfche Dames, des nachts, velletjes
van dat leder op haare boezems, om die deelen zachtheid
te geeven. Men maakt kousfen van de vagt der
Krulhonden, welke men onderdek dat goed zyn voor
listige lieden; ook maakt men van die zelfde vagten
van Krulhonden warme bonte mutfen, die federt eenige
jaaren des winters gedraagen worden.
Zie daar de meeste opmerkenswaardige hoedanigheden
van het gedacht der Honden. Mogelyk gaan wy in
't vervolg nog wel eens over om de byzondere Hoofdraden
der Honden te befchryven; voor ditmaal zy het
genoeg dat wy dezelve Hechts opnoemen; zy zyn: De
'Herdershond, de huine Engelfche Hond, de Wolfhond
•f

C 541 )
tf Keeshond, de Siberijche Hond, de Tslandfche Hond,
de Brak of Patryshond, de Bengaalfche Brak, de Dashond,
de groote Krulhond, Waterhond of Poedelhond,
de Spanjolet of ,
t Spaanfcbe Hondje, de zwarte Sfianjolet,
de Wachthond, de groote Deen, de Tygerbond,
de Windhond, de Rusfifcbe Windhond, de Dog, het
klein Deentje, bet Turk/bh of Barbary^cb Hondje, bet
klein Krulhondje het Bolonsefch of fchoothondje, bet
Leeuwtje, de Steendog of Mops, en de Bulhond of
Engelfcbe Dog.
PROEVE VAN VADERLANDSCHE SPREEKWOORDEN,
MET DERZELVER. OORSPRONG EN BETEKENIS.
Alle taaien, en dus ook onze Nederlandfche taal,
hebben zekere Landeigene Spreekwoorden, dat is,
fpreuken, die met weinig woorden veel zeggen, en
waarheden behelfen, welke algemeen als zoodanig zyn
toegeftemd en van de gefteldheid, gelchiedenis, of zeden
van een zeker Land ontleend zyn.
In het Gefchenk voor de Jeugd van MARTINET e»
VAN DEN BERG worden meer dan zeventig Spreekwoorden
, met byvoeging van den Oorfprong en Betekenis
gevonden, die zeer aangenaam en nuttig te leezen zyn.
Gy moet die lieve boekjes noodzaaklyk koopen, myne
goede Vrienden! Want gy zoudt niet gelooven , hoe
veel mooië dingen daar nog buitendien in voorkomen.
De Spreekwoorden (*) vooral, zullen by hen, welke
graag eens een aardig vertelfel of verhaal uit de Vaderlandiche
gefchiedenisfen mogen leezen, veel piefier verwekken.
Maar kom aan! ik wil de proef neemen, of ik ook
niet eenige foortgelyke Spreekwoorden voor u kan opftellen;
doch onder beding, dat gy dan, zo deeze u
Yyy s be-
Deeze zyn in een apart boekje uitgegeeven te Amfterdam
by J. ALLART in 1796, onder den titel: Verzameling
van VADERLANDSCHE SPREEKWOORDEN,
opgehelderd door J. F. MARTINET, ten gebruike
der Jeugd en in de fchoolen. Alom te bekomen voor
8 ftuivers.

C 542 )
bevallen en gy, zonder uwé huishouding te benadeelen,
zoo veel geld byëen kunt krygen, (dat gy dan,
zeg ik O terfroud heen zult gaan ofn .die boekjes te koo-s
pen. Nu, Vrienden! wat zegt ge? gy Haat den koop
toe, niet waar?.. . Bcstig! dan wil ik oogenbliklyk
maar eens een begin maaken. —
1.
Zoo vinnig als een kat.
Zoo loos als een kat.
Het katje van de baan.
Menfehen, die ongemeen fchrander en listig, of Loos
en grimmig zyn, worden veelal gezegd zoo vinnig als
een kat of zoo loot als een kat te wezen; daar men gewoon
is hen, die zich met veele dingen bemoeien'en
overal boven aan zyn, de katjes van de baan te heeten,
In den eerften opflag zou men zeggen, dat het
Spreekwoord zoo vinnig als een kat, van onze gewoone
Huiskatten afkomltig zy, vermits dezelve algemeen
voor nydige fchepfelen worden gehouden: doch gefield
dit was eens zoo; waar zal men dan nog met de andere,
naamlyk, zoo loos als een kat en 'het katje vande
baan, belanden?—- Een kat is toch met al haare
vinnigheid een niet zeer fchrander en febuwachtig
dier, dat weinig of geen overleg heeft, en by dag
nauwlyks te voorfchyn durft komen. Indien nu de
beide laatfte ook van haar ontleend waren, zoude zy
volftrckt het tegendeel moeten zyn.
Neen, myn lieve Vrienden! alhoewel 'er in onze taal
veele Spreekwoorden gevonden worden , die met het
grootfte recht uit de hoofd-eigenfehappen van fommige
dieren zyn voortgekomen , wil men nochtans dat
deeze drie eenen gedenkwaardiger' oorfprong hebben,
en wel, dat zy van'onze oudffe Voorouders, de Katten
of Batavieren zouden afdaaleu.
Zoo denken althans eenige Vaderlandfche Hiftoriefclnyvers
'er over. Gy kunt die boeken niet bekomen,
omdat zyte duur zyn, en daarura willen wy'er u wat
uit vertellen.
Voor

C 543 )
Voor een paar duizend jaaren hehben In zekere*
oord van Duitschland, tegenwoordig het Landgraaf.
Jcüap (*) HESSEN genaamd, eenige Heidenfcb volkeren
huisgehouden, die Katten wierden geheeten.
. Peeze Katten, welke, by eene ongemeene heldhaftigheid
, een dreigend oog en grof gefpierd lichaam bezaten,
dat allerlei koude en ongemak kou ve dnaaen
waren met alleen weêrgaéïooze foldaaten: maar ook ia
a.le andere opzichten zeer fcherpzinmge en doortrapte
knevels, die, wanneer daar omftreeks wat te verhak-
«Ukken viel, altoos het meeste hadden in te brengen,
zy beminden de vryheid meer dan het leven: haatten
de flaverny meer dan de dood. Zy zouden zich liever
tot den Jaatlten man in de pan hébben laaien hakken,
(tón voor altoos onder de overmagt van eenen dwingeland
te bukken.
Ten blyke daarvan, hadden zy eene kat in hunne
vaandels gefchilderd, waarmede zv wjldea aanduiden
dat zy even zoo vry en ontembaar a'aren, als du fefi Z
iel, dat liever zich zelve verworgen dan zich aan barfr
den zou laaten leggen.
Een honderd jaaren voor Kriftus aeboorte, wierdt
deeze Volkeren door binnenïandiche'beroerrens onderling
verdeeld, waarom verfcheidene Hammen, Batte*
genaamd, met zak en pak langs den Rhynfiroom
naar deeze landen weeken, en zich neêrlloe^en in eene
onbewoonde landftreek , toen reeds, of naderhand
naar hen Batavïèn, doch vervolgens gedeeltelyk HOL­
LAND, GELDERLAND en UTRECHT genoemd.
In den beginne behielden zy humun oorfpiontr'yken
naam, waarvan fommige nog eenige overblyffels
nen te ontdekken in de naamen van zekere plaaifen
Y V V
3 a i |
< ; Landgraaf betekent zoo veel ah Rechter van eenin
Cafle en Heffen-Darmftad by erfLbt beJiioZ lor*.
C ) Hier van eerstdaags nader.

C 534 >
als in Duitschland: KatzeneHebogen, Kattenfort, Katfchur,
Katterberg, Katwinkel; in Zeeland : Kats en
Kattendyke; in Zuidhoiland: Katwyk binnen en Katwyk
sp Zee; in Utrecht: Kattenbroeke; in Friesland Kaïlyk
en groot Katlyk, enz. Naderhand wierden zy, in lteê
van Katten of Batten, Batavieren; wy, als hunne nazaaten,
naar hen, Bataaven, en ons Vaderland deBataaffche
Republiek geheeten.
• _ Onder alle bekende Volkeren, die hieromftreeks in
die tyden verkeerden, hebben geene boven hunne nagebuuren
of tydgenooten zoo zeer uitgeblonken, noch
zich zoo beroemd gemaakt, als de Katten of Batavieren.
En van deeze Volkeren nu wil men, dat de Spreekwoorden
zoo loos of zoo vinnig als een kat, bet katje
van de baan, enz. moeten afgeleid worden. Ook zegt
men wel: dat is een iooze bekfe, of zoo loos als een hekfi.
't Is zeer waarfcbynlyk, dat deeze den zelfden
oorfprong hebben; alzoo de Katten al van overlang
Hes/en genaamd wierden, en het woord Hesje, door den
tyd, gemaklyk in Hekfe, of Hexe kan verbasterd wezen.
In de vyftiende en zestiende Eeuw wierden de grooten
van den Lande, en eenige uitfteekende Mannen
hier nog Katten geheeten, en derhalven toen nog dit
woord, volgens zynen aart, in een' goeden zin genomen;
daar het thans, integendeel, om den naam bet
katje van de baan te verkrygen, genoeg is maar boven
anderen hier of daar in uit te fteeken,om 'teven,
of dat met goede inzichten en eerlyke middelen, dan
met kwaadc inzichten ert oneerlyke middelen gefchiede.
Doch het mag hiermede zyn zoo 't wil, zeker is het '
dat wy veel— zeer veel aan onze Stamvaders te danken
hebben. Wy zyn verpligt ons met hoogachting
en erkentenis hunne bedryven te herinneren , eii te toonen
dat wy in het goede nog niet van hen ontaard
zyn; dan! even daarom behoeven wy geene blinde navolgers
van hen te zyn. Waren zy vinnig en boos;
laat ons trachten zachtmoedig ondeugdzaam te worden.
Waren zy loos en gejleepen , en hebben zy zich van
deeze vermogens met heilzaame oogmerken bediend;
laat ons trachten hun daarin op die üyze gelyk te worden.
Heb-

C 545 )
Hebben zy zich overal mede ingemengd, dan zullen
zy zonder iwyfel ook wel eens met een' langen neus
a
er afgekomen zyn: want foortgelyke lieden loopen altyd
gevaar, nu en dan eens met de klompen in ''t gelag
te komen, en, in plaats van eer en glorie, fchande en
fchimp te behaalen. Laat ons daarom, eer wy ons
hier of daar infteeken, de zaak eerst van alle kanten
hckyken; ons zelven afvraagen , of wy daartoe wel
gefchikt zyn, en bovenal, of wy 'er wel eenig nut
mede zullen uitwerken: zoo doende zal men zich veel
verdriet befpaaren en de achting aller braaven verwerven.
Welk eene belooning! wanneer de dankbaare na«
zaat eens op onzen grafzerk mogte fcbryven:
Waar Godsdienst, deugd en goede zeden,
Gepaard met nutte kundigheden,
In Nederland zyn voorgedaan,
Was dees bet Katje van de baan.
DE OUDEN ZAL MEN E E REN.
Het is niet alleen voor kinderen, maar ook voor
volwasfenen een pligt den gryzen ouderdom infchikkelykheid
en achting toe te draagen. By de Spartaanen,
een matig, tegen ongemakken gehard en (trcng opgevoed
volk van Griekenland, was eene wet, welke hun
beval, niet flechts hunne eigen Ouderen, maar ook alle
andere menfehen, die meer in jaaren gevorderd waren,
te achten, te eerbiedigen, te gehoorzaamen. Het gebeurde
eens, dat eenige gezanten deczer Spartaanen,
by de Atheners, een nabuurig volk van hun, het welk
het in geleerdheid en kunsten veel verder gebragt had
dan zy zelve, in den Schouwburg verzocht wierden.
Hier was het uitermaaten vol, en dus voor een' oud'
man, die te laat kwam, onmogelyk om plaats te bekomen,
terwyl het niemand in den zin kwam om voor
den eerlyken grysaard op te ftaan. Eindelyk gelukte
het hem te naderen tot de plaats, waar de Spartaanfchr
afgezanten gezeten waren, en zoo dra wierd hy door
deezen niet bemerkt, of zy reezen op, en drongen
hem de gcmaklyklte cn beste v?n hunne plaatfen te

C stf )
neemen. Dit deedt de Atheners, getroffen over hunne
edele denkwyze, met handgeklap hunne daad goedkeuren,
waar op een der Spartaaners de zelven toevoegde:
„ De Atheners weeten wel, wat billyk is
„ maar verzuimen het te doen" — .... Dit leert ons
tevens, dat men de deugd niet altyd in geleerdheid
jn een fraaien zwier van woorden zoekenmoet; maar
dat een eenvoudig man, indien hv maar een oprecht
welgeplaatst hart bezit, de zelve d'ikwyls veel meer en
beter betracht.
LIED, OM TE ZINGEN BY 'T UITKOMEN DER TANDJES.
Wyze: Pfalm 117.
Wat heilryk uur! wat blyde maar!
De kleine witte Tand is daar.
Komt, lieve Moeder, Broertje en Zus!
Begroet hem met een welkom-kusch!
Ei ziet! die Tand gelykt, voorwaar!
De dauwdrup op den roozelaar.
Dees Tand zal heeten Welgemoed.
God houd hem altyd frifch en goed!
Hy geeve u meerder nog daarby,
En brood, zoo veel u noodig zy:
Maar bovenal een hart, myn Kind!
Dat Jefus als een Broeder mint!
Te Groningen, by W. ZUJDEMA. 1708,
en te Amfterdam by H. KEYZER,
en verder alöm te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
N r
. 69.
HOE VERFOEILYK EN SCHADELYK DE
ONDANKBAARHEID IS.
SOPHIA kwam op een kalmen avond in de lente te
rug van eene wandeling, en was zoo aangedaan over de
menigvuldige fchoonheden, welke zy gezien had, en
over het menigvuldige goede, het welk God aan zyne
fchepfelen fchenkt, dat zy een reikhalzend verlangen
had, om ook zeer veel goeds te kunnen doen.
Vervuld met deeze gedachten , ontmoette zy een
klein meisje met zwarte oogen, 'twelk barrevoets ging
en met flechte lompen gekleed was. Dit meisje verzocht
haar met een zeer vriendlyk gelaat om haar eenige
van de bloemen te geeven, welke zy in de hand
droeg.
SOPHIA deedt dit met veel genoegen, en onderzocht
tevens, waar dit meisje te huis hoorde? Zy
ontving tot antwoord , dat het Vader noch Moeder
had, maar opgevoed wierdt door eene arme vrouw van
haare maagfchap, die in de nabyheid in een klein hutje
woonde. Terftond ging SopnIA met het meisje
by haar, en vroeg, of zy dit kleine meisje niet aan
haar wilde overlaatcn, om het zelve op te voeden? zy
verzekerde, dat het als haar eigen kind van haar behandeld
zoude worden.
De goede oude vrouw, die zich-zelve nauwlylcs konde
geneeren, nam deeze gunftfge aanbieding met vermaak
aan, en SOPHIA nam dit kind ook oogenbliklyk
aan de baud, en bragt het mede naar huis.
11. Deel. Zzz BM-

C 548 )
BRIGITTE, dit was de naam van dit meisje, had
het hier zeer goed. Zelfs des anderendaags wierden
'er nieuwe zindelyke kleederen voor haar gemaakt, en
dp oude lompen wierden haar uitgetrokken. Zy ontving
dagelyks haar ontbyt, middag- en avond-maaltyd,
welke haar heerlyk fmaakten, omdat zy van de jeugd
af den ellendigften kost had genooten. De traanen
kwamen haar dikwerf in de oogen , wanneer zy een
bord met groente en vleesch ontving, en herdacht, dat
zy zich te vooren met een (tuk brood en wat zout had
moeten behelpen. En wanneer zy de oude lompen
weder zag, welke zy te vooren had gedraagen, en die
haare voedfter niet zonder reden in "een kamertje bewaarde,
en de zelve vergeleek met haare tegenwoordige
zindelyke kleederen, wierdt zy nog fterker aangedaan-
Zy liep in deeze aandoening dikwerf naar SO­
PHIA, kuste met dankbaarheid haare handen, en verzekerde
, dat zy in haar geheele leven niet in ftaat
Was, om haar de weldaaden, welke zy haar thans betoonde,
te vergelden.
SOPHIA*deedt haar nog veel meer goeds. Zy liet
haar ook onderwyzen in 't leezen cn fchryven; zy liet
haar het kooken, ("pinnen, breiën, naaien en alles leeren,
wat een meisje moet weeten, 'twelk eerlang zelf
den kost wil winnen. Hctgene gy by my leert, BRI­
GITTE! zeide zy dikwerf tegens hasj, zal eerlang uw
uitzet zyn; daardoor kunt gy' u onderhoud voor aPuw
leven vcifchaffen.
Hierin fchepte nu BRIGITTE zeer veel genoegen.
Maar allengskens wierdt zy aan het goede, 'twelk
zy in het huis van SOPHIA genoot, zoodanig gewoon
, dat zy vergat het zelve als eene weldaad te befchouwen,
en zich verbeeldde, dat zy recht had om
het te eisfehen.
Zy ging zich zelfs een en andermaal zoodanig te buiten,
dat zy misnoegd was over den kost, welken SO­
PHIA haar deedt geeven, en dat zy ta kennen gaf, als
of het kleed, 't welk zy haar had gefchonken, niet goed
genoeg was. Dit was voor de goede SOPHIA zeer
grievend.
Maar BRIGITTE wierdt in vervolg van tydnogveel
fcuitcufpooriger. —— Toen zy groot was geworden, en
zoo

C 549 )
zoo veel had geleerd, dat zy geloofde zich-zelve onderhoud
te kunnen verfchaifen, betoonde zy zich jegens
haare weldoenfler zeer onvriendlyk, en pruilde eenige
dagen, wanneer zy van haar eene kleine berisping
had ontvangen.
Eens had zy eenen doek, welken SOPHIA haar had'
gegeeven om den zelven te wasfchen, zoo flecht gewasfchen,
dat SOPHIA haar daarover moest berispen.
Dit fpeet het meisje zeer, zoo dat het in ftilte de
zaaken, welke SOPHIA haar van tyd tot tyd had gefchonken,
byëenpakte en van haar wegging.
Haare weldoender nam met natte oogen affcheid van
haar, en zeide haar vooraf, dat zy over den onberaaden
flap, welken zy thans deedt, gewislyk wel haalt berouw
zoude hebben. Evenwel volgde zy haar hoofd,
en verliet haar.
Zy gbg by eene andere vrouw, bood de zelve haare
dienden aan, en geloofde dat zy nu, om haare bekwaamheid,
met opene armen van haar zoude aangenomen worden.
Maar zy bedroog zich zeer. Want toen deeze
haar vroeg, waarom zy het huis van SOPHIA had verlaaten,
en BRIGITTE zoo godloos was, dat zy veele
kwaade dingen van haare weldoender fprak, verwonderde
die vrouw zich ten hoogden over haare ondankbaarheid
, en zeide : fchaamt gy u niet zoodanig te
fpreeken van een perfoon, aan welke gy uw geheel geluk
moet dank weeten.? Wilt gy deeze goede vrouw
niet gehoorzaameii, hoe veel minder zult gy my gehoorzaam
zyn? Spreekt gy van haar kwaad, hoe" veel
meerder kwaads zult gy fpreeken van my, die niet in
fta.it ben om u zoo veel goeds te bewy^en?
Dus moest BRIGITTE met eene bëfchaamde tronie
heen gaan.
Zy ging by eene andere, vrouw, maar ontving van
haar het zelfde antwoord. Zy zoude gaarn wedergekeerd
zyn in het huis van SOPHIA, en was zeer genegen
om de dezelve om vergiffenis te vraagen : maar zy moest
vreezen van haar afgeweezen te worden.
Eindelyk kwam zv in den dienst van eene zeer ryke
vrouw, waar zy 'techter zeer flecht had. Gemeenlyk
moest zy fpyzen eeten, welke bedorven waren, en
de drank wierdt haar toegemeeten. Zy moest zwaa'rsn
ZZZ 2 a£r_

( 55o )
.arbeid verricbten, en zo zy liet minde misdeedt, wierdt
zy op eene fchriklyke wyze tiitgefcholden.
Hierom ging zy ook reeds zes weeken daarna van
haar weg , en zocht eenen adderen dienst. Hier had
zy 't juist niet veel beter, en moest den zelven insge-
3yks drie maanden daarna verlaaten.
Dit maakte haar van tyd tot tyd boosaartiger, en de
kwaade gewoonte, om haare Meesteres onvriendlyk te
behandelen, had telkens dieper wortel by baar gefchoo-

C 551 )
Maar zyne liefde tot de waarheid Het hem niet toe,
om dien begaanen misflag te lochenen. Veelmeer liep
hy terltond naar zynen Vader, en zeide hem met veel
aandoening hetgene hy gedaan had.
Het fmartte den Vader zekerlyk: want de kan was
een gefchenk van eenen zyner befte vrienden. Maar
dewyl hy in deeze vrywillige belydenis een nieuw blyk
van BENJAMINS liefde tot de waarheid befpeurde',
voer hy in 't geheel niet tegen hem uit. Hy gaf hem
wel de les, om in 'tvervolg voorzichtiger te zyn; hy
legde hem ook eene kleine geldftraffe op, maar revens
omhelsde hy hem ook, en zeide: wanneer hy zoo voortging
mit de waarheid te fpreeken, zou hy hem altyd
gelooven.
En dit gefchiedde. Wat BENJAMIN ook verhaalde,
de Vader ftelde nooit eenig wantrouwen in zyn
gezegde.
Even zoo fprak hy ook de waarheid, wanneer hy
in de fchool van zynen Leermeester om het een en ander
gevraagd wierdt. Zekerlyk misgreep hy zich fomtyds
wel eens, dat hy niet zoo geregeld en naarftig was
als hy had moeten zyn; hy poogde eehter nooit zynen
misflag te verfchoonen.
Zoo had hy eens niet gefchreeven, wat hy had moeten
fchryvcn; zyn Meester vroeg hem, waarom hy
zulks niet gedaan had ? Ik bid u, antwoordde hy
vergeef het my toch, ik was gisteren ongemeen traao-'
Op eenen anderen tyd had hy niet geleerd, wat hem
opgegeeven was, en wanneer de Leermeester naar de
oorzaak van dit verzuim vroeg, gaf hy tot antwoord:
dat hy den voorigen dag met de bal gefpeeld eri
zulk een behagen in dit fpel gevonden had, dat hy 'er
het leeren ten eenenmaale door had vergceten.
Om deeze oprechtheid had de Leermeester hem liever
dan alle zyne medeleerlingen. Want wanneer die
eenen misflag hadden gehad, bragteii zy altyd eene menigte
van ontfchuldigingen voor den dag, om hunnen
misdag te verfchoonen. En de Leermeester vóndt evenwel
gemeenlyk, wanneer hy de zaak wat nauwkeuriger
onderzocht, dat deeze verfchooningen verdicht waren.
Eens had de goede BENJAMIN ligtlyk in groote ver-
Zzz 3 lo

C 552 7
legenheid kunnen komen. Een van zyne mede leerlingen
, een kwaade jonge, had zynen Leermeester twee
printjes ontvreemd, welke de Leermeester mede in de
fchool had gebragt, om de zelve aan zyne leerlingen
te vertoonen. De Leermeester deedt hier over een zeer
fcherp onderzoek, en beloofde eene belooning aan
dien, die den dief wist te ontdekken. Dewyl nu de kleine
dief vreesde dat de daad aan den dag kon komen
en hy daar over ftrenglyk geftraft zou worden, beging
by het fchelmffuk, dat hy de printjes in 't geheim in
BENJAMINS fchryfboek legde.
BENJAMIN ging met zyn fchryfboek by den Leermeester,
om het te laaten doorzien. En—r terwyl hy
het aan hem wilde overgeeven, vielen de printjes 'er
uit. Hy fchrikte daarvan, raapte de zelve op, en gaf
ze den Leetmeester. Die Hond verbaasd, en zeide;
BENJAMIN; hebt gy my myne printjes ontHooien?
Indedaad niet, antwoorde hy, ik weet niet wie de zelve
in myn boek heeft gelegd.
Had een ander dit gezegd, de Leermeester zou hein
gewislyk n :
ct geloofd hebben. Maar aan het woord van
RENJAMIN wierdt geioof geflagen. Gy kunt zeide
de Leermeester tegens hem , de printjes niet ontvreemd
hebben, want anderzins zoudt gy 't my gezegd hebben.
Een kwaade jonge heeft ze 'er ingelegd. 0
En nu ging hy by de overige leerlingen en zeide: wie
is die guit, die deeze printjes in BENJAMINS boek
heeft gelegd? Zy zweegen wel alle ftil, maar de dief
ontdekte zich door zyne kleur, want hy wierdt zoo
rood als bloed, en _ moest het bekennen, zoo dra de
Leermeester ernftig daarop aandrong.
Daar voor wierdt hy nu hard geftraft. Maar BEN­
JAMIN ging vergenoegd by zynen Vader , omhelsde en
kuste hem, en zeide: duizendmaal dank, lieve Vader!
dat gy my geleerd hebt, om de waarheid te fpreeken'.
Ik zoutheden gewislyk onfchuldïg gedraft zyn geworden,
zo myn meester niet had gewcetcn, dat ik altyd
de waarheid fpreek.
#
HET

( 553 )
HET GELUK BESTAAT ALLEEN IN DE DEUGD.
Hoe zeer men het in fchatten, roem of andere dingen
zoeken moge, indien deeze op eene onrechtmaatiwyze
verkreegen worden, brengen zy geen waar geluk
aan.
In Athene, eene vermaarde Stad, gelegen in het van
ouds zoo beroemde Griekenland, woonde een vVysgeer,
een man van een allerdeugdzaamst gedrag, SocRA-
TE s genaamd. Deeze wierdt eens gevraagd, of by
niet dacht, dat ARCIIELAUS, Koning van Përfiën,
toenmaals de grootfte en rykfte Vorst der bekende
wereld, wezenlyk gelukkig was?— Ik weet het niet,
was zyn antwoord, want ik heb hem nooit gefproken.
—— Kunt gy dit dan niet berekenen zonder hem te
fpreeken ? vroeg men hem wyders. — Neen , zeide
hy, want ik weet immers niet, in hoe verre hy wys
en deugdzaam is. — Indien gy daarin het geluk fielt,
dan is de Koning van Perfiën voorzeker niet gelukkig;
voerde men hem te gemoet. Indien hy niet
deugdzaam is, is dit volftrekt oumogelvk; was het befluit
van SOCKATES.
Ti
De alkoestrende Lente
Verheugt myn gemoed.
Gy, Schepper der Lente!
Zyt eindeloos goed.
Hoe groot zyn uw werken
Uw grootheid, uw eer,
Is blykbaar te merken
In 'tfchepfel, o Heer!
2.
Uw mildheid (lort zegen;
Uw GodJyk bcftuur
Werkt zonfchyn en regen;
Verjongt de Natuur:
L E N T E Z A N G .
Natuur wordt herbooren,
Spreidt lachend ten toon
Wat 'toog kan bekooren,
Zoo treilend.' zoo fchoon!
3'
De velden ontluiken
Van 'dieflyke groen,
Met boomen en ftruikcn,
In 't lentefaizoen.
De bloemtjes verfpreïen,
Waar dat men nu gaat,
Op beemden, vafelen;
Het ftréelendiV gelaat.
4-

4-
C 554 )
De heldere ftroomen,
Daar 't zilver voor zwigt 3
En bloeiende boomen
Verrukken 't gezicht I
De wandelaars fmaaken,
In 'tftreelend genot
Der lentevermaaken
De goedheid van God!
5-
Hoe lispelt het windje
Door jeugdige blaön! —
Het fpeelende kindje
Biyft lachende ftaan,
Herinnert zyn' makker
Dar de ojevaar klept;
Daar Vroomhart op d'akker
Een lentluchtje fchept.
6.
'k Zie Bycn, by fchaaren,
Alle even gezwind,
Om honig te gaêren
Dien'tmenfchdom bemint.
De werkzaame mieren
Verzaamlen haar' kost.
Dus wyzen de dieren
Den luiaart zyn' post.
7-
De zwaan fpoelt haar veêren
Zoo zuiver als glas;
De kalvertjes fcheeren
Het jeugdige gras;
De lammertjes fpringen
En fpeelen vol vreugd;
De vogeltjes zingen,
En elk is verheugd.
Te Groningen , by W. Z U I D E M A. I?y8»
en te Amfterdam by H. KEYZER,
en verder alöni te bekomen.)
8.
'k Zie grysaarts en kranken.
Nog onlangs bedrukt,
D'Alzegenaar danken,
Van blydfchap verrukt !-
Wat tallooze goedrenl —
De fchoone Natuur
Bezielt de gemoedren
Met leven en vuuri
9-.
De treurige Kristen
Hervat zelfs zyn' moed;
Staakt morren en twisten ,
Verblydt zich in 'tgoed',
In allerlei zegen
Ontvangen van God;
Beveelt Hem zyn'wegen,
En juicht in zyn lot.
10.
Juich, Aarde! juicht vtoo
men!
De Algoedheid ter eer,
Die zegen doet ftroomen;
Myn ziel, loof den Heer

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.'
N r
. 70.
Gy Ouders! zo gy V kroost bemint,
fan God aan u gegeeven;
Zorgt dan voor 't welzyn van elk kind,
yoor dit, en 't volgend'' leven.
OVER DE OPVOEDING DER KINDEREN»
EERSTE GESPREK.
O p een' zondag avond ging de Kerkvoogd, van wien
wy meermaalen gemeld hebben, naar zynen vriend
Kasper, om een avondpraatje te houden. Joris was
er ook, by geval, juist, tegenwoordig. Zoo dra de
Kerkvoogd ter deur intrad, riep Tryntje, de vrouw van
Kasper: zoo Kerkvoogd.' dat is goed, dat gy eens wêcr
by ons komt; myn man en ik wilden graag met u
eens fpreeken over een ftuk, daar wy beide veel belang
in {tellen. Gy zyt een verftandig man: wy hoopen
dat gy ons in 't een en ander wat onderrichte!»
moogt.
Kerkvoogd. Het zal my aangenaam zyn , met u over
nuttige dingen te fpreeken. Wy hebben 'er ook tyd
toe; want het is nog vroeg in den avond. — Maar wat
ftuk is het, dat gy eigenlyk bedoelt?
_ Kasper. Gy weet dat wy vier kinderen hebben; twee
jongens, en twee meisjes: nu hebben wy door het leezen
van verfcheiden' nuttige boekjes, zoo veel geleerd,
dat het eene zaak van groot gewigt is, zyne kinderen
eene goede opvoeding te geeven; maar het ontbreekt
ons nog aan genoegzaame kennis in dit ftuk. Nu zeiu
* Deel. Aaaa de

de myn vrouw onlangs tegen my: als onze Kerkvoogd
eens wtêr by ons komt, dan wil ik hem verzoeken,
dat hy ons hier over wat onderwyst; en dit keurde
ik heel goed.
Kerkvoogd. Ik ben blyde dat gy hier in zoo veel
belang (telt. — 'Er zyn wel verfcheidene nuttige boeken
over de opvoeding der Jeugd gefchreeven; maar
d e zyn u misfchicn, of te wydloopig, of te geleerd.
Laat ons 'er dan maar eenvoudig wat over praaten.
Het geen ik 'er meer dan gylieden van weet, wil ik u
graag mededeelen. Naderhand kunt gy 'er dan nog
wel het een of ander over leezen.
Tot eene goede opvoeding behoort, dat men het
waar geluk van zyne kinderen 'er door bevordert, niet
waar?
Tryntje. Recht zoo! — maar de vraag is: hoe moet
uien dan zyne kinderen opvoeden, dat hun waar geluk
'er door bevorderd wordt?
Kerkvoogd. Gy weet dat de mensch uit twee deelen
beftaat; uit lichoam en ziel: nu zyn wy gelukkig
als lichaam en ziel beide wél gefteld zyn.
Kasper, En wat brengt gy dan tot dien welftand?
Kerkvoogd. Tot den welftand van 't lichaam breng
ik voornaamlyk de gezondheid; en tot de zielswelftand
inzonderheid verBard en deugd,
Tryntje. Dat is een mooi en duidelyk begin: ik ben
nieuwsgierig om hier wat meer van te hooren.
Kerkvoogd- Wy zullen dan met het eerfte ftuk beginnen.
De gezondheid is, naar 't lichaamlyke, de
grootfte rykdom: want wat nut hebben wy van alles
in de wereld, zo wy ziek zyn?
Hier uit volgt, dat Ouders eerst en vooral moeten
zorg draagen, dat hunne kinderen gezond mogen zyn.
{Tryntje gaf intusfehen haar kleinfle kind de borst.)
Gy zoogt uwe kinderen zelve; Cdus voer de Kerkvoogd
voort,) dit leert u de Natuur; ook is dit voor uw
kind het beste en gezondfle voedfel. De boerinnen
bandelen hier in, over 't algemeen, verftandiger dan
veele zoogenaamde Groote lieden, die hunne kinderen
aan eene minne overgeeven.
Tiyntje, Als de moeder evenwel niet te zuigen
heeft,

C 557 1
heeft, dan geloof ik toch nog, dat een vreemde borst"
beter is dan de pappot. Maarwy, gemeene menfehen,
zyn 'er in dat geval maar recht euvel aan. Dat blyko
aan myn Zusters kind, dat met de pap wordt groot
gernaakr; dat kind fchreeuwt nacht en dag, en wat
zy het ook geeft, het wil toch niet groeien, wat is»
dat een bedroefd gefukkel! en eeten! ——je weet het
niet; men zou zeggen, waar bergt het kind dat alles!'
Kerkvoogd Dat zal wel grootlyks daarvan daan komen,
Tryntje'! dat uw Zusters kind te veel voedfel
k:ygt, meer dan het vertceren kan, want dan bederfr>
het eeten in de maag, wordt zuur, en verwekt buikpyn.
— Ik heb wel hooren zeggen van kundige lieden,
dat men doorgaans verkeerd handelt met kinde- -
ren, welke men genoodzaakt is zonder de borst te voeden,
dat men hun te vroeg voedzaame pap en te veet 1
geeft; maar dat men die jonge kindertjes behoort op
te kweeken met voedfel, dat zoo naby de naruurlyke
moeders -melk komt als mogelyk is, "en dat daarom
koei-melk, verdund met even zoo veel gekookt water
en met een weinig fuiker zoet gemaakt, het beste is
van allen , en dat men hun geene pap moet geeven voordat
zy althans eenige maanden of een half-jaar oud zyn.'
Tryntje, Zoo zegt de Dokier ook, maar zy is bezorgd
dat het kind daarvan niet zal kunnen beftaan.
Kerkvoogd, Uw Zuster doet niet wel van den Dokter
raad te vraagen en zynen raad in alles niet te volgen:
want geneesmiddelen alken zyn niet genoegzaam
tot herltelling, maar fpys en drank, en de gehcel'e leefwyze
en verzorging moeten medewerken, en daarom
moet ook dit alles naar den raad van den Dokter ingericht
worden.
Hier op leidde Tryntje haar kleine in de wieg; en
offchoon het anders in 't geheel niet koud was, moesten
evenwel aile kusfens goed gewarmd, en het kind
rondom heel digt toegeltopt worden.
Moeder! fprak de Kerkvoogd, zoo even prees iku,
maar, neem het my niet kwaalyk, nu verdient gy berisping.
Om gezonde en flerke kinderen op te voeden,
moet men zich wachten, van hen zoo fterk te
broeiën: dit verzwakt en verflapt hunne geheele lich-
Aaaa 2 aams-

•aamsgefteldheid: zulke troetelkinderen zynopdendutrr
niet half zoo goed gehard tegen koude en ongemak,
die men toch niet altyd ontwyken kan; ook zyn zy
minder gefchikt tot allerlei werk in een beroep.
Tryntje. Ik ben altyd bang dat de lieve fchaapen koude
lyden, en dat is toch niet goed!
Kerkvoogd. Deeze uwe bezorgdheid 1$ goed, maar
zy moet niet buitenfpoorig wezen: door eene maatige
en natuurlyke warmte, zyn zy ook van koude te lyden
beveiligd. Ook moet iku dit nog zeggen, dat, over 'tgeheel
genomen, de koude veel gezonder voor den mensch
is dan de hette. Ondervinden wy het zelve niet vaak,
dat wy in droog koud weêr, gezonder en frisfcher zyn
dan in eene groote hette?
Kasper. My fchiet het mooie liedje in gedachten,
dat wy in nummer 54. van 't Weekblad hadden:
De gryze winter is wel koud,
Maar geenzins ongezond.
Nu kwam het oudfte meisje in de kamer, en riep:
*ch moeder! wat doet my dat Keurslyf (Ryglyfj zeer;
ai, trek my het toch uit'.
Kerkvsogd. Daar hebben wy op nieuw gelegenheid
om over eene andere verkeerde handelwyze in 'het opvoeden
der kinderen te fpreeken. Wat plaagt men de
kinderen vaak door de keurslyven! Het gebruik, of
ten minsten het misbruik van die dingen, heeft veele
meisjes fcheef of gebogcheld gemaakt; hier van zynveele
voorbeelden: om van andere onheilen, die uit
het draagen van dat tuig geboren worden, te zwygen.
Tryntje. Hé Kerkvoogd! zouden de kinderen '"dan
zonder keurslyf loopen? Scheld daar toch niet op:zy
zyn immers algemeen in gebruik ; en zo zy niet te
wauw of te /?v/zyn, dan dunkt my, dat zv voor kinderen
van veel nut zyn, om het verzwakken voor te
komen: kleine kinderen hebben toch tedere leedjes.
Kerkvoogd. Maar uw oudfte meisje is geen klein
kind meer. Gy zegt zo zy niet te nauw of te fyfzyn,
dan zyn zy van veel nut: maar is dit niet dikwerf het
geval? het klaagen van uwe dochter is hier van een
bewys. Ja, alles wat knelt of knypt is zeer nadeelig;
«iet alleen keurslyven, maar' ook te enge fchoenen en
an-

C 559 )
andere kleederen. Gy zegt, dat de! keurslyven van
veel nut zyn om het verzwakken van kleine kinderen,
die tedere ledematen hebben, voor te komen*
maar ik kan nauwlyks begrypen, dat de wyze Schepper
den menfeh soo gefchapen heeft, dat hy zulk
een harnas noodig zou hebben; inzonderheid wanneer
de kinderen eenige jaaren oud zyn. Hebt o-y
hier te lande niet vaak VVestfaalfche weeversmeiden gezien?
Deeze draagen nooit keurslyven; en zaagt gv
ooit vrouvvsperfoonen met fterker en frisfeher ledemaaten?
— Waar toe dan dat fchadelyk kweltuig'?
Nu wierdt liet op één na oudfte kind wat hoofdig
Wees gauw te vreê, fprak Tryntje, dan zal ik u morgen
wat lekkers geeven.
Kerkvoogd. Uw wal lekkers brengt my iets in gedachten,
dat ik u noodzaaklyk moet herinneren • dit
naamlyk: te veel lekkers, of zoete fnoeperyen, 'zyn
zeer nadeelig voor de gezondheid der kinderen.'
,, Veel lekkerny bederft de maag,
„ En maakt de menfehen loom en traag." r*)
Men geeve de kinderen doorgaans gezonden kostmen
leere hun alles eeten wat 'er dagelyks op^efchift
wordt: maar men draage ook zorg, dat zy nieste vêel
or te gulzig eeten.
„ Die nooit genoeg heeft voor zyn' mond,
. „Leeft zelden vrolyk en gezond." (**)
Kinderen moeten ook ni?t veel koffy en thee drinken •
want alle warme dranken verzwakken de maag J el
never, brandewyn, of andere fterke dranken 'moet
men hun geheel niet geeven.
Kasper. Alles wat gy daar zegt, komt my heel
goed voor; vaar maar voort.
Kerkvoogd, Dat men zyne kinderen voor de nadeelen
van vuur en water moet bewaaren; hun mesfen
en ander fcherp goed dient te onthouden, behoef ik
u niet te zeggen. Ook zult gy zeker weeten, dat
moriigheid en ftank zeer nadeelig voor de gezondheid
is: befmetlyke ziekten, ja zelfs de pest kan hier uit
voortkomen. Reinheid bewaart en bevordert in tegen-
. A a a a

C 56o )
deel onze gezondheid. Maarookmoetrnen zyne kinderen
dikwerf buiten in de frisfcbe lucht laaten verkeeren.
Op het land is het doorgaans veel gezonder dan in
de fteden; en waarom ? om dat men op het land een
frisfcher lucht inademt dan in de '"bedompte fteden.
Dit is ook de voornaame reden waarom de menfehen in
groote fteden, b. v. in Amflerdam, over 't geheel
genomen zelden zulk een frisfche roode kleur hebben,
en zoo lang niet leeven dan op de gezonder dorpen
in Gelderland of Drenthe; gelyk uit de iferflysten blykbaar
is....
Joris (had tot nog toe zich dood ftil gehouden;
maar nu viel hy den Kerkvoogd in dereden.') Zachtt
Kerkvoogd, riep hy, dat gaat te ver! gy blyft niet
rechtzinnig: alle menfehen leeven net zoo'lang als God
het beflooten heeft.
Kerkvoogd. Ontken ik dit dan Joris 1
? Zeg, gaat
Gods befluir meer over ons leven dan overanderc dingen?
Joris. Gods betluit gaat over alle dingen, zegt
Helienhroek,
Kerkvoogd. Waarom hebt gy nu drie jaaren lang,
op uwe hooge ven beter koorn gehad dan op dat achterfte
ftuk land?
Joris. Om dat dat achterfte ftuk te laag en waterachtig
is om zulk goed koorn te geeven: o^k is 'er
jn langen tyd geen mest opgekomen; maar de hoqge
yen heb ik wat goed bejegend?
Kerkvoogd. En Gods bcfluit gaat over alle dingen,
zegt gy immers; dus ook over het gewas des velds.
Dit fluit evenwel, naar uw eigen zeggen, de middelen
niet uit ten aanzien van het koorn; en zou Gods befluit
dan ten opzicht van 's menfehen leeftyd van de
middelen afgefcheiden zyn? ——» Hoor vriend! even
zoo zeer, als gy om goed koorn te hebben, de middelen,
welke daartoe dienftig zyn, moet aanwenden,
even zoo zeer dient gy ook van .de middelen, die
ltrekken kunnen om u een lang leven te bezorgen , gebruik
te maaken.
- Kas/>er. My - dunkt dit is heel klaar. Heeft Kerkvoogd
nog iets over de gezondheid aan te merken?
Ker-kvoigJ. Ja; -nog iets van veel belang voorde

C 561 )
gezondheid; en dat is de beweeging. Zoo nadeelig een
stilzittend leven is, zoo heilzaam is de beweeging, om
gezond te zyn. De ondervinding leert ons dit alles
zeer duidelyk. — Hier uit volgt, dat men jonge kinderen
niet ligt in hunne woelige beweegingen moet
tegen gaan, en hen tot ftilzitten dwingen. (Jok moet
men kinderen, zoo lang zy nog niet werken kunnen,
niet van zulk fpeelen te rug houden, waar door zy eene
jnaatige lichaamsbeweeging bekomen; behalven op den
tyd dien zy tot leeren noodig hebben.
Joris. Onze vroome Aafkemoei zeide vaak, dat de
lust tot fpeelen een bewys was dat de kinderen vroeg
van natuur verdorven waren; en dat men die drift daarom
moest tegengaan. Gy denkt 'er dan anders over.
i Kerkvoigd Uwe Aafkemoei begreep dit geheel verkeerd.
De fpeelzucht op zich zelve, kan nooit een
-vrucht of bewys wezen van de verdorvene natuur der
kinderen; maar zy is eene vrucht van hunne onfcbuldige,
Jeugdige natuurt, Dit ziet gy immers in redenlooze
dieren: alles wat jong is fpeelt graag: denk maar
aan de jonge lammeren, jonge katten, enz. Of is het
in die dieren ook eene vrucht van hunne verdorvenheid?
—— De wyze Schepper heeft, tot goede einden
, in alles wat jong is, een' fterken trek tot fpeelen
ingeplant; want door zulk eene lichaams-beweeging
wordt de gezondheid, de fterkte en de groei bevorderd
: de zintuigen van het gezicht en gehoor worden
door die fpelen geoefend en'gefcherpt, en de vermogens
van de ziel, het verfhind en oordeel, worden
uitgelokt en werkzaam gemaakt. De kinderen leeren,
al fpeelende, hunne krachten beproeven, worden onderneemende,
yverig en eerzuchtig om vooral niet minder
te we?eu dan een ander, maar veeleer om boven
hunne makkers uit te munten, en dus zyn die kinderfpelen
wel zeer nuttig.
Kasper. Dat is wel beredeneerd, dunkt my.
Kerkvoogd. Nog fchiet my iets te binnen, 't welk
zeer nadeelig zyn kan voor de gezondheid der kinderen
; te wceten, dat men hen bang maakt; 't zy voor
zwarte kerels, die hen in den zak willen krygen, of
door allerlei laffe en ongerymde fpook- en hekfe*
r . ver.

vertelfelijes, als anderzins. De nadeelen die 'er uit de
verfchrikking kunnen ontdaan, zullen u niet onbekend
zyn; en zou men zyne kinderen daar voor dan niet zorgvuldig
moeten bewaaren? Zo gy daar eens wat over
leezen wilt, kunt ge in nummer i en 2 van 't Weekblad
te recht komen.
Tryntje. Wat is men vaak onoplettend', en'wat is
het goed, dat verftandige menfehen ons veele dingen
herinneren, daar wy anders niet eensom denken zouden.
«- Kerkvoogd. Men zou over dit Ruk nog veel meer dat
nuttig is kunnen bybrengen; doch dan zou ons gefprek:
al te wydloopig worden. Dit wil ik 'er echter nog byvoegen:
dat, niettegenftaande de beste voorzorg derOuders,
de kinderen nogthans wel eene of andere ziekte
kan treffen. Gebeurt dit, gaat dan terftond naar een
kundig Dokter, en volgt zyn' raad en voorfchrift nauwkeurig
op: maar wacht u voor alle kwakzalvers: hoe bedrieglyk
dat foort van menfehen veelal te werk gaat, en
hoe nadeelig dit is, hebt gy toch uit verfcheidene Rukken
van onze Weekbladen kunnen leeren. — Het Ruk over
tde licbaamlyke gezondheid der kinderen houden wy
thans voor afgedaan. Nu is nog overig, hoe men de
kinderen verftandig en deugdzaam moer opvoeden; doch
dit zullen wy tot eene andere gelegenheid uitflellen.
Ik moet gaan.
Kasper. Wy bedanken u voor uw nuttig onderricht.
Tryntje. Mag ik u bidden, vervolg uw gefprek aanftaanden
zondag avond weêr: ik verlang naar het overige.
Kom gy dan weêr mede, vriend' Joris.
Dit wierdt van beiden beloofd: en nu fcheidde het
gezelfchap.
(Hei vervolg in het eerstkomend nummer,")
Te Groningen, by W. ZUIDEMA. 1798,
en te AmRerdam by H. KEYZER,
en verder alöm te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
N r
. 71.
Men moet {leeds door aanhoudend poogen,
'T VERSTAND, dat edel zielsvermogen ,
Ontvjikk'len in de ted ,
re Jeugd:
Dit leidt baar tot geluk en vreugd.
OVER DE OPVOEDING DER KINDEREN»
TWEEDE GESPREK.
J^Jauwlyks was het avondëeten op naastvolgendet»
zondag geëindigd, of de Kekvoogd, gelyk ook Joris,
ïpoedden zich weêr naar het huis van Kasper; alwaar
het gezelfchap al rafch hun gefprek over de opvoeding
der kinderen; in deezer voege hervatte.
Kasper. Het gefprek van verleeden zondag avond lag
my de geheele week in gedachten. Te vooren dacht ik
nog wel eens aan de opvoeding, maar weinig aan het
zorgen voor hunne lichaamlyke gezondheid. Dit fchat
ik nu van veel meer gewigt dan te vooren. En met hoe
meer genoegen ik my uwe onderrichting te binnen bragt,
hoe meer myn verlangen naar het overige wierdt opgewekt.
Ik bid U, Kerkvoogdl begin maar aanftonds
ons te- zeggen, op wat wyze men best verfiandige
kinderen kan opvoeden ? Dit zal toch een ftuk van belang
zyn: want Salomo zegt: Een zot zoon is een verdriet
voor zynen vader, en bittere droefheid voor de g;etie
die hem gebaard heeft. Spr. 17; 25.
Joris. My dunkt die vraag kunt gy zelve wel gemaklyk
beantwoorden, Kasper! Men moet de kinderen
II. Deel. - Bbbb naar

t 5^4 )
,naar de fchool zenden, om leezen cn fchryven te'leeren,
en naderhand naar de eatechjfatiej. Wat zal men
hier al veel meer aan doen? Zy behoeven toch alie
geene Dominees of Dokters te worden.
Tryntje. Ik begryp dar iemand niet ligt te veel leeren
kan,"al woft hy juist geen Domme" of Dokter.
Kerkvoogd. Vriend Joris zal toch met ons wel inftemmen,
dat een dom menfeh een verachtlyk menfeh
is: door onkunde en domheid komt men nader aan de
redelooze beesten. en is dit niet tot fchande van een
rcdelyk wezen? Weest «let gelyk een paard, gelyk een
muilezel, welk geen verftand beeft, ftaat 'er Pf 32: 9.
God gaf den ihenfch eene redelykfc ziel, op dat hy
wyzer zou zyn dan de redelooze dieren: maar niemand
wordt ve'rftahdig gebooren; de wind zal het ons
ook niet aanwaaien; wy moeten het verftand door oefening
verkrygen, of befchaaven.— Een weetniet kan
ook geen gelukkig menfeh zyn; noch hier in den tyd,
noch namaals in de eeuwigheid. Uier in den tyd,
kan hy niet recht gelukkig zyn: om dat hy byna nergens
gefchikt toe is. Wat zal hy worden? en zo hy
in een of ander beroep komt, hoe zal hy het met
voordeel waarneemen? Op zyn'best kan men hem
gebruiken tot de alierlaagfte bezigheden, die hem niet
half zoo veel geluk cn vergenoegens kunnen geeven als
verftandiger menfehen genieten, in.hunnen meer edelen
Werkkring. — Een onverftand kan, noch God zynen
Schepper, noch zynen pligt kennen, en by gevolg dus
ook niet betrachten; . en Hoe zou hy dan een eeuwig
geluk kunnen wachten? — Hier over zullen wy het wel
ééns zyn; — maar dat men. nu anders niet te doen
Jieeft om verftandige kinderen op te voeden dan hun
ïïaar de fchool en de catcchifatie te zenden, dit kan
ik Joris niet toeftemmen. Zyn'er niet duizenden domöoren
overal in ons Land, die echter wel naar de
fchool en in de catcchifatie gingen? Wat wordt 'erin
veele fchoolen geleerd? op zyn be6t wat leezen, fchryven
, en rekenen.
Joris. Is dit niet genoeg?
Kerkvoogd. Dit is wel. noodzaaklyk, doch niet genoeg.
Hoti leezen; fchryven, en rekenen te leeren,
maakt op ^üich zelven befellouwd, ons eigenlyk nog
•* niet

( 5^5 7
niet verftandig; maar hier door bekomen wy eene bekwaamheid
om verftandiger té kunnen worden; naamlyk
als wy die kunften tot dat oogmerk gebruiken. Err
hoe veele menfehen worden ledematen van de Kerk,
zonder dat zy over den Godsdienst eenig gegrond begrip
hebben.
Joris. Dat hapert dan aan de Dominees?
Kerkvoogd, Niet altyd. Het komt veelal ook uit de
onvatbaarheid en lusteloosheid der menfehen zelven:
en die onvatbaarheid en lusteloosheid komt dan hier
vaak weêr van daan,dat hunne zielsvermogens in hunne
kindscheid niet befehaafd, opgefcherpt, of ontwikkeld
zyn; en dan worden zy op den duur onbruikbaar.
Nu, dit opfcherpen van 't verftand in de tedere jeugd, is
buiten twyfel de pligt der ouders. Ouders hebben de
meeste betrekking op hunne eigene kinderen; zy hebben
'er ook de befte gelegenheid toe, om dat zy allo
dagen by hen verkeeren; inzonderheid de moeders.
Tryntje. Van myne verpligting hier toe ben ik nu
wel overtuigd, had ik 'er maar verftand toe!
Kerkvoogd. Kom, ik zal u maar eens wat op den
weg helpen, en dan zal 't wel gaan; om dat het u recht
ernst is: want dan kan men foms doen 't geen ons te
vooren vaak onmogelyk fcheen. — Luister dan! — Kinderen,
weet gy, zyn vaak nieuwsgierig; zy zullen al
heel vroeg allerlei vraagen'doen: hoe niets beduidend u
die vraagen ook foms toefchynen mogen, let 'er echter
op, en beantwoord die zoo eenvoudig en gepast, dat
uw kind 'er iéts uit leeren kan. Zo uw kind « niet
vraagt, vraag gy het dan dikwerf.
Tryntje. Ach! ik ben zoo geleerd niet.
Kerkvoogd. Praat toch niet van geleerdheid; die
komt hier immers niet te pas: ik bedoel allereenvoudigfte
dingen, die elk bekend zyn, bchalven kleine kinderen.
Vraag, b. v. Hoe veel kunt gy tellen ? — een,
twee, drie, enz.
Hoe veel handjes hebt gy?
Welk is uwe rechte, en welk uwe linkerhand?
Hoe veele oogen, hoe veele ooren hebt gy?
Wat doet gy met uwe oogen?
"VV'at met uwe ooren?
Wat met uwen mond?
Bbbb a Wie

C 558 )
Wie heeft uwe fchoenen gemaakt? — waar van?--
Wie maakte dat, en dat kleed? — die gespen? —
en waar van?
Waar wordt brood van gemaakt?
Waar van boter? — en waar van kaas? enz.
Dat uw kind niet weet moet gy zeggen.
"Wys het vervolgens uw keuken - en boergereedfchap;
En vraag dan, hoe heet dat? en hoe dat?
Wat doet men daar meê? eh waar is het van gemaakt ?
Gy kunt dit nu zelve wel uitbreiden.
Joris. Dat zyn alle kleinigheden, die weinig te beduiden
hebben. Elk leert dit alles van zelven.
Kerkvoogd. Kleinigheden? ja, ik fpreek ook maar
van kleine kinderen, die voor groote en gewigtiger dingen
nog niet vatbaar zyn. Zoo lang een kind die
kleinigheden nog niet weet, blyft het van andere dingen
ook onkundig, 'tIs waar, zy zullen zulke dingen,
aonder opzetlyk onderwys, op den duur wel leeren;
maar hoe vroeger zy zulke gemeene dingen leeren,
hoe meer hun verftand opgefcherpt en ontwikkeld wordt,
en des te fpoediger zy voortgang maaken zullen in de
kennis van andere dingen. — Men wil toch foms wat
met de kleinen praaten ; en waarom dan niet liever
iets dat hun nuttig is , dan allerlei geheel nutlooze
beuzelingen?
Kasper. Ik geef bet n gewonnen, Kerkvoogd; zeg
ons nog maar meer zulke dingen: wy kunnen het toch
zoo goed niet bedenken.
Kerkvoogd. Men moet al trapswyze voortgaan, om
de vermogens van een kind op te fcherpen, en met
nuttige kundigheden te verryken. Men leerc voorts
het kind de onderfcheidene geldmunt kennen, en hoe
veel die in waarde is; — op een uurwerk zien hoe laat
het is;-- de dagen der week;-- de hoofdwindftreeken,
enz. Ik zou te wydloopig worden, indien ik meer zulk
flag van dingen optelde. Wilt gy iets van dien aart tot
eene handleiding hebben, koopt dan voor 2 Huivers,
de korte en nuttige leeslesjes voor kleine kinderen, door
II. IVester: hier in zult gy nog wel meer diergelyke
dingen vinden.
Kasper. Ik kan gemaklyk begrypen, dat, als men zoo
geduurig met de kinderen fprak, zy dan veel eer tot
meerder kundigheden geraaken zouden. Kerk-

C 5*7 >
Kerkvoogd. Beproef het maar, en gy zult het ondervinden.
Zy zullen hoe langer hoe vatbaarer,
en ook weetgieriger worden; zy zullen nuttige bezigheid
voor hunne zielen hebben, 't welk hun ook
veel meer weltevredenheid zal verfchatfen; en weldenkende
ouders zullen ook veel meer blydfchap over hunne
kleine lievelingen ondervinden.
Joris. Gy fpreekt nog van geen fchoolgaan.
_ Kerkvoogd. Daar was ik juist aan toe. Dit moet
niemand verzuimen. Hoe nuttig het leezen en fchryven
leeren is, is uit nummer 3 en 8 van het Weekblad
gebleeken. Zonder dit te kennen, wordt niemand
een verftandig menfeh. — En daar wy eenen fchoolmeester
hebben, die deeze kunften uitneemend leert,
en daar benevens ook nog veel doet om het verftand
en het hart van de kinderen te befchaaven en te verbeteren,
raad ik u, dat gy hem nimmer dwarsboomt
in zyn nuttige bedoelingen; gelyk eenige lompe onverltandige
ouders wel eens deeden; die zich b. v.
aankantten tegen eenige nuttige boekjes, die hy in zyne
fchool gebruikt, alleen om dat die boekjes nieuw
waren, en zy zelven 'er nooit in geleerd hadden.
Herleest, bid ik u, nummer 39 en 40 van de Weekbladen;
en zo gy voor overtuiging vatbaar zyt, zult
gy het onderwys in de fchool wel volkomen aan den
Meester toevertrouwen en overlaaten, zonder hem ergens
in paal eu perk te (tellen tot onberekenbaar nadeel
van uw eigene kinderen.
(Joris gromde nu wat; want dit was niet naar zynen
frnSak) Vooroordeelen, dus voer de Kerkvoogd voort,
vooroordeeien, myne vrienden! zyn de grootfte hinderpaalen
om gegronde kundigheden te verkrygen: dit is
ons in nummer 48 van het weekblad aangetoond. Behoedt
u zelven en uwe kinderen hier dus voor, zoo veel
in uw vermogen is. Leert hun by herhaaling, dat, als
men het oordeel vóór het verftand gebruikt, men de
paarden dan achter den wagen fpant.
Joris. Is dit ftuk nog niet haast afgedaan?
Kerkvoogd. Ja; 't zou overtollig zyn, iets dat elk
die zien wil, ook met een'opflag van'toog zien ka»,
breedvoerig te bewyzen, ik gaa dus over tot nog iets
anders, 'twelk hier ook niet onvoegzaam by kan te pas
gebragt worden. Bbbb 3 Kas'

C 5*8 )
Kasper. Wat dan? — het Godsdien/rig onderwys?
Kerkvoogd. Dit gewigtig ftuk zullen wy nog wat uit*
(tellen: ik bedoel eigenlyk bet leeren van een nuttig beroep.
Kasper. Zeker! dit is wel een gewigtig ftuk.
Kerkvoogd. Ja wel gewigtig! Ledigloopers zyn onnutte
balladen in de menfchlyke Maatfchappy. Een
land vol lediggangers zouden van honger moeten derven.
— Boeren, fchippers, kooplieden, ambagtsüedeu,
kuiiftcnaars, en ook degeleerden, of beoefenaars
en onderwyzers in weetenfchappen, werken allen tot
nut van 't Algemeen; ook tot nut van elk onzer in
'tbyzonder: nu, dit is elk van ons, op zyn beurt,
ook weêr verpligt te doen: anders werkt een ander tot
voordeel van ons, en wy niet weêr tot voordeel van een
ander; elk ziet dat dit onbillyk is. Behalven dat, is het
ook voor ieder noodzaaklyk, dat hy werke voor zictzelven;
om op eene eerlyke wyze aan den koft te komen.
Ja, al.haddén wy ook zoo veel geld, dat wy
met leêgloopen meenden door de wereld te kunnen
komen, dan is het nog voor ons eigen lichaam en ziel
noodzaaklyk, dat wy iets werken. "Het werken bevordert
de gezondheid des h'chaams, en een gezond lichaam
geeft een vluggen geeft; bevordert onze weltevredenheid,
„ 'k Moet yvrig werken; God werkt mede,
„ De luiheid voegt my niet;
,, De bezigheid baart rust en vrede;
,, De ledigheid verdriet." (*)
Lediggangers worden ligt deugnieten, en een deugniet
is immers een rampzalig fchepfel! een pest der
Maatfcbappy.-—Behalven dat, de rykdom is vaak 011geltadig;
want
's Werelds goed
Houdt eb cn vloed.
Wanneer een ryke dan arm wordt, en geen beroep
geleerd heeft, waar door zal hy dan aan zyn brood
komen? — De Bibcl keurt het,werken ook allernoodzaaklykst.
Men leeze de Spreuken van Salomo, en
men zal zien, hoe hevig die wyze man tegen de !u,iaarrs
(*) van Alpben en van de Kaftesh Mengelpoezy.

C 5*9 )
aarts uitvaart! ;— Paulus wil, dat zy die niet wille?!
werken ook niet eeten zullen.
Kasper. JYlyii vrouw en ik fpreeken 'er wel eensover,
wat wy onze jongens zullen leeren laaten, indien
zy eens aan liet boerwerk geen' zin badden.
Joris. Myn oudfte jongen had ook geen zin aan 't
boerwérk: hy praatte geduurig van dit, en van dat,
maar ik wist 'er wel raad toe, om'them te beduiden.
Kasper. Ja! gy dwingt hem: maar 'kweet niet of dit
wel raadzaam is. Hoe denkt gy hier over Kerkvoogd?
Kerkvoogd. Offchoon ik, zoo wel als gy lieden, den
boerenftand boven alle anderen bemin, vi'rfd ik het echter
niet raadzaam, om een kind hier toe te dwingen:
ook tot geen ander beroep: te weeten zo een kind 'er
een' volftrekten tegenzin in heeft; of een' onweerttaanbaaren
trek tot een anderen ftand heeft.
Joris. Waarom niet?
Kerkvoogd. Om dat het een flecht vooruitzicht geeft,
als iemand in een beroep komt, dat hem volltrekt tegen
de borst is.
Joris. Moet men zich clan naar de wïspeltuurigheid
der jongens fchikken?
'Kerkvoogd Neen ook niet. Maar "de neiging tot of
afkeer van eenig beroep is altyd geen wispeituurigheid.
De wyze Schepper legt wel eens eene fterke nei.;ing
in- de ziel, voor een beroep waar toe iemand, wegens
zynen natuurlyken aanleg, het best bekwaam kan worden.
Men'dcnke maar aan den Admiraal de kuiter.
Die onvergelykelyke Zeeheld was in zyne jeucd ccutouwflagers
jongen. Hier in had hy echter volltrekt geen zin;
ér was ook geene verwachting, dat 'er op'den duur
ict's van belang van hem worden zou. De jonge Mi'
cbiel de Ruiter wilde volltrekt ter zee vaareh; daar
was 'maar geen tegenhouden aan. Dit gebeurde dus ook.
En wat was het gevolg?—Van dat oogenblik af wierdt
hy een geheel ander mensch! hy gedroeg sich voortreft
yk; wierdt de bekwaamde zeeman; klom van trap
tot trap op, tot den hoogden rang van Lt.Admiraal,
en bragt ons Vaderland meer nut "te weeg dan duizenden
van zyne tydgenooteu te famen. Hoe zou het gegaan
hebben, als men dien trek van de Ruiter tot de
.zeevaart, met geweld had te keer gegaan? Daïrwas
hy

( S7° >
hy veelligt een onnut, of weinig beduidend man geworden.
In 'tkort, myn raad komt hier op uit: indien
een zoon van het beroep zyns vaders volltrekt
een' afkeer heeft; indien hy een onwêêrftaanbaareneiging
tot een ander beroep, dat naar zyne omftandigheden
niet geheel ongepaft is, gevoelt, men weerhoude
hem niet.
Kasper. Maar deze gevallen zyn zeldzaam?
Kerkvoogd. Men pleege dan raad, niet alleen met
de geaartbeid of neiging der jongens; maar ook met
hunne zielsvermogens, en zyne eigene geldmiddelen. En,
die heruitvoeren kan, moet dan niet te zuinig zyn,
om zyn' zoon, in 't een of ander beroep alles te laaten
leeren wat hem daar in maar nuttig zyn kan; en als
dan zullen dergelyke gevallen ook minder zeldzaam worden.
Tryntje. Met de meisjes heeft men hier omtrent niet.
Veel te doen.
Kerkvoogd. Het beroep waar toe de meisjes moeten
opgevoed worden , komt meesral op het zelfde
uit: naamlyk dat zy goede en nuttige huisboudfttrs
worden, en wat hier noodig is om te leeren, weet
gy zelve.
Tentje. Ja: men moet haar goed breiden, naaien,
fpinnen en keukenwerk leeren, niet waar?
Kerkvoogd. Dit bedoelde ik. — Voor het overige
moet men de jeugd alle zoodanige boekjes in handen
geeven, die tot opfcherping en befchaaving van 'tverftand
nuttig zyn.
Kasper. Zullen wy nu ook haast fpreeken op wat
wyze men beft deugdzaame kinderen kan opvoeden?
Kerkvoogd. Wy zullen dit tot eene andere gelegenheid
fpaaren: 't is bedgaanstyd. — Goeden nacht
faam!
(Jlet vervolg in bet eerstkomend nummer,)
è
Te .Groningen, by W. Z UI D E M A. 1798,
en te Amfterdam by H. KEYZER,
en verder alom te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
N r
. 72.
Wat dunkt u, Ouders! kan de Jeugd
Gelukkig worden zander DEUGD?
Strekt ondeugd niet tot fcbade en fcband''?
En is zy niet een pest voor 't Land?
Men leer'' dan kindten goede zeden,
Op dat zy '1 pad der deugd betreeden.
OVER DE OPVOEDING DER KINDEREN.
DERDE GESPREK.
Den eerstvolgenden zondag avond hervatte men het
geiprek over de opvoeding der kinderen, in het huis
van Kasper aldus.
Kerkvoogd. Wy hebben in onze voorige gefprekken
gezien, dat men, om gelukkige kinderen op te voeden,
wachten moet dat zy gezond zyn, en verfiandig worden;
Maar hier door zyn zy nog niet gelukkig, zo zy niet
tevens braaf en deugdzaam worden. Of'kan een deugniet
gelukkig' zyn? neen! den godloozen zal bet niet
welgaan, leert de Bibel Pred. 8: 23. Al geniet een
deugniet uitwendigen voorfpoed in deeze wereld, hy
heeft toch geen inwendig vergenoegen, geen geruft geweeten
en wat is al het aangenaame, zo men dat mist?
Veel minder kan een fnoodaart op een eeuwig geluk
hier namaals wachten. De boozen zullen by God niet
verkeeren; Hy haat alle werkers der ongerechtigheid.
Hier uit volgt, dat men de ondeugd in kinderen, zoo
veel mogelyk, vroegtydig tegen gaan moet, en hen de
deugd met allen yver trachten in te prenten. Spr. 22: 6,
jons. Dat woord deugd mag ik niet geèrn hooren,
I I
D e e l
'
- Cc cc Kerk.

( 572 )
Kerkvoogd! het klinkt ray zoo wat onrechtzinnig toe.
Kerkvoogd. Wat! het woord deugd moogt gy met

C 573 )
om dwingt. Gy doet dit om het te vree" te houden,
en dit is juist de reden waarom het niet te vreê wezen
wil. Hadt gy uw kind van 'c begin af geweigerd
te geeven waar het om dwong, dan was het met een
of tweemaal afgedaan geweest; en nu hebt gy 'er alle
dagen verdriet van. Hoe meer men een kind altyd zyn'
wil geeft, hoe meer de begeerten aangroeien zullen.
Eindelyk zullen zy vaak dwingen om iets dat gy hun
ia 't geheel niet geeven moet; b. v. om een 1'cherp
mes; of ook wel om iets dat gy hun met geen mogelykheid
geeven kunt- Daar zal ik u eene aartige hiftorie
van verteilen. Luister 1 — Eens was 'er eene zekere
moeder, die haar kind ook byna alles gaf wat het maar
hebben wilde; ook om het te vrede te houden, zoo
als gy. Nu zat zv eens op een'avond, met haar kind
op fchoot, by % venfter! VvVas mooi weêr, en helder
maanfehyn. 't Kind ftaarde een poos uit het venfter
en eindelyk'wilde het met geweld de maan hebben.
Wat zou nu de moeder doen ? zy kon het kind de
maan niet geeven, en 'tkind wilde anders niet te vred
wezen. Daar was Holland in last! fchreeuwen geen gebrek
f — Zie daar de verkeerde rekening die zulke
dwaaze moeders maaken!
Kasper. R-echt zoo! Kerkvoogd; ik zeg myne vrouw
ook wel eens, dat zulks niet goed is.
• Kerkvoogd. Vriendin! wilt gy gehoorzaame kinderen
opvoeden, neem dan deezen ftëlregel onverzetlyk aan:
alles waar een kind om divingt, dat moet men bet vol'
ftrekt niet geeven, ten minflenniet zoo lang bet met dwingen
aanhoudt. Dan zal het heel fchielyk leeren, dat
het toch te vrede meet zyn; dat het dwingen niet helpen
kan, en dus zal het 'er ook rafeh meê uitfebeiden.
Hier door gewent men de kinderen tot buigzaamheid
van hunnen wil; daar zy anders, op den duur,
de onverzetlyksfte ftyfhoofden van de wereld worden
kunnen. Deeze handelwyze maakt de kinderen veel
vergenoegden zy zullen met het geen gy hun geeft,
tienmaal zoo blyde wezen, als een kind dat met zyn
dwingen iets krygt.
OndertHsfchen begon Betje, die eindelyk moe gefchreeuwd
was, zich te bedaaren. De moeder had het
ook een en ander fpeelgoed gegeeven. Nu kwam Jo-
C c c c 2 cbum ,

^ 574 3
chttm, de knecht, binnen, en Rak zyn pyp aan. Uitde
grap nam hy Betje wat fpeelgocd af; en nu Betje
weör op nieuw aan 't fchreeuwcn! doch Tryntje nam
Jocbum het fpeelgocd weêr fchielyk af, en klopte hem
braaf. Jocbum hieldt zich als of hy bitter begon te
fchreiën. Daarop begon Betje te lachen dat het fchaterde
van blydfchap. — floe ftaat u 'dit aan, Kerkvoogd?
vroeg Kasper.
Kerkvoogd. Dit ftaat my flecht aan! Eerst maakt men
het kind, zonder noodzaak boos, en wekt zyn wraaklust
op; dan voldoet men 'er aan; en zoo worden de
zaaden van boosheid in de kinderlyke harten voortgekweekt,
die men moest trachten tegen te gaan, of uit
te roeien.
Daar op nam Geeske, de meid, het kind opfchoot,
trok het haar nachtgoed aan, en ging 'er mede by
het vuur zitten, om het al trantelende in flaap te zingen.
Geeske begon het allerlaffte tiptapdeuntje te revelen,
dat men ooit gehoord had.
Kerkvoogd. Al weer iets dat af te keuren is.' waarom
moet men den ftnaak der kinderen vroegtydig bederven,
door zulke kwetelaary? Waarom zingt Geeske
niet liever:
„ Wy zaten laatst by Saartje,
„ Onze oude gpede baker,
„ Die fprookjes kan vertellen;
,, Wy dronken chocolade,
,, En deeden honderd vraagen, enz.
Tryntje. Heden! Kerkvoogd, dat is een aartigding!
waar Raat dat in?
Kerkvoogd. In van Alphens kleine gedichten voor
kinderen. Dit voortreflyk boekje kostte lange jaaren
12 ft. maar nu is het onlangs gedrukt te Leer, by
van Zwol, en voor vierdehalf ftuivers te bekomen.
Hier kunnen uwe grootere kinderen ook magtig veel
goeds uit leeren.
Tryntje. Zie zoo! woelwater flaapf; nu hebben wy
ftilte.
Kerkvoogd. Laat my U dan nu eenige opvoedings regelen
voorleezen, die ik op een Rukje papier gefchreeven
heb, en men, naar myn oordeel, vooral in acht
moet neemen. i .

C 575 )
1. Men moet kinderen niet van onfcbuldi? vermaak
weerhouden; anders zullen zy zoo v efte eeftot
V C m I l e n
l d n d b e
fffeykffi^ ' ^ S
2. Men moet kinderen, zoo min mogelyk is, geheel
g^ven: dat is, als men iet van
bon w,l ge aaten of gedaan hebbèn, alleen om da
men het wil; zonder reden. — Maar men beveel-
f n
S dïKr^ °
l t t i g L S
L ' bedS
mm dat het rfoe» hier van hun pligt is, hunluie
E S ] otiderliefde in'tkinderhart wil kweeken,
Moet als fthfjff fchaars- meestal vteRaadsman fpreeken!
3- Wanneer men eenmaal aan kinderen iets verkonde*
oï gebooden heeft, dan moet men vol houden tot
dat zy geboorzaamen. Dat veele ouders geen gehooïzaamer
kinderen hebben, komt veelal uit het verzuun
van deezen regel voort. Men gelast het kind iets ­
et kind gehoorzaamt niet; men herhaalt het bevel
het ki
"en £7 rï X^"' " d ka
gen aan, of gehoorzaamt ten minften « nogmV- '«ScK ei*.
g 6 f t
e n m e n
Se. en S? ?' wordt dus J e
mniite! en, ziet daar! men is het gezag kwvt -!
S
W
d 0
at dt kil deren b v
al h
onderlig' ge­
leerd, dat al hun tegenkanten vruchtloos is dan
gullen zy 'er rafch meê uitfcheiden. Kost d t'voo?
' dan S yi getr
° 0Sten: l i e v e r e e n
de eerfte of tweede keer al wat moeite, dat moe
«f tweemaal verdriet'
4. Men moet zich niet gewennen, om geduurd met
de kinderen te kyven of knorren; veel minder om
ben geftachg te ftraffen of kloppen. DtSlhenïï
bederven dan verbeteren. En offchoon zv dan al
in onze tegenwoordigheid, ons uit flaafmhe vrees*
gehoorzaamen, zullen zy in onze afwezigheid d s
te meer uitfpatten. g gevreesd en te gelyk hartlyk bemh3 t ï
den. Ten dien einde moet men hen foms dnnr
kleine belooningen tot hunnen pligt TanSoedige^
C c c c
3 zyne

C 57* J
yvrie goedkeuring daar over blyken laaten; hun bet
nadeelige der ondeugd, en het voordeehge en vermaaklyke
der deugd, op een vriendelyke wyze foms
kort voorhouden.
Vatfi?r Mag men dan geen kinderen flraffen ?
Kerkvoogd. Zo 'er geene andere middelen zyn om
hen te doen gehoorzaamen, dan mag men niet alleen
ftnffen, maar dan moet men het doen: niet tut bitterheid!.maar
uit liefde. Wie zynen zoon hef beejrt, die
kaffvd hem, zegt de Bibcl.
Kasper. Welke ftraffen keurt gy best?
Kerkvoogl. Die, zoo veel mogelyk naar den aart
def misdafd zyn. Straf luiheid b. v. door hen dub.
bel werk te laaten doen. Neemt uw kind een ander
he fpéelgoed af, onthoud het zyn eigen fpeelgoed
\,T, ivd lans. — Voorts moet de ftraf ook min of
mee! 'naar In Aagten of wreeden aart der kinderen
ingericht worden. . . „„19
\oris Wilt gy dan dat men nimmer [laan zaW
Kerkvoogd. Als ,kindcren, van 'c begin,: af, altyd
verli nk wierden opgevoed, dan zou het flaan, over
't Tebéel, veel minder noodig zyn, en voor veelen geheel
niet. Somtyds is het evenwel noodzaaklyk: b. v.
als andere ftraffen vruchtloos zyn; als kinderen groote
„f oSyke boosheden begaan. Ook zyn 'er misdaaden
die allergepast door flaan geftraft worden, b. v.
Een kind heeft een ander kind zonder reden deerlyk
Son en dus gevoelig beledigd; wat is nu natuurly-
V r dan dat het hier over ook weêr geklopt, en dus gev
//fift ft worde? - De wyze Salomo prees daar-
1i^t vaak de ro'.de aan. Die zyne roede inhoudt
o m ook vaak de w« , ^ ^ f^
TfiSn Tl^ DYroïl en lehejlraffing geeft wy,
( C
Xte,Sodg J^ ;n 9
- 5
Beduid uwe kinderen, als
% ftraft, da? ïy S ftraf « hebben, en dat het
Sodzaaklvk tot hun eigen best moet gefchieden.
4orl Als ik myne kinderen flaa, dan wil myn wyf
het vS tegen houden; of zy beklaagt hen achter na
^Kerkvoogd. Dan zal de ftraf weinig nut doen. Ou-

c 577 y
ders moeten hier in eensgezind te werk gaan. Gebeurt"
het echter, dat een van hun de ftraf afkeurde, als onverdiend
of te zwaar; dit ;moet men toch de kinderen
niet blyken laaten: men onderhoude eikanderen hier
over in hunne afwezigheid liever. — Nu genoeg hiervan!
Kasper. Wat is 'er dan nog overig betreklyk een
deugdzaame opvoeding?
Kerkvoogd. Nog zeer veel: maar ik zal het overige
maar kort opnoemen, en alleen maar het voornaamfte;
om niet te breedvoerig te worden. Men moet zyne
kinderende pligren van beleefdheid, — vriendelykheid
— en befebeidenbeid leeren, — voorts eerlykbeid
en oprechtheid; — medelyden, envjeldaadigbeid, — ook
de fpaarzaamhtid. —• Vooral moet men hen de deugd
van liefde voor hun Vaderland in prenten: en de tegenovergeftelde
ondeugden ernftig te keer gaan. — —
Tryntje. Hier toe behoort al wat kundigheid.
Kerkvoogd. 'Er is een overvloed van gefchikte boekjes
voor handen, die u hier toe van veel nut kunnen
zyn. Kent gy die niet, pleeg dan raad met kundiger
menfehen; die zullen u wel aanwyzen van welke gy
u beft bedienen kunt.
Kasper. Nog hebt gy niets van het Godsdienfiig onderwys
gefproken.
Kerkvoogd Men kan alles niet te gelyk afdoen.
Dit Ituk keur ik het allergewigtigft voor de Jeugd:
maar om dat kinderen daar zoo vroeg niet vatbaar voor
zyn dan voor de pligtsbetrachting, heb ik het voor *t
laatft gefpaard. Doch om dat ik merk, dat de avond
te ver verftreeken is, om dit bedaard af te handelen,
willen wy dit voor eene andere gelegenheid fpaaren.
Laat ons fcheiden.
Joris. Komt dan alle eerftkomenden zondag avond
in myn huis famen. Myn vrouw zal dat ook graag
hooien, en zy kan niet wel uit het huis.
Men beloofde dit, en men hieldt ook woord.
(Het vervolg en flot in bet naastvolgend nummer.)
VOOR-

( 578 )
VOORBEELD OM'T GEVAAR VAN MOEDWILLIGE-
DARTELHEID AAN TE TOONEN,EN DAAR
TEGEN TE WAARSCHUWEN.
Te Mofjjoy, eene kleine ftarl in het voormaalig Hertogdom
GULIK, gingen eens drie fchoenmaakers knechten,
na dat zy hun dagwerk afgedaan hadden, op den
bovenden zolder van de wooning hunnes Baas, om
daar te famen eenig hout te zaagen en te klieven.
Men weet, dat handwerkslieden dan recht vrolyk zyn
wanneer zy vier-avond hebben: maar hoe ligt kan die
vrolykheid ontaarten en overllaan tot eene uitgelaatene
wildheid, waar door men zich zelven en anderen ligtelyk
in het ongeluk kan brengen! Zoo sing het hier
ook. Nauwlyks waren de drie gemolde"knechten ter
bepaalder plaats gekomen en bevonden zich alleen,
zonder opzicht van hunnen Baas of iemand anders,
of zy begonnen eerst te gekfcheeren, daatop eikanderen
te kittelen, en eindelyk tegens eikanderen te worftelen.
Alle drie hadden zy zich omgevat, en fchcurden
of duwden malkanderen over den zolder heen. Na een
poos hiermede bezig te zyn geweest, kwamen zy onvoorziens
aan het luik, hetwelk naar de draat uitkwam,
en flechts met een' dunnen haak toegemaakt was. Ongelukkig
leunden zy met alle magt hier tegen aan; de
haak fprong los, het luik vloog open, en zy domen
alle drie van eene hoogte van omtrent 40 voeten op
de draatdeenen neder. De eerde, welke de beide anderen
omvat en ook waarfchynlyk naar zich toe getrokken
had, viel plotsling dood, en zvn hoofd wierdt geheel
verbryzeld: de tweede kreeg" eene yslyke wonde
in het voorhoofd,* zyne hersfenpan fpleet door den val
van een: de derde had de beide beenen gebrooken.
De twee laatden echter wierden, na eene langdiiu.
rige en ongemeen pynlyke fukkeling, wederom herdeld.
Hunne ellende wierdt nog verzwaard door het|fmartlyk
zelfverwyt, dat zy zich deeds moesten doen, van
naamlyk, zelve de moedwillige oorzaaken te zyn hunnes
ongeluks.
Te Groningen, by W. Z U I D E M A. i^coC
en te Amderdam by H. KEYZER,
en verder alöm te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
N r
. 73-
Op, op! uw Broeder zit in nood.
Wacht niet tot by uw hulp komt vraagen*
Men noem bem Kristen , Turk of Jood,
Lfiat dtt uw yver niet ver-.raagen
^o zMhy insgelyks, raakt gy ,n druk of pyn ,
met raad en daad uw Reader zyn,
VOORBEELDIGE MENSCHLIEVENDHEID DER ZOOCF-
NAAMDE QUAKERS IN IERLAND, BETOOND AAN
DM* RAWPSPOEDIGEN SCHIPPER, ADRMAN
IIARMS HORT EN VROUW JANTJE HINDRIKS,
WOONACHTIG TE VEENDAM. f*~)
S
vJchipper Adriaan Harms Hort met vrouw en kirrderen,
benevens bet overige Scheepsvolk, op den 17
Januari 1796 van St. Martin, een Franfche hzve/
mer een larbng zout onder zeil gegaan zynde om te
Dordrecht in Holland te losfen, Wierdt, na weinige da!
° VCrgebragt
' Va
" een
' K
^
r o e r e
Jfi .?« » agterhek verboren, in gevaar van
ovmeild te worden geweest te zyn, tweemaalen het
ankertouw gekapt, mets dan de groote mast en (tafïbk
overgehouden, en allerlei wederwaardigheden te hebben
doorgedaan, geraakten zy eindelyk, meer by geluk
dan wysheid, m den morgen van den 26 Januari
onder Ierland de revier de Sbure op, en trollen, toen
.... zy
C)Een vlek in de Ommelanden.
II. Deel. D d d d

( 58° )
zy eenige uuren op de zelve gevorderd waren, een
Hoep (*) met agt mannen aan , die, hunnen nood
gezien hebbende, daar reeds een' geruimen tyd op hen
edelen had, en door wiens getrouwe hulp en byltanci
zv nog dien zelfden avond by een dorp, genaamd
Pasfys, aankwamen. Zy alleen, welke immer ot
ooit zulk een geval bygewoond of daarvan ooggetuige
geweeft zyn, kunnen zich een recht denkbeeld
maaken van den akeligen toeftand, waarin zich toenmaals
Schip en Volk bevonden.
De Kapitein van de Hoep, zynde een Engelfcbe prefofficier,
een handwerk daar anders niet veel medelyden
op zit, bezorgde nu wel dra dat de Vrouw en
kinderen aan wal onder dak gebragt, verkwikt, verwarmd
en met drooge kleÊren voorzien wierden.
'tWas de zelfde man, die hen met hun Schip verder
op naar Watetfort, een der aanzienlykfte Kooplieden
van Ierland, hielp; aldaar aangekomen zynde, de Schipper
by een'goeden Correspondent (**)bragt, en hem behulpzaam
was, om zyn Schip te doen kalfateren, ten
einde de voorgenomene reis te kunnen vervolgen.
Zoo waarachtig is het, dat het kleed den man niet
maakt, en 'er in alle Handen, zelfs in de ruwlte handtering
of beroep, brave menfehen gevonden worden.
Nu hadden zy weêr land onder de voeten; zy waren
naar den menfeh gefproken, buiten gevaar, en
hadden den Engelfchen Kapitein tevriende, die hen nu
wel verder zoude voorthelpen enz. 't Is waar, zy
dankten God voor hun behoud tot dus verre: doch
za-
(*) Een Sioep, ff een langwerpig vaartuig, dat, aan
de iccr- en cgtetfteven [pits toeloopt, en befiemd ts
om goederen en manfebappen van de groote Jcbeepen
naar land te brengen, zy*'» den oorlog dikwyls
met eenige Hukken kanon voorzien, en hangt gemeenlyk
buiten aan de febeepen.
(**> Correspondent, is iemand, die met de voornaam/te
y
'Kooplieden in alle bandeldryvende landen briefwtfjeling
houdt, en,onder wiens om (lag, de Schippers voer
geringe kosten, tyding mar en van hunne Kooplieden
kunnen krygen*

C 581 J
zaten evenwel nog te zeer in de nyp om volkomen
gerust te kunnen zyn. Geen wonder waarlyk! Grootbrittannien
(*) en de Vereenigde Nederlanden, hun Vaderland,
waren toen ter tyd reeds met elkander in oorlog.
Hoewisfelvallig ware het, tyding en onderftand van
huis te krygen! hoe ligtelyk konden zy by deezen of
geenen onmenfch bekend worden, die van hunnen rampipoed
gebruik maaken, hen voor goeden prys opbrengen,
of andere onaangenaamheden zoude kunnen veroorzaaken!
Deeze en diergelyke overdenkingen kosten den Schipper
en zyn gezin, menigen flaapeloozen nacht.
Maar wat gebeurt! wanneer de menfeh de mindeverwachting
heeft, ftaat dikwyls de uitkomst voor de
deur.
Gewoon zynde omfomwylen in het vooronder ecu'
pfalm te zmgen, wierdt dit, alhoewel zy van de draatjongens
zeer veel overlast leeden, door verfcheidene
goede menfehen gehoord , en zie daar het middel van
hunne redding!
En wat flag van lieden waren dat ? Zekerlyk geloofsgenooten?...
Neen myne waarde Lezers! het waren
niets minder dan (zoogenaamde) Quakers. —
Onder deeze menfehen, welke zich door elkander
de Vrienden laten noemen, waarvan in Ierland een groot
getal woonachtig zyn, en die hier, te lande, veeltyds,
zoo belachlyk worden afgebeeld, vindt men veele goede
menfchen-zielen , die de Kristelyke Zedeleere, zoo eenvoudig
als die door Jefus en zyne Apostelen gepredikt
en beoelFend is, in al hunnen handel en wandel naar
de letter trachten optevolgen.
Nauwlyks was hun de ellende vart den ongelukkigen
Schipper ter ooren gekomen, of ieder van hun,
gedachtig aan de fchoone les van den Verlolfer : al
•wat gy wilt dat 11 de menfehen doen , doet hen ook alzoo,
ieyverde zich op 'tzeerite, om hem vriendelyk te bejegenen
, aantehaalen , en een riem onder 't hart te
ftceken.
Met hun, naar hunne Godsdienftige vergadering,
Dddd 2 die
' CO Grootbrittnnnien,£g/?

$8a )
die zy de Meting noemen, gegaan zynde, lieten zich
de Schipper en zyne vrouw, by het uitgaan der zelve,
overhaalen om met de Vrienden te gaan eeten,
en, van toen aan de achting der aanwezige broeders
verworven hebbende, wierden zy met vriendelykheden
als overhoopt, en zoodanig behandeld, als of zy by
hunne bloedverwanten waren te huis geweest.
De kleecüng van de Schipper en zyne vrouw daar
te lande een ongewoon verfchynfel zynde, hadden zy
hierom op ftraat nauwlyks vrede vau 't kanailje. Drt
moet de Vrienden ter ooren zyn gekomen: want kort
daarna verfcheen 'er een kommando foldaaten om hen te
•beveiligen. En wie anders dan de Vrienden zonden
dit befteW hebben?.,. Om alle verdere historiën voortekomen,
lieten de Vrienden llraks daaraan de Schippers
vrouw naar 's landswyze kleeden, en daardoor
van al dit ongemak bevryden.
Maar nu kwam het ergfte nog aan. De Vrouw was
zwanger, en de tyd haarer bevalling, tegens welke
men gedacht had in 't Vaderland re zullen zyn, naderde
met groote fchreden. De poppekraam was grootendcels
in 'rVaderland, en dat men nog by zich had-r
de, in de grootflc Wanorde.
Deeze om Handigheid kon voor de goede Qjjakers
niet lans, verborgen blyven. En, wat deeden ze~ïui? zy
beklaagden de arme menfehen, namen hartlyk deel in
der zeiver ongelegenheid, wenfehten hun Gods zegen
enz. — Ja! dat deeden zy: maar zy deeden
nog meer. Op een' zekeren tyd by een hunner ter
maaltyd zynde, befchonk hun de een met een groote
rol fervctten goed, de ander met een twintig ellen fyn
baai, een derde nam op zich om het maakloon te hetaalen
, en zoo wierdt nu binnen tien tellens alle zwaarigheid
weêr weg genomen; terwyl men nog boven
dien hunne kindertjes zoo deftig in de plunnen (lak,
dat de ouders, zo hen de fpraak niet verraaden had,
hunne eigene kinderen niet gekend zouden hebben.
De kleine voorraad van geld was nu verteerd. De
Vrienden daarom te vraagen, kon men niet over zyn
1

C 583 )
De Vrienden bemerkten al weder wat 'er aan fchedde,
en dit was reden genoeg, om den Schipper onbepaald
hunne beurs aan te bieden, en onder 's bands
drie, viermaal meer toe tè Hoppen, dan by van nooden
had of immer gevraagd zoude hebben.
De Vrouw kwam voorfpoedig in de kraam, zonder
dat de Schipper een penning behoefde toe te fchieten •
want de Vrienden, op wiens aanftaan en kosten hy
een kamer had moeten huuren, betaalden alles tot
éen duit toe wat'er noodig was, terwvl de kraamvrouw
opgepast en gevierd als een princefTe, te midden vaa
zoo veele goede menfehen — Vrienden in naam en daad -
binnen korten hertelde. Nu was het Schip weêr in
gereedheid om zee te kunnen kiezen : de vrouw zoo
wel in order dat zy vervoerd konde worden, en no*thaus
maakte de Schipper geen haast om te vertrekken.
En waaraan haperde het nu weêr? aan geld mogelyk?
.... Juist genaden., lieve Leezers! 't Geld is
f o d
' d
% z e l
'
van de negotie. De Schipper haf óm
wisfel C*) naar Holland gezonden: maar nog geen
antwoord gekreegen. 't Is waar de Vrienden hadden
dikwyls de milde hand opengedaan. De kraam had den
Schipper mets gekoft: ook behoefde hy, met Vrouw
en kinderen, voor geen voedfel en dekfel te zorsen
Had nu het overige Scheepsvolk maar van den wind kunnen
leeven, dan ware 'er geen nood by geweest: doch
bet onderhoud van deezen, benevens het kalfateren van
liet 5>chip, had onze man zoo diep in fchulden gebrast
dat hy, zonder nieuwe fchulden te maaken, nu geen
kans zag zich de verelschte levensmiddelen aan te
lcnatten, ot met eeren weg te komen: en men kon toch
zonder eeten en drinken met aan boord gaan
Nu was goede raad duur.
3 Dit
C) Wiflel of WiUdbrief is een bandfcbnft, waarin de
febuldenaar belooft, op zekeren tyd en plaats, aan
den fcbuldeifcber, of die de wi/f.ibritf o» den vervaltyd
in banden beeft, de fomme te zullen b'taa.
len, daarin vermeld: welke wisfefs men aan èlUan-
, deren kan overdraageu, en zoo gotd als geld gerei
kend worden.
5

I 5^4 )
Dit leuteren liep, gelyk men denken kan, geweldig
in 'toog. Door de Vrienden daarover aangedaan zynde,
befioot de Schipper maar voor de vuist uit te komen,
gelyk hy dan ook deedt, zeggende: „ ik verwacht
„ wisfel van Amfierdam, en vrees dat die om den oor-
„ log zal opgehouden worden. Wil ik een eerlyk man
„ blyven, dan moet ik hier myne 1'chulden betaalen, eer
„ik vertrek; en hoe kan ik dit? — Wat zyt ge van
nooden? was 'c andwoord. „Een groote ibmme; zoo
, en zoo veel." — Nu gingen de Vrienden een paar
"ogenblikken alleen, wifielden eenige woorden met eikanderen
, en — of de pligten der menfchlievendheid nog niet
genoeg door hun voldaan waren — (en zeg ik), terug
gekomen, vatte een van hun edelmoedig het woord
op, en fprak: „ gy kunt vertrekken Vriend! heen ter
„ tyd uwe wisfel is ingekomen, zullen wy uwe fchuld-
„eifchers door een voldoende Borgtogt tevreden (tellen."
Behalven iets ter verkwikking voor de jonge Vrouw,
die toen dertien dagen oud kraams was , lieten de
Vrienden nu nog, een grooten overvloed van victualie,
als fpek, vleefch, aardappelen, wyn, bier, chocolade,
koffy, thee en andere noodwendigheden, te veel
om te noemen, te ge'eve, aan boord brengen, en alles,
ter afreis klaar maaken.
Eindelyk verfcheen de dag van hun vertrek. Een gunftige
wind wapperde in de zeilen. Nu was het afTcheidsuur
daar. - Hoe zal ik dit befchryven! Kunt ay u, uit al
het voorbaande, niet verbeelden,hoe het zelve onder zulke
deu«dzaame menfehen .moet geweest zyn, waarde vrienden^..
. voor hun, die zich dit niet verbeelden kunnen,
zou'ik vruchtloos moeite doen, het zelve af te fchilderen
• zy, die het zich voordellen kunnen, hebben myaie
befchryving niet van nooden. Een hartelyke handen*
druk en een „ God zy met u!" van de eene: harten,
te vol om, anders dan door ftómme traanen, te kunnen
fpreeken, van de andere zyde^ verbeeldt u dit, en
ziet daar dan het geheele affcheid!
Men ligtte den 21 Juny het anker, cn kwam den-19
lulv, behouden in Holland ann.
Toen hy nauwlyks aan wal geftapt 'was, ontving ue
Schipner een brief van de Vrienden in WaUrfott, méldende,
dat zy de verwachte wisfel twee dagen na zyn
ver-

C 585 >
vertrek te Waterfort ontvangen hadden, en daar door
nu alles voldaan was.
En van wien kwam nu deeze wisfel? Zekerlyk van
den man, dien de Schipper daarorn verzocht had. Ja
myne Vrienden! dat had ik ook gedacht! maar neen; zy
was mede uit Menfchlievende beginfeien voortgefprooten.
Eene weldaadige Weduwe in óenöldambte,(*) die
de ongelukkige toeftand van den Schipper en de zyr
nen hekend was geworden, had, uit eigene beweeging,
de gelden daartoe opgefchooten en naar Ierland overgemaakt.
Zoo moeft de eene weldaad ftrekken om de
andere te vergoeden.
Toepasfingen zullen wy by deeze gebeurenis, waaraan
geen jota of tittel verzierd is, niet maaken. Ieder
Leezer, die geen ftok of blok is, zal di« zelf daar wel
byvoegen. Wy voor ons, hebben, onder 'tleezen, dikwyls
aan den barmhartigen Samaritaan gedacht, en den
man gezegend', die ons, uit Veendam, dit verhaal heeft
medegedeeld.
Wat dunkt u lieve Leezers'. hebben wy wel het minfte
recht om de zoogenaamde Quakers te verachten of
te befpotten?
DE LASTERAAR EN DE VLEIëR.
Een oud inwooner van Athene, met naame Diogenes,
wierdt eens gevraagd , welk dier hy het gevaarlykfte
oordeelde te zyn? en zyn antwoord was: „onder de
wilde dieren de Lasteraar, en onder de huisdieren de
Vleier. " — Hy wilde hier door te kennen geeven,
dat beide, de Laüeraar en de Vleier, zich den naam
van menfeh onwaardig maakten, en zich vernederden
tot den rang van het onredelyke vee: dat de eerfte
onder de wilde dieren veidismde gerangfehikt te worden,
daar hy even als' deeze alles verfcheurde, wat
onder zyne magt kwam, zonder dat deugd, onfchuld
of braafheid meerder beveiligd bleeven , voor
zyne woede, voor het verteerend gif zyner tonge, dan
de affchuwlykfte boosheid: terwyl de kruipende Vleier
gc-
(*j Een der Kivartieren van ons Gewest Stad en Lande,

536- )
gefyk was aan het nederige, zynen meester in alles believende
huisdier, en laag genoeg was, om uiterlyk toe
te temmen in dingen, die hy in zyn gemoed afkeurde.
Ln in de daad, even zoo affchuwlyk als de Lasteraar
in het oog van eiken braaven ;
s, daar zyne ziel een
fcelfcb vermaak fcbynt te fcheppen in het bekladden der
onfchmd; daar hy het, hem door het Opperwezen gelehonkene,
verftand misbruikt tot het verdichten van
misdryven door welke hy zynen naasten in zulk een
verachtlyk licht zoekt te plaatfen, als hy zelf verdient
geplaatst te zyn, even zoo laag ziet hy, die zyne waard
Is menfeh gevoelr, op den Vleiër neder. Hy ziet
mets m hem dan den veracbtlvken (laaf, die denkt
•zxet en hoort (lichts door de hersfenen, oogen en oo*
Ten van hem, wiens afhangeling hy is: welk een laa»
wezen! uit eigenbelang,, uit gevoel van eigene nietigheid,
of andere by-oorzaaken, toe te iuichen waar
ons hart afkeurt, (laafsch aeder te buigen, waar onze
ziel veracht. Neen, myne Vrienden! leeren wy
aJtyd in het oogjhouden, dat, om 'teven of wy in
fiekrompenere of ruimere omftandigheden ons bevinden,
dat elk menfeh het recht heeft, om voor zich-zelven
te denken, en zyne gevoelens vry te uiten; ia! dat
dit zelfs een van onze eerfte pligten is, voorzoo verre
wy ons zelven willen bewaaren, van in laaae huichelaars
te ontaarten.
s
Te Groningen. fcy W. Z U I D E M A . 1798»
en te Amterdam by H. K E Y Z E R
en verder alöm te bekomen. '

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO G E N A A M D E N
GEMEENEN MAN.
N'. 74-
De GODSDIENST is een hron van vreugd $
De grond/lag van oprechte deugd;
Hy geeft ons troost in ramp en druk;
Bevordert fieeds ons waar geluk;
Hy doet ons, na een vreedzaam Jierven,
By God een zalig leven erven.
OVER DE OPVOEDING DER KINDEREN.
VIERDE GESPREK.
Toen het Gezelfchap op den volgenden zondagavond,
in het huis van Joris en Anje faamgekomen
was , wierdt de Kerkvoogd al fpoedig verzocht, ora
zyne gedachten over de godsdienffige opvoeding der
kindeven te zegaen.
Kerkvoogd. Zullen onze kinderen waarlyk deugdzaam
worden, dan moet men hun den Godsdienst ook inprenten:
zonder Godsdienst is 'er geen oprechte deugd.
Kasper. Ik hoorde onlangs van Koert Teugelruim
zeggen: „ de deugd heeft met den Godsdienst niets
„ te fchaffen ! "
Kerkvoogd, 't Zal voor u lieden niet noodig zyn,
het loste en ongegronde van Teugelruims gezegde te hewyzen:
gy zult alle van het tegendeel wel levendig
overtuigd wezen. Dit wil ik 'er echter op aanmerken:
Iemand die waarlyk deugdzaam is, moet het zoo
wel inwendig, en in'c verborgene, als uitwendig voor
de menfehen zyn.
Kasper. Dat is zeker.
II. Deel, Eeee Kerk'

( 588 )
Kerkvoogd. Maar hoe kan men van Teugehuim en
zyns gelyken verwachten , dat zy de deugd héimlyk
en in de ftilie zullen uitoefenen, zo zy niet gelooven
of zich reu minften niet voordellen, dat hunne bedryven
van een alweetend en heilig God worden gadegefiaagen ?
of dat 'er belooning of ftraf na dit leven zal plaats
hebben?
Kasper. Of het moest zyn om de goedkeuring van
hun geweetcu te genieten.
Kerkvoogd. Kunnen menfehen, die zich deeze zaaken
niet voordellen; die om geen God of Godsdienst
denken* een naauwgezet gevveetcn bezitten?
Kasper. Het tegendeel leert de ondervinding in Tew
gelruim en zyns gelyken.
Kerkvoogd. En de natuur der zaak. Zonder Godsdienst
ontbreekt het aan de beste drangredenen en
hulpmiddelen tot de deugd. Hier uit zien wv dan hoê
noodzaaklyk het is, dat kinderen ook in de waarheden
van den Godsdienst onderweezen worden. De Bibcl
demt hier mede in. Mczes zegt tot het volk van Israël:
Deeze ivoor den, die ik u heden gebit de, zullen hl
uw \harte zyn; en gy zultze uwe kinderen infeherpen,
en daar van fpreeken, ah gy in uwe huizen zit, en
als gy opftaat. Deut. 6: 6, 7. Paulus fchryft aan de
Efeziers, dat zy hunne kinderen zouden opvoeden in dt
kering en vermaaning des Eeeren. Efef. 6: 4b.
Kasper. Hoe weinig wordt dit in acht genomen!
Kerkvoogd.. Veele laaten hunne kinderen in 't wilde
opwasfen als of zy niemand toebehoorden , zoo dat
zy vveeten van God noch zyn gebod.
Joris. Myn Wyf en ik zyn 'èr beide even derk voor,
dat onze kinderen de godlyke waarheden leeren, Anje
(zoo is de nnnm van Joris vrouw) leert hun al bidden
als zy maar even praaten kunnen. Onze Theeuwes is
ira 6 jaar, maar hy moet alle weeken een' zondag uit
den catechismus van buiten leeren, en zoo vaak als
'er gepreekt wordt, moet hy meê naar de Kerk. Onze
groote jongen, Oifert, moet den Bibel doorieezen.
• Kerkvoogd. Dunkt u dat dit genoeg is om Godsdiendige
kinderen op te voeden?
Anje. Wy waarfchoiiwen hen ook voor 't kwaad en
zeggen vaak, dat zy ia de hel komen zo zy zich niet
beteren. Kerk-

Kerkvoogd. Vrienden! ik wil wel gelooven, dat gy
het goed meent met uwe kinderen; maar, neemt het
my niet kwaalyk, ik moet u zeggen, dat gy van het
ónderwys der kinderen in den Godsdienst nog geen
recht begrip hebt; of liever, gy hebt 'er geheel verkeerde
denkbeelden van.
Joris. Hoe! keurt gy dan dat alles af wat wy doen?
Kerkvoogd. Het geen gy doet, keur ik op zich zelven
juist niet geheel af: maar ik denk, dat men in
dit ftuk met wat meer overleg moet te werk gaan.
Joris. Wat hebt gy 'er dan tegen?
Kerkvoogd. Dat men kinderen bidden moet leeren,
zal geen goed Kristen tegenfpreeken: maar zoo dra als
zy praaten kunnen, is te vroeg. Kan zulk een kind
wel het minde denkbeeld van bidden hebben ? zoo lang
het niets van God weet, en dat Hy de oorzaak is van
het goede dat het geniet, zoo lang kan het onmogelyk
weeten wat bidden beduidt: en waar toe dient
het dan? — Ik leerde myne kinderen eerst iets van
God kennen, en hoe Hy alles in de wereld beduurt,
en dan leerde ik hun heel korte gebeden.
Tryntje. Korte gebeden leerden wy onze kinderen
ook eerst: zoo als voor het eeten:
„Met fpyze en drank verderk my, Heer!
,, Maar met uw woorden Geest veel meer. Amen."
Kerkvoogd, Men moet de kinderen niet alleen korte gebeden
leeren, maar 'er moet ook geen woord in voorkomen
dat zy nog niet verdaan kunnen: cn daarom keur
ik het laatde regeltje van uw gebed af, Tryntje! Wat
weet een klein kind van Gods Woord en Geeft? en
veel minder, hoe men daar door verfterkt wordt.
Tryntje. Mag ik u verzoeken, om my zulke korte
gebeden op te fchryven, die naar de vatbaarheid der
kinderen zyn?
Kerkvoogd. Die in de leeslesjes van Wester daan vind
ik niet ongepad: zie of zy u ook niet behaagcn.
Joris. En wat zegt gy dan van het catechismus leeren?
• Kerkvoogd. Een kind van 6 jaar zal zeker veel moeite
hebben, om eene geheele zondagsafdeelmg uit den
Heidelbergfchen Catechismus van buiten te leeren?
Eeee 2 An~

C 590 )
Anje. Ja: want hy kanze nog niet goed leezen; maar
ik lees hem de vraagen geduurig voor.
Kerkvoogd. Wordt hy dan foms niet verdrietig?
Joris, üat helpt hem niet! hy is niet vry eer hy den
zondag kent.
Kerkvoogd. En als hy mét alle martelen dien dan
geleerd heeft, wat helpt hem dat dan nog? Kunnen
kleine kinderen den fleidelbergfchen catechismus verdaan?
en dat men niet verftaat, kan men daar door
wyzer en beter worden? Waarom neemt gy niet liever
een vraagboekje naar de vatbaarheid van kleine
kinderen? Door zulk kinderplaagen als gy doet, krygen
zy een' tegenzin in 't leeren, en een af keer van den
Godsdienst.
Joris. Het Kerkgaan denk ik, zult gy ook al afkeuren?
Kerkvoogd, Wat zal ik hier van zeggen? Geheel afkeuren
kan ik het juist niet. Kinderen moeten aan den
openbaaren Godsdienst gewennen. — Maar daar valt
my iets in gedachten, dat ik u gauw zeggen wil Onlangs
was ik op een' zondag in de dad: kort na het
middagëeten moest ik juist de Brofir Kerk voorby,
waarin 's nademiddags in de Franfche taal gepreêkt
wordt. Nu verftaa Jk geen Franfch, gelyk u bekend
is; evenwel ging ik 'er uit nieuwsgierigheid eens in;
doch de Domiré had nog geen half uur gepreêkt, of
het verveelde my al. Ik ging 'er weêr uit, en dacht
hy my zelven: hoe verveelend moet het wel voor de
vlugge kindertjes zyn, alle zondagen een paar uur
telkens in de Kerk te zitten! daar zy even zoo min
van de preêk verdaan, als ik van het Franfch! Ik
wenschte wel, dat men TOOI-kinderen 'szondags een
half uur, een foort van afzonderlyke Godsdienstoefening
konde aanrichten , die naar hunne vatbaarheid
gefchikt was.
Kasper. Dat was zeker niet af te keuren!
Anje. Het Bibelleezen is toch goed, Kerkvoogd'.
Kerkvoogd. Ja; Paulus prees Timotheus, om dat hy
van kinds af de heilige Schrift geweeten had. 2 Tim.
3: 15. Doch daar alles wat in den Bibel is, voorkinderen
niet even gelyke verdaanbaar is, en ook alles
«iet even noodzaaklyk, zou ik de voor kinderen gefchikt

C 59* )
fchiktfte ftukken 'er uitzoeken, en hen die liever by
herhaaling laaten leezen.
Anje. Hoe denkt gy dan over myne beftraffing?
Kerkvoogd. Kinderen telkens met hel en verdoemenis
te dreigen, zou dat, dunkt u, het gefchiktfte middel
zyn, om tot liefde en eerbied voor God aan te
fpooren? als mede tot gewillige gehoorzaamheid van
zyne geboden ? Oordeel zelve: Liever zou ik hen
geduurig by al het goede bepaalen, dat God hun geduurig
fchenkt, en hun aantoonen, hoe fnood en ondankbaar
liét zyn zou, tegen dien goeden God te zondigen;
hoe gelukkig zulke kinderen zyn en worden,
die God vroeg dienen, enz.
Het onderwys der kinderen moet altyd naar hunne
vatbaarheid, en ook naar hunne natuurlyke geaartbeid
ingericht worden.
Kasper. Naar hunne vatbaarheid en natuurlyke geaartheid?
Her wenschte ik nog wel wat meer van te
hooren: hoe gefchiedr dat best?
Kerkvoogd. Kinderen hebben kinderver/tand; daarom
moet men hun de waarheden van den Godsdienst
zoo duidelyk voordraagen als mogelyk is. Men moet
met het allereenvoudigfte beginnen, en dan al langzaamerhand
voortgaan. Kinderen zyn vlugtig,
levendig, en vrolyk van aart f over 't algemeen; by gevolg
moet ons onderwys zeer kort, bevallig, en minzaam
zyn.
Om u myne meening zoo veel duidelyker onder het
verftand te brengen, zal ik de vryheid neemen, om u
eenige (taaltjes te vernaaien, hoe IK met myne kinderen
doorgaands te werk ging.
Tryntje Als 't u belieft, Kerkvoogd, als 't u belieft!
Kerkvoogd. Alles wat de uitwendige zintuigen of
de zinnen aandoet, maakt een' fterker' indruk op het
hart der kinderen, dan bloote gezegden of redeneering.
Voor een onderwys waar by men de zintuigen te baat
neemt, zyn kinderen ook vatbaarder. Om die reden
bepaalde ik myne kleinen, in het Godsdienftig onderwys
, ook eerst by allerlei zichtbaare dingen, die rondom
hun waren in de fchoone Natuur. Als de zon
eens heel prachtig op- of onderging, dan riep ik hen
buiten by my; wees hun op dat verrukkend gezicht,
Eeee 3 en

( 592 )
en vroeg eindelyk: hoe zou de zon 'er wel gekomen
zyn? — van zelve? --- Dan liet ik hun myn horologie
eens zien, en vroeg verder: kon dit kttnftig ding
wel van zelve komen? Neen , vader! was 't antwoord.
Nu, de zon dan immers ook niet, zeide ik t
— Maar wie zou de zon dan gemaakt hebben? —
Zouden menfehen het gedaan hebben ? Neen, kinderen
, de zon zit veel te ver van ons af, en zy is zoo
groot; —i God heeft ze gemaakt; ook de groote wereld,
enz. — Zoo deed ik ook wel eens, als de maan
helder fcheen, of de fterren aan den donkeren hemel
tintelden; om hun eene levendige overtuiging te geeven
van een Opperwezen.
Te vooren heb ik u gezegd , hoe men het verftand
der kinderen cpfeberpen kan, door allerlei vraagen,
waar dit of dat van gemaakt wordt? of hoe het 'er
komt? In het Godsdienstig onderwys ging ik een (lapje
verder. Dus vroeg Ik. waar van kwam die Appelboom?—
Jantje. Van een appelkorreltje. Ik Waar van
kwam dat appelkorreltje dan? Janfe. van een appel.
Ik. En van waar die appel? Jantje. Van een' appelboom.
Ik. Van waar kwam dan die appelboom ? Jantje.
Weêr van een' appelkorreltje Ik. En dat al zoo
voort? van waar kwam dan de allereerfte Appelboom?
CJantje zweeg) Hoor myn kind! dien maakte de groote
God, Hy maakte ook de eerfte menfehen, de eerfte vogels
, de eerfte visfchen , enz.
Ook had ik wel eens eenige vraagen over het brood
gedaan. Wanneer het kind dan geantwoord had, dat
het van koorn gemaakt wierdt, en dat het koorn op
het land wast, dan vroeg ik verder: wast het daar van
zelf? — Kunnen wy menfehen het wasdom geeven?
• Als het eens niet regende, en de zon niet fcheen,
kon het koorn dan ook wasfen? — Maar wie kan
nu maaken dat het foms regent? of dat de zonfchynt?
— Kan Vader dat doen? — De Dominé ook? »
Wie dan? Ziet, dan liet ik het kind eerst wat
denken, en zo het my dan niet verder wist te antwoorden,
dan zeide ik: hoor, lieve kind' dit kan
door geen mensch gefchieden; maar alleen door onzen
lieven Heer! die geeft regen, zonfehyn, en wasdom
nan de planten; die beftuurt alles in de wereld, enz.

( 593 >
Dan had ik ook gelegenheid om van onze verpligting
tot bidden en danken te fpreeken.
Veeltyds nam ik myne kinderen mêe naar 't Veld,
of in den 7#/«, en deed hen de fchoonbeid in de Natuur
opmerken; ik beduidde hun, zoo goed ik kon,
hoe veel magt, wysheid, en goedheid die God moest
bezitten, die zoo veele kun/lige, aangenaame, en nut'
tige dingen gemaakt bad!
Zoo leerde ik hun ook vervolgens, dat God alles
weet„ dat Hy 'er van eeuwigheid geweest is, enz. maar
van zyn alomtegenwoordigheid fynk ik nog niet: zulke
zaaken die hun jeugdig verftand zouden verbysteren,
het ik nog achterwege.
Ik zocht hun ook eenïg denkbeeld van hunne ziel
te geeven. Jantje! zeide ik, zit eens doodfti! endenk
eens wat —- Wat hebt gy nu gedacht? vroeg ik verder.
Dat, en dat Vader, was 't antwoord. — Ik.
Kan die boom ook denken? -- Neen. Waar mei
doet gy dat denken? met uw lichaam? Dit
doet gy door uw ziel, Jantje! Onze ziel is dat geen
waar door wy denken; waar door wy iets hegrypen
kunnen, iets willen, enz. Eindelyk iprak ik van de
onfierflykheid der ziel. ••
Ook verzuimde ik niet om myne kinderen by hetg-;weeten
te bepaalen. Ik vroeg hun vaak: of zy', wanneer
zy kwaad deeden, dan inwendig wel zoo gerust
zoo wel te vrede, en blyde waren, dan als zy hunnen
pügt deeden; al wist 'er ook geen mensch iets van?
Nu, zeide ik verder, die inwendige ongerustheid over
't kwaad, en die vreugde over 't goede dat wy verrichten,
noemt men hetgeweeten: dat geweeten overtuigt ons,
datGod het kwaade cn het goede wil ftraffenof beloonen.
Met dejwaarheden van den Bibel ging ik dus te werk.
Eerft en vooral leerde ik hun de gefchiedenisfen der
H. fchrift kennen. Ik vertelde hun vaak eenige Hukken
uit dezelve, op een heel eenvoudigen kindertoon.
O hoe luifterden zy dan! —- De leerftellige waarheden
droeg ik hun zoo eenvoudig naar den Bibel voor, als
of 'er geen verfchilj over was Voor de fynfte verfchil
Hukken der Godgeleerden zyn kinderen niet vatbaar.
Ook behoeven zy die niet te weeten. Veel meer drong
ik aan op de betrachting van de leer des Bibels. •
Dik-

( 5*4 )
Dikwerf onderhield ik hen over de kinderliefde van Jefus,
toen Hy nog op aarde was, en beduidde hun,
dat Hy nog even zoo gezind was. Ik fprak veel van
Jefus en zyne lotgevalien; wat Hy al om onzen wil
geleeden en gedaan had, en dat wy zeer Hecht en ondankbaar
zyn zouden als wy hier geen acht op gaven.
Ieder Feestdag onderhield ik hun over het geen waar
van men dan gedachtenis vierde; las hun die gedeelten
uit den Bibel voor, welke daar van handelen.
Zoo dra zy leezen konden gaf ik hun ook eenige nuttige
boekjes over den Godsdienst; als verfcheidene van
Domine Niewolt te Gnningen by Groenewolt gedrukt;
eenige van Wester, vervolgens den Godsdienst der kinderen
van Sei/er, en diergelyke.
Tryitje. Och Kerkvoogd! hadden wy ook zoo veel
verftand!
Kerkvoogd. Begint maar zoo goed gy kunt; *t zal
u wel wat toevallen. Gebruikt,'er de beste boekjes bv.
Kasper. Hebt gy nu afgedaan, Kerkvoogd? dan wordt
het tyd van naar huis te gaan: 't is al laat.
Kerkvoogd. Ja; ik kan het nu niet verder uitbreiden:
maar eer wy fcheiden, wilde ik graag nog met
u lieden éé:i versje zingen.
Allen. Geern, Kerkvoogd! geern.
Men kreeg pfalmboeken ; de Kerkvoogd gaf op
Pfalm 127: vs. 3. Men zong:
Zoo gaat hèt elk, dien God bemint.
"Wie kindren voortbrengt tot Gods eer,
Verkrygt een erfdeel van den HEER :
Wie zich met kroost gezegend vindt,
Dat zich oprecht en dankbaar toont,
Ziet al zyn zorg naar wensch beloond.
Nog iets, zeide de Kerkvoogd, na dat het zingen
geëindigd was, moet ik u nu zeggen, en dat is van
zeer veej gewigt: naamlyk. Ouders moeten de beste
poogingen aanwenden in de opvoeding, maar vooral ook
niet verzuimen, veel voor hunne kinderen te bidden,
en hen met een goed voorbeeld voor te gaan. En hier
mede namen de gefprekken over de opvoeding een einde.
Te Groningen , by W. Z U 1 D E M A. 1798,
en te Amfterdam by H. KEYZER,
en verder alöm te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
VOORLEEZING OVER 'T WELBESTEEDEFf
VAN DEN TYD, GEDAAN IN HET VOLKS-
ONDERWÏS, (*) TE HAARLEM.
Geachte Toehoorers J
Ik verheug my waarlyk, dat ik thans de gelegenheid
heb, om tot u, in dit volksonderwys, te fpreeken
die my bykans dit geheel faifoen ontbraken heeft daar
het aan één der oprichters en fterldte voorftanders
van dat onderwys juist niet fraai ftaat, om 'er geheel
met de hand aan .te houden.
Maar, Myne Vrienden! de tvd tot het maaken vat?
een opftel of voorleezing voor dit gezelfchap gefchikt.
heeft my ontbroken. *
Ja, denkt ligt de een of ander. Gebrek aan tyd is
zoo een algemeen voorwendfel, wanneer men tot iets
geen lust heeft, dat deeze verontfchuldiging of verte
•oomng maar van weinig gewigt is in de meeste gevallen.
Ik moet hem, by wien zulk een gedachte op,
ryst, waarlyk gelyk geeven — en fchoon ik meen,
dat ik in deezen onfchuldig ben, ben ik het, met iemand,
die zoo denken mogt, eens, dat het gebrek
aan tyd dikwyls een blauwbloempje is, dat by den eerften
opflag wat lykt, maar eigenlyk niet met al bete,
kent.
De menfehen zeggen dikwyls ik heb geen' tyd, als
; - :
(*) Zie Nummer 46 van dit Weekblad.
II. Deel. Ffff

( 596 )
zy van iets willen af wezen, terwyl anderen het zoo
wondeibaarlyk aanleggen , dat zy waarlyk toe byna
geene dingen, dan de allernoodzaaklykfte, tyd hebben,
terwyl echter dat gebrek alleen aan hun zelven te wyten
is. — My dunkt dus, dat dit als van zelve my
de gelegenheid aan de hand geeft, om met u over den
tyd, in dit uurtje, een weinig te fpreeken. — En elk
opmerkzaame zal gereediyk begrypen , dat het een zaak
van geen klein belang is, waarin wy allen deel hebben,
en het geen, als wy 'er wat over nadenken, zelfs
fpoedig blyken zal, de aandacht te verdienen van ieder,
die maar niet zoo in het wilde daar heen leeft.
Ik verbeeld taf althans over het recht gebruik vaft den
tyd voor een poos u zoodanig te zullen kunnen onderhouden
, dat gy geen billyke reden hebben zult om
te klaagen over den tyd, dien gy hier geweest zyt.
Wat viel me de tyd kort, zegt Mietje, tegen haare
Vriendin. Ik meende dat het eerst twaalf uuren was,
en het was al drie uuren in den nacht , toen wy van
dé bruiloft van Styntje kwamen. Ik kon het my niet
verbeelden, dat het zoo laat was , zoo. veel plaifier
hebben wy gehad.
De tyd vloog om, zegt Pteter, die aan een ftuk zat te
weeven, dat hy niet af heeft kunnen krygen, en *t
was middernacht, eer ik het wist. Als ik den klapperman
niet twaalf had hooren roepen, zou ik gedacht
hebben dat het pas elf uuren was.
Dien nacht, zegt Willem, dien nacht zal ik nooit
vergeeten, zoo lang hy my gevallen is; myn broeder
Klaas was'te bruiloft, eh ik zat hem te wachten — ê,
't was of de tyd kroop; *t was of ieder quanier een
uur lang was, zo dobdlyk verveelde ik my.
Lysfe, die by haar zieke Moei gewaakt heeft, zegt:
ik dacht , dat 'er aan dien rfacht geen einde zou gekomen
zyn, zoo verfchriklyk lang is hy my gevallen.
Ik was geduurig bfy', als ik de idok voorflag hoorde
fpeelen, en wat duurde her een eeuwigen tyd eer dan
de klok nog fpeelde. — waarlyk, het was of 'er aan
dien nacht geen omkomen was.
Zoo fpreeken menfehen over het zelfde ding, dat
men gewoon is tyd te noemen: dcnzelfden tyd yan
twaalf uuren, neemen deeze onmerkbaar kort, en fnel
voor-

( 597 )
voorbyvliegende, terwyl anderen hem lang, en traagvoortkruipende
vinden; daar 'er honderden zyn, die
noch van de kortheid noch van de langheid eenig bezet'
hebben, daar zy ver bet grootst gedeelte van den
zelven, op hun een oor;, gelyk men lpreekt, gelegen
hebben, en deeze. in een zoeten llaap, zonder byna
eenige bewustheid, hebben doorgebragt. Wat, Myne
Vrienden ! wat moet men denken van een ding, dat
zoo veele onderfcbeidene beoordeelingen ondergaat,
terwyl het waarlyk vooy allen het zelfde is? Immers
ieder quartier, dat Mietje op de bruiloft doorbragt,
was even lang, als dat Lysje aan het ziekbed van haare
moei Heet. — En voor' den drok arbeidenden Pieter,
was een half uur niet korter dan voor den zich verveelenden
Willem.
Zou het dan ook alles :.n de verbeelding beftaan? denkt
misfehien iemand uwer. Zou de tyd wel iets zyn? Is
het ook maar zoo een naam, dien wy aan een ding
geeven, dat 'er waarlyk niet is; want wat is de tyd
eigenlyk ? — Hier zou ik u veele bepaalingen, van dat
ding kunnen geeven het weik men met den naam van
tyd doopt, die u waarfchynlyk eer verder van huis
zouden brengen, dan op het rechte fpoor helpen. Waar
om ik my dan liever met wat wezenlykers, althans
met iets, dat ik voor u gefchikter acht, voor eenige
oogenblikken zal trachten bezig te houden. Voor eenige
oogenblikken, zeide ik, en kust noem ik daar de
kleinfte maat, die men voor dat ding, dat men tyd
beet, uitgedacht heeft. Men kan zich zeker niet veel
fneller. verbeelden, dan het heen en weder knippen van
onze oogleden, dat zoo fpoedig gefchiedr, dat wy het
zelve niet bemerken, wanneer wy 'er niet bepaaldlyk
op letten, en met zulk eene vlugheid toegaat, dat w-y
.de oogen als onveranderd-yk en onafgebroken op eenig
voorwerp meenen gevestigd te houden, terwyl onze oogleden
echter van "tyd tot tyd tpeknippen , en eenen
oogblik vormen; of'wil men liever, dat oogenblik beiekent
het werpen van een blik onzer oogen op eenig
voorwerp. — dat ook gefchiedt zoo fnel, dat 'er byna
geene vergelyking van iets fnellers voor handen is.
Men heeft dan, by meest alk; volken die maar eenigzins
befchaafd zvn, al vroeg uitgevonden, om den
F fff 2 tyd

C 598 )
tyd door deeze of geene middelen af te meeten. Dc rrattmtlyke
afmeeting was die van dag en nacht, en van'
de verwisfeiing der jaargetyden, Lente, Zomer, Herfst
en Winter: maar aan deeze afmeetingen had men niet
genoeg, men maakte kleiner verdeelingen door kunsiwerktuigen
als Zandloopers, Zonuewyzers, Uurwerken
enz. — zoo ais nog by ons in gebruik zyn.
; Hier dodr leerde men, en leert men nog, nauwkeu-'
ïiger afmeetingen te maaken van den tyd", [die beftaaf
in eene óp een volging van oogcnblikken . - want
beter weet ik u den tyd niet te befchryven, — of
zou ti zeker te duister worden en u fraaie woorden
in plaats van zaaken geeven.
Wat anders en veel beter is het, myne Vrienden!
die oogenblikken welke den tyd uitmaaken, op eene
gefchikte wyze, en tot het meeste nut te gebruiken,
en daarover is het dat ik met u wat wil fpreeken, en
dat ik met nut het groetfte deel van den tyd, dat van
dit avonduur overfchiet, befteeden zal.
My dunkt, dat ik best zal doen met u'eenige voorbeelden
te'geeven van Lieden, die hun tyd wel, en
Van Lieden die hunnen tyd kwaalyk befteeden , cn deeze
voorbeelden zullen u misfehien meer leeren , dan af-
•getrokkene befpiegelingen, waar • van de toepa.'fing
nioeilyk te maaken is.
Sfelf u voor eenen knecht • die wy maar Dirk noetnen
zullen; deeze Man, in dienst van zynen Meester,
maakt geene dc minfte rekening op zynen tyd.
Nu eens ftaat hy op voor dag voor dauw, en dan
flaapt hy weder, zoo als men zegt, een gat in den dag.
Hier door veroorzaakt hy zich groote "moeite , want
van daag heeft hy een uur of twee- tyd over, en morgen
twee te kort. Den eenen morgen heeft hymauwlyks
tyd om de laarfen vr.n zynen Meester af te veegen,
en zyn rok even met den Schuier over te loopen,
en den anderen zou hy tyd hebben, om alle de
feho'erien en laarfen, die'in huis zyn, netjes fchoon te
maaken, en aftcpoetzen, ja alle de" kleederen van zv-
"tféh meester tot een toe keurig fchoon te manken.
•Maar misfehien denkt Gy, dat'hy dit de ochtenden,
Wanneer hy zoo ongeregeld vroeg opftaat, verricht,
en dus in voorraad werkt. Ocb neen! Gy bedriegt

C 599 )
tr, dan is hy doodlyk verlegen met zynen tyd, dan
ftaat hy. een half .uur naar den hond te kyken die op
een kusfcn te fiaapen ligt, zit (frak in het. vuur te
zien, ea komt, by (lot van rekening, dan ook nog tyd
te kort. Hy maakt ook geene gisting, of zyn Meester
dien dag vroeg of laat denkt uittegaan; of hy waarfchynlyk
veeie boodfchappen zal moeten doen $ om daar
naar zyne werkzaamheden van den dag te fchikken.
Hy loopt fomtyds op een drafje wanneer hy overvloed
van tyd heeft, en gaat fiapvoets en langzaam aan,
wanneer er naar hém gewacht wordt, het zy door zynen
Meester of zyne Mede dienstbooden. Hy verpraat
zyn tyd, wanneer het uur daar is, dat zyne mededienstbooden
eeten, die dan ook getrouwelyk, zonder
dat 'er naar Dirk den Slenteraar, 'zoo noemen zy hem,
gewacht wordt, hun.gang gaan. 't Gebeurt ook dat
hy een half uur te vroeg komt aandraaven en uit zyn
adem is, als 'er nog geen menfeh om eeten denkt,
's Avonds is het hier mede even eens gefteld, en 't
zy hy veele of weinige boodfchappen voor zynen
Meester te doen hebbe, zyn werk is nooit af, althans
nooit op dien tyd, als zulks behoorde. De eevolgen
uit zoodanig een kwaade berekening van den tyd, outfprmtende
uit gebrek aan nadenken, en voórtduurende
door eene verkeerde gewoonte, zyn zeer nadeelig
voor den jongman zelf en zeer onaangenaam voor elk
die wat met hem te Hellen heeft. Hy ziet 'er altyd
tót als iemand, die gejaagd is, en vraagt mén hem om
dit óf dat te doen: het andwoord is: „'ik heb nu geen
:„ tyd." _ Hy maakt al zyn werk flordig en ten halven af,
en leeft in eene geduurige verftrooing." Hy wordt befpot
en uitgelachen door allen, die hem omringen, en hy
'krygt menigen graauw, om dat hv hun het leven lastig
maakt door geduurige te leurHellingen en misrekeningen,
die hy hnn doet maaken door zvn flordige ongeregeldheid.
By die geenen, welke bovên hem gefield
:zyn, verkerft hy het ook zeer fpoedig, en hy heeft
meest ieder vierdedeeljaars een nieuwen dienst, dewyl
bet ondraagelyk is zoodanig iemand tot knecht te hebben.
En intusfehen de jongman is gedienfiig, vriendlyk
en eerlyk - maar het gebrek van geene rekening op
zynen tyd te maaken, veroorzaakt, dat hy geheel onbruikf
f f
F 3 baar

( 6oo )
baar wordt in dien kring der Maatfcbappy |waarin hy
zich geplaatst vindt, en hy zou zeker in eenen- anderen
ftand even lastig en misfehien nog fchadelyker zyn.
Laaten wy nu eens een tegenovergefteld voorbeeld neemen;
Jantje, de Kindermeid, fchoon niet zeer gedienftig
van aart en zelfs wat kribbig van humeur, jameer
of min verdacht,;, of zy wel in allen deele trouw en
«erlyk is, heeft eene zoo verftandige verdeeling op
haaren tyd, dat zy door de hnisgenooten, evenwel
agter haar rug, want als zy het hoorde zou 'er volk
by baar te huis zyn, bet wandelende borolegie genoemd
wordt. Zy heeft in elk faifoen van het jaar haar bepaal-?
den tyd van opftaan. Zy ftaat 's morgens nóóit op.,
of zy heeft reeds by zich een plan van werken voor
den geheplen dag ontworpen. Het ontbyten, het kleeden
der kinderen, her verzorgen van de verderenoodjsaaklyke
behoeften, het middagmaal — alles kortom
ïs op een juisten en op eenen bepaalden tyd gereed. —
Jt Is of zy alles-met een pasfertje heeft afgemeeten. *t
Is 'er wet ver af, dat zy, fchoon zy verfcheidene kinderen
on.ler haar opzicht heeft, tyd te kort komt:
Keen! zy klaagt zelfs 'er nooit over . dat haar tyd te
kort fchiet: zy heeft dien zelfs altyd voor baar eigene
zaaken in de ruimte over: maar zy laat ook geen
oogenblik onbefteed, en verwawelt geen quartier met
dingen te doen, die van geen nut of aanbelang ter,
wereld zyn. En hier door heeft Jans.je het voor haar
zelve zeer gemaklyk; alles loopt in de geregeldlte orde
af. —s en fchoon niet by uitftek gedienftig, fchoon
niet gemaklyk van humeur, fchoon zelfs een weinigje
verdacht, of zy, zo al niet ontrouw, ten minften vry
Whaalig is, kan echter: haare Meesteres niet beiluiten,
om haar heen te zenden, daar alles zoo goed door
haar befttuird en geregeld wordt, en alleen daar door,
om dat zy, het tegenbeeld van Dirk den Slenteraar y
een keurige fchikking op haaren tyd heeft, waardoor
zy dus voor zich zelve nuttig en voor allen, die haar
omringen, noodzaaklyk is. Want ook haar mededienstbooden
hebben veel met haar op, om dat zy zoo juist
ftaat »>o h.nar kunnen maaken.
Uit 'deeze twee voorbeelden blykt het, myns achtens
. zonneklaar, dat men, om den tyd wel te befteeden,
eene,

( 6oi )
eene geregelde fchikking omtrent den zelven moet !n
acht neemen. — Maar myne Vrienden! het is niet alleen
te doen met eene geregelde fchikking omtrent
den tyd, dat men, rekenfehap daarvan moetende geeven,
zal kunnen zeggen dat gebruik van den zelven
gemaakt te hebben, net geen men verpligt is: want
de tyd moet zoodanig worden hefteed dat wy in denzei
ven, zooveel ons mogelyk is, onze pligten, in onze
onderfcheidene betrekkingen, naar belmoren vervullen.
Laat ik n dit, zo het eenigzins duister mogt
-zyn, weder door voorbeelden ophelderen.
Vrouw Bregitta, een weduw met twee kinderen,
heeft wel eene juisïte verdeeling op haaren tyd gemaakt,
maar, op eene zeer byzondere wyze.
's Morgens, als zy opftaat, doet zy een gebed van
een groot halfuur lang ——. 't geen veroorzaakt, dat
het ontbyt veel te laat gereed komt, om haare kinderen
tydig' naar fchool te doen ga;>n — als de 'kinderen
fchool zyn doet zy haar huiswerk fiordig en met grooten
haast af, om zo 'er kerk of catechifatic is daar heen
te gaan of geeft aan eene buörvrocw die met haar in
dezelfde gevoelens ftaat, een langwylig bezoek, in
het welk zy uit zoogenaamde ftichtelyke boeken leezen,
of zich in treurige gefprekken over de boosheden van
deeze wereld beklaagen, terwyl de kinderen, uit fchool
«e huis komende, dikwyls het vuur uitgegaan, en geen
behoorlyk eeten gereed gemaakt vinden. Den namiddag
flyt zy in den zelfden fmaak. Zyn de kinderen na
fchool, dan aanftonds aan het leezen in het werk van den
een' of anderen ftichtelyken fchryver, terwyl de kotisfen
ongeftopt en .de kleederen onverfteld aan haare zyde
liggen. In den avond krygt zy, zo 'er geën
kerk is, bezoek van den eenen of anderen haarer foortgenooten,
en de avond wordt in gefprekken, dikwerf
te onrecht ftichtel)k genoemd, door gebragt. Den zondag
brengt zy door met 3 maal ter kerk te gaan — en de
kinderen gebeden en gezangen te leeren. — En Bregit*
ta meent dat zy den tyd heel wel betleedt met den
zelven, geheel, zo zy het noemt, aau den Godsdiensf
toe te wyden, en [immers zy heeft eenen vatten regel
omtrent den zelven bepaald. »
Geheel anders legt het Jncb aan. Deezen is, door
eelt

( 6oi )
een hoog Jot te trekken, een rykdom te beurt gevallen,
waarop by geheel geen ftaat gemaakt had. Hy
heeft terftond de fpaê by den arbeid geftoken, maar
gewoon om zyn tyd behoorlyk te yerdeelen, heefr hy
er toch eene fchikking opgemaakt, die hy ook dagelyks
ten uitvoer brengt. Hy tlaapf 's morgens taamelyk
lang, —. en, na een ftevig outbyt 'er ingezet te hebben
, gaat hy twee uuren kuieren, of by een' ouden
buurman praaten. Dan ftapt hy naar een wynhuis en
neemt daar een frisfchen borrel of twee; leest de Couranten
en praat een uur of anderhalf met den gaanden
en komenden man. Dan nog.één uur gewandeld,
en voorts aan een goeden maattyd, en daar by een
halve fles gedronken. — Na het eeten zet hy zich geregeld
ter rust en na een vol uur geflaapen te hebben,
gaat hy weder kuieren als het maar taamelyk
Wéér is, en, zo het flecht is, leest hy in de eene of
andere oude biftorie eenige bladzyden, tot dat het tyd
van theedrinken wordt. ' Na hiervan een goede maate
ingcflobberd te hebben, gaat hy naar zyn Wynhuis
of Sociëteit,, fpeelt daar zyn kaartje en kraakt zyn fles,
tot dat een goede avondmaaltyd hem op den behoorlyken
tyd weêr te huis roept, waar dry dan zyn hart
weder ophaalt, en met eenen vollen balg na bed fchuifr.
Jacub meent dat hy zyne dagen wel doorbrengt, en
men kan niet ontkennen, of 'er is geregeldheid in zyne
tydsverdeeling, maar of hy zynen tyd zoodanig
doorbrengt, gelyk hem als mensch betaamt, is eene
andere zaak.
(JJet Vervolg hier van in let volgend nummer,*;
Te Groningen, 'by W. ZUID EMA. 1798.
m te Amfterdam by H. KEYZER,
f-0 verder alom te bekomen,

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.^
N r
. 76*.
VOORLEEZING OVER 'T WE L B E S TE E D E Ut
VAN DEN TYD, GEDAAN IN HET V0LKS-
ONDERWYS, TE HAARLEM.
{Vervolg van nummer 75.)
Ik zal eens beproeven, of ik 11 een derde voorbeeld
geeven kan van een paar menfehen uit den ftand der
Handwerkslieden, die hunnen tyd niet alleen geregeld,
maar ook wel doorbrengen, die hunne dagen befteeden
met te zorgen voor hun lichaam en hunnen geest
beide, en dus een aangenaam, entevens nuttig, leven
leiden door het geregeld en wel befteeden van den
Tyd.
Cornelis, een timmermans knecht van handwerk, gehuwd
met Klaartje, en in hun huwelyk gezegend met
eenige kinderen, heeft eene goede fchikking op den tyd
gemaakt, 's Morgens- is het geheel huishouden by tyds
in de weer en het eerfte werk van Klaartje is, dat voor
haar man een goede boterham gereed komt — en dan.
zorgt zy voor de kleinen. — Cornelis doet een kort
ftichtelyk morgen Gebed; en als het wat heel vroeg
is, wordt 'er na het ontbyt nog wel eens door Klaartje
Wét zy een Geestelyk of VVereldlyk Lied gezongen. -L
Cornelis fpoedt zich daar op met lust naar den'arbeid
en Klaartje zorgt dat haare kinderen naar fchool
komen. Als die weg zyn, heeft zy handen vol
werk, zoo om het huis rein , als de kleederen van
man en kinderen in orde te houden. — Als mede om
te zorgen , dat 'er goede voedzaame kost tegen den
D e e l
"• - Gggg niid-

I 604 )
middag in gereedheid zy, als zy haar Cornelis met een
hongerige maag t'huis wacht.— de klok flaat twaalf.
— Cornelis komt van 't werk en de kinderen uit het
fchool— en het eeten verfchynt juist op tafel. — Onder
vrolyke gefprekken wordt de goedgereedmaakte voedzaame
i'pys gebruikt —- en dc dankbaare harten verheffen
zich tot de Oorzaak van dien zegen. Na den
maaltyd haast zich Cornelis weder naar zynen arbeid,
terwyl Klaartje zich nog wat met het jonge goedje,
haare lieve kinderen, bezig houdt, die by haar de versjes
van van Alpben, welke zy op het fchool geleerd hebben,
opzeggen, of haar de lchriften, die zy gefchreven
hebben, laaten zien. Klaartje, die nooit haar' tyd met haare
buurvrouwen verkallooit, heeft heel wel gelegenheid
om zich met haare kindertjes bezig te houden, 's Namiddags
zet Klaartje, als de kleinen weder van den vloer
zyn, haar werk van den ochtend voort; fomtyds, maar
niet alle dagen, krygt zy een Zuster of een Vriendin
by haar, die een gedeelte van den tyd onder nrnrigen
hüislykeh drbeid m gefprekken over de dagelykfche
gebeurenisfen doorbrengt. Met den avond komen de
kinderen en de man weder te huis. Nu eens brengt hy
den avond by vrouw en kinderen door, terwyl hy onder
een vaderlandfche pyp de Courant leest, of eenig
ander nuttig boek, of zit, in eene onfehadelyke ledigheid,
zyne moede leden, tot den avond maaltyd toe,
rust te geeven, en ziet roet genoegen op den afgeloopen'
dag cn Welbeffeeden tyd te rug, terwyl de jongens
rondom hem fpeelen en kuuren aanrichten, die
hem en hun vermaaken. Dan eens gaat hy nanr een
Wynhuis en brengt daar, onder een praatje of fpelletje
om klein geld, het overfchot van den dag door,
en komt wel te vreden, tegen hec avondeeten, by
Klaartje tehuis—die hem dan met de grootfte kinderen,
want de kleinften gaan vroeger naar bed,aan den eenvoudigen
maar netten en zindelyken disch zit op te
wachten. —
Op Zon of Feestdagen, gaan Cornelis en Klaartje,
komt het met alles wel uit, eens ter kerke —-cn houden
voor het overige dien dag voor den dag,hunner
uitfpanning, gaan hunne ouders of vriendenbezoeken,
ef krygen een enkelen goeden Vriend of Vriendin by
zich,

c 605 y
zich, dien zy dan met Vaderlandfche gulheid op eene
onkostelyke wyze naar hunnen Hand outhaalen, terwyl
zy, is het weder en faifoen daarnaar gefchikt, bovenal
in de Buitenlucht, met goede wandelingen hunne uitfpanning
en vermaak neemen. . Nog moet ik zeggen,
dat beide deeze menfehen dagelyks hun hoofdwerk
maaken, om hunne kinderen eene gefchikte opvoeding
te verkenen, waar door zy zich kwyten van een der
hoofdpligten, om, naamlyk goede burgers voor den
Staat op te kweeken. —
Ook leeren hunne kinderen, door het goede voorbeeld
dat zy dagelyks voor oogen hebben, den tyd
behoorlyk te verdceien, en op de beste wyze te befieeden,
want de deugden der Ouderen erven, als het
ware, ongemerkt op de Kinderen over.
My dunkt, dat bet Cornelis en K/aartje al heel wel
met hunne tydverdeeling niet alleen, maar met de befteeding
van den zelven aanleggen, en dat zy verdienen
als een goed voorbeeld voor veelen zoo ter aanmoediging
als ter verbetering te worden voorgedraagen.
Het voorbeeld, opdat ik u niet langer ophoude, Myne
Vrienden! van Dirk, die de Slenteraar met recht genoemd
wordt, moet u leeren, eene behoorlyke ve«deellng
op uwen tyd te maaken, waar door gy veele
onaangenaamheden voor u zelven zult vermyden en u
ook by anderen van nut en noodzaaklykheid maaken:
gelyk u allen uit het voorbeeld van Jantje de kindermeid
gebleeken is. Deeze, immers, onaangezien haar
ongevallig humeur, en verdere gebreken, wist zich,
zo al niet aangenaam, ten minsten noodzaaklyk by haare
Meesteres te maaken, en wel goeddeels door het behoorlyk
in achtneemen van haaren tyd en. de goede geregelde
verdeeling omtrent den zelven. Niet, dat men
zich zoo ftiptlyk aan eene verdeeling houden moet,
dat men 'er om lief of leed niet van zou afyyyken,
geheel niet, want dan zou weder een ander kwaad
ontdaan: dat naamlyk van eene te groote gezetheid,
of gemaakte bepaaldheid. Men moet zich als men wys
handelen wil omtrent den tyd, ons dierbaarst goed,
eene verdeeling daarftejlen, en in alle gewoone gevajien,
daar naar handelen, maar ook niet fchroomen,
Gggg a om

( 6oG )
em wanneer liet de omftandigheden of hoogere belangen
en pligten eifchen, daarvan zelfs verre af te wyken:
anders handelende, zou men een flaaf of flaavin
worden van eene eigene willekeurige bepaaling, en
vooral dat uit het oog verliezen, het welk, naar myn
gevoelen, in alle zaaken niet te veel kan,in acht genomen
worden, dat, naamlyk, het goede in eene behoorlyke
middelmaat gelegen en in het midden tusfchen
twee uiterften gevonden wordt. En dat, myne Vrienden
! heb ik u ook zoeken aan te toonen, in de twee
voorbeelden van Bregttta en Jakob, die zoo hemels
breed van elkander in de tydsbelleding vcrfchilden.
Bregitta doet te veel, het geen zy voor goed
acht en verzuimt daarom haare huishouding. Jakob
leeft, fchoon met de naauwkeurigfte tyds verdeeling,
als een dier of plant, die tot geen hooger einde, dan
om te leeven en te groeien geworden zyn.
Beide verliezen zy in de aanwending van hunnen
tyd het midden uit het oog en handelen dus verkeerd.
Maar Haat gy het oog op'het gedrag van het huisgezin,
aan welks hoofd zich Cornelis cn Klaartje bevinden.
Daar immers ontdekt gy niets dan geregelde
tydsverdeeling en eene behoorlyke aanwending van den
tyd, zoodanig afgewisfeld dat er niet alleen eene aangenaame
maar nuttige verfcheidenheid uit geboren worde,
welke het waar geluk ten gevolge heeft. Wy
zyn op deeze Wereld geplaatst M. V. om het goede,
zoo veel in ons, te verrichten, en dat goede, ziet gy
ook hier , is tuflehen twee niterftens gelegen. Dat
wy dus, behalven het meer byzondcre zoo betrelfende
de tyds vcrdeeling als de 'behoorlyke aanwending
van den zelven , in het algemeen uit het verhandelde
leeren, om zoo veel mogelyk, in alle zaaken, die ons
voorkomen , noch tot het 'een noch tot het ander uiterfte
te vervallen, en het gelukkig middenpad te bewandelen.
VOOR-

C 607 )
VOORBEELD OM 'T GEVAAR VAN MOEDWILLIGE
DARTELHEID AAN TE TOONEN , EN DAAR
TEGEN TE WAARSCHUWEN.
Niet verre van Memmingen, eene Duitfche Ryksftad
in Zwabenlattd, ftaat eene aanzienlyke herberg,
waarheen de ftedelingen van allerleien ftaat en rang,
op fommige Feestdagen wandelen, om zich eens te
vervrolyken. Op den 2den van Sprokkelmaand (February)
1790 was hier ook een groot gezelfchap faamgekomen,
waarvan fommige begonnen te danfen. Men
verwarmt aldaar de kamers door kachelpypen, waartoe
net vuur buiten het vertrek aangeftookt wordt. Als
nu eenige van de gasten klaagden, dat 'er te fterk
geftookt wierdt, gelastte de Waard aan zyne meid, dat
zy het vuur voor een gedeelte uit de kachel zou neemen.
Deeze ging daarop in het buitenhok, waar de kachel
ftond, 't welk nauwlyks zoo groot was, dat zy 'er
gebukt in ftaan konde. Terwyl zy nu doende was
met het vuur te verminderen, ging juist een brooddronken
Heertje uit het gezelfchap daar voorby, en
maakte de deur van dat ftookhok toe, die van binnen
niet konde geopend worden: hierop ging hy weg, en
vergat dit als een kluchtje. Dewyl nu de rook geen
uittogt had, vermeerderde hy weldra zoo fterk, dat
het opgeilooten meisje in het uiterst levensgevaar kwam.
Wat zy ook fchreeuwde en hoe zy ook klopte, zy
wierdt in langen tyd niet gehoord wegens het gedruisch
van het danfen. Eindelyk deedt men haar de
deur open, en nu viel zy half verflikt 'er uit, had alleriei
lïuiptrekkingen, en wierdt ter nauwer nood ciooc
de uiterfte zorg en vlyt van den Geneesheer nog in 't
leven behouden.
OM DE TURKSCHE-BOONEN VOOR HET OMSPEELEN
OF VERBASTEREN TE BEHOEDEN.
In onze Vaderlandfche tuinen ziet men, onder de
verfchillende peulvruchten, ook de Sny- of Turkfcheboonen
aankweeken; eene vrucht, die over 't algemeen
veel zorg en vlytbetooning vereifcht en van eene tede-
« Gggg3 r e

( 6o3 )
re hoedanigheid is, als zynde oorfpronglyk uit een war-»
mere luchtftreek dan die van ons gewest: waarfchynlyk
heeft men haar daarom deezen naam gegeeven, om
dat zy van Turkyën naar hier en elders is overgebragt.
Eyna elk een legt'er zich in den zomer op toe, om
de befte en fchoonlte Turkfche boonen tot een inzaad
voor het volgend voorjaar te laaten ryp worden, om
daarvan weder eene goede foort te bekomen. Dit zorgvuldig
te werk te ftellen, wordt eenen iegelyken vooral
aangeraaden. Maar onaangezien deeze voorzorg,
ziet men toch byna in alle tuinen, dat 'er zich by de
beste Turkfche boonen nog verfchillende wilde foorten
opdoen, die veeftyds kleiner zyn dan de andere en met
harde fchillen omtoogen; die, wanneer zy op een volgend
voorjaar mede gepoot worden, meer en meer vermenigvuldigen
, ja zelfs zoo fterk vermeerderen, dat ze
binnen weinige jaaren de overhand hebben en het grootst
getal uitmaaken; waarvan dit de reden is: Deeze verbafterde
wildgewasfen zyn van een fterkere natuur dan
de andere, dus meerder gefchikt voor onze luchtgeftel,
kunnen de koude nachten beter verduuren, en komen
dus alle aan 'tgewas: integendeel doen het vogtig
weder en de nachtvorften zeer veel hinder aan de
Tuikfche-boonen, waardoor dikwyls veele fterven of
verrotten. Om dit zoogenaamde omfpeelen of verbafïeren
van Turkfche-boonen in wildgewas te verhoeden,
heeft men het volgend zeer gemaklyk middel uitgevonden.
Als men in de herfst de rype vrucht heeft afgeplukt,
zoo neemt men de bovenfle en onderfle beotien
uit de einden der peulen, en zondert die af, op dat ds
zelve in het volgend voorjaar niet weder mede gepoot
worden; daarna neemt men de andere boonen uit
de peulen, en bewaart die tot het inzaad voor de aanftaande
lente.
Door aanhoudende proeven heeft men bevonden,
dat by deeze handel wyze de omfpeeling, verbaftering
of verwildering in eene andere foort geen plaats had,
terwyl de peulvrucht ook de andere, waaraan dit niet
gefchicd was, aanmerklyk overtrof in lengte en
breedte,
MTD-

C 609 )
MIDDEL, WAARDOOR DE LANDMAN 3JYNE ROORN-
HOOPEN VAN MUIZEN KAN ZUIVEREN.
In den Jaare 1796 hoorde men de Landlieden over
het algemeen fterk klaagen, dat het veldgewas deerlyk
door de Muizen verwoest wierdt; in den oogst vermeerderde
dit ongedierte nog in groote maare, en het
koorn, 't welk buiten huis in hoopen was gezet, wierdt
wej dra de verzamelplaats der Muizen, waarin zy, tot
groot nadeel van den nyveren Landman haare verwoestingen
voortzetteden. Hier tegen een middel aan de
hand te geeven, het welk door de ondervinding bevestigd,
en, fchoon wel by fommige, echter op ver na
niet by alle Landlieden bekend is, kan onzes oordeels
niet anders dan nuttig zyn.
In het dorp B. woonde zekere opmerkzaame Boer,
welke twee koornhoopen buiten huis hadt ftaan, en
ontdekt hebbende, dat zieh in dezelve een groote menigte
van dit fchadelyk gedierte ophieldt, het volgende
weinig omllagtig middel niet liet beste gevolg te
werk ftelde. Hy groef, naamlyk, rondom die koorn-hoopen
een taamly'k brtede gctot ter diepte van éènen voet,
die feil was afgefpit: hierin plaatfte hy een paar verglaasde
fteenen potten, zoodanig, dat de bovenfie rand
der potten, volkomen gelyk was met den bodem der goot,
dezelve Vervolgens ter hoogte van min of meer twee handbreedten
met water vullende.
De Muizen nu, welke des nachts in deeze goot
liepen, konden 'er noch fpoedig noch gemaklyk weder
uitkomen, liepen des de goot in het rond om eene
uitkomd te vinden, en vielen alzoo in de potten met
water, waarin ze verdronken.
Geduurende de eerden nachten ving. deeze man by
honderden van muizen in de potten, waarvan hy om
derzelver merkwaardigheid dagelyks aantekening hieLit,
en binnen zeer korten tyd waren zyne graan hoopen
geheel van muizen gezuiverd, wanneer hy, zyne aantekeningen
optellende, bevondt dat hy door dit middel
meer dan vierduizend gevangen had.
Ren ander, hiervan bericht gekreegen hebbende, ftelde
terdond dezelfde proef in_het .werk, door.tuflchen
de beddingen van een' hof, in het welke dit gedierte
veel

( 6io )
veel fchade aan eenige vruchten toebragt, eene lange
goot te maaken en daarin op gelyke wyze eenen pot
met water te plaatfen, met dit gelukkig gevolg, dat
•hy in weinige dagen omtrent vierhonderd muizen had
'gevangen.
Indien nu iedereen deeze voorbeelden wilde volgen,
is het dan niet zeer waarfchynlyk, dat door dit eenvoudig
en ligt-uitvoerbaar middel, wanneer by volgende
herfilen de muizen eens weder in zulk eene menigte
onze akkers verwoesteden, dit ongedierte in een'
korten tyd eene zeer aanmerklyke vermindering zoude
ondergaan?
OM DE RUPSEN VAN DE VRUCHTBOOMEN TE WEEREN.
Toen wy in den jaare 1795 veel inkwartiering hadden
van de Franfchen, wandelde ik met een' deezer
broeders in den tuin. Hy toonde daarvoor zeer veel
liefhebbery te bezitten, en fprak oordeelkundig over
het aanleggen van tuinen, het welk my verwonderde
van eenen krygsman; doch deeze verwondering hieldt
op, toen hy my verhaalde, voor het oorlog een Tuinman
van zyn handwerk geweest te zyn. Hy befchouwde
met leedwezen de boomvruchten, welke door een
verbaazend getal van rupfen vernield wierden, en gaf
my deezen eenvoudigen raad: ,, Zaai in een volgend
„ jaar om de ftammeri uwer boomen Hechts eenige 'wei-
„ nige korrels Hennipzaad, en gy zult, zo dit aan 't
„ gewas komt, in dat jaar geene rupfen op uwe boo-
„ men ontdekken." Hy voegde 'er by, dat hem de
ondervinding de deugdzaamheid van dit eenvoudig
hulpmiddel bevestigd had.
Te Groningen, by W. ZUIDEMA. 1798.
en te Amfterdam by H. KEYZER,
en verder alom te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MANj
N r
. 77.
ZAL 'ER OOK ONDERSCHEID TI5SSCHEM
HET GELUK DER ZALIGEN IN
DEN HEMEL ZYN?
Deeze vraag, wier beantwoording altyd een* zeef
grooten invloed heeft op de Zedekunde, heeft my geïcheenen
een nuttig onderwerp voor ons Weekblad te
zyn, terwyl hieromtrent de gevoelens onder alle gezindtens
der Kristenen overeenftemmen. Evenwel bemoeiën
'er zich de onkundigen niet mede, en in hunne
önweetendheid fchynen zy te gelooven, dat het even-
Veel zy ten opzichte der toekomftige gelukzaligheid,
of men zich een minuut voor zynen dood, dan in zyne
vroege jeugd, tot een' kristelyken levenswandel bekeere.
Offchoon het waar zy, dat wy de zedelyke geboden
moeten gehoorzaamen, omdat het ons gebooden wordt;
desniettegenftaande blyft de hoop op eene toekomftige
eeuwige gelukzaligheid altyd een ryke bron van troost,
en en der fterkfte dryfyecren tot heiligheid des levens
en een Godebehaaglyk gedrag: vermits de mensch van
natuur geneigd is, om zich alle zyne gedachten en uitzichten
onder zinnelyke of lichaamlyke gedaanten voo»
te Hellen, en de eeuwige gelukzaligheid een onuitputïyk
onderwerp is, om zyne verbeelding op zulk een
zinnelyke wyze aangenaam bezig te houden. Indien
nu allen een even groot deel van zaligheid verkrygen
zouden, 't zy men in zyne bloeiende jeugd of in den
kwynendetV'ouderdom veranderd ware; zoo volgde,
dat het ten eenemaal overtollig ware, zich vroeg aan
II. Deel. Hhhh de

C 6~is )
de deugd te gewennen, en zich vroeg van Gods liefde
te verzekeren. Ik weet wel, dat de deugd zich.zelve
beloont; zy fchenkt dikwerf groote genoegens : doch
niét altyd is de deugdzaame hier gelukkig. — ook is de
aarde (lechts een fchool voor de eeuwigheid , een plaats
van opvoeding, en geenzins van belooning. FILOU,
een dief en moordenaar, die menig huisgezin door zyne
huisbraaken en dieveryen arm en ongelukkig maakte
; die zyne handen zoo veele maaien met onnozel
bloed befmettede ; wiens leven eene aaneenfchakeling
was van de grootfte euveldaaden, wiens hart niets dart
boosheid opleverde: deeze FILOU, hoe? zou hy in
de> eeuwigheid even zulk een groote maat van zaligheid
genieten, omdat hy in zyne laatfte oogenblikken-zyne
daaden verfoeide en zyn hart tot God bekeerde— als
de vroome ADDISON? Deeze ADDISON, een En-
.gelschman, die in 'tmidden deezer eeuw geleeft heeft,
was voorbeeldig van gedrag; in zyne jonge jaaren haatte
hy reeds de ondeugd ; elke dag van zyn .leven
wierdt gekentekend door edele daaden en deugdzaame
tiedryven; hy was een algemeene hulpe en raadgeever —
Hoe nu, zouden beide een even groote maal van zaligheid
in den hemel genieten ? Indien iemand, door
onkunde misleid, dit met ja durfde beantwoorden, dan
{lelde hy tevens dat eene ftandvastige onderhouding der
•Godlyke geboden, de beoefening der deugden van een
-vroom leven, en de zucht om yverig te zyn in goede
werken, of de liefde en gehechtheid aan den Leidsman
cn Voleinder des gelöofs getrouw tebetoonen,—

C 613 )
oordeel begaafde wezens door menschlyk gezag, door
menschlyke uitfpraaken te willen ovèrhaalen! Bewyzen
alleen tellen. Wy hebben van den Schepper verlfand
en oordeel ontvangen, niet om zwakke en feilbaaare
menfehen op tón woord te gelooven, maar om zelve
te onderzoeken wat waarheid zy; en deeze moeite van'
onderzoek behooren wy nimmer aan anderen af te
ftaan, want hoe zullen wy dan, ter zyner tyd rekenf'chap
van ons geloof kunnen geeven ?
Wy zullen dan de bewyzen voor onze ftelling bybrengen.
Dat wy dan eerst raadpleegen met den Bibel,
en wel voornaamlyk met Jefus K'ristüs, die bet.
leven en de onverderfykheid aan het licht gehrngt heeft ,
die de kennis der onlterilykheid heeft opgehelderd en
uitgebreid.
in een' zekeren zin kunnen wy wel alle zaligen als
gelyk befchouwen, deels daaiïn, dat zy alle gelukkig
zyn ; deels , dat ze alle naar hoogere volmaaktheid
ftreeven kunnen; deels, in zoo verre zy alle hunne
zaligheid als een genadeloon moeten befchouwen, 'twelk
God hnn niet eigenlyk fchuldig geweest was. Hièrïrc
kunnen de zaligen eikanderen gelyk geacht worden, dar
niemand het recht heeft om op zyne verdienden te
pochen. Ook zyn ze elkandercn daaiïn gelyk , dat
hunne zaligheid even lang duurt, cn gelyk'eeuwig y.
Alle zullen oog Hen zonder ophoifilen: alle zullen zicb 'vei*,
beugen, en hunne blylfchap zal niemand van hun nee-'
men. Alle zyn ook even zeker en veilig: alle zyn be*
vryd van de aardfche rampfpoeden.
Doch daaiïn zal nu het onderfcheid beftaan, dat de
vergenoegens, de bekroningen en de zaligheden der hcmelHngen
niet alle even groot, maar de een gelukkiger
zyn zal dan de andere, naar maate hy vroomcr, vh>
tiger en getrouwer in het goede geweest is.
Wy verkiezen tot bewys geen gebruik te maaken vart
Daniël 12: VS. 3, naardien 'er zich. betrek lyk dee7e
plaats, veele zwaaïigheden opdoen. Zoeken wy liever
op, wat de Heiland hiervan gedacht hebbe: zyne bcfjisfing
zal ongetwyfèld voor-de meeste onzer Leezeren
voldoende zyn. Wy beroepen ons dan op de gelykenisrede,
die by Lnkas 19: vs. 12— voorkomt. De
zelve is van deezen inhoud: „ Een zeker voornaam
11 hh 2 ma»

1
( 6-14 )
jnan reisde na Rome, om van den Romeinfchen Kei-
«er tot Vorst over eene ftreek lands te worden aauge-i
fteld. Voor zyn vertrek gaf hy zynen Dienaaren tien
Minen, C) ten einde 'er koophandel mede te dryven.
Toen de Heer als Vorst weêr te rug kwam, gelastte
hy zyne Dienaars te roepen , op dat ze lekenfchap
zouden geeven van hetgene een ieder van hun gewonnen
had. By 't onderzoek bleek, dat de eerfte by.zyn
Mine tienmaal zoo veel gewonnen had, — en dieswegens
wierdt hy tot Stadhouder van tien Steden aangefteld.
De tweede, die by zyn Mine vyfmaal zoo veel
had bygewonnen, wierdt over vyf Steden Stadhouder.
Een ander had zyn geld nauwkeurig bewaard en 'er
niets mede uitgericht, deeze kreeg ook niet de minfte
belooning."— De zin deezer gelykenisrede is deeze.
Een iegelyk heeft krachten en vermogens ontvangen,
om in zynen kring iets goeds te werken, cn nu'tig te
zyn — en om in deugd, wysheid cn heiligheid des
levens toe te neemen. Die deeze zyne gaven, talenten
en vermogens bedeed heeft ter zyner vohnaakinge en
tot nut van zyne medemenfehen, die zal ook beloond
worden naar maate hy yverig in deezen taak en vlytig
in het goede geweest is. De zulke, die meest aangewonnen
heeft in deugd en kennis, die meest uitmuntte
in goede bedryven, die het derkst gewerkt heeft
om Godsdienst, deugd en allerlei nuttige kundigheden
onder zyne medemenfehen uit te breiden, — de zulke
zal grooter en heerlyker belooning ontvangen dan hy,
die zich minder werkzaam betoonde in de vervulling
zyner pligten, die minder bezig was in 't goede. En
den gecnen, welke zyn' aanleg verwaarloosde, niets,
het welk heilzaam en pryzenswaardig was, verrichtte,
zal ook geen loon geworden. De Vorst gelast, by
Matth. 25: 30, dat men zulk een onnut mensch buiten
de verlichte zaal jaagen en hem in den donker op
ftraat zoude dooten, opdat hy de gevolgen zyner traagheid
zoude fmaaken, — naamlyk, diepe droefheid.
*t Wil zeggen, dat een mensch, die geen nut gedaan
heeft, zal veracht worden.
Q~) Een Griekfchg munt. Een Mine bedroeg ii\ Guldens.
Al-

C 615 )
Alle verftandige lieden door de gebeele wereld zyn
het daarin met den Bibel eetis, dat het goede betoond
wordt. En wie zou Jefus niet gaarn willen gelooven,
als hy ons leert dat het loon verfchillen zal? Onze
Heiland verzekert ons dit, wanneer hy zegt: Die eenen
profeet ontvangt in den naam eens profeeten, zal den
looit eens profeets ontvangen: en die eenen rechtvaardigen
ontfangt in den naam eens rechtvaardigen, zal den
loon eens rechtvaardigen ontvangen. Matth. 10: 41.
Dit betekent dat zulk eene, die eenen Leeraar ontvangt,
om dat hy een Leeraar is, of uit hoogachting
voor zyne leere, zulk een' loon verkrygen zal als
eenen Leeraar toekomt; en die eenen rechtvaardigen
ontvangt, om dat hy een rechtvaardige is, zal als zoodanigen
beloond worden! 'Er behoorde in die eerfte
tyden zeer veel moeds toe, om als Leeraar van het
Kristendom op te treeden. Vooreerst was het een
ftandvastig gebruik onder de Jooden en nabuurige-
Volkeren, dat een Onderwyzer in den Godsdienst geftadig
van de eene plaats en vlek tot de andere reizen
moest, om zyne betere begrippen uit te breiden.
*t Was dus een goed werk en een godsdienftig bedryf,
de zulken te herbergen, offchoon de gastvryheid ook
eene algemeenc wet ware. Maar het was eene bezondere
edele daad, dit recht van gastvryheid te betoonen
aan een' Kristen-leeraar van dien tyd, nademaal
zy van zoo veelcn veracht, gefcholden, gefmaad en vervolgd
wierden. 'Er behoorde dus meer ltandvastigheid,
eene grootere maat van verlichting, meer zucht tot
wysheid toe, het recht der gastvryheid aan eenen
Leeraar dan aan een ander oprecht menfeh te bewyzen:
want men onderwierp zich immers aan verachting
en vervolging door de Leeraaren van eenen Gekuisten
in te neemen. Het loon zal ook dus rechtmaatig
verfchillende zyn.
Andere uitdrukkingen van den Zaligmaaker leeren
ons meede de waarheid, dat 'er onderfebeid in de bekoring
der zaligen is. Zoo leezen wy by Matth. 8:
vers ir. Doch ik zegge u, dat veele zullen komen van
Oosten en Westen, en zullen met Abraham en lfaak en
Jakoh aanzitten in bet Koningryk van God. De zin
deezer plaats kan geene andere zyn dan de volgende.
Hhbh 3 Uit

C 616 )
Uit allerlei ftreeken zullen menfehen tot het Kristendom,
en daardoor tot eene zaligheid, geraaken, welke
even zoo groot zyn zal als die van Abraham, Ifaiik
en [acob. De Heiland bediende zich dikwerf van. de
zinnebeeldige voorftellingen der Jooden: deeze fielden
zich de toekomftige gelukzaligheid onder het zinnebeeld
van een prachtig gastmaal voor. — Abraham
wordt insgelyks de hoogde eer en magt toegefchreeven
in de gelykenisrede by Lucas 16: vers 19. en vervolgens.
En wanneer wy vers 22 leezen, dat Lazarus
gedraagen wierdt in Abrahams fchoot, zoo is dit
mede een bewys voor onze (telling. — De eetzaal der
Oosterfche volkeren is in 't midden van het huis. Zy
hebben geqne (loeien of banken, gelyk wy: maar zy
leggen geduurende den maaltyd, op heengelegde kusfens
of dekens rondom de tafel: men kan dus gevoeg-,
lyk in elkanders fchoot liggen, — en dit is een teken
van liefde en zeer nauwe betrekking. In Abrar
hams fchoot te, leggen , betekent dus, zyn lieveling
te zyn, en naast hem de grootfie eer te genieten.
Dit leidt ons dus wederom van zelf tot het ondericheid
der belooning. Ook fchynt deeze waarheid
bevestigd te worden door de volgende woorden van
Jefus: Voorwaar ik zegge «/, dat gy, die my gevolgd
zyt in de wedergeboorte, wanneer de Zoon des menfehen zal
gezeten zyn op den troon zyner hetrlykbeid, dat gy ook
zult zitten op twaalf troonen, oordeelende de twaalf gefachten
van Israël. Matth. 19: 28. Dit zinnebeeld van
eenen heerlyken troon voor den Mesfias, door zyne
trawanten, op twaalf troonen gezeten, omringd wordende,
— is geheel van de Joodfche ftaatsgefteldheid
ontleend. Niemand verftant dit letterlyk: ook maakt
geen verftandige in deezen tyd, in het openbaar van
diergelyke zinnebeeldige uitdrukkingen, zonder bygevoegde
verklaaring gebruik , hoe zeer ook het onbefchaafd
en zinlyk menfehen-verftand diergelyke, voor
hun onverftaanbaare, gezegden met opgetoogenheid
ontvangt. De zin deezer woorden, door welke onze
ftelling verfterkt wordt, is deeze: „ Gy, myne
w e
Leerlingen, zult by die gelukkige omwenteling, C "
dergeboorte) als een groot deel der wereld zal omgezet
zyn, en men my voor den waaren Verloslèt zal
er-

C 617 )
erkennen en eerbiedigen, ook de hoogfte eer en gelukzaligheid,
naast my genieten. (g e
hyk de twaalf Stamvorsten
der Israëliten naast den Koning het meest in
aanzien waren.) Het 29 en 30 vers leveren niet minder
goede bewyzen op voor het gene ik verdedig.
Wat Jefus leert, leeren ook zyne Apostelen. — Eerst
ontmoeten wy Rom. 3: 6. Welke een iegelyk vergelden
zal na zyne werken. Dit veelbeduidend gezegde
van den Apostel, zoo belangryk wegens de nuttige
waarheden, welke'er uit voortvloeien, bewyst nadruklyk
hctgene wy beweezen. Of zyn de werken, de
daaden en de bedryven der menfehen niet zeer verfchillende?
Is niet de een meer geneigd tot de ondeugd
dan de ander? Slaat uwe oogen in het ronde,
en befchouwt het gedrag der genen, welke u omringen!
De eene zuipt, de andere fpeelt ? een derde doet
overfpel, een vierde echtbreuk; deeze is een dief; genè
een moordenaar; deeze, is een lasteraar, gene een
onderdrukker. De menfehen zyn aan onderfcheidene
ondeugden gehecht, en 'er is een onmeetlyk ondcrfcheïd;
'er zyn menigvuldige graaden van overtredingen,
jegens dezedelyke wetten. Het verfchil in deugden
m verkreegen volmaaktheden, en der nyverheid en
getrouwheid in het goede, is niet minder groot. Wie
zou zulk eene klaarblyklyke waarheid durven ontkennen?
Kn dewyl een iegelyk zal vergolden worden naar
zyn werk, zoo volgt, dat het loon 'twelk op aarde
verfabelden is naar de vlyt, 't vernuft, oordeel, de
kunde en werkzaamheid, aan het werk hefteed t, niet
minder in den hemel zal verfchillende zyn. Wien zou
hier- nog eenige tWyfel overblyven, wanneer hy aandachtig
de volgende woorden van Paulus overweegt?
En dit zeg ik, die fpaarzaamlyk zaait, zal ook fpaarzaamlyk
maaien, en die in zegeningen zaait, zal ook in
zegeningen maaien. De Apostel zegt dit, by gelegenheid
dat hy de Kristenen te Korinte vermaant tot owderlteuning
hunner medekriflenen in andere gemeenten
Hoe meer deugd, hoe meer waarde, en des te hooget
is de prys. Die zich weinig op zedelyke volmaaïa-
Jieid en goede, edele, menschlievende bedryven hebben
toegelegd, der zulken loon is zeer gering: doch zy,
welke hunne ziel verfierd hebbejj met deugden, en hun
le-

C 6i3 y
leven opgeluisterd hebben met braave en nuttige dasden
, zy zuilen geenzins fpaarzaam maar ryklyk 'oogftcn
: want zoo wat de mensch zaait, dat zaï by ook
inaai'èn. Gal. 6: 7. Hier is de zaaityd. Hoe vlytiger
gy het veld, dat u aangcweezen is, aanbouwt; hoe
beter zaad gy in het zelve uitftrooit; hoe ryklyker gy
zaait; des te meer vruchten en des te grooter oogst
zult gy daarvan inzamelen. De deugd heeft altyd goede
gevolgen. Haare verëerers beloont zy met fchatten
en vergenoegens, welke u noch dood noch graf
ontueemen kunnen. Gy arbeidt niet Hechts voor weinige
dagen of jaaren; gy arbeidt voor de eeuwigheid.
De heerfchappy, die gy hier over u zelven erlangt, de
wysheid en deugd, die gy hier verwerft; die zult gy
nimmer verliezen ; die zullen eens den grond uwer
hoogere wysheid en deugd uitmaaken. Hoe meer gy
uwe krachten en vermogens in het goede oefent, des
te meer wordt gy vatbaar voor ftrengere pligten, meerder
heiligheid, en grooter geluk in de toekomftige
wereld.
{Het vervolg hiervan in een volgend nummer.)
DE GOD DER EERE DONDERT. PS. CO; VS.
Op eenen avond, na het eindigen van een zwaar onweder,
gaf een vriend aan den Maakcr van het navolgende
vers de agt laatfte woorden tot ilotklanken op, (die
daarom met fchuinfche letters gedrukt zyn) om 'er even
zoo veele rymregels van te maaken: en aan deeze gelegenheid
is dit versje zyn oorfprong verfchuldigd.
WaarblinktGodsMajeftpitzoogrootscb als inden donder?
Roep ftervling! met ontzach: hier fchuiltietsGodlyksw^r.'
Geen minder heerlykheid blinkt in het blMemlicht:
ó Mensch! eerbiedig God, op 't zien van eiken fchicht.
Het onweêr gaat dikwerf verzeld met frisfehen regen:
Dit alles ftrekt onze aard' tot een gewenschten zegen:
'tls billyk dat elks lof hier voor ten hemel ryst?
Dat elk Gods grootheid, en zyn goedheid tevenspryst.
Te Groningen , by W, Z TT I D E M A. 1798, '
en te Amfterdam by H. KEYZER,
en verder alom te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
N r
. 78.
ZAL BR OOK ONDERSCHEID TUSSCHEN
HET GELUK D E R ZALIGEN IN
DEN HEMEL ZYN?
{Vervolg en flot van nummer 77.)
JLJat wy PU ten derden onze {telling, dat 'er trapi
pen in de gelukzaligheid zyn zullen , door bewyzen
van de --eden ontleend, buiten eenigen twyfel nellen'
Indien men zich het toekomftig leven flechts gelieft
voor te (tellen als eene voortduuring van dit leven
en zwaangheid maakt om ftellige belooningen aan te
neemen; zoo volgt desniettemin, dat de toeftand der
zaligen na dit leven zeer ongelyk moet zyn, naar
maatc de een boven den ander' in verftand, oordeel
of nuttige kundigheden uitmunt, waarmede hy zich
verrykt heeft, of, wegens den tyd, welken een ondeugende,
na zyne bekeering, aan zyne befte belangen
heeft kunnen befteeden. En wie twyfelt daaraan
dat 'er een nauwe famenhang tusfchen dit en het toekomftig
leven is? Onze ziel is het, die eeuwig voortduurt.
Door aanwas van kennis in ons waar belang
door oefening, en vrywillige en aankleevende gehoorzaamheid
aan de zedelyke wetten , wordt onze wil
zmverer, de hartstochten worden daardoor gelenigd,
dewyl het verftand en oordeel 'er door verlicht vermeerderd
en verbeterd worden. Naar maate deeze aanwas,
oefening en gehoorzaamheid grooter zy, heeft
"•ueei. Iiii o n z e

C 6z. >
onze ziel gewonnen aan inzichten, wysheid en heb-
* belykheden tot het goede. Als wy fterven, zoo behoudt
echter de ziel de zelfde goede of kwaade hoedanigheden,
welke zy zich aangewend- heeft. En nademaal
'er geene fprongcn plaats hebben noch in de
natuurlyke noch in de zedclyke wereld, zoo blykt, dat
de ziel met den rykdom of armoede, welke zy by t vertrek
van deeze wereld bezit, in het toekomftig leven over
treedt. Wysheid' en heiligheid worden alleen door oefening
verkreegcn, niet ingeftort. Deeze aarde is een
fchool, waar wy in de zelve kunnen onderweezen worden.
Wie zou derhalven durven beweeren, dat een vroeg
verftorven kind in den hemel met de zelfde kennis begaafd
is als dc befchaafde verftanden, welke zich door
aanhoudende vlyt eenen fcbat van.wyjheid hebben
toegeëigend? 'Er is een nauwe evenredigheid- tusfchen
deugd en geluk. Hoe zou het dus mogelyk zyn, dat
'er eene volflagene geiykbeid kon plaats hebben tusfchen
den toeftand van dien vroemen, die van zyne
?eu°-d af zich op wysheid en heiligheid bcvlytigde,
en van den deugniet, die, na zyn leven met eene menigte
van euveldaaden bezoeteld te hebben, zyn bartin
de laatfte oogecblikken des levens tot God bekeerde?
De zedclyke volmaaktheid, de gehoorzaamheid,
het- vertrouwen der' beste Kristenen is zeer ongelyk
op hun fterf bed. Die .wftig jaaren aan de deugd hefteed
heeft, is zeker^verder. gevorderd, dan de zooda-
«iee, die 'er Hechts twee jaaren aan te kost legde.
Paulus- was ongetwyfeld heiliger, dan-ik. En is met
het genoegen geërairedigd aan onze volmaaktheid?
'tGaat vast, hoe meer last wy tot de wysheid en
deugd hebben, hoe meer wy aan onze beflemmmg,
?an onze verpligtingen beantwoorden, des te meer
hellzaame vruchten worden wy deelachtig, des te meer
genót en genoegen ftroomt ons toe. 't Is dus onmogelyk,
dat de toeftand der zaligen gelyk zoude zyn.
'Er zyn onderfcheidene rangen naar de onderfcheidene
ze.lelvkc volmaaktheden..
Indien men echter de eeuwige ..zaligheid gelieft te
befchouwen- als een Joon; zoo febyrit het de rechtvaardigheid,
de billykheid te vorderen, dat God aan
den eenen meer toedeele dan aan een' anderen, wgevol-

( 6n )
volge hunne mindere of meerdere getrouwheid. Qf
waant gy, dat God niet aan de zelfde zedelyke wetten
gehoorzaamt, aan welke hy ons onderworpen heeft?
Indien God één der zedelyke wetten, 't zy die der
rechtvaardigheid, 't zy eene andere, overtrad, dan
deedt hy zonde en hy wierdt misdaadig. Indien gy
het Opperwezen flechts ingevolge' eenen onbepaaldcn
willekeur laat handelen, zoo dwaaltge; gy maakt
hem tot een verfchriklyker dwingeland, nog gevaarlyker
omdat hy zoo veel magts bezit. God is integendeel
volmaakt heilig; hy overtreedt nimmer de wetten
, welke hy zelf heeft ingefteld; hy volbrengtze.
alle. By gevolg is het waar, dat de zaligheid der
deugdzaamen niet even groot zyn zal; maar dat der
zeiver uitdeeling zal gericht zyn naar de onJerfcheidene
fommen van heiligheid en zedelyke volmaaktheden
, welke men , by den overgang tot een ander
leven, zal te voorfchyn brengen. Hoe, zouden de volyverige
Apostelen die alles gdceden hebben om de goede
zaak des Kristendoms uit te breiden, hoe, zouden
de Martclaaren, die manlyk voor de waarheid uitkwamen,
niet meer loon ontvangen —- dan de Mpojdenaar,
aan het kruis?
Ongetwyfeld zal een iegclyk maaien naar dat hy gezaaid
heeft. Een trooftryke leer voor den getrouwen
dienftknecht van God, welke zyne gaaven en vermen •
gens recht trouw en yverig gebruikt heeft, om zoo
goed, zoo wys,zoo deugdzaam en nuttig in deeze wereld
te worden, als het hem mogelyk ware: zyn opgeklaard
oog kan vrpïyfc op zyn toekomftig lot ftaaren,
en dc weinige ftraalen, wélke 'er vnn affchyneu,
verfpreiden een vrolyk en helder licht op het donker
pad des levens. Doch de leuie, traage en werkelooze
dienftknecht, een dronkaart, een hoereercr, een dief,
een menfehenhaater, wie hy ook zyn moge, 't zy hy
zich aan veele of aan eenige geliefkoosde ondeugden
overgeeft, 't zy hy niet den minften trek in zich gevoelt'om
goede bedryven en handelingen te verrichten,
en zyne vermogens op rente uit te doen; — de zoodanige
zullen misfehien eenige tegenftribbelingen tegens,
deeze waarheid gevoelen. Veeier Kristendom beftaat
Hecht in woorden en bevindingen, in plaats van in
Iiii 2 daa-

( 622 )
daaden en bedryven. Zy kunnen niet veelen, dat een
vroege aankleeving aan de deugd gelukkiger zou maaken
, meer zou beloond worden, — om dat zy 'er geene
achting voor hebben. Een behoorlyke itryd, oplettende
waakzaamheid, nauwe zorg en ftandvastige vlyt
kosten hun te veel werks, te veel moeiie, te veel bekommernisfen,
om niet te wenfehen dat hun eenige
zuchten, eenige traanen, eenige woorden, op dezelfde
hoogte» van zaligheid zullen plaatfen, waarop men
den volmaaktftcn, den bctligften Kristen zal aantreffen.
Laat my ten laatften de eenigfte tegenwerping wegneemen,
welke een traag en werkeloos Kristen my met
eenigen fchyn zoude kunnen maaken. De zelve is genomen
uit de gelykenis, welke by Mattheus voorkomt,
en van deezen inhoud is: „ Een zeker Heer huurde
'smorgens arbeiders, voor één penning 'sdaags. Om
-- negen uur ging hy naar de markt, waar men gewoonlyk
byëenkwam om een praatje te houden, en om naar
werk om te zien. Om 12 uur, om 3 en 5 uur 'snademiddags
huurde hy 'er nog andere by, e'n.zondt ben
mede naar zynen wynberg. De Boekhouder riep hen
alle 's avonds by een, om de daghuur te befaalen, en
begon, volgens zynen last, met de laatften, welke om
5 uur gekomen waren, en gaf ieder éen penning. Die
9
s morgens vroeg begonnen waren te werken, kreegen
ook maar één penning. Deeze waren 'er zeer over te
onvreden, dat de laatften, die fiechts één uur gewerkt
hadden, even zoo veel loons ontvingen' als zy, daar
zy den last des daags en de hitte verdraagen hadden.
Doch de Huisheer zeide: heb ik u niet voor één penning
gehuurd: Strykt uw geld op, en gaat heen. Ik
wil aan allen even veel geeven. Mag ik dan met het
myne niet doen, wat ik wil? Of ziet gy my met-nydige
oogen aan, omdat ik jegens anderen goed ben?" —
Deeze gelykenis- is aan een verkeerd gebruik onderhe»
vig: eensdeels trekt men 'er fchadelyke gevolgtrekkingen
uit, anderdeels maakt men de zelve tot een onderwerp
van bittere fpotterny. Sommige pasfen deeze gelykenis
toe op de belooningen en zaligheden van het" volgend
leven, en maaken 'er uit op, dat God eens in den hemel
tusfchen alle menfehen de volkomenfte gelykheid
zal daarftelkn, en aan een iegelyk gefyke vooideeien
en

C 623 )
en belooningen zal uitdeefeu, zonder op hunne bedryven,
hunne werken, zonder op de menigte en de
waardy hunner goede verrichtingen, zonder op hunne
ongeykevolmaaktheid, te zien. Andere vallen in
bittere beichuldigingen tegen den Huisheer uit. Men
beroept zich op de gerechtigheid en zegt, dat grootere
yerdienften grooter belooning vorderen: men
yvert luid en nadrukiyk tegen zyn wreed en ongevoelig
hart, wanneer hy ftaande houdt, met het zyne
te mogen doen wat hy wil. Veele vinden 'er meer
ongenoegen dan ftichting in. — Maar welk een geneei
ander licht gaat over deeze voortreflvke gelvkems
teite op, als men den waaren zin treft." teiuswil
den Joooen voorzeggen , hoe het met zyne 'leer gaan
zoude. Vooreerst zouden de Jooden tot het Kristendom
worden aangenomen, daarna ook de Heidenen.
Maar de Jooden, trotfch op de rechtgeloovigheid en
den tempeldienst hunner Voorvaderen, zouden er zeer
over te onyreden zyn, dat de Heidenen hun gelyk geacht
en gelyke rechten met hun zouden genieten. Ên
daardoor zoude veroorzaakt worden, dat (vs. 16.) de
aatfte de eerfte en de eerfte de laatfte zouden zvn; dat
is, dat dc Joocen op ver na niet zoo bereidwillig wezen
zouden om het Kriftendom te omhelzen , als de
Heidenen, welken het laater aangebooden wierdt. ïefus
leert zynen tochoorderen nadrukiyk, dat de ver-
ov "rS,
d G r
'
V a d C
^ n
w o r d e
" i e t
d e k d e r e
°P '" » kunnen
" 5 «• ^t alle menfehen zonder
wSid? d
M e
atSi: S
h C b b e n
ÏS. ° P d £ d
-
Het blyft dan waar, dat 'er onderfebeid mCcben bet
lot derzaligen zyn zM, Ieder dag, ieder m, ieder of
hebben, brengt een deel onzer zaligheid om. In tegendeel
gaat ook geene goede daad verboren; maar
alles, wat wy goeds bedenken, fpreeken en doen eder
nuttig bedryf, ieder kristlyk werk, elk reckmat
tig en pryzenswaardig gebruik van onzen tvd B S
krachten, wordt ons van God als het ware in1 rS
nmg gebragt, en zal byzonder beloond worden Al
ware God het niet fchuldig te doen, en al moe"en wv
alles als genade en goedheid aanzien', zoo heeffhy S
I j i i
3 nog-

( 6 2 4 )
nogthans beloofd , en zal het nu gewis markomen.
Daarom laat ons goed doen en niet vertraageu. —
Deeze wereld gaat voorby.
Wv, die hier met traanen zaaien,
Zullen, aan haar' jongden dag,
Juichend, volle garven maaien.
Deeze wereld gaat voorby:
Dat heel 'tmenschdom heilig zy!
ILL Ti ND E UIT ON\VEE TENDIIEID.
Niet verre van Z... in Duitschland, leeft een zeker
en zeer ellendig man, welke op de volgende wyze
in zyn ongeluk gekomen is. In zyne jeugd ging
hv een»; in gezelfchap van zynen ouden Vader, met
. een SW" naar K om 'er zout van daan te
haaien Op de terugreis wierd de lucht zeer donker
S betrokken, en dreigde hun met eenen zwaaren ftort-
Sten. Om deeze bui te ontwyken, fnanden zy bei-
£n alle hunne krachten aan, hoopende lpoedig een
Sorp te zullen bereiken, alwaar zy veilig den dreigenden
ftorm konden laaten overgaan. Eindelyk bereikten
zy, na aaufpanning van alle hunne vermogens, een
So - Dan de zwarte wolken fcheideden zich zonreeën
te geeven. Nu legden beide zich neder op
Se fchaduwryke plaats, alwaar zy een weinig wilden
uitrusten! Het bloed gonsde en kookte hen in de
ïderen; bunne kleederen waren doornat van zweet —
beide fmagteden naar eene teug, om hunnen hevigen
d
De VadefgSg daartoe in het dorp, om bier te haainn-
doch hy konde het niet bekomen, dewyl in dat
ioroi ? seen herberg was. Zeer mismoedig en nog
Ö s elnen geweldigen dorst lydende, befloot hy weer
Jaar zvÏÏn Zoon te rug te keeren, om hem dit treii-
5*bericht bekend te maaken. — Doch deeze had,
ot zyn groot ongeluk, reeds den dorst gelescht -

doch ook teffens daardoor den grond gelegd tot zyn
ziek en zeer ellendig leven.
Te vveeten, nauwlyks was de Vader heen gegaan,
om wat drinken te haaien, zoo kwam 'er een jong»
knaap voorby, die water gehaald had; hy vraagde aan
hem waf hy toch in zyne kan had ? —— Deeze hem
nog nauwjyks geantwoord hebbende, dat 'er water in
was, had hy ze reeds voor den mond gezet, en iloeg
het yskoude water met groote en gulzige teugen naar
binnen.
Na deeze volbragte daad , kwam nu de Vader in
eene treurige houding terug, en berigtede dat hy niets
had kunnen 'krygen. Vol van vreugde verhaalde d»
Zoon, dat hy gedronken had, waar door hy zeer verkwikt
was geworden. Beide onweetende, dachten niet
aan de droevige gevolgen, die daaruit konden voortkomen;
zy wagteden dus nog een' korten tyd, en wilden
nu verder voortgaan. De Vader ftond op, doch
de Zoon kon nauwlyks van zyne plaats komen, en
naar huis gaan : want (leeds had hy eene geweldige
pyn, en een gevoel als of het vleesch van zyne beenderen
zoude afvallen. Den volgenden morgen kon hy
geheel niet opitaan , want hy was lam aan alle zyne
leden. Men beproefde wel alles, wat mogelyk was,
om hem te helpen; doch alles te vergeefsch —— en
nog fteeds zucht hy wegens zyn treurig lot, dat hy
zich zelf door onweetendheid op den hals heeft gebaald
~— want hy kan tot op dit uur noch fpreeken,
noch met zyne leden iets arbeiden, •— men moet hem
uit en aankiccden, — dikwyls heeft hy fmaitlyke pynen
en trekkingen in zyne leden, en dit alles is bet
gevolg, van eenen enkelen dronk by verbit bloed!
•
VOORBEELD, OM 'T GEVAAR VAN MOEDWILLIGE
DARTELHEID AAN TE TOONEN, EN DAAR
TEGEN TE WAARSCHUWEN.
De Zoon van een'Dorp-predikant, een jongeling van
zeer veel hoop, en 14^ jaaren oud, kwam op den
aden van Wintermaand des jaars 1791 by avondfche-
1 . •:. ••. me-

C 626 )
mering in het woonvertrek van zyn Ouders huis, waar
zyne Zuster, een meisje van 22 jaaren, aan de tafel
ftöndt, bezig zynde met aardappelen te fchelleh. Uy
ging tegens haar over zitten en eischte een aardappel.
Toen zy hem dit weigerde, zoo om ffondt'er tusfchen
die beiden een twist in jokkerny. De Broeder fprong
eindeiyk boven op de tafel, en wilde naar den fchotèl
grypen. De Zuster greep insgelyks toe, maar had
vergeeten het mes uit de hand te leggen, en de Jongeling,
die wegens de fchemering het'mes niet gezien
had, greep in het zelve. Zoo dra hy pevoelde dat hy
gewond was, fprong hy van de tafel 'af, liep'no*

WEEKBLAD:
V O O R D E N ZOO G E N A A M D E N
GEMEENEN MAN.
N r
. 79.
HOE GELUKKIG ONS DE BRAAFHEID EN
OPRECHTHEID MAAKEN.
TEN was in Neder-Saxen, na by Brtmswyk,
geboren. Eer hy nog fpreeken kon, verloor hy zyne
arme Ouders, welke hem niets nalieten. Dus wierd
hy van armengeld groot gebragt; en alles, wat men
hem liet leeren, beftondt in leezen en fchryven.
Van zyn vyftiende jaar af diende hy op eene landhoeve,
waar men hem eene kleine kudde toevertrouwde,
om ze te hoeden.
In den zelfden tyd hoedde de jonge MIETJE in
de zelfde ftreek de fchaapen van luaren Vader, die
een welgefteld landman was. Beiden ontmoetten elkander
fomtyds met hunne kudden, onderhielden zich
met elkander, leerden zich nader kennen, en daaruit
ontftondt een wederzydfche hartlyke liefde.
Hoor, MIETJE! zeide MAR TEN op zekeren dag,
wilt gy my tot uwen Man hebben, dan zal ik om u
vraagen? — Gaarn, antwoordde het Meisfe, want
ik heb behaagen in u , en gy zyt gewislyk oprecht
jegens my: en nu wierd 'er afgefproken, dat M AR­
TE N des anderen dags, zynde Zondig, de toeftemming
van haaren Vader zou vraagen.
Ik zal, zeide zy, naar de ftad gaan, kom my dan
tegen den avond te gemoet, en verhaal my hoe 'het is
afgeloopen.
II. Deel. Kkkk Den

Deti volgenden dag ging MARTEN naar haaren Vader,
en zeide: Ik bemin uwe dochter, en kom u verzoeken,
om ze my ten huwelyk te geeven.
,, En waarop, antwoordde dc oude Man, wilt gy
,, dan eene vrouw neemen? Hebt gy eene landhoeve?"
Neen, zeide MARTIN, maar ik heb twee gezonde
armen, en lust tot den arbeid, zoo goed als iemand.
Ik heb reeds veertig guldens byëen vergaderd,
en hoop van tyd tot tyd zoo veel te "verdienen, 'dat
ik eene landhoeve koopen kan.
„Wel nu, antwoordde de Vader, doe dat, en wan-
„ neer gy zoo veel verdiend hebt, kom dan weêr-
., om, dan zult gy MIETJE hebben."
MARTEN ging treurig heen. MIETJE zag hem
tegen den avond niet zoo dra, of zyn misnoegd gelaat
zeide haar reeds, hoe de zaak was afgeloopen.
„ Myn Vader, vroeg zy hem, heeft dan zyne toe-
,, ftemming tot ons huwelyk niet gegeeven?"
Ach, MIETJE! antwoordde MARTEN, ik ben
een ongelukkige knaap! Waarom inoeft ik toch zoo
arm geboren worden ? Maar laat ons goeden moed
hebben; myn hart zegt my, dat gy eerlang de myne
zult worden, en ik zal van nu af uit alle magt werken
, om u te verdienen.
Terwyl zy zoo met elkander fpraaken, en naar het
dorp gingen, begon de avond nllengskers te vallen.
• MARTEN (tiet met den voet tegen iets 'twelk in
den weg lag, zoo dat hy ltruikelde en viel. Toen hy
nu wilde weeten, waar hy over gevallen was, en 'er
niet de handen naar greep, vond hy een kistje, 'twelk
haar deszelfs grootte vry zwaar was.
Hy voelde dat de fleutel d?ar in (tak, en dewyl hy
op het veld, alwaar men tegen den avond eenen hoop
wortelen van onkruid verbrand had, nog een klein
vuur ontdekte, ging hy met MIETJE daar heen,
om by den glans van het vuur te zien, wat 'er toch
wel in was.
Wat zie ik? riep hy uit, toen hy het kistje openende
zag dat het met geld-rollctjes gevuld was.—
Donk zy den Hemel! zeide MIETJE, nu zyt gy
immers op éénmaal ryk geworden. Heifa! riep MAR­
TEN, wierp zynen hoed in de lucht, en danste op
één

( >
één been, Heifa! MIETJE! nu zyt gy myne huisvrouw.
Eensklaps ftondt MARTEN ftü. MIETJE' zeide
hy daar vale my iets op 'thart. Dit geld zal ons
geluk bezorgen; maar is het dan ook bet onze? Heeft
het niet iemand verlooren, en moeten wy 't niet aan
dien man wedergeeven ?
Ja, lieve God! dat moeten wy doen. Zo wy het
behielden, was het even zoo goed, als of wy 't eefloolen
hadden. De arme man, die het verloor, hoe
bedroefd zal die misfcliien zyn! Mogelyk was het zyn
geheel vermogen. Is 'tniet zoo, MIETJE , wv moe--"
ten 'them wedergeeven?
„ Dit moeten wy ^doen," zeide MIETJE, en
zuchtte daarby hartlyk.
Kom, kom, vervolde MARTEN, wv zullen het
aan den Dommé ver! alen, die zal best weeten, hoe
wy kunnen onderfcheppen, wie liet kistje heeft' verlooren.
Zy gingen 'er heen. Myn heer! zeide MARTEN
by den Dommè komende, dit kistje, waai in zeer Veel
geld is, heb ik gevonden. Ik bemin dit meisje als
myn eigene ziel, en zo ik het geld behield, zou zv
gewislyk de myne zyn. Maar geef ik't weder om dan
weet God, of zy wel ooit myne vrouw zal worden
En evenwel, Domme"! ontzien wv die zonde te begaan,
en willen het gaarn weérom "geeven; geef ons
raad, hoe wy't moeten aanleggen om dien man uit
te vinden, welke het verlooren heeft.
De Domme" hoorde hem fpreeken, en verblydde
zich zeer daar over. Hy zag' MARTEN aan en het
jonge meisje, en was zeer aangedaan over zyn oprecht
gedrag.
„ Kinderen! zeide hy, blyft altvd zoo vroom en
„ zoo goed; de Hemel zal u zegenen. , Wy zullen
„ den eigenaar van dit geld wel uitvinden, en die zal
„ uwe oprechtheid beloonen. Ik zelf heb een kleine
„ fom byëen gebragt; die zal ik'er byvocgen, cn dan
„ MARTEN! zult gy uwe MIETJ.E hebben. ' Ik
„ neem het op my, om haaren Vader daartoe over
„ te haaien."
Hier op telde hy het geld, 't welk voor 't grootst
Kkkk 2 ' „ P

( 630 )
gedeelte in goud beftondt, en vondt dat het eene fom
was van agttien duizend guldens. MARTEN liet het
geld by den Domine, en deeze maakte het in de nieuws-,
papieren bekend, dat de eigenaar zich by hem kon)vervoegen.
Ten zelfden tyde zou 'er een zeer goede landhoeve
in het dorp verpacht worden. De goede Domine
befteedde geld en krediet, dat MARTEN de pachter
daarvan wierd. Vervolgens bragt hy 't by MIET­
JE 's Vader binnen een' kor.ten tyd zoo verre, dat hy
haar aan hem ten huwelyk gaf. Wie was nu gelukkiger,
dan dit paar!
Onze jonge cchtgenooten droegen elkander eene hartlyke
liefde toe. MARTEN werkte op bet veld, eii
MIÏITJE bezorgde het huishouden met vee! zorgvuldigheid.
Dit ftelde hem in ftaat om de pacht ten bepaalden
tyde tc betaalen , en van het overfchot een
zeer vergenoegd leven te leiden.
Zoo verliepen 'er twee jaaren, en onaangez ;
en de
herhaalde bckendmaaking in de opcnlyke nieuwspapieren,
kwam 'er niemand, die dit gevonden geld weerom
begeerde.
Toen kwam de Dominé by zyne jorge Echtgenooten,
en zeide: „ Myne kinderen! geniet nu de weldaad
, welke de Hemel u heeft toegevoegd. De
„ agttien duizend guldens zyn de uwen: wam daar is
niemand om gekomen. Gebruikt de zelven nu, zoo
„ als *tu welbehaagt; hier zyn ze!" En daarop gaf
hy het kistje aan hun over.
Dominé! zeide MARTEN; het is evenwel altyd nog
mogelyk, dat hy, dien het toekomt, vroeg of laat
eens gevonden wordt. Dus ben ik van gedachten,
om dit geld zoodanig te befteeden, dat 'er niets van
•kan verlooren gaan.
En hoe dan? vroeg de Dominé.
De landhoeve, welke ik gepacht heb, antwoordde
MARTEN, is te koop. Daar zyn veele hnderyenby,
en zy zal wel by de agttienduizend guldens kosten.
Hiertoe nu denk ik dit geld te belteeden; komt dan
heden of morgen da'eigenaar, dan is de landhoeve
de zyne, en ik ben zyn pachter.
De Dominé keurde dit voornecmen zeer goed , en
zelfs

C 63! )
zelfs wierd het reeds den anderen dag ter uitvoer gebragt.
MARTEN verbeterde als eigenaar zyn landgoed merkelyk;
en zyn MIETJE verblydde hem van tyd tot
tyd met twee kinderen, welke zy hem baarde. Hoe
verheugden zy zich beiden, dat zy zich in deeze dierbaare
panden hunner tedere liefde op nieuws zagen
herleeven!
Kwam MARTEN des avonds van het veld, dan bragt
zyn lieve vrouw hem haare kleinen te gemoet, hy kufchte
ze, nu het een, dan het ander, en drukte de goede
Moeder aan zyn hart. Het een veegde hem het
zweet af, en het ander nam hem de hark, of wat hy
anders naar huis droeg, uit de hand, om het voor
hem te draagen.
MARTEN verheugde zich in den goeden wil van
zyne kleinen, liefkoosde hen op nieuw. en dankte
God, dat hy hem zulk eene goede vrouw en zulke
kinderen had gegeeven, die eerlang naar hem zouden
gelyken.
Na verloop van eenigen tyd overreedt de braave
Dominé, aan wien zy voor een gedeelte hun geluk
verfchuldigd waren. Dit fierfgeval herinnerde hun hunnen
eigenen dood. Wy móeten ook fterven , zeide
MARTEN, en ons landgoed blyft voor onze kinderen.
Indien nu die geene kwam, dien het eigenlyk toekomt;
hy zou 'er voor altoos van beroofd zyn, en wy hadden
onzen kinderen vreemd goed nagelaaten. —
Deeze gedachte bewoog hen om eene fchriftelyke
verklaaring op te ftellen, de zelve door de aanzienlykfte
inwooners van het dorp te laaten ondertekenen,
en aan den nieuwen Predikant ter bewaaring óver te
geeven. En nu waren zy gerust.
Pvceds hadden zy nu dit landgoed tien j*aaren bezeten.
Op zekeren dag, dat MARTEN na eenen zuuren
arbeid naar hais ging, om, zyn middagmaal te houden,
zag hy, dat 'er op den weg een koets omgevallen was,
waarin twee menfehen zaten. Hy liep,om hen te helpen.
Gelukkig waren zy. niet gekwetst geworden. Hy
verzocht hen by hem te eeten, en boodt hun zyne
ploeg-paarden aan, om hunne zaaken naar zyn huis te
brengen.
Kkkk 3 Maar

( 6 > )
Maar één van dc twee reizigers zeide: deze plaats is
voor my zeer gevaarlyk. Thans ben ik hier met den
wagen omgevallen, en tien jaaren geleeden verloor ik
hier omtrent eene aanzienlyke fom gelds.
Hoe! vroeg MARTEN, hebt gy dan geen onderzoek
daar naar laaten doen? v
Dit was my niet mogelyk, antwoordde de vreemdeling.
Een valfche befchuldiging noodzaakte my in dien
tyd, zoo fchielyk als mogelyk was, het land te verka
5
en, indien ik my niet in de gevangenis wilde jla r
-
ten zetten. Ik raapte derhalven al het gereede geld,
'twelk ik in huis had, en omtrent agttienduizend guldens
beljep, byëen, zettede het kistje met geld op den
bodem van mynen wagen, en reed met geduurig nieuw
voorfpan dag en nacht door, om de najaaging te ontgaan.
Ongelukkig was de onderfte plank in den voetbodem
van mynen wagen van ouderdom reddeloos geworden.
Zy brak, toen ik tegen den avond door deeze plaats
reed, zonder dat ik het gemerkt had. Toen ik het op
de eerstvolgende plaats, alwaar ik de paarden verwisfelde,
ontdekte, was het reeds nacht; en omdar ik
geenen tyd moest verliezen, wilde ik myne vryheid en
misfehien myn leven behouden, zag ik my genoodzaakt
om myn geld achter te laaten.
Ik reisde dan rcgelregt op Hamburg, ging aan boord
van een fchip, het welk juist gereed lag om af te vaaren
en reisde naar Oost-Indien. Thans, dewyl myne
onfchuld gebleeken is, ben ik van daar wedergekeerd.
De oogen van MARTEN flikkerden van blydfchap
by dit verhaal; en hy drong 'er nu volltrekt op aan,
dat zy met hem naar zyn huis zouden gaan. Dit gefchiedde
ook.
Hy zelf ging vooraf, gaf zyne vrouw kennis van
de komst der gasten, deedt, voor dat het middagmaal
gereed was, eenige ververfc'iingen op de tafel brengen,
en leidde het gefprek wederom ^p het verlooren'
geld, om zich volkomen te overtuigen, dat dit het
zelfde was, 't welk hy had gevonden»'
Hy kon 'cr nu niet meer aan twyfelen, en liep naar
den nieuwen Dominé, om hem zyne aangenaame ontdekking
bekend te maaken, en hem te verzoeken,
m et

( *33 )
met hem in 't gezelfchap der vreemdelingen te eeten.
De Dominé deedt dit met zeer veel vermaak, en verwonderde
zich over de braafheid van dien goeden
man.
Men at; en de gasten wierden telkens meer in verrukking
als weggeileept over het gul en vriendlyk gedrag
van hunnen onthaaler, over de beminnenswaardige
goedaartigheid en gedienftigheid van zyne echtgenoote,
en over de geregeldheid en zindelykheid,
welke in hunne geheele huishouding heerschte.
Na den maaltyd leidde MARTEN zyne gasten rond;
toonde hun zyn huis, zynen tuin, zyne fchaapen,
zyn hoornvee, zyne velden en beemden, en verhaalde
hun, wat hy al verbeterd had, en hoe veel het geheele
goed thans jaarlyks opbragt.
„En, vroeg de eene vreemdeling, behoort u dit al-
„ les in eigendom?"
Neen, antwoordde MARTEN, ik' ben alleenlyk de
pachter van dit goed.
„ En wie is dan, vroeg de vreemdeling, de eigen-
„ lyke bezitter van het zelve?"
Gy, Mynheer! was het onverwacht antwoord van
MARTEN.
,, Wat? Ik? Gy boert 'er mede. "
Neen, vervolgde MARTEN, het is ernst; het geld,
twelk gy hebt verlooren, viel in myne handen. Na
dat ik vruchtloos had gepoogd, om den eigenlyken eigenaar
te vinden, kocht ik 'er dit landgoed voor, om
ten allen tyde in ftaat te blyven, het zelve te kunnen
wedergeeven. Zelfs in gevalle ik overleeden was,
Weef het altyd het uwe, gelyk de Dominé getuigen
Kan.
Dominé haalde toen de fchriftlykc verklaaring, welke
onder hem berustte, uit zyne zak, en liet dezelve
den verbaasden vreemdeling leezen.
Deeze vreemdeling zag vervolgens MARTEN en
zyne echtgenoot ftilzwygende aan, die beide zoo vol
olydfehap voor hem ftonden, als of zy dat gene, 't
welk zy nu wilden wedergeeven , in dit oogenblik eerft
hadden gevonden.
Waar ben ik? riep hv eindelyk; terwyl hem vreugde
traanen in de oogen kwamen — Onder menfeheïj
of

C * 34
ef onder Engelen ? Welk een gedrag ! Welk eene
deugd!
Hy viel vervolgens eerft den braaven MARTEN en
toen des zelfs buisvrouw om den hals, kufchte ze beiden
hartlyk, drukte hen de handen, en zeide: weest
myne vrienden, gy braaven! gelyk gy my voor altyd
tot den uwen gemaakt hebt. —
Uwe deugd, vervolgde hy, verdient beloond te worden.
Hoe dank ik nu God, dat hy my in een ander
werelddeel zoo veel heeft laaten verwerven, dat ik het
werktuig van zyne Voorzienigheid zyn kan, om uwe
oprechtheid te vergelden.
Terwyl hy dit zeide, verfcheurde by de fchriftlyke
verklaaring met deeze woorden : dit landgoed is het
uwe! Dat iemand den Notaris gaa roepen. ——
MARTEN en MIETJE ftonden in eene fpraaklooze
verwondering; en de Domii é zondt naar het Ambthuis,
om den Notaris te haaien.
Hy kwam , en de vreemdeling gaf hem op om te
fchryven , dat het geld, 't welk MARTEN had gevonden,
den zelven voor altyd gefchonken wierd.
MARTEN en MIETJE wilden hem uit dankbaarheid
te voet vallen; maar hy beurde ze fchielyk op,
omhelsde ze beiden, en alle drie, nevens de aardebouwers,
plengden traanen van blydfchap en verrukking,
met gewaarwordingen, welke zich niet laaten befchryven.
Te Groningen, by W. Z U I D E M A. 1798.
en te Amfterdam by II. KEYZER,
en verder alom te bekomen.
>

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
N r
. 80.
AAN DE VERZAMELAARS VAN 'T WEEKBLAD
VOOR DEN ZOOGENAAMDEN GEMEENEN
MAN TE GRONINGEN.
Waarde Medeburgers i
D e vriendlykheid , waarmede gy myne voormaal»
toegezondene aanfpraak in 't Volksonderwys alhier, ontvangen
en geplaatst hebt, en uw verzoek om meer foortgelykeproducten
,(*) noopte my onlangs om u eene dergelyke
aanfpraak van eenen myner goede vrienden eni
medearbeiders toe te zenden. Ook deeze heeft uwe
goedkeuring weggedraagen, en zulks moedigt myaan,
om op nieuw aan u ter hand te ftellen een (tukje, dat
als een vervolg mag befchouwd worden van de eerstgemelde
aanfpraak, door my-zelven den geringfchynenden
medeburger ten nutte voorgedraagen. .Indien
ook dit Ulieden bevalt, zal ik miffchien van tyd tot
tyd eenige verdere voortbrengfels van onzen arbeid
ü zonder geleidbrieven toezenden.
In afwachting van den uitflag van deeze nieuwe
pooging, om myne achting voor uw Weekblad aan
den dag te leggen, blyf ik Uw dienstvaardige Vriend
HAARLEM .. Juny 1798. Groninger.
Aanfpraak in '/ VOLKSONDERWYS te HAARLEM.
Leergraage Medeburgers!
Toen ik de laatfte reis van deeze plaats myne Broe-
D e e l
- LUI der3 (*) Zie Nummer 47. bladzyde 37Ö.

. '. ( 636- )
ders en Zusters aanfprak, handelde ik over de YDELE
NIEUWSGIERIGHEID, deed de zelve eenigermaate kennen
en, zoo ik hoop, verachten. — By-die gelegenheid
had ik moeten fpreeken over eenen byzonderen
tak van dit gebrek , de BEGEERTE naamlyk , welke
veele menfehen hebben, OM KENNIS te DRAAGEN aan­
gaande hunne 1
toekomende lotgevallen en omftandigheden,
of de toekomende lotgevallen en omftandigheden
van hunne natuuvgenooten. 'k Had zelfs aan myne
mede-onderwyzers vry duidlyk toegezegd , dat ik ook
(daapover zoude handelen: en ik heb het evenwel niet
gedaan. Nu zoude ik Ulieden miflehien kunnen wysmaaken,
dat de Rykheid van de ftofte, die ik laatst
behandelde, de oorzaak was van deeze nalaatigheid,
of, dat ik gevreesd had uwe aandacht te veel te zullen
vergen, en veele vyven en zeilen, waarvan een
Zeker foort wan lieden zich meesterlyk weet te bedienen,
wanneer zy niet weeten wat zy zeggen zullen.
-Maar neen! Ik moet u niet bedriegen. Daar zat het
hem niet — Ik heb' het eenvoudig vergeeten, ziet daar
de naakte waarheid, en ik heb die fout niet ontdekt
voor dat het al eenige dagen geleeden was, dat ik gesproken
had. Het fpeet my, dat ik aan myne bedotte
niet voldaan had. Hoe meer ik 'er over dacht,
hoe belangryker my het onderwerp voorkwam. Myne
verbeelding fchetfte my menigen dwaazen jongeling,
in eene peinzende houding zittende, om zich zelven,
ware het mogelyk, te beantwoorden de vraagen;
Wat, zal 'er nog van my worden? Hoe ver zal ik
myne levcnsjaarèu rekken? Zullen myne Ouders hunnen
zin krygen en fcheele Tryn, die myne Moeder
wel kon zyn, myne vrouw moeten worden? Zal ik
.om een kostwinning te krygen, een oud en lelyk wyf
moeten neemen? Of zal ik in de armen van myn lieve
Jansje Hartcuief een zeer middelmaatig beftaan hebben,
maar een recht vergenoegd leven mogeif leiden?
Zal ik voor haar en een huis vol lieve kindertjes, al
zingende, yverig mogen Werken ? Of zal ik , fteeds
opgefcheept met eene oude knorrepot, myne overige
dagen in verdrietige vadzigheid en verveeling moeten
'*ilyten ? — Zoo verpynt zich de knaap over zyn toekomend
lol in de gemelde en andere opzichten, eri
on*

C 637 >
onbekwaam om zyne eigene vraagen te beantwoorden,
raapt hy fehielyk eenen almanak op, om de prognofticaden
te raadpleegen, nopens het jaar, de maand,
en den dag zyner geboorte. Eu 't fpyt hem magtig,
dat dokter Lademan dooden weg is, anders verfnoepte
hy vast zyn geheele fpaarpot, om. zyn horofcoop
te laaten trekken. Miffchien gaat hy eerstdaags naar
den Overtoom, om den beruchten boerenwaarzegger
over zyn toekomftig lot te raadpleegen. Om kort te
gaan, dag en nacht kwelt hy zich over de vraag:
wat zal 'er nog van my worden?
Jansje Hartedief, het beminde meisje van onzen
vryër, heeft foortgelyke kwellingen over haar toekomend
lot. Behalven onzen gaam voorweetenden knaap
heeft zy nog twee vryërs, waarvan de één door Vader
en de ander door Moeder fterk begunftigd wordt,
terwyl zy zelve haaren zin gezet heeft op den eerst
aangeduiden, wiens naam Cornelis Hubscb is. Nu zou
zy magtig gaarn in voorraad weeten, wien dat zy nog
eindelyk zal krygen? Somwylen kweelt zy zich. weer
over geheel andere dingen. Te weeten, zy fchynt
niet altyd zoo gezond te zyn als men van zulk een
bloozend meisje zou verwachten. Zy heeft nu en dan
eenen onaartigen hoest, en iets dat verkoudheid heet,
maar fomwylen wel erger gelykt. Twee of drie maaien
— maar zy wil liet niet weeten — heeft zy een
weinig bloed opgehoest. Dit maakt haar by wylen
met reden bekommerd, dat zy nog den eenen of anderen
tyd in de teering zal komen. Hier over zwaarmoedig,
geflingerd door hoop en vrees, loopt zy Heimlyk
raadpleegen met menfehen, die zich op de kunst
van voorzeggen beroemen. Doch deeze zyn het niet
eens over haar toekomend lot. Bahbafar Toyerroe
heeft in haar hand gezien, dat zy 41 jaaren zal worden.
Melcbior Hsiden fchryft haar nog korteren leeftyd
toe — 't arme fchaap kan niet veel geeven, en
daarom wordt zy niet'gevleid— De Huzaaren Dokter
heeft by het zien van haar water het hoofd gefchud ,
en eene bedenkelyke houding aangenomen. Dit eene
en andere maakt haar verlegen; doch tuffchen beiden
wordt zy weêr opgebeurd door Lysbei IVikfter, een
eude gecle tandelooze Nicht van Kees Hubscb , die
Llll 2 haar

fiaar uit koffydik en droomen wonder veel geluks en
voorfpoeds aankondigt en vast verzekert, dat zy met
haaren Kees de gouden bruiloft zal vieren, omringd
van kinderen en kindskinderen en verdere dis[endenten.
Doch Iaat ik myne verbeelding niet verder bot
vieren, of voor u fchilderen een aantal dier dwaaze
zelfkwellers, welke zoo gaarn in het toekomende inzien.
Gy allen weet dat zy 'er zyn. Wy allen hebben
'er mifTchien meer van , dan goed is voor onze
rust, en niemand uwer zal denken dat ik eene fcbaduw
bevecht, wanneer ik het aangeduide gebrek ben
ftryde. Dit gaa ik nu doen door u eenen droom te
vertellen, welken ik gister had voor mynen fchryftafel
zittende , met opene oogen en eene pen in de hand.
Gy weet immers dat 'er meer menfehen zyn, die met
opene oogen dutten, flaapen, droomen en fnorken!
Op eene reis in vreemde landen bevond ik my eensklaps
onder de wallen eener aanzienlyke ftad,'waaraan
ik met den eerften opflag van het oog ontdekte,
dat zy heerlyk aangelegd maar deerlyk vervallen was.
Een man van middelbaare jaaren , trad toevallig de
poort uit my te gemoet. „ Vriendlief, zei ik, indien ik
„ vraagen mag, hoe heet deeze ftad?" Zonder my aan
te zien, met den hoed in de oogen getrokken, zeide
hy: Voorweetenburg; op welk antwoord een diepe zucht
volgde. Ik wilde meer vraagen, maar toen keek de
man my aan met zulk een verwilderd gelaat en verfchriklyke
houding, dat ik bang voor hem wierd, en
my haastte om de Stadspoort in te komen. Doch eer
ik nog binnen was, hoorde ik een doffe pistoolfchoot,
zag om, en bemerkte dat de wanhoopïge in zyn bloed
wentelde.
Van fchrik bleef ik ftaan, zonder te weet^n wat ik
deed, wanneer eene nog jeugdige vrouw, met drie of
vier lieve kinderen, de Stad uitftuiven kwam, en my
in raadlooze verlegenheid vroeg: Hebt gy mvnen man
ook gezien? Vreemdeling! Eer ik antwoorden kon vlbog
zy my voorby, en gillende zag ik haar bezwykeu ter
piaatfe waar het ongelukkig flagtoffer van moedeloosheid
op den grond uitgeftrekt lag. Werjctiiiglyk fnelde
ik ter hulpe der rampzalige Moeder en doodlyk verlégene
kinderen. Doch op nieuw eenige mannen uit
de

( 6 39 )
de Stad ziende komen, vreesde ik voor een' moordenaar
aangezien te worden, en nam de vlugt. Ondertusfchen
befpeurde ik fchieiyk, dat zy 't op my niet
gemunt hadden, maar alleen de bezweekene weduw
en raadlooze weezen hielpen. Nu kreeg ik moed om
te rug te keeren. De toeloop vermeerderde, en myn
dienst was geheel noodeloos. Eindelyk by het fteeds
aangroeien van den hoop, iemand bemerkende van een
bebaard en toefchietlyk voorkomen, vroeg ik hem naar
de oorzaak van het ongeval dat ons te famenbragt.
Gy ichynt een vreemdeling, gaf hy ten antwoord.
>6yt gy nimmer te Voorweetenburg geweest? Nimmer,
hervatte ik, 'k wist niet dat 'er zulk eene plaats in
de wereld was. Wel nu! zeide hy, mag ik dan voor
eene kleine helooning u rondleiden, en in kennis brengen
met myne geboorteftad ? Zeer gaarn, gaf ik ten
antwoord, Maar zeg my onderwyl, zo gy 't weet
wat deezen rampzaligen tot het wanhoopig befluit gebragt
heeft om zich zelven van kant te helpen ? Niets
anders hervatte hy, dan de bewustheid, dat hy heden
oyer agt maanden door eene heftige en benauwende
ziekte van eene beminlyke echtgenoot, dierbaare kinderen
en groote rykdommmen zou afgefcheurd worden:
daarover heeft hy zich nu reeds drie jaaren vrees-
Jyk gekweld, zyne zaaken verwaarloosd, en het genoegen
van zyn huisgezin jammerlyk geftoord, en nu
is eindelyk het leven hem zoo lastig geworden, da*
hy zelf zyn einde verhaast heeft. Maar! vroeg ik,
„ Hoe wist de man, dat hy 'er over agt maanden toch
„ at moest? — ,.Hy had het Weeteuvel, was het ant-
„ woord. Het Weeteuvel?hernam ik, watzonderlinge
„ ziekte isdit''?— ,,'tls eene ziekte,zeide hy, die zich,
„ zoo veel my bekend is, alleen bepaalt tot deeze Stad en
s, der zeiver omtrek. In allen leeftyd, in eiken ftand,
„liaan wy arme Burgers van deeze Stad bloot voor
„ de zelve, wanneer wy ons niet wachten voor ze-
„ keren wind , welke nu en dan over onze Stad waait
„ en die uit den hoek der Wikken blaast, eene ver-
4, achtlyke Natie op eenigen afftand van ons Rechtss,
gebied woonende. De ongelukkigen, welke deezen
„ wind met fchieiyk binnen de muuren van hun huis
„ ontfnappen, zyn doorgaands voor de rest van hun
L1H 3 9 j l e.

( °4° )
leven beklaaging-waardige lyders, en fterven meestal
W
wanboopig. Naar het lichaam leeven zy dikwerf
"nog al gezond, maar hunne zielen zyn verzamel-
3 plaatfen van onlydelyke kwelling en verdriet, welke
''hen wars maaken van alle vreugde des leven en
' tot de buitenfpoorigfte befluiten vervoeren. Van dit
"oogenblik af aan, naamlyk, draagen zy kennis vaa
9
de voornaamfte lotgevallen , welke hun zelven ot.
andere perfoonen, waarop zy eenige betrekking neo-
"ben, ftaan te bejégenen, met naame van den dag
" huns doods, of des doods van hunne lievelingen.
Hoe veele ftof tot vreugde deeze kennis hun oplevert,
de onheilen en fmarten, welken zy vooruit-,
"zien, trekken doorgaands hunne geheele aandacht,
" en naar maate die naderen worden zy fomber, naar-
"eeeftia, verlegen, raadloos, wanhoopig. Zyn de
" rampen, die hun boven 't hoofd hangen, met geene
"moaelvkheid te voorkomen, dan vervallen zy tot
"foortgelyke uiterften als gy hier voor u ziet; is het
anders, dan bedienen zy zich fomwylen van nuddelen
om de zelve af te wenden, waaraan men zonder
fchrik niet kan denken. Doch kom en zie! en.
" daar gy toelichting noodig hebt ben ik tot uwen
" dienst " — Dus praatende traden wy de bouwvallige
ooort Hl van Voorweetenburg. 'k Vroeg mynen gids ,
waarom dat oorfpronglyk fchoon gebouw 'er zoo haveloos
uitzag? 'tls, gaf hy ten antwoord, omdat de
meerderheid der Leden van de Commisfie ter bezor,
e 112 van de Stads werken het weeteuvel heboen, en.
vooruitzien dat de Stad over dertig jaaren van deeze
zvde zal belegerd en ingenomen worden, en deeze
poort in flarden gefchooten. Nu begrypen zy dat al-
Fe onkosten, die zy 'er aan doen, verlooren zyn, gelyk^
zy ïe fchoone y
wyde gragt hier nevens u om de
zelfde reden laaten toeflikken, zoo dat 'er een kleine
ionaen gemaklyk kan doorloopen.
Terwyl hy dit verhaalde komt 'er een j^gdig Bedelaar
met gelapte klederen naar my toefchieten en
ze*r „Welkom, vreemdeling! wie gy zyt. Hebt gy
eenige gunst te verzoeken? Hier is uw man. \\ an-
" nee? gy een braaf Borst zyt, zal ik niet karig zyn
^ op eenige zakken guldens, of een voordeehg ambt.

C 6 4i )
j,, Waar zult gy dat van daan haaien? Kameraad!"
vroeg ik met een glimlach. „Niet zoo familiaar, was
3, het antwoord! wy zyn geene KameraadenI Gy ziet
„ hier vóór 11 den man, die door eene ryke erffenis,
„ en een nog ryker huwelyk, tot de hoogfte waar-
„ digheid in deeze Stad opklimmen, en het in zyne
„ magt zal hebben om geld en ambten uit te deelen."
Terwyl ik bedacht hoe ik my van den vent ontdaan
zoude, hieldt 'er eene koets by ons Uil, waaruit een oudachtig
Heer te voorfchyn trad, die regelregt op den
Bedelaar toeliep en met ootmoedige buigingen en hooffche
pligtpleegingen hem om de gunst verzocht voor eenen
zoon, dien Iry over drie jaaren arm en berooid zoude
nalaaten. De Bedelaar nam met eene deftige houding
den jongeling in zyne befcherming, en de oude
paai reed weg. Ik intusfchen begaf my in eene herberg
om 'eenige ververfching te neemen. De vrouw
' van 'huis zat in den hoek van het vertrek, in eene
' kvvynende en misnoegde houding, met het bekoorlyki\t
en aahv lligfte kind, dat ik immer gezien heb, op
haare knieën. Het lieve wicht kuste en ftreeide de ongelukkige
Moeder op allcrleie wyze, en poogde door
zyne lachjes 's Moeders opmerking tot zich te trekken,
maar vruchtloos! Grauwen en fnatiwen en het
• kind op de vingers te tikken, was al het antwoord dat
zy gaf op de inneemendfte liefkoofingen. Ik kon niet
zwygen en vroeg naar de oorzaak van zulk een vreemd
'verfchynfel. De vrouw had het Weeteuvel, zoo als
gyl. begrypt, en begon eene lange reeks op te haaien
van flordige fhikken, waartoe dit lieve kind met den
'tyd zoude vervallen, en hoe het eindelyk zyne oude
Moeder, ten gevalle van een onwaardig vrouwsperfoon,
van gebrek zou laaten omkomen. Deeze lange
lyst van akelige voorfpellingen wekte haar misnoegen
tegen het lieve kind dermaate op, dat zy in eene vlaag
van drift het onnozel fchaap, terwyl het haar wilde
omhelzen, van zich (lootte, zoo dat het op den vloer
viel en zich jammerlyk bezeerde.
Dit kon ik niet uitflaan, ik nam het kind op, gaf
het aan eene oude meid, die ik in een ander vertrek
zag zitten, en fpoedde my weg zoo haast ik korde,
ïn eene andere herberg nam ik de ververfchirg,
- »usrnoi3d. cj,ïïtcl: r-iasvn* ik

C 642 )
Sk gemeend had hier te zullen nuttigen, en daar ont-
-moette ,my niets, byzonders. Nu gingen wy de Stad
•verder in om deeze en geene byzonderheden gade te
'.flaan. Nog maar weinige fchreden gevorderd zynde,
ontmoette my ;een jongen van 7 of' 8 jaaren, met een
riem vol boeken op zynen rug en een peinzend gelaat.
Hy moet aan myne kleeding gemerkt hebben dat ik
een vreemdeling was, althans hy kwam naar my toe,
-vroeg my naar mynen welftand, en zeide, dat hy my
voor een man van Itudie aanzag, die miffchien onder andere
byzonderheden ook den ftaat der Hoogefchool al-
-hier zou verlangen op te neemen. „Stel eens dat het
„zoo was, Mannetje! gaf ik ten antwoord, wat ligt u
„daar aan gelegen?" „Niet anders, MynHeer! zeide
,, hy, dan dat ik u den doorgeleerden Profeflbr Scha-
„ maijim zou recommandeeien, indien gy kinderen mogt
„ hebben, die met den tyd de Oofterfche taaien zullen
„ beoefenen.'* ,, Profeflbr Scbamaijim, zei ik, wat is
„ dit voor een' knevel?" „ Dat is geen knevel, ant-
„woordde het piepend knaapje,, dat is een man van
„ uitbundige geleerdheid, een man van wiens roem de
„ geleerde wereld zal gewaagen, met één woord, die
„ man ben ik, wanneer gy 15 jaaren in het toekomen-
„ de vooruit rekent." — Hy zou verder voortgepraat
hebben, indien niet zyn Vader, een fchoenmaaker van
zyn ambacht, onverwacht was toegefchooten , en den
Profeflbr de fpanriem over de fchouders gele'gd had,
met byvoeging, dat de aardappels alweêr aan ftukken
gekookt waren, omdat hy zoo.onmanierlyk lang wegbleef.
My vertelde hy iu .'tvoorbygaan, dat de jongen
ondraaglyk lastig was; dat hy met de uitertte kleinachting
op zyne Ouders en Familie neder zag; dat het huis
dagelyks wcêrgalmde van 't gekyf tufichen hem en zyne
broeders, welke zyne verhevenheid boven hun niet
wilden erkennen, en die hy dagelyks tergde, met de
belofte van hen te zullen begunftieen, zoo dikwerf'er
voor den Senaat of Academie waf te werken viel, dat
door hun konde gedaan worden. —
(.Het vervolg hiervan in een'volgend nummer.')
Te Groningen, by W. Z U I D E M A . 1798.
en te Amfterdam by H. K E Y Z E R ,
en verder alom te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
N r
. 81.
Aanfpraak in V VOLKSONDERWYS te HAARLEM.
{Vervolg en flot van nummer 80.)
er des raakte de Schoenmaaker met den hoof*-»
geleerden huilebalg uit het gezicht, en wy gingen
onzen weg , waarop wy niet lang daarna ontmoetten
eenige gerechtsdienaars, welke eenen gevangenen
naar 3e boeien bragten,,die oogenbliklyk door mynen
gids herkend wierdt voor een' verren Neef van hem.
„ Is het mogelyk! riep hy verbaasd uit, die man heeft
„ pog maar veertien dagen geleeden over dc dertig
„ duizend guldens geërfd, en nu wordt hy om zyne
„ fchulden vastgezet!" Ik vroeg, hoe dit by kwam? en
kreeg tot antwoord; „ dat de gevangene, nu zeven
jaaren geleeden, een zeer welvaarend'kruidenier was,
die, van niets af begonnen, door zuinigheid en vlyt
het zoo ver gebragt had. Toen had hy het weeteuvel
gekreegen, en daar door ontdekt, dat hy omftreeks
deezen tyd een ryke erffenis te wachten had. Dit had
hem aanfronds zoo afkeerig gemaakt van den arbeid,
waarin hy tot hiertoe zyn vermaak vondt, dat 'hy het
befluit opvatte om zynen winkel te verlaaten, en in een
ftil huis als een fatfoenlyk rentenier te leeven. Vry
wat over 'gewonnen en nog meer krediet hebbende,
had hy in de laatfte zeven jaaren opgeteerd het serie
II. Deel. Mmmm h
hy

CA ' e 644 ) 3 W
hy bezat en vrat hy te wachten had. Nu, met het
vervallen van de erffenis, waren de fc'huldeisfchers opgekomen
en, zo 't fcheen, was het oude en nieuwe
niet toereikende om hem buiten de boeien te houden. —
Een koets 'met 4 paarden befpannen, welke naar ons
toekwam, 'trok onze oplettendheid van den gevangenen
af. Een man van aanzien vervulde de zelve met
jammerklagten, terwyl de lyfknecht achter op fchudde
van lachen, eil 'zynen ongelukkigen heer achter den
rug befpotte. De eerfte wenkte ons zonder te weeten
-wat hy deedt. Wy kwamen by, en ik zag duidlyk
dat de man befchonken was/ „ Beklaag my, Vreemdeling!
ftamerde hy met eene vreeslyke ftem uit, en
, help my zo gy kunt. Alles wat de wereld genoeg-
„ lyks geeven kan, 5s het myne. Myn leven is een
,, geduurige maaltyd, en myn huis de verzamelplaats
van alle wereldfch vermaak. Maar ! binnen drie
„ maanden moet ik dit alles verlaaterJ binnen drie
„ maanden in het aaklig graf daalen' Ach! kunt gy
„ het noodlot niet verbidden! Ik heb niet geleerd te
„fterven; ik" heb niet geleerd dan om te'leeven en
,'woede der te maaken"! „ 't Is de wyn, antwoordde
ik vrymoedig, die u het hoofd vult met naare ver :
f
- beeldingen." „Neen! geen wyn, hervatte hy; dien
„ nam ik om my zelven le {vergeeten, om niet tot
de uiterfte wanhoop te vervallen, maar die pesti-
„ge wind, die mv voor agt dagen onder het vaaren
niet de tentjagt aanwoei, die wind heeft hetmy*ge-
*, daart. Daarby heb ik nog bet hartzeer, dat een vuige
, flaaf, daar achter op de koets, ongevoelig is 1
voor
„myne ellenden, en moeite heeft om zich van lachen
" te onthouden zoo dikwerf hy my aanziet. Ook
' hem heeft dezelve wind aangewaaid, maar ik kan het
!' 'niet uit hem krygen , wat hy daardoor ontdekt
V, heeft." Dc lyfknecht trok my by den hoed, en
luisterde my hl.: „ Dat niet weet, deert niet; maar
„ tegen 11 in vryheid gezegd: Binnen één jaar zit ik
in de koets, om met onze Mevrouw zoo heen en
wéér een beetje te trouwen: Hoe komtjé dat voor?"
Hierop fchaterde hy van lachen , zoo dat Mynheer
boos wierdt en den koetfier beval om 'er de zweep
*p te leggen, en zoo reeden zy hecnen.

( 6 45 )
Myne Vrienden! indien ik u alle ontmoetingen nauwkeurig
wilde opnoemen, waarvan ik in dit rampzalig
Fscrweetenbitrg oor en ooggetuige wierd, ik zoude o
met der haast verveelen. 'k Zal dus befluiten met u
kortlyk te zeggen, dat het hier vol was van gebouwen
die op elk oogenblik dreigden in te Horten;»van
lusttuinen vol dood hout, omdat de eigenaars begreepen,
dat zy niet lang genoeg leeven zouden om voordeel
te hebben van de verbetering; dat het hier krielde
van knoestige jongens en handige meiden, die, in
de afwachting, van een toekomend fortuin, liever honger
lyden dan werken wilden; dat T
er weinige huisgezinnen
waren, daar geene onrust, wrevel en misnoegen
heerfchte; in het eene, om dat de vrouw haaren
man befchouwde als den toekomenden echtgenoot
van de dienstmaagd, of om dat de man zynen ftalknecht
als zyn Opvolger aanmerkte; in het andere,
omdat de Ouders hunne kinderen als de toekomende
verkwisters van hun goed aanzagen, of de kinderen
begreepen, dat Vader cn Moeder lang genoeg zouden
leeven, om het gantfche boeltje op te tceren, en eindelyk
nog tot last van hun kroost te komen.
Op zekeren uithoek van de ftad ontmoette ons een
gezelfchap van woeste knaapon, een van welke rey vry
onhefchaamd in de oogen zag, en eindelyk uitriep:
„ Dat is hy! Dat is hy! " lk ontiteldde en wist
niet wat dit beduidde , toen hy met eene gemaakte
bedaardheid naar my toetrad, en vroeg: „Wie maakt
„u zoo ftout, om morgen openlyk aan een veel gc-
„ lukkiger Volk dan wy, onze gebreken en dwaasbe-
„ den op awen befpottënden toon te willen mededec-
„len* Zeg liever in ernst aan het goede volk van
„ Haarlem, dat het zich niets ergers kan toewen-
„ fchen, dan om vooruit te weeten wat hun bejege-
„ nen zal in den loop des levens." Ik beloofde dat
ik het doen zoude, en kwyt my by deezen van die
belofte. Ondertusfchen had de vrees voor den misnoegden
hoop zoo veel invloed op my, dat ik wakker
wierd, en uit was myn droom, gelyk myne tegenwoordige
aanfpraak.
Mramm 2 HET

C )
HET IS EEN GROOT GELUK,GEZONDE
LED EMAATEN TE HEB BEN.
De menfehen ontvangen veele weldaaden van God,
Waarvoor zy niet dankbaar zyn, omdat zy de zelveii
langen tyd hebben genooten. Zulk eene weldaad,
waarvan veelen de waatdy niet kennen, is de gezondheid
des liehaams: die altoos gezond is, bedenkt maar
zelden hoe groot een geluk dit is. De volgende gefchiedenis
bevvyst het gezegde.
Klaasy een arme Boer, ging eens by groote hitte,
over 'tveld, en kwam vermoeid by eene herberg, ging
daarïn, en liet zich een kan bier met een Huk rog-,
genbrood geeven. Een weinig laater kwam 'er een
fraaie koets voor de herberg, in welke een ryk'man
zat; deezen bragt men een ftuk gebraaden vleefch en
een flefch wyn, 't welk hy in zyne koets gebruikte.
Te vooren was Klaas met zyn bier en brood vergenoegd
geweest : maar nu wierd hy op eenmaal te
onvreeden cn dacht by zich zelven:
„ Deeze ryke kan gebraaden vleesch eeten en wyn
3, drinken, en op zyn gemak in een' wagen ryden:
„ maar ik moet te voet gaan, en heb daarenboven
3, tot myne verkwikking niets dan bier en roggen-
„ brood. Mogte ik het ook zoo goed hebben als die
„ ryke! "
Zoo dacht hy, en befchouwde den ryken met nydige
oogen. Deeze merkte zulks, en zeide tot hem:
„ Goede vriend! zoudt gy wel verkiezen met my
3, te ruilen?"
Klaas bedacht zich niet lang, maar antwoordde terftond
:
„Dat kan men ligt begrypen! Mynheer kome uit de
„ koets cn geeve my alles, wat hy heeft; ik wil hem
„ ook alles geeven, dat ik heb."
Terftond beval de ryke aan zyne bedienden, dat
zy hem uit het rytuig zouden draaeen. Dit gefchiedde,
maar — welk een gezicht! Zyne voeten waren
lam, hy konde niet ftaan, maar moest zich van zyne
knechten zoo lang laaten onderfteuncn , tot dat de
krukken gebtagt wierden, waarop hy fteunde. — Nu
?ag hy Klaas aan, en zeide; 1
„Wel

( 6"47 )
„Wel nu! Hebt gy nog lust om met my te ruilen?
„ Geef my uwe gezonde voeten, zoo zult gy alles
„ hebben, iwat ik bezit." —
Maar Klaas antwoordde geheel ontffeld:
„ Neen! daar bewaare my God voor! Myne twee
„ voeten zyn my meer waardig dan duizend paarden-
„ voeten. Ik wil liever grof roggenbrood eeten, en
„ myn eigen meester zyn, dan wyn en gebraad heb-
„ ben, en my als een klein kind van anderen laaten
„ rond le,iden. Ik groet u!"
Met deeze Woorden ftond Klaas op, en ging heen.
„ Gy hebt gelyk!" riep hem de ryke na. „ Kondt
„ gy aan my uwe gezonde voeten geeven, gy zoudt
myn wagen, mynè paarden, myn geld , en alles
„ daarvóór hebben. Een arm man, die gezond is, is
„ gelukkiger dan een ryke kreupele."
P.QE GOED HET IS, DAT MEN ALTYD DE
WAARHEID SPREEKT; OF DE GELUKKIGE
GEVOLGEN VAN ZYN WOORD TE HOUDEN.
De Heer Nyver begon handel te dry ven, en had
evenwel niet meer dan honderd en vyftig guldens,
waarvoor hy waaren konde inkoopen. Nogthans had
hy eenige jaaren daarna den aanzienlykften koophandel
in zyne ftad.
Een van zyne vrienden vroeg hem eens, hoe het
toch mogelyk was, dat hy, by zyn klein vermogen,
binnen zulk eenen korten tyd , zulk eenen grooten
handel had kunnen aanleggen?
Dit zal. ik u terftond zeggen, antwoordde hy. Ik
heb altyd gehouden hetgene ik beloofd heb. Wanneer
ik van iemand geld of waaren ontving, bepaalde ik altyd
den dag, wanneer ik wilde betaalen. Als nu die
dag kwam, rustte ik niet, tot ik het geld byëen had
en het wederom betaalen konde. Daardoor heb ik by
ae grootffe Kooplieden zulk een vertrouwen verworden,
dat ik zoo veele waaren kan verkrygen, als ik
Mmmm 3 be-

C 6 4s )
begeer. Het kost my fleqhts éénen brief, en dan iS
"er ftraks drie of vier duizend guldens tot mynen
dienst.
Krediet, krediet, waarde "Vriend! is zoo goed al»
gereed geld. En krediet krygt men, wanneer men
zyn woord houdt,
VERBETERDE WYZE OM BOTER TOE TE BEREIDEN*
Neem twee deelen van bet gewoone Zout, ëén deer
Suiker en één deel Salpeter; meng dit volkomen famen.
Neem één once van dit mcngfel voor elke zestien
oneen of één pond Boter, bewerk het wel, en
fluit het' ten gebruike weg.
Bt ken geene eenvoudige verbetering in dit vak,
grooter dan deeze, vergeleeken met de gewoone handelwyze
om alleen gemeen Zout tc gebruiken.
Ik heb de proeve onbevooroordeeld zien neemen van
een gedeelte Boter, gemaakt op deeze wyze, en van
een gedeelte met Zout alleen. Het verfchil was zoo
groot, ja zoo groot, dat ik zou durven veronderftellen,
dat de prys van beide op eene openbaare markt
zeer aanmerklyk zoude verfchillen.
De Boter, met het mengfel vervaardigd, was léenig,
zacht, fchoon van kleur, had niets van het brokkelige,
noch een' zouten fmaak: de andere was, in
vergelyking, hard, talkachtiger en veel zouter.
Ik heb Boter, op die wyze toegemaakt, gegeeten,
die drie jaaren oud was, en deeze had den fmaak van
nieuwgemaakte Boter.
Noodwendig ftaat bierby aan te merken, dat Boter,
volgens dit voorfchrift toegemaakt, drie weeken of een
maand moet blyven ftaan, eer men de zelve gebruikt.
Opent men het vat vroeger, dan zal men het Zput
niet genoeg met de Boter vercenigd vinden, en ook
foms de koelheid van den Salpeter proeven, 'twelk
vervolgens geheel verJwynt.

C 649 )
ÜM BESTE R O ODE EN WITTE WINTER BUB*>
XOOL {joods en witte koof) TE VERBOUWEN.
Door menigvuldige proeven, is hét beweezen, dat
op verfchillende gronden, door eene voorafgaande bemesting
met varkensmest, de Buuskool zeer .weeldrig
tiert, echter heeft deeze regel omtrent de veen- eii
moeraflige gronden zyne uitzondering.
Voor eenigen tyd een ervaaremiandman fpreekende,
bericntéde hy my, dat hy, door Veelvuldige proeven,
met varkensmest als ook met andere mest, had
onderzocht, of 'er geene fnogelykheid was, om op
veenaehtigen grond goede'kool te verbouwen; doch
de uitkomst was altyd ongunftig geweest. FindeTyk
op den jnval komende, om de afch van den haard
daar toe te gebruiken, zoo was dit naar vvenfch uitgevallen
; daar hy nu op zynen veengrond iaarlyks eene
groot,e menigte van afch bragt, waardoor hy nu
ilitreemende en zwaare buu-.koo( verbouwde.
Dit ka,n voor iommige onzer leezers gelegenheid
.geeven, om tot hun voordeel van deeze raadgeeving
gebruik te maaken.
VOORTREFLYK EN ONKOSTBAAR MIDDEÊ
TEGEN DÉN BRAND.
Gisteren liet myae Vrouw het linnen, datgewas-
•fchen zoude worden, iri de broei zetten. Toen nu de
dienstmaagd 'er een emmer vol kookend water wilde
opgieten,"brak de hengel, of het handvatfel, en het
water ftortte over myn Vröuws voet, waardoor zy
zich geweldig brandde. Men had my onlangs een zeer
eenvoudig middel daar tegen aangepreezen, 'twelk ik
terftond beproefde, en wel met het gelukkigst gevolg.
Te weeten, ik trok de kous zeer voorzichtig van den
voet, om de huid zoo weinig mogelyk te befchadigen,
nam gewoon keuken zout, floeg het om het verbran^
de been , en binnen weinige minnuten was de pyn
geftild. —. De pyn kwam echter weêr: nu maakte
ik het zout vochtig, en deed dit zoo difcwyls zy pyn

gevoelde, welke echter allengskens draaglyker wierd
ën na verloop van anderhalf uur tyds geheel gedrild
was. Dit nog niet alleen 1
: de brandvlekken waren geheel
en al verdweenen, en heden weet zy niet dat zj
zich gifteren gebrand heeft.
WAT VERMAG DE INBEELDING NIET?
• Een Geleerde, die meestal een zittend leven had*
en door te weinig beweeging zyne gezondheid krenkte,
wierd een' Geneesheer aangepreezen, welke verfcheidene
uuren van hem afwoonde en zeer beroemd
was. Hy gaat naar den Geneesheer. Deeze geeft hem
een doosje met pillen, met last om , wanneer hy daarvan
ingenomen had, voort na den eeten een paar
goede Uuren ftèvig ie gaan loópen. Dit gefchiedde.
Toen de Geleerde de pillen had opgebruikt, fcbreef
hy aan den Geneesheer om nieuwen, ten einde die te
gebruikén als'zyne kwaal eens wederkwam. Eu wat
meent gy dat deeze antwoordde? '„Hy zoti maar een
ftuk roggenbrood in de plaats gebruiken, en dan zyn
gewoone wandeling doen: want-de pillen waren niets
anders geweeft dan roggenbrood met verguldfel. Zyn
loopen moest hem behouden."
Te Groningen, by W. ZUIDEMA. 1798.
en te Amfterdam by H. KEYZER,
en verder alom te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
N r
. 8P..
BZ H I S T O R I E V A N C L E M E N T , D E N
WEEÏBLAD-SCHRYVER.
(Eene Vertelling.}
In de groote Steden en plaatfen van ons land vindt
men koffvhuizen of herbergen, daar vooral 'smorgens
Veele kooplieden, renteniers, ambtenaars en andere'
gegoede en ongegoede lieden komen om een pyp te
rooken, de courant te leezen en te praaien of te fpeelen
, terwyl zy eenigen morgendrank of iets anders gebruiken.
In zoodanig huis in den Haag gebeurde het, dat by
het leezen van de courant het gefprek viel op de ondericheidehe
manier van regeering en beftuur van die
Gemeenebesten, die voor veele eeuwen in Griekenland
gebloeid hebben: een Jong Heer van in de twintig [aaren
mm deel in het gefprek, en wist zoo maar'uit
Zyn hoofd zoo nauwkeurig te vertellen van Atheuen,
van Lacedaemonien en van alle onde hiftnries, dat elk
'er van verfteld ftondt. Dit gefprek geëindigd zynde,
vraagde een bejaard Man dien jongen Heer, of hy in
den Haag woonde? Hy antwoordde: Neen, maar dat
hy er zich federt eénigen tyd - ophield : vervolgens
Ipraken zy onderling, en fcheidende zeide de bejaarde
Man , . kunt g y het lchikken, kom dan van avond
II. Deel, Nnnn e«n

een pyp by my ronken, — tevens zynen naam en
woonplaats opgeevende ; en de jonge Heer nam dit
ook aan.
Maar wie was die jonge Heer, en wie die bejaarde
Man ?
De jonge Heer was de eenige Zoon van eenen Yzerlcóoper,
wel van geringe middelen, maar die door zuinig
re leeven en yverig op te paffen jaarlyks vry wat
inkomen hadt: zyne vrouw ftierf, toen de Zoon zeven
jaaren oud' was: de Vader beminde dit zyn eenig
kind als zynen oogappel, en, van aart wat hoogmoedig
zynde, hadt hy het plan om van den jongen éénmaal
een Vroedfchap of zoo iets, ten mintten een
Regent te maaken, en wilde hem daarom laaten leeren,
het gene daartoe noodig zou zyn: „Ja zeker,
,, zeide hy, eerst zal myn Zoon Latyn leeren, en dan
„ zal by naar de Academie;" en dit gebeurde vervolgens
in de daad.
De Vader vergat ondertuffchen by gelegenheid niet
zynen Zoon te doen gevoelen, boe hy hoopte eenmaal
hem ook medé aan het roer der regeering van het
Land, ten minften. van de Stad, gefteid te zien; zoo
dat de Zoon foms droomde, zelfs al fliephyqiet, dat
hy reeds Burgemeester was, en den neus optrok vooe
/den Man, die voor twéé duiten, aan fpykers verkocht,
offchoon die Man zyn vader was.
De Zoon leerde ondertuffchen ter deeg; zyn vlyt
evenaarde zyne eerzucht: ziet hier, wat by al leerde*
Vooreerst maakte hy zich bekend met byna alle mogelyke
oude taaien, met het Hebreeuwfcn en Grickfch
niet alleen, maar ook met het Arabifch, Koptifch, Armenifch,
Samaritaanfch en Egyptifch; hy leide zich»
tevens fterk toe op de regte leezing van het Angel-
Saxifch, Teutonifch en andere Spraaken; hy Jas Homerus
en Ovidius ; en bragt de Hiftorie der Grieken,
fn Romeinen zaaklyk in zyn geheugen. In de Natuurkunde
bragt hy het ook zoo ver, dat hy fchetfen liggen
hadt van de ftelfels der ouden, van Ariftoteles en
Pvthagoras af tot' Epicurus en Lucretius toe, en vervolgens
van Defcartes, Gaffendi en anderen; tulTchen
beiden oefende hy zich in de Redeneerkunde, en wierdt
in het fyne met den tyd zoo uitgeleerd en bedreeven,
dat

( C$3 )
dat hy onder het redentwïsteii van party veranderen
kon, zonder één voet gronds te verliezen, dien hy zyn
tegenparty hadt afgewonnen.
Ik wenfchte deeze laarfte regels duidelyker te hebben
kunnen zyn; maar verbeeld U, geachte Leezer!
zo gy dit niet verdaan hebt, dat ik gezegd heb,,,on-
„ ze jonge Heer leerde alle die dingen , van welke
,, men in de gewoone famenleeving weinig hoort."
Zoo verre was de jonge Heer in deeze Studiën, na
eenen arbeid van ettelyke jaaren gevorderd, wanneer
zyn Vader met het begin van het jaar 1795 kwam te
derven: ongelukkig voor hem daarenboven was zyn
Vader een jaar te vooren aan deszelfs meid getrouwd,
hadt by dezelve een kind geteeld, en met haar een testament
gemaakt, waar by de zoon wierdt gefield in een
kinds gedeelte: nu liet de Vader niet veel na, cn onze
jonge Heer hadt op de hooge fchool ook nog al
fchulden gemaakt: zoodat hy, inmiddels meerderjaarig
geworden en met zyne diefmoeder afgedeeld hebbende,
het nu aan de hooge fchool niet langer kon houden,
maar, eenige weeken geieeden, naar den Haag gegaan
was, niet welk oogmerk heb ik nier kunnen ontdekken.
Nu moet ik tt ook met een enkel woord den bejaarden
man doen kennen. Hy was een braaf burger
van den Haag, die door zyne maatige leefwyze jaar*
lyks wel honderd guldens van zyne tnkomden befpaarde,
welke by befteedde om ongelukkigen te helpen,
of om aan arme menfehen eenig geld te laaten verdienen,
en die bchalven dat zyn vermaak daar in frelde,
dat hy anderen van dienst was, waar hy maar konde.
De Jonge Heer dan dien avond, zoo als hy aangenomen
had, gekomen zynde, wist de goede oude man
hem zoo verre te brengen, dat hy verhaalde, dat zyn
Vader hem altoos gezegd hadt, dat hy in de Regeering
komen moest, dat hy hem hier toe hadt Latyn
laaten leeren en voorts naar de Academie gezonden,
waar hy den tyd niet vruchtloos bedeed hadt;voords
het buwlyk en den dood van zynen Vader met de
lioedelfcheiding; en hoe hy nu moest bekennen, dat
zyn geld op was en hy gaarne door zyne verkreegene
kundigheden ies zoude willen verdienen: hy voegde
'er by, dat hy meende daarenboven eene opvoeding
Nnnn 2 se-

( «S4 )
.gehad te hebben , welke hem, de handwerken uitgezonderd,
tot alles in Itaat (telde.
De bejaarde Man, welke onder de genen, die nog
«1 eens nu en dan een ambt te begeeven hebben, vee-
Je goede vrienden"'hadt, verblydde zich in de gelegenheid
te zyn van een bekwaam Jongeling te kunnen
voorftellen, en nam voor zyn best te doen om hem te
liclpen en aan te beveelen.
Weinige dagen daarna wenkt by den Jongeling in
*t Koflyhuis ter zyde, en zegt hem, dat 'er zich twee
voordeelige gelegenheden aanbooden , dat het Committé
van de Marine iemand zucht, die grondige kunde
hadt van de gelegenheid der Engelfche Zeekusten,
cn, dat een goed vriend van hem, een Overfte, die
in vreemden dienst zoude overgaan, hem gevraagd had ,
of hy niet iemand wist , die bedreevcn was in de
Werktuigkunde en in de Vestingbouwkunde.
D^ Jongeling bloosde! en verklaarde, dat hy van
die voorgeftelde zaaken geen kennis hadt: maar dat hy
echter geloofde, dat hy'bekwaamer zoude zyn om de
eerfte post, welke in 't vervolg mogt voorkomen, waar
te neemen.
De oude Man was hier mede niet te zeer in zyn
fchik; maar genegenheid voor den Jongeling opgevat
hebbende, zeide hy alleen, j,nu, wy fpreeken clkan-
.„ deren wel nader!"
Hier op bleef hy in den Haag, en 'er verliepen wel
veertien dagen, dat hy niets van zynen vriend hoorde,
die ondertusfehen zich beyverd hadt om berichten
Van allerhande vacante posten cn plaatfen intewinnen;
eindelyk ontvangt de Jongeling een briefje van zynen
Vriend om by hem te komen. Hy komt daadelyk. Wel*
nu, zegt de oude man, hebt gy de Courant gelcezen
40 wel die Advertentie uit naam van zekeren algejneenen
Opziener der Gebouwen? Ja, zegt de ander
gy meent zeker deeze: — „Men begeert eenen Jon-
„ geling, die eenige .kennis heeft van de Bouwkunde
en een nette" manier jn het tekenen van platte
„ gronden cn verdeelingen enz."—Maar ik moet met
leedwezen betuigen, dat ik my 'er niet bekvyaam toe
ken
Bet is mogelyk» zeide de ander, maar zie daar,
fe-

C 655 )
federt ik u de laatfiemaal gefproken heb, heb ik alles,
wat ik maar hoorde, dat open was, opnefchreeven,
ik heb 'er bygezet welke kundigheden tot ieder
post vereifcht worden; 'er is vaft wel iets by, dat IÏ
lyken zal; lees dit eens met aandacht naar. Hier op
gaf hy den Jongeling de volgende lyft over.
De burger A. . . jong Kapitein ter Zee, zoekt tot
een goede plaats op zyn fchip eenen jongeling van goede
opvoeding, die redelyk gevorderd is in de Stuurmans
kunst en in het gebruik van de kaarten, en die
hem tevens tot vriend en medegezel zou willen ftrek^
ken.
De burger B... bericht, dat hy eenen eerften boekhouder
aan zyn kantoor noodig heeft. NB. de laatfte,
die overleeden is , heeft genooten ƒ 2000 - : - ï
's jaars.
'£r is een Wyn-rooiers plaats vacant te hier
toe is eene byzondere vordering in de Rekenkunde
noodig.
De burger C...* van zegt, dat daar een Secretaris
plaats vacant is, en men gaarne iemand hadt
van kennis in de Ordonnantiën van het Collateraal,
40fte penning, trouwen, begraaven en verdere middelen,
en de manier van invordering derzelve.
De burger D... voornaam Bankier", heeft een bediende
noodig, die redelyk cyfferen kan, maar die, boven
al, een fraaie hand fchryft.
De Ontvanger van de gemeene lands middelen te...
zoekt een perlbon tot Commis , eenigzins kundig tot
bet ontvangen der penningen van de continueele geldheflingen,
en vooral ook in het opmaaken der gewoone
maandflaaten.
Onder het leezen van deeze lyst floeg onzen geleerden
Jongeling de kleur uit en. in; eindelyk riep hy op
eenen weemoedigen toon uit: het moet zyn, dat-myne
leermeefters my bcdroogen hebben, ik verklaar u, myn
waardfte Vriend ! dat ik tot alle deeze zaaken even
onbekwaam ben, en ondertuffchen heb ik zoo veel geleerd
, en alles wat ik geleerd heb, heeft men my gezegd
, dat van ouds en hedendaagfch voor (lukken
van grondige geleerdheid gehouden is.
Ongelukkige Jongeling , zeide de ander, ongeluk-
Nnnn 3 kjg

C 6-56- )
iig moet ik u noemen daarom, dat de zoo uitgebreide
kennis van weetenfchappen, welke gy bezit, niet
aangelegd is tot eenig meer bepaald oogmerk om der
Maatlchappye van dienst en u zelven tot voordeel te
kunnen ftrekken — misfehien kunt gy Taalmeester in
het Latyn en Griekfch of zoo iets worden, doch daar
toe kan ik althans u van geen nut zyn: het eenigfte
dat ik u raaden kan is dit; word een weekbladfcbryver,
en ziet, dat gy daar mede aan den kost komt.
Clement (dus heette de jongeling) ondernam dit,
en fchreef een politiek of ftaatkundig weekblad met
redelyk goed fuccès, dan door zyne onkunde van.het
tegenwoordig beduur beging hy, nu en dan, misdagen
en maakte verkeerde toepaflingen, zoo zelfs, dat
hy eens in de gevangenis geraakte en een groote
boete betaalen moest.
* * *
Ik vertrouw, dat ieder by het leezen van deeze
vertelling gevoeld heeft, hoe decht de zoon deedt met
zyn geheel dudenten leven door te brengen, wel in geleerde
letteroefeningen, maar zonder plan, zonder bepaald
vooruitzicht, om zich met den tyd in een of
ander vak nuttig en noodzaaklyk te maaken.
Ondertuflchen gebeurt dit maar al te veel, en daarom
moesten Ouders, die zelve niet in de weetenfehappen
opgevoed zyn, wanneer zy hunne zoonen by dezel/e
zetten, vooral kundige en wyze mannen raadpleegen
, en hen dellen onder derzelver opzigt, om
hunne ftudien zoo te regelen, dat de Jongelingen op
hunnen tyd klaar voer hun duk zyn. ——
Vooral is 'er ook dit te leeren uit deeze vertelling,
dat men zich zorgvuldig moet wachten om zyne kinderen'
Grootfche gedachten van hunnen toekomendenftaat
in te boezemen: 'tis waar, de zoon deedt decht,
dat hy op zynen vader, die hem zoo liefhad, met
verachting nederzag, omdat de oude man maar fpykers
verkocht, terwyl hy myn Heer de Student was: maar
was dit niet des vaders eigen fchidd? en daarom brengt
nooit uw jongens in den waan, dat zy, als zy groot
zyn, Burgemeester zullen worden.
TREF-

C 657 )
TREFFEND VOORBEELD BÉIDE 'VAN VADER­
LANDSLIEFDE EN VAN TROUW TE HOUDEN.
Omtrent den jaare 1661. zocht een Cbineefebe Zeeroover,
cox IN CA genaamd, het Fort Zeeland op het
eiland Fvrmofa te winnen. Niet fchieiyk daarin flaagende,
gebruikte, hy den Predikant HAM BROEK , welken
hy met \"rouw en twee kinderen gevangen hadt
genomen, om de belegerden tot overgaaf te vermaanen,
met bedreiging van hem anders te zullen dooden.
Hy, op bevel van den Cbinees , onder belofte van
weder te keeren, maar met vermaaning aan 'tFort om
zich over te geeven, daar heen gezonden, kwam 'er
binnen, en riedt de overgaaf niet alleen af; maar fprak
de belegerden aan om goeden moed te honden. Twee
zyner Dochteren, daar zynde, wierpen zich aan'sVaders
voeten, omhelsden zyne knieën, en baden hem
met traanen niet van haar te vertrekken. Maar hy,
zyns woords, aan COXINGA gegeeven, getrouw,
jukte zich uit haare armen, zeggende: „Myne Vrouw,
„ myne andere Kinders, en veele myner Landgenoo-
„ ten zyn nog gevangen. God verhoede het, dat ik
„ hun leven in gevaar zoude brengen om het myne
,, te redden. Ik heb myn woord van weder te kee-
„ ren gegeeven: ik moet dat houden; en zal het een
„ geluk achten, wanneer ik ten llagtoffer myner Broe-
,, deren geofferd worde! "
Daarop keerde hy naar 'svyands legerplaats te rug.
'tFort, geen ontzet erlangende ,'gaf zich vervolgens
op eerlyke voorwaarden over. Dan, vyf honderd gevangenen,
in verdenking eener Zamenzweering gevallen,
wierden daarna ter dood gebragt; gelyk ook den
braaven HAMBROEK, wien men eerst gefpaard hadt.
ANDER VOORBEELD VAN TROUW TE HOUDEN.
Omtrent het jaar 1420 was ALBRECHT RETLING, tot
de Kaleljauwfcfo party behoojende, flotvuogd van

C

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MANJ
N'. 83.
Bezint eer gy begint:
Want eerst gedaan, en dan bedacht
Heeft HENDRIK in't verdriet gebragt.
LEVENSVERHAAL VAN DEN ONGELUKKIGEN
HENDRIK, WAAR OUDERS EN JONGE LIE­
DEN VRY WAT UIT KUNNEN LEEREN.
I') een der voornaamde Koopfieden van ons Vaderland,
leefde voor korte jaaren een Jongeling, dien
wy. om zyn Familie-naam te verzwygen, Hendrik
zul'en heeten.
Zyne Ouders waren welgedelde lui, die hem een
deftige opvoeding gaven, en geen kosten of moeite
fpaarden om van den knaap een braaf en verftandig
man te maaken.
Toen hy ongeveer tien jaaren bereikt hadt, ontdekte
men reeds uit zyn kinderlyke grapjes dat hy grooten
trek tot de Zeevaart hadt. Alle houtjes en papiertjes,
welke hy vondt, wierden tot fchuitjes, zeilen en vlaggen
verfneeden, zynde deeze en diergelyke fpeelen al
zyn lust en leven.
Twee jaaren gingen zoo voorby, en de kleine man
bleef onophoudelyk by zyn opzet. De Ouders, welke
gewoon waren altoos te zeggen: onze Hendrik zal
11. Deel. Oooo * een

( 66a )
een Koopman worden, zochten den jongen de Zeevaart
wel uit het hoofd te praaten: maar dat kon niet veel
helpen. Somwylen fcheen hy wat toe te zullen geeven:
doch telkens kwam ook zyne oude liefhebbery
weêr boven.
„ Hoor, zeiden de Ouders geduurig, ge kent den
„ ryken koopman wel, die daar tegens ons over in dat
„ mooie huis woont? toen deeze met den koopban-
,, del begon, was. hy een arme jongen en nu rydt
„ hy koets en paarden. Dat komt 'er van als men
4, koopman wordt en goed oppaffen wil, enz. "
Al zulke redeneeringen fcheenen eindelyk onzen
Hendrik aan't wankelen te brengen. Aanftonds wierdt
hy nu, tot groote blydfchap zyner bloedverwanten,
by een braaven koopman beftcld, die ongemeen wel
met den knaap in zyn fchik was. Geen wonder
waarlyk! een vlugge geest, vriendelyke uitkyk en beleefd
gedrag zyn drie hoedanigheden, waar door men
zich by al de wereld bemind kan maaken.
Hendrik wierdt hier als kind van huis behandeld,
en overal, waar wat te leeren was, nam zyn patroon
hem mede. In 'teerde jaar kreeg hy ƒ 40-:-: en vervolgens
ƒ80-:-: Guldens loon. Andere jongens, zyne
kameraden, ontvingen van hunne Ouders veelal nog
zakgeld boven hun verdiende. Hendrik vroeg hetzelfde
van zyn Ouders, en hoewel 't mogelyk beter
ware geweest dat men hem dit geweigerd hadt, hy
verkreeg het ook, met eene eindige vermaaning nogtffans
om op geen kwaade wegen te loopen.
In den beginne vondt deeze vermaaning gehoor:
Doch Hendrik wierdt ouder — woonde nu meer allerhande
gezelfchappen by — wierdt taamlyk drinkzoet,
cn kreeg kennis aan een meisje dat mede niet weinig
toebragt om hem in 't verderf te dorren.
Hadt de arme jongen nu maar regt uit zyne oogen
gekecken, hy zou ligt bemerkt hebben, dat deeze 't
niet wel met hem meende: want zoo lang Hendrik
gefchenken gaf, was Mietje (zoo heette zyn liefje)
vriendelyk en wel: maar gaf hy die niet, dan was zy
onvriendlyk en dwars.— Die het zoo om 't geeven en
fmullen te doen zyn, moet een jongman zich altoos
voor wachten, want dat zullen nimmer goede huishoud-

C 6-6-r )
houdfters te worden. — Om de banden wat ruimer te
krygen, zocht hy zyn troost in'tinei. Hy fpeeide en
won. Hier door nog meer op het fpel verkikkerd,
fpeeide hy nog eens — daarna nog eens-, en nu —verloor
hy alles wat hy bezat. Te laat zag hy thans dat
by 't fpeelgeld geen zegen is. En, om zyn verdriet
wat te verzetten, gelyk hy dat noemde , fpoelde hy
nu met een roemer wyns de zorge van 't hart.
Wat nu in deezen gedaan? zyne Ouders dit voorval te
zeggen, vondt hy niet raadzaam; zyn zaaken aan den
Koopman open te leggen, nog minder. Mietje keerde
hem den nek toe en zyne vrienden ontweeken hem. Zoo
gaat het in de wereld! als wy wat hebben te geeven
is ieder onze vriend : maar moeten wy wat hebben,
dan is niemand te huis. Weinige dagen laater gaf
zyn koopman hem een zak Guldens (*) om na te tellen
, welke een ouder Bediende zoo even van een
Schipper ontvangen hadt.
Eensklaps komt hem in den zin, om, wanneer hy
geheel alleen zou zyn, daar wat af te neemen, en als
dit goed ging, daarvan mecrmaalen gebruik te maaken.
Dat geldtellen was nu recht een kolfje naar zyn hand.
-Hy telde en het geld kwam net uit: maar nu nam.
hy 'er twee Dalers af en verborg die heimelyk. Donkere
gedachten, die hem benauwd maakten, gingen
door zyn hoofd. Het hart klokte hem in 'tlyf. Hy
fidderde als een blad — ftak de hand uit — trok die
weêr terug— zag fchichtig om zich heen — greep nog
eens, en— nu was de d'ieffial volbragt. „De Schip-
„ per is weg, dacht hy, wie zal nu zeggen, dat ik
„ het gedaan heb!"
Die dwaas! hy bedacht zekerlyk niet dat God,
die alles hoort en ziet, het kwaade zelden ongeftraft
laat. Hy telt — telt al weêr — en houdt zich
zeer verlegen. De koopman komt binnen en merkt dit.
Er is maar ƒ 597:-:- zegt Hendrik. De oudere Bediende
wordt geroepen-— ook deeze telt het geld na,
en ziet! 'er is toch niet meer dan ƒ597-:-:
Wanneer men een goed geweeten heeft, kan men
vry door praaten. „ Toen ik het ontvangen heb,
O 0 0 0 2 ,, zegt
• C*) bedraagt altyd 600 guldens.

( 66» )
„ zegt de Bediende) is het 'er geweest. Al moest ik
'er op fterveri, het is 'er geweest, en 't zal 'er weêr
„wezen! ook waren 'er twee Dalers by, en die zyn
„ 'er nu niet." — „ kom kom! riep de koopman,
geef 'er elk een Daler by, dan is de zaak uit den
>, weg. "
Hendrik— begryp eens welk eene (toutheid! — Hendrik
verzet zich hier tegen en zwetst wakker van zyne
onfchuld. „ Dan moeten u beider zakken nagezien
„worden " hervat nu de koopman. Dit gefchiedt': doch
de Dalers worden niet gevonden.. Nu weet men met
langer wat 'er van te moeten maaken. „ Laat ons ge-
„ duld neemen, zegt hun patroon, het zal wel'te
„ recht komen."
Nu was het eetenstyd. Elk gaat zyns weegs.
drik, uitermaten over het welgelukken van zyn diefftal
met zich zelven ingenomen, werpt het hoofd zoo
moedig in den nek als of'er niets gebeurd ware—komt
nu, als naar gewoonte, by den koopman zyn compliment
afleagen — tast naar den hoed — neemt die af -
buigt z ;
ch voorover, en . . . . klingeling . . . . daar
rollen de beide Dajers over de vloer !
De Dief, naar de mode gekleed, droeg een dubbele
kap in den hoed. Daar had hy de Dalers tusfclun
geftooken, toen hy die wegnam: maar het bandje ging
los, en zoo beloonde het kwaad zvn eigen meesier.
Daar was nu 't verraad ontdekt! Hendrik moest met
befchaamde kaaken fchuld bekennen en zich laaten welgevallen,
dat men hem een, twee, drie het huis uitjoeg,
met verbod om den koopman immer of ooit weê.r
over deur of drempel te komen. Gedachtenloos zwierf
nu ons .jonkertje , met zyn goed onder den arm, ftraat
uit ftraat in. Naar het ouderlyke huis om te zien , daaraan
dorst hy niet denken. Toen hy eindelyk weêr wat
op zyn (tuk kwam, wakkerde eensklaps zyn oude lust
tot de Zeevaart weder aan en wierdt thans levendiger dan
ooit. Straks zet hy 'er een fikfchen borrel op en gaat
regelregt een zielverkooper opzoeken, die voornaamlyk
in Amfterdam, altoos by

C 663 )
twaalf guldens boven dien," krygt hyten antwoord.
Om kort te gaan, Hendrik laat zich aanneemen, belooft
binnen agt dagen aan boord te zullen zyn, en ontvangt
vyf en twintig guldens op hand-
Nu dacht onze nieuwsbakken zeeheld eerft recht in
zyn element te zullen komen, en trok vervolgens, veel-
Jigr hilf bezoopen, de drieste fchoenen aan om zich
naar zyne Ouders te begeeven.
; Hier hadt men reeds vernomen, hoe het lieve zoontje
by den Konpman gevaaren was. Dit, en zyn lang uitblyven,
hadt daar in huis alles in rep en roer gefield.
Eindelyk komt de mooie man opdaagen,en vertelt het
droevig huisgezin met al zyn kleuren en fleuren, hoe
de zaaken gefchapen ftonden. De Ouders waren raadloos.
Eerst een dief en vervolgens matroos te worden!
dat was re veel voor het ouderlyk hart: dan, wat kwaad
men den jongen uit dit etn en ander ook voorfpelde,
hy wilde maar nergens naar hooren. Alles wat men
hem voorhieldt, was olie in het vuur. Zyn kist met
goed wordt kiaar gemaakt -4- men zegt elkander wederzydfch
het laaifte vaarwel, endaar fjouwt 1111 onze
jonge heer, meteen kruier achter zich, naar den zeekant.
De fchuitevoerder, dien Hendrik gehuurd hadt, om
hem naar boord overtebrengen, naderde het groote fchip
meer en meer. Hendrik herinner^ zich op dit oogenblik
— zekerlyk'het merkwaardigste van zyn ganfehe
leven — nog eens al het voorgevallene met zyne Ouders,
zynen Koopman, zyne"Mietje en vrienden: en
nu, o hemel! begeeft hem op eenmaal al zyn moed
en vrolykheid. Zyn geweeten ontwaakt. De ftem der
natuur laat zich verfchrikkelyk in zyn binnenfte hooren.
Hendrik wordt week onder 't geval. Nu zou hy
graag zyn' Vader en Moeder nog eenmaal willen fpreeken.
„Waartoe ben ik gekomen," zucht hy by zich
zelven, terwyl hem een paar groote traanen over de
wangen biggelen. „Keer terug, myn vriend! Troept hy
„ plotshngs tot den fchuitevoerder) ik heb no°- iets
„ aan wal vergeeten! " Maar zyn berouw kwam
te Iaat. De fchuit was reeds te verre aan het groote
Ichip genaderd. „ Neen, neen! (fcbreeuwt het fcheepsvolk,
dat rafch bemerkte wat hier omging) niet te
O0003 J j r u g

C 66 4 )
„ rug— niet te rug! De fchurk heeft zoo gewild, nu
„ zal hy, voor den blikfem! ook meê'"— Dit geroep
valt Hendrik als een donder in de ooren. Een
paar matroozen (leuren hem, al vloekend, naar boven,
en voor den braaven Kapitein van 't fchip.
Al te beteuterd om te liegen, kraamt Hendrik hier
ftraks al zyn wedervaaren heel omftandig uit : doch,
hoe ontzette hy zich, toen de Kapitein hem met een
bruske tronie toevoegde: „dat gy zin aan de vaart
„ hadt, kan u niet kwaalyk genomen worden; maar dat
„ gy een dief-egge, een ondankbaar beest en een on-
„ gehoorzaam zoon zyt geworden, dat zal 11 niemand
,, vergeeven, zoo lang gy door uw gedrag niet toont
„ dat ge u gebeterd hebt. Geef maar acht, myn Zoon!
„ wy ïveeten hier met zulke brooddronkene gasten wel
„ raad, en zullen van u ook nog wel een braaf kerel
„ maaken." Hy zweeg, k*erde "zich om, en liet Hendrik
zoo bedremmeld ftaan , dat hem 't huilen nader dan
"t lachen was, en al zyne vrolykheid in een kinderachtige
razerny veranderde.
Nu flocgen alle man handen aan 't werk. Het kanon
buiderde den varïerlandfchen bodem het laatfte
vaarwel toe, cn fchieiyk was het fchip in volle zee.
1
De Kapitein hieldt "Hendrik meer dan anderen in 't
oog, die door deeze oplettendheid onderweegs meer
ilagen dan eeten kr'Vg. En wanneer hy dan vroeg:
„wat heb ik misdaan? " wierdt hem altoos geant-
„ woord: „ durft gy dat nog vraagen? Gy hebt uwen
„ weldoener beftoolen — uwe Ouders den doodfteek
,, gegeeven — uw fortuin met voeten gefchopt, en daar-
„ door u zelven alle deeze ftraffen op den hals gehaald."
Eenige maanden ging de reis naar Oostindieu vry
voorfpoedig: maar nu keerde het geluk hun den rug
toe. Met den nacht verhief zich een geweldige ftorm.
Het fchip verbryzelde tegen een rots, en, toen de dag
aanbrak, dreef het lyk van den ongelukkigen Hendrik
met dat van de meeste zyner reisgezellen naar- den
Indifoben oever.
Zoo jammerlyk kwam een Jongeling aan 't einde, die
'er een Heeren-leven van hadt kunnen hebben.
HOE

C 665 )
HOE NADEELIG HET IS, BANG TE ZYN.
Zekere boer ging met zyne kinderen, Stoffel en Lysje,
uit de ftad van de kermis wederom naar huis. Het
was een herfstdag, en de nevel maakte het reeds vroeg
duister. Onderweg aan eene herberg komende, zeide
de Vader tegen hen, dat hy den herbergier moest fpreeken
, dat zy immers den weg naar hun dorp wel wisten,
en dat zy dus maar op den weg zouden blyven
voortgaan. Dit gefchiedde. Zy waren nauwlyks eenige
honderd (tappen ver gegaan, of zy zagen ter zyde af
in het veld, alwaar een voetpad langs een bofch liep,
iets als vuur op de aarde rondhuppelen. Stoffel, een
vreesachtige jongen, geraakte daardoor in de uiterfte
verlegenheid. Lysje daarentegen, een vrolyk onbefchroomd
kind, lachte hem uit en zeide: ik moet weeten
wat het is; want ik heb van Vader gehoord, dat
men altyd maar moet afgaan op dat gene, het welk
in eenigen afftand en in de duisternis een vreeslyke
gedaame heeft of fchynt te hebben, dat men dan altyd
zal ontdekken, dat het niets is. De broeder beefde
over haare vermetelheid, praatte haar wat voor van
dwaallichten, die de menfehen des nachts op den dwaalweg
leidden, en voorfpelde haar niets minder dan dat
het vuurig ding haar den nek breeken of het hoofd inihan
zoude. Zy liet zich echter door niets wederhouden,
en zeide dat hy maar zou heengaan. Halfdood
van angst zag hy haar na.
Toen zy by het gevreesde verfchynfel was gekomen
vondt zy eenen pakdraager,die ook van de kermis kwam
en met een lantaarn rondom zich iets op de aarde
zocht. Hy zag haar niet zoo dra of verzocht haar,
dat zy hem toch zou helpen zoeken, dat hy zyne geldbeurs
met zyn' zakdoek uitgetrokken en reeds langer
dan een uur vruchtloos gezocht hadt. Lysje, die beter
dan hy op de aarde kon kruipen, vondt die beurs
terttond in eenen ftruik, waar hy de zelve hadt heen
geflingerd. De man dankte haar duizendmaal en gaf
haar een fraai gefchenk voor haare moeite. En dewyl
zyn weg door haar dorpje ging, wandelde zy in zvn'
gezelfchap naar huis.
Niet lang daarna, kwam haar Vader ook te huis.
Zy

C 666 )
Zy verhaalde hem het gebeurde, 'en hy prees haaren
moed. Inmiddels wierdt het middernacht, en St*ff-l was
er nog niet. De Vader was den weg langs «esaart
cn Lysje het voetpad, en beide hadden hem niet gevonden.
Dus begonnen zy te vreezen dat hv een
ongeluk mogt gehad hebben, en gingen met'de lantaarn
Omtrent eenige honderd flappen buiten het dorp gekomen
zynde, hoorden zy op een kleinen affland iets
? k e
T
, K Z y V>
T n
derwaara, en vonden
•Stoffel in een diepe moerasfige floot, waaruit hv zich
zelven niet kon helpen, vol modder, en zyn banden
c h t d o o r d e
c /ff' doornftruiken gekwetst. - Wel
Stoffel! nep de Vader toen hy 'e/hem uittrok', hoe
zyt gy hier gekomen? Ach Vader.' zeide hy, toen
Lysje my hadt verlaaten, liep ik van fchrik gedreeven
ai voor £ n zag geduurig om naar het.vuuriee ding,
cind e,
.y k ,chee
n "
ï L W
a t e l 0
ri
u J
°Pen en telkens
nader te komen: hierdoor geraakte ik geheel van den
e
8 a
e n
*> n
n o
J
S voor de laatfte maal omzieH e, viel
alt in de floot: ik poogde om 'er uit te komen, maar
ak greep geduurig in de doornen. Zie eens Vader'
bitterlyk te fchre'ën.
^ e
Vr eV
, enS
b e g o n l l v ,
*Si/r„ "i T e h e m z e e r
- M a a r h o e
kwaad was
Stoffel op zich zelven, wanneer hy hoorde, hoe gelukkig
zyne zuster door haare onbefchroomdheid W We. st
was! In her n a a r huis gaan herhaalde de Vader zvne
oude gewoone les, dat men gerust moet kt gaan op
alle vreeslyke gedaanten.
& F
Te Groningen , by W. Z UI D E M A. 1708.
en te Amfterdam by H. KEYZER
en verder alom te bekomen. *

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
«sssssssssssss:*
N r
. 84.
«EN PAAR WOORDEN OVER DE GESCHIEDENIS
VAN DEN ONGELUKKIGEN HENDRIK. IN
HET VOORIG NUMMER BESCHREEVEN.
"War zegt gy van die gefchiedenis, tnyne jongs
Vrienden! Hebt gy het levensverhaal van den ongelukkigen
Hendrik zonder aandoening kunnen leezen?
cn, dat zwaarer weegt, heeft u zyn voorbeeld ook
•wat geleerd? Deedt Hendrik 'er, naar uw inzien, wel
aan, dat hy op fleehte gezelfchappen ging—alles by
eene lichtekooi opzette — fpeeide en dronk— een diefftal
beging —zich zoo geheel en al verliep, eh de liefde
zyner Ouderen nevens de goedheid van zynen Meester
zoo ondankbaar beloonde? . . neen, dat deedt
Jiy zeker niet. Hy hadt dat kwaad gezelfchap moeten
fchuwen, dan hadt hy waarfchynlyk die andere mis-,
daaden niet begaan. Gy ziet hier op een nadruklyke
Wyze, hoeveel 'er aan gelegen zy om zich voor den
eerften misftap te wachten. De eene ondeugd brengt
de andere voort. Hendrik heeft dit ondervonden. W s
de goede God, door den diefftal te ontdekken, niet
tutTchen beiden gekomen, hy hadt naderhand mogelyk
vier, vervolgens zes of agt Dalers weggenomen, en — eindelyk
ontdekt—waarfchynlyk aan*cTê galg moeten llerven.
Spiegelt u aan het voorbeeld van den armen jongen.
Eert uwen Vader en uwe Moeder, 'tzv gy by hen in
huis woonen of uw voeten onder eens anderen tafel
moet fteeken. Zyt hunne lesfen gehoorzaam : en denkt,
het is enkel liefde voor mynen welvaart, waar ze uit
voortkomen.
H. Deel, Pp pp Hebt

668 >
Hebt ge ontmoetingen, in welke gy niet weet boe
u te moeten gedraagen, gaat dan, eer gy andermaal
in die zelfde omftandigheden komt, met uw lieve Ouders
of met andere braave menfehen daar over raadpleegen.
De goede God zal uwe openhartigheid met
een gelukkig leven vergelden.
Is deeze gefchiedenis merkwaardig voor jonge lieden:
zy is dit tevens voor u, 6 gy Ouders, Voogden
en Opzieners der jeugd! Onze Hendrit heeft het ongetwyfeld
flecht laaten leggen; maar wie zou daartoe
wel de eerfte aanleiding gegeeven hebben? Wat dunkt
u, hebben de Ouders 'er wel aan gedran, dat zy volltrekt
een* koopman van den jongen wilden maaken,
zonder eenmaal te bedenken waartoe hy den meesten
lust en bekwaamheid hadt?
Van een ftuk hout kan men maaken wat men wil,
tafeis, ftoelen en banken: doch een redelyk menfeh is
geen ftuk hout. De menfeh is van natuur hier —of
daartoe beftemd, en. meestal geeft de Schepper den
Ouderen in de kinderlyke fpeelen eenen wenk, om daaruit
hunne gefehiktheid en beftemming af te leiden.
Hadden Hendriks Ouders hier op gelet en 'er naar
gedaan, zy zouden hun' zoon tot den zeedierst opgebragt
hebben, en Hendrik zon veelligt een braaf kerel
zyn geworden. Wanneer een kind twee jaaren lang,
gelyk Hendrik, tot een of ander beroep geneigd blyft,
mag een Ouder dit niet ongemerkt voorby laaten gaan 9
zo hy waarlyk het geluk Van zyne kinderen wil bevorderen.
Hendrik was met een enkele zeetogt niet
bedorven .geweest: mogelyk was hy daar door op andere
gedachten gekomen, en dan hadt hy nog altyd
koopman kunnen worden. De zoon van een zeker
Heer, by my bekend , wilde nergens toe deugen en
met alle geweld Snyder of Kleermaaker worden.
De verftandige Vader ftoorde zich niet aan de praatjes
van de menfehen"'•maar liet zyn' zoon een veertien
dagen op de fnyders-tafel arbeiden. Spoedig kreeg
de jongen toen een' tegenzin in zyne liefhebbery. Na
lang bidden nam de Vader zynen zoon wefir in huis.
De knaap wierdt ter fchool befteld, paste nu veel beter
op dan voorheen, en ftaat thans by 't algemeen
als een verftandig man te. boek.
Waa

c 6*9 y
Was Hendrik by zyne keus gebleeven, wat zou 'er
aan verlooren geweest zyn, zo hy een zeebonk geworden
w; s i De zeedienst is een zoo achtingwaardig beroep,
as er zyn kan. Zonder Matroofen en Zee-officieren
kan ors Vaderland niet behouden blyven: en
het is aan deezen, dat het zelve een groot deel van
zyn behoud tot nu toe te danken heefi. De verftandige
acht den man niet om zyn beroep; maar het beroep
om den man. Een ryk Koopman met een Hecht
hart zal met geacht worden, omdat hy juist ryk en
een koopman is: even zoo min zal een 'Zeeman, zo
ny anders een eetlyk hart in 't lyf heeft, veracht
T/°j °T dat h y J
u i s t e e n a r m m a t r
'
oos :
s: want bet
Kleed maakt den man niet. Die tot een Zeeman m
« wieg is gelegd, zal nooit een goed koopman of
lredikant enz. worden. Gv hebt wel eens gehoord
of geleezen van Micbiel Adriaansz. de Ruiter?
Deeze held hadt eerlyke maar armoedige Ouders. Men
bedelde den jongen Micbiel op een lyrtflager's baan;
maar hier wou de knaap geheel niet om'lyk/Hy moest
naar zee. Het gefchied'de. De Ruiter wierdt bootsmansjongen
Hy paste voorbeeldig op: en wat ;
s het
gevolg geweest? . . . Deeze zelfde Micbiel Adriaansz.
de Kuiter is met alleen een uitmuntend Menfeh. Burger,
Kristen, Echtgenoot en Vader, maar ook de
grootlte Admiraal ter zee geworden , dien Nederland
immer gehad heeft. Hadden de Ruiters Ouders gelyk
die van Hendrik-gehandeld, wie zal zeggen dat die
HenTrikT n
^ Z
° U g e m a a k t h e b b e n d a n o n z e
Alle die hunne kinderen liefhebben en hun wezeniyk
heil willen zoeken, mogen dit een en ander wel
eens bedenken, en dan vooral eens leezen het boekje,
dat door de Maatfchappy Tot nut van 't Algemeen omtrent
dit ftuk is uitgegeeven, getyteld : PRYSVER­
HAND EL IN o op DE v KAAG: -waaraan zullen Ouderen
beft kunnen weeten tot welke Ambachten of Handwerken
hunne zoonen , volgens hunne geiiartbeid (genie)
behoor en opgeleid te worden? gedrukt te Amlierdam en
alom voor 4 duivers te bekomen.
Pppp 3 * WAAR-

C 6> )
WAARDE LEÈZERSÏ
Het zal u veelligt niét onbekend zyn, dat 'er in ons
Vaderland verfcheidene Maatfcbappyen zyn; beftaande
Uit een aantal menfehen, die zich famen verbinden,
om het voordeel van hunne medemenfehen te bevorderen:
van zoodanigen aart is, b. v. de Maatfcbappy
tot nut van 't Algemeen, die u dit weekblad, en andere
nuttige gefchnften, levert. ——- Gy zult misfehien
ook wel eens gehoord hebben, dat die Maatfcbappyen
fomtyds Prysvraagen uitfehryven, en iedereen, die de
bekwaamheid heeft, uitnoodigen, om dezelve te beantwoorden;
en dat zv dan aan die fchryvers, die de
beste antwoorden inleveren, gouden en zilveren Eerpryzen
fchenken. —

( fyl )
wel zyn 'er toch veele menfehen in de wereld, die brood
der fchaarsheid eeten, of nauwlyks zoo vee! hebben als
noodig is, om hunnen honger te ftillen, en hunne naaktheid
te dekken. Het beantwoorden der voorgeftelde
vraag zal ons de beste middelen aanwyzen om van dit
kwaad bevryd te blyven.
Elk Kriften weet dat GoD de Regeerder der geheele
wereld is, Ps. 103: 19. Dat rykdom en nrmopde dus
ook van GOD ons toekomen, wantr/s HEERE maakt
arm, m Hy maakt ryk, 1 Sam. 2: 7. God is de geever
of eerfte oorzaak van al het goede, Jak. 1: 17.
Hebben wy dus een ruim beftaan in de wereld, wy
hebben het GOD te danken; of wenfehen wy het ta
verkrygen, wy moeten het van Zvnen zegen verwachten;
want de zegen des HEEREN maakt ryk. Spr.
io: 22.
Doch offchoon dit eene zekere waarheid is, moeten
wy echter geen ruim beftaan in deeze wereld, zelfs
geen nooddruft, zonder middelen verwachten. Wy
moeten niet denken, dat de raaven ons brood zullen
brengen, of dat het voor ons uit den hemel zal
regenen! neen, God geeft het den menfeh door gepaste
middelen, welke de menfeh verpligt is in acht te
neemen; en deeze middeLn moeten wy nu aanwyzen.
fn 'talgemeen is hier toe noodig, vooreerst dat men
met verftand en oordeel in zyn beroep te werk gaa.
Men moet genoegzaame kundigheid hebben van het
beroep dat men waarneemt, en het met goed overleg
uitoefenen; zonder dat is het niet wel mogelyk dat iemand
veel geluk in 't zelve zal te beurt vallen. Stel
eens een onkundigen ambachtsman en koopman, die
zonder verftand en oordeel hunne zaaken waarneemen,
wie zal hun beftendig neering gunnen ? zullen zy hunne
zaaken ook niet ligt in de war brengen? Is iemand
zulk een arbeider, wie .zal hem gaarn in zyn werk begeeren
? Is hy een fchipper, hoe ligt zal hy miszeilen of
ftranden? Is hy een boer, hy zal m>t half zoo veel
van zyn land en vee maaken, als een ander. — De wyze
Salomo heeft dit in zyn tyd ook al geleerd, wanneer
hy zegt: daar is een die verteerd wordt door ge.
bre^ van oordeel, Spr. 13: 23b. „ Hy heeft gebrek aan
M !py ze
z e e n
s C g§ de Kanttekenaars van den grooten
Pppp 3 Bi-

( *7* J
„ Bibel,) om dat hy geen verftand van landbouwery
„ heeft, of geenen goeden regel houdt," —
Elk wie dan gelukkig wenscht te zyn in zyn beroep,
moet naar genoegzaame kennis van het zelve
trachten, en met wysheid te werk gaan. Hier toe behoort
ook in 't byzonder dit; dat men niet ftyfzinnig
zy, maar alle vooroordeelen aflegger men moet, in
veele gevallen, verftandig beoordeelen, en daadlyk beproeven,
wat nuttigst en best is; en nimmer denken:
dat iets daarom voordeeligst is, om dat men het van
ouds zoo gewoon was te doen, en om dat het onze
ouders, en ons, zoo geleerd is. Hier geldt ook, gelyk
in veele gevallen: beproeft alle dingen, behoudt bet goede.
Het tweede algemecne middel ftel ik het gebed te
zyn. Gy hebt niet om dat gy niet bidt, zegt Jakobus,
Kap. '4: 2. Maar die bidt, die ontvangt Luk.' li: 10.
Aan 's Heer en zegen is 't al gelegen, zegt het fpreekwoord,
en die zegen maakt ryk, zagen wy ftraks.—
Onze Znligmaaker beeft ons uitdruklyk gebooden te
bidden: Onze Vader! — ons dagelykscb brood geef ons
beden. Matth. 6: Agar bad ook, dat God hem geen
armoede wilde geeven, Spr. 30: 8.
- Nu zullen wy de meer byzondere middelen befchouwen,
welke, nevens de algemeene, volftrekt noodig zyn,
om een eerlyk, ruim, of genoegzaam beftaan in de
wereld te hebben. Tot deeze middelen breng ik de
Naarftigbeid en de Spaarzaamheid.
De Naarftigbeid beftaat hier in: dat men met aanhoudende
vlyt en yver zyn beroep waarneemt. Een
naarftig menfeh ilaapt niet te lang; hy fchat zyn' tyd
te dierbaar om dien nutloos te verfpillen; hy neemt
wel eens eene maatige uitfpanning, wanneer zyne omftandigheden
het toelaaten, maar daarna begeeft hy
zich, met vernieuwde lust en kracht, vlytig by zyn
werk. Hy draagt zorg, dat alks op zyn' tyd gefchiedt:
dat heden gevoeglyk gefchieden kan, fielt hy niet tot
morgen uit. — De luiaart, in tegendeel, heeft altoos
tyd genoeg: morgen —morgen! wil hy dit of dat doen,
en komt de volgende dag, dan heeft hy weêr honderd
beletfelen; en zoo is hy altyd met zyn werk
ten achteren.
Dat nu de naarftigbeid een noodzaaklyk middel is
i • om

C 672 )
om eene goede koftwinning te hebben, is zoo Waar
als de dag. Immers, daar de naardige in één' dag zoo
veel afdoet als een luiaart in twee of drie, zoo moet
volgen, dat by ook zoo veel meer. wint. De naarfh'ge
heeft alles op orde, maar de zaaken des.luiaarts loopen
m de war. Door één' dag 'te verzuimen kan het
koorn of hooi van eëft traagen boer op 't land bederven;
dewyl het weêr wisfelvallig is. Een luie fchipper,
die van daag een' goeden wind verzuimt om uit
te zeilen, kan morgen door tegenwind belet worden,
en dus foms eene geheele reis in 't achteren geraaken.
Eene vrouw, die niet naarftig is, zal de kleederen
'verfcheuren laaten; want „zy wil die morgen
naaien of doppen, en dit uildel duurt vaak zoo lang
tot dat zy onherdelbaar zyn.
Leest de fpreuken van Salomo en 'gy zult zien dat
die wyze man tegen geene menfehen derker uitvaart
dan tegen luiaarts en zotter. Hy zegt inzonderheid van
den luiaart, dat de armoede bem overkomen zal. Spr.

C 4 )
een zeker wys man: Een onnut ding is duur al kost bet
Weinig De fpaarzaame heeft zyn geld niet te lief om
'het uit te geeven wanneer het noodig is, en zyn pligt
het vordert; hy geniet vrolyk en dankbaar het geert
hy tot zyn nooddruft en verkwikking behoeft., maar
hv betracht inÏalles de maatigheid, als in eeten, drinken,
kleederen, huisraad, en vermaaklykheden. De
fpaarzaame zoekt , met een goed overleg, te befpaaren,
alles wat hy met een goed gevveeten befpaaren
kan: hy kan niet veeleu dat 'er voor een oortje onnut
verlooren: gaat.
Dat nu de fpaarzaamheid even zoo noodzaaklyk is
als de naarftiiheid, om een taamlyk goed beftaan in
de were! t te hebben, zal niet noodig zyn breedvoerig
te bewyzen. De zaak is van zelf klaar: want wat
helpt het' als men een ryklyk inkomen verdient,'en
het weór onnut verfpilr? Al heeft een verkwister ook
groote fchatten, hy raakt-ze doorgaans kwyt, en 'er
zyn veele menfehen die door fpaarzaamheid en naarftigbeid
veele goederen verkrecgen hebben. Ons Vaderland
is eertyds door het beoefenen van d- aangeweezene
middelen,! bloeiend, vermogend, en onrzaglyk geworden;
maar door luiheid, weelde, overdaad en verkwisting
. zullen geheele volken verarmen en ie gronde gaan*
Dir alles leert de natuur der zaak en de ondervinding.
Ziet daar de befte middelen, om, op eene eerlyke wyze.
een ruim of genoegzaam, beftaau in deeze wereld te
hebben !
Vraagt men ondertusfehen, of bethimmergebeurt,dat
iemand , die deeze middelen in acht neemt, tot armoede
vervalt? ik antwoord: dat offchoon hef al eens gebeurde
. dit echter niet wegneemt, dat de 'aangeweezene middelen
de allergefcbikfte zyn om dit ongeluk voor te komen.
Of kan men wel beter middejen uitdenken? 'tls waar,
men kan nog wel meer middelen opnoemen, die daar toe
dienen kunnen, als vriendelykheid, befcheidenheid, en
een goed leversgedrag, « maar dan kunnen de eeistgenoemde
middelen toch nimmer gemist worden om dat
oogmerk te bereiken.
Te Groningenb v W. Z U I D E M A . 1798.
.en te Amfterdam by H. REYZER,
en verder alom te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR D E N ZOO G E N A A M D E N
GEMEENEN MAN.'
N'. 85.
IETS O V E R DE ZONS- EN MAANS
VERD U I S T E R I N C E N .
"Weinige zyn 'er, die maar eenigzins leezen kunnen,
en zich met geenen Almenak voorzien, al moest
liet dan ook maar een vier duitfche wezen. Zoo iets
is al meê het eerde, dat men in zyne bibliotheek
piaatsr, en byna in elk huisgezin aantreft. In elk tvdwyzertje,
hoe klein het ook zyn mag, komen echter
al wonderlyke dingen voor. - Men ipreekt daar van
zons verduisteringen, maan-eclipfen, en wie weet wat
met al meer; - Ik zal het overige maar dilzwygend
voorby gaan, om dat ik thans voorneemens ben, u
enkel over het eerstgenoemde te onderhouden; en u niet
gaarne door zoo veel vreemde woorden verveefen wil.
Maar zulks verontfchuldigt u geenzins, om nimmer
ook eens om het andere te denken; want ziet! het
«aat toch maar in het geheel niet aardig, als men boeken
leed, en niemand recht na vertellen kan, wat men
zoo al geleezen heeft. — Doch ter zaake! - Voorleeden
jaar Iaast gy in uwen almenak, dat 'er zich op het
aardryk vier eclipfen, twee aan de zon en twee aan de
maan vertoonen zouden, waarvan men, inonsNeêrlandeéne
.aan de zon, en ééne aan de maan zou kunnen
waarneemen. Van dit jaar leest gy insgelyks van vier
verduisteringen, en dat wel juist weder van twee aan de
zon cn twee aan de maan; doch de almenaks-fchryver
verzekert 11, dat geen van alle voor u zal te kyken
zyn, en hier in kunt gy hem vry wat beter geloo-
II. Deel. Q q q q v e n >

( 6 76 )
Ven, dan wanneer hy u het goed of flegt weêr voorzegt.
Van deeze zons- en maan verduisteringen wil ik u nu
de oorzaaken leeren kennen, en u te gelyk volkomen
overtuigen , dat zy nimmer voortekenen en aanzeggingen
van aanftaande rampen of onheilen, noch van
te gebeurene wonderen , zyn kunnen; maar dat zy
veel meer, als zeer natuurlyke en aan vaste regelen
gebondene gevolgen, in den lo< p van de zon, de maan
en onzen aardkloot haaren oorfprong hebben. —
Gy zult toch wel eens waargenomen hebben, myne
Vrienden! dat, offchoon de lucht helder is, de zon
ecVer fomtyds haar fchynfel verliest,"en dat dit dan
zoo niet in eens, maar aikngskens in zyu werk gaat.
Meéstty'ds verheft zy 'er ook maar een gedeefe van,
en het is zeer zeldzaam, dat zy geheel verdonkerd wordt.
— Denkelyk hebben veelen uwer dit verfchynfel wel
eens, door een boven de lamp zwart gemaakr glas,
of door een klein gaatje, dat men met een fpeld of naald
in het papier prikte, of ook wel in een emmer met
water, waarin zich het beeld der zon vertoonde, van
wat nader by bekeeken; want de fterke glans der zon
wordt daar door aanmerklyk verminderd, vvelke niet
wel toelaat, dat men 'er zoo maar met het bloote oog
in zie. Ook zal het u, onder het neemen van die
proef, wel zyn voorgekomen, dat her in zidk geval
even eens is, als of 'er een zWarte fchyf van het westen
naar het oosten in de zon rukte. En juist dit
verfchynfel is eene zons-verduistering, en die zwarte
fchyf is niets anders dan onze maan, welke het licht
der"Zon aan ons gezicht onttrekt. Let maar eens wel
op; en ge zult zien of ik het niet recht hebbe.
Nog nimmer heeft men die donkere vlek in de zon
waargenomen, of zon en maan wierden op eene zelfde
plaats aan den hemel gezien; het was altyd op
eenen dag, op welken men zegt, nieuwe maan te hebben;
als wanneer de zon en maan zich altyd aan den
zelfden kant van den hemel bevinden, daar zy integendeel
wanneer het volle maan is, tegen elkander
over (laan. —- Ook heeft men opgemerkt, dat de zon
haar licht niet op alle plaatfen van den aardbol op den
zelfden tyd, noch in eene even groote hoeveelheid,
voor ons oog verliest; en dus kan het geene wez-mlyke

C *77 )
lyke beroovtng van licht zyn, dewyl alle menfehen»
waar voor de zon zichtbaar is , het dan te gelykér >yd»
en even tterk, zouden waarneemen, maar het is noodwendig
een digt en fchaduwachtig lichaam , dat tuffcheft
ons gezicht en de zon doorgaat, en aan de zonne*
ftraalen geen doortogt verleent; en dat zoo ver van
ons af fchynt te zyn als de zon zelve, offchoon het
gebeuren kan, dat het veel digter by ons is, en zulks
alleen door den al te grooten afltand veroorzaakt wordt;
zoo als het wel eens gebeuit, dat wy twee boomen,
welke op eenen aanmerklyken afltand gezien worden,
even ver van ons af rekenen, en evenwel, als wy nader
by komen, bemerken, dat hunne plaatfen zeer
veel van elkander verfchillen. .
Dewyl zich nu dit lichaam, voor ons oog, op de
zon als een ronde fchyf vertoont, zoo fpreekt het van
zelve, dat het ook eene ronde gedaante moet hebben,
-s— Eu doordien de maan van het westen naar het oosten
voortgaat, en juist in dat tydftip, waar in de zon
haar licht fchynt te verliezen, tuflchen de zon en onze
aarde komt , en daarenboven voor ons de gedaante
eener ronde fchyf heeft, (gelyk men zien kan, wanneer
de maan vol genoemd wordt); zoo blyft'er geen
twyfel over, of de maan is het zelfde digt en donker
lichaam, het welk geene zonnellraalen doorlaat, en ons
dus voor een' tyd van bet zon-licht berooft. —
• Derhalven is eene zoogenoemde Zons.-verduhtering
niets anders, dan eene bedekking der zon, door toedoen
van de maan, die ons op den aardbol, of ten eenemaal,
of flechts voor een gedeelte, het licht van de
zon onttrekt, in eenen tyd, waarin anders de geheele
zon door ons zou gezien worden, -r Eene zoodanige
verduistering kan dus ook maar alleen door de tuffchenkomft
der maan ontdaan, dat is, wanneer zich aarde,
maan en zon juist in ééne regte lyn bevinden;
waar door veroorzaakt wordt, dat de zonneftraalen niet
op de aarde kunnen vallen, en daarom de zon, offchoon
zy ten tyde der verduistering even zoo goed
als van te vooren fchynt, en ook op andere plaatfen
der aarde in haaren vollen luifter gezien wordt, fommige
menfehen duider of zwart voorkomt; dewyl men
het donker gedeelte der maan, dat onder de zon daat,
Q.qqq a voor
i

( 6 78 )
voor de zon zelve aanziet. — Rygevolg is de verduistering
der zon flcchts fcliynbaar, en 'kan eieenlyk
geene verduifrering, maar wel eene bedekking, jut' liever
eene verduistering der aarde genoemd worden: de
zon fchynt alleen in onzen tuin niet, en dat gebeurt
wel eens meer, wanneer de lucht met dikke wolken
bezwangerd is, die evenwel nimmer in de zon zelve
eeinge verduistering kunnen veroorzaaken. —
Verlangt gy nu van eene zoodanige verduistering
«ene zinnelyke voorftelling; zoo doet uw eenoog toe,
en houdt tuflchen het ander en de zon eenen kleinen
bal op zekeren afftand; dan zult gy gewaar worden,
dat men met dien bal, indien deszelfVafftand van het
oog niet zeer groot is, de geheele zon bedekken kan,
INeemt gy echter den afftand grooter, dan kan bet gebeuren,
dat gy rondom uwen bal eenen ring of uititeekenden
rand van de zon ziet, en beweegt gy hem
een weinig ter zyde, dan zal flechts aan den'eenen
kant de rand der zon daardoor bedekt worden. In het
algemeen zal uwe waarneeming daarop uitkomen, dat
öe bedekking der zon minder wordt, naar maate gy
oien bal verder van uw oog verwydert. — Doch wat
meent gy nu wel, dat onze maan is? Denkt gy, dat
zy iets anders dan een zoodanige bal zy? —.— Zyis,
wel is waar, onbegrypelyk grooter dan een klein bolletje,
dat men tuflchen zyne vingeren kan houden,
dewyl zy, volgens de berekening der Sterrenkundigen,
flcchts vyftig maaien kleiner is dan onze aarde: maar zy
is ook op eenen onbegrypelvk grooteren afftand van ons
oog verwyderd. — Evenwel is die afftand niet altyd
de zelfde; want de kieinfte is 27, de grootfte 39 maaien
grooter dan de middellyn of de dikte onzer aarde,
en naar maate dezelve, ten tyde der verduistering,
kleiner of grooter is, wordt ook of de geheele zonnefchyf,
of flechts het midden daar van, zoo dat 'er
rondom een verlichte ring overblyft, voor ons oog
verduisterd, volmaakt op de zelfde wyze, als door
middel van dien kleinen bal gefehieden kan. — W a n ­
neer de maan verder ftaat, 'is de verduistering kleiner.
— Gebeurt het echter, dat de maan de zon meer aan
de eene dan aan de andere zyde voorby gaat, zoo wordt
ook flcclns de rand der zon aan den eenen kant donker.
Hier

( 6 79
Hier uit begrypt ge, dat liet zeer wel mogelyk zy,
dat de geheele zon voor uw oog verduisterd wordt
ot dat er eene totale of volkomen zons-verduistering"
plaats hebbe. — Want hoe groot of klein onze aarde
zy, dat doet hier mets ter zaake; „ het komt hier
alleen op ons oog, de grootte van de maan en zon
en haare afftanden van den aardbol aan. - Indien men
immers, door eenen kleinen bal op eenen korter afftand
voor ons oog te houden, de geheele zon kan
bedekken; waarom zou dan de maan, dat een zoo
veel grooter nchaam is, niet het zelfde doen kunnen
kot" ^ ? a 0 C n e c h
V ; s
d''^ S^eg Mn onze aarde
komU ~ lin dat zy indedaad zoo digt, en in zulken
ond ,
elvhid"in k
° mCn d a C Z
,' f lS
S^ureVkan, heeft S
ondeivinding reeds meer dan eenmaal, onder anderen
nog geduurende onze eeuw, geleerd. - Die gebeurenis
was al te aanmerkiyk, myne Vrienden! o/e by
deeze gelegenheid nog niet het een of ander van tl
zeggen; _ zy viel den ia van Bloei-maand (MeO 1706
voor, en dus zult ge waarfchynlyk uwe ouders 'er
we! eens over hebben hooren fpreeken
De zon was op de meeste plaatfen van Europa voor
menton l f?*"* 6
» ° P
/ e n i
, g e
verduisterd! en
men kon de fterren aan den hemel zien. Zelfs w M
midden op den dag, de duisternis op veelfphaS»
waar eene yoikmtne zo,,s-verduister,ng ftand P
'r en*
zoo aanmerkiyk, dat zy noch naar eene fchemfSL'
noch naar eenen nacht geleek; zy was van eenen bvzon'
m i
deT Men tUf^Tt " f t e
" v
yf minuuten aaXu"!
oen. Men kon noch leezen noch arbeiden nauwlyks
kon men elkander kennen; zoo dat men tThet
omftecke,, vankaarfen genoodzaakt wierdt. SCHEUCH-
«ne ftad in Zwteerlj£?%g.
b y n a
v i e r t r e d e
Z r\ -ï T" °P " geene menfehen
onderfcheiden kon. Ook fchikte zich alles, als of de
avond begon te daalen. Alle de vogelen,'de zwalï
wen n,et uitgezonderd, lieten zich neder;' de naci£
gaal begon te zuigen en de vleérmuis kwam te vool
fchyn. De bloemen in de tuinen, als de tuh en T«
toen ter tyd bloeide», flooten zici, weder L De luct
werdt rood aan den gezichteinder. De dauw vieï
en in het westen zag men eenen kleinen nevel; daar
Q « a
3 ech-
)

( 68o >
echter nief9 diergelyks in her oosten befpeurd wierdt. —
Voor dat deeze zons verduistering voorviel, fprak men
in de verhchtfte deelen van Duitfcbiand van enkel vergiftende
nevel-dampen, welke onder de verduistering
zouden ter aarde vallen; daarom dreef men het vee
met de grootlle zorgvuldigheid naar den Hal, men dekte
de bronnen toe, en floot zich zelve in afgelegene
kamers op. — Alles, wat de Wysgeeren daar tegen
zeggen konden , was vergeeffch. On lertusfchen namen
de Sterrenkundigen dit zeldzaam verfchynfel met inwendig
genoegeti waar; en de gevolgen leerden, dat,
zich de metste menfehen voor harsfenichimmen hadden
bevreesd gemaakt. —
Ziet daar dan een bewys van de mogelykheid eener
volkomens zons-verduistering, en te gelyk een aanmerlyk
voorbeeld, om tot de onfehadelykheid der gevolgen
van dusdanige verduisteringen te befluiten. —' Derhalven
leert zoo wel de onlervinding als de reden,
dat er totale zons-verduisreringen kunnen voorvallen;
offchoon zy, wegens de geringe breedte der maau-fchaduwe,
zeer zeldzaam, enVelniinder dan gebeele oftotale
verduisteringen der maan, op een en de zelfde plaats
van waarneeming kunnen gezien worden. Zoo zyn,
by voorbeeld,volgens de berekening van DU VAUCEL,
van het jaar 1770 tot 1900, te Parys 59 zonsverduifteringen
zichtbaar, en echter bevindt zich daar onder
geen eene gebeele; alleen zal die van den 9 van Wynmaand
(Octoberj 184.7 ring-vormig verfchynen.-
(*; Vervolg in een volgend nummer.)
DE EELOONDE DEUGD.
In eene der groötfte'Steden van Duitfcbiand woonde
voor weinige jaaren een arm, vaderloos, doch fchoon
en welgemaakt Me ;
sje, de dochter van eenen arbeider.
Zy leefde met haare Moeder kommerlyk, doch eerlyk,
van de geringe verdienden van wasfchen, naaien en
fpinnen, in een kleine bouwvallige hut: — tegenwoordig
leeft zy a's een deftige Vrouw in de beste omftandigheden.
— Haare bevallige geftalte trok de aandacht
van zekeren Vorst. Hv gaf haar, onder belofte van aanzienlvke
voordeden, zvnc genegenheid en verlangen te
J
ken-

C 681 )
kennen. Hoe veele van haaren ftand zouden hier niet
fflet beide handen toegegreepen hebben, denkende:„op
deeze wyze kom ik tot een' hoogen ftaat, en dan kan
ik myne Moeder helpen: — uit hoofde myner armoede
zal men my gewis nu vergeeten; maar dan kan ik
m 't vervolg een aanzienlyk huwelyk doen." Hoeveel
voornaame en mindere vrouwen zouden dit aanbod voor
een groot geluk gerekend hebben! Maar geheel anders
ge.iroeg zich dit eerlyke Meesje. Zoo dra de Vorst
haar tot zich' hadt laaten roepen en den voorflag gedaan,
antwoordde zy vrymoedig: Uw Vrouw kan ik
worden; en om uwe Hoer te worden, daartoe ben
ik, by alle pyne armoede, te groothartig. — Misfehien
heeft de Vorst wel nooit zoodanig een antwoord op dergelyk
voorftel gehad. Dan! hoe dit ook zyn moge, het
gerucht van dit voorval verfpreidde zich raseh door de
Stad Elk rechtfehapen man prees dit braave Meisje;
en het bewoog een aanzienlyk Burger haar zyne hand
aan re bieden. Deeze lloeg zy niet af; maar leeft daardoor
tegenwoordig in ombekrompene, en wenfehelyke
omftandigheden. Zou zy wel zoo gelukkig zyn
geweest met een' Vorst?
ZOMER-AVONDLIEDjE VAN EEN LANDMAN.
Wyze: Ps. 65.
T *
Xk zit hier onder 't groene lommer,
En zing myn avondlied.
Ik leef bevryd van angst en kommer:
Ik weet van geen verdriet,
'tls God, die door zyn liefdezorgen,
My 't noodig goed befchikt.
Zyn goedheid bleek my in deez' morgen J
De fJaap had my verkwikt,
a.
Myn «-orte'duifje riep my wakker;
't Was vyf uur naar myn klok;
Ik moest toen fpoedig naar myn' akker}
Ik had 't van daag wat drok.
Eerst dankte ik God voor al het goede,
Genooten in den nacht; ft

C 6> 4 )
Ik prees Hem voor zyn trouwe hoede,
En bad om hulp en kracht.
3 -
Ik mogt myn werk met vreugd verrichten;
'. Het ging my taamlyk goed;
De landman is by 't korenzichten,
Toch doorgaans welgemoed.
Moet ik van zwaaren arbeid zweeten,
't Herdenken aan myn piigt,
En een gerust en bly geweeten,
Maakt al myn' arbeid ligt.
4'
De ryke is, in zyn kostbren wagen,
Niet half zoo vergenoegd
Als hy, dien zyne beenen draagen,
Terwyl hy d' akker ploegt.
Wat kan de werkman zich verblydea
Als 't werk is afgedaan !
De luiaart zou zyn lot benyden
Als hy dit kon verftaau.
5.
Ik werk met vlyt, en bid den zegen
Van God, de Bron van goed;
Al loopt het my ook foms wat tegen,
Ik blyf toch welgemoed.
Gods wysheid zal myn lot bellieren,
Zoo als zy 't heilzaamst vindt;
God zorgt zelfs voor dekleinfte dieren,
Veel meer nog voor zyn kind!
*t Is billyk uwen Naam te pryzen,
O Hemelmajefteit!
Ik roem uw dierbre gunstbewyzen,
Met blyde dankbaarheid.
Bewaar my deezen nacht in 't leven;
Geef my een zoete ruft,
Om morgen naar myn pligt te ftreeven
Met vrolykheid en luft.
Te Groningen, by W. ZUIDEMA. 1798.
en te Amfterdam by H. KEYZER,
en verder alom te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
N r
. 86.
IETS O V E R DE ZONS- EN MAANS
V E R D U I S T E R I N O E N .
(met eene afbeelding.')
(Vervolg van nummer 85/)
IVlaar wat denkt gy. myne Vrienden! zonden de
zois^rduifteringen ook algemeen zyn kunnen? — —
Niets minder dan dat; — want hier komt het niet
meer op het oog van den aanfchouwet, maar wezenlyk
op de grootta onzer aarde aan. Eene verduiftering
worde algemeen genoemd, wanneer zy op alle plaatien,
die op de eene helft van onzen aardbol liggen, kan
waargenomen worden; en zulke verduisteringen der zon
behooren m het ryk der onmogelyke dingen. Want
dewyl de maan zoo aanmerkiyk kleiner dan de zon of
het verlichtend lichaam is, zoo moeten de zonneftraalen,
welke haar rondöm raakend voorby gaan, hoe
langer hoe nader famenkoroen. en daarom ti»(chen
hen eene des te kleinëre befchaduwde plaats laaten,
naar maate die plaats op eenen grooteren afftand van de
maan genomen wordt; gelyk men gemaklyk kan waarneemen,
indien men eenen bal tegen de zon houdt
en de fchaduw daarvan met een wit papier opvangtnaar
maate men het papier verder van den bal verwy'
dert, wordt de fchaduw kleiner 1
, tot dat zy in één
punt famenloopt, en eindelyk geheel verdwynt.
Dewyl nu de afftand tusfchen maan en aarde dan
eens groooter, dan eens kleiner, doch altyd zeer aanmerkiyk
is, gelyk ik boven reeds heb opgemerkt, en
Rrrr de

( 684 )
de aarde de maan zelve nog vyftig maaien in grootte
overtreft; zoo ftaat de fchaduw , welke de aardbol
van de maan ontvangt, in vergelyking tot de grootte
der aarde als een klein plekje gronds tegen een aanzienlyk
landfchap: dikwyls gebeurt het, dat de maan
den aardbol alleen met de fpits haarer fchaduwe, en
fomtyds zelfs in het geheel niet bereikt, en des niet
tegeuftaande kunnen wy eene zoris-verduiftering hebben:
indien ge immers des avonds de vlam eener kaars
flechts voor een gedeelte met uwen vinger bedekt,
zoo zyn uwe oogen nog niet in de fchaduwe, want
gy ziet nog een' gedeelte van het licht der vlam, en
echter heeft 'er eene verduistering voor uw gezicht
plaats, dewyl de vlam niet geheel en al zichtbaar is;
het zelfde nu gebeurt ook ten opzichte van de verduistering
der Zon. — Wanneer gy u in de kleine
fchaduwe bevindt, als de Zon in haare verduistering
eens eene donkere vlek op onzen aardbol werpt, dan
hebt gy eene geheele of totale zonsverduistering; want
dan kunt gy even zoo min de zon, als 's avonds- het
licht zien^ indien zich uwe oogen in de fchaduwe bevinden.
-« Zulke geheele zons-verduisteringen nu kunnen,
als zy voorvallen,, Hechts op weinige plaatfen
waargenomen worden, dewyl, gelyk ik reeds gezegd
heb, de fchaduw, die de maan op onze aarde kan
werpen, ten opzichte deezer aarde zeer klein is; en
deeze verduisteringen kunnen derhalven op verre na
niet algemeen zyti, dat is, door alle bewoouers op
de eene helft van den aardbol waargenomen worden:
degene, die zich buiten die kleine fchaduw bevinden,
kunnen de zon Hechts voor een gedeelte bedekt zien;
en dit zelfs kan ook nog niet eens, gelyk in de fierrenkunde
nader wordt aangetoond, overal op de eene
helft der aarde worden waargenomen, om dat de maan
ten opzichte van de aarde en de zon zoo klein is, en
de onderlinge afftanden zulk eene onbegrypelyke iengte
hebben. *». TAeX hier eene Schets fin Fig. /.) welke
dit voor het oog eenigzins duidelyker maakt.
De lynen et c en h d verbeelden de zonneHraalen,
Welke uit den uiterften omtrek der zon komen, en
de maan raakende voorbygaan. Elk, die zich derkalven
in de ronde fchaduwe c d, of in het rond
vlak

C 63 5 )
vlak (*) bevindt, waar mede de afgekorte fchaduw-kegel
aan de aarde ftoot, kan de zon in het geheel niet zien
en heeft dus noodzaaklyk eene totale zonS-verduistering.
Doch ook veele plaatfen, die buiten den omtrek van
c d liggen, kunnen een gedeelte van het licht der zon
misfen; om dit duidclyk te maaken, heb ik van de
linker zyde der zon langs de rechter zyde der maan,
en zoo omgekeerd van de rechter zyde der maan, raaklynen
a f en b e getrokken. - Iemand, die in de punten
e of/ftaat, kan de geheele zon zien, óm dat hy
beide derzelver uiterfte punten a en b ziet, maar zyn
gezicht reikt ook niet verder dan juist tor aan dén
buitenkant der zon in «, wanneer hy in ƒ geplaatst is,
of tot den buitenkant b> als hy zich fin e bevindt;
dewyl de gezichtftiaalen, welke de maan raaklings
vooibygaan , juist in dien buitenkant der zon eindigen.
Alle de plaatfen, welke buiten den omtrek
e f liggen , hebben op dat oogenblik in het geheel
geene verduistering, want in elk derzelve kan terweêrzyde
van de zon nog een gedeelte van den blauwen
hemel gezien worden; maar daarentegen is voor eiken
waarneemer, die binnen dien omtrek, tusfchen e ene
of d en / geplaatst is, een gedeelte van de zon verduifterd.
~ Verkiest flechts een punt tusfchen e en c
of d en f, waar gy wilt, en trekt van dat punt langs
de maan tot aan de zon eene regte lyn, welke een gezichtflraal
verbeeldt; dan zal dezelve tusfchen de pun-
-ten a en b in den omtrek der zon eindigen, en .daardoor
aanwyzen, welk gedeelte van de zon voor het
oog van den Waarneemer door de maan bedekt, ca
welk gedeelte daarentegen zichtbaar is. _ Alle de aardbewooners,
è\e- zich binnen e f en buiten c d bevinden
hebben derhalven een gedeeltelyke zons-verduistenng,
~
(*)' Dit ronde vlak is een gedeelte van de bolle oppervlakte
der aarde, en dus is de afgekorte fcbaduwkegel
niet gelyk afgefimden, maar eenigzias uitgehold.
Rrrr a
Uit

C 6B6 )
Uit deze tekening kunt gy de volgende gevolgen afleiden.
1. De zon kan zeer wel verduifterd worden, zonder
dat ergens op de geheele aarde eene totale Zorsverduiftering
plaats vindt; want ten dien einde is het flechts
noodig, dat de maan z'cli, ten tyde der verduiffering,
op eenen zoo grooten afftand van de aarde bevindt, dat
dat de fpits van den fchaduw-kegel g h c d de aarde
niet bereiken kan, dewyl de omtrek e/daarom toch nog
over blyft, binnen welke flechts een gedeelte der zon
kan gezien worden. •
2. De ronde plek, welke op de aard vlakte door den
omtrek c/omgeeven is, Kan nimmer zeer groot zyn,
en op verre na de eene helft der aarde niet beilaan;
want naar maate de aflhnd tusfchen de zon en den aardbol
grooter is, is deeze plek kleiner, gelyk men door
het verplaarfen van de afbeelding der Zon kan waarneemen;
doch nu weet men, uit fterretikundige' vvaarïieemingen,
op welken onbegrynelyk grooten afftand de
zon zich van onze aarde bevindt, die volgens het gevoelen
van HUYGENS zoo aanmerkiyk is. dat een kanonskogel,
welke zich immer met de zelfde fnelhéid
•naar de zon bleefvoortbeweegen, niét binnen 05 ia-ren
de zon bereiken zou; en men kan dus hier uit,Wanneer
men de grootte van de middellynen van de zon,
snaan en aarde, en den afftaiid ti-sfchen de aarde en maan,
mede in aanmerking neemt, (*) eenigzins tot de uitgebreidheid
van die gedecltelyk verdonkerde plek e f be-
flui-
(*; Volgens den beroemden Sterrenkundigen 1. E. BODE,
den hlongleeraar A. C "GASPARI, en ande*en mter,
is de middehyn der zon byna Ï 13 maaien gtoprer
dan die der aarde, en derzelver inhud bedraagt
meer dan een millioen en vier bon-Ierd duizend
(f, 400, 000) maaien z»o veel als de licbaimlyke
inhoud van onzin aar-lkioot. De middelbaare afftand
tusfchen haar en.de aarde is omtrent twintig
tnillioenen zes honderd, duizend (so, 600, cc.o') mylen.
(GaspAtu , Lehfbuch der Erdbcfclireiburg,
3ter Curfus. 1796. S. 12 en 13.). — Daar ente-

luiten, en daaruit afleiden, dat nimmer zons»verduisteringen
algeméén kunnen zyn.

( 6U )
een grooter blad, u ligt eene nauwkeurigere kunnen
ontwerpen. — Ik zal dus best doen, dat ik de zonsverdustering
haar aflcheid geef, om u nog iets van
de verduistering der maan te vertellen.
(V Pervofg in een volgend nummer.)
EEN ALMANAK VAN KA AZEN.
In Zwitferland leeven de meeste Inwooners van de
Vee-fokkery, welke daar te lande een zeer voordeelig
middel is om te beftaan en den Akkerbouw in dat opzigt
verre overtreft Het beste voedfel voor de Runderbeesten
wordt on de Alpen of Aipongen gevonden; deeze
naam betekent eigeniyk de mk'denfte ftreeken der hooge
Bergen. Op dezelve wasfen veele welriekende kruiden
en heefters, ook is 'er veel kreupelhout, nevens ontelbaare
bronnsn, waaruit het voortreflykst water vliet.
In den Zomer woonen hier veehoeders, die men Sennen
of ook sElper noemt, welke dag en nacht hun verblyf
houden in zekere wooningen, Senn- of Alpbutten, genaamd.
Zy zyn flechts huurlingen, die van de Eigenaars
zich laaten gebruiken om ged uitrende het warme
jaargetyde het vee op te pasfen, de melk, boter, kaas
en Zteger (dit is een tweede of mindere foort van kaas)
te verfamelen en den Eigenaar daarvan in den Herfst
rekenfehap te geeven. Zoodanige lieden leeven aldaar
in de grootfte eenvoudigheid , waarvan men zich
hier te lande nauwlyks een denkbeeld kan maaken.
Veele kunnen niet leezen of fchryven; veel min gebruiken
zy Almanakken, te weeten, die gedrukt zyn.
Maar zy vergoeden dit gebrek op eene andere wyze.
Om dit wel te begrypen, ftelie men zich een Boekenkas
voor, waarin de boeken zoo naast elkanderen.ftaau,
dat op de bovenfte ;
m o
plank alleen i6 en les boekjes
van het kleinfte formaat, op de 2dï alleen octaven
ftaan, en dat het zoo voortgaat tot Folianten, die op de
ïniddenfte plank zyn gefield, .maar datze nu wederom
m 0 J
naar beneden toe in grootte afneemen tot aan de i6 .
Op even de zelfde wyze zyn ook de Icnazen in de Alphutten'
op planken gefield, te weeten in eene toeneemende
en weer afdaalendc grootte. > Men pleegt eiken
,i - ' dag

( te 9 )
dag van de melk, die de beesten geeven, eene kaas
te maaken. Naar maate nu de dagen in het Voorjaar
en den Zomer langer worden, wordt ook de voorraad
van melk fteeds ruimer en de kaazen grooter. By het
naderen van den Herfst korten de dagen, de beste en
geuriglte kruiden vetflensfen, de koeien geeven minder
melk en de kaazen worden dus ook wéér kleiner,
tot dat zy op de zelrde grootte ais in de eerite voorjaarsdagen
komen. Als dan weet de Veehoeder p
(Senne), dat het tyd is, om naar de flal te vertrekken
, en zoo kan hy zonder een gedrukten Almanak te
recht komen.
EDELMOEDIGE DAAD VAN MARTEN TROMP.
Deeze Vaderlandfche Zeeheld, die als Admiraal over
eene geheele vloot het bevel voerde, had eens het
volgend aanmerkiyk geval. !n één der zwaarfte Zeefiagen,
die hy ooit geleverd had, gebeurde het dat hy
éénen zyner matroofen in den weg ftondt, juist toen
bet gevecht op het heetst aan den gang was. De matroos
vol drift zynde en op dat oogenblik geene belemmering
kunnende veelen, gaf aan TROMP een klap
om de ooren, dat hy uit den weg vloog, terwyl hy
niet wist, dat het de Admiraal was. Volgens de
fcheepswetten had hy den dood verdiend. Meenig
wreedaart zoude hem, buiten genade, daartoe veroordeeld
hebben. Maar wat deedt nu de groote TROMP?
in plaats van na het eindigen des ftryds krygsraad te
belegden en den man, die in zyne onvveetendheid misdaan
had, te ftraflen, — gaf hy een blyk van waare
groótheid ern edelmoedigheid. Hy liet den matroos by
zich komen, en beleed zyne fchuld, dat hy hem in
zyn werk tot hinder was geweest. Hy betuigde, zeker
te gelooven, dat de belediging, hem aangedaan,
by mistasting gekomen was, welke hy, wegens de
omftandigbeden van tyd, toen het gebeurde, gaarne
wilde vergeeven; daarop prees hy die daad zelfs, als
een. bewys van dapperheid en drift in het vechten,
en befloot zyne aanfpraak met de matroos tot een
hoogeren post te doen opklimmen.
Zie

( 690 )
Zie daar Léezer! een ftaaltje van gtootmoedi- v n*
geeving. Denk 'er aan, wanneer iémand u eeni trim
. nnsHoet, het zy by ongeluk, betzy ook mr H « z S
tod f andere öorpalén. Wees niet zoo laag, ora
eke kleinigheid terfto»d te willen wreeken. Maar leef
van onzen grooten Landgenoot TROM? iets bver te
zien, her w e ! k „..ffchien roet znlk een boos opzet "
n.et wordt toegevoegd, als gy bet opneemt. Daar dooï
u züven niet ai| een veele verdr etlykheden befpaare»
d.e met de wederwraak vergezeld 'aan, maar'ook in
de bewustheid van een grootmoedig | n verevend
hart te bezitten u zelven verheugen; ja dJSTS
met 'neet gevoel en vertrouwen kunnen bidden: , He-
„ meffche V tder ! vergeef my mvne fchulden, ge'yk ik
die vergeeven heb aan myne fchuldenaaren "
VOORBEELD VAN BR OS D E tt L IE FD E E N M O E D.
hJ? plf") tac,
" i
< aari
en o o r l
g °g tusfchen dit Gemeene-
best en den Koning van Spanje, en wel, zoo ik meen
inden jaare 1573 wanneer Haarlem door de Spaan»
TÓ W £*Z för
' ei e e n
r d t
'" ' T s
Soldaat,
welke, florm gctoopen hebbende, in zyne' tent te rus
kwam maar zynen broeder, die'nabv hem mede norm
u ftfi! m
: S t C
'
D a a r
°P
z i c h m
« e?n onda7^
dekt hebbende, keerde hy weder tot de bres? tintelde
de lyken, die 'er nog lagen, onder al het fchieten,
om en om; vondt eindelyk zynen broeder nog;
leevende, maar zwaar gewond; ontnam hem de wape-'
Ben, om hem heter te maaken; torfchte, fchoon zelf
door een kogel getroffen, hem op, en droeg hem tot
in de legerplaats, met dat gelukkig gevolg, dat beide
van hunne wonden herftelden. -
V De Borger V. D. F. wordt verzocht meer foortgelvke
bydraagen te zenden, als wy van hem
"'••rvaneen hebben.
Te Groninge», by W. ZUID K M A. 1708.
en te Amfterdam by H. KEYZER
en verder alom te bekomen/ '

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.'
«sssssssssssssss*
N r
. 87.
IETS O V E R DE ZONS- EN MAANS
V E R D U I S T E R I N G E N .
(Vervolg van nummer 86.)
Ik twyfc! geen oogenblik, of myne Vrienden zullen
zoo wel van maans- als van zons-verduisteringen
geleezen, en haar ook wel nu en dan eens waargenomen
hebben. — Gy hebt voorzeker by eene diergelyke
gelegenheid opgemerkt, dat de maan in dat tyd flip
'er even zoo uitziet, als of eene zwarte ronde fchyf
van het oosten naar het westen haar voorby trok; —
en ik meen u weldra te overtuigen, dat die donkere
fchyf niets anders dan de fchaduw van onzen knolronden
aardbol is. — Bedenkt u maar eens wel, of
gy ooit eene zoodanige maan - verduistering gezien hebt,
zonder dat bet te gelyker tyd volle maan was; en ook
dan zult gy u nog dikwyls in uwe verwachting, om
haar te zien, bedroogen hebben. — Weet gy,"van
waar dit komt? — Indien zich eene verduiftering in
de maan vertoonen zal, zoo moet het niet alleen volle
maan wezen, op dat de aarde zich tusfchen zon
en maan bevinde, maar de maan moet ook nauwkeurig
op dezelfde plaats zyn, waar als dan de fchaduw
vallenmoet, welke de aarde, regt tegen over de zon,
van zich werpt; dat is, zy moet zich met onzen aardbol
en de zon volmaakt in édne regte lyn bevinden.
Dat nu de verduiftering der maan werkeiyk daarin haaren
oorfprong -heeft, dat de maan in de fchaduw der
JI. Deel. Ssss aar-

1 6
9> >
aarde treedt, zult jgy van zelve begrypen, als ik ti zeg,
dat men, volgers deeze veronderfteliing, den tyd der
maan-verduifteringen, even zoo goed als, volgens de
voorige, dien der zons - verduifieringen,, voorzeggen
ka'n: volkomen nauwkeurig kan rrieii berekenen, niet
alleen, hoe vee! 'er in voorige jaaren geweest zyn, maar
ook hoe veel 'cr in toekomende tyden nog moeten komen;
en dal wordt telkens volmaakt bewaarheid, gelyk
men in de almenakken van elk jaar kan nazien. —
Alle maan cdipfen zyn dus waare Verduisteringen:
want dewyl de maan geen eigen licht bezit, maar, zoo
web als de-aarde,- al haar licht van de zon ontvangt,
zoo moet zy, wanneer „het lichaam der aarde haar dit
licht" omtrekt, noodzaaklyk wezenlyk vérduifterd worden,
voor zoo vet'dé fchaduw der aarde 'haar bereikt.
I Met de grootte deezer verduiftering ,is het echter
even als met die der zon gelegen; hoe digter de maan,
ten tyde der verduistering by de aarde Ifcgjt, al het overige
gelyk blyvende, koe grooter de verduiftering wezen
zal — Wilt gy hier van een zinnelyk voorbeeld,
zoo houdt eenen bal in het fcbynfel der zon, en een
wit papier tegen over'de zon agter dcnzelycn; dan zult
gy zien, dat de fchaduw', welke die ba) op liet papier
"werpt, klejner wordt, naar maate gy het papier verder'
van den bal verwydert. — Indien'gy dit 'zelfde
echter by het licht van'eene kaars of lamp doet, zoo
zult gy het tegendeel Waarneemen, irdieh de bal niet
kleiner dan de vlam 'is: da'rj zal de fchaduw grooter
worden., naar maate,gy het papier verder van den bal
afhoudt, dewyl a's'dan.de lichtftraalèn, welke den bal
rondom raakende voorby gaan, zich hoe langer hoe meer
van elkander verfprcideh'z,ull'en.— Omtrent de maanverduiflering
heeft hu'.'het eerfte plaats; want de zon
overtreft den aardbol'it'èrklyk in grootte, en dus móeten
de (fraalen, welke de aarde raakchd' voorby gaan,
hoe langer hoe nader, en eindelyk in één punt famenkomen.
— . .
Ook hebben de rfiattn- verduisteringen nog eene eigenfehap,
welke aan" dc zons-verduisteringen ontbreekt,
de eigenfehap''fiaamlyk, dat zy alle algemeen
zyn, of van alle volken, die op de zelfde helft der
aarde woonen, hoven welke de maan is opgegaan,
ge.

C 6» >
gezien, en wel op de zelfde wyze gezien worden, oflchoon
naar net verfc-b.il in den tyd, waar op onder-'
icheiden plaatfen middag hebben, derzelver begin ' en
einde naar andere minnuten geteld of gerekend wordt
— Ook deeze verduisteringen kunnen geheel wezen:
rolkomene maan-cciipfen zvn zelfs op verre na zoo
zeldzaam niet, als geheele zons-verduisteringen, want
orlchoon de fciiaduw, welke de aarde, tegen over de
zon van zich werpt, altyd eene kleinere vlakte verdonkert,
dan dc groorflé cirkel der aarde is, en kleiner
wordt, naar maate dit viakzich verder van de aarde
verwydert, om da: het veriiclrtendlichaam, dezon,
den aankïoot zoo ver in grootte overtreft, en dus de
zonne - ftraalen, welke onze aarde raaklings voorbv
gaan hoe langer hoe nader moeten famenkomen; zoo
kan het echter fomtyds gebeuren, .dat de maan den
aardbol zoo naby komt; dat de fchaduw van de aarde,
orlchoon zy klemer is dan de oppervlakte der aarde
zelve, evenwel de maan, om.dat die kleiner dan onze
aarde is, in uitgebreidheid nog te bóven gaat: en
komt dan de maan juist midden in die fchaduw zoo is zv
geheel verdonkerd. -* Zoo kan men immers eenen kleii
nen bal door eenen grootereu geheel overfchaduwen •
al is het verlichtend lichaam üog zoo groot indien
men dien kleinen bal (1 c'rs digt gen .eg by den grooten
brengt. ~ In de //. Figuur hebt gy eene afbeelding
van eene totale maan-veTduiiterïiig; en indien gv
daarin liet beeld der maan ieis hooger, of wat meer ter
zyde plaatst, zoo zult gy het van eene gedeelte]vke
hebben. _
J
Evenwel behoort men hier by aan te merken, dat de
maan met eensklaps in eene dikke verduiftering geraaktmaar
eerst verbleekt, voor dat zy verdu s^erd wordt'
want als zy ter plaatfe komt, waar de dikkere lucht
ro.mdöm de aarde, of onze dampkring, reeds eene

( 694 )
i k b e n
t 1 a t
kinderen deer PERPONCHER; C*) «ker,
het u bevallen zal. — Ik voor my ineen myn taak afgedaan,
en gsnoeg gezegd te hebben, om u van de
verduisteringen eenig denkbeeld te geeven; alleen zal
5k hier nog in het voorbygaan van een zeker verfchynfel
gewag maaken, dat zich onder de maan-eclips wel
eens vertoont.
Ten tyde van geheele maan-verdnisteringen hebben
naamlyk de Natuur-onderzoekers wel eens waargenomen,
dat 'er een heldere kring om de maan getoogen
•ware, en fommige, onder anderen ook de beroemde
"VVOLFP (**) begeerden daaruit te bewyzen, dat ook

C 695 )
nieuwe Sterrenkundigen, daarin gevolgd. —. Ziet hierin
het kort, waarop hun befluit neerkomt:
Het is, volgens hun oordeel, zeer waarfchynlyk,
dat de werking der zonne-ftraalen uit de wateren of
vloeiftoft'en in de maan, waaraan het dit hemel-lichaain
voorzeker niet ontbreeken zal, fyne uitwaasfemingen
doet opklimmen; men kan toch niet gelooven, dat de
maan een zoodanige klomp zou zyn, dat alle derzelver
deelen de zelfde vastheid zouden hebben, dat zy
alle gelykvormig naast elkander zouden in rust blyven,
en dat door de werking der zonne-ftraalen geene uitwerking
hoegenaamd in haar voortgebragt zou kunnen
worden. - Een zoodanig lichaam is ons onbekend,
het allerhardfte marmer zelfs heeft geene dusdanige eigenfchap.
— Maar deeze fyne uitwaasfemingen der
maan verdikken zich niet, trekken in geene wolken
famen, zoo dat zy ondoorzichtig zouden worden, (gelyk
ook zulks mcnigwerf in onzen dampkring gebeurt,")
en vallen dus als geen regen, maar als een dauw naar
beneden.— En dat dit in de daad niet anders zyn kan,
dat de maan in de daad rondom zich geene wolken
kan hebben, daartoe zyn verfcheidene gronden. — Was
de maan ook met wolken voorzien, zoo zouden de zelve
dan het eene, dan het ander deel der maan moeten
befchaduwen, en wy zouden derhalven veranderlyke
vlekken in de maan moeten waarneemen, dat echter
geen plaa's heeft. - Had de maan wolken, zoo moest
ook morgen- en avond-fchemering in dit hemel-lichaam
plaats vinden. De ons omgeevende en boven ons
verhevene dampkrings-lucht ontvangt de zonne-ftraalen
welke eenigen tyd voor haaren opgang of na haaren
ondergang niet op de aarde konden vallen, en dewyl
zy digter is dan de fyne hemel-lucht, zoo breekt zy
dezelve, en houdt een gedeelte daarvan by zich, het
welk zy naar beneden zendt, offchoon het ons van
zelve niet was toegedacht.- Had nu de maan, even
gelyk wy, avond- en morgen-fchemeringen, zoo moest
zulks voornaamlyk in het eerfte of iaatftè quartier, zeer
duidelyk aan de grens-fcheiding kunnen gezien worden
welke de donkere zyde van de lichte afzondert. Men
zou m het donker gedeelte, naast die lyn, eene zwakke
fchemermg van licht, dat, door de breeking en te-
Ssss 3 rug-

( 6 96 )
mgkaatfing van de zonne-ftraalen, in den dampkring
der maan zou moeten veroorzaakt worden, als de voorbode
of de begeleidfter der'op- en ondergaande zon,
moeten waarneemen: hier is de donkerheid echter even
zoo fterk als op het onverlicht gedeelte, en bygevolg
is het volkomen aanbreeken van dag en nacht en de
op- en ondergang der zon, in de maan, het zelfde.
Zy kan dus geene wolken of eenen dampkring hebben,
waaruit regen kan gebooren worden.—
>g» «$•

C «97 )
doorloopt, en eindelyk tot zyne gezette phats te rug
keert. Zoo dat men, gelyk de eerwaardige MARTINET
zich uitdrukt, „ eene geduurige betrekking tusfchen
„ alle deelen der wyde fchepping vindt, waar door
„ het kleiirfte met het grootlte, de menfeh en de zandkorrel
wordt famengevoegd." Doch welk verband
is 'er tusfchen dc berooving" van, het zonne-licht, die
door de natuurlyke en van te vooren berekende tusfchenkomst
der maan veroorzaakt wordt, eh eene
fterfte van menfehen, of eene ziekte onder het vee?
—. Moeten wy dat .zonne-licht niet eiken nacht geheel
en al raisfen? — En welken famenhang heeft de
fchaduw der aarde, wanneer zy in dc maan valt, om
dat de loop' deezer lichamen door de Godheid zoodanig
bepaald was, dat zy zulks ,-jiiet ontwyken kon,
met eenen oorlog, die in de kabinetten der Grooten
gefmeed word? -— De natuur is zodanig ingericht,
dat zy ten allen tyde tot de beste eind-oogmerken
medewerkt. —«— De Gefchiedkunde Seert wel, dat'er,
ten tyde deezer natuurlyke verduisteringen, rampen"
ontftaan zyn. — Niemand zal dit immer ontkennen;
de wereld toch is groot in haaren omtrek. Maar wie
zal die rampen van de verduisteringen afleiden; daar
deeze zich boven de geheele helft van onzen aarbol
vertoonden, en de onheilen flechts enkele landen ten
deel vielen? — Eiken ochtend treedt de Zon aan de
kimmen ten. voorfchyn; en zou ook eiken dag, op
den geheeïeli aardbodem niet een groot aantal onzer
medemenfehen en eene groote menigte van dieren, op
eene ongelukkige wyze, van het dierbaar leven beroofd
worden? — Doch wie zal de fcbiild daarvan
aan de weldaadige zon, of haare vervrolykende licluftraalen,
toekennen? God, die zynen regen zoo wel
over de onrechtvaardigen als de rechtvaardigen uitftort,
doet ook zyne zon over boozen en goeden, niet ter
hunner (tralie,- maar om hun geluk te bevorderen, opgaan.
(Mattb. V. 45.) Wilden wy echter uit vericbynfelen
fehrikbeelden ontleenen, dan gaf ons de zon die
dagelyks, en de eclipfen maar enkel. —
-Ontdoet u dan, myne .Vrienden! van alle. die. vooroordeelen,
welke fchadelvk'voor uw verftand en hart,
en voor uwe ruft nadeelig zyn, houdt de luchtycr-
:
Is tofoyv as fchyn-

C 698 )
fchynfelen voor dat gene, waar in zy wezenlyk beftaan;
en zyt gy hierin onkundig, zoekt dan het onderwys
van de zulke, welke daarin meer ondervinding
hebben dan gy zelve. Iets, dat aan my onbcgryplyk
voorkomt, heeft echter zyne redenen, waarom het zoo
en niet anders zy; en de oneindige goedheid van het
Opperwezen is my eene verzekering dat het nimmer
tot ons onheil, .maar wel tot ons geluk, zoodanig is
ingericht. Befchouwt gy het uit een dusdanig gezichtspunt,
dan zal het u opleiden, om de grootheid, wysheid
en goedheid van uwen Schepper meer van naby
te leeren kennen, en haar in zyne werken met dank-
. baarheid te bewonderen.
En offchoon het waar is, dat 'er voor den grootften
wysgeer nog oneindig veele geheimen overblyven, welke
hy niet overzien noch doordenken kan; zoo is het
echter niet minder zeker, dat de Natuur een openliggend
boek is, waarin wy, door eenig onderzoek, ten
minden dat gene kunnen leeren kennen , het welk elk
in zynen kring afzonderlyk noodig heelt. •
GEMAKLYKE MANIER OM GOBDB APPELBOOMEN
TE VERBOUWEN, ZONDER ZE IK ENTEN.
Deeze manier is my onlanss door een*' geloofwaardi*
gen Boer verhaald, die my verfeheirtcne fchoone boomen
toonde, welke hy op deeze wyze had voortgeplant.
Hy nam, naamlyk, een' rypen appel van den
boom, waarvan hy een' jongen wilde hebben, legde
hem in den grond, cn pastte nauwkeurig op het eerfte
jonge boompje, dat 'er van opkwam, 't welk hy onthield
door 'er een ftokje by te zetten, of een bandje
om te binden. Dit eerfte jonge boompje verplant zynde,
behoeft niet geënt te worden, het welk met de
overige al moet gefchieden, als ze goed zullen zyn.
Te Groningen, bv W, ZUID F, MA. 1798.
en te Amftcrdam by II. KEYZER,
en verder alom te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN;
N r
. 88.
DE VERPLIGTING TOT DANKBAARHEID
VOOR EENEN GEZEGENDEN OOGST.
I^erién Vader hebben en hem niet beminnen: weldaaden
van hem ontvangen en geene dankbaarheid daar
V"or betoonen, i,s niet alleen onkristlyk, maar zelfs onbillyk
en onmenfchlyk. Ja het is de zedelykheid geheel
verzaaken en zich beneden den rang der dieren ta
pkatfen. Befchouwen wy maar eens eenen hond,
of een ander van onze huisdieren; wanneer wy hun
het noodige voedfel toewerpen, dan zien wy, hoe zy
door kwispelen, fpringen en andere tekenen van liefkoozingen
hunne dankbaarheid aan den dag leggen. Of,
— zo men dit liever wil verkiezen — flaan wy onze
oogen op onze kinderen; wanneer wy hun een boek,
een kleed, of eenig ander gefchenk geeven, dan bemerken,
wy, hoe zy, — vol van vreugde -~ dezelve
niet kunnen verbergen, maar door woorden en andere
tekenen van blydfchap, welke de dankbegeerre hun
inboezemt, openbaaren. Maar is God niet by Hitftek
onze Vader? verdient Hy niet meer, dan allennderen,
welke den naam van Vader, Vriend, of Weldoener
draagen, van'ons bemind en gedankt te worden?
overweegt de zaak maar eens zelve, myne Leezers!
doorioopt maar eens met my alle de jaaren, welke
van onze Kindsheid af, tot op dit oocrenblik verftreeken
zyn; is 'er wel een dag te vinden, op welken
wy niet iets Goeds ontvangen hebben? en van
II, Deel. Tttt wien

( °9i )
wien ontvingen wy alle deeze weldaaden? waren wy
zelve de bewerkers van ons geluk? zyn 't de menfehen
of eenige andere fchepfelen, welken wy ons leven
en onzen voorfpoed te danken hebben? Neen:
Elk, die maar opmerken wil, moet deeze waarheid in
de oogen ftraalen: God is Goedertieren, Vader is zyn
naam. , ,
Zelfs eert Heiden — indien hy flechts redelyk nadenken
wil — kan dezelve, zonder veel omzoekens,
tasten en vinden. „ Wanneer hy, by 'tontwaaken, de
„ verkwiklyke ftraalen van de Zon ontvangt, of, dor-
„ (tig, uit eene koele fontein drinkt; of de zoete vrtich-
„ ten van een boom of plant geniet, zoude hem dan
„ nooit in de gedachten komen: wie is de groote Wel-
„ doener , die my doör deezen zonneftraal, door deeze
„ fpys en drank verkwikt ? zoude hy nooit iets van
„ dankbaarheid in zich befpeuren jegens den, hoewel
„hem onbekenden, Schepper van alle dingen? Laat
„ het immer zoo zyn, dat hy zyne dankbaarheid op
„eene verkeerde wyze aan den dag legt, of dat hy
„ zynen Schepper en Onderhouder met bygeloovige
„ plegtigheden vereert: 't is genoeg, hy bevindt, dat
„ 'er ergens een Weldoener aanwezig is, een God, wie
„ hy ook zyn moge die waardig is, om bemind
' en gedankt te worden." De verftandigften onder hen
hebben dit ook erkend. Een Cicero kan ons hiervan
tot een voorbeeld (trekken. — „ Hem, zegt hy, die
ons de meeste Goedgunftigheden bewyst, moeten wy
" ook voor anderen toegedaan zyn. Inzonderheid past
"het ons dankbaar te zyn jegens onzen Weldoener;
want de dankbaarheid is de noodzaaklykfte phgt,
' welken wy moeten in acht neemen." Heeft nu een
Heiden deeze waarheid erkend: dat men zynen Weldoener
moet beminnen cn danken, hoe veel te meer
behoort zulks een Kristen te doen. Want hy ziet en
ondervindt niet alleen, hetgene een Heiden ziet en ondervindt,
maar hy heeft daarenboven de H. bchntt,
welke hem op alle bladzvden leert, hoe groot en menigvuldig
Gods weldaaden jegens ons zyn, en hoe veele
redenen wy hebben om hem daarvoor te danken.
Befchouwen wy eenen Weldoener in 't gemeen, zoo
vinden wy, dat hoe hooger en voortreflyker dezelve is,

( 7oi )
hoe liefderyker hy is: hoe weiniger belang hy voor
zich zelve by de betopning zyner weldaaden heeft:
hoe minder hy aan ons fchuldig is: en hoe meerder
weldaaden hy aan ons bevvyst, wy ook dies te grooter
dankbetuigingen aan hem vertchuldigd zyn. Nu is,
buiten alle tegenfpraak, God de allergrootfte Weldoener,
en zoo oneindig boven ons verheven, als alle zyne
volmaaktheden die van zyne fchepfelen oneindig
ver overtreffen. Hy bewyst ons dageiyks het goede:
in Hem leeven wy, beweegen ons en zyn wy. Hand.
XVII. 28. — God is de liefderykftc Weldoener, die
zich jegens ons gedraagt, als een Vader jegens zyne
kinderen. —* God is een Weldoener zonder het min'te
eigenbelang, of zonder eenige verwachting, dat Hem
van ons iets wedervergolden worde. (En wat zouden
wy hem ook kunnen vergelden? wat zouden wy tot
zyne Gelukzaligheid kunnen toebrengen? daar wy toch
niets hebben of bezitten, dan hetgene wy van hem ontvangen).
— Ook is God ons niets fchuldig; want wie
heeft Hem eerst gegeeven, dat het hem vveder zoude
vergolden worden. Rom. XL 35. wie heeft liet minfte
recht, om iets van God, als een pligt, te vorderen2
Neen, al wal God ons geeft, is enkele weldaad, zonl
der eenige verdienfte, zonder de minfte verpligtin"-.
Eindelyk, de menigte en veelheid der weldaaden, waarmede
God ons overlaadt, verpligten ons tot meerdere
dankbaarheid jegens hem. Want al wat wy zyn en hebben,
hebben wy alleen van God. Deeze goederen,welke
hy ons te genieten geeft, zyn zoo menigvuldig', dat
men niet weet, waar men beginnen of waar men eindigen
zal, indien men dezelve in eenige orde wilde optellen.
Want om nu niet te gewaagen van de geestelyke
zegeningen, welke wy tot nog toe mogen 'genieten,
zoo denken wy maar alleen aan de lichaamlyke
goederen, waarmede God ons — inzonderheid in den
herfst- en oogsttyd — heeft begiftigd. IJy heeft den
arbeid van den Landman gezegend; het land heeft zyne
inkomften gegeeven , en het Geboomte des lands
heeft zyne vrucht voortgebragt, zoo dat wy nog mogen
verzadigd worden met het verte der tarwe, en
met alles, wat wy tot tydelyk voedfel noodig hebben.
Ja, hoe veel te meer redenen hebben wy, om jegens
T111 2 God

( 6& )
God, onzen Weldoener, dankbaar te zyn, die zvne
weldaaden aan ons onwaardige» béwyst, en naar zyne
groote lankmoedigheid fteeds daarmede aanhoudt; ja
dezelve ons veeltyds aanbiedt eer wy ze van hem begeer
Ten. Hoe betaarnlyk is het derhal ven, dat a's Wai wy
zyn, hebben en genieten, ook met lof cn dankzegging
tot hem wederkeeie. 't Is wel waar, in alle declen is
de oogst niet even voorfpoedig geweest: — maar laaten
wy daarover niet murmureeren , maar veel meer ge.lenken,
dat God toch niet fchuldig is, ons alles op het
xykly!:st te geeven; Hy geeft ons immers veel meer,
dan wy verdienen, en uit dien hoofde hebben wy overvloedige
redenen, om hem daarvoor te danken.
Denkt iemand by zich zelve, waarin beftaat dan de
pligt van waare dankbaarheid jegens God , en hoe wordt
dezelve op de rechte wyze aan den dag geiegd ? Wy
antwoorden hierop kortelyk; eene opregte dankerkentenis
beftaat: niet in het geeven van eenige uiterlyke
tekenen van erkentenis, of in het uitfpreeken van "eenige
woorden, waarmede de erkentenis betuigd wordt;
neen, de pligt van dankbaarheid vervat deeze volgende
vier (tukken: voor eerst, eene vlytige overweeging
van Gods weldaaden ; verder , een Gemoed , 't wik
daardoor recht aangedaan en gevoelig getnffen is; vervolgens
behoort daartoe de lof en dankzegging met dm
mond; en eindelyk, een levens-wys, welke met dezelve
overcenkomftig is.
Wie derhalven eene waare dankbaarheid jegens God
voor zyne weldaaden wil betoonen, moet voor eerst
dezelve recht kennen en overdenken : — daarop nauwkeurig
acht geeven: derzelver grootheid en menigvuldigheid
overweegen, en dfzelve nooit uit zyne gedachten
laaten gaan. De meeste menfehen genieten wel
Gods goedheden, maar zien nooit of zeer zelden om
naar de hand van den Weldoener. Zy flaan geen acht,
hoeveel zy van God ontvangen hebben, en hoe veel zy
aan hem als hunnen weldoener verfchuldigd zyn. Zy
overdenken byna nooit: wie heeft inv hl de wereld geplaatst?
my dit of dat gefchonken? Ik geniet veele
voorrechten: ik heb voedfel en dekfel: ontclbaare voordeden
en vermaaklyk'heden vallen my te beurt: ikzelf
ben toch de oorzaak van deeze dingen niet: van wien
heb

C ?o 3
heb ik dan dit al ontvangen? Deeze overdenkingen
en redeneringen , welke met de reden zeer overeenkornftig
zyn , fcliynen wel van zelve in den mensch
te moeten ontdaan, maar hoe weinige worden 'er gevonden
, welke dit overdenken? of zo 'er al eenige
zyn, weke fomwylen daarop letten, hoe koel gedraagen
zy zich hier omtrent en hoe ligt vergeeten zy het.
Een vroom en dankbaar mensch handelt op deeze wyze
nier; neen, zyne overdenkingen houden zich geffadig
bezig met Gods weldaaden optemerken en dezelve
zich te erinneren. Want wie wys is, zegt de
Dxhter, neemt deeze dingen waar, en let verftandiglvk
op de Goedertierenheden des Heeren. (Tf. CVII. 43.)
Doch, het is niet genoeg op Gods weldaaden acht
te geeven en dezelve behoorlyk te overweegen, maar
wy raceten ook ten tweeden, door dezelve geraakt en
gevoelig getroffen worden. Dit is eigenlyk die beweeging
of neiging des gemoeds, welke gemeenlyk een
dankbaar gemoed genaamd wordt. En waarlyk myne
Leeze s! wy menfehen zyn van natuur zoo gefield,
dat wy - ziende met weldaaden ons overlaaden
daardoor zekerlyk geraakt en getroffen worden. - want
Hy, die deeze werkzaamheden des gemoeds in zich
niet gewaar wordt, is nauwlyks waardig onder de mentenen
gerekend te worden ~ Wie zal dan zoo veele
en zoo groote weldaaden, waarmede God ons geduurig
overlaadt, zonder ontroering kunnen befchouwen
en daardoor niet gevoelig getroffen worden. Zulk een
dankbaar gemoed blonk voornaamlyk in David uit
hy wierdt door Gods weldaaden zoodanig ingenomen'
dat zyn gevoel over alle andere dingen geenzins daarby
te vergelykên was. Ja, dit zyn gevoel was zoo
groot, dat hy zeer verlangde hetzelve ook in zyne
tydgenooten optewekken. Smaakt en ziet- ze

( 704 )
Weldaaden recht kennen noch waardeeren, en door de*
zelve naar behooren getroffen worden, indien onze tong
daardoor niet bewoogen en aangedreeven wordt, om,
dezelve te verbreiden en gröotlylis te pryzen. Dit is de
natuurlyke uitwerking en een onaflcheidbaar gevolg
van een dankbaar gemoed, 't welk men zonder pligt -
verzuim niet magnalaaten. Ja, by aldien wy oprechtelyk
en krachtdaadig door Gods weldaaden getroffen zyn,
dan zullen wy wenfehen, dat ook anderen daardoor
mogen getroffen worden, en hen door het zingen vaji
lofzangen en geestelyke liederen daartoe zoeken optewekken,
Dit is waarfchynlyk de oorfprong der oude
Gezangen geweeft, om naamlyk daarin de uitnecmende
daaden en inzonderheid de Godlyke weldaaden te
roemen, gelykwe hiervan in de Liederen van David zeer
heerlyke voorbeeldeu vinden. Dergelykc dankzeggmgen
met den mond moeten niet alleen in het verborgen
gefchieden, maar ook in het openbaar en in de
tegenwoordigheid van andere menfehen. Doch geenzins,
om daardoor onze vroomheid ten toon te fpreiden,
maar met dit heilzaam oogmerk, om ook-anderen
door ons voorbeeld tot dankbaarheid optevvekken,
op dat zy, die het koorn inzamelen, ook met ons
den Heer mogen pryzen. Jef. LXU: 9.
Hier by moeten wy 't nog met laaten berusten:
neen, met onze woorden moeten eindelyk ook onze
daaden gepaard gaan. En waarlyk, wie recht dank-r
baar is, betuigt dit niet alleen met den mond, maar
laat ook geene gelegenheid na, om zyn dankbaar gemoed
door eenen kristlyken wandel te betoonen. Want
als God ons zegent met lichaamlyke goederen, dan
gefchiedt zulks met oogmerk, om ons daardoor aan
hem te verbinden en tot zyne Vrienden te maaken—
om zyne milddaadigheid en andere Godlyke deugden
natevolgen — en door het genot van zyne weldaaden
ons zelven en andere menfehen gelukkig te maaken.
En waarlyk myneLeezers! ons hartmoet zeer verhard
en ten eenemaal onvatbaar zyn voor gevoelige aandoeningen,
wanneer wy onder de ruime genieting van allerlei
zegeningen, welke God ors— ook nu inden Herfst
en Oogsttyd , fchenkt, niet gevoelig geraakt en getroffen
worden, en eene vuurige begeerte in ons befpeuren, om
on-

C 705 )
onze dankbaarheid jegens hem te betoonen *. ons zvn*
vriendfchap waardig te maaken, en alles te doen wat
hem welbehaaglyk is. En wat is het toch, dat God
aangenaam is? Js het mifchien een buitenfpoorig en ongeregeld
leven ? eene voldoening aan onze zondige lusten
en begeeriykheden? of zyn het veelfigt de gierigheid
^ongerechtigheid, verkwisting en andere fnoode ondeugden
i Neen Vrienden! wy hebben den Bibel,
daarin wordt ons bekend gemaakt>watgoed is, en wat
•de Heer van ons eischt, naamlyk recht te doen, weldadigheid
hef te hebben, en ootmoedig te wandelen
met onzen God. Mich. VI: 3. Daarin wordt ons geleerd,
datwy de wereldfche begeeriykheden verzaakende,
maatig, rechtvaardig en Godzalig zullen leeven in
deeze tegenwoordige wereld. Tit. II: xa. op deeze wyze
moeten wy onze dankbaarheid betoonen door eenèn
Godzaligen wandel.
Een ander oogmerk, waarom God ons weldaaden
Ichenkr, is: om- ons nittenoodigen zyne Goedwilligheid
en milddaadigheid natevolgen. Wanneer ons derhalven
een arm en behoeftig menfeh om eene geringe
gaave aanzoekt, moeten wy hem niet te vergeefs laaten
bidden, of hongerig en dorftig van ons laaten weegaan;
neen, het paft ons veeleer, eenen hongerigen
te fpyzigen, eenen dorffigen te drinken te geeven' en
een naakten te kleeden. Door de betooning van deeze
liefde phgten kunnen wy eene gegronde hoop hebben
dat God, die ons in deezen Nazomer een ryken
öogft gefchonken heeft, ook in een volgend laar zvnen
zegen niet onttrekken zal; want die zich des armen
ontfermt, leent den Heere, en hy zal hem zvne
weldaad vergelden. Spr. XIX: 17.
Einde yk God verleent ons weldaaden, om door derzet
ver g c n o t 0 H S z e I v e £ n a n c ] e r, e m e nf c n e n p-eiuj-kjp.
te maaken. Elk weldoener, die iemand een gefchenk
vereert heeft daarby een zeker oogmerk, waarom By
zulks doet. Hy wil, dat men hetzelve zoo of zoo zal
aanwenden, en ~- indien men zyne guiifl niet verliezen
wil - dan moet men zoeken zynen wil hierin natekomen.
Di s moeten wy dan ook deeze weldaad va»
Ood ~ deeze fchenking van den Oogft - juist daartoe
gebruiken, waartoe hy ons dejizelven gegeeven heeft,
• ' naam-

( 706 )
naamlyk: om onzen eigen welvaart en dien vnn anderen
te bevorderen. Mogen wy in dit gezegend land
woonen, een land van koorn, van tarwe en garst:
mogen wy eeten de vruchten des veh.'s, boter van
koeien, melk van fchaapen, met de vetfte lamineren
en de beste tarwe. Deut. XXXÜ. 14. Wy moeten
ons dan vooral wachten vooreenen ydelen hoopmoed,
en ons niet gedraagen gelyk de ryke dwaas in de gelykenis
Luk. XII. 16—19., op dat wy niet het antwoord
mogen hooren: Gy dwaas! in deezen nacht zal
anen uwe Ziel van u afeifehen, en het gene Gy be«
reid hebt, wiens zal het zyn? vs. 20. wy moeten ons
wachten voor alle misbruik van Gods gaaven ; God
heeft ons den ryken oogft gegeeven, niet om in overdaad
en verkwisting te leeven, maar met dit heilzaam
oogmerk, om ons en onze huisgenooten te onderhouden,
en door een maatig gebruik onze gezondheid te
bewaaren; met een woord, om ons zelve en andere
menfehen gelukkig te maaken. Laat ons dan wandelen,
niet in brasferyen en dronkenfehappen, niet in
flaapkameren en ontuchtigheden, en laat ors het vleefch
niet bezorgen tot begeerlykheid. Rom. XUI. 13-; T4.
maar laat ons veeleer de weldaaden Gods met een vrolyk
en dankbaar hart genieten, en met eenen voortreflyken
dichter dit danklied opheffen:
Gefchreeven
in den Herfst
Van 1798.
Heer! uw alwys vermogen
Verrykt en onderhoudt
Met zegen uit den hoogen
Al, wat men hier befchouwt.
Des zal myn Siterklank
Uw Goedheid eeuwig pryzen,
En haar alle Eer bewyzen:
U wyde ik lof en dank.
Te Groningen, by W. ZUI DE M A. 1798.
en te Amflerdaro by II. KEYZER,
en verder alom te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MANJ
N r
. 89.
BE TEKENKUNST BESCHOUWD ALS NUTTIG EN NOOD-*
ZAAKLYK. VOOR GELEERDEN, KUNSTENAAREN ,
FABRIEKEURS , HANDWERKSLIEDEN , EN
ALLERLEI SLAG VAN MENSCHEN.
Onder alle Kunften en Handwerken, die tot nu toé
onder de menfehen bekend zyn, weet ik geene te bedenken,
wier beoefening zoo algemeen nuttig en nood-<
zaaklyk is voor menfehen van verfchillende kunne er*
jaaren, als de Tekenkunst.
De Tekenkunft is de kunft, door welke alle zigtbaare
dingen met omtrek, licht en donker, met al hun
kleuren en fleuren naar hun' eigenen aart en geftekibeid,
op doek, papier, pergament, hout, fteen, metaal
enz. worden uitgebeeld, gelyk zich die aan onze
oogen vertoonen, als Hiftoricn, Land- en Zeegezigten,
Menfehen, Dieren, Bloemen, Kruiden en meer
andere zaaken.
Met recht noemt men de Tekenkunst de moeder
der kunften en de goudmyn der kunftenaaren: dewyï
geen Kunftenaar, Fabriekeur of Handwerksman in
ftaat is iets uitmuntends,, iets dat algemeen voldoen
zal, zonder behulp der Tekenkunft te vervaardigen,
gelyk daar zyn Bouwmeesters, Beeldhouwers, Stucadoorers,
Graveerers en Stempelfnyders, Bebjmgfelmaakers,
Chits- en Catoendrukkers^ Weeveis, Stik- en
Borduurfters, Kantwerkers, Kistmaakers, Timmerlieden,
Metfelaars, Zilverfmcden, Loodgieteis» Horo-
II. Deel. Vvvv ]r>
V

( 6o8 )
logiemaakers, Blikflagers, Smeden, Inftrumentmaakers,
enz.
Zeggen is zeggen, maar bewyzen is de kunst.
Daar hebt ge gelyk aan, myn lieve Leezers! doch,
om u te toonen dat ik niet te veel van deeze fchoone
kunft gezegd heb , zal ik my bedienen van de
woorden eens beroemden Kunftkenners, (*) en u dan
laaten oordeelen.
En wat zegt deeze dan?
Hoort hem zelven, myne Vrienden!
„ Ik ben verzekerd dat men my gereedlyk zal toeftaan,
dat de Tekenkunst verfcheiden 'aangenaamheden
aan ons gezigt verzorgt; doch ook dat fommigen in
twyfel trekken of in dezelve ook nuttigheid, en vooral,
of'er eenigé noodzaaklykheid in gelegen zy."
„ Indien ik niet vreesde, dat zy, die alle fieraaden
der Tekenkunft op een' laagen prys fchynen te ftellen,
het ook van niet veel' belang zullen rekenen of wy geregelde,
fierlyke, en deftig opgehaalde gebouwen in
onze Steden ontmoeten, dan of wy, in een hoop laage
en bouwvallige hutten, hier en daar verftrooid, waarin
noch fmaak noch orde heerfcht, ons leven moeten
flyten; zoude ik de Bouwkunde hier niet behoeven
by te brengen, voor zoo verre het anderzins van zelf
fpreekt, dat deeze alle haare juiste evenredigheden,
uit en inwendige fchoonheid, grootfchbeid van het geheel
en alle de deelen, benevens de vastheid en onderlinge
verbindtenis derzelven, aan de Tekenkunst verfchuldigd
is. Deeze leert den bouwmeester de grondftellingen
der kunst; deeze levert hem fchetfen van
den platten grond en opftal van het ganfche werk:
deeze is het, die hem, op het papier, de wanftalügheden
doet ontdekken, eer hy, aan het werk gevallen
zynde, moeite en kosten aanwendt. Doch kan het u
ge-
De burger CORNS. PLOOS VAN AMSTEL jt>s- cs«.,
Dire&eur van de Teken-Academie der ftad Amfterdnm.
en van de Keurvorftlyke Schilder- Beeldhouwen
Bouwkunst-Academie te Dufleldorp. enz. in
's mans Redevoeringen, gedaan in de Teken - Aca-demie
te Amfterdam, bladz. 47 en volgende.

( 709 )
genoegen geeven, en fielt gy eer uwe Stad verfierd te
vinden met ruime en welgefchikte vergaderplaatfen,
die uwen eerbied in den Godsdienst opwekken; met
deftige raadhuizen, die der Regeering en den Gerechte
achtbaarheid byzetten, en nut bekwaame openbaare
Gebouwen, voor u en de nakomelingfchap ter voortzetting
van uwen handel, bewaaring van uwen voorraad
, oefening uwer Liefdaadigheid, en andere voortreflyke
oogmerken, gefchikt: fchept gy vermaak deeze
blyken van het welvaaren onzer medeburgeren overal
aan te treffen, wanneer gy langs de Gragten en
Straaten deezer ftad wandelt? Weet dan, dat niets,
volftrekt niets, van dit alles, zonder de Tekenkunde,
zoude kunnen plaats hebben. En of gy al meende,
dat dit, te veel aanleiding tot pragt en weelde gegeeven
hebbende, fchadelykcr door het misbruik, dan
voordeelig door 't gebruik is, zoo zult ge immers zekerlyk
moeten erkennen, dat 'er zeer veel aan eene v ülige
famenwooning gelegen is, waarin men tegen onrustige
nabuuren beveiligd, en in het bezit zyner goederen
en voorrechten befchermd wordt."
,, Maar kunt ge zulks in een open Land verwagten?
behooren uwe Steden niet met wallen omringd,
met ves r
en beflooten, te worden, welker verzorging de
fchadelyke vorderingen in de Kunst van oorlogen hoe
langer hoe moeilyker maaken? Doch zal immer de
Vesfingbouwkunde haare regelen zonder de Tekenkurst
verltaanbaar maaken? Zal de Vestingbouwer, zonder
dezelve, aan zyn heer en meester, ja aan zich zelven
en zyne werklieden, eene klaare bevatting kunnen geeven
van het ontwerp, dat hy, ter verfferking eener
plaats, gemaakt heeft? 'De Tekenkunst geeft hem immers
ook een volkomen denkbeeld eener reeds aangelegde
Sterkte, om de gebreken van dezelve te kunnen
v rbe'eren, of de gelegenheid in allen opzigte naar te
ga n: zelfs kan de Veldheer, zonder haar, geen nette
bewustheid hebben van het Leger zvns VyaiVs. en
van de gefteldheid der Landffreek, waarin hy zich bevindt,
en of het hem noodig voorkomt een vektflag te
waagen; om nu niette fpreeken van hoe groote noodzaaklykheid
de Tekenkunst tot het famenftellen der
Oorlogfchepen en andere werken van dien aart zy "
Vvvv a „Maar

( 7io )
„ Maar behaagt u, vreedelievende Nederlanders! dit
bewys minder, omdat het uit de Kunst "des Oorlogs
ontleend is. Welaan, wy zullen u, die door rechtgeaarte
zucht voor het welzyn van uw Vaderland gedrceven
wordt, andere voordeelen bybrengen, die zelfs
de Koophandel en de Manufaétuuren van de Tekenkunst
trekken."
„ Het is voor den Koophandel, buiten twyfel, van
het grootfte nut, dat haare Schepen de kostbaare vragten
veilig en fpoedig overbrengen. Maar wat Scheepstimmerman
zal in ftaat zyn, op vpste gronden, te werken,
en aan allerleie vaartuigen de vereischtc gedaante,
het juiste beloop en flerkte, te geeven, zo hy
niet eenigzins in de Tekenkunst bedrecven is? Den
Zeeman zelven komt de ervaarènheid hierin wel te pas,,
om allerlei ftranden, voorgebergten en baaien af re tekenen,
om daardoor anderen tot onderrichting en waarfchouwing
te dienen."
„En behoeft het wel bewys, dat, tot het maaken
van bevallige patroonen, tot het weeven van veelerleje
ftolfen tot kleeding en fieraad, de Tekenkunst van de
uitcrftc noodzaaklykheid is? Wat zwier en losheid,
wat bevallige fchikking van kleuren , zal 'er kunnen
plaats grypen in eene duizendvoudige verandering, welke
de grillige mode onophoudelyk vordert; byaldien de
Tekenkunst, zoo ryk van vinding, zoo juist van uitvoering,
geen hulp verleent; en hoe wenfchelyk ware
het, dat deeze meer geraadpleegd, en haare wetten
nauwkeuriger opgevolgd, wierden 1 Zullen ooit onze
Fabrieken herleeven; zullen wy immer onze vernuftige
jinbuuren op zyde ftreeven; zullen ooit minder uitheerafche
ftoffen gevorderd worden door bevooroordeelde
Nederlandcren: wy zullen zulks, alléén, van de aanmoediging
en verdere uitbreiding der Tekenkunst moeten
verwagten. Het zelfde heeft ook plaats in het vervaardigen
van veele andere zaaken, in veelerleie handwerken
en fabrieken, die tot gebruik of fieraad vereischt
worden; en zou men dan zulk eene Kunst, die
jn alle deeze zaaken onontbeerlyk is, en ook zelfs den
Koophandel bevordert, onder de nuttige eene plaats
kunnen weigeren ? "
„ Denkt echter niet, dat het deeze takken onzer
wel-

C TH )
welvaart, en die dezelve voortzetten, alléén zvn d^
Iv? nt^ e
h e b
°¥

( 713' )
dienft': wat zoude, de Oudheidkunde, van ftandbeelden,
basrelieven, munten en gedenkpenningen, en andere
vruchten der ïekenkunde, beroofd zynde, toch
betekenen? zy zou niets dan een menigte van tegenftrydige
gisfingen der geleerden opleveren, en de gefchiedkunde
zelve daardoor met grootere duisternis
overdekt worden; gelyk ook dè gedenkfchriften der
Oudheid daardoor niet dan te onverftaanbaarder zouden
worden. "
„ En even als, tot het recht begrip der Ongéwyde
Schriften, en derhalven tot de oordeelkunde, de overblyffels
der Oudheid, weleer, door middel der Tekenkiinde,
vervaardigd, volftrekt noodig zyn; zal niet alzoo
de Heilige Schrift, in de taal der Jooden en Grieken
gefchreeven, en duizendmaal op de gewoonten
deezer Volkeren zinfpeelende, deeze zelfde middelen
vereifchen?"
„ Derhalven kan de Godgeleerdheid, die baar licht
aan de Heilige Waarheden omfteekt, onze meergemelde
Kunft geenzins ontbeeren. ?
„Maar zou de Wysbegeerte, aan welke thans de
rdgemeene wierook toegezwaaid, en die om ftryd geoc'end,
wordt; zou deeze haar niet kunnen misfen?
Geenzins! "
,, Is het de Tekenkunft niet, aan welke de Natuurlyke
Historie haare groote vorderingen en uitgebreidheid
voornaamlyk heeft dank te weeten? wat kunnen
de nieuwe ontdekkingen in een der drie Ryken baaten,
zo ze niet medegedeeld worden? en hoe kan zulk eene
mcdedeeling volledig gefchieden, zonder nauwkeurige
afbeeldingen der voorwerpen, welke zich doorliet bloote
oog, of door middel van vergrootglazen, aan den
onderzoeker ontdekt hebben? Eene woordelyke befchryving
is ten uiterfte moeilyk, en, alleen (taande, ten
hoogde gebreklyk, terwyl de Tekenkunft het genoegen-en
't geluk der opfpooring algemeen maakt, en
ons allerleie gedierten, planten en mynftoffen, welke
dc ganfche wereld uitlevert, vertegenwoordigt."
, 'Is het niet even alzoo in de Proefonderv'mdelyke
Natuurkunde gelegen? Hoe zullen wy onze na'vorfchln^en
tot kennis onzer medemenfehen brengen, zo
de

C 712 )
de Tekenkunde, ter afbeeldinge van werktuigen en
proeven, ons de behulpzaame hand weigert?"
„DeZedekuude zelve, fchoon ze haare gulden lesien
door enkel woordelyke voorftellingen uitdeelt, agt
net niet onnuttig zich fomtyds aan het oog, zoowel,
als door het oor, aan haare Leerlingen aan. te beveelen.
De vertooning van aanmerkelyke gebeurtenilTén;
de^ afmaaling der ondeugden in alle haare akelige ge-
Volgen, en verfoeilyke eigenfchappen; de tegenfèflelde
verbeelding der Deugd in haar waare licht, en natuur-
Jyke fchoonheid; kunnen dikwyls de betaamlyke aandoeningen
van verontwaardiging en afkeer , of van
goedkeuring en navolging, in den opmerkzaamen aanschouwer
te weeg brengen: en dus dan ook een nauw-
Keung tafereel, waarin de natuur met oordeel gevolgd,
en eene behoorlyke fchikking in agt genomen is, en
Waarin _ voornaamlyk de hartstochten wel uitgedrukt
zyn, met anders dan gevoelige harten treffen: en'even
als door de Dicht- en Speelkunde, met de Schilderkunst
zoo nauw verknogt, verfchillende gemoedsbeweegingen
veroorzaaken!"
„ Maar laaten wy niet vergeeten, welke groote
Voordeden de Genees- en Heelkunde, zo.o na aan de Natuurkunde
vermaagfchapt, van de Tekenkunde, trekken:
kan de eerfte vooral, zonder eene nauwkeurige kennis
van kruiden en gewasfen, de natuurlyke geneesmiddelen,
die de fchoot des aardryks uitlevert; kunnen zy
geen van beiden, zonder eene volledige kennis van de
gedaanten en waare gefteldheid des menlchelyken Üchaams,
met goede uitkomst, voorfchrifren geeven of
zich van eenige handgreepen bedienen; en kan'de
Kruid- noch Ontleedkunde, zonder behulp der Tekenkunst,
met vrucht worden geoefend, wyl de voorwerpen
zelve ons niet altyd voor handen zyn; dan blykt
het van zelve , van welk eene, nuttigheid niet alleen
maar van welk eene noodzaaldykheid , dezelve in de
Menschlyke Maatfchappy is. Ja, dat de Tekenkunst,
«lis voor de Opvoeding onzer kinderen, van meer dan
eene nuttigheid is, zal ieder ligtelyk kunnen begrypen,
wanneer ik u te binnen breng, hoe zy, die eerder een
begrip van de gedaanten der voorwerpen, welke zy dagelyks
zien, dan van de letteren en derzelver famen-
. voe-

( 714 )
toeging, vormen; door middel der Tekenkunst, voor
onze onderrichtingen te eerder vatbaar worden; de
•zaaken beter begrypen , en al fpeelende tot eenige
kundigheid en oefening worden opgeleid ; waaróm het
niet vreemd was, dat de Egyptenaarcn , en andere
volkeren der voorige eeuwen, zich van beeldfpraak,
in plaats van letteren, bedienden; om zich te algemeener
etl te beter van jong en oud te doen verttnan,
en aan allerleie begrippen met te grooter nadruk hunne
gedachten mede te deelen. En wat is fchryven op
zich zelf anders, dan het tekenen van letteren? Indien
gy dan alle agting en" eerbied voor de Schryfkunst
hebt, waardoor wy onze gedachten en kundigheden
zelfs aan afwezenclen, zelfs aan de volgende
eeuwen, mededeeleh ; en welker nut, even als dat van
onze fpraak, onwaardeerbaar is; laat de Tekenkunst,
waarfchynlyk öp grooter'oudheid boogende, in uwé
agtitig deelen, en, in haare nuttigheid erkend worden^
Om niet te melden, dat zy, wegens de juistheijl, dié
zy aan 'toog en het oordeel geeft, wegens den.fmaak ,
dien zy voor veele kundigheden inboezemt, wegens
Veelerlei gebruik van allerleie perfoonen en ftanden;
met het uiterfte nut van onze jeugd, fchoon tot de
Schilderkunst niet opgeleid, konde en behoorde geoefend
te worden, het gene ik, zo de 2aak verder bewys
vorderde, door het oordeel van een o r
zer kundigfte
en bezadigdfte helden, 1
den grooten FREDRIK.
HENDRIK, ZOU kunnen bevestigen."
('* Vervolg in bet eerstkomend Nommer).
Te Groningen, by W. Z UI DE MA. 1798.
en te Amfterdam by II. KEYZER,
en verder alom te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.-
#!SSSSSSSSSSSS«*
Nr. oo.
DE TEKENKUNST BESCHOUWD ALS NUTTIG EN NOOtff
ZAAKLYK VOOR GELEERDEN, KUNSTENAAREN,
ÏABRIEKEURS , HANDWERKSLIEDEN , EN
ALLERLEI SLAG VAN MENSCHEN.
(Vervolg van nummer 89.)
O m plaatsgebrek konden wy in 't voorig Nommef
niet alles aanhaalen, wat wy voorgenomen hadden
Daar wy vertrouwen durven, dat gy het voorige mef
genoegen ge.'eezen hebt, zullen wy voortgaan met vf
verder van de nuttigheid der Tekenkunft' aanwvs te
doen. *
„ My dunkt, dat ik reeds befpeure (vervolgt de Schry*
ver) dat men my wel zal willen toeftaan,"dat de Te*
kenkunst nuttig, ja noodzaaklyk, is, in de gevallen
door my bygebragt; maar ik voorzie ook, aan'den anderen
kant, dat fommige my zullen tegenwerpen, ert
vraagen, wat nuttigheid fïeekt toch hier'in, dat iemand
zich alleen toelegge, en zyne byzondere bekwaambedaar
toe alleen te werk ftelle, om Schilderyen en Tekeningen
te vervaardigen, die nergens anders toekunnen
dienen, dan om geplaatst te worden in de Kabinetten
van liefhebbers der Kunst? en'wat nuttigheid
fteekt toch daar in, dat deeze liefhebbers kin stukken;
verzamelen, die hun van geenen anderen dienst kunnen
zyn, dan alleenlyk om dezelve te befchouwen? n
,, Om dit nu konelyk te beantwoorden, 'c welk an-
II.Dcel. XxxH dcrs,

( 7i6 )
ders, zo liet de tyd wilde gehengen, wel wat omltandigcr
behoorde te gefchieden, zal ik vastftellen ,'t geen
ik vertrouw dat niemand zal teger,fpreeken, naamlyk,
dat zekerlyk die gene in de menlchlyke fainenleeving
nuttig Zyn, welkers arbeid de rykdommen van hun
Land' vermeerderen. Beftaat nu de rykdom van een
volk in het geen de Natuur in hun land voortbrengt,
en in het geen 'de Arbeid en de Kunften uitwerken of
verbeteren, zoo moet ook, gevolgiyk, onder de Kunftenaars,
die gene de nuctigfren gerekend worden, welke
hun werk met de minfte kosren weeten te vcvaardigen.
Is 'er nu wel een éénig kunftenaar, die, in aanmerking
der waarde zyner kunst, minder, of geringer, benoodigdheden
behoeft, dan een fchilder? Met hoe weinige
kosten vervaardigt hy kunstftukken van groote waarde,
die ni.t-alleen ten tyde dat ze gemaakt worden, maar
veel jaaren daar na, en niet alleen in 't Land daar ze
gefchilderd zyn, maar door de ganfehc bekende Wereld,
en by de befchaafdfte Volken, zoo gangbaar zyn
als goud. "
,, Om geen voorbeelden uit de Oudheid, toen men.
de Schilderyen tegen goud opwoog, noch van eenige
andere Landen aan te haaien, zoo laat ons alleenlyk
nagaan, welk een fchat dwor de Kunstftukken van onze
Nederlandfche meesters in ons land gekomen is:
worden de bcsren niet meeft al door de Franfche, Engelfche,
Duitfche, en meer andere Natiën, duur betaald,
en ten lande uitgevoerd; zoo dat 'er thans zeer
weinigen van REMBRAND, DOU, MIERIS, POT­
TER, ADR1AAN, of WILLEM, VAN DE VELDE,
BROUWER, OSTADE, WOUERMAN, BRRCHEM,
den Ridder VAN DER WERF, of van een menigte
anderen, te veel om allen genoemd te worden, hier
te Lande meer te bekomen zyn ? en niet alleen hunne
Schilderyen, maar ook hunne Tekeningen, hunne
eigen geë:(te Prenten, en die Prenten door bekwaame
Plaatfi y leis, naar hunne fchilderyen en tekeningen gemaakt,
hebben aan dit Land een fchat van geld opgebragt.
Wordt 'er wel meer • vereifcht, om te bewyzen,
hoe nuttig een Kunftenaar voor het Land zyner
inwoonmg is? Kunnen wy wel onze bi'lyke achting
weigeren aan zoodanige Knnftenaais, die ons
land

( 717 )
land door hunne Kunstftukken verryken, en moet niet
de naam van fchilder, als een eernaam, den genen gegeeven
worden, die dezelve wegens hunne bekwaamheid
met recht verdienen? Maar, zal men mogelyk
vervolgens zeggen, wy kunnen, 't is waar, niet wel
tegenfpreeken l dat de Schilderyen, Tekeningen en
Prenten, door bekwaame meesters vervaardigd, ons
Land veel voordeel hebben toégebragt, dewyl de dagelykfche
bewyzen ons te duidelyk de waarheid hier
van bevfStigen; doch, wat nut geeft het den liefhebber,
dezelve te verzamelen? dienen de fchilderyen wel
ergens anders toe, dan om onze kamers te vetfiereti,
en worden tekeningen en prenten, wtl om andere redenen
vergaderd, dan om een ydele roemzucht te voldoen ,
en blyken te geeven van onze welvaart enpragt? Om
deeze zwaarigheid uit den weg te ruimen, behoef ik,
onder andere voordeelen, Hechts by te brengen, den
dienft, welken de Leerling, uit de befchouwing van
deeze Kunftwerken, trekken kan, zo de verzamelaar
aan hem den toegang daar toe verleent; hier door
wordt hy niet alleen in ftaat gefield, om koftloos de
beroemdfte werken van groote meesters te leeren kennen
, dezelve tegen die van anderen te vergelyken,
en de zynen daar aan te toetfen; maar hier door
wordt ook zyn Verftand verbeterd om het fchoonfte
en bevalligfte der Natuur, volgens deeze voorbeelden,
te verzamelen. en tot zyn gebruik te verkiezen. Zulke
verzamelingen dan, waar van deeze Stad genoeg- 1
zaam voorzien is, zyn dus van zoo veele nirtigheid
voor de Teken-, Schilder-, Beeldhouw-, en Graveerkunst,
als de openbaaare Boekvertrekken voor de Geleerdhe
;
d. Zo het nu al geene andere nuttigheid dan
het fieraad onzer vertrekken, of het voedfel onzer glorie
met zich bragt, zou het, myns oordee's, nog te
verkiezen zyn, boven honderd andere zanken, waar
mede geen ander einde dan het reeds gemelde bedoeld
wordt, die ook van minder duur zyn, en met minder
bekwaamheid en ziels vermogen kunnen gemaakt
worden. Maar in zoo verre nu de geeft boven het
lichaam verheven is; zoo verre zyn ook de verltandelyke
vermaaken boven die, welke voor het lichaam gefchikt
zyn, en hoe oiifchuldiger deeze vermaaken zyn,
Xxxx i hoe

C 718 )
hoe bctaamlyker ook eerlyke en deugdzaame menfehea
we ker vermogen en tyd zulks toelaat* zich
Verlustigen. Zo men alle betaamlyke citfpanninsren niet
ten eenemaale verbannen wil, kan men dan wel ede'
Ier uitfpanmng bedenken, dan zich] te vermaaken in
V a
S ilJ Tru " d e v
^»brengrels der Teken-,
bclulder-, Beeldhouw-, en Plaatfnykunde? Zo wy nu
«enigen lust hebben in het leeren derHiibrien , w
«enig vermaak vinden in de werken der Poëeten, in
fl"
C l l , g e
-
Ê
n h e i ! i g e Zi
" ° """beelden en Verdichtleien;
zo wy met eenig genoegen een weleefclvkt Toiieelfpel
befchouwen, waar in &
wy de haftSten op
eene betnamyke wyze zien werken: moeten wy dan
geen vermaak fcheppen in de Schjlderktinft, djelitX
a a m J y { C e n e t a a V 0 0 r d e
fïn t\t V l' " ' °°&«* die
van alle Volken, welke verfcheidene taaien fpreeken,
iLr'T m
? W y Z C
, d l
! i d e l y k e n k l a a r
verllaa/word??
Nf,,„r Tc C
C t f c h 0 0 n e
r' -i v ' ^doordeganfche
Watuur .tg verfpreid ligt, wordt door de Kunft verza-
0 8ffl2*sV* , n s
K fiTS d
v e r m k e
J. ^' " Verwondering vermeniel
t v e r m a a k n
J
°S veel grooter wordt ,
^^SïoidSenT?' V0,ge
" S d£ regdtn d£ï
„ Al ware het nu, dat de Kunft, in zich zelve
«och nuttig, noch noodzaaklyk was; 'waar van ik het
S f t Ï Ï duide
ivk beweezen h'eb; al wr E
zelfs, dat het vergaêren van Kunstftukken niet 'anders
dan eene loutere verkiezing kon genoemd worden,
-t geen ik, om de reeds bygebragte redenen
wel u.tdruklyk ontkenne; ja aI ware het dat zulks'
wet met eenige de minfte verhevenheid van geest gepaard
g,ng en kwaalyk in ftaat was onze aandacht
achter zo hy anders een eerlyk man was, nog moe-
C n
lenJ W '
d 3 t
^
V 0 0 1
'
d e e d e I e e n
^anzienlvke
Jeiigd beter was, zich te vermaaken met het maatig
en fchuldeloos kunft vergaderen, dan zich over te
T
2 0 0
* e e , e t h a
" ^bruik zynde nitfpanmngen,
die veelal met gevaar, met geld verfmllingen
en fomtyds met verlies van gezondheid, eer? e„ foe-'
den

f 719 )
C h
„ Doch is "de TeSLst \S n
«elFs ook onontbeeriye? „SodSAi"??
3
Weetenfchappen haare: dmvWa L
W , g d W o r
n U t ,
^"."
m a a r
«'
ele
I y k ? 2 0 u d e n ve
e r e n ? 18 het
ken van Schilderyen TekS 1 D
P r n t e n
voor Stad en Land n \, "£ f ' >rdeelig
kü
C n e
door lieden van buiten„nïï.„ ^ l
^n dart
e D
door eeneJngefchaMn S
e b e k v
b
toe gefchikt z7nTlZS
eden, en die
n
lT
h mea geeft als daa
f '
«en Tekeningen enfTchild,^ " ?
? e i n d e l y k
» k
-
yen
beelden , heilige en rt„fe £ n s d e
6 8
dichtfeie'n, en al „« frh
Historiën ver-
Z l n n e b e
^en en Ver-
d e g a n l b h e Natuu
vertoonen kunne„ z 0n hT^" <
opwekken, vanT , h te roere
?S "> ter deugd
cn verbete'ren,en kuntnf f ch
^> ons leeren,
tnaak doen vëVzdd S" wt' a
" e e v e
y »* *» ver!
twyfelen, of men wd doet d.f I 3
g k u
" "° en
eeze
wn 4 aan te moedigen ln \l , , k u n s t t e
bloeiën?"
lwai
&* a
> op te kweeken, en te doen
waa^SeS w i t ^ " ÏT*" hebbe
">
g o t e vo
kunft alle haan» °rdeelen de Teken'
het Vaderland a
^Sl a
'rb" ief
^elve, dat gy uwe „deren e n
h e t v a
«
d i e a a n l n v e
gen zyn toevertrouwd in al w r , J
beginfelen d
Kunst behoort te Wen1 'er fchoone
^i^, »»« S
W Y HEBBE
gezegd, Cziet h e t voo " NIS'H , »
zouden laaten oordeeten? wv Tn 0
Vy
^
u zel
meer byvoegen. Gy ïevolï ^
b i e r
"
d a a r
°m niets
dit onderwys zoo Li 8
X
d e nood
zaaklykheid van
helling, zuSen wy 7n ee*d^/vo^A^
V e r o n d
«-
y
e
wat met u p r a a t e e: " a
" v
.^nde Nommers eens
f Zeevaartkunde , Welke olnt'd ^
den hier, te m n ^ onlangs door eenige Vrien-
1 5
g e i i c h t
doende, 'de„ weg HR&, °P ' en uJZ
m
baare wVze u zelven f/ ^' ° ° P e e n e m i n
^(l-
m e ó e f c h o o n
der kunften, deiTekenSnflnT,", ^ ^
ken. r ieKe
nkunft naamlyk, bekend te maa-
Xxxx 3
ar

c ?20] y
BE VERHEVENE DEUGD IN EEN LAAGE HUT,
Een waare Gebeurenis.
De HeerN. teU., die een aanmerkiyk gedeelte van
zyn leven bedeedt aan de edele bezigheid, om noodlydendehop
te Roeken, en ook daadlyk .te helpen, vernam
dat in zekere agter-ftraat der Siad, eene vrouw w>inde,
die haaren man, zeden 4 jaar aan ziekie belegerig,
met de vlyt haarer handen verzorgde. „Den ongelukkigen
man,-die g'ansch en al buiten ftaat is, om. iets
te verrichten, zorgvuldig op te paffen,-/en dan nog,
dooi gefudigen arbeid, zoo veel te verdienen, dat zy
keilen daar van leeven. kunnen, moet de goede Vrouw
gewis bezwaariyk'zyn.'' God weet of zy niet dikwerf
't er'evendst, gebrek lydt. Zv verdient ongetwyteld
ondérdeund te worden." », Op deeze wys by zich
zelv.eu redeneerende ging hy uit oai haare woonmg op.
te zoeken. Na zeer lang vraagen,. vondt hy haar eindelyk,'in
een klein,' doch zeer bouwvallig huis. De
Vrouw omving hem zeer minzaam. Voor haar, op een
halfgebroken ftoel, lag een kleed, waarop zy bezig was
bloeden te bord uuren. Zy zat naast he' be* van haaien
man, die niet dan met een zeer flauwe Item kende
fp'ccken. Alles was rein, fchoon de duidclykfte
kentekenen draagende,j eener bitterde armoede. <
ik h4> op mv genomen, zeide de Heei IN., u
deeze kleinigheid — '«.waren 2 dalers. ter uwer
on '•witeuning te overhandigen." „ Ik dank u, myngoed-
Heer antwoorde de. vrouw, zeer hartlyk voor uw
moeite God zal zeker den Weldaadigen beloonen, dat
hv de' verlaatenen tracht op te beuren, maar Hy zy
oe raait dat ik tegenwoordig geene hulp noodig heb!
N Dat kan wel zyn, Moederlief! maar de man
die daar te bed ligt deeze heeft gewis onderdeujjing
noodig, en voor hem is ook eigeulyk t geld ge-
&]
J)ehóuv». Ach! myn.goede 'Heer!, dat is myn Man.
God weet het, dat ik hem getrouwd heb, toen hy nog
ion" en gezond was en hem heiliglyk beloofd heb,
«m°lief en leed, geluk en ongeluk, - met hem te dee-

C 721 )
!en, in tot nog toe verdien ik zoo vee), dat wy daaf
van leeven kunnen.
N. Braave edeldenkende vrouw! neem toch, bidde
ik u, 't geld aan — ik mag hetzelve niet weder te
rug brengen.
De Vrouw. En ik kan of mag het niet nanneemen,
myn Heer! Er zyn waarlyk nog een menigte andere, die
veel armoediger zyn dan ik. — Zou ik deezen niet ontfteejen,
al wat ik buiten noodzaaklvkheid aannam?
j Met traanen iu de oogen, fchoon intusfchen vol van
tmnerlykfte genoegen over zulke voortreffeiyke gevoelens
, legde de Heer N. iets meer, dan hy eerst 'voorneemens
geweest was, op 't venfterkozyn neder, en
W1
i d
t h
e e n
&
a a n : d o c n
de Vrouw hieldt hem tegen en
gaf hem 't geld te rug met deeze woorden: „ Wanneer
gy my toch wilt góed doen, neem dan het geld
weder, en koop my daarvoor een' bibel met groote
letters. Des avonds, wanneer ik voor myn arbeid niet
meer zien kan, lees ik gewoonlyk daarin; en deeze, dien ik
hier heb, wordt my reeds al te fyn: maar, myn goede
Heer! mag ik u bidden, dat gy my uw naam opgeeft,
en wanneer ik eens in grooten nood zyn mogt , dan
zal ik zoo vry zyn, om by u te komen om 't overige
te haaien.
,, Ik ben N., antwoordde hy, en woone op
Morgen, beloof ik u, zult gy den bibel hebben.
God zegene U!" Zoo als hy cle deur uittradt, ontmoette
hy een oud man , die juist in denzelfden
fmaak— armoedig doch zindelyk —- gekleed was,
als of hy tot deeze edele hut behoorde. N. vroeg
hem, wie hy ware?''
„Ik ben een arm man, gaf hy ten antwoord, die
alle myn oude kënnisfen overleeve, zoo dat ik tegenwoordig
niemand heb, waar ik my by vervoegen kan.
De goede Vrouw in dit huisje, beeft my de voorige
week, tot zich genomen cn geeft my thans den vryèn
kost voor *t eeten. "
„God in den Hemel!— barfteN.uit, waar verbergt
zich niet de waare deugd!" en trad met de man ia
de kleine ftulp te rug.
„ Indien gy dan, hernam Ihy tot de vrouw,.'t geld
voor.u zelve niet nanneemen wilt, neem Let dan ten
min-

C 723 )
«ïinfien voor koftgeld van deezen ouden man; ik zal
hem in 't vervolg voor myne rekening onderhouden;
De Vrouw. Ach! myn lieve Heer! ik bid u, plaag my
nu niet langer; waarlyk, ik kan geen geld aanneemen.
'Er zyn nog zoo veel andere, die armer zyn dan ik.
Vereer my, zo gy wilt, den bibel; — geef my dan
het een of ander a's ik in nood zyn mogt, en — help
my den goeden God bidden, dat Hy my behoede, dat
ik nimmer trotfch worde, om dat ik my, boven myne
kommerlyke omftandigheden, in ftaat bevinde on»
eenen die nog armer is, te helpen. ^
* * *
Daar deeze gebeurenis op een' echt getuigenis heruit,
zoude 't my leed doen, zo de een of ander
flechts de geringde omftandigheid, als een verdichtfel
befchouwde. —
Te Groningen , ny VV. Z U 1 D E M A. 1708.
en te Amfterdam by H. KEYZER,
en verder alom te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAJVIDEN
GEMEENEN MAN.
Nr. p r.
O Kristen! -wil uw heil betrachten;
Wees altyd waakend in 't gebed:
Ontboezem fteeds aan God uw klagten
Die altyd boort en gaarne redt. *
••• ' -'"'•" " - •' - *•
•
GELLERT.
V . |
IETS OVER HET GEBED.
Leezer! ik wil u geene volledige verhandeling over
het gebed,^deelen. die,kunt gy by feb-yvers over
den Goasdieiift genoeg vinden; ook geeven uwe leeraars
er openbaare verklaaringen over; maar ik wj] u
eene en andere byzonderheden over het gebed te leezen
geeven,.die, naar myne gedachten, voor eik uwer
van rgrooifte belang zyn, en dus uwe oplettendheid
verdienen. - •• -
Dat het gebed eene voornaame Gods üenstpligt is
wordt byna van ieder'mensch toegeftemd: niet alleen
van kristenen, maar ook van Jooden en Mahomaaatidn;
zelfs de Heidenen vinden het :
noodig om hunne
goden aan te bidden. Jona I: 5 J a, myne Vrienden!
liet bidden is een hoofdpligt van den openbaaren, en
ook van den hmSlyken Godsdienst.. Zouden wy Go6
met bidden en danken , daar wy al het goede van
Hem geduurig ontvangen? Ieder kruimel brood, elke
druppel water, ieder draad onzer kleederen, zelfs de
lucht cue wy inademen; dit alles, en nog oneindiV
meer, zyn gefcheuken van zyne hand : Alle goede
gaave ... komt van boven van den Vader der lichten.
Jak. r: T? In Hem leeven wv . beweegen wy ons, »«
zyn wy: ffy geep ons het ÏÏven, den ademy cn alle
n.ueel. Tvyy din*

C 7H )
dingt*. Hand. \f. vs 28 en 25. Ja wat hebben wy,
dai wy niet van Hem ontvangen hebben?—'tlszuo,
God heeft ons gebed niet noodig; Hy is de alw'eeténtlt,
en kent dus alle onze behoclten; Hy is ook oneindig
goed, de Vader der menfehen, die het geluk
zyner fchepfelen wil: maar wy hebben echter het gebed
noodig ; om daar door tot erkentenis van zyne
goedheid en liefde, van onze afhanglykheid, om daar
door tot vertrouwen op Hem , en tot waare deugd
aangevuurd en verfterkt te worden. — Ook is het ten
hoogften billyk dat wy God bidden en danken. Of
is een kind niet verpligt zynen lieven vader beleefd ie
vraasen, om iets dat de vader weet dat het noodig
hee't? en hem tevens voor zyne giften te danken?
hoeveel te meer moeten wy dan den hemelfchen Vader.-eerbiedig
verzoeken om de vervulling van oiise
nooden , offchoon Hy die veel beter weet dan wy
zelven !
Zou ons het bidden niet be'aamen?
'tls nis de b s.e med'cyn: J
Die zich deh pbgr van bidden fchaatnerï.
Die fchaamen zich Go .s vriend te zyn. (*)
Fen menfeh, die God niet bidt en dankt, is een
jn^ifch zonder Gods ienst, en by kan niet recht gelukkig
zyn. Hy mag foms Veele uitwendige voorrechten
deelachtig wezen , a's rykdom, eer, en aanzien;
hv n; :
s echter het zoet en vreedzaam genot van dezelve,
'twelk de vereerer van God geniet. Hy mist
de byzondere gunst en vriendfchap van God ; en hy
kan geen eeuwig geluk na dit leven verwachten. Of
zou aan de verachters en vereerers van God, hetzelfde
lot te beurt vallen? Neen! d>i rede en de Bibel
leeren het tegendeel. Gy hebt niet om dat gy niet bidt,
fchryfr de Apostel Jakobus; en hy voegt 'erby ,gybidt en
omvangt niet, om dat gy kwaalyk bidt. Jak. 4: VS. 2,3.
Over dit laatfte ftuk wilde ik u nu nog wat nader onderhouden.
Wy zien dus, dat men ook kwaajyk bidden
kan, en dat men, kwaalyk biddende, dan niet ontvangt.
(*J Alle vu fen in deeze verhandeling. zyn genome» uit
het lied van GELLFKT over 't gebed; naar de vertaalhg
van VAN ALPHEN en VAN DE KASTEELÈ.

( r»5 )
vangt. Maar wat is kwaalyk bidlen? Kwaalyk bidbidden,
kan op veelerlei wyze gefchieden ; by voorbeeld,
als men bidt om iets dat men in wellust wil
doorbrengen, gelyk de Apostel fchryft x ingemeldei»
brief. Kwaalyk bidden gefchiedt ook als men niet op
de rechte wyze bidt; zonder rei (land en hart.
Joist Slenteringa neemt flechts zyn' hoed af, en zegt
zagtji s, terwyl zyne oögen heen en weêr gaan, wat woorden
op, die hy niet half verftaat; zonder aandacht, zonder
eerbied voor God, zonder bezef van zyne nooden.,
en zonder ernftige begeerten. Is dit geen kwaalyk bidden?
indien het den naam van bidden draagen mag?
Zeker! hoe zou God hier in een behaagen kunnen hebben,
daar het elk weldenkend mensch moet m shaagcn?
Maar wat is dan recbt of go'd bidden? vraagi gy
misfehien. Leezer! ——. Dit kunnen wy uit den f! bel
leeren. Men moet met het verftand en met het hart
bidden. Met ver/iand bidden , is met een duid yk
begrip van zaaken; en met het batt bidden, is met
eene beraamlyke gemoedsgéfteldheid. Doch dit moet
ik n nog wat nader bewyzen.
Dat men met het ve"ftand moet bidden, leert ors
Paulrs i Kor. 14: 15. Onze Godsdiei s: moet redelyk:
zyn Rom. 12: i 1
'. doch dit kan hy niet wezen, als
het verftandig begrip 'er ontbreekt.
Dat men met het hart moet bidden, leert lef s, a's
Hy ons zegt, dat men God moet aanbidd- n in geest tn
waai beid. Joh. 4: 24. Men moet het hart voor den
Heer uitftorten, Pf. 62: 9. IIe zóu 'er God behaagen
in kunnen hebben, als men alleen tot Hem naderde
met de lippen, en het hart echter ver van Hem meid?
Met weinige woorden wil ik nu nog een' oprecht'
bidder, die met het verftand en met be'batt bi.d_T.wat
nader fchetfen. Zulk een bidder verheft zyne ziel tot
God; hy vertegenwoordigt zich God als den Allerhoogiten,
den Alweetenden, Almagtigen Opperheer, als een
genadigen -Vader, en Dron van alle goed; hy kent zyne
nooden; en draagt die aan den Heer voor, met gepaste
woorden, die hy zelf verfhat; hy bi't om het
gene God in zyn woord beloofd heeft, met aandacht,
met ootmoed, met ensr, en een geloovig yeitrouwen
op zyne oneindige goedheid. •
Yyyy 2 Het

( 7*6' )
Het bidden van veele menfehen is hier van zeer vérfchiliend.
Steven Goedhals b. v. bidt dagelyks: maar wat bidt
hy? -'Oms het Onze Vader, foms ook de tien geboden
of bet Geloof. Wat dunkt u, Leezer! van dien
man? bidt hy met hui verftand? Dit. is'onmogelyk;
want hy weet niet eens een gebed van geboden, of eene
hely'denis te onderfcheiden.
flans van Ekfteren bidt lange gebeden, die hy, in
zyne jeugd, uit een' Catechismus of ander boek, van
bui.teii geleerd heeft, zonder dat hy weet' wat al de
uitdrukkingen in zyn gebed berekenen. „ Ik ben zoo
geleerd niet, zegt hy , dat ik uit het hoofd bidden
kan, en nieuwe gebeden vrees ik dat zy niet rechtzinnig
zyn." 't Is'van zelf klaar, dat hy ook niet bidt
zoo als 't behoort.
Dat men zich in 't bidden van opftellen van kundiger
menfehen bedient, is niet af te keuren; maar dan
moeten die opftellen ook juist onze nooden en behoeften
uitdrukken , zonder dat 'er iets anders tusfchen
komt, dat ons niet past te bidden ; dan moeten wy
dit alles ook duidelyk begrypen.
Maar zou 'er wel geleerdheid toe noodig zyn, oiri
ook zonder voorfchrift van anderen te bidden? Stel
gens, iemand bevond zich in nood, en hy moest tot
zyn evenmensch om hulp roepen , of een arme wil
pen' ryk' mensch om eene aalmoes vraagen, heeft hy
daar toe een opftel van.een' ander al yd noodig ? ~
Of, heeft een kind altyd een voorfchrift noodig, wanneer
het zynen Vader om iets wil vraagen? waarom zou een
ongeleerd menfeh dan geen woorden vinden kunnen,
als hy den besten Vader, die in den hemel is, iets te
verzoeken heeft, waarroe hy volkomene vryheid yer r
kreegen beeft?— zyn de woorden dan' al eens minder
fierlyk, de oprechtheid .en ernst kan het vergoeden:
God ziet meer op 't hart dan op de woorden.
Leer in 't gebed eenvoudig fpreeken;
God ziet uw hart; Hy is een geest;
Hoe kan 'taan woorden u oinbreeken,
Als God in 't hart uw meening leest?
Geen klanken zyn 't die God behaagêii,
Geen woorden döor de kunst bereid; God

( 7*7 )
God is geen mensch; 't gelonovig vraagen.
Dat is by Htm welfpreekendheid. m
Bid (leeds, in dille en eenzaame oorden;
Ontdek vrymoedig God uw fmart;
Hy fchat het hart niet naar de woorden,
Maar wel de woorden naar het hart.
Men rlenke echter niet, dat woorden en uitwendige,
licoaamsbouding onder 't bidden, onverfctnllige zaaken
zyn, daar men in 't geheel niet op behoeft te letten:
neen ge yk men met een' eerbiedigen geest tot God
moet bidden, zoo moet die eerbied ook uitwendi°- getoond
worden: dit vordert de aart van het gewigtig
werk ; om dat wy in 't gebed tot den hoogen God
ipreeken , de wy met ziel en lichaam moeien dienen.
— ündertusfchen zal iemand, die, onder het bidden
met een waaren eerbied voor God bezield is, zorgvuldig
vermyden alles wat maar eenigzins naar gemaaktbetd
zweem:. Kwezelia b. v. als zy bidden wil zet
zy haare tronie in de allerdevootfte plooien; zy zucht
en (leent zoo luide, dat men het gemaklyk hooren
kan; en wanneer men haar overluid hoort bidden, is
het als of z y het, wegens een groot ongeluk, uitiammert.
Zulk eene gemaaktheid is recht Farizeeuwsch
en het tegengeftelde van waaren eerbied, offchoon zv
den tchyn hier van tracht te vertoonen.
. De gezegende Jefus heeft ons nog verfcheidene nuttige
lesfen aangaande het heilig bidvverk gegeeven, van
welke wy nog het een en ander zullen aanftippen:
Hy leert or.s: ^
D a t
. *• wyLniet te lang, met te veel woorden, moeten
bidden Matth. 6. 7.
2- Dat wy niet bidden moeten om van menfehen
gezien en voor buitengemeen vroom gehouden te worden
; miar liever in onze eenzaame binnenkamer gaan
Matth. 6: 5, 6.
3. Dat wy God in geest en waarheid moeten aanbidden
Joh. 4: 24.
4. Dat wy met ernst en aanhoudenheid moeten bidden
Luk. 18: 1—8.
5- Met een geloovig vertrouwen op God, Luk.ir.
6. Dat wy het nederig en ootmoedig moeten' doen.
Y
yyy 3 Men

( 723 )
Men leeze zyne fchoone en leerzaame gelykenis van
den trotfcbeii Farizeeuw en den boetvaardigen Tollenaar,
Luk. 18: 9—14.
Voons heeft (efus, ;e1yk Hyors een uitmuntend voorbeeld
gaf van bidden, fins ook tevens een trttft.nd voorfchrift
nagelaaten, dat met recht het allervolmaaktlte gebed
mag heeten; te weeten het Onze Vader Matth. 6:9--13.
lo dit gebed is, met korte woorden, alles bcgreepen
wat wy noodig hebben. Van dit gebed m°gen
eh moeten wy ook gebruik maaken. Maar, Leezer!
verfbat gy alles wel wat hier in voorkomt? zo gy het
bidr z inder het te verftaan, hoe kunt gy 'er dzii uwe
begeerten door te kennen geeven? — Geen fterveling
is iri (laat om dit gebed van den grootteen Leermeester
te verbeteren; evenwel, om dat 'er uitdrukkingen
in voorkomen, die niet naar ons hedendaagsch taalgebruik
ingericht zyn, en daar door voor roingeoefen ten
min of meer donker, wil ik beproeven, of ik den zin
van dit gebed, m.er andere woorden, die u verftaanbaarer
zyn, kan uitdrukken. Onderzoek zelf of ik den waaren
zin wel gïfoffen, en kort en duidelyk uitgedrukt
h-'b. Myn oognerk is nier, dat gy in het bidden van
dit gebed, de woorden van onzen Zaligmaaker met de
myne zoudt verwisfelen: maar ik wilde u, op de allerkortfti
wyze, du gebed leeren verftaan; want anders kunt
gy het, noch met het verftand, noch met het hart bidden.
HEMELSCHE VADER!
Leer ons u recht kennen en vereenm;
Laat Godsdienst en deugd op aarde vermenigvuldigen;
Leer ons uwe bevelen zoo yverig en getrouw betrachten
als de hemelingen hier'boven;
Geef ons eiken dag fpys en drank, en alle lichaams
nooddruft;
Vergeef Gy ook onze zonden, daar wy menfehen
zelfs hun vergeeven die ons beledigen;
flewaar ons fteeds voor dc verleidingen tot zonde,
en verlos ons van alle kwaad.
Vader! Gy zyt toch onveranderlyk goed, almagtig,
en groot, om ons te willen en te kunnen helpen,
hoor dan ons gebed, op dat Gy door ons gepreezen
wordt tot in eeuwigheid,
Amen. //v,
V

( )
Hy, die den rechten we ff fowandelt,
De altyd trouw en eer lyk handelt;
Zuik een zal, met verhoop van jairen,
Hier zonder twyfel best t/y vaaren.
f E G T DOOR D E Z E E I DAAR K A N M E N
'T V E R S T E M E é K O M E N .
Dit fpreekwoord , Leezer ! zult gy misfehien wel
eens gehoord hebben. Gy zult over 't algemeen ook
wel weeten, wat men hier mede zeggen wil. Het
komt my echter zoo nuttig en leerzaam voor, dat ik
het de moeite wel waardig acht, om 'er u wat nader
over te ondeihouden.
Een Schipper, die over zee vaart, en, om eene of
andere reden, omwegen kiest, by bogten en kronkels
vaart, zal lang zoo fpoedig niet tot de plaats zyner
bcftemming komen, dan hy die regt uit regt aan
vaart. Dit weet elk.
Nu gebruikt men het bovenftaande fpreekwoord;
meest, om 'er door aan te duiden, dat iemand die int
alle gevallen oprecht, trouw en eerlyk fpreekt en handelt,
zch hier op den duur veel beter by bevinden
zal, dan hy die allerlei draaieryen i n looze ftreeken
gebruikt , om maar voordeel te bejaagen. Zou die
even zoo zeker gaan? — Ja Leczer! Iemand die wél
denkt, zal dit gereed toeftemmen. Alle menfehen zyn
'er echter niet genoegzaam van overtuigd; anders zouden
'er zoo veele niet gevonden worden, die allerlei
kromme wegen en kronkelpaden bewandelen, om maar
aan geld te komen. Ik wil dus de waarheid van het
fpreekwoord wat nader aanwyzen.
't Is zoo; veelen komen langs (linkfche wegen aan
groot gewin: dit hebben zy vooreerst: maar 'kunnen
zy dit op den duur altyd zoo volhouden? Krygt men
zulke menfehen niet al rasch in den kyker, gelyk men
zegt? en zal dan elk die hen kent, zich niet voor hun
wachten?-- Ten minden men zal hen nimmer vertrouwen:
en die het vertrouwen kwyt is, die is veel k»vyr.
Zulke menfehen worden ten minden dan veelal buiten
ftaat gefield, om hunne rollen ten einde toe uittefpet-,
len. Maaken zy het wat al te grof, dan gaat het hen
vaak als een zeker foort van muggen, die zoo lang om
het

C 730 )
fiet kaarslicht vliegen, tot dat zy in hetzelve haar vleugels
en beenen 'verbranden. — In tegendeel, hy die
altyd eerlyk-en oprecht handelt, mag wat minder op
eenmaal Winnen, hy heeft zoo veel te meer' ka's om
geduurig te winnen, want hy verkrygt het volkomen
vertrouwen van zynen medemenfch, en dus zal hy 'er
op den duur altyd best by vaaren.
Nog meer. Salomo zegt: Die met eene bedrieglyke
band werkt, word arm , Spr. 10: 4. Kent gy'hier geene
voorbeelden van? zy zyn'er ten minfb-n genoeg te
vinden. Die met eene "bedrieglyke h?nd werkt, heeft
nimmer den zegen van God op'zyne poogingen te'wnch.
ten; en wat geluk kan iemand buiten dien'Hebben? —
De oprechte, braaye, en eerlyke man, in tegendeel,
heeft, volgens de leer des Bibels. Gods zegen te-wachten:
en, Aan 'j Heeren zegen Is 't al gelegen, zaagt
gy nog onlangs in een der Weekbladen.
Ten befluite, wil ik dit fpreekwoord:'/?^ door de
zee! daar kan men het verffe meê'komen, beveiligen
met een voorbeeld, waar van ik zelf getuige ben geweest.
Een zeker koopman, op wiers woorden men
altyd volkomen ftaatmaaken kon, had cewoonlvk de
beste waaren in zyn winkel, die by'altyd onvervalscht
verkocht. Gebeurde het eens, dat pruimen . korinten
of iets anders dat bederf onderworpen was, door dert
tyd niet meer zoo goed wrs gebk-even als voorheenen,
en men hem hier over ondervraagde; dan zeide hy altyd
aan de koopèrs de zuivere waarheid. Nimmer
prees hy iets dat niet verdiende gepreezen te worden;
en hier door had hy het volkomen vertrouwen van elk
die hem kende. Prees hy eens iets van zyn goed,
men geloofde het, en het kwam altyd zoo uit als hy
gezegd had. Dit had ten gevolge, dat'die Koopman
meer neering had dan verfchei 'ene andere famen. Hy
won dus, met een zuiniger verdienst, meer dan veele
anderen , die foms flechte waaren voor goed verkochten.
— Dus had de man', by een meerder inkomen,
een zuiver geweeten; en ondervondt de waarheid
van het fpreekwoord: Regt door de zee! daar kan men
J}t>t v^r^' meê kovr-n
ie Grou.ii.geu . i>v VV. z ü 1 I) E M A. Ï798.
en te Amfterdam by H. KEYZER,
en verder alom te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
N r
. 02.
PROEVE VAN VADERLANDSCHE SPREEKWOORDEN»
MET DERZELVER OORSPRONG EN BETEKENIS.
(Fcrvtlg op No. 680
i.
D
Een gast mag een gast meêbrsngen.
e betekenis van dit Spreekwoord is heel duidetyk
en klaar. Te gast gaan onderftelt aJtyd eenige kennis
tuslcheu den Gast cn den Gastheer of Tractant*
m m zulk een geval kan 't 'er op de vriendfchap wel
door, om een gast of vreemdeling — welke beide
woorden in onze oude Landstaal dikwyls het zelfde
beduiden — meó te brengen.
De Gewoonte, om gefamenlyk te Eeten, en te Gastereeren
of maaltyd te houden, is in de Menfchlyke natuur
gegrond en zoo oud als de wereld
De Menfeh is een gezellig fchepiel, dat wil zeggen,
de trek tot het gezelfchap zyner medemenfehen is'hem
natuurlyk eigen: want, zonder met zyn evennaasten te
verkeeren, kan hy op den duur, zoo min naar den geest
a l s
" a a r
den vleefche, voUhekt niet gelukkig zyn. Al
had Rohmfon Crufoë, op zyn onbewoond eiland, al het
goud en zilver der wereld, met de lekkerfïe boom- en
aardvruchten, benevens alle gerieflykheden des levens
bezeten: gaarn zou hy dit alles voor wat aardappelen
met een ftuk rundvleefch gegeeven hebben, als hv die
met een paar goede vrienden of huisgenooten had mogen
opknappen. Leest zyne Reisbefchry ving, (*) myne Vrienden!
^ D
H a n d l e i d i
t o t
A "£ de natuurlyke Opvoeding 0f1e
Ge/cbtedenis van kobinfon Crui'oë door CAMVE , is ds
beste en alom te bekomen.
Deel. Zzzz

C 7S2 )
den! en gy zult zien, dat ik de waarheid gezegd heb.
Het is dezelfde trek tot zyne natuurgenooten, welke
den Menfeh aanfpoort, om zyne. vermaaken en genoegens
met anderen te deelen. Maakt niet de gelegenheid,
waardoor wv onze medemenfehen kunnen laaten
zien, hoe gelukkig wy zyn, en waardoor wy hen in
ons geluk kunnen doen deelen, ook ons zelven gelukkig?
En welke kkkernyen fmaaken best, die wy in onze
eenzaamheid, alleen, moeten opneemen, of die wy in het
feyayn onzer Vrienden kunnen gebruiken? Zekeriyk de
laafde. Dit heeft onze eerfte Moeder ook al geweeten.
Immers leezen wy van haar Gen.Wl: 6, Zy gafoek haaren
tnan, die W insgeiyks van au Daarom zingt de Dichter:
Een Eden,:Voor de vreugd gefchapen,
Is, ongedeeld, een -wotsteny.
Waarmede ny zeggen wilde, dat, zo vader Adam in
het Paradys geen menfeh by zich had gekreegen, welken
hy getuige èn deelgenoot van zyne genoegens had kunnen"
maaken, het Paradys hem dan zoo eenzaam en
akelig, als een woeste wildernis, zou geworden zyn.
De Gezelligheid verbindt dus de eene menfeh aan
den ander, en noodzaakt hen elkander op te zoeken,
als broeders, met elkander famen te woonen, en, tót
hun wederzydfch belang, de handen in een te flaan.
Hierdoor is het Huwelyk. en de Samenleeving , met
zoo veel nurte Kunften, Ambachten en Weetenfchappen,
ontftaan, en het Menschdom in de gelegenheid ge»
bragt, zyne ziels- en lichaarasvermogens, ter ecre van
zynen Schepper, tot nut van zich zelven en zyne evennaasten,
dagelyks meerder te volmaaken.
Zoo bragt de Gezelligheid de Samenleeving en deeze
het Samen-eeten en drinken voort. Adam en Eva hebben
ongetwyfeld met hunne Zoonen en Docbteren famen
gegeeten en gedronken. Deezen, een eigen huishouding
opgezet "hebbende, deeden insgeiyks zoo,
wier nazaat en dit voorbeeld weêr' volgden, en is, op
die wyze, het Samen-eeten en drinken eindelyk by alle
(*} Volkeren, na hen, een daalen wet geworden.
- Wan-
(?) De Otaheiters een Indiaanse!] volk in de dille Zuidzee
, maaken eene uitzondering op deezen regel. De berotmde
Heiliger Coock tekent als eene hyzonderbeid aan ,
dat.

( 735 X
Wanneer men zich nu eens recht wat wilde te goede
doen, verzocht men eikanders Vrienden of Bloedverwanten,
over en weêr, op de beste ipyzen en dranken,
die men bekomen kon, en, zoo doende, kwam het Gastefeeren
in gebruik.
Elkander Eeten en Drinken voor te zetten, wierdt
by de oudfte Volkeren als een teken van Vriendfchap,
1 oegenegenheid en Trouwe aangemerkt; a&n. Vi. vs.
ai, 22, 23._ het Samen-eeten en drinken als een ftilzwygende
betuiging om elkander broederlyk te behandelen.
JESUS at en dronk met de Tollenaaren en Zondaaren.
JJit Jtafc de Jooden geweldig in de oogen. Waarom? Zy
konden met dulden, fotjefus dit gemeene Volkje zulk
een teken zyner Liefde en Trouwe gaf. Luk. VII: 34. Ook
zondt •merroudtyds brood en vjyn aan'de voorby trekkende
Velüheeren, welke men van zyne Vriendfchap
wilde verzekeren. Zoo kwam ME\.CIUZIT>V.K Abraham te
gemoete, Gen. XIV: 18. Zoo zondt ISAÏ zynen zoon David
metbrood en wyn naar SAOX,XSam. XVI: 20.>z eook
Jofua JX: 4- Dit niet te doen, wierdt als een openbaar
vyandig gedrag befchouwd, Deut. XXIII: 3, 4.
Alle plegtige Verbintenisfen wierden met een gastmaal
bevestigd. Daarom hielden [AKOB en LABAN, by het opnchten
van hun Verbond, op het gebergte Ctöeads, eéa*
maaltyd, Gen. XXXJ: 54. Daarom moesten 'er mogelyk
op de Verbonds-tafel in den Tabernakel en den Tempel
twaalf toonbrcoden en wynkoppen wezen, ten teken
van het Verbond, dat God met de twaalf Stammen 7fra'èls
had aangegaan, Lev. XXIV: 5-8. Ter gedachtenis
van enkele Perfoonen óf groote Gebeurenisfen te
gastereeren, was by hen zeer gemeen. Op het laatfte
Pafcha, dat Jefus met de zynen hieldt. boodt hv hun
het gebroken brood en den drinkbeker aan, om dat
brood te eeten en den wyn te drinken, ter zyner gedachtenis.
Luk. XXII. 19. En dat dit by gedenkwaar-
Zzzza dige
dat de Otaheitaanen NIET te [amen eeten. Ieder beeft
hy hen in bet huisgezin zyn eigen korfje meifpyienen
tafelgereedfchap , en eet alleen, zonder een enkel woord
te fpreeken. Alhoewel dit Volk voor V overige zeer
gezellig en hefchaafd is, hebben zy nogtbans'een afkeer
van Alamen eeten, en houden zulks voor onbe*
taamlyk. De reden daarvan is nog onbekend.

C 734 )
voorvallen ook gefchiedde, kan men leezen, Exod.
X;I: 14. Estber IX: 18. 19, enz. De Oosterlingen waren
altyd zeer genegen, iemand met dit zinnebeeld van
Vriendfchap cn Trouwe te bedienen, al waarom zy _?_*>
bergzaame en gastvrye lieden genaamd worden.
De Gastvry- of Herbergzaamheid is een zeer ichoone
deugd,en,om zoo eens tefpreeken,dezuster derMenfchhevendheid
en Weldaadigbeid. Die geene Menfchenliefrte
of Weldaadigheid bezit, is te gierig om zyn brood en
wy» (*) met een' onbekenden broeder te deelen, of
om gastvry te zyn. Zoo veele herbergen, als thans hier
te lande zyn, vondt men in die tyden en landen niet.
Die landen waren, en zyn nog, op verre na zoo bevolkt
niet als de onzen| tegenwoordig. De handel en wandel
was gering. Even daarom had men aldaar de lof-,
lelyke gewoonte, den voorbygaanden vreemdeling in zyne
tent of hut te noodigen en hem eene verkwikking aan
te bieden. Men oefende heden de pügten der gastvryheid
aan deezen uit, om zich morgen van de rechten
der gastvryheid by een' ander'te bedienen. Zonder dit
zou het reizen toen ondoenlyk zyn geweest. Zoo
zat vader Abraham op den heeten middag (den gewoonen
rusttyd in de Oosterfche landen) voor zyne
tent, om den rcifiger op een beete broods binnen te verzoeken.
Gen. XVflf. Zyn Neef Loth hieldt de rechten
der gastvryheid zoo heilig, dat hy liever zyna eigene
Dochters door de dartele Sodomitten wilde laaten mishandelen
, dan gedoogen dat de Vreemdelingen, die onder
de fchaduw van zyn dak waren ingegaan, in ongemak
zouden geraaken, Gen. XIX. 8. En wat verzocht
Eiïczer, toen hy voor zyns mersters zoon eene Bruid
zou zoeken? Dat zy, die van den Heere voor Izadh
beftemd ware, zich door de deugd van gastvryheid en
gedienffigheid van de andere fchoouen mogt onderfcheiden,
Ge» XXIV; 14. Hoe nadrukiyk zegt eindelyk de
Apostel PAULUS : Fergcei de herbergzaamheid niet: went
hier-.
(*} Brood en wyn of brood eeten en iemands brood eeten
betekent veeltyds in den Bibel maaltyd houden of gasterecren,
Gen. xvin: 5,6,7, 8. Exod.xvm: 12. 2 Kon. vi:
22,23. Matth. vi: uen 15. enz. Iemand te verraaden
cfte misdoen, wiens brood men gegeeten heeft. wordt by
ons nog voor eene der verachtlykfle misdaadengehouden*

( 735 )
bierdoor^hdthen fommige onweetens Engelen geherbergd.
Dezelfde Gastvryheid wordt hederrdaagfch by de Arabieren
(*) en andere Oosterlingen nog heilig bewaard,
en, om al het wereldfeh goed, niet gefchonden. Wanneer
een Arabier iemand met zich uit één beker heeft
laaten drinken, kan deeze op zyne veiligheid ftaat maaken.
Komen zy met eikander in twist,, of willen ze
iets met nadruk van iemand verzoeken, aanftonds is
het: „ gedenk aan het brood en zout (**) dat wy met
elkander gebruikt hebben." Van iemands brood, zout
ot water niet te willen hebben, is even veel, als met
iemand in onvriendfchap te willen leeven.
De eerfte Menfehen verzadigden zekerlyk hunnen honger
met de boom- en aardvruchten, en lefchten hunnen
dorft met melk en water ,of zuiver water, dat hun de milde
natuur allerwege in hun geboorteland aanboodt. — Naar
yceler gedachten hebben de menfehen niet eer, dan, na
den Zondvloed, die in i6

( 7& )
daarmede veel overeenkomst. — In die dagen was ees
leêge maag ieders zonnewyzer; een vermoeiende arbeid
de (bus vaii 't eeten; en honger de bes e kok : deeze
toch maakt rauwe boonen zoet. Maar— de kindsheid
dér wereld ging voorby, en met haar de fchuldelooze
zeden dier goude tyden t
De voorouderlyke eenvoud en matighe ;
d moesten voor
dartelheid, weelde en overdaad plaats maaken, en dit
bragt in 't een en ander geen kleine verandering te weeg.
Alhoewel de Schepper ieder Werelddeel met zoodanige
voortbrengfelen had voorzien, als meest gefchikt waren,
voor deszelfs bewooners; alhoewel die voortbrengfelen
voldoende waren, om de vermoeide levenskrachten te
hertteken en den menfeh een gezond leven te doen leiden
, was echter het Menfchdom niet langer met de heilzaame
gefchenken der natuur te vreeden. Nu nam het de
kunft te baat, om zyn verhemelte en zenuwen wellustiger,
dan voorheen, te kittelen. De Europeaanen
Blaakten zich voornaamlyk aan dit misbruik fchuldig.
A'lerhande fcherpe, prikkelende en geestige kruidi-ryen ,
wynen en andere vochten wierder. nu uit alle wereld deelen
Dy een gehaald, als kotTy, thee, chocolade, wynen,
nagels, foely, peper, muskaat, amber, kaneel, amandelen
enz. Straks verfcheeuen 'er een aantal koks en
keukenmeiden, die, met behulp van deeze lekkeniyen,
allerlei taarten en pasteien wisten te bereiden. De buik
wierdt ieders afgod : maar deeze afgodery kwam den
armen Aardworm duur te ftaan 1 want zoo zoet dit
koeskas voor den mond was, zoo bitter was het voor
het hart. De gevolgen hebben doen zien, dat het zelve
voor den Europeaan niet anders was , dan een langzaamwerkend
vergif, dat het bloed verhitten, het hoofd
ontftellen, de maag en fpieren verflappen doet; de gezondheid
derhalven ondermynt, en iemand een' vroegen
dood op den hals haalt.
Toen nu ieder perfoon op een bepaald uur naar zyn
werk of elders heen moest, maakte de goede huisiyke
orde het vastftellen van zekere Eet- en Drink-uuren
noodzaaklyk, al het welk ieder volk naar zyne verkiezing
inrichtte»
Sommige volken fpre.idden bloemen en groentens of
fraaie beestenvellen, matten en dekens op den grond,
•pm, met de beenen kruislings onder het ïyf (gelyk de
Tur-

( 737 )
•Turken en Indiaanen, alsookbyonsde Kleermakers), op'te
zitten. Andere bedienden zich van ftoelen met kusfens,
oi rustbanken met matrasfen, om, rondom een tafel,
op aan te leggen. Nu kreegen ook de Rykften en Aahzienlykffen
de beste plaatfen. By de. Grieken en Romeinen
lagen op ieder rustbank drie, enkel ook wel
vier, perfoonen: de voornaamfte in 't midden, die daarop
volgde aan zyn rechter, en'een minder aanzya
'linkerhand.
Midlerwyl kwamen 'er borden, lepels, mesfen en
vorkeh, louskoppen, bekers en wynkannen in de mode,
die elk zoo kostbaar deedt maaken, als zyn beurs
en ornftandigheden toelieten.
Van de menigte Drinkgewoonten, welke hiermede verzeld
gingen, waren bv de Grieken en Romeinen het
verhezen.van een' Tafelkoning om de goede orde te bewaaren
en de drinkconditiën in te Hellen;' ter eere en
ter geaachtenis van iemand te drinken, de twist af te
drmken, en iemand toe te drinken, al mede de voor*
na-mftf.. Onze gowoontens, om of den naam enhèt zveïzyn
van onze Liefjes, onze Vrienden en groote Mannen
te drinken, en het zeggen, avousl QÏ ik brenr bèt u''
ichvnen daarvan afkomfiig te zyn.
Eer echter de Hebreeuwen aan tafel girtgen, moesten
zy, volgens eene 'oude inzetting, hunne handen
en voeten wasfchen. Elkander wafch-water daartoe
aan te bieden, wierdt voor eene beleefdheid gehouden
Gen. XVUI: 4. XIX: 2. Richt. XiX: 21. Matth.
XV: 2. Mark. VII: a. Luk. VII: 4 4. 1 Tim. V; 10.
Uok de Grieken en Romeinen deeden dit. De Toodeu
doen het eerfte nog, en fommige Kristenen zyri hen,
om de zindelykheid veelligt, daarin nagevolgd. De
ouderwetfche gouden en zilveren Lampetten of Wafchvaten
en bekkens zyn daartoe gebruikt.
Na deeze verrichting ging men over om van God,
den Geever aller dingen, den zegen over de fpyzen en
dranken, die men nuttigen zou, af tefmeeken, Deu:.
VIII: 10. Matth. XIV: 22,23.Mark. VUl^.Luk.Xhs.
en daardoor de maaltyd, als 't ware, tot een heilige
bezigheid te maaken, en wierdt dit vervolgens weer
door eene dankzegging bedooren. Dit zoo algemeen als
oud gebruik had óudtyès by de meeste Volkeren, en
keeft ook nu nog by alle Kristenen plaats, Nog was
hst
J

( 738 )
het by de,eerfte Kristenen in gebruik, terwyl er gegeeten
wierdt, door deezen of gecnen enige kapittels in den
Bibel te doen leezen , en, .na de dankzegging, een
Itichtclyk lied te zingen. Alhoewel dit Bibelieezen by
ons 's 'morgens onder 't kolfydrinken, en in de, Arm-
Wees- en Kinderhuizen onder den maaltyd, veel gele
biedt , om het ydel gefnr,p voor te komen, weet ik
nogthans niet dat deeze gewoonte der eerfte Kristenen
hier te lande ooit algemeen is nagevolgd. In het Leven»
van Willem den Eerften wordt als eene zeldzaamheid
opgegeeven, dat deeze Prins, terwyl hy fpysde, zich
en zyne gasten altyd uit het een of ander mooi boek
iets liet voorleezen, om, zoo doende, lichaam en ziet
gelyklyk, te voeden en té verkwikken» - -.
De grootfte pragt en weeldrigheid op de feesten en
gastmaaien, waarvan wy in oude boekeu leezen, heeft
voorheen plaats gehad by de Per/en, Hebreeuwen, Grie~
Tten en Romeinen. En, waar dit misbruik in zwang
ging, waren ook altoos een groot aantal van dié braave
lui in de weer , welke wy hedendaagfeh tafelfebui*
mers, phnnelikkers, f of kopers en klaploopers heeteu, om
de Ryken voor een lyf vol eeten en drinken aan de praat
te houden, den hals vol te liegen, en een uitwendig
vertoon van rykdom en aanzien by te zetten.
Zoo plag het, onder anderen, by de Romeinen in
gebruik te zyn, dat groote Perfonaadjes overal, waarze
op een fmulparty gingen, een, twee of drie zulke
knaapen, al naar zy figuur in de wereld maakten, mede
brasten, die Schaduwen wierden genoemd, omdat
zy die Heeren overal zoo onaffcheidelyk vergezelden,
als de fchaduw hun lichaam. — Door zulke gasten ingeleid,
waren die Schaduwen ook welkom en 'er wierdt
voor hen aangedifcht, alsof zy mede genoodigd waren.
Van deeze Gewoonte zou men het Spreekwoord, een
gast mag een gast meêbrengen, kunnen afleiden: doch
ik denk dat de oorfprong van hetzelve nog wel zoo goed
uk de Landeigene Zeden en Gebruiken onzer Voorouderen,
de Friezen en de Batavieren, is op te maaken.
Maar — zo "gy, waarde Leezers.' dit beweezen wilt zien,
zult gy tot het volgend Nommcr moeten wachten, dewyl
gebrek aan plaats niet toelaat dit tegenwoordig te doen.
Te Groningen, by W. Z UI D E M A. 1798.
tn te Amfterdam by H. KEYZER,
en verder alom te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
«3S8SSSSSSSSSSSS*
N'. 533.
PROEVE VAN VADERLANDSCHE SPREEKWOORDEN,
MET DERZELVER OORSPRONG EN BETEKENIS.
(Vervolg van No. 92.3
2.
Een gast mag een gast meébrengeH.
ïn het voorige Nommer hebben wy onderzocht hoe
bet Samen-eeten in gebruik is gekomen, als ook wel*
ke complimenten en ceremoniën, daarmede by verfchillende
volken gepaard gingen, en beloofden u toen,
waarde Leezers! in dit Nommer te zullen daar doen ,
dat bovengaande Spreekwoord niet van de Romeinen
maar van de Friezen en Batavieren, onze Stamvaders!
ai komftig zy. Beloften maaken fcbuld zegt men eri
daarom zullen wy maar een, twee, drie tot €e a'fbetaahng
overgaan.
Ten tyde van Kristus wierdt ons Land bewoond door
finezen, Batavieren, Toxandrm, Kaninefaaten, Mar-
'zaaten, Bructers, enz.
Men houdt de Friezen voor de alleroudften. Hunne
Aerkomfi: >s onzeker. Zy bewoonden het Landfchan
JJrentbe, Stad en Lande, het tegenwoordige Friesland
N „ n \ n ;
L a
" J S
'
W e l k e
'
Z i n t s A k n
^hen
Noordbolland en Friesland, in water veranderd is en de
^'Iferzee of meer byzonder, de Middenzee wo'rdt ge­
naamd ttrekkende zich toen de Friezen diep in Noordi
l
' Aaaaa ] 10]..

( 7\° )
holland uit, waarom hetzelve nog dikwyls Westftiet'
land wordt geheeten. (*)
Wie en van waar de Batavieren waren, hebt gy
kunnen leezen in No. 68. Zy hebben waarfchynlyk de
Toxamlrcn, Kaninefaaten, Marzaateu en Bructers uit
Duitfcbiand mcdegebragt.
De Batavieren bedriegen de landen aan weerzyden
van de rivier de Waai, die een der takken van den
Rhyn is, thans gedeeltelyk Zuidbolland, Utrecht en f elder/and
genaamd. De Toxandren moeten Zeeland, Beierland,
beuevens het Land van Voorne en Puiten nebben
ingehadde Kaninefaaten dat gedeelte van Zuidbolland,
'twelk
(*V 'Het h otmerJtenswaardtg dat de Friezen, welke voor
de 'oudfte' bewooners deezer Gewesten worden gehouden,
ook het langfte van allen mverbasterd in wezen
zyn gebleeven, waaruit men zou kunnen beft uiten, dat
de Friezen de natuurlyke Ingezetenen deezer landen
zyn. Toen in de tiende' Eeuw de naam der Batavieren
, Kaninefaaten, Bructers, enz. al lang verlooren
was, waren da Friezen nog een zoo magtig Volk, dat
toenmaals ons geheele Land, tusfchen de Waal en de
Etms, naar ben Friesland wierdt genaamd. En onder
de VolkenÏ welke thans deeze Landen bezitten,
z'rn de Friezen waarfchynlyk al mede de heroemdflen,
en voorzeker in naam, taal, karakter, zeden en gebruiken
, verre weg de eorfpronglykften van allen. De
Friezen hebben voorbeen altyd het grtatfte deel onies Vide'rlands
heflaagen; cvsndaarcm zou men ons Land, thans
de Bataaffche Republiek genaamd, vaar myn inzien,
met meerder recht, cteFnefche Republiek kunnen bieten.
D" Ge dacht ly sten der Hollanderen, ZfiOwtn, Gelderfchen
en Overysfeljchen zyn elk, in vergelyking van
die der Friezen, zeer duister en twyfelacbttg. Men
wil, dat de naam van Betuwe pfBat-ouwe (een [treek
lan'd's in Gelderland aan de Waal, daar de Batavieren
aker-eerst gaard zyiO »og van de Batavieren herkomt;
ouwe hetrkende'certyds land, en dus Bat-ouwe
bet Batten* of Batavieren-land. De naam van bet
tiéedfé B-tenburg in de Betuwe gelegen, zou van den
zelfden oor fprong zy.i, als ook bet ambt Batenberg in
het lli sfen-Darmftadfohe»

( 74i )
't welk hedendaagsch Rhynland is geheeten. De Marzaaten
wierden in Noordbolland, bylangs de kusten der
Noord- en Zuider-zee,. gevonden, welke laatfte toen
het Meir Fievttm of Fkvo heette; en eindelyk de Bructers
in een gedeelte van Gelderland, Overysfel en Westfaalen.
Dat deeze Volken, of liever Volks-Hammen (want zy
om hun klein getal niet wel Volken konden hecten)
van een grof lichaamsgelfel waren, is mede al in Nr.
68 gezegd.
De Batavieren hadden goudgeel of roodachtig hair,
waar ze veel mede op hadden; men heeft echter nimmer
gehooid, dat zy valfch waren, dat men de roodhairigen
dikwyls, doch verkeerdelyk, nageeft. Zy droegen veelal
lange haarden en breede knevels, en gingen in hunne
kindschheid moedernaakt. Tot jaaren van onderfcheid
gekornen zynde, floegen zy een' mantel van onbereide
beestenvellen om den rug, die met een knoop, doorn
of gesp wierdt vasrgemaakt. j
De Rykften droegen kleêren, die hen ris een bus om
't lichaam flooten ; niet ongelyk aan de fpanbroeken
van onze hedendaagfche jonkertjes In de kleeding van
mannen en vrouwen wrs weinig onderfcheid.
Om zich voorde overftroomingen der rivieren, de
Maas, de Waal, de Rhyn, de Tsfhl en de Eems,
benevens dc Noordzee, te beveiligen, waarvan zy by
een' noordwesten wind veel overlast leeden, bouwden
zy hunne hutten, die met hout en leem gemaakt, van
binnen fomwylen tot fieraad met een glinflerend Bof
en zeefchelpen wierden befmeeten, óp aarden hoogtens,
die door de natuur of door menfehenhanden waren
opgeworpen, en terpen wierden genoemd. Naderhand
zou deeze benaaming in torpen of dorpen veranderd
zyn. Men vindt in Friesland eenige dorpen, in
wier naam dit woord nog onverbast'rd is overgebleven,
a's Slappeterp, Greenterp, Olterterp., Ureterp, Wynjeterp,
enz.
De bewooners deezer hutten gingen by den fchoor»
fteen uit en in: want zy ftookteu midden op den Vloer,
en het gat van de deur w?s" hun fchoorfteen. Voor
korte jaaren heb ik dergelyke wyze van ftooken nog op
het Landfchap Drenthe gezien.
Aaaaa 2 Be-

( 742 f
Bemtmrde Steden zouden in den beginne by hen niet
bekend zyn geweest.
De meesten konden leezen, noch fchryven. Kunften
en Weetenfchappen bemoeiden ze zich niet mede. Zy
hadden geen zittenden aars, waarom arbeiden ook hunne
zaak niet was. Zwemmen, exerceeren, paarde-ryden,
op de jagt gaan, dobbelen, zuipen, en, onder
een praatje van hunne heldendaaden, werkeloos om den
haard of voor de hut te liggen , was alles wat de mannen
deeden; vermits zy, naar hunne denk wyze, alle
audere bezigheden, als beneden hun fatzoen, befchouwden.
De Vrouwen waren by hen, gelyk by alle
oubefchaafde Volken,rechte werk-ezels. Deczemoesten
de kinderen opvoeden, dat ieder wy'fzelve deedt;
pot kooken; kleêcen verftellen; fpinnen; melken, boter
en kaas maaken; met de ouden en zwakkelyken,
het land bebouwen en op het vee pasfen, zvnde bv hen
de Landbouw en Veefokkery wel degelyk'in zwang.
Veelwyvery en Echtbreuk waren ongewoone verfchvnfelen
by hen. Zeldzaam trouwden zy onder de twintig
jaaren en dan wierden gemeenlyk jongens en wichters
van gelyke grootte en jaaren famen gepaard. De Man
bragt het huuwlyksgoed mede. By de trouwplegtigheid
vereerden zy eikanderen altoos eenig wapentuig, ten
teken dat zy in lief en leed, zoet en zuur gefamenlyk
wilden deelen. Het was een eere by hen, veele: een
fchande, geene kinderen te hebben.
By de Begraafnisfen hadden zy weinig ftaatfie. Hunne
lyken wierden gemeenlyk, met wapens en paarden
van den overledenen, op houtftapels verbrand; vervolgens
de afch in aarde kruikjes, die men urnen noemt,
verfameld en begraaven. (Van hunnen Godsdienft,
Regeering en Krygszaaken zullen wy by eene nadere
gelegenheid wat hebben.)
Nacht-bedden waren hun geheel onbekend. Een leger
van ftroo, bladen of vellen, op den grond gefpreid,
was alles wat zy hadden. — Zy wisten niet anders
of het behoorde zoo, en zullen 'er mogelvk geruster
op geüaapen hebben, dan veelen onzer op hunne
matraden van hvendige veêren.
Zy (liepen een gat in dén dag; gingen by hunne ont-
Ivaakmg zich wasfchen, en vielen voorts aan 't fchaffen.
Wat

c m )
Wat hunne fpyzen en dranken betreft, dezelve waren
bykaus zoo eenvoudig als die van de eerde mentenen,
-.ekiternyen maakten zy weinig wetks van. Ook
waren zy geene tuiniers: maar aten wat in 't w-lde
groeide «'sappelen, peeren, blaauwe besfen, kornoeljes,
aaibesicn, aardbeziën, kruisdoornen, nooten, pruimen,
erweten, boonen, kool, wild en tam vee, visch
eieren, welk, boter en kaas, enz. en een pap van
rogge ot gerst, veel overeenkomende met het Drentfche
nggendoUis. Water, of water en melk waren hunne
gemeenzaamfte dranken; ook hielden ze beet veel van
een zekeren koorndrank, die een dronkenmaakende
sra^nt bezat, cn wel wat naar.ons bier of moutwvn
zweemde; welke drank by alle Noordfche Volkeren
federt onheugelvke tyden, in grooten trek is geweest!
" *&* lebben z e ook wel appelwyn en meede gedronken.
Wynen, die ,van buiten in moeten komen
Vond' men weinig of niet by hen. Kofiy m Thee w-sten
ze niet, dat in de wereld waren.
Zy zaten plat op den grond, in een ronden kring,
om den haard, hadden groente of vellen onder zich
en iedereen laag tafeltje met drie pooren, of driefttd
en daarop een' bak Met fpyze, voor zich. MiJde • in
t vertrek was de bede plaats, waar de Voornaamlter.
en Dapperden zaten, en de Gastheer daar nevens,
«Je hun van de bede fpyzen toediende. '
Zy richtten op eens niet meer dan één fchotel aan
eerd groentens , dan vleesch, en vervolgens fruit. Zv
hadden geene lepels en vorken: maar wel groote mesïen.
um de gasten te vervroiyken, maakten de iongehngen
onder den maaltyd allerlei kromme fp'ongen,
en wierpen zich, moedernaakt, zonder zich in
t minlte te bezeeren, tusfchen onibioote «waaiden
pietlen en moordpriemen. Behendige, maar gevaarlv!
ke kundjes zoo waar! doch- 'sLan* wyze\ iJds
eer, zegt het fpreekwoord. Jongens en Meisjes, die
zekerlyk weer andere booden onder zich hadden bedienden
de'tafel. De Friezen waren gewoon op hunne
maaltyden even als de Grieken en Romeinen
Cwaarvan ,n t voorig Nommer gemeld is), bv lotin»
eenen tafelkoning te benoemen, dien zy SiwardVï
y l J > w a r a 0 1
Sjuurd noemden.
Aaaaa 3 Zy

( 744 )
Zy dronken uit houten en aarden nappen en 1
osfenhoorns,
die door de Romeinen, waar zy veel verkeefing
snede hadden, kundig met goud en zilver heilagen wierden.
Mogelyk hebben onze Ouden ook wel, gelyk
de Scyten, en"Galliërs, uit de hersfenpannen hunner verfla^ene
vyanden gedronken. Naderhand kwamen de
zoogenaamde Beukebekers, Berkemeiers, Henfebekers,
Geufennapjes, kriltallen Glazen en Pokaalen, zilveren
en gouden Bekers, Koppen en Schaalen op de baan.
.By de oude Friezen zeide hy, welke de beker in handen
bad aan dengenen, dien hy toedrinken wilde: „wacht
heil!" waarop deeze dan antwoordde: „Drink heil!"
.Hun beil-drinken en ons gezondheid-drinken (*) was
dus hoofd zaaktyk het zelfde. Heden zegt men nog:
uw gezondheid!" cn „bet f rekke u tot gezondheid!"
'enz. Wanneer zy iemand toedronken, gaven zy dien
de rechterhand, en zoenden daarbv hunne wyfjes, dat
iet klapte. By de Laplanders (**) zoude deeze gawoonte
nog in gebruik zyn.
Groote liefhebbers van gastereeren zynde, wierden
onder den maaltyd, waar zy altoos gewapendverfebeenen
, veele dingen by hen verhandeld. By zulke
«elegenheden, vooral wanneer de drank de overhand
op den man krygt, worden aller harten ontdooten. Ieder
legt dan het hart op de tong, en vertoont zich,
even eeus als hy wezenlyk is. Onder den maaltyd
raadpleegden zy daarom ook over de algemeene Lands
zaaken «r- maakten rulie, plukhairden en herftelden de
vriendfchap — legden zuip-en jagtpartyen aan en meer
diergelyke dingen. Als dan een jonasje van drie daa
gen
(*) Men had hier voor een honderd jaaren nog glazen zonder
voet, die men, vol gefebonken zynde, niet eeraer
neerzetten kon, dan wanneer ze leêggedronken waren,
zynde daar een zilveren belletje onder aan, dat klingelde
. als het glas geleegd wierdt. Het gebruik om te
drinken en met eikander te klinken, is misfehien door
zulke glazen in de wereld gekomen.
(**•) De Laplanders of Lappen, zyn armeen onbefebaafde
Polken, die in de Noordlykfle ftreeken van Europa woO'
tien, behorende onder Rusland, Denemarken en Zweeden.

C 6 45
gen te maaken en elkander de volle laag te geeven,
was by hen geheel geen ichande.
Voor het overige waren onze Ouden dappere, eerbaare,
oprechte, getrouwe, woordhoudende en eerlyke lieden.
De Romeinfche Keizers vertrouwden hunne lyfwacht liever
aan Batavieren en Friezen, dan aan hunne eigene onderdaanen.
£n gebeurde het, dat zy onder'tdobbelen
aan den winner hunne eigene vryheid en die hunner
Vrouwen en Kinderen veTfpeeld hadden, datwei eens
voorviel, dan waren zy eerlyk genoeg om zich, zonder
daartoe door eenige Wet verbonden te wezen, cordaat
over te leveren. Zy fchyuen dus te eerlyk geweest te
zyn , om zich van "onze gewoone fpreekwyze, dat men
fpeelfcbulden niet behoeft te betaalen, te bedienen. Goede
Gewoontens deeden, byhen, even veel af, als, by
andere Volken, goede Wetten.
In het vooiïg Nommer fpraken wy over de deugd
der Gastvryheid. Deeze Deugd wierdt by de oude
bewooners deezer Landen by uitftek bemind en beoeffend,
en het is, uit deezen hunnen karaktertrek, dat
ik denke, het fpreekwoord: een gast mag een gast
meebrengen, te zyn voortgekomen.
Hoe ruw en ftreng deeze lieden anders ook waren,
gedroegen zy zich echter alkzins beleefd, milddaadig
en gastvry jegens allen, die tot ben inkwamen.
Door vriendelyke uitnoodigingen trokken zy de voorbyaangers
naar binnen, en tractcerden hen, elk naar
zyn ftaat en conditie, op het gene zy hadden. Onbetaamlyk
ware het iemand, wie hy wezen mogt, uit het
huis te weeren: maar gruwelyk de herbergzaamheid
door een verraaderlyk gedrag te fchenden. Zy befchermden
hunne gasten ' als hunne eigene huisgenooten,
cn leefden zeer gemeenzaam met hun. Menigmaalen
gebeurde het, 'dat, wanneer men zulke gas;en
by zich had, de mondkost fpoedig verteerd was. En
wat deedt men dan , meent gy, waarde Leezcrs ?
Wat nieuws koopen, of met eeten en drinken uitfcheiden.
... Ja ! dat deeden zy, als .ze genoeg
hadden; doch was 'er niet genoeg, dan had men de
gewoonte, onder geleide van den Gastheer, zoo
maar regelrcgt het naaste huis, of waar men verkoos,
in te duiven, en daar van vooren af aan, on-
)

( 74* )
gevraagd en ongeweigerd , te teeren en te fmeeren,
als of (elk in zyn eigen huis geweest ware. In zulk
een tyd wierdt tusfchen bekend en onbekend geen onderfcheid
gemaakt — men at en dronk zoo gul en brocderlyk
te famen , of -men elkander al zyn leven gekend
had — by 't fchciden fchonk men malkaêr,
wederzydfch, een ditje of datje tot gedachtenis, zonder
daardoor eenige verph'gting te krygen, en zoo liep
dan deeze pret ten einde.
Wat was nu natuurlyker, dan dat men, wanneer
de Gasten inkwamen, elkander toevoegde: „ ho! hoï
„ een mondvol eeten en drinken zien wy niet op! Die
„ komt is welkom I Een gast mag wel een* gast meê-
„ brengen ! " - enz.
WH «?en echter dit Spreekwoord liever afleiden van
de Schaduwen by de Romeinen , waarvan in 't flot
van t voorig Nommer is gemeld, en beweeren dat die
Gewoonte aldaar het eerfte zulk een SDreekwoord in
de wereld gebragt heeft, en dat dit, door de veelvuldige
verkeermg van de Romeinen met de Batavieren,
naar deeze landen is overgekomen ; ieder kan daarin
zyn zin doen.
Toen naderhand de menfehen wat befchaafder wierden,
zyn de woeste zeden, en, met dezelven, de Gewoonte,
om zoo maar met de deur in 't huis te vallen,
m onbruik geraakt: doch de Nederlanders, zo men zal
zeggen gelyk het is, zvn altyd groote liefhebbers van
gastereeren en van een' Vadcrlandfchen dronk gebleeven,
en geen oprecht Vaderlander heeft ooit aan de
fpreuk: een gast mag een gast meebrengen, getwyfeld.—.
En evenwel zegt men, ook al fchimpende: ongenoods
gasten worden achter de deur gezet. Strydt dit niet tegen
elkander? . . niets minder dan dat, myne Vrienden!
maar dit zal ik u, by eene nadere gelegenheid
wel eens verklaaren, en dan te gelyk ook de groote
voordeden van matigheid en fpaarzaamheid, in tegenoverflelling
der nadeelen van overdaad en verkwisting,
voorftellen.
Te Groningen, by W. ZUIDEMA. 1798.
en te Amfterdam by II. KEYZER
en verder alom te bekomen. '

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.-
•ssssssssssssss®*
m 94-
LEERZAAME VOORBEELDEN OM DE 7 O n ri
F
VOOR DE GEZONDHEID AAN TE BEVEELEN^
W S , a V /
g e z 9 n d Uebaam
' * f > * wel eeno
c h r e v e n s
„ i i n volkomcne omfchrvvina van rf?2
gdukkigften toeftand der menfehen in dee2e vïereld
Al w,e beide bezit, dien blyft niet. meer over f te
wenfehen; en wien een van beiden ontbreekt dien
o n i M
baaten alle andere zaaken weinig. «", dien
Als men geene gezonde, dat wil zeggen. verftandtëfl
U g d a a m e Z i d b e z i t 2 0 0 z a )
h Pf Pï f ' n nimme recS
beteffen leeren, wat eigcnlyk ons gelukkig £ t - e t
als men met een zwak en zieklyk IJchJIm
is, zoo, zal men noch recht naar geiük: ïïeteïftioË
hetzelve genieten kunnen. '"teven, noch
Iemand behoeft zich maar eens te herinneren hti*
by te moede was, toen hy ziek ter neder fc of
zich zelfs maar niet volkomen wel gevoelde Imrneï
S
men is dan al voort lusteloos, verdrietig• aikï v e r
veek; men is ongefehikt of onbekwaam tot' zynen S
be,d_of bezigheden; kortom, het leven heeft ïs dT«
Weinig bekoorlyks.
Men mag dus met recht zeggen:
a l S d a
$
Gezonde leden, frisfche kraehten ,
o God! hoe veel zyn die niet waard!
Wie zal met hifi zyn pligt betrachten,
-ir n„ i
z i e l u e o f k
°mmer hem bezwaart? —
D e e I
"• - Bbbbb Ge-

( 74§ )
Gezondheid fchenkt ons vreugde en moed.
Gezondheid is het wenfchlykst goed.
Een ieder is daarom verpligt zyne gezondheid in acht
re neemen en den goeden raad, die daaromtrent gegeeven
S', op te volgen: want de welftand van ons
lichaam kan ligt verlooren gaan. Eenefterke hartstocht,
eene ongelukkige val, een naar binnen geilagen zweet,
eene onvoorzigtige verachting yan gevaar eene onmatigheid
in eeten of drinken, kan ons ziekten veroorzaken
en een einde aan oné leven maaken.
Wv leveren daarom thans eenige kleine verhaalen,
gnomen uit de gefchiedenis der wereld, en welke gefchikte
leflèn en waarfchuwingen behelfen , om benoorlyk
.voor'onze gezondheid te zorgen.
WIL MEN GEZOND BLYVEN, ZOO MOET MEN
ZICH IN DRIFTEN EN TOORN MAATIGIN.
Coccejus Nerva
Wierdt na dat de affchuwlyke Domhiaan vermoord
» a s in deszelfs plaats tot Romeinfch Keizer verboren
in het jaar 96 na de geboorte van Knstus
Hv was een zeer goed Regent, en wenfehte niet
meer dan van de Romeinen bemind te worden. Doch
dbedorvene foldaaten van de Keizerlyke Lyfwagt mogten
hem niet lyden, dewyl hy ben niet, gelyk Dom-
SmTotfchandelyke verrichtingen gebruikte, en hun
daTd'aar voor rvkelyk betaalde. Zy maakten hem uus
veel verdriet. Èens* wierdt hy door zekeren Regulut
zoodanig tot toorn aangezet, en had^zich zoo, dflfog
"«naakt, dat het zweet hem van alle kanten uitbrak.
Daar hy nü dit zweet aan zyn lichaam het bekoelen
haaldehv zich daardoor eene koorts op den hals,
welke binnen korte dagen een einde aan zyn leven
maakte. Spreuk. S* XIX: l 9. Groote grmmgbetd
zal ftraf e draagen.
Johannes Hufs,
F en fchrander, rechtfehapen en braaf man, maakte
• ^ I ^ S ^ D a t ^ opmerkzaam, dat^het

( 749 )
Kn'stendom, s
t welk toen geleerd wierdt, niet over*
eenftemde met de leer van onzen Zaligmaaker, in liet
nieuwe Tedament vervat. Dit wierdt hem door den
Paus en de Geestelykheid als eene misdaad toegerekend.
En daar 'er, tot onderzoeking zyner leerftukken, eend
byeenkomft van Bisfchoppen, of eene Kerklyke vergadering,
te Conftantz in het jaar 1414 gehouden wierdt;
wierdt hy aldaar als een Ketter ter dood veroordeeld,
en men liet hem levendig verbranden! Vergeeffch had
Keizer Sigtsmund hem een vrygeleide, dat is,, een plegtige
fchnftlyke belofte gegeeven, dat hem' geen leed
gefchieden zoude; dewyl de Bisfchoppen voorwendden,
dat men niet fchuldig wis, zyn gegeeven woord aan een
wangelooyig Kristen of Ketter' te houden. — Door
dit verfoeilyk en fchandelyk gedrag wierden de aanhangers
_ van 'Hufs, die men Hasfiten noemt, zoodanig
verbitterd, dat zy een' opdam: verwekten, uit welken
een bloedige en wreede oorlog ontftond, die 16
jaaren duurde, en de Husiiten oorlog genaamd wierdt.
' In het begin deezer onlusten in Boheemen, gaf de
Koning l-Venzcflaus, aan een zyner lieden, eenige vrees
te kennen. Dan, deeze zeide hem maar vlak in'taan*
gezigt, dat liet onder eene zoo flechte Regeering,
als hy gevoerd had, eindelyk wel tot een' opdand had
moeten komen. Hier over wierdt Koning Wenzeflam
zoo toornig, dat hy den bedienden met de voeten fchoppen
en vertrappen wilde. Doch een Beroerte trof hem,
en hy viel dood ter neder: Zo» bragt de toornigheid
dien dwaazen om. Job V: 2.
Tycho de Brahê
Was een beroemd Sterrekuudige en een der fchranderde
mannen, welken Denemarken voortbragt; hy
leefde in de i6 is
Eeuw. Te Roftock fpeeide hy eens,
met een zyner landslieden, een zeker fpel om hoog
geld; en als by by dit fpel veel verlooren had, zoo
Wierdt hy zoodanig door drift vervoerd, dat hy zyn*
landsman merkelyk beledigde. Dewyl ook onder de
Studenten de dwaaze gewoonte heerfcht, dat die gene,
welke elkander beledigd hebben, elkanderfchieten
of met elkander vegten moeten, zoo wierdt ook hy tot
Bbbbb 2 een

( 75° )
een tweegevegt gedaagd. Zyn tegenparry hieuw hem
het puntje van zyn neus af. En" alhoewel Tycbo terftond
door een kundig gemaakte zilveren neus dit lichaamjyk
gebrek zocht te verbergen,- zoo was hy toch
zyn leven lang gefchonden , cn droeg bedeudig de
ftra,Te van zyne opvliegendheid met zich om. —
WIL HEN GEZOND BLYVEN, ZOO MOET MEN
IN EETEN EN DRINKEN MAATIG ZYN.
ftlAATIGIIEID MAAKT FRISCH SN STERK.
Daniël
Wierdt, nevens drie andere Israëlitifche Jongelingen,,
gebragü aan het hof van Koning Nebukadntzar\ alwaar
zy, drie jaaren lang, eene oriderfcheidendé en
Vorstlyke opvoeding genieten zouden.
De Koning had bevolen, dat deeze Jongelingen dezelfde
fpys en drank, als op zyne tafel gebragt wierdt,
gebruiken zouden, opdat zy des te fchooner, gezonder
en derker mogten worden. Daniël konde dus alles
hebben, wat een jong menfeh maar eenigzins wen»
fchen zoude ; de uitgezochtlte geregten en ïekkernyen
tot zyne fpyze, en de aangenaamfte wynen tot zynen
drank, ó Die gelukkige Daniël! zal menig verwende
knaap denken. Doch Daniël Was geen verwende
knaap. Hy had altyd maatig en nuchteren geleefd,
en zich daar by zeer wel bevonden: daarom wilde hy
nu ook by deeze kvenswyze blyven. De drie andere
Isxaëlitifche Jongelingen dachten net als hy. Hy nam
dan op zich, om voor zich zelven en zyne makkers,
by den Opperkamermeester van het Hof, te verzoeken,
dat men hun gewoone fpyzen, en zelfs in plaats van
vleefch, groente mogt laaten geeven. Dit verzoek
deedt hy op zulk een dringende en befcheidene wyze,
dat de Kamerheer zeer geneigd wierdt, het zelve
in, te willigen. Doch, zeide hy,'ik durf het niet doen;
want als de Koning bemerken mogt, dat gy lieden eens
ma-

C 751 )
magerder en bleeker begont te worden, dan de andere
Jongelmgen, d.e met u Méden opgevoed worden, zoo
zoude hy my voorzeker aan het leven ftraffen
• ,J "
U öa
»f /
' za
?- dat deeze man voor de verant­
woording vreesde, d.e hv daardoor over zich zoude
brengen zoo drong hy niet verder by hem aan; maar
vervoegde zich tot Melzar, dien de Kamerhee^toc
hunnen Spys- of Schafmeester gefield had. En eve
zeide hy tot hem , beproef het met ons maar eens'
ware! te drinken; en zie dan eens, welke Jongelingen,
er gezonder en frisfither zullen uitzien, wy , fy
zkhwZ^iï" U
, Z
, al
^dunken! Me/zar liet
H y g a f h u n t i e n d a
2 1 £ , S e
» lang die fpyzen
en dat drinken 'twelk zy begeerden? en daar
lï;JL deeze
, tien ó
^n zag,^ dat zy daarmede veel
gezonder en vlugger waren dan de andere Tongelzen
die van 's Konings tafel gerPyzigd wierden en van* Zynen
wyn dronken; zoo vergunde hy hun altyd groen­
Y &
ten en fnsch water te mogen genieïen.
lJo-rJrt Ze
, v o o r z e t t e
^e maat!ge levenswyze van de
Israehtifche Jongelingen , maakte hen niet alleen vat-
k e
ïondbdr T r e
?' m
?F verfterkte ook hunne gezondheid,
en gaf hun die bloeiende kleur en frischheid,
welke men zoo gaarn by Jonge lieden ziet
O Vervolg in een volgend Nommer.}
35E MKNSCHEN MET ROODE HAIREN ZYN NIET
MEER VALSCHE MENSCHEN DAN ANDERE.
zo^en^vn e
" f 0 h e n W e l k e
' - r 0 0 d e h a i r e n h e b b e
"> valsch
S m n y
e e
rnV^ " e m e e
" l n g d i e v r y aIge
' meèn aan-
^enomen maar die ook even zoo dwaas en ongegrond
s, naardien zy uit de natuur der zaake niet is X -
bèveLr' 1
r k
°Pl««endheid of oTdervinciing
dervSlT^V pellen deeze meening op de lyft
d W a a l i n g e n W e I k e v a
bv mon?; ' " geacht tot geflacht
l y
V e r g a a n e n v a n
° ' menfehen, die niet gewoon
zyn naa te denken, te onderzoeken en te henrot
Bbbbb 3 v e i I j

( 75* )
ven, als gangbaare munt worden aangenomen : en
wy achten het meer dan tyd te zyn, dat men deeze
dwaaling leere kennen en gaa verlaaten.
Immers is deeze dwaaling den redelyken menfeh geheel
onwaardig, en daarenboven zeer fchadelyk in de
uitwerking. Foei toch ! zynen naaften voor eenen valfchaart
te houden, hem te mistrouwen en in handel en
wandel te fchuwen, daar hy het misfehien niet verdient,maar
veelligt oprecht, welwillend en dienstvaardig
is boven veelen; — wat is dit liefdeloos geoordeeld
en gehandeld! wat moet de bewustheid van voor valsch
gehouden te worden, niet eene nadeelige uitwerking
hebben op het verftand en het hart van onzen, zoo
ongegrond verdacht geboudenen evenmensch ! en wat
zal het onsfmerten, wat zullen wy ons moeten fchaamen
, wanneer wy t' avond of morgen in het geval
mogten komen, dat wy onzen naaften, dien wy zoo
ligivaardig verdacht hielden, als een' goeden, een' braaven
van aart en hart leeren kennen!
Hoe komen de menfehen toch wel aan zulke verztnningen?
Judas Iscariot, die zynen Meeerer verraaden
beeft, wordt gewoonlyk met roode hairen en een
rooden baard gefchüderd; of de dwaaling hier van daan
kome, dan of de fchilders Judas zoo voordellen, om
dat zy mede in deeze dwaaling verkeeren , Iaate ik
daar; maar dit kan ik zeggen, dst Geleerden in deezü
zaaken geen rede van weetenfehap kunnen bybrengen,
dat Judas in de daad roode hairen gehad heeft.
De oude Schryvers, en byzonder de Dichters voor de
geboorte van Kriftus, roemden in tegendeel het goudgeel
en donker rood hair als een fieraad van het
menfcblyk hoofd.
En waarlyk! ziet zelve meteen onzydig en van vooroordeelen
bevryd oog ih het rond, merkt op en pleegt
de ondervinding raad, (want deeze alleen kan de zaak
Haflechten.,) en gy zult bevinden, dat de menfehen
met roode hairen over het geheel even zoo_ 'openhartig,
gul en oprecht zyn, als die zwarte, bruine, blonde
of witte hairen hebben; en Iet dan verder op de
fnooden, de bedriegers, de valfchen en huichelaars,
die met geen lantaarn behoeven gezocht tc worden,
maar, helaas, ons dagelyks bejegenen, en gy zult'er
me-

C 753 )
menig leeren kennen , die by zyne valschheid geene
100de hairen heeft, en overtuigd worden, dat de karakters
van de menfehen • niet uit de kleur van het
hair, en dus ook de vaischheid niet uit de roode kleur
van 't hair, kan gekend worden.
Maar wilt gy het Karakter van uwen naasten kennen,
ziet dan op wezenlyke daadzaakerr; ziet op hun
gedrag in het huislyk en burgerlyk leven; op hunne
zedeu en redenen; op den aart en de wyze, hoe zy
zekere voorneemens bejaagen, of een zeker doel zoeken
re bereiken; op de keus van hunne middelen en
.op hun ganfeh gedrag in deeze of gene betrekkingen:
en hebt gy van elders overtuigende bewyzen van hufi
.valsch, bedrieglyk karakter; verwydert u dan van hen,
zoo wyd gy kunt, zonder te vraagen, of zy roode of
andere hairen hebben.
De onderfcheideae kleuren van het hair hangen waarfchynlyk
af van de verfchillende luchtftreeken, en veranderen
door de vermenging van verfcheidene volken
onder elkaaderen; maar die kleuren hebben op het karakter
zoo weinig invloed, als de kieur van de Huid,
of de verfcheidenheid in de kleuren der oogen.
Houdt het veel eer daar voor, dat de Alwyze Schepper
deeze verfchillende kleuren, benevens zoo veele
.anden: .verfcheidenheden van gelaat en wezens-trekken,
van grootte, gedaante, houding en gang onder
de menfch,en verordend heeft, om den eenen van deit
anderen, hoe veele millioenen dan ook zy zyn m«rgen,
te kunnen doen onderfcheiden en onderkennen.
VERSCHRIKLYKE GEVOLGEN VAN MOED­
WILLIGE DARTELHEID.
Onlangs een togtje naar Ter dpel doende, ftapten
wy, in de weêromreis, by een arbeiders huisje, tusfchen
Zellingetw Flogtwedde* de Rennenburg geheeten,
uit het rydtuig, en ftaken 'er onze pypen aan. Hier
vonden wy een allerellendigst kind, in een' hoek van
den haard zitten; zynde op zyn ftoeltje, dat van onderen
open wrs, vastgebonden. —•
Om dat wy 'er te vooren reeds van gehoord hadden

( 754 )
den,. deeden wy, nopens dit ongelukkig fchepfcl, vericheidene
vraagen, en het antwoord van de Moeder
kwam hoofdzaak yk hier op nit: „ Dit kind is omtrent
15 jaaren oud: het was, tot aan zvn vyfde jaar, een
bevaihg en fchrander jongetje; een Boerenzoon van 20
jaaren, kwam toen eens onverwacht in ons huis loopen.
en iioeg het kind met eene leevende Mol vlak in het
^ g
, e Z
'| t
a a
' J^ , r d o o r h e t zo
°danig verfchrikte, dat
ï', jn bezwymingviel: wy bragten het te bed;
*?„? g
n i k
- y
n °P e
» ba
arde zich de vallende ziekte, op
eene allerhevigfte wyze. _ Geduurende drie jaaren!
deeden de Geneesmeesters allerlei poogingen, om he
•kind, ware het mogelyk, te herftellen, maar vergeefs'
~- Van toen af wierdt het geheel zinloos en fimpeli
en dtt heeft tot op heden geduurd. "
Uit het bericht dat 'er de Moeder verder van gaf
11 welk ook door het aanfchouwen bevestigd wierdO
bemerkten wy dat de verftandelyke vermogens van het
feind verre beneden den rang van het allerrcdelooste dier
gedaald waren. Nimmer gaf het eenige de minfte benoette
te kennen; nimmer toonde het de minfte begeerte
naar fpys of drank; men bragt het zoo veel eeten en
drinken in den mond, als men oordeelde dat het noodig
had; het wist zich voor geen vuur of water te
boeden; — m-'tjtore, wy hebben nooit van een ellendiger
menfchlyk wezen gehoord.
_ Wy oordeelden het niet ondienftig te zvn, dit bericht
in het Weekblad te plaatfen; ten einde den leezer
treffend te overtuigen, hoe vreeslyk de gevolgen
van moedwillige dartelheid, inzonderheid in 'het ban»*
maaken van kinderen, kunnen worden!
Te Groningen, by W. ZUIDEMA. 1703, "
en te Amfterdam by H. KEYZER
en verder alom te bekomen. •

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN,
«ÖSSSSSSSSSSSSf»
N'. 05.
« E R Z A A M E VOORBEELDEN OM DE ZORG
VOOR DE GEZONDHEID AAN TE BEVEELEN
(.Vervolg van Nr. 94.}
WIL MEN GEZOND BLYVEN, ZOO MOET MER
(
IN EETEN EN DRINKEN MAATIG ZY1V.
MAATIG HEID MAAKT FRISCH EN STERK.
Nicolaas Malebranchc
i^r^i C
? Z £ e r v e r f b , n d i
g en braaf man. Hy leefde
'n/fankryk omtrent het laatst der Vootige eeuwen
e m
m
VnJïï nf- - . « 'oeifl gemaakt, dat eeü
Engdfch Officier cue als krygsgevanfen naar Parys gebragt
Wierdt,, zich over dit zvn ongeluk verbeide
omdat hy nu gelegenheid had Malebranche te 2
Ly had wel geen fterk lichaam, maar genoot toch
zeet m acht, en leefde maatig. -Als hy zich niet wel
gevoelde, dronk hy fchoon water en vastte. In zvn ze­
ven en zeventigfte jaar wierdt hy ziek, teelde zéér
en ffierf 200 zaci dat ntn
dT^Tniip: ^
«.Deel. C c c c c ^

( 756 )
Hans Sloane,
Een beroemd Geneesheer en Natuurkenner in Ëngt*
land, wierdt in zyn zestiende jaar van een bloedipuwing
overvallen, waardoor hy genoodzaakt .was drie
jaaren lang zyne' kamer te houden. Hy zag al fpoedig
in, dat hy, gelyk de Geneesheeren hem \ferzekerden,
van deeze ziekte niet bevryd zoude blyven, maar fteeds
eene wederinftorting te vreezen had, zo hy niet de
grootfte maatigheid in acht nam, en zich in 't byzon»
der van allen fterken drank, hoe ook genaamd, onthield.
En hy handelde juist zoo, als hy, volgens zyne
overtuiging, handelen moest. Hy nam een ftrengelevenswyze
in acht, en week daar van , ook na dat hy
volkomen herfteid was, niet geheeel af. Dus doende
bereikte hy eenen zeer hoogen en gezonden ouderdom,
en beves igde door zyn eigen voorbeeld den regel,
welken hy dikwyls aan anderen gaf, te weeten, dat
Maatigbeid het zeker/Je middel is tot behouding van het
leven. Hy wierdt in 1660 geboren, ftierf in 1752,
leefde dus 92 jaaren, en zag zes Koningen van Engeland
, van Karei den tweeden af, tot aan George den
tweeden toe, de Grootvader van den tegenwoordigen
Koning, George den derden.
Be Aht Jerufalem
Was een der voornaamfte bevorderaars van nuttige
kundigheden in Duitfcbiand, en daarby een man van
zeer edele en mcnfchlievende denkWyze, die in veele
opzigten dè uitneeraendde dienden aan zyn Vaderland
en geheel hei Menfchdom beweezen heeft.
Deeze verdiendelyke Jerufalem had een zeer zwak
lichaam; byzonder fukkelde hy derk aan een zwak Zenuwgeftel.
Hy was dikwyls gevaarlyk ziek, en moest
op verfcheidene tyden, byzonderlyk in de laatde tien
jaaren van zyn leven, dagelyks Rhabarber en Kina neemen.
Doch daardoor, dat hy deeds op zyne gezondheid
bedacht was, daardoor vooral, dat hy eene ten uiterden
maatige en eenvoudige kvenswyze kide, en in
zy-

C T$7 )
zynen oüderdom zich fteeds vroegtytdig ter rust begaf,
bragt hy zyn leven tot Tachtig jaaren. Hy ftierf in 't
jaar 1789.
DNMAATIOHEID VERWEKT ZIEKTE, EN DOET
VOOR DEN TYD IN 'TGRAF DAALEN.
De Israëli ten,
^ Die Mo fes van de flaverny 'bevryd had, welke zy
|n Egypte leedgn, toonden zich dikwyfc ondankbaar
jegens hem, en tegen de Godlyke 'Voorzienigheid,
wejke bun door Mofes gered had".
; Eens morden zy ook daarover, dat zy in de Arabi-
Jche woestyne, welke zy doortrokken, niet zoo als in
Jigypte vleefch konden eeten, maar zich met Manna
behelpen moesten. Dit Manna begon hun te vervecien,
en zy vorderden van Motës vleefch. Hy kwam daardoor
in groote verlegenheid; doch Gods Voorzienigheid
hielp hem uit dezelve. Er komen, naamlyk, zoo
als reifigers' in die (heeken waargenomen hebben,
fomwylen' groote vlugten van wagtcls uit Afrika over
den Arabifchen zeeboezem gevlopgen. Vermoeid van
deeze ylugt, vallen zy neder om zich uit te rusten
zoo dat men dezelve 'als dan zeer gemaklyk met de
hand grypen kan. Juist dit gefchiedde nu ook by de
rogt der Israëliten door Arabiën. Thans' hadden zy
vleefch in overvloed: doch nu 'aten zy zoo onmaatig
daarvan, en doodden en bewaarden daar en boven nog
zoo veelen, dat zy ze niet ontecten konden, maar'dat
de vogels aan het bederven raakten, en zulk een'kwaaien
flank verjpreidden, dat 'er eene pestziekte ontflondt,
waar aan zeer veele Israelitèn ftieiven. Sirach XXXI:
21-24. Weinig is genoeg voor een menfeh, die welonderweezen
is; daarom en bygt hy niet op zyn bedde, met
een maatig gehouden maag heeft hy eenen gezonden fiaap ,
en kan 's morgens weder vroeg opflaan, en zyn vernuft
P h 1> em
> Maar een, onverzaadiyk menfeh ftaapt onrustig,
heeft huikwee en pyn in de darmen.
Ccccc 2 r>io.

( 75* )
Dionyfius de Eerfte
Leefde bynn 400 jaaren voor Krïstus geboorte; liy
was van geringe afkomft; door zyh list cn fiimfieid
bragt by het zoo Ver, dat hy de onbepaalde beheericber
van Syrakufe wierdt.
Na dat hy zich by zvne onderdaancn gehaat had
gemaakt, wierdt hy nog daarenboven by dezelve, zoo
wel als by alle Grieken, belachlyk, wyl hy ftceds een
Dichter zyn wilde.
Men kon zyne gunfr niet zekerder verwerven, dan
wanneer men zich by zyne ellendige verfen als ticheel
verrukt hield; en als hv ze voorla, zoo durfde men
met dan met een' geflooten mond te gaapen. Eenigè
zyner gedichten zond hy naar de Griekfcb'e ftad Ohmpia,
hoopende dat dezelve voor de besten verklaard
worden en den uitgeloofden prys verkrvgeu zouden;
doch zy wierden afgekeurd. De Atheiiienfers waren
beleefder, en kenden hem "den piys van het Treurdicht
toe. Hy liet zich op deeze eer zoo veel te meer
voorftaan, naar maate hy ze minder verdiende. Hy
toonde openlyk zyne vreugde en dank door de koftivkfte
offeranden, en gaf aan zyne vrienden een pragtig
gastmaal. Doch daar hy zich by deeze gelegenheid in
eeten en drinken zeer te buiten ging, haalde hy zich
een ziekte* op den hals, aan wélke" hv kort daar op
ftierf. S rach XXXVII: 30-32. Zyt niet onverzaadlyk
in alle lekkernyen , en eet niet met gulzigheid; mant
door veele fpyze komt ziekte, door de onverzaadlykheid
zyn *er veele geftorven.
Alexander de Groote
Was eerst in zyn eeten en drinken zeer maatig. Dit
kan men genoeg opmaaken uit het gene hy aan Ada,
die hy Koningin van Kariên gemaakt had,"zeggen liet.
Want als deeze hem eens uit dankerkentenis veele kost-
Ivke fpyzen en dranken, benevens haaren bekwaamden
kok, zond, liet hy haar vveérom zeggen: „dathydie
niet noodig had; dewyl zyn H°fmeèster Leenidas hem
van betere koks had voorzien." Hy had hem, naamlyk
, geleerd 's morgens vroeg op te ftaan en te arbeiden,

C 759 )
den, pp dat-het eeten 'smiddags wel zoude fmaaken,
cn verder om 'smiddags maatig te zyn, ten einde'sa'
vonds wederom honger te hebben.
By deeze pryzenswaardige levenswyze bleef h v niet
lang; maar gaf zich weldra over aan de zwelgerven
die toen ten tyde in Afiè zeer in zwang gingen. Na'
dat hy van zynen togt uit de Indien te rug gekomen
was, reed hy zeer langzaam met zyne vrienden Z
een wagen met agt paarden befpannen, en hield zeveS
dagen en nachten achter elkander een'openbaaren maat
tyd, aan eene tafel, die aan eene verhevene plaa?s op
den wagen gemaakt was. Kort hier op noodigde hS
veele van zyne vrienden en Generaals te .gast, awaÏÏ
hy dnnkweddmgfchappen liet inftelleni.Wden ïEE
; krans vereerde. Eer? zekere Pro-
1 1
e d r o
Z "L dri ^ 2*5 S «ken; doch leefde nietig
ger dan drie dagen daar na. Van het overige «ezelchap
fberven nog een en veertig perfoonenT welke ane van cene fterke kQlu,e of
y^SS^
°^
Te Babyion gaf hy eens een pragtig gastmaal en
w.lde na hetzelve zich ter ruit begeeven. Doeh hy
bet zich, door het dringend verzoek van Medil7
overhaalen „ o g e e n d r i n k g e z e l f c h b l £
llZ nTÏ hy
" U
, den geheeIen
4i dagTo"
l
«weldiir VT a m
? k r C e g
- D
" e z c w i e r d t
^eds*
geweldiger en hy ftierf aan dezelve, twee en dertifr
jaaren oud zynde. Dus - Hortte hem alzoo de onm ?
S :
lom Yxrfr' 1
d zy
l c v e n s
ï° r
i n
' c
S .
fealom. XXIII: 29, 3c. By wien is wee? by wien is acb?
, w , e n t s
iy den genen, die by den wyn vertoeven.
Met fpys en drank zyn lichaam te verzaaden,
ls ieders phgt, behoefte en wenfeh.
a c o t
Maar met die fpys en drank zyn lichaam teoverlaaden,
M S f t en betaamt geen reediyk menfeh.
a rwi, i '? he,d
S ebrmkt
> verfterkt hem goede wyn:
Poch gulzig ingeüikt.-zal hy hem dopdiyk zyn?
O Feroolg in een volgend Nummer.}
Ccccc 3 EEN

EEN WAARE SPOOKGESCHIEDENIS.
Veele zullen reeds beginnen te lachen, en by zich.
•zelve denken: enkel grappen en niets anders!— Ik za|
bet U lieden echter maar eens heel netjes door een bewys
daar doen, dat 'er werklyk fpooken beftaan. Het
i geval zelf is voor eenige jaaren in Oost-Friesland 'gebeurd.
In een zeker dorp ftierf een Boerenvrouw, die
geduurende haar leven juist in geen beften reuk had
geftaan, en daarom ook, zoo men in het algemeen geloofde
, onmogelyk wel zou kunnen rusten. Maar, wat
gebeurt 'er? — Zy vertoont zich weder, kort na haare
begravenis. De Dienstmeid wordt haar by het vee
op den ftal gewaar, en — de Nabuuren zien haar me-
•nigwerf van het graf naar huis, en zoo vic verfa weêr
van huis naar het graf zweeveu. Voor het overige Huisgezin
bleef zy echter onzigtbaar, eri de Weduwnaar, die
'er zich langzaamerhand aan gewende , had ondertusfchen
. naar een ander Vrouwtje voor zich omgezien. Doch
nauwlyks wordt dit ruchtbaar, of het fpook begint
zyne verfchyningen zoo zeer te' vermenigvuldigen, dat
Bruid en Bruidegom daar heel onrustig onder worden.
Thans was goede raad'duur. Na lang overleg wordt
eindelyk, met algemeencn vriendenraad, befloo'ten oni
een paar nabuur-ige Predikanten te verzoeken, den 'geest
te komen zien en af te vraagen, wat zyne begeerte
w a s f — De Predikanten kwamen: maar de geest vindt
niet goed voor hun te vetfehynen. De Meid en de Nabuuren
hielden echter ftyf en 'ftërk ftaandc, dat de geest
zich thans veel meer vertoonde dan anders: doch de
beide Domine's bemerkten niets ter wereld en keerden
onverrichter zaake weer, van waar zy gekomen
waren. Dat zou de drommel verdrieten! zei nu de
man van huis, en gaf order, dat men den Pater van
G... zou gaan haaien, om voor geld en goede- woorden
het Spook te bezweeren. De goede Pater deedt
alle kunft. en vliegwerken, die hy maar bedenken kon,
doch — .alles olie in 't vuur! De geest liet bezweeren,
die bezweeren wilde, en verfcheen als vooren.
Inmiddels moeft'de Veemeid' by den P."s!rjor van het
nabuurig Kerkdorp..gaan biegten. (Dit is by de Lutheraanen
op fommige plaatfen nog in gebruik.} De
b Pre-

C 70-1 )
Predikant, die dit meisje door en door kende en een
verftandig man was, een en ander met haar over die
fpookeryen aan haars meesters huis gepraat hebbende,
vroeg baar, of alles, wat de menfehen daar van zeiden,
waar was? „Heden ja! antwoordde zy heel ftem>«
mig, „ alles is de zuivere waarheid!" „Hoor! hervattede
toen eensklaps de Dominé, met een forfche
Item, terwyl hy haar ftyf in de oogen keek: „ HoorE
„ gy heat het! Ik weet wel beter. Gy hebt al die praat-
„ jes zelve bedaqbt. Ontken het eens, zo gy durft!
„ Wacht maar! ik gaa op ftaande voet den Schout al
„ 11 we bedriegeryen ontdekken, en ik verzeker u dat gy
hei, zo gy uw gedoente niet bewyst, met den Tug
j, zult betaalen." Dat was een zesendertig ponder voor
de ontftelde feeks! Zy wilde fpreeken, maar de tanden
iloegen haar op elkander — zy beefde over haar gantfche
Jyf- ftotterde eenige onverftaanbaare woorden, en viel
door de korf. Nu moest zy met befchaamde kaaken
bekennen, dat zy en eenige nabuuren, die den boer?
een pek wilden fteeken , alles hadden uitgeftrooid , zonder
dat 'er een woord van waar was; en zy liet den
Pastoor niet heel duister blyken, dat zy zelve een goed
oog op haaren meester had gehad, en hier door ""zyn
voorgenomen huwelyk had willen verydelen.
Wel, wat zegtge nu, myne Leezers! heb ik u thans
niet klaar genoeg daar gedaan, dat 'er veele Spooken *H
worden gemaakt?
DE MOGELYKE TOVERY.
Furcius Cre/tnus, oudtyds een boer in de nabunrlehap
van Rome. wierdt eens, door verfcheidene Landgebunkers
van die ftad, befchuldigd, dat hy de landeryen
zyner nabuuren betoverde, wyl die, fchoon veel
grboter dan de akkers van Crefïnus, nogthans veel
minder dan de zyne voorbragten.
De kwaadaartfgheid dier menfehen ging ten laatfte
zoo ver, dat zy den goeden man by de Regeering.
verklaagden, omdat hy, gelyk ze zeiden, ongeoorloofde
middelen gebruikte om zich zelven, ten koste van
zyne nabuuren, te verryken.
Nu

( 7** >
Nu wierdt Crefmus voor den Rechter gedagvaard.
Toen hy met zyne vyanden voor het Gerechte verlcheenen
was, en gehoord had, wat hem te last wierdt
gelegd, trad hy met vry moedigheid vooruit, en zeide
terwyl hy de gewoone boerengereedfehappen voor de
voeten der Rechters nederlegde. „Indien het gene ik
„ gedaan heb Tovery kan heeten, ziet hier dan, my-
„ ne Heeren 1 in deeze gereedfehappen, de middelen
„ waarvan ïk.my m myne boosheid bediend heb. Ik roep
„de Goden tot getuigen, dat ik nietjéén derzelve ach-
„ter gehouden, en geene andere krachten heb aange-
„ wend, dan die door middel van deeze werktuigen
„ kunnen worden daargefield. Ik heb het myne vlyti-
„ ge Dochter, myne fterke osfen, myne fcherpe ploegen,
eggen, fchuppen, enz. te danken, dat myne
„ landen vruchtbaarer zyn dan die my'ner nabuuren.
Mogelyk heb ik meer vlyt en overleg daar by gebe-
„ zigd— mogelyk meer van den vroegen morgen for den
„laaten avond gezwoegd en gezweet dan wel andere:
„doch van deeze dingen kan ik U lieden niet anders
„ dan de uitwerkfelen, myne vruchtdraagende akkers
„ naamlyk, aantoonen — Zyn dit nu ongeoorloofde
„middelen; zyn dit dingen, die my den naam van
„ een loveraar , welke zyne nabuuren benadeelt
o n d e r w e r
''wyshel!" * P m
y gewillig aan uwe'
Zoo fprak de achtenswaardige Grysaart. De Rechters
behoefden geene uitfpraak te doen : aller gelaat
wees, met een ftille goedkeuring, de gantfche zaak
ten voordeele van Furcius Crefmus uit. Zvne par'vên
droopen met fchaamte weg: doch de Verftandree
.Landbouwer keerde, overlaaden met de loftuitingen
zyn.er Rechters, naar zyne vreedzame wooning te rug
en, lang na zynen dood, plag men nog te zeggen als
iemand om dergelvke zaaken te onrecht befcïiuidkcl
wierdt: bet is een Toveraar gelyk Furcius Crefmus.
Te Groningen , by W. Z UI D E M A. 1798.
en te Amfterdam by H. KEYZER,
en verder alom te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
«SSSSSSSSKSSSSSf*
N r
. 96*.
SAMENSPRAAK OVER HET WAARNEEMEN VAN DEM
GODSDIENST OP ZONDAG, TUSSCHEN DEN SCHOOL­
MEESTER VAN HET DORP , JAN GERRITS EN
THEUNIS KLAASSEN MET HUNNE VROUWEN.
^MÊST
EN TBEUNTS KL
* ASFEN
'
GOEDEN AVONCF
*
Meester. Goeden avond, Vrienden ! Het is mv
aangenaam uheden juist te ontmoeten. Ik was voorl
neemens, na het doen van eene wandeling, een van
u beiden te bezoeken.
% G. Zeer goed. Gaa dan met my. Buurman
Tbeunts en zyne Vrouw zouden by ons een koo k«flV
drinken Gy zult ons dan gezelfchap houdend
M. Zeer gaarh.
(Zy gaan naar het huis van %n Gerft'ts; ert
na de gewoone groete aan de Vrouwen, begint
de Schoolmeester.}
ö
M. Wel Vrienden! Gy zyt heden morgen in de
Kerk geweest; hoe beviel u die Predikatie?
1. My zeer goed. Onze Dominé preekt doording
at
, eenV
° Udige
tl ^nrebefhet kumienhl
gtypen : maar nu toch byzonder. Ik weet niet, dat
prediken. 200
° V
" ^
S a b b a t
° f Z o n d a
S
h e b
^oren
M. Het beviel my ook by uitftek. Wanneer merf
op^ne wyze, als Dominé het voorftelde, den Zondag
' J
- /CL1
' Ddddd h

( 7H >
befchouwt, hoe veele redenen hebben wy dan met»,
om God te danken, dat Hy denzelven tot zulke einden
verordende.
T. ]a, ik plag daar over ook zoo niet te denken.
De tyd, welken ik in de Kerk doorbragt', verveelde
, jnydikwvls, en na dien tyd, nam ik 'er myn plaifief
van: maar niet op die wyze, als Dominé leerde, dat
het gefchieden moet. Ik wil ook wel bekennen, dat
ik nooit zoo over die woorden van den Zaligmaaker
ge.iacht heb, als hy ons voorftelde. Ik heb al beproefd
, om 'er wat van te vertellen aan myne Vrouw,
die by de kinderen te huis blyven moest; maar ik heb
eene flegte memorie. Meester! gy kunt beter iets onthouden
dan ik. Ai! zeg gy haar 'er wat van.
M. Zoo veel ik zulks doen kan, wil ik graag. Dominé
had tot een tekst de woorden van d?n Heiland,
te vinden Mark. II: aj- De Sabbat is gemaakt om den
mensch, niet de mensch om den Sabbat. Eenige aanmerkingen
, welke hy maakte over de aanleidende gelegenheid
tot deeze uitfpraak van den Heiland, zal..ik
©verdaan, en alleen fpreeken van het oogmerk, waar
toe de Sabbat gegeeven is, volgens Dominés verklaaringhly
zeide; de Sabbat was gegeeven tot der menfehen
voordeel en genoegens. God had toch in alle zyne
werken en wegen met de menfehen dit altyd tot zyn
doel. De Sabbat ftrekte daarom ook tot der menfehen
nut, naar ziel en lichaam beide. De mensch, die voor
de eeuwigheid gefchapen, en tot verhevener bezigheden
beftemd was, dan welke dit dagelykfche leven opgaf,
deeze mensch moest zich dan tot de eeuwigheid
voorbereiden, en zich op aarde reeds oefenen in die
dingen , Welke hierna zyn werk zouden uitmaaken;
immers zo hy gelukkig worden, en zyn eigen welvaart
niet verwaarloozen wilde. Daar nu de zinlyke
mensch door zyne tynlyke bezigheden dagelyks afgetrokken
en gehinderd wordt, om zich in die dingen
te oefenen; van boe veel belang is het dan niet , dat
de goedertierene Schepper der menfehen eenen dag
verordend heeft, waarop de mensch, ontflagen van
zyne bezigheden, zich gezet kan begeeveu tot het onderzoek
van die zaaken, welke het eeuwig belang van
zy-

( 7% )
zyne ziel betreffen ; ja dat God zelf hem wil laaten
onderrichten van dat alles, wat hy noodig heeft, om
wyzer en beter te worden? —
Maar eer ik verder gaa, moet ik vraagen, daar ik
my juist niet aan Dominés woorden binde, of ik evenwel
den zin van zyn voordel duidelyk genoeg voordraage
?
T. Ja, Meester! De preek wordt my nu wéér zoo
klaar , als of ik die andermaal hoorde. Ik herinner
rhy nu, dat ik, in de Kerk zynde, dacht: dat men,
de zaak dus befchouwende, verkeerd handelde, wanneer
men zich den Zondag, om zoo te fpreeken, voordekte,
als eenen dag, welken God zich toeeigent, als
of Hy 'er voordeel van heeft. Het is waar, men
dient dan God; maar eigcnlyk gefproke», diént men
zichzelven.
M. Dat hebt gy recht begreepen, Tbeunts! Wy
dienen op dien dag Göd, en Hy vordert dit niet het
hoogde recht, daar Hy onze eenige Opperheer.' en
groote Weldoener is. Wy moeten dit dan ook graag,
en met eerbied doen.
Geertje (de Vrouw van Tbeunts). Nu zie ik, hoe
verkeerd ik dikwyls handelde, met my over den Zondag,
voornaamlyk, te verblyden, om dat ik my dan
eens kou uitrusten. Het kerkgaan héb ik meest pis
pligt, en niet zoo zeer als een voorrecht befchouwd.
Maar Dominé heeft gelyk. Men is de garitfche week zoo
verbonden, en druk in zyn werk, daarby zit ik altyd
zoo onder de kleine kinderen, dat 'er weinig van erndig
nadenken komt. Doch ik hoop voortaan den Godsdienst
vlytig by te woonen, en aandachtig te hooren.
M. Gy zult u daarby zeer wel bevinden, vooral,
wanneer gy, zoo als Dominé ook zeide, het gehoorde,
zoo veel gy kunt, nadenkt; het gene gy niet mogt
begreepen hebben, by wyzeren navraagt; en daarby,
God van harten bidt. dat Hy het gehoorde aan u ze-'
gene. Dan zult gy ook ondervinden, dat gy het een
en ander onthouden hebt, het weik u onder uw werk
te binnen, en in deeze cn gene voorvallen te pas komt;
en dus, dat God u niet alleen wyzer en beter wil maaken,
maar' dat gy, onder zynen zegen, ook wyzer
en beter wordt.
Ddddd 2 Maar

C 766 )
• Maar gy ziedet ftraks, Geertje! dat gy u dikwyls
over den Zondag verblyd hadt, om dat gy dan kondt
lusten. Dit is op zich zelven ook niet ie verwerpen.
Dominé toonde ook aan, dat de Sabbat tot voordeel
van 's menfehen lichaam verordend was. Wy menfehen
arbeiden, zwoegen en fmven van den morgen
tot den avond, van den eenen dag tot den anderen.
Den eenen valt dit zwaar en moeilyk, om dat zyn arbeid
vaak zwaar is, en boven zyne krachten gaat. Een
ander is zoo bekoord door liet loon, 't welk hy van
zyn arbeid hoopt te trekken , dat hy maar immer zoude
voortwerken, zelfs ten kos'e van zyne gezondheid.
Voor den ryken, die zoo niet behoeft re werken, is
een rustdag min noodig, zou men zeggen. Doch de
ryken hebben chenstbooden, en om dat zy het zuure
van den arbeid by ondervinding niet kennen, leggen
zy deezen vaak zwaardere lasten op, dan zy kunnen
draagen. Hoe wys en weldaadig heeft dan de'Koning
en Opperheer van Hemel en Aarde niet voor ons menfehen
gezorgd, toen Hy, na eiken zesden dag, eenen
ter ruste fchikte V Welke inrichting nog liefderyker
wordt, wanneer men befchouwt, dat zelfs het redelooze
vee in dit voorrecht deelt; daar de menfeh,
die zoo dikwyls misbruik maakt van zyn gezag over
dc dieren, zulks buiten dat nog meer doen zou.
7". Ja, men denkt altyd lang zoo niet over de zaaken,
als men moest. Nimmer ondervinden wy beter,
hoe noodig en nuttig voor ons de rustdag is, dan in
den hooi-tyd; vooral, wanneer het weder wat onbeftendig
is, dan ben ik, dan is myn volk cn myn vee
vaak zoo afgemat, dat wy het zonder behoorlyke ruste
niet zouden kunnen uithouden. Nu verheugen wy
ons wel in die rust op den Zondag, maar om dat te
doen met een innig dankbaar hart jegens God, die zoo
goed over ons is; ach! daar komt zoo weinig van.
M. Dit bedroeft u, Tbeunts! maar zoek het met
Gods hulp beter te maaken. Waarlyk, wy hebben
?
er alle redenen toe. Ik kan u niet zeggen welk een,
aangenaam gevoel ik van de liefde Gods heb, wanneer
ik foms, des Zondags, na den Godsdienst, eene
wandeling doe, en die ruft waarneem, welke zich
•«ver alles verfpreid ; wanneer ik den armen daglooner,

( 7*7 )
ner, die vroegen laat, om zyn kost moet zweeten en
zwoegen, zoo gemaklyk voor zyne deur zie zitten en
zyne pyp rooken, Geen vader, denk ik dan wel, kan
goedertierener met zyne kinderen, geen Koning vriendelyker
met zyne onderdaanen handelen, dan de hooge
God met ons doet. Hy maakt ons op eiken Zondag
een feest, waarin de armfte en geringde zyner fchepfelen
deelen kan.
T. Ja, dat zeide Dominé deezen morgen ook, toen
hy aantoonde, dat men zich des Zondags ook mogt
vermaaken. Hy fprak van tweërlei menfehen, die daar
over onderfcheiden denken. Hoe was dat ook, Meester
? '
M. De Leeraar zeide, dat de Sabbat ons ook ter
verlustiging gegeeven was, wyl eene behoorlyke uitipannmg
voor den menfeh noodig was, ter aanwakkering
van zyne ziels-vermogens en lichaamskrachten.
JVleenig een had daartoe in de week geene gelegenheid ,
wyl hy altoos verbonden en met den arbeid overlaaden
was. _ Daarom mogt men ook tot dat einde den Zondag
gebruiken, mits dat alles binnen behoorlyke paaien
bleef, overeenkomftig onze verpligting, om God te
dienen en te verheerlyken. Er waren, zeide Dominé
toen, tweeërlei menfehen, die verfchillend hierover
dachten. Sommige wilden zich op dien dag geheel
geene mfpanning veroorlooven, wyl zy begreepen, dar
zulks niet bedaanbaar was met de waardigheid van
denzelven. Doch hoe pryslyk ook het beginfel zyn
mogt, waar uit de zulke werkten, meende Dominé
echter, dat zy hier in mistastten , wanneer zy het
vermaak of de uitfpanning van den Godsdienst affcheidden.
Eigenlyk gefproken zyn wy ten allen tyde, en
in alle gevallen, verpligt God te dienen, en gelyk Pauluszegt,
alles wat wy doen, zulks te doen tot eer van
God, en derhalven ons ook op die wyze te vermaaken.
Ln waarom zouden wy dit ook niet op Zondag mogen
doen, vooral daar veelen anders van alle uitfpanning:
zouden moeten verdoken blyven.
T. Zoo verre ik het kan inzien, heeft Dominé gelyk.
Indien myn volk ten minden niet eens in de
week een tyd van uitfpannig hebben mogt, geloof ik,
dat zy verdrietig en moedeloos onder hun werk zou-
Ddddds den

C 7e Verloslèr,'die
ons verpligtend voorbeeld tevens is, zich
op den Sabbat genomen heeft. 'Er ftaat, dat Hy met
zyne discipelen door het gezaaide ging. Hy zal thans
eene wandeling met hun gedaan hebben, de fchoonef
Natuur met ftille verrukking befchouwende , terwyl
Hy de volmaaktheden van den hemelfchen Vader 'er'
in opmerkte, en hier over misfehien met zyne leerlingen
fprak. Dit kunnen wy ook doen. Eene nauwkeurige
befchouwing van Gods groote en goede werken
levert een wezenlyker vermaak op, dan wy immer
in de woeligfte vreugden fmaaken kunnen. Wanneer
ik des Zondags na den Godsdienst eene wandeling
doe door het veld, en de volheid en fchoonhetd,
de vrolykheid en het leven , 't welk ik overal ontmoet,
befchouw, dan fmaak ik een onbetaalbaar genoegen,
en neem vaak eenen eerbiedigen en dankbaaren
indruk van de wysheid , magt en liefde des grooten
Scheppers mede.
Behalven dit, kan men onder de geoorloofde vermaaken
ook eene plaats inruimen aan een blymoedig,
gerust en dankbaar genot van Gods verkwiklyke gaaven,
met zyn huis-gezin, of ook met vrienden en beleenden.
Terwyl men dit veraangenaamt door vriendelyke
en nuttige gefprekken, als by voorbeeld: over
het gene men heeft hooren prediken, of geleezen,
over het gene wy daar by dachten, of niet recht begreepen,
en waarvan anderen ons meer kunnen zeggen.'
Dus doende bevordert men, dunkt my, zyn nut
en genoegen te gelyk ; en dit, het nuttige en ver-
-maaklyke famen . te paaren, is het oogmerk Gods in
alle zyne werken. En wy, die, zoo ais Paulus zegt,
Gods geflacht zyn, behoorden hier in toch niet vau
Hem te verfchüien»
T.

C 769 )
, 7". Ik wil gaarn gelooven, Meester! dat gy gelyk
hebt; maar dat zeer veelen dit alles.voor geene, of
eene zeer fchraale uitfpanning zullen houden, geloof
ik tevens.
. M, De ondervinding bevestigt dit, myn Vriend!
Dominé merkre zulks ook aan. Toen hy de zoo eeven
genoemde begrippen van fommige lieden, die te boog
by den Zondag opzagen, wederlegd had, zeide hy,
.dat een ander foort 'van menfehen denzelven veel te
laag fchatte, meenende, althans zich gedraagende,
als of hun deeze dag gegeeven was, om zich in allerlei
losbandigheid te buiten te gaan. Maar zulkep bedachten
niet, hoe zeer ftrydig zy handelden met'het goedertieren
oogmerk, waartoe de Sabbat verordend was.
Want, in plaats van op dien dag God meer gezet en
openlyk te dienen, aan Hem hunnen Schepper en dagelykfchen
Weldoener te gedenken, en zich door Hem
te laaten onderrichten, op dat zy leeren beandwoorden
aan hunne beftemming als redelyke en voor
de eeuwigheid gefchapene wezens, zoo verlaagden
veelen zsch daarentegen verre beneden het redelooze
vee, en deeden dus hunnen grootén Maaker fchande aan.
In (lede van op Zondag, naar Gods wys en goed befte!
behoorlyk te rusten van den vermoeienden dagelykfchen
arbeid, ging men daar in vaak voort onder ver-
Waarloozing van den Godsdienst; ja, dat nog fchandelyker
was, men matte zich afin bedryven, die ziel
en lic'iaani bederven en bcnadeelen, ten koste van zyne
huislyke belangen en welvaart. In hoe verre nu, deeze
menfehen handelden naar Gods weldaadig oogmerk,
mogt elk, die alle gevoel nog niet verlooren had, be-
Oordeelen.
iflet vervolg biervan in een volgend nommer,")
MERKWAARDIG BEWYS DAT 'E R NOG GELD
IN DEN LANDE IS.
.,'tls een flegte tyd; (roepen alle menfehen) men
„ moet geld opbrengen tegens de klippen aan; alles
„ is duor en 'er wordt niets verdiend."
Die

( 77® )
Dit is wis en zeker altemaal klaar lontere waarheid :
doch het is even wis en zeker, dat Vr nog wel geld
in 't Land is, en de lui by voorkomende gelegenheid
nog wel affteekeu willen.
„Dat zou, met verlof, nog te bewyzen ftaan!"—«
nog te bewyzen ftaan, lieve Vrienden? Dat neem ik
aan te doen, en zoo re doen dat ge 'er alle van verwonderd
zult ftaan. Let maar wel!
,, Sedert verfcheidene weeken (fchryft men ons van
„ Amfterdam) wierdt in de Couranten bekend ge-
„ maakt, dat in deeze Stad een party van ongeveer
„ vyf en zeventig fchilderyen van de beste Nederland-
5, fche Meesters publiek zoude verkocht worden, wel*
„ ke nagelaaten zyn door den kunstminnenden JAN
„ JACOB DE BRUIN. — Nu is eindelyk die ver-
„ kooping gehouden ; en wat meent gy dat die 75
„ ftukken gefamenlyk hebben opgebragt? .... Niet
„ minder dan Een en vyftig duizend, vyf honderd en
„ negen en zeventig Guldens, ƒ51,5,79 gids. En is
„ onder anderen één kabinetftukje van den beroemden
„ GERARD bouw aldaar verkocht voor Agt duizend
en één honderd Guldens, ƒ 8,lCO gids."—
Welk een verbaazende fom voor niet meer dan^K
ftukken, en dat in zulke neringlöoze tyden!
Ziet daar dan nu beweezen, 'dat 7
er "nog wel geld in
V Land is, en ziet daar tevens beweezen, het gene
wy in Nommer 90, bladzyden 716 en 717, gezegd
hebben, te weeten, dat Tekenaaren en Schilders van
naam, gelyk hy ons een DOUW, POTTER., VAN DE
VELDE, WOUERMAN en andere, het Land hunner
inwooninge aanmerkiyk verryken; dat deeze Mannen
dus onze achting dubbel waardig zyn, en hunne werken,
die thans, gelyk wel eer, tegen goud worden ppgewoogen,
ons moeten aan fpoor en om de Teken- en
Schilderkunst op alk mogelyk» wyzen te bevorderen»
*,
Te Groningen, by W. ZUIDEMA. 1798.
«Hl te Amfterdam by H. KEYZER,
en verder alom te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
N'. 97.
THE (JlS'IS KLAASSEN BIET HUNNE VROUWEN.
(.Vervolg op nommer 06.)

( 77* )
zou het beste middel zyn, orsfde menfehen in dit op*
zicht wyzer te maaken cn te verbeteren?
M. Daar mogten wyzere lieden , dan wy Theunis'. het
hunne wel toedoen, om dat uit te vinden, en in werking
te brengen. Maar my dunkt, dat, over 't algemeen,
Ouders, Meesters, en Hoofden der huisgezinnen, elk
in hunnen kring, veel ter verbetering zouden kunnen
toebrengen, wanneer zy hunne kinderen, leerlingen,
diensdiooden en alle ondcrhoorigen veel onderhielden
over deeze zaak, hun gezonde begrippen deeze aangaande
inboezemden, kerende,: wie deezen dag voor
den menfeh verordend heeft, en waartoe; hoe nuttig,
noodzaaklyk en weldaadig dezelve voor ons is, ja niets
minder, dan een bewys van Godlyke liefde tot den
menfeh. Waarom wy dan ook- verpligt zyn, die. liefde
niet , met een, jegens, onzen' Opperden Weldoener,
fmaadlyk gedrag te beantwoorden;, maar veeleer dezelve
dankbaar en blymbedig te. erkennen, bewyzende
onzen Heer, openlyk, onze hulde en gehoorzaamheid.
En wanneer dit met een daar aan pasfend gedrag
wierd aangedrongen, terwyl men by voorkomende ongeregeldheden
gebruik maakte van zyn gezag ner weering
van dezelve; zulks zou, onder Gods zegen, van
een goed gevolg kunnen zyn. Want' kwaade voorbeelden,
en gebrek aan goede onderrichtingen, doen
in deezen veel kwaad.
T. Wel ja, Meester!'Dit uw voordel komt my ook
zeer' goed voor. En wat dunkt u 'er van? Jan Gerfitst
Gy hebt by alles, wat 'er gefproken is, niet
een woord gezegd. Van waar komt dit?
M. Daar over heb ik ook al gedacht.
J. G Wel, Vrienden! uw gefprek heeft my zeer
wel behaagd, en ik was blyde, dat Meester zoo veel
van die preek verhaalen kon; maar ik kon'er niet mede
over fpreeken: want, ik moet het bekennen, ik
was deezen morgen zoo dof en flaaperig, • dat ik van
de preek weinig" onthouden héb: het welk my grootelvks
fpyt.
M. Wel, Vriend! dat fpyt my ook van uwent wegen.
Zulke menfehen, wier gewoonte het is, in de
kerk te llaapen, befchuldig ik altyd van eene fchandelyke

( 773 )
lyke onverfchilligheid omtrent hunne wezenlykfte belangen
, en van groote oneerbiedigheid jegens God,
wien men daar openlyk dient. Doch wanneer iemand
tegen zyn wil door den ilaap overmeesterd wordt, gelyk
ik. weet, dat met u het geval geweest is, met zulk
een heb ik altyd medelyden. Schoon ik ook geioof,
dat zulken veehyds daar tegen zouden kunnen waaken.
Ik heb het oog op veele landlieden in onze ftreeken,
die het zich zelven veroorzaaken, dat zy des namiddags
onvatbaar en flaaperig zyn.
J. G. Des namiddags juist ? Waarvan komt dit
dan , naar uwe gedachten ?
M. Hebt gy, landlieden, niet meestal de gewoonte,
om des Zondags middags eenen der bezwaarlykfte
maahyden van de geheele week te houden ? Gy kookt
dan uw Ipek en vleescb , dit wordt warm en rykelyk
gegeeten, nevens andere zwaare fpyfen; kan het nu
Wel anders, of menfehen, die dagelyks 1
zwaar werk
doen, en des Zondags, meerdere en zwaardere fpyzen
gebruiken, dan anders, en daarop in.de Kerk (lil zitten
, moeten natuurlyk vadzig en flaaperig worden, en
dus ongefchikt zyn, om behoorlyke aandacht te oefenen
?
T. Ik ftem bet u aanftonds to'e, Meester l Maar
wat moeten wy dan? liet is nu eenmaal de gewoonte.
M. Wel! Die gewoonte veranderen, Ons is deezen
morgen geleerd , alles te vermyden, wat ons ongefchikt
kon maaken tot het behoorlyk waarneemen van den
Zondag.
Aaltje QJanGerrits Vrouw). Maar, Mecs'er! Dat
gaat niet aun. Offchoon wy dat al doen wilden, ons
volk zou daar tegen hebben. Zy zyn het gewoon,
en zouden zeggen , dat men hun gróotelyks" te kort
deed.
M. Geheel niet, Aaltje! Wanneer gy het uwen
dienstbooden redelyk en bedaard onder het oog brengt,
Waarom gy zulks doet, en hetzelfde, dal gy^hun ande;s
'smiddags geeft, hun 's avonds of den volgenden
dag voorzet, dan wordt dat fchielvk eene even goede
gewoonte, als het tegenwoordig gebruik. Ik weet,'er
zyn onder de Boeren die zoo handelen, en daarom
even zoo wel booden krygen en behouden kunnen als
Eeeee 2 an-

( 774 )
anderen. _ Wanneer uw volk anders niets tegen is by
U, als dit, zal zulks geene reden zyn, om uwen dienst
te verlaaten.
J. G. Hoor, Meester! fchoon myne flaaperigheid
deezen morgen niet uit de gemelde oorzaak voortkwam,
ben ik 'er echter zoo verdrietig over op my
zelven, dat ik alles zal vermydcn , wat my daartoe
eenigzins aanleiding zou kunnen geeven; en daarom
beloof ik u, als myne vrouw dit ook zoo begrypt, dat
wy in onze huishouding dit misbruik zullen wècren.
M. Zulks zal uiv verblyden, en gy zult 'er u wel
by beyinoen. — Maar ik geloof, Vrienden! dat het
Jaater is, dan wy denken. Het wordt tyd het huis
oprezoeken.
J- G. Kom! Wy gaan mede.
Zy namen hier op affcheid, en bedankten den Meester
voor zyn nuttig onderricht.
LEERZAAME VOORBEELDEN OM DE ZORG
VOOR DE GEZONDHEID AAN TE BEVEELEN,
(Vervolg van Nr. 95.)
WIL MEN GEZOND BLYVEN, ZOO MOET MEN
IN EETEN EN DRINKEN MAATIG ZYN.
%
DNMAATIGHEID VERWEKT ZIEKTE, EN DOET
yOOR DEN TYD IN 'TGRAF DAALEN,
Johan Wilmot
Was in zyn agttiende jaar een beminlvk Jongeling.
Hy had een goede geftalte „ genoot eene bloeiende ge-
Zondheid, en zyn geheel gedrag was befcheiden en'111necmend.
De eerfte gelegenheid, welke zich aanbood
om Engeland, zyn Vaderland, van dienst te zyn, aanvaardde
hy, en diende als vry williger ter zee'in eenen
oor-

't 775 )
oorlog, welken zyn Koning, Karei de tweede in 't
jaar 1672 tegen de Nederlanders voerde, in welken
Tiy zich ook ongemeen en dapper gedroeg. Wat was
er niet van zulk een' gefchikt' en moedig Jongeling:
te wachten? Doch hy verydelde alle hoop J
Z 3!
genen, welke hem liefhadden. Hy geraakte in "ezelfchappen,
die in de dronkenfchap en in de fchandfeviute
bimenfpoongheden haar genoegen zochten. In
korten tyd overtrof hy alle zyne medgezellen, en hv
gat zich zoodanig aan de zwelgery over, dat hv geurende
vyf jaaren achter elkander, zeker niet e £
tot zich zelven te rug keerde. Hierdoor verzwakte l v
Ti wS dheid
' e
" ?° r
- t t e Zi
- C
, h v r o e
gtydig in het
^rar. Want na eene hevige ziekte, eindigde hv in
het twee en dertigfte jaar zyn leven, dat hy recht vergenoegd
had kunnen 'doorbrengen, en in ' t welk hv
«er nuttig had kunnen worden. Sirach XXXI: oft
loont u geen man in Jen wyn, want de wyn beeft vee',
ien m t verderf gebragt.
Myn God! hebt gy het aardfche leven
uw kinderen tot ftraf gegeeven,
Om fteeds te wroeten als een'beest*
Of nept gy hen.in 't aardfeh gewemel,
Om daar te rypen voor den hemel 9
Gewis dit heeft uw doel geweeft.
Hier moeten wy zaaien,
En kiemt het wat voort,
Gindfch zullen wy maaiè'n,'
In zaliger oord.
Hoe langer wy leeven,
Hoe meerder wy ftreeven
Naar kennis en deugd;
Hoe ryklyker oogst in de hemelfche vreugd.
Mattheus Halt
Was een beroemd Rechtsgeleerde in Engeland. Hv
leerde in de zeventiende eeuw. Als hy no? te Oxford
ftu eerde wierd hy op zekeren dag/neve^s nog nieer
P h
L a n d
Een L, m, ° P e e n
a s t m a a l
^ veracht,
ftun van het gezelfchap nam, zoo dikwyls als 'er ge-
E e e e e
3 zond-

( r?6 )
zondheden gedronken wierden, telkens zoo veel wyn„
cn dronk zoo onmaatig, dat hy, eer men het bemerkte,
zonder bewust zyn van zynen ftoel viel. Dit verfchrikte
het geheele gezelfchap, en men ftelde alle middelen
in 't werk, om dit ongelukkig menfeh weder
tot zich zelven te brengen. Byzonder maakte dit toeval
op onzen Hak eenen zoo diepen indruk, dat_ hy
uic het vertrek ging, en in zyn kamer op de knieën
viel, God om de herftelling van zynen vriend bad, en
plegtig beloofde, nimmer, geduurende zyn leven, weder
zulke drinkpartyen te zullen bywoonen, Zyn
vriend moest eene zwaare ziekte doorftaan, doch wierd
wederom gezond; en Hak hield fliptelyk zyne gelofte
tot aan zynen dood. Spreuk. Salom. XXXIII: 31, 32.
Ziet den wyn niet aan ah by zich rood vertoont, ah by
in den beker zyne verve geeft, hy gaat zacht nae binpen,
doch daamae zal by als eene /lange byten en fieeken
als een adder.
Piet er Ramus of la Rame'e,
Een beroemd Wiskundige, was weleer Hoogleeraaï.
hy het Koninglyk Collegie te Parys, een zeer geleerd
en welfpreekend man, die veel in zyn Vaderland had
bygedraagen tot bevordering van waare en nuttige kundigheden.
Hy kwam, dewyl hy het met de Rroteftanten hield,
in den algemeenen nood, op den fchandelyken Bartelomeus
nacht, ,in het jaar 1572, ook om het leven,
nevens de meeste Proteftantfche Kriftenen in Frankryk.
Nog een kleine knaap zynde, was hy eens, zonder
weeten van zyne Ouders, in den kelder gegaan, cn
had zoo overboodig veel gedronken, dal men hein,
zonder bewust zyn en byna half dood, voor een vat
liggen*vond. Van deeze buitenfpoorigheid in zyne
kmdschheid kwam het, dat hy, geduurende zyn geheele
leven, een' buifengewoonen afkeer van den wyn
tehield. Sirach XXXI: 32, 33- wyn met maatigbeid
gedronken, maakt vrolykbeid des harten en ver'
heugt de ziek; maar veel wyns gedronken maakt hit terbeid
der ziele.
Waar-

Waarde Leizers!
Verklaarden wy in ons bericht van dit Weekblad,
dat de mededeeling van elke edele daad, hier of daar
verricht, dankbaar aangenomen zoude worden: Wy
verheugen ons, meermaalen in de gelegenheid gefteld te
zyn geweest, van eene zoodanige daad aan het algemeen
te hebben kunnen mededeelen; gelyk wy ons
thans wederom haasten om , met dankzegging aan den
Zender, en met harten verrukt door de braafheid van
den Vaderlandfchen Jongeling, u mede te deelen de
volgende
LOFWAARDIGE DAAD VAN HENDRIK JAN MENSINCK.
Terwyl men van deezen zomer bezig was om op
den put, voor het huis van GERRIT SCHIMMEL-
PENNINCK , woonende aan den Brink te Deventer,
eene pomp te zetten, viel een Jongetje van BLOE-
MINK, omftreeks de 6 jaaren oud, in denzelven. Niemand
der toegevloeide menigte wilde, of liever durfde
het beproeven , om tot zyne redding toe te fchieten,
om dat i. de put zeer diep is, 2. dat 'er wel ia
Voeten water in was, en 3. dat hy op het punt was
van in te vallen. lntirtTchen zocht HENDRIK JAN*
MENSINCK, een jongeling van omtrent 20 jaaren,
overal naar eene ladder, die lang genoeg was om 'er
mede tot op den bodem af te klimmen; doch deeze
zyne pooging vruchteloos zynde, nam hy eene kleinere
ladder, die by de hand was, van omtrent importen,
bondt een touw aan dezelve, deedt dit door twee
der omftanders vasthouden, en liet de ladder in dert
put neder; waarna hy langs dit touw afklom, en het
kind onder bet water vondt; 'dat zich met de handjes
aan het een of ander, 't welk hy uit hoofde der duisterheid
niet kon onderfcheiden, vasthieldt, en klom
met hetzelve naar boven, terwyl geheele vakken uit
den put langs hem naar beneden vielen. In plaats van"
hem, toen hy dit hun, die het touw vasthielden, toeriep,
op te haaien, heten zy, hem verkeerd verflaande,
ten tvveedejxaiaalB in het water nederï- doch haalden
m

C 7?B X
den hem korr daarop met het kind naar boven, het
we,k hy, zonder dat hetzelve eenig lettel had bekomen,
aan de ontftelde Moeder wedergaf.
jUF^rf' W
a r d
u
f
V r i e n d e
n! eene daad, die met
htt hooglte recht den naam van edel en lofwaardig
verdient; die, by iedere herinnering van dezelve, het
hart des Jongehngs met de ftreelendffe goedkeuring
moet vervullen; die aller navolging, en de beloon£f
van Menfchenvrienden waardig is. En dit laaffle is ook
leeds gefchiedt door het Departement DEVENTER
beboerende tot de Maatfcbappy. TOT NUT VAN 'T
ALGEMEEN: hetwelk den braaven MENSTNCK in
deszelfs vergadering heeft doen komen, zyne deurd en
moed in een treffende aanfpraak, by monde van deszelfs
Voorzitter geroemd en hem tot Erkentenis eene
fraa>e zdveren Tabaksdoos vereerd heeft, waarop Tyn
naam en de redenen, waarom hem-deeze gefchonken
wierdt, gegraveerd. waren. &ucuonKen
1 1
zvYervSnf^ f'^ , Cor
^spondent Deniofiedeiitus
zy verwittigd dat 'er door 't overlvden van één onzer
leden, onder wien een menigte papieren berustten,
verfcheidene ftukken te zoek zvn geraakt irar
der veelhgt ook het aangeduide ftukje, het-welk wv
ons met herinneren beoordeeld te hebben: Een nieuw
affchnft van hetzelve te ontvangen, zal daarom aangenaam
zyn aan de
Commisfie tot de Uitgave van dit Weekblad.
Te Groningen , by W. Z UI D E M A. 1798.
en te Amfterdam by H. KEYZER
en verder alom te bekomen.
?

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
TV/TT? 1?T\T1?TVT T\/r A TVI
N'. 93.
AANSPRAAK VAN DEN BURGER GRONINGER
p • \
IN 'T VOLKSONDERWYS TE HAARLEM.
Waarde Broeders en Zusters!
JL oen ik my nederzette om iets te fchryven,
dat ik u wilde voordraaien, had ik geen' tyd om lan»
te peinzen wat het eigenlyk wezen 'zoude. Met
het hoofd in de hand en de nage's aan de tanden, in
eene zeer geleerde houding op myne ftudeerkamer zittende,
hoorde ik van verre een kinderlyke Item liefelyk
opzingen:
„ Schep vreugde in 't leven,
„ Zoo lang nog bet lampje fchynt,''''
en wat 'er meer volgt; — Ei, dacht ik, zou dat
niet een goede Text wezen om over uit te weiden
in ons Volksonderwys?. 't Is immers een deuntje,
dat veelen geduurig in' den mond hebben, dat
weinigen zich recht weeten ten nutte te maaken, en
waarover nog al zoo ie's ter leering kan gezegd
worden. • . °, ~
Zo het my . gelukken wilde om 'er iets over by te
brengen dat de moeite waardig was om liet te bnt-
U. Deel. Fffff hm-

houden, myne Toehoorers zouden alle dagen eri
overal gelegenheid vinden om het zich te binnen te
brengen, zoo dikwerf zy dien zang hoorden opdeunen.
Myne gezegden zouden dus. op den duur, en
lang na dat zy geïproken waren, nog van nut kunnen
zyn, ja! myne vooruitfnellende verbeelding, door een
•weinig eigenliefde opgeklaard, deedt my reeds in voorraad
bemerken, hoe Vader Welbedacht zynen luchtige
jongen by,het aanheffen van dien deun zal toevoegen:
„ Verfta je wel wat je daar zingt? Denk eens
,, na wat die woorden..al fn hebben, en herbiner u
wat gy daar over in 't Volksonderwys gehoord
„ hebt."
Zoo gedacht, zoo gedaan. Ik had geen' tyd, gelyk
ik zeide, om lang om te zoeken, en thans verlang
ik uwe oplettendheid tot het aanhooren van de
aanmerkingen, welke my by de beide eerde. regels
van dat liedje in den zin fchooten. By de beide eerde
regels zeg ik met opzet, want verder ken ik het
nauwlyks, en nimmer is het geheel nïy gedrukt of
gefchreeven onder het oog gekomen. Daarenboven leveren
die beide eerde regels my Hof genoeg tot vermaaklyke
en leerzaame overdenkingen.
In de eerde plaats befchouwde ik veelen •myner
Stadgenooten als eene foort van wandelende en zwervende
Predikers, die op de openbaare draaten, markten
en wegen, in fchuiten, op wagens, in herbergen
en kroegen, de leer-verkondigden, om vreugde te
fcbeppen in bet leven zoo long bet lampje nog fchynt.
Evenwel kon ik my, niet weerhouden om veelen deezer
te vergelyken by dien Leeraar, die zynen Toehooreis
fomwylen toevoegde: „ Doet naar myne
woorden, niet naar myne werken." 't Was dacht
my voor den opmerkzaamen klaar te ontdekken, dat
eene menigte van die vreugde preékers zelve de rechte
vreugd des levens niet bezaten; hun pynlyke uit»
kyk, wanneer zy door driften gefchokt, door wellust
uitgeput, door woest vermaak afgemat waren, wanneer
zy knikbeenende of llingerende naar huis gingen
en beefden voor het onthaal dat zy te gemoet zagen,
wanneer het hoofd berooid en de beins plat was, liet
-geencn iwyfel over aangaande den droevigeu toeftand
hun-

C 781 3
Iiunner gemoederen wanneer zy luide fchreeuwden;
fcbep 'vreugd in V leven! En van de honderd, dacht
ik, van deeze Predikers heeft nauwlyks één verftand
genoeg om vreugde te fcheppen in het leven zoo lang
bet lampje fchynt. Dit laatfte is my fteeds voorgekomen
als eene groote en moeielyke kunft, en ik befchouw
het als eene nuttige onderneeming, wanneer
ik poogingen in jhet werk ftel om u lieden als my
zelven die kunft te leeren. Laat ik dit mogen beproeven
, M, B. en Z.! en' vergunt my dat ik eerft een
paar woorden ter opheldering van mynen Text zeg. $
'Er is niets duisters in de les om vreugde te ftbeppen
in het leven. Gy allen weet dat het zeggen
wil, om genoegen en blydfchap te haaien uit den
ftaat waarin wy ons op aarde bevinden. Gelyk zy,
die, ondankbaar, beweeren dat deeze wereld een traanendal
is, overal verdriet en kwelling uit weeten te
trekken , zoo worden wy door de gemelde les aangefpoord
om dat genoegen en vermaak , dat wy in
dit leven kunnen magtig worden, te verzamelen en te
genieten, en ons alzoo te verheugen daarover, dat wy
leeven , en dat goede genieten kunnen, dat is met
andere woorden vreugde in het leven te fcheppen.
Maar wat wil het zeggen, dit te doen: zoo lang het
lampje fchynt? « Weet gy niet, dat het zeer gemeen
is om het menfchlyk leven te vergelyken by
een licht, by een kaars of lamp? Hebt gy nooit
de ruwe fpreekwyze gehoord van iemand bet licht
uit te hlaazen, in plaats van hem het leven te beneemen?
Hebt gy nooit ten opzichte van eenen afgeleefden
grysaart hooren zeggen dat de kaars in de
pyp brandde, en is het niet zeer gemeen om te fpreeken
van de lamp des levens, en van eenen ftokouden
op den rand des grafs te, zeggen: dat de oly uit de
lamp is? Vreugde te fcheppen in het leven zoo lang
het lampje fchynt, wil dus eenvoudig zeggen', zoo
.lang het leven duurt, zoo lang wy ons hier bevinden
, en 'er wordt niet mede gemeend om nu en
dan recht klet te hebben, en voor het overige den
tyd met kniezen, kommer en finarts door te brengen,
ó Neen! de bedoeling, of-laat ik liever zeggen, myne
bedoeling', is, om daarmede aan te pryzen de er;>
Fffff 2 ftige

C ?3a )
ftige en onvermoeide pooling om het doorgaands wel
te hebben, en het genoegen van het leven te rekken
zoo lang als 'r leven zelf. ' Mogt myn oude kennis
Dirk IVipglas dit recht begrypen, hy 'zj>ii Waarlyk
meer vreugde fcheppen in het leven dan hy nu doet.
Alle avonden hoort gy hem onder 't rondgaan van
den beker lollen , Schep vr'eügcl in 't leven "zoo lang
wog het lampje fchynt, maar zyn gelaat zegt my, dat
liy, al zingende, gepynigd wordt dop* eene knaagende
confeientie, en door de vrees om te huis te'komen
by zyne vrouw, die eene fcherpe vinnige tas is,
en knoestig genoeg om hem de genöotene vreugde
bitter te doen opbreeken. Over dag moet de -man,
met een verzwakt lichaam, werken'om te féhturenj
by kan het nauwlyks aanbrengen, en volvoert zynen
arbeid al zuchtende en morrende, 't is geen 'wonder,
'er gaat zoo veel geld naar dc kroeg, dat "et
geen ordentlyk maal eeten kan overfchieten , öm bet
lichaam behoorlyk te voeden. Te huis heeft hv geeri
enkel genoeglyk oogenblik, zvne vrouw kastydt hem
dagelyks met de fcherpfte en" welverdiende verwytingen,
en hy kan zyne half naakte en uitgehongerde
"kinderen niet aanzien zonder zich zelven heftig re befchuldigen.
Daarenboven kwelt hem de vrees, dat
het rampzalig overfchot van zyne geringe bezittingen
welhaast door zyne fchuldeifchers zal aangepakt warden,
en zyne vrouw en zyn geweeten dreigen hem
geduurig met het tuchthuis. Om kort te gaan, 'smans
gemoed is eene verzamelplaats van angften en benauwdheden,
en die zelfde man ilooft zich alle dagen uit
om ons wys te maaken, dat hy her groote geheim gevonden
heeft om vreugde in het leven te fcheppen! Hy
is de onwaardige Prediker van eene leer, die hy zelf
niet weet te bekeven Gy begrypt dan nu, M.B.
cn Z.! dat de les, die wy voordraagen, niets minder
bedoele dan om ons te leeren om fteeds vrolyk en opgeruimd
te zyn, niet voor enkele oogenblikken, maar
door den geheelen loop van 't leven. Gy moest my
evenwel niet verkeerd verftaan, en denken dat ik beweeren
wilde, dat men van 's morgens vroeg tor 'savorjds
laat, jaar uit jaar in, zoo luidruchtig vrolyk
moest zyn als onze zingende Predikers fchynen by het
ver--

' ( 7§3 >
verkondigen van de leere, waarover wy fpreeken Dat
is niet noodig. Men kan opgeruimd en wel te moede
wezen offchoon men met zinge,, danfe of huppele.
lux er komen in dit leven veele oogenblikken voor
waarin ernst en nadenken, met doorgaande blydfcbap
van gemoed beftaan baar, ons moet te rughouden van
dat luidruchtige, dat onze zingende en zwervende Predikers
kenmerkt Men kan in de kerk, onder zyne
dagelykfche bezigheden, by het beoefenen van het gene
ons tegenwoordig en toekomend heil betreft, opgeruimd
zyn en vreugde in *t leven fcheppen , of-
Ichoon men met oplpringe en met open keele juiche
en zmge.
J
Ook wil ik u niet vleien, dat ik kans zie om u te
leeren voiflrekt altyd en onafgebroken blyde en wel
ifia ik zelf met, en 'er komen in het menschlyk Ieven
nog te veele onvolkomenheden van allerleien aart
voor, om bet zoo ver te brengen. Deeze wereld, hoe
ver ook van een traanendal te zyn, is toch eeen ftaiivan
volmaakt geluk; en in wederwaardigheden^en"rampen
geduldig te zyn, dat kan men leeren, maar om
no/w r hll*^ ° nd6r
V y
"' d
a t m o e r i k
«lf «rat
nog wat befludeeren, eer ik my onderwinden durf om
u daarin les te geeven Myn oogmerk is thans
om eenige dingen op te noemen, met behulp van welke
wy zoo veel vreugde in het leven fcheppen kunnen
a* er met mogelijkheid te haaien is uit deezen
ftaat der onvolmaaktheid, en dit te doen zoo lang des
levens lampje fchynt.
5
•
[. Het eerde dat my hier voor den geest komt. is
een gerust gewecten. Daar dat ontbreekt kan geene
waare vreugde des levens genooten worden. De ongelukkige
gemoedstneftand van den burger Wipelas u
zoo aanftonds gefchetst, ftaat meer of min gelyk mét'
dien van allen welke grove misdagen of buitenfpoongheden
op hunne rekening hebben. Deeze vinden
zoo veele ftof tot kwelling inwendig in den boezem,
dat waare en doorgaande blydfchap 'er niet door kan
dringen. Onvoldaan over zich zelven, fteèds bezet
met vrees voor de ontdekking hunner buitenfpoorighe-
Fffff 3 den,

den., of gekwek! door verachting of kwaade vermoedens
van buiten, hejröiyk beevende voor het misnoegen des
Allerheihgften, cn voor de gedachte des doods fidderende,
mogen zy in een enkel oogenblik, door fpel
of drank of wellust opgewonden, zingen: fchep vreugd
in 'tleven, en zich verbeelden dat zy waarlyk blyde
zyn; maar indien 't al zoo is, 't is eene fchraale blydfchap
en Hechts eene vcrdooving van fmartlyk gevoel,
welk binnen weinige oogenblikken met zoo veel te
grootere hevigheid zal te rug komen: en wanneer gy
hun geheele leven door eikanderen neemt x is het niets
anders dan een famenweefsel van verdriet en kwelling.
Meent gy, M. V. dat de onnatuurlyke Moeder, welke
hier onlangs haaren zuigeling te vondeling legde,
in ftaat is om vreugde in het leven te fcheppen? Zy
moge haare knaaging poogcn weg te zingen zoo veel
zy wil, haar geweeten zal haar geduurig pynigen met
de lastigfte gewaarwordingen, 't Moederlyk hart blyft
fteeds uitgeftrekt over 't verlaaten wicht. Gaarn zou
zy het nu en dan omhelfen, gaarn zou zy van tyd
tot tyd deszelfs lot verneemen; maar zy durft er niet
naar taaien, uit vrees "van zich te verraaden en haar
fehendig misdryf aan den dag te leggen. Heimlyk
beeft haar hart, zoo dikwerf 'er van liet fuoode (tuk
of iets foortgelyks gerept wordt, zy moet zwygen en
zich welgemoed veinzen, en om niet ontdekt re wordeu,
moet zy het ondeugend fchepfel helpen verfoeien,
dat zulk eene wreede wandaad beftondt. Zy moet
goedsmoeds verdraagen dat men haar, fchoon onbekend,
als in het aangezicht verfoeië, terwyl zy zich
zelve erger befchouwt dan een redeloos dier, dat zyn
jong blyft opkweeken tot dat het voor zich zelven
kan zorgen. Zulke en foortgelyke gewaarwordingen
moeten geduurig haaren ftaat verbitteren, en zy zinge
zoo luide zy wil: fchep vreugd in 't leven, zy zal
haar geweeten daarmede niet overfchreeuwen, en
vruchtloos, zo zy haar misdryf niet herftelt, naar
waare vreugde zoeken.
II. In de tweede plaats moet men, om het leven'
recht te genieten zoo lang de lamp nog fchynt, zich
wagten voor alles wat de lichaamlyke gezondheid on-
3eï-

( 7*5 )
dermynt of bederft. Met een ziekfyk en hakkelend
lichaam is het niet wel mogelyk om doorgaands vrolyk
te zyn. Laat ik het u mogen ophelderen door het
voorbeeld van Willem Tzerflerk, het eenig kindje van
een' knoestigen yverigen Vader, die, van niet af aan
begonnen , thans in ruimen doen zit, en dagelyks bezig
is om zyn eigen goed en zyns Zoons gezondheid te
zoek te brengen, door den jongen niets te weigeren
wat hem maar in den grilligen kruin komt, waarin
hy trouw geholpen wordt door Lysbet Malmoer. zyne
huisvrouw. De jongen heeft een geitel mede ter wereld
gebragt, waarmede hy honderd jaaren zoude
kunnen worden, maar hy heeft in de eerfte 18 jaaren
van zyn leven, die hy nu juist bereikt, reeds zoo
veel koek en banket gegeeten, en zoo veel allerhande
zwaaren kost doorgeflingerd , dat zyn maag in den
grond bedorven is; terwyl de veelvuldige avond en
nachtpartytjes hem zoo vast op de borst zitten, dat
hy kucht en hoest als een grysaart van 80 Jaaren.
Hy ziet 'er uit als een fchim, en fchoon hy !in kroegen
noch kitten loopt,, verzuimt hy geene eene vrolyke
party, en eet en drinkt en danst en fpringt 'er
tot dat hy van het hoesten moet uitfcheiden', en in
een jas en fchanslooper gewonden, met een fleedje
naar huis gaat, om de eerfte helft van den nacht met
vervaarlyk boesten en de andere met benauwde droomen
door te brengen, terwyl hy als een geeft uit
zyn bed'opryst, en den geheelen dag bezig is om met
magt van drankjes en flikpot'cs zich zoo veel op te
lappen, dat hy 's avonds weêr in 't gezelfchap kan
verfchynen, om 'er uit een benauwde borft, met alle
kwaaien van 't menfchlyk leven op zvn gelaat gefchilderd,
te piepen : fchep vreugd in 't leven zoo
lang het lampje fchynt. 4 uuren van de 24 heeft hv
een zweemfel van genoegen. De overige 20 brengt
hy door met zuchten* fteenen, vreeslyk hoesten, en
k rimpen van pyn in maag en borst. En zulk een zotte
jongen zal zich onderwinden om zyne-medeburgers
tot 's levens vreugde op te wekken! Dat hy met zyn
heefch gegil ons niet verveele, maar eerst leere hoe
men vreugd in 't leven fcheppen moet, eer 'hy zieh
verftoute om andere menfehen daartoe op te'wekken.
nr.

( 7^ y
III. Barend Smytegeld kan, ten derden, dom- zyn
gedrag ons leeren, dat bekrompenheid aan 's levens
•nooddruft onbeftaanbaar is met dat vreugde fcheppen
zoo lang let lampje fcbynt, waartoe hy geduurig zyne
makkers al zingende opwekt, 't Is een jongeling van
een goedhartig temperament, en een aartsliefhebber
van de kolfbaan. Hy zuipt niet, hy hoereert niet,
maar twee of driemaal in de week moet 'er een Aagje
gefiagen worden. Zyne winden zyn juist groot genoeg
om het noodige te bekomen, maar om d.t'hy
200 dikwerf kolft, moet hy te huis ellendig krom-liggen.
Een vrygezel zynde, heeft hy by onderfcheiden
ne menlchen ingewoond, maar niemand wil hem meer
hebben, om dat de kostpenningen niet betaald worden
; daarom woont by nu op een nestig bovenkamertje
alleen, dat hem flec). s een fchellinsge in de
week kost, dat zoo gemeubileerd is dat gv he'yk bekocht
zoudt zyn, indien 'gy 'er drie guldens voor
gaaft. Een half etmaal in de week verfchynt hy met
een gnap flag van een jasje in de ba-.m, dan "is hy
Sinjeur Smytegeld, en zingt onder het heen en weêr
drentelen: fchep vreugd in 't leven zoo lang het lampje
fchynt. De overige zes en een half ei maak n, even
of het lampje dan niet fcheen, flyt hv met Moedig
werken, behelpt zich met aardappels en fcharneier
(want hy is tot nog toe te eerlyk om te deelen) rammelt
van honger, en kan 's nachts niet flaapén, omdat
de lompen, welk hy zyn bed noemt, 's Zomers
vol vlooiën sitten en 's Winters hem voor de nachtkoude
niet_kunnen befchutten. Met dér woord, om
12 uuren in de week vreugde te fcheppen, getroost
hy zich 156 uuren in dat zelfde tydftip alle moeelyke
verdriet en ellende, welke uit bekrompenheid en gebrek
voortkomen. En zoo'n vent durft zich nog v'ermeeten
om u en my — Neen! wy komen niet in de
kolfbaan, daar dacht ik niet om — te vermaanen oni
vreugd in 't leven te fcheppen zoo lang her lampje
fchynt. (Het vervolg en flot in bet volgend Nommer f)
Te Groningen, by W. Z UI D E M A. 1.798.
en te Amderdam by H. KEYZER,
eu verder alom te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO CENAAMDEN
GEMEENEN MAN,
4
«SSSSSSSSSSSSSfft
AANSPRAAK VAN DEN BURGER GRONINCEB,
IN T VOLKSONDERWYS TE HAARLEM.
(Vervolg van Nr. 98.)
T
IV. X en vierden moet ik u herinneren, dat met
de doorgaande vreugde, welke wy aanpryzen, geheel
onbegaanbaar ra, huislyk ongenoegen en verdriet
Vraagt het maar aan Grietje Rammelaar, de eerfaame
hmsvrouw van den ouden Steven Knor. Grietie *Dlae
een vrolyke jonge meid te z y n, die veel hieldt van
een praatje en een vyf uurtje en van werken wat minder:
zy was wys genoeg om haar zwak te kennen,
en verkoos daarom Stevenbaas, die 'er dik in zat
fchoon hy 24 jaaren ouder is dan zy zelve en vol!
waslene kinderen heeft, boven Laurens Huppel, haar
ouden vryer die buiten een maatig daghuur niets in
.de melk te brokken had. Maar wat wil het geva "
Oude Steven heeft zyne malle liefde fpoedig vergieten"
en federt veertien dagen na de bruiloft knort hv maar
eenmaal daags, en 's nachts zoo dikwyls als hv wak.
ker wordt. Griet heeft nu eeten en drinken zoo veel
zy lust, want Paai is niet gierig, en houdt zelf nog
al van wat goeds: zy mag ook alle avonden van vvf
e e n p r a a t j e m a a r
» n^t T dan moet
zy ook te huis komen om de zeere beenen van Vau
" u e e l
' Ggggg d e r.

( ?88 )
derlief te verbinden, daar een uurtje mede been loopt
onder een vreeslyk geknor en gekyf , waarby twee volwasfene
dochters haare fpyuge aanmerkingen tegen
de Stiefmoeder mengen, en Vader bitter beklaagen dat
zyne vrouw zoo onhandig is. Zy zou 'er zich wel
tegen verzetten, maar zy moet man en kinderen te
vriende houden, omdat zy anders buiten het Teftament
zou geraaken. Om 2 vad de 24 uuren naar haaren
zin door^e brengen eu op haare wyze vreugde in
het leven te fcheppen, moet zy de overige 22 flyteri
in den verdrietlykften .ftaat waarin een jonge vrolvke
vrouw zich kan bevinden. En ook dat ongelukkig
menfeh zingt onder een kopje koffy en een lekker
llqueurtje met de buurvrouwen: fchep vreugd in 't
leven zoo lang het lampje fchynt. Is het wel te verdraagen?
M. B. en Z.J
V. Voorts moet men, om het recht genot van het
leven te hebben., niet al te.veel zich overgeeven aan
uitfpanning ken pleifiertjes, zoo als Leendert Doeniet,
die het ongeluk heeft van een penfioentje van vyf honderd
guldens te krygen, waardoor hy des noods buiten
werken kan leeven. Weduwnaar zonder kinderen
zynde en niet veel byzond'ers gewoon, heeft hy zich
voor een ryksdalertje in de week in den kost befteedt
by eerlyke gemeene luidjes. Hy flyt zyn* tyd met
duiven melken, hondjes kweeken, wandelen, kolven,
dammen , en 's avonds met zyn flaapbaas op het dominés
fpel'etje te fpeelen. Zondags, als 't goed weer
is , gaat hy fteevast met baas en vrouw naar een onnozel
tuintje dat hy in huur heeft; de thee betaalen baas
en vrouw, en Leendertoom geeft 'er eene flefch wyn by,
omdat het zondag is. Zoo leeft hy jaar uit jaar in, is
altyd gezond, en heeft nimmer tegenfpoed. Met dat
alles fchept hy geene vreugd in 't leven. Alles wat
hy doet heeft hy al zoo dikwyls gedaan, dat 'er het
nieuwtje af is. Omdat hy met zyn' tyd verlegen is-,
gaat hy vroeg te bed en ftaat laat weer op; omdat hy
niet werkt, flaapt hy gebrekkig, en eet en drinkt
zonder honger en dorst en dus zonder rechte verkwikking.
Met één woord, hy verveelt zich zelven'
bitter, en echter, wanneer hy zondags avonds met
baas-

C 789 )
baas en vrouw onder de flefch zit, dat begint hy
ook al onder het derJe of vierde glaasje door de neus
te dreunen: fchep vreugd in 't leven zoo lang het
lampje fchynt,
VI, Beter (laat dit zeker en fraaier luidt hel, wanneer
gy dit met een fchoone heldere ftem hoort opzingen
door Freerik Zondererg, een lmbfche knaap
van 24. jaaren, die op het punt is van te trouwen
met Mietje Gvedbloed, een inzoct mooi meisje van
drie zesjes: die goede kinderen hebben beiden een gerust
geweeten, een gezond lichaam, een klein verftand
en een welmeenend hart; tot hier toe leeven zy onbekrompen
en in vreede met allen die hen omringen. Werkende
of wandelende zingen zy dat het klinkt: fchep
vreugd, jn 't leven; en zy doen her; altyd zyn zy opgeruimd
en wel te moede; nimmer zyn zy gemelyk
M verdrietig; Met dat al vrees ik dat zy halswerk
xu'k-n hebben om vreugde te fcheppen zoo lang bet
lampje fibyttt. Freerik, onder ons-gezegd, is een rechte^
flakker, die het nooit verder zal brengen dan om
dfie guldens in de week te verdienen. Mietje heeft
ZO • vee] vcrltond en hm'shoudlyk overleg, alf myne
oudfte dodHei, die nog geen volle zeven .jaaren bereikt.
Onder een

( 79o )
Laaten wy nu nog eens alles by eikanderen neemen',
en dan befluiten!
Een goed geweeten, een gezond lichaam, onbekrompenheid,
huislyke vreede, yver en nmtige werkzaamheid,
en een gegrond uitzicht op de voonduuring
van het genoegen dat wy genieten — zie'daar de
voornaame middelen om vreugde te fcheppen in het
leven zoo lang het lampje fchynt.
Waarde Broeders en Zusters! Laaten wy ons op het
verwerven of behouden van deeze dingen'met alle magt
toeleggen, en nimmer dulden, dat zy ons door eigene
fchuld ontroofd worden: dan zullen wy wel niet volkomen
gelukkig worden in deeze wereld, maar toch
zoo veele vreugd beleeven als 'er uit deezen onvolmaakten
ftaat te haaien is. En treffen ons tegejiheden,
die wy niet konden voorzien of afwenden, wy
zullen ten minden het genoegen hebben om rust van
binnen te ^bezitten, en vertrouwlyk te durven opzien
tot Hem,"die alles, ook de regenlieden, tot onzen
beste kan doen gedyën.
In allen gevalle, raad ik U lieden als my zelven,
om erndig te beproeven hoe ver wy het brengen kunnen
met het yverig aanwenden der voorgedraagene middelen.
Wy allen zullen daar by zeker winnen, offchoon
wy de uirertte' hoogte van 's levens vreugde
niet mogten bereiken. —— Nu dan Toehoorers ! het
overwoogene erndig nagedacht, en elk op zyne byzondere
omdaudigheden toegepast, Wy geeven u daar-?
toe gelegenheid, door u voor deeze reis te groeten.
DE MUIS EEN ZEDENLEER AAR.
Een Fabel.
Een oude Muis, welke zich verbeeldde op haare
kieine huisrejsjes zeer veel geleerd te hebben, en dus
waande wyzer en voorzigtiger te zyn dan andere muizen,
trad fomwylen als een deftig redenaar op, en
deelde fraaie zedelesfen uit onder haare tydgenooten.
Nu eens roemde zy de wysheid en voorzigtigheid; dan
eens laakte zy de fnoepachrigheid en lekkerheid; en
da»

C ?9i )
dan wederom fprak zy van andere fouten en ondeugden,
om dezelve te beftraften en in een haatlyk licht
te Hellen. Ook fcheenen fommige van haare tydgenooten
heure wyze lelTen en goede raadgeevingen met
een bedaarde opmerkzaamheid te aanhooren. By eena
gepaste gelegenheid — wanneer, naamlyk, een jong
Muisje , zynde de eenige zoon van haaren boezemvriend
en een kind van veel hoop, ongelukkig in eene
val geraakt en daarin een' geweldigen dood geftorvea
was — trad zy wederom als een deftig redenaar op,
en nam tot een onderwerp van haare verhandeling:
liet dreigend Gevaar van eene driftige begeerte tot fnoeperyen
en lekkere beetjes. „ Zoo gaat het,myne Leerlingen!
dus begon zy haare redevoering; dit is gemeenlyk
het loon van die genen, welke" onophoudlyk
hunnen fnoeplust opvolgen. Rofynen, konfituuren en
andere lekkernyen verleiden duizenden van ons geflacht,
en doen hen in hun ongeluk rennen. Ach!
haakte men niet zoo greetig naar diergelyke dingen,
en vergenoegde men zich meer met de gewoone fpyzen,
gewislyk, men zou geen gevaar loopen van zoo
vroegtydig een' jammervollen dood te moeten fterven.
'th waar, geen fchepfel leeft 'er 'op den aardbodem,
t welk zyne vyanden niet heeft Ook ons geflacht
myne Hoorers! is daarvoor nier beveiligd. Maar onze
ergfte vyand is de tong: en, indien wy niet geduurig
met dezelve moeiten kampen, wy zouden waarlyk boven
andere dieren gelukkig zyn. Daarom dan, waakt
en weest op uwe hoede tegen de verleidingen van deezen
magtigen vyand!" Dus luidde de Lyk- en Vermaanreden,
welke deeze Redenaar meti veel ernst en
deftigheid hield; men ontdekte ook in cie daad hier en
daar een traan in de oogen der aanwezenden, ten blyke
dat deeze vermaaning invloed had en niet "elieel
vruchtloos fcheen te zyn. Doch! wat gebeurde 'er?
Deeze welbefpraakte Redenaar had zyne redevoering
maar nauwlyks geëindigd , of een ftuk van een gebraadene
Ham deedt hem afwyken van den regten
Weg, en lokte hem naar het einde v%n een plankie
waarop hetzelve was vastgemaakt; en — misfehien
hongerig geworden door de vermoeiing van het fpreeken
ra begaf hy zich op het plankje, om zynen eet-
Ggggg 3 ' lust

C 792 )
lust te voldoen; en, ziet! hy viel ongelukkig in eene
waterval! toonende dus met de daad, dat niet alle
Zedenleeraars even verftandig in hun Doen ais in
hunne Lesfen zyn.
Wanneer ge uws Naasten doen wilt laaken:
Bedenkt vooraf uw eigen zaaken:
Want die zich zelven fchuldig maakt
Aan iets, dat hy in andren wraakt,
Heeft, met den besten raad te geeven,
Gewis zeer luttel goeds bedreeven.
STELT NIMMER EENE MET WATER GEVUL­
DE EN DIGT TOEGEKURKTE KRUIK OP
DE KACHEL OF BY HET VUUR.
Men heeft hier, zoo wel als in andere landen, nog
al veel de gewoonte, om, wanneer het zeer koud is,
het bed door een keulsch kannetje, dat met kookend
water is gevuld , te verwarmen. — Eene zoodanige
kruik kan ons echter in het grootfte gevaar brengen,
zelfs in dat van ons leven te verliezen. — Ik haast
my, om u eene waare gebeurenis te verhaalen, welke
zal dienen om hiervan de -waarheid te bevestieen.
Een Seltersch (*) kannetje, met gewoon water gevuld,
was, na dat men het met een kurk digt had
toegeftopt, op de warm geftookte kachel gezet geworden.
Nauwlyks was 'er een uur verloopen, of
de kruik barstte. Eene meid — by geluk de eenige
perfoon in de kamer — wierd daardoor fterk gebrand,
een geheel vak ruiten wierd 'er door uitgeflaagen, en
de tegen het venfter in eene fchuinfche richting over-
ftaan-
(*) Nederfelters is een kerkhof in het Trierfche ambt
Limburg, waarby de beroemde bron gelegen is, uit
welke bet zoo genaamde Selzer-water voortkomt, waarvan
jaarlyks meer dan duizendmaal duizend kannen
gevuld, m door geheel Europa, ja zelfs naar de Oostindien,
verzonden worden.

C 793 )
fraande kamerdeur uit haare hengfels geligt en insgelyks
ter neêr gefmeeten. Toen het overig huisgezin,
op dit geraas, in de kamer kwam, vond het de meid
op den grond liggen, en de kamer zoo vol damp,
dat, by het eerfte inkomen, het licht, dat men medebragt,
wierd uitgebluscht. ——
Deeze kruik was, wel is waar, te vooren op dezelfde
kachel meermaalen, om het bed te verwarmen,
heet gemaakt, zonder dat zy ooit eenig nadeel had
veroorzaakt; doch voor dit maal kan in dezelve wel
te weinig water, en daarom tusfchen het water en de
kurk eene groote, van water ledige, ruimte zyn geweest.
In deeze ruimte zettede zich nu, voor eerst,
de lucht door • de warmte, allengs hoe meer uit; en
ten tweeden pakten zich daarin de, uit het water opklimmende,
dampen geduurig fterker op elkander, tot
dat dezelve eindelyk zoo zeer toenamen, dat zy gee->
ne plaats meer konden vinden, en dus — toen de kurk
onwrikbaar bleef — de kruik moesten doen fpringen.
En begeert myn Leezer zich op eene andere en min
gevaarlyke wyze te verzekeren, welk vermogen uitgezette
lucht en opgehoopte dampen hebben, wanneer zy
ingeflooten zyn; hy kan het doen op de volgende
wyze (*)
Hy neeme een' grootem pyp-fleutel, vuile hem (op'
dat het niet te lang duure) tot op de helft met warm
water, en _ verftoppe dan deszelfs opening, zoo vast
als maar immer mogelyk is, met een gekauwde proppapier;
houdt hy het gedeelte van deezen, dus toebereiden,
fleutel, waarin zich het water bevindt, nu
boven het licht, zoo zal het niet lang ^aanhouden, of
de prop zal benevens het water den fleutel met een'
vry aanmerklyken flag verlaaten: Zoo dat hy dus doende,
door het vermogen der opgeloste water-dampen,
al vry aardig uit eenen fleutel zal kunnen fchieten,
hy moet flechts zorg draagen, van zich door het uitkomende
water niet te branden.
Be-
( ) Ook iedereen, die geen volkomen vreemdeling in Bet
vak dir Natuurkunde is, zal zich hier weldra aan
de Proeven met den zoogenaamden Papiniaanfchen pot
berinneren.

c m )
Begeert men echter ook te zien, welk vermogen de
lucht m het byzonder uitoefent, wanneer zy ishnre-
Jlooten, en door de warmte word uitgezet, zoo neeme
e r k e
XL""! Y
" s
- b
, I a a s
' en vuile haar, op een koude
plaats, buiten de kamer, met lucht; want als men
ftaar dan vervolgens digt toebindt, en aan het vuur
ot de warm geftookte kachel brengt, zoo zal zy zich
met alleen geduurig meer uitzetten, maar zy zal ook
m liet kort, onder eenen hevigen flag, barften.
.Beide proeven en het in het begin verhaalde voor-
T 6
£ c h t e r
,?
'
2 0 0 i k m e e n
> z e e r
duidelyk: hoe
gevaarlyk het zy eene met water gevulde en digt gelurkte
kruik of flefch, tot het verwannen van het bed
01 eenig ander gebruik, op of by het vuur ie plaatfen.'
negeert men zich evenwel van dit verwarmend middel
ie bedienen, zoo kurke men de kruik of fles cb niet eer»
«er toe, dan als zy van bet vuur wordt weggenomen.
,.%* D
e Commisfie tot Verzameling en Uitgave van
V e r z o e k t d e
SS wIH'^ , Schryvers, welke iets tot
n" m7 e
J i h
, e
, b b e n
bygedraagen, of van wien één
trZZ
£
, & t n i n h e t z e l v e
fl g e laats£ z
P y»> en die
2,1 T ?* Schryveis van dezelven bekent te zvn,
daai van ten fpoedigften aan de Commisfie kennis te
geeven, ten einde hunne naamen op het register des
tweeden deels achter hunne ftukken geplaatst kunnen
Te Groningen , by W. Z UI D E M A. 1798.
en te Amfterdam by H. KEYZER
cn verder alom te bekomen. '

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.'
*&SSSSSSSSSSSSa»
N r
. 100.
Waarde Leezers!
"VIÜÏ
Ophoort wy ons met reden verblyden, dat dieren
lyke bygetoom» en menfch-onteerende bedryven S
m het volgende fiuk verhaald worden, in o^ LancS
nier meer plaats hebben, meenen wy'echter dar d?
«aden daarvan nog maar al te veel zhten in Lt over!
dreeven geloof aan de werking van den duivel op d e
menfehen hetwelk vooral nog huisvest by d e klasfc
van menfehen voor welke voornaamlyk dit Week!
chd wordt uitgegeeven; en het is daarom, dat wv
beflooten het volgende ons toegezonden ftuk te plaTt?
ren on, tot een behoedmiddel tegen het werken en
uitbotten van die zaaden te dienen; terwyl «J u on
het geloofwaardig getuigenis van den Zender voor
de echtheid deezer gebeurenis, welke op zekere p K
in Dmtfchland is voorgevallen, inftaan.
P
DE DÜIVEL-BEZWEERER,
Jjet is-thans zeven jaar geleeden, dat éen fonifeïiritf,
d,e zeer Hecht onderwys genooteu had, endoord
onknndtge en Bygeloovige ouders was opg evoed gevvo-!
d n zich geduurende een gernimen tyd niet w7bl
hv ec'hter Z r
d T e
\ m a a ? P y n w a
* Dewvl
hy echter met dat al nog tamelyk zyne krachten bleef
C C 1 ,
H h h h h u e.

( 79* )
behouden, en ligten arbeid kon verrichten; zoo biel
den zyne Ouders het, even zoo min als hy , voor
eene gewoone ziekte, maar meenden, dat men hem
had betoverd, en dat hun buurman Habkbt hem alléén
door het doen van boete KOU kunnen herdellen,
Deeze wendde, door het mompelen van onverfiaanbaare
woorden, door het maaken van kruisjes en foortgelyke
dingen, nu wel alle mogelyke moeite aan; doch de zieke
wierdt 'er niet beter door. Zyne ziekte begon zelfs
te verergeren, dewyl 'er zich nog een hevige hik meê
vereenigde; dat voorzeker den Wonder-dokter geene
geringe verlegenheid veroorzaakte. Op dat hy nu hier
var met eere mogt afkomen, en van deeze arme men-
„ l ee
«. nog meer "zou kunnen affleepen ; zoo maakte
hy T
hun wys, dat de zieke niet betoverd, maar geheel
en al door den duivel bezeten was, welken een
der Dorpelingen in hem had weeten te doen vaaren.
,, Bedenk u maar!" zeide hy tot den zieken, ,, hebt
„,gy niet eens van iemand te eeten of te drinken ge-
„ kreegen?" ,, Ja! ja! riep .deeze, eens, roen ik zeer
„ arooten dorst had, heb ik by onze buurvrouw ge-
„ dronken!" — Daar ziet gy het.nu! fchreeuwde de
•wonderman — heb ik het niet wel getroffen ? — En op
dat Gy van de waarheid der zaak moogt zeker zyn,
zoo zal ik aanftonds de toverroede laaten flaan. Hy
nam haar, maakte 'er de gewoone potfen meê, en zy
boog zich naar het nabuurig huis. Zie! zie! riep hy
vvat hebt gy meerder bewys noodig? —^—
Dit veroorzaakte nu den armen eenvoudigen zieken
veel angst en kommer. Och! dacht hy, het is reeds
erg genoeg, Hechts eene muis op het bloote lyf te hebben
, en ' ay — gy bebt den levendigen duivel zoo
maar in uw lichaaam! En nu ftelde by
zich denzelven voor, gelyk hy wel wordt afgebeeld,
koolzwart, met hoornen, itaart', klauwen en paardevoeten.
— O ! die affchuwlyke, die afgryslyke duivel
! Het zweet brak hem' van alle kanten uit.
Deeze gedachte en dé yslyke fchildery van den duivel
, vervolgden en pynigden hem zonder ophouden,
krenkten zyn weinigje verftand, en werkten zoodanig
op zyne verbeelding, dat, wanneer zyn lichaam door
winden was opgiblaazen en daar door gerommel in
zyn

C 797 y
zyn darmen ontftond, hy niet anders meende, dan dat
het de duivel was. Ziet ge! hoort ge! riep hy dan
— och! dat is voorzeker de helfche duivel! voorzeker
de Bcëlfebub! — Nu had hy dag en nacht geen
rust meer; vrees en fchrik vermeerderden; — het bloed
liep onregelmaatiger, en bruifchte immer met meer aandrift;
het klamme zweet wierd geduurig (terker en menig
vuldiger; — afgematheid en krachtloosheid verfpreidden
zich door het geheele lichaam; en mismoedigheid
en melancholie pynigden hem zoo hevig, dat hy zich
aan niets meer wist te vatten. In deezen beklaaglykeu
toeftand liep hy, op aanraaden zyner ouders, weder tot
zynen nabuur Habkbt, en fmeekte hem, om Gods
wille, hy zoude hem toch van de onuitftaanbaare plaag
helpen, en den duivel uit hem verdryven. Deeze maakte
echter in het begin zwaarighedra: ,, duivelen uit-
„ dry ven, zeide hy, is eene zeer moeityke en gewig-
„ tige zaak! Ik moet my daartoe door vasten en
,, bidden voorbereiden, en dat kost moeite; ik kan en
„ mag daarby niet arbeiden, dat beneemt myjmyn in-
„'komen; ik moet veel daartoe hebben; ik moet geld,
„ duure wortels, der hellen-dwang en zoo veele andere
„dingen daar toe hebben. — Lieve, beste Jongen! bet
,, kost geld ~ en wie betaalt my?* :
*— Och! riep de zieke
— myn vader betaalt alles! al zou hy er het geld
toe moeten borgen! Bcvrydt my flechts van den duivel
! — Nu wierd de Vader geroepen; en toen deeze
beloofde, voor alle kosten inteftaan, maakte men aanftonds
gereedheid, om. den duivel, cn wel _ het zy
met verlof gezegd,— niet achter uit, maar van boven
door den mond, te verdryven, om dat zulks de ligtfte
en zekerde weg was. — De duivel-bezweerer Habkbt
befprak ook eenige menfehen , om den zieken, geduurende
de operatie vast te houden, welke eerft met
hem, zondags te vooren, biechteden en ten avondmaal
gingen. Voor den zieken wierd in de kerk openlyk
gebeden; de Leeraar wist echter waarfchynlyk niefs
van dit duivels fpel. — Thans begonnen in den daar
op volgenden nacht, terwyl de klok twaalf floeg, deeze,
op alle mogelyke wyzen toegeruste en voorzien
zynde, mannen den helfchen geest den oorlog san te
kondigen, en met geweld te beilormen, en zulks wel
Hhhhh a op

ïhil eZ
e t " d e n a v o ,
É 798 )
S e
» d e
wyze: vooreerst wierd de
n e g C h S r , e i f o o r t v a n
de ! L '"'f en krui!
den bewierookt; toen elk der omftaanden een ftuk van
g C , d e
Èftoke,' ff n J.^^-Kristus.wortel in den mond
T i,, v
- e l
\ i n s g e , k s
y
d e
"ezweerer deed, op
o? een ^"^Mëdemen,den zieken met den buik
fchen tPv
d ftf0
°u'
e n H e t h ü m d o y r d e
>«en.
en het lied te zingen: «n vaste bum U onze God'
mr' met g
n d e d i e n
^„T K - t y d
^Ide^de duive t
Lin 5 e
" u , t v r e e s e n f
chrik h d was
zvn blL? d
?"
r o o b
ï °s gelegd wierd, od ,!
?yn1 bloote achterfte, dat hem hooren ei dei en alle
jannen geheel vergingen [ n deeze bekk ïykeï
Ëft d
J hy alles van achteren, e ,
omftaTnin akCnd
9 0
f ^ " °P» * P " « " £ i
oroltrianden - merkt gy dan niet aan den afgry*lyken
«ank, / at de duivel thans den afrogt blaast? i .
tvveèr?/
S a n b e n e d e n u i t
' antwoordde de be~
£
een onwillig gelaat, _ by moet naaB t l , a n s b
L?" ^" c
z i c
^ « eerft te beweeg,n. -~
Timmert et maar fnfch op! hy 2 a] weldra uitvaaren'
£ En nu begon hy, het volgend bezweerings forro 1
her, met eene lu.de ftem te faaten hooren: g
S e
„ nieuwe maanen! thans kniel ik voor u neer; neemt
„ alle myn bezwaaren , hoe zy ook zyn, tor U! "
Geduurende dit en het gezang: „ 0 jammervolle God,
5, zie toch van uwe heilige hoogte op onze arme zon'
daaren néér!" geesfelde de duivel-bezweerer de bil-
W £ d e ? : z o o v e e l z v n e
Snr^i; !° ' vermogens
naar toelieten- Deeze arme beklagenswaardige Lyder
a r d o rpn^n, „ o r h e v ,
I ge .ftuiptrekkingen, en begon buitengewoon
fterk te fnikken ; eene braaking wilde 'er
SSSoH* fcW 8
* 88 z y n g a n t f c h e e f t e ]
8 § e r a a k t e I-
wanorde; het fteeg naar boven; dan! de natuur
n
was door het aanhoudend martelen deezer ontmenscha
L te z e e
, r o n t
?enuwd geworden, dan dat zy zich
h er door geheel konde helpen — alles bleef in de keel
Z ten; het gezjgt wierd nu kool-zwart; de oogen
puiidetj naar buiten, m-* met één woord, de zieke
zou

C 799 )
BOU geflikt zyn, wanneer niet een der omftaanden zich'
over hem ontfermd, hem overeind gezet, en den onbarmhartigen
beul de roede uit de hand gerukt had.
Wat doet gy? nep deeze met een vertoornd gelaat—
reeds was de duivel tot in de keel — tot op de tong
'r«? M ? 7 a
°y- Gy zyt fchoone hel-
pus!~ Nu dan!- maakt het aanftaanden nacht beter
— ot -- ja, Hoort my dan maar niet! wendt dan
met my alle uwe krachten aan, anders komt er niet
van! wam de duivel zit drommels vas'! — En ree^swaren
ook alle toebereidfelen tot deeze nieuwe duivèibezweering
in gereedheid, welke den armen zieken fdie.
door den fchnklyken indruk, die deeze zaak over he*
algemeen op zyn lichaam en zyne ziel gemaakt had,
en door de onbarmhartige geesfeling, geheel krachte-
ZGer Z ker het
Rw'lTfi
f
J even z
oude gekost hebben.
J3y geluk kreeg echter de Overigheid der plaats bericht
van de geheele gebeurenis. Nu wierd aanftonds een
JJtt chtsdienaar afgezonden ; de zieke in gerechtelvke
bewaarmg-genomen, goed opgepast en verzorgd, en
voor een tyd lang onder het opzigt van eenen Lee-
I Z « G
l ne
? S
}* et
l a a t e f u n T o e n n u k o r t d a a
' rna de
zaak gerechtclyk onderzocht wierd; zoo bevond men
dat „ niet de dtiivcl - die nergens te vinden was'
en ook niet de buurvrouw, door betoverin° dê
oorzaak der ziekte was geweest: maar dat alles zeer
natuurlyk was toegegaan. De zieke had, naamlyk
voor zyne ziekte de fchurft gehad, en de had men
door verkeerde geneesmiddelen te fpoedig verdreeven"
de onzuivere (lof had dus noodzaaklyk nftar de inwendige
deelen van het lichaam moeten te rug keeren en
had zich vooral in den omtrek der maaf vastgezet
en alle bovengenoemde kwaaien van deezen mensch
veroorzaakt. De goede en ze« vaderlyk gezinde Rechter,
die de verbetering en bevordering van het wezenlyk
geluk zyner onderdaanen, tot het doelwit S r
bediening gemaakt had, liet alles, wat tot herftefflng
en volkomene geneezing van den zieken dienen kon?
n orde brengen. Ten dien einde wierd hy tot zvnetï
ziekS G enees
r Ster g 6 b
> a t d e e z e
' °» d
eSoch y
t d"
zekte nog nauwkeuriger; hy ontdekte eene verzwee-
«ng omtrent de maag, welke door de te fpoedig ver-
Hhhhh 3 dree-

C Soo )
dreevene fchurft ontffaan was, en hy herftelde hen»
weder geheel in zes of agt weeken tyds, door het gebruik
van goed gekoozene en krachtig werkende geneesmiddelen:
zoodat de zieke weder frisch en gezond
wierd, en zyne weldoeners voor alles op het hartlykst
dankte, doch vooral daar voor, dat zy hem van de
menschlyke duivels bevryd hadden. Want dat menfehen
gevleeschte duivels worden kunnen, en menfehen
op eene natuurlyke cn gewoone wyze kunnen kwellen,
dat wist hy nu door ondervinding; maar dat zoogenaamde
duivels of booze gees ;
en in de menfehen
vaaren, dezelve martelen en plaagen en allerlei andere
ónbehoorlyke dingen verrichten kunnen — dat geloofde
hy, ter eere der menfehheid, niefmeer. Neen! hy
was nu volkomen overtuigd, dat alles op deeze wereld
natuurlyk in zyn werk gaat! > Wat de duivel-bezweerer
en zvne karnuiten aanbelangt* deeze wierden door den
rnenschlievenden Rechter onderhouden, en met de ernftige
vermaaning losgelaaten, van zich in het vervolg
voor foortgetyke bygelovjge en menschontecrende kuuren
geheel en al te wagten. En nu nam de Leeraar
der plaats, een zeer braaf en verlicht man, op zich
om deeze lieden van hunne dwaalingen te rug te brengen,
hen omtrent den aart der zaak beter te onderrichten
, en hen zooveel mogelyk tot de kennis der waarheid
te doen geraaken. ——
EDELE DENK- EN HANDELWYZE VAN EENEN
ROOMSCH GEZINDEN PASTOOR.
Een Visfcher uit Regensburg ,(*)rot de Gemeente der
Lutherfche Krifbnen behoorende, deed op den 23 van
Louwmaand Qanuary) eene reis te paard naar Neujiad
aan den Donau* — Den volgenden dag trof" hy, op
zyne terugreis, eenen Roomschgezinden Paftoor aan,
die denzelfden weg reisde als hy; en waarmede hy dus
zy-
.(*) Dit is eene vrye ryksftad, in het Hertogdom Beieren,
dacr ter plaat(e aan de rivier den Donau gelegen,
wut r bet rivkrtje de Regen 'er in firoomt.

( 8or )
zyne reis verder kon vervolgen. Te Ahach, een vlek
en flot aan den Donau, twee mylen van Regensburg
gelegen , kwamen zy aan eenen berg. De Paftoor
klom uit zynen wagen —— de Visfcher van zyn Paard,
en zy beflooten den overtogt te voet te doen. Wanneer
zy echter den berg omtrent tot op'de helft beklommen
hadden, en de Visfcher weder wildé te paard
ftygen, kon hy niet; want op eens kreeg hy eenezoo
hevige en langduurige bloedftorting, dat de Predikant
aanltonr's zynen nabyzynden dood bemerkte. En wat
deed hy? —- Hy fpoorde^ den zieken aan tot biechten
— (Dit is op verfcheidene plaatfen in Duitfcbiand,
ook onder de Lutheraanen gebruiklyk) Ach! zeide de
ftervende Visfcher, hoe zal ik biechten, daar gy weet
dat ik Proteftantsch ben? Dat doet 'er niets toe,;
antwoordde de weldenkende Leeraar,. want wy rzyn
tocb alle kinderen VAN ééN EN DEN ZEEFDEN God.
Hy bad vervolgens zeer vuurig met zynen kristlyken
Broeder, en bleef ook nog, toen deeze reeds dood
wss, in de feifie koude zoo lang by hem, tot dat'er
menfehen kwamen, die hem in het naaste dorp bragten.
Deeze braave P.sfoor was reeds eenmaal, wegens
zyne verdraagzaamheid, of om zyne vritndlyke behandelins
van Piotestamfche Geloofsgenooten, afgezet; —"
hy beklaagde zich daarover, won het pleitgeding, het
welk hier uit ontftond, en bekwam", — eene betere
pasrory. en dat — met het grootfte recht. Hier aan
zullen zy alle kennen, dat gy myne leerlingen zyt, zo
gy elkander liefbebt, zegt JE sus zelf. Joan. XIll: 35.
Veracht geen' Ambachtsman, fchoon hy armoedig fchyn';'
Hy is een Menfcb, als gy! Wat boe ft by meer te zyn?
Veedigt keft by der Maatfcbappy
Tot meerder Nut, dan gy,
OOK DE GERINGE ARBEIDERS ZYN NUTTIG»
Een Schilder zeide eens tot eenen Schoorfteenveeger:
Het is u'ch masr een flecht handweik, 't welkgy

C 8o 3 3
gy oefent; ik maak alles fraai en fchoon .« A
veele dingen door middel van de verven' I f 1
zy een heerlyk aanzien verkrygen- 27Tn\^ , '7
t e c n d
maakt alles lelyk en vuil w £ ? g eel,
zwarte i , , n ^
§ y
n ri ' 7
aan
raakt mei uwe
en vimmen opgaa? Is m y n werk, {£ g ng het n
ook fchynen moge, niet een nuttig werk? Ben ik dn,r
^^^ <
ssrsB? , b
hS t t h a A
,r ? d
-
Jen te branden. "üeeze Soetter" den C Sr ^ k
'°°beleefd.
en wenfchren he? '>i?3
Goudfmid b y
en dl TgLiÏfaS^Vl? £
faeroïlf^^ -viaS " t e ^ è
zonder ra»? 8
d t e f m e k e n ?
°"
* * *
Wat zyt ^ toch
Men moet geen ftand verachten, noch «men arbeid
«ring achten, die: voor den menfeh int?"en £
lbg is. Ook een Veemeid, die dë fblle Vein^r
een Dienstknecht, die de Schoenen fc£nn a k f'zvn
m de maatfehappy nuttig en diëriltig: wr?n 2f b'evT
• De Verfiandige acht den man niet om zvn he'
roep; maar het beroep om den man.
Y
Te Groningen by W. Z U I D E M A , m3
en te Amfterdam by H, K E Y Z E R
en verder alom te bekomen. '

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
«ssssssssssssss*
N r
. ior.
GESCHIEDENIS VAN DEN DOLLERT.
Ey'k ingezeten van ons Land, byzonder van dit
voormaalig Gewest Stad en Lande, die eenige lief heb-'
bery bezit om wat meer te weeten, dan hy tot zyn
dagelykfch beroep volltrekt noodig heeft, ftëlt 'er ongetwyfeld
belang in, om de lotgevallen van den grond,
dien hy bewoont en de nabuurige ftreeken te kennétli.
Wie hieromtrent onverfchillig en lusteloos is, Vart
diens oordeel en Vaderlandsliefde kan men geene zeer"
gunftige gedachten opvatten. Het heeft ook eene vry
groote nuttigheid, dat men weet, in hoedanigen ftaat
zyne Landftreek in vroegere tyden geweest zy, dewyl
men alsdan dé tegenwoordige gefteldheid daarmede katl
vergelyken en gewis langs dien weg tot meer tc vredenheid
met zyn lot en dankbaarheid jegens deszelfs goedertierenen
Befchikker zal opgeleid worden. Vry algemeen
is nog onder den zoogenaamden gemeenen m in het
denkbeeld , dat de aloude'inwooners van ors Land eert
veel geruster en gelukkiger leven geleid hebben, dan
wy nu doen. Hier van daan komt het, dat veelen geduurig
wenfehen: ,, Ach! dat die oude goede dagen
„ eens mogten wederkomen! toen de menfehen-lang
„ zoo veele zorgen en bekommeringen niet hadden,
ook op verre na zoo boos niet waren, als nu! "
Hoe ongegrond en dwaas diergelyke wenfehen zyn,
kan men best leeren uit de Geichiedenisfen van onze
Voorouders, die ons melden, wat dezelve alhier te
Lande beleefd hebben.
M. Deel. Iiiü \y,y

C 804 )
Wy hebben het voor u, waarde Leezers! dienfb>
geoordeeld, u eens een proefje aan te bieden, waardoor
gy eenige kundigheid zoudt verkrygen van de
natuurlyke gelteldheid deezer Landftreek, iu het byzonder
van een aanmerkiyk gedeelte daarvan, zoo ais
die oudtyds geweest en naderhand geworden is. Wy
hoopen, dat het naar uwen fmaak moge wezen en de
evengenoemde heilzaameoogmerken by u moge bereiken.
'Er zal naüvvlyks iemand onder onze Stad en Landgenooten
zyn, die tot jaaren van onderfcheid gekomen
is, weike niet wel eens heeft hooren praaten van den
Dolkrt.
Veele hebben gewis den zelven met eigene oogen
gezien. Eenige zullen 'er ook wel iets over geleezen
hebben: mogelyk in een zeker klein boekje, dat onder-den
naam van Jarfkels Profeetfie van de Landloopers
en 111 kleine boekwinkeltjes verkocht wordt. Dewyl
nu in dat gefcluïft veele beuzelachtige en bygeloovige
dingen voorkomen, die, gelyk wy vast weeten
en (bande houden, grondvalfch en grove leugens zyn,
maar nogthans door eenvoudige lieden ter goeder trouw
geloofd worden, en dewyl verre weg de "minden van
onze Leezers recht duidclyke denkbeelden hebben van
den Dollert en ook niet weeten, hoe die 'er «-ekomen
is, zoo willen we nu eens ons best doen, om eene
tamelyk breedvoerige, nauwkeurige en klaare befchrvyine
daarvan mede te deelen.
Als men een onkundig menfeh, die zelfden Dollert
gezien heeft, eens vraagt: Wat is dat toch voor
een ding? Zoo zal hy weinig meer'weeten tc zeggen
dan dat het een groot water is, tuflchen Groningerland
en Oostfriesland, waarop het vaak hol en dol toegaat.
Dit is nu al te maal waar en goed; maar niet genoegzaam.
Eene zee, een meir, eene rivier, zyn ook groote
wateren; echter is de Dollert noch het één, noch het
ander, Ons dunkt, dat men hem op het best aldus
kan befebryven: De Dolkrt is een uitgeftrekte inham
in de Eems, naby dezelver uitwatering in de Noordzee,
die ook van de Aardryksbefchrvvers een Zeeboezem
genoemd wordt, bykans rond in den omtrek, maar
naar den Zeekant wyd open; gelegen ten Oosten van
het voormaalig Gewest Stad en Lande en ten Westen
van

C 805 )
van Oostfriesland; op de wydde plaatfen is bv ongeveer
2 uuren gaans breed, en wie'er rondom toe wilde
gaan, zou wel een uur of 5 noodig hebben, fchoon
hy van tyd tot tyd kleiner wordt. De benatS
is ontleend van het dol of onfiuimig geraas der golven.
Wy moeten met denken, dat de* Dollert vfn den
Beginne of de Schepping der Wereld af aan 'er al 7eweeft
zy; ook niet, dat hy op eenmaal ontdaan en
• tot me uitgeftrefctheid gevormd zy, welke hy uhelft
of bevoorens eer de indykingen gefchied" waren, gehad
heeft. Neen: zoo oud is hy niet, hoewel het al
zeer langen tyd verleedeii is, federt hy zyn oorfprone
mlyk a
S
a a r e n
Ivn° b^n'^^v r ' % J' ' gerekend" S
*yn begin in t (jaar 1277. Van dien tyd af is hv
allengskens grooter geworden, ja heeft zich geduurende
meer dan 200 jaaren uitgebreid Leest hier nu
het verhaal van die gebeu?emiTen, zoo als he doo
geloofwaard,ge Schryvers is te boek gefteld en van Z
overgenomen en in eene gefchikte orde gebrast
doü e
o VI e
r
r- d
^ E
f f
? S
'
d i e u i t
Munfterland 'afkomt en
door Oostfriesland loopt, ftort, gelyk bekend is, haar
water tulfchen Embden en Delfzyl in de Noordzee uit.
Nu gebeurde het in Louwmaand (Januari) des jaars
1277, dat, by een hevigen ftorm uit het Noorden
het water van de Eems door den wind en de Zeebaaren
dermaate wierd opgeduwd, dat de Janfumerm
dyk doorbrak en eene groote fchade veroorzaakt wierd
Dit was echter maar een klein begin van de rampen
die daarop volgden. Den 25 van Wintermaand fDecembep
in het zelfde /aar, ontftond 'er wederom een
watervloed, maar die veel geweldiger was , dan de
Darrelt (een dorp westwaards en naby die Stad gelegen)
wierd wegge/poeld. Nu hadden %
de woedende
1 1 1 1 1
2 gol-
(*) Janfum was toen ter tyd een aanzienlyk dorp, doch
nu wegge/poeld, tegen over Loge gelegen, in> Neerland.
Dit dorp lag op eene zeer gemarlyke plaats
aangezien het {leeds blootgefteld was aan de Westeen
Noordwefte-winden, en alken door een zwakken
dyff, zoo, als men toen meest overal had, hefchermd

golven ruins baan: zy ftooven Landwaards in (*)<
vernielden een aantal dorpen, buurten, Burgten, cn kloosters,
en bragtcn, overal waar ze kwamen verwoesting,
voor menfehen en vee den dood, of' de uiteide ellende
aan._ In de 3 hierop volgende jaaren,rot aan 1280,
wierden teikens die akelige cn fchtikbaarende tooneelen
hernieuwd, en alles, wat men in dien nood nog,aan
de dyken had zoeken te herltellen, ging wederom verlooren.
Het zeewater dus binnenlands een diepen
kolk gemaakt hebbende, ging voort met de nabygelegene
Landen af te kabbelen en te verzwelgen. Het
onvermogen en de moedeloosheid der ongelukkige inwooners
vermeerderde ^ naar maate het kwaad de 0yerhand
nam. Doch 7 jaaren daarna, te weeten in
1287, mede in Wintermaand, omdond 'er op nieuws,
een Watervloed, die geheel Friesland op de geducht-
Jle wyze teiderde, zoodat alleen in de Ommelanden
tusfchen de Lauwcrs cn d>i Eems 00.000 verdronkene
lyken geteld wierden. Offchoon deeze vloed de hoo»
ger op'iggende deelen van Oosifriesiarid minder befchadigde
, fchynen echter de dyken van lleiderland
200 veel geleeden te hebben. dat de arme inwooners
van dien ryd af den moed geheel verlooren hebben,
om weder aan het hcrdellen tè"gaan. By eiken hoogen
vloed, d.e 'er kwam, richtte het binnenwater, door het
Zeewater aangedrongen en opgeduwd, nieuwe verwoestingen
aan. In het eerst b'eef die waterpias een geruimen
tydlang bepaald tot de Oostzyde van het riviertje de A,
(**) dewyl men in die flreek veel yveriger werkzaam waq
in
C*) te weeten, in Reiderland, een gedeelte van Oostfri
land, bet welk terflond nader zal befchreeven worde
Q**) Deeze fttoom (lyiens benaaming oudtyds in bet
gemeen water, een open en afvJietend water betekende
en alleen in de uitfpraak verfcbilde van Ee,
in bet Franfch Eau) had toen en heeft nog zynen^
corfprong uit het Zwarte Meir, 3 uur achter Rooswinkel
in de mcerasfen gelegen. Hy loopt Westvoo
dingerland, dat voorheen mede tot Reiderland beho
de, in de lengte door , en wordt hy Wedda eerst be
vaarbaar. In ouden tyd vjierd hy eerst ter rechter
zy-

kj het herflellen van de doorbraaken der dyken, maar
eindelyk wierd ook deeze grens overweldigd, en door
de golven met den Dollert vereenigd, die zich nu achterFnifterwolde,
de Beerta en Winfchooten uitbreidde,
ja zelfs digt aan Wedda, tot hy aldaar door de Zandhoogtens
gefluit wierd. Dit moet voor den jaare
1454 gefchied zyn. Immers, toen de fluizen by Oosterreide
(zie de noot), door het inzwelgen van de A,
geen nut meer konden doen, befloot men in het genoemde
jaar, om het dreigend gevaar, dat van tyd
tot tyd grooter wierd, door nieuwe en zwaare dykwerkeu
af te keeren. Reeds eenige jaaren bevoorens
was men daarop, bedacht geweest, maar men bleef aan
het draalen, tot aan het jaar 1444, toen de Regeering
deezer Stad, by den dood van Eppo Gockinga, Hovetling
te Broek (Zuidbroek) het gezag over het Oldambt
"in handen kreeg. Het voorneemen zoude toen
reeds ten uitvoer gebragt zyn geworden, zo niet de
gene, welke 'er het meeste belang in hadden, naamlyk
de Oldambflers van de Eexta, Scheemda, Midwolde
, Oostwolde en Finfterwolde , hunne hulp en
medewerking volflrekt geweigerd hadden. Doch in Ket
jaar 1454, toen de nood hooger klom en de ftyfzinnigbeid
voor de vrees moest wyken, begon men daadelyk
handen aan het werk te flaan en ap gemeene kosten
van Stad en Lande, van het Oldambt, en van de
geestelyken als de Abten van de kloosters te Termunten
en Wittewierum, den Proost te Heiligerlee en anderen,
eenen vasten dyk te leggen. De Stadsregeering
zond mede deswegens den Raadsheer Gofen
Dulck, als Drost, om het opzigt over bet werk te
hebben. Deeze dyk begon by het Klooster Palmar
niet verre van het dorp Tysweer (beide naderhand
liiii 3 in
zyde met een beekje, dat naby Bonda begon. vermeerderd,
en daarna ter linker zyde met dc Tjamme of
Zype, die bet Oldambt van Reiderland febeiade. Dus
tot een tamelyk groote rivier aangewasfn zynde, ontlastte
de A haare wateren tusfchen de dorpen Ooileren
Wester-reide, door 7 groote fluizen in de Eems,
en wel naby derzelve mond, dat is, waar ze zich in
de Noordzee ftort.

C 808 )
in den Dollert verdronkene plaatfen), hy wierd 7n\A
waards doorgetrokken tot aan Finfterwolde en van
daar Noorawaards voorby Reide tot aan de Eems
Dus ftrekte: hy zich nog vry verre uit in den tegen!
woordigen Dollert. Men ondervond weldra de goede
gevolgen van die onderneeming. Want, geduurende
ruim 40 jaaren lang, was men aan deeze zyde van
nh?n,T rla£t
,

( 809 }
Tan Noord-Oosten van de A, bylangs de Eems,
was de grond door menigvuldige overftroomingen en
bezakkingen van tyd tot tyd vaster en hooger geworden.
De taaie klei kon ook veel meer tegenftand
bieden aan het inftortend water, dan het ligte veen
of de laage en vooze moerasfen, die verder binnenlands
gelegen waren. Hier bleeven dus nog eenige
dorpen, met een Stadje, gelyk kleine Eilandjes overig.
Het dorp VVilgtim was nog in het jaar 1437 aanwezig;
want men leest, dat de Steenen van een Jiurgt,
daar ter plaats gelegen en in dat jaar gefloopt, gebruikt
zyn tot het bouwen van de Stadsmuuren te
ismbden. Een ander dorp, Fletum, beftond nog in
net jaar 1464. Behalven deeze en nog eenige plaat-
Jen, bleef het ftadje Torum het langst van allen liaan,
lchoon zonder befchutting van dyken en dus onmidoelyk
aan de woede der golven blootgefteld. Volgens
oude berichten is aldaar nog in het jaar 1507 gerechtsoefening
gedaan. Deeze plaats moet in ouden tyd al
vry aanzienlyk en vermogend geweest zyn , indien men
op de overleveringen vertrouwen mag, dat alhier een
Muntmeester en SGoudfmeden gewoond hebben; het
welk niet onwaarfcbynlyk is, doordien 'er eene voortretlyke
markt gehouden wierd, en men ten tyde van
______
TJb_
zen vloed zyn ontzettende. Een enkel flanltje zaTtt
verbaazen Leezer ! Door de kracht van het water wierd
een ftuk lands, misfehien veengrond, waarop 10 of
12 koebeesten weidden en eenige Eikenboom en ft ouden,
m zyn geheel opgeligt, van het overige land af-
• gejeheurd. en dreef voor den wind af naar de over zyde
des Dollerts tot in Reiderland; alwaar nog 21 jaaren
laat er naamlyk in 1530, een van die hoornen welig
groeide. ~ De febade aan vernielde goederen, aan
verdronken vee en menfehen was zoo groot, dat de
ingezetenen nog langen tyd daarna niet dan met de
mterfte ontroering, zicb hieraan berrinnerden. Volgens
de bygeloovige denkwvze, welke toenmaals heerfchte
/telden veele de oorzaak van dit onheil in bet afjclntftn
van eenen Feestdag, het welk de Saxers bad-
(ien rtoyge Z,t, waarover zy zich verbeeldden dat de
^oW:td baare gramfabap aan de inwooners, boewti
mest allen hieraan cnfchuldig, deed ondervinden.

C 810 )
.Ubbo Emmius (*) nog de overblyffelen der Gebouwen,
naast eikanderen in ftraaten getimmerd, by ha"
water, konde zien. In laatere tyden hééft het Zeewater
naar dien kant nog al meer verwoestingen aangericht.
Zoo is het dorp Logum of Loge, ten wesfen
van de Stad Emfoden, zoo zyn nog 2 andere dorpen Greetsweer
en Betteweer allengskens vau den Dollert ingezwolgen,
welke Iaatfte plaats eindelyk in 't jaar 1720 beeft
moeten uitgedykt, dat is, door het meer binnen waards
leggen van den dyk aan de Zee overgelaaten worden.
Zie daar, waarde Leezer'. een, zoowel wy weeten
getrouw en volledig verhaal van den oorfprohg en de
voortgangen des Doüerts. Door de verwoestende uitwerkingen
van het dolle zeewater, zyn'er 33 aanzienlyke
dorpen, benevens het ryke Stadje Torum, verfcheidene
buurten, gehuchten en kloosters, meest alle
in Reiderland cn eenige weinigen in het Oldambt gelegen
, verzwolgen. Wy zouden u de zelve a! te maal
uit de oude kronyken opnoemen, indien wy niet begreepen,
dat eene lyst van bloote naamen u maarverveelen
zoude, daar ze toch geen het minde nut kan
aanbrengen. Het zal genoegzaam zyn aantemerken ,•
dat van geheel Reiderland nieis meer is overgebleeven ,
dan het kleine eilandje Nesiérland, 'twelk voor de
Stad Embden ligt en de uithoek Reide in hec Klei-Oldambt,
naar alle vermoeden een overblyfse! vau het verdronkene
dorp Wesrerreide, alwaar 2 kerken gedaan
hebben, welkeröéne in het jaar 1575 nog aan.vezi'g was.
Laat ons nu eens nafpooren, of wy niet eenige oorzaaken
kunnen ontdekken, het zy in de natuurfyke gefreldheid
van den grond, het zy in den burgerlyken
en zedelyken toedand der ingezetenen, welke medegewerkt
hebben tot de vorming van deezen zeeboezem.
Dit onderzoek zal ons ook wel gelegenheid verfchafFen,
om eenige leerzaame aanmerkingen daarby voor te draagen.
(*) Deeze zeer geleerde man, byzonder in de Gefcbied- en
Oudheidkunde door ervaar en, wierd in 't jaar 1614 by'dtet
oprichten onzer Hooge fchool, van Nor den, in Oost friesland,
alwaar by Rector der Latynfche fchoolen was,
hier beroepen tot Hoogleeraar in de Gefcbiedeniffen en
Griekfche taal.
Te Groningen, by W. Z UI DE MA, 179b.
en te Amderdam by H. KEYZER,
en verder alom te bekomen.

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
N r
. 102.
Begeert gy, Leezer! 't geen voor deezen
Gebeurd is in ons Land te leezen;
Zie daar een fiaaltje! — vraagt gy meer
Verwacht dat op een ander' keer.
VELDSLAG TE HEILIGERLEE. f"*"i
V
V eelen vnn onze leezers, inzonderheid die in dén
omtrek van her Oldambt en de Pekel-A woonen, weeten.
dat er eertyds te Heitigerlee een Veldflag is voorgevallen.
Doch dit. is ook genoegzaam alles wat men
eikanderen hier van weet te vertellen.
Wy willen dan van deezen veldflag, uit het «ene
de Historiefchryvers hier van hebben aangetekend &
wat
nader bericht geeven.
Gy zult btiïren twyfel wel eens gehoord hebben-
Geachte Leezer! dat ons Nederland, in voorige tyden,
een' oorlog met Spanje gehad heeft, die 80 jaaren
duurde; te weeten van het jaar 1568 tot 1648,
't Was dan in 't begin van dien 80 jaarigen oorlog,
dat. deeze veldflag voorviel: naamlyk ep den 1% van
Bloeimaand (Mei) 1568; tusfchen een Spaansch leger „
en dat van Graaf Lodewyk van Nasfau, broeder'van
Prins Willem den eerften.
Dodï
C ) Heihgerlee/f eene Buurtfchap, beboerende onder W

C 812 )
Doch zult gy eenig duidelyk denkbeeld van deeze
gebeurenis bekomen, Leezer! dan zal Wei niet ongepast
zyn , dat wy u dezelve ia haaren famenbang
kyrdyk voord laage». °
Na dat de Dmtfcbe Keizer, Karei de vyfde. in het
jaar 1555 afftand van de regeering deed, wierd zyn
zoon Filippus Koning van Spanje, en tevens fleer
van de Nederlanden, even ais zyn Vader geweest
was.
Deeze Koning, bekend onder den naam van Filippus
den tweeden, had, met het aanvaarden zyner replegtig
gezwooren, om deeze tanden overeenkomftig
zekere vastgeftelde wetten te beltinnen;
doch het duurde niet lang, of hy be.heerfchte dit volk
op de willekeurigfte wyze, zonder zich aan wet en
eed te- bekreunen: in 't kort, hy wierd de wreedlfe
dwingeland! Inzonderheid wilde hy in 't geheel niet
dulden, dat de Nederlanders vryheid van Godsdienstoefening
hadden: hier tegen liet hy zulke ftrenge plakaaten.afkondigen,
dat een barbaar er van yzeii zou.
Na dat de Nederlanders veelerlei vergeeffcbe poogingen
gedaan hadden om den Koning van zyne wreede
voorneemens te rug te brengen, of dezelve ten minften
wat te doen verzagien, wierd het verdrukte en
vertrapte volk eindelyk de onderdrukking zoo moede
dat, bet tot een opftand kwam. Hier op wierd de
wreede Filippus woedend van kwaadheid. Hy nam een
vast bed uit, om de Nederlanders op het allerftrenttfte
te ftralïen; ten dien einde zond hy den Hertog van
Alba met een leger Spaanfch krygsvolk naar. de Nederlanden.
Deeze Alba was een monfler in wreedheid
die zyn' Koning in bloeddorst, zo niet overtrof, ten
mhften evenaarde. Alba kwam; en byna alle Nederlanders
wierden ftraffchuldig verklaard, als booswichten,
die leven en goederen verbeurd hadden.
Geen pen kan befchryven, geen tong kan uitfpreeken,
welke ellenden en jammeren toen ons Land vervulden!
duizenden van menfehen wierden ter dood gemarteld!
men hoorde alom van hangen en verbranden! Immers,
zal het onze leezers misfehien niet geheel onbekend
zyn, dat de fnoode Alba, by zyn vertrek uit
de Nederlanden, 'er zich op beroemde, dat hy 18600
men-

( 8i 3 )
menfehen door beulsbauden bad laaten ombrengen
Ln hoe veele duizenden zyn er nog daar boven van
de bpaanfche ioldaaten vermoord en door hun toedoen
omgekomen.'
> Voor Alba's komst', hadden Prins Willem de e*rffe
sKonmgs Stadhouder, en veele honderden van de Neder.andlche
Edelen, zich tegen 's Konints wreede
voorueemens verzet; doch toen dit Vruchtloos was
uitgevallen, hadden de meesteu van dezelve de vlugt
genomen naar vreemde landen ; en wel honderdduizend
andere Nederlanders hadden hun voorbeeld nagevolgd.
" 5
Prins Willem was naar Duitfcbiand geweeken- en
de meeste vlugfelingen zochten hem aan, om een' leger
op de been te brengen, om daar mede 's Lrïrlds
reading te onderneemen: het welk die Prins dan ook
deed, offchoon met weinig goed gevolc.
Volgens een gemaakt ontwerp, moest dan Graaf
Lodewyk van Nas/au, 's Prinfen broeder, Groningen
en 1-nesland aantasten. Lodewyk begaf zich dus
naar fimbden in Oostfriesland, om volk te werven.—
Jn het begin van Bloeimaand deezes i'aars 1568, deed
Graaf Lodewyk reeds een' togt iri het Westerwold-
Jche, en overrompelde daar met 50 man het huis of
ilot te Wedde (thans nog door den Drost bewoond\
Drie dagen daar ra kreeg hy hier nog zes- of zeverhonderd
man by zich, trok toen naar de Ommelanden
alwaar hy, door zyn broeder Adolf van Nmfau ver'
Iterkt, Appingadam en Delfzyl innam.
rmusfeben ondernam het krvesvolk dat toen in Groningen
lag, om Graaf Lodewyk uit de Ommelanden
weer te verdryven; maar hetzelve wierd, op de noogte
van Witteivierum, door Lodewyk zoo wel omvangen,
dat het fchieiyk wéér naar de Stad te rti* keerde.
Zoo dra nu dit voorgevallene aan Alba bettend wierd
zond hy den Graaf van Arcnberg, een Spaanfch Bevelhebber,
met vërfcheldeh duizenden kryssüeden om
Lodewyk op nieuws aan te valleu. Het kwam te
Witrewierum wederom tot een gevecht; en hier behielden
de Spanjaarden het veld. Graaf Lodewyk brak
dus nog dienzelfden nacht met zyn leger op naar
Kkkkk a siog-

C 814 )
Stogtemi, om van daar naar Wedde te jrgg te keeren'
doch de Spanjaarden vervolgden hem zoo fchieiyk,
oat hy goedvond, om op de hooge zandige vlakte
by bet klooster te Heiligeriee, ftil re houden, en den
vyand daar al te wachten. Hier fchaarde hy dus zvn
volk in ilagörde, en liet hinderlaagen brengen in het
Sreupelbolch en doove flooten. —- Zoo dra' de Spanjaarden
aangekomen waren, viel'er een allerhevigst gevecht
voor: men ftreed van weerskanten met veel verwoedheid;
maar toen het Spaanfche krygsvolk al te heftig
indrong viel het in de genoemde hinderlaagen.
JJit bragt eerft Jiun paardevolk, en daar na hun voetvolk
in verwarring: het welk groote verflagenheid onder de
Spanjaarden verwekte. Ook iheuvelde hun Opperbevelhebber
de Graaf van Arenberg; en nu namen de
Spanjaarden terltond de vlugt; jdoch wierden .door
.Lodewyks yo]k vervolgd, en veelen gedood.
Het verlies der Spaniaarden was groot: wei ocro
man bleeven er dood op het flagveïd, en daar onder
hunne voornaamfte bevelhebbers: ook viel al hun ;eld
en zilverwerk, benevens de overige pakkaadje in handen
der overwinnaars: als mede al het grot' gefchut,
dat zy uit Groningen medegevoerd hadden.
Van Graaf Lodewyks z yde fneuvelde, onder anderen
zyn broeder Adolf van Nasfau. Men heeft eene
overlevering, zegt zeker Schryver, dat de beide Graaven,
Arenberg en Adolf, door elkanders eigene banden
zyn omgekomen: of dat zy eikanderen te gelyk bebben
doodgeftoken. Adolfs lyk wierd eerft naar de kerk
te Wedde gebragt, en van daar vervoerd naar Kmbden
om vervolgens naar Duitfcbiand gebragt te worden
Het lichaam van Arenberg wierd eerft in het Klooster
C J re Heiltgerlee gevoerd, van waar het naderhand in
een looden kist ook weer naar de Spanjaards gebragt
Dee-
C y Du was een Maagdenklooster, in 'tfaar 1191 gefticbt.
Ibans ftaat er een voornaam 'boei enbuis ,'bewoond
door den landman Ajolt Tjapkesj in - en om
•wiens wooning de overblyffels van bet oude Klooster
nog dutdelyk kenbaar zyn.

Deeze Veldflag viel dus wel gelukkig uit voor de
veivrukte en benauwde Nederlanders ; 'maar zy had
echter geene gewenschte gevolgen , die van langen
duur waren- ' is zoo, Graaf Lodewyk keerde nu weer
naar Appingadam te rug; zelfs floeg hy eenige dagen
daar na, het beleg voor Groningen: maar wanneer na»
derhand Alba zelf met een talryker leger kwam afzakken,
moest Lodewyk voor de overmagt wyken en de
vlugt neemen; hy trok over Slogteren, Winfchoot,
e'n Beilingewolde, naar Jemmingen in Oostfriesland,
wordende van Alba achtervolgd , en aldaar zoodanig
door hem geflagen, dat zyn leaer byna geheel vernield
en verflrooid wierd ; en hy zelf ter nauwernood het
leven er afredde. Doch dit verder uit te breiden, behoort
niet tot ons tegenwoordig beftek.
E E N KODDIG V E R H A A L .
Philanthropus, die zyn zomerverblyf doorgaans op een
van zyne landgoederen nie!d,reed op een'zekeren dag
paar zynen vriend Mmander, welke in een ander dorp
niet verre van hem af, woonde, met voorneemen om
hem op den volgenden dag by zich ter maaltyd te noodigen.
Ain de wooning van zynen vriend gekomen
jtynde., vond hy niemand te hais en de deur geflooten.
Hy klom daarom van zyn paard, nam een ftuk kryt,
en fchreef deeze woorden aan de deur van het huis:
„ De Heer M.. wordt op morgen by P.. ten middagmaal
verzocht." Hier op (leeg hy weder te paard,
en verbet de wooning van zynen vriend. Deeze, een
geestig en vrolyk man, te huis komende, leest hetgene
aan de deur gefchreeven ftond, en vervoegde zich
's anderen dags op den bepaalden tyd by zynen Gastheer.
Daar gekomen zynde, trof hy meer andere van
zyne goede vrienden aan, welke nevens hem verzocht
waren op den maaltyd. Men fchertst, men lacht,
Kkkkk 3 me»

( 8iö )
oisn eet en drinkt, en das vrolyk geweest zynde
fcheidt men des avonds zeer vergenoegd van elkander'
Den volgenden dag kwam onze Gast tegen 12 uuren
weder by zynen Gastheer. Deeze, hier over by zich
zeiven verwonderd, liet echter niets daarvan blyken:
maar onthaalde zynen Gast ten tweeden maal, en zoo
gingen zy des avonds wederom vergenoegd van elkander.
Maar, op den derden dag verfcheen Menander
tegen den middag weder by zynen Gastheer, die,
over zulk een zonderlinge handtlwyze van zynen
vriend geftoord, gémelyk en verdrietig wierd, terwyl
Menander met al zyne vrolykheid niet in ftaat was
om hem, geduureiide den maaltyd tot lachen te beweegen.
Toen het eeten gedaan was, verontfchuldigde
zich Pbilantropus dat hy zynen Gast niet beter had
kunnen onthaalen, zeggende : Men verwacht zyne
vrienden niet alle dagen, en om die reden maakt men
ook geen' byzonderen töeftel. Ik vraag verfchooniug,
hernam Menander; uw tafel vind ik altyd beter
bereid dan de myne: voor het overige hoop ik niet»
voegde by 'er by, dat ik met myne tegenwoordigheid
u lastig valle; myne komst gefcliiedt op uw verzoek:
want alle avonden, wanneer ik te huis kom, vind ik
san myne huisdeur gefebreeven : „De Heer M...
wordt op morgen by P... ten middagmaal verzocht."
Toen merkte Pbilantropus de fchalkheid van zynen
vriend, en wierd weder vrolyk. Doch, eer de Gast
vertrok , liet hy zynen knecht vooruitgaan, met last,
om hetgene aan de deur gefebreeven Hond , uit te
wisfehen.
* * *
Korts wyl moet verftaan worden, zegt een oud
fpreekwoord : want word zy verkeerd opgevat, zoo
kan ze, zelfs onder goede vrienden, niet flechts ongenoegen,
maar ook dikwerf groote vyandfehap veroorzaaken.
DWAAS-

C 8ï 7 )
DWAASHEID DER MENSCHEN
OMTRENT HET WEÓR.
De Boeren van zeker Dorp, (waar het zelve gelegen
zy, doet niets ter zaake,) alwaar een jong Predikant
beroepen was, geraakten in geene geringe verlegenheid,
toen hun geboden wierd, hunnen nieuwen
Pastoor de zelfde voorrechten weder afteftaan, die men
de Pastory allengs had weeten te ontneemen. Zy zagen
echter zeer wel in, dat hier geene tegenftribbelingen
konden baaten; wanc dat zy eindelyk toch altyd
zouden te kort fchieten, en hetjpleitgeding, indien het
zoo ver getrokken wierd , voorzeker zouden verliezen.
Na veel overleg namen zy'dtis het wys beduit, om
toe te geeven, en den Predikant de geëifcbte rechten,
doch flegts onder zekere voorwaarden, afteftaan: en
op dit ftuk bragt de Schout met een der Ouderlingen
een heerlyken inval voor den dag. Deeze beide ft elden
naamlyk voor, om den Pastoor het begeerde recht
m te willigen, wanneer by belooven wilde, ben, door
zyn gebed, telkens regen of zonnefcbyn, zoo als zy bet"
naamlyk zouden noodig hebben, te bezorgen, en daar~
mede aanflonds een begin te maaken, Deeze inval wierd
met algemeene goedkeurig ontvangen, en oogenblikfyk
zond men twee Afgevaardigden naar den Predikant,
om hem dit beflait te doen weeten. Hy, die
zeer wel merkte, hoedanig het met deeze gefchiedenis
zou afloopen, nam in de vastgeftelde voorwaarde
behagen, en beloofde nog heden hunnen wil te zul.
len vervullen, indien zy hem llegts geliefden te zeggen,
welk weêr alle hunne Committenten, voor het.tegenwoordige,
begeerden. Zy vertrokken, onder belofte,
hem aanflonds hier van bericht te brengen. —
Het duurde echter één, — twee, — drie uuren,
en nog langer, niemand kwam te rug. En
waarom dan niet? —, Wel!" om dat de Boeren het
niet konden eens worden, om welk weêr zy Dominé
ver-

( 818 )
verzoeken zouden te bidden, want het eene gedeelte
drong aan op regen, het andere op zonnefchyn. Toen
de morgen aanbrak duurde hun gefchil nog, en ech'
ter konden zy zich niet vereenigen: waarom z ;
ch dan
ook de voorige Afgevaardigden, den volgenden dagj
weder naar den Predikant begaven, en hem verzochten,
dat hy het, ten aanzien van het weêr maar by
het oude zouden laaten. ~»
ÖE DWAASHEID EN SCIIADELYKHEID
VAN, BANG TE ZYN.
Een Schoorfteenveeger ging laat in den avond weder
naar de ftad. Hy ontmoette Hans, dien zyn meester
met ploegyzers naar de ftad had gezonden. Beide
kwamen juist aan den hoek van een bofch by een.
Hans fchrikte geweldig: hy was van zyne onverftandige
Ouders weinig naar de fchoo! gezonden en had
dus niets gehoord van de dwaasheid en fchadelykheid
van het bygelöof, en dat er volltrekt ook nergens
fpooken en hekfen zyn. Hy wierp de ploeg-yzers
fchieiyk weg, en liep zoo fpoedig als hy kon, over
flooten en heggen naar huis. De Schoorfteenveeger,
die met zyne vrees den fpot dreef, nam de ploeg-yzers
op. Toen de meester van Hans naar dc ploeg-yzers
vroeg, waren zy'er niet'. En Hani was zoodanig verhit
en van angst bevangen, dat hy 'e- eene koorts
van kreeg, en byna geftorven wrs. Hv bleef er altyd
by, dat by een zwart fpookfel had gezien. Eenigen
tyd daarna zond de baas van den fchöorfteenveeger
den boer de ploegyzers weder. Het gebeurde
kwam aan den dag; en Hans wierd van kinderen eri
van oude menfehen behoor, en om zyne kinderachtige
vrees veracht.
Te Groningen, bv W. Z U I D R M A , 1708.
en te Amfterdam by H. K E Y Z E R ,
en verder alom te bekomen. '

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO GENAAMDEN
GEMEENEN MAN.
*®8S8SSSSSSSSS5*
N r
. 103.
Waarde Menfchenvrienden!
Tl
J-^e gunftige plaatfing myner ftukken in het eerfte
deel van uw Weekblad voor den zoo genaamde ge?
meenen man, gevoegd by eene ernftige zucht om,
nzonderhe.d mynen m.nkundigen natuurgenoot*,, nut-
y
P 0 0 r d e
krarl 1L t.'K " m y
? an o m
' andermaal myn*
Krachten te beproeven, tot het vervaardigen 4
van eenn
f Avondvertellingen; hoopende dat gy dezelven ge*
ich.kt zult keuren voor uw belangiyfoogtnerk. Dit
zou reeds eene aangenaame belooning zyn voor den
intgekocbten tyd en de aangewende moeite van uwen
gaarn getrouwen
Medehelper en Vriend.
jre»°Z\, d
ïl l 6
e g i n m a a k '" r k
et d e
Avondvertellin-
gen. ml ik mynen Leezers iets herinneren: niet omdat
,k veronderitel, dat zy zulks niet weeren" nee?'
m ar alleen om hen opmerkzaam te maaken op henzelve
en op hetgene zy in gezelfehappen, of in den
dagelykfchen wandel, met elkander praaten! _ Om
die redenen verzoek ik zeer vriendlyk , dat elk het
volgende ernftig mag overweegen , en met zyne ge­
fprekken en vertellingen vergelyken; iets, 'twelk huizeer
Z tn S
'" S
d a t w y
' Menfehen ons
zeer hgt aan veele dingen zoodanig kunnen gewennen,
dat wy aan het goede of kwaade daarvan niet
eens meer denken, dat is met andere woorden S
zJven e vergeeten, of voorby te zien.
l*.D«el. LHJJ H

( o20 )
Hetcene ik thans voornaamJyk bedoel, is de nieuwsgierigheid:
wy menfehen zyn in 't algemeen zeer beleerfe
om wat nieuws te willen weeten. Deeze zucht
of neiging is op zich zelve zeer goed. Onze liefderyke
Hemelfehe Vader voorzag ons met deeze begeerte,
om allerleie dingen op te hooren en te onderzoeken,
ten einde wy daardoor wyzer en beter zouden
worden. ,
Maar nu zal bet 'er op aankomen, welk een gearutk
wy van onze nieuwsgierigheid maaken. — Wanneer
wy deeze neiging by aanhoudendheid trachten te voldoen
met nuttige en weetenswaardige dingen te ontdekken,
dan is'het wel; dan handelen wy pryswaardi"-
terwyl de ervaaring ons leeren zal, dat deeze
zucht een zeer noodzaaklyk middel is ter bevordering
van kennis. Doch indien wy meestal bygen om metsbeduidende
dingen, beuzelingen en allerhande lahe
vertelfeltjes te willen weeten, dan zyn wy grootlyks
te befchuldigen: want, dus doende, handelen wy eigenlyk
onverftandig en laag, omdat wy een zeer flecht
gebruik maaken van onze redelyke vermogens en van
den kostlyken tyd, terwyl wy voorzeker, met alle die
onze nieuwigheden, domme oï dwaaze weetnieten blyven.
Laaten wy ons in dit opzigt dan eens getrouw onderzoeken;
of laaten wy onze dagelykfche gefprekken , en
vooral onze avondvertellingen, eens nadenken; ik vrees
dat veelen dan zullen moeten erkennen, dat zy in deezen
het betaamlyke en pligtmaatige doorgaands al te
zeer uit het oog verliezen: ten minden de ondervinding
heeft my zulks in onderfcheidene Boeren- en Burser%ezp.lfchappen
zeer overtuigend geleerd, en ik/twy.
fel niet of myne Leezers zullen dit ook maar al te
wel weeten. Want hoe vaak hoort men met vertellen
van Heks-en Spookhiftoriën, van voorloopen, van menfehen
die na hunnen dood op deeze aarde weêrverfcbyïién
cn rondzwerven, van lichtjes, glende kerels, honden
huilen en meer diergelyke onnutte dingen, welke
of hyo-eloovige domheid en leugenachtigheid verraaden,
of gehéél onzekere of ook wel zeer natuurlyke oorzaaken"
hebben: gelyk men weet, dat de zoogenaamde
gloeiende kerels ên lichtjes niets anders zyn dan, zekere
doffen of dampen, welke ontvlammen, en dus
licht

( 821 )
licht geeven. -_— By dergelyke vertellingen zitten
Ouden en Jongen vaak met mond en ooren te huileren
als of het Evangelie ware: terwyl ik myne Leezers kan
verzekeren, dat diergelyke fabelen haaren oorfprong hebben
uit de oudfte, bygeloovigfte en domfte tyden, toen men
nog geloofde, dat menfehen op koorden door de lucht
kouden vliegen, of zich in katten veranderen, ja door
een riem- of fleutel-gat van eene deur kruipen.
Ook heeft men menfehen, die in hunne gezelfchappen
de nieuwsgierigheid op eene andere wyze zoeken
te bevredigen. Ik zou gaarn van zulke onedele, ontnenscblievende
praateryen zwygen, indien ze niet byna
aan de geheele wereld bekend waren. Zyn 'er niet menfehen
, die 'er hun werk van maaken, om anderen te
hela/leren, te beliegen, en hunne fouten met vergroeiing
bekend te maaken? Zyn 'er geen mondpraaters,
oogendienaars, die eens anders huishouding en verrichtingen
liefdeloos en onrechtvaardig beoordeelen? ——-»
Wie ooit in de gezelfchappen van diergelyke twist- en
onruft-kweekers geweest is,zal zich deïikelyk wel kunnen
herinneren, dat de zulke zich een geheelen avond,
ja nog langer, kunnen bezig houden,'met aan anderen
alles, wat zy van hunnen naaften weeten, van
ftukje tot beetje te verhaalen, en eindelyk dat alles op
een meesterlyken toon te veroordeelen: zonder by zich
zelven eemnanl ernftig te overweegen, ,, dat zoodanige
menfehen, welke graag over de zwakheden en gebreken
van anderen mogen fpreeken, al doorgaands zelve
op verre na niet zuiver zynl"
Men vindt ook menfehen, die anders niet recht in
hun fchik zyn, of zy moeten pochen, zwetfen en grootfpreeken.
Hoe grof en haatlyk ook deeze ondeugd
zy, wanneer hun gezwets hun zelven of den hunnen
maar alleeulyk raakt; dit kwaad wordt echter nog veel
grooter .en ondraaglyker, zoodra zy, gelyk 'er doorgaands
ligt op loopt, daarmede anderen te nakomen,
door ten hunnen koste zich zelven te verheften ; zich
zelven eene eer aanmaatigende, die hun toebehoort;
hunne karakters ten dien einde verlaagende, en hunne
pryswaardigfte daaden in een ongunlïig en weinig betekenend
licht (lellende.
En zyn het al geene fpookvertelfeltjes, geene laster-
Lllll a en

£ Sas )
BH leugenpraatjes-, geen ydel gezwets, die het gezel?
ichap bezig houden; dan houdt men zich rrraaf ai te
veel op met allerleie beuzelachtige redenen, laffe praateryen,
en het vertellen van nieuwtjes, die geene de
minde waarde hebben: mèermaalen heb ik in oir opzigt
myne aandacht gevestigd op de zoogenaamde
Kraamvifites of .VVyvendagen ; ik hoop de Vrouwen
zullen my dit eene woordje niet kwaalvk neemen, en
my wel willen toegeeven, dat haare gëlprekken aldaar
doorgaands wel wat belangryker (om niet te zeggen
minder beuzelachtig) mogten zyn , en dat ook 'wel
wat beier orde en gefchiktheid in het voeren dier gefprekken
diende in acht genomen te worden.
• lk beken dat deeze en menige andere bveenkomden
niet opzetlyk 'worden aangelegd, nm zeer eindige en
gewigtige onderwerpen met elkander te behandel n;
evenwel doet 'er zich toch dikwyls de gelegenheid
op, en vindt men aanleiding, om te fpreeken; by
voorbeeld, over de waarde en ontwikkeling van'sme'n-.
fchen vermogens; over de opvoeding der jeugd, over de
kortheid önzes levens; over het gewigtig doel van on?
ze bedemming en dergeïyke zaaken. Dan, meu nioët
zich helaas! bedroeven ten deezen'opzigte, dat veele
menfehen hunne gedachten fclner alleen over weinig
of niets waardige zaaken laaten gaan, zo ten minden
dezelve hunne byzondere tydlyke belangen niet betreffen,—
dat zy zoo ongevoelig en onvatbaar voor gewigtige
overdenkingen fchynen te zyn a's de rederiloozé
dieren, noch zich zelven en hunne hooge waarde als
redelyke fchepfels, noch het verheven einde te kennen,
waartoe God hen heeft gefchapen! Gaat het niet
zoo verre, dat veelen by de treurigde en derkst-treffende
fterfgevallen, begraafnisfen en uitigden, daar allen
tot erndige bepeinzingen en gefprekken krachtig opgewekt,
ja gedrongen worden , alsdan nog van niet anders,
dan van geheel onverfchillige dingen , van köettjes en
kalfjes, gelyk men zegt, weeten te praaten; of weldra
de redenen van andere onderwerpen daar heen te
wenden!
Eik denke dit een en ander oplettend over, en ik
ben verzekerd dat er maar al te veel voorbeelden te
Vinden zyn, die myne herinneringen zullen bevestigen
,

gen, en u, myne lieve Leezers! overtuigen, dat wy
menfehen de gaave der nieuwsgierigheid te dikwyls
misbruiken, in plaats van dezelve aan te leggen om
wyzer en beter te worden.
Niemand denke echter, als of men in alle gezelfehappen,
of in aile gefprekken, nooit iets tot vervrolyking
of om te lachen mogte vertellen; neen! dat is
geenzins. myne bedoeling. — Geestige kluchten, leerfcaame
invallen*, en andere vermaaken kunnen dikwerf
zeer nuttig zyn. Men onthoude zich in alle gevallen
flechts van onedele, domme, laage, leugenachtige en
vuile praateryen: dingen, welke voor geen redelyk
fchepfel voegen.
Ook weet ik wel, dat veelen myner medemenfehen
net veel byzonders kunnen vertellen, dan alleen vait
hunne dagelyklChe ontmoetingen, werkzaamheden en
over ienkingen: laat dit zoo zyn, als men dan maar
zuivere waarheid vertelt, en er iets uit zoekt te leeren.
Men kan van zulke menfehen, welke dagelyks in.
hun beroep yverig en aanhoudend moeten werken,
ook niet vorderen, dat zy veel leezen en onderzoeken
, ten einde in ftaat te zyn om gewigtige gebeurenisfeu
en zaaken te verhaalen of om leerzaame vertel»
lingen gewaar te worden : dus doende kan men het veele
menfehen niet eens zeer kwaalyk neemen, datzy,om
hunne nieuwsgierigheid te voldoen, de oude vertelfekjes
weêr ophaalen, welke zy in hunne jeugd geleerd
hebben.
Dit laatfte heeft my inzonderheid bewoogen, om
een gedeelte van den tyd, welke er van myne beroepsbezigheden
overfchoot, voor den zoogenaamden
gemeenen man te befteeden, met oogmerk om zoodanige
Vertellingen by een te zamelen of te vervaardigen
die niet alleen vermaaklyk, maar vooral ook nuttigen
leerzaam zyn; hoopende dat dezelven gebruikt mogen
worden in de plaats der ftraksgemelde laffe en beuzelachtige
vertelfeltjes!
L1111 3 Voor

Voor weinige dagen ontvingen wy van onzen geachten
WESTER onder anderen ook , ais een na«fchrift,
deeze
WAARNEEMING VAN VERDRONKENE HONDEN,
BV TOEVAL WEDEROM BYGEKOMEN.
„ P. S. De volgende gebeurenis komt my eem'gzins
aanmerkiyk voor: ik kan my niet weerhouden u die
mede te deelen, of het mogelyk ware, in de behandeling
van Drenkelingen hier iets uit af te leiden: zo
niet, lach my niet uit; ik ben geen Arts: 't geval is
toch niet onaanig."
• „Myn Buurman N. Kranenborg heeft eene Teef, die
onlaus 8 iongen'ter wereld bragt. Niet lang daar nagaf
hy bevel, om die alle te doen verdrinken. Men
baalde ten dien einde een' grooten emmer, daar men
de beesten uit te drinken geeft, vol water, en de
jonge honden hield men één voor één zoo lang onder
het water, tot dat zy geen teken van leven meer
gaven. Toen zy, daar na, alle nog min of meer een
half uur in dien emmer met water gelegen hadden,
beval myn Buurman aan eenen zyner werklieden, om
de verdronkene jonge honden in den mesthoop te begraaven.
Dit gefchiedde en wel op eene plaats, waar
op onlangs paarclemest gebragt was. 's Anderen
dag's morgens hoorde men in dien mesthoop een
aanhoudend gepiep; men onderzocht wat het w'as, en
zie! de dieren waren alle in 't leven! . • • Een van
dezelve bragt men weêr by zyne moeder, doch het
ftierf tegen den avond. De anderen had men terftond
gedood."
,, NB. Zy waren niet heel diep in den mesthoop
begraaven geweest."
AANMERKING OP DIT CE VAL.
Verre van deeze Waarneeming belachlyk te vinden,
haasten wy ons om dezelve te plaatfen, als leerzaam
zynde en regtftreeks leidende Tot de waare behandeling
van Drenkelingen. Wy hebben in deeze jonglte
da-

C 825 )
dagen van vorft en ys wederom van veele ongelukken
gehoord, en ook wederom van die verkeerde en fchadelyke
middelen welke de gemeene man, ja zelfs fommigen,
die zich Genees- en Heelmeefters noemen, ter redding
van die ongelukkigen gewoon zyn aantewenden.
— Hoe is het mogelyk, dat men (leeds zoo onkundig
blyft van de menfchlievende inftelling en gepaste onderrichtingingen
van de loflyke Maatfcbappy, tot redding
van Drenkelingen, te Amfterdam reeds in 'tjaar
1767 opgericht; immers is de Bekendmaaking daarvan
ook door dit Gewest op last der Hooge Magten, niet lang
'er na algemeen gemaakt, naderhand meermaalen herhaald
, en ook nog voorleeden jaar in het QA' Nommer
van dit weekblad geplaatft en aanbevolen.
Wy verzoeken, wy bidden u allen, Geachte Vrienden!
zoo veelen dit Blad leezen, dat Gy die Bekendmaaking
wederom herleest, en den inhoud 'er \«*h ook
aan anderen , zoo veel gy kunt, bekend maakt, of
hun dat Blad te leezen geeft; opdat toch eindelyk eens
deeze zoo heilzaame, menfchlievende, en ons Vaderland
vereerende Inftelling in deeze ftreeken meer algemeen
bekend worde, en de menfehen meer algemeen mogen
weeten , welke de befte en must beproefde middelen
, zyn, om in Drenkelingen, die voor dood uit het water
getoogen worden, doch waar van veelen ïleChts
fchynbaar dood zyn, het leven, zo het mogelyk zy,
wederom optewekken.
Thans voegen wy 'er alleenlyk by, dat , overeenkomftig
met de gemelde Bekendmaaking in de behandeling
van Drenkelingen, het eerfte en voornaam/Ie
werk is bet lichaam te verwarmen: geen rollen, geen
heen en weör loopen met den Drenkeling met het hoofd
naar beneden kan iets helpen; het is zelfs fchadelyk;
maar draagt aanftonds den Drenkeling, met het hoofd
opwaards gehouden, in het naastbygelegen huis, trekt
alles wat hy aanheeft uit; droogt hem af; heilaagt
hem in warme dekens ; maakt vuur aan; wryft hem
met warme doeken, en doet het gene gy daar meer
voorgefchreeven vindt, om hem, niet fchieiyk door geweld
van vuur en hitte, maar langzaam en, zoo veel
mogelyk, over het geheele lichaam egaal te verwarmen.
De

C 820 )
£>e gemelde Maatfchappv plaatfte rn^, 4
e , ,
9de stukje ^.filSKS^tïï^? ''
« nëes- en Heelmce^rT",
C d e h u l v a n d t n
P Ge.
.IprenbeZttSs Sn Wen ' ;
° m t
'
113 d a t d e
Verder vvSrdtdhar' h\Z o Z e
ë ecv
enz."
van een meSwaaS ' en tr^^
g a a k t
een drenkeling n «onderling geval, waar in
welven kwam? Zie" I "f E
" t y d W e d e r t o t
herzeg ondervonden T * Lt
l KT
. 1 n i e t e e n
"enfch
ngC h
«erwyfwy udee'e^ "ev 1 lenTl f •'° ° n d e n
'
aanp?vzen be ^ • , a S , c e r z a a m
' e voorbeelden
egaal werkende l^L?
z y
u
o m e e n e
batige en
tc: deéE el ITZÏJf Y
g e i e e 1 e l i c I i a a
J »*de
de flerke Vo rT y
,i g
r b y
" ^ '
d a t d e
doordringen-
op te wekken ï»*MJen en bet verdoofd gevoel
vab LSeSnTat^eï ff^i t0t
g, en, een e e n v o u d i g ^ ^ V ^ o ^
"''en'wryr ^ * hU S ;
'' ° m k , e e d
> v e
"
Waas rooien' adem in, laat, drenk, verzorg
Te Groningen, by W. ZUIDKMA 1708
en te Amfterdam by H KE YZ£ R
en verder alom te bekomen. '
e n

W E E K B L A D
VOOR DEN ZOO G E N A A M D E N
GEMEENEN MAN.
N r
. 104.
EERSTE AVOND VERTELLING.
"X^oor omtrent twee jaaren wierd my door een*2eef
goed' vriend bericht, dat hy in zeker Dorp van ons
Va'erbnd, onder den zoogenaamden gemeenen man, of 1
liever onder den Boerenjtand, eene Huishouding had
aangetroffen, waarin Ouders en kinderen hem zoo
braaf en welleevend waren voorgekomén, als hy in
dien ftand of kring van menfehen nauwlyks had kunnen
verwachten. Onderwyl hy my dit vertelde, nam
ik aanflonds het befluit om dit Huisgezin, zoo fpoedig
mogelyk, in eigen perfoon eens op te zoeken.
Dit deed ik ook al kort daarna: ik begaf my naaf
het Dorp en terftond naar de Wooning van deeze gelukkige
menfehen. Ik vond het huis wel niet groot,
maar alles had een byzonder bevallig voorkomen; het
heem was omringd met in orde geplante boomen;
voor het huis lag een welbearbeidde tuin, met een
aardig groen zomerhuisje of Prieeltje er in; aan de
Zuidzyde van 't huis was een wel aangelegd appelhof;
alles was in goede orde, net en zindelyk onderhouden,
huis en hoven niet alleen, maar ook -den gantfchen
grond met de ringflooten en wallen ; nergens
zag men hoopen van fleen, omballing of vuilnis; nergens
bosfehen van netels, klitfen of wildgewas. Dit
trof te meer myne aandacht, daar het by anderen van
de buurt vry flordig uitzag, en kondigde my aan,
H. Deel. Mmmmm dat

( 828 )
dat een verftandig en vlytig werkman in deeze won*
ning zyn verblyf moest hebben.
In huis gaande, vond ik de Vrouw met haar kleinfte
dochtertje van byna twee jaaren alleen. De Moeder
zat te naaien , terwyl het meisje vlug en vrolyk
fpeeide. Het vergenoegen, de gulle vriendlykbeid en
de wehevredenheid waren op het gezigt van deeze
goede Vrouw te leezen; de eenvoudige en oprechte
befcheidenheid fcheen haar natuurlyk eigen te zyn;
terftond, als ik haar zag, kwamen deeze gedachten in
my op: welk eene heminlyke cn voorbeeldige Moeder
zal deeze voor haare kinderen en huisgenooten zyn!
Hoe genoeglyk zal zy bet leven van haarer. Man moeten
maaken! — Vólgens gewoonte "langde zy my eën'è
pvp met tabak, en maakte (wyl het reeds te drie uur
nadenmiddag was) de thee klaar. Terwyl zy hiermede
bezig was, vestigde ik myne aandacht op het eene
en andere in de kamer; maar geen ftuk was 'er, vhêt
zoo verre ik zien kon, op de onrechte plaats. O"der
het thee drinken fnapte de kleine [meid geduurig
met haare Moeder; dan wees zy met haare vingertjes
naar de ooren, oocen, neus, mond, tong, handen,
voeten; dan naar afies wat zy in de kamer of on de
tafel zag. Uir hetgene de Moeder zeide, kon ik ten
halvcn ontdekken wat het kind van baar wilde weeten
: 'eindelyk vroeg de Vrouw ^ my of ik het kleine
fnapftertje .verftaan kon? Toen ik dit met neen! beantwoordde,
vertelde zy my het volgende: „ Myn
kleine Jantje (zoo was de raam van 't kind) is op
haare w'yze aan't vraagen en vertellen: de redenen hiervan
zvn deeze. Ik heb dagelyks de gewoonte, om myne
kinderen al zeer vroeg bekend te maaken met die
dingen, welke hen omringen of welke zv zien en hooren.
Zoo leer ik hun, by voorbeeld, allereerst, dat zymy.
kunnen aanwyzen, Waar hunne oogen,ooren, neus, mond,
tanden, kin, hals,rug, lyf, handen, voeten, enz. zyn;
vervolgens-. Wat zy daarmede doen. Ik vertel hun van
koeien, febaapen, paarden, katten , honden, zwynen ,
vogelen, visfchen, van alle onze huisgeraaden, gereedschappen,
van boomen, vruchten, planten, en allerleie
veldgewasfen; met een woord , van alles , wat maar
voor hunne oogen komt. En de ondervinding heeft
my

( 82 9 )
my geleerd, dat zy hierdoor niet alleen het praaten
keren, maar dat zy dus doende ook zeer vroeg de
tiaamen en eigenfchappen der dingen gewaar worden.
Ook weet ik geen gefchikter middel, om de kinderen
aan het denken te helpen, dan door zoodanige vertellingen;
terwyl mei hen daardoor te gelyk ook kan
opleiden tot onzen Schepper en Weldoener als den Oorfprong
van artes. — My dunkt, dat zoo iets oneindig
beter is, dan dat men de kinderen allerlei oude
lafl'e en onnutte dingen voorkwezelr."
Ik verwonderde my zeer over de natuurlyke, eenvoudige
en ongedwongene wyze, waarop zy my dit
vertelde. Ik kon niet nalaaten om haar myn genoegen
hier over te betuigen, terwyl ik haar verzekerde, dat,
wanneer zy op zulk eene voet trapswyze met haare
kinderen voortging, zy dezelve rafch aan het nadenken
zoude brengen. ,, Dit geloof ik ook, Koopman!
(zoo noemde zy my eerst) zulks heeft cié ondervinding
my -reeds met onze drie andere kinderen eenigzirs
geleerd, en ik word hierin nog dagelyks bevestigd.
Maar ik kan u ook verzekeren, dat myn Man
en ik geen moeite en vlyt fpaaren, om onze kinderen
redelyk cn kristelyk op te voeden: want wy denken,
dat zulks voor onze dieibaarde panden van veel meer
waarde is, dan dat zy groote fchatfeh van ors konden
erven. In dit opzigt deuken myn Man en ik volkomen
eensgezind, en dat maakt dat wy lustig en rustig
voort werken; wel overtuigd zynde, dat het goede.»
a
t welk d or den eenen wordt aangekweekt, door den
anderen niet weêr wordt uitgeroeid.
En hetgene ons ook vooral aanmoedigt, om onzen
pligt als Vader en Moeder met betrekking tot onze
kinderen te betrachten, is dit, dat wy van tyd tot tyd
ondervinden, dat zy, die hunne kinderen wel opvoeden,
achterna gunjle vinden, gelyk de Schrift zegt.
Hiervan ontdekten wy nog onlangs een duidélyk bewys.
"
Ik verlangde om dit te hooren, maar de goede vrouw
zweeg: ik merkte dat zy teder en aangedaan was; ik
wachtte daarom een pöosie, en vroeg 'er toen op na;
maar zy weigerde zulks eerst, en wel op eene wyze,
d-ie duidélyk eene nederigheid en fchaamte te kennen
Mmmmm 2 gaf,

( 83Q J
gaf, welke haar hart eer aandeeden. Eindelvk even.
Wel, bewoog ik haar door de oprechte S k e r i ^
dat ik zulks piet hegeerde te weeten, om flechts my'
pe nieuwsgierigheid te voldoen; maar veel meer, om
door de gevolgen van eene verflandigs opvoeding insgeiyks
aangefpoord te worden tot het betrachten van mV
nen pitgt.
1
Q e d
V r i e n d !
Vn'A^ -f-, £ a , d u s f r a k 7
P -y V nu aan,)
l k U d a n k o r t z e e n h o e
IZ1 i ^ ' onze kinderen
leiden, leeren, en aanzetten rot het betrachten
van hunnen pligt. Myn waardige Man heeft ceS
regelen of wetten opgefteld, naar welke onzekm deren
V a t b a a r
Ven *vl , v
? O T z
yn, ?ich moeten gedraal
gen. Van deezen zal ik u thans zoo veel vertellen
als myn tegenwoordig oogmerk vordert, terwyl gy dezelve
naderhand wel eens kunt leezen.
Een der eerfte en voornaamfte regelen of wetten is
1 5 ee
? G o d
d i e n z v b o v e
' n al'es moeten
Hoogachten en gehoorzaamen, omdat zy het leven de
omdÏR d
', * a
r'l S
g
° eds Van Hem
ontvaren en
omdat Hy hen gefchapen heeft met oogmerk om hen
tydlyk en eeuwig gelukkig te maaken. — Wie zulks
g r a g b e
o n r
l n rÏÏ T d
t° ' maakt zich de liefde
va Se br L 8
"" S
w e , d a a d e V ? n zyner Ouderen en
van alle braave menfehen onwaardig
Crpligt Z
iJf, i\7
^ nen
Y ader
"'Moeder te eeren,
bef te hebben, en te doen, wat zy hun gebieden,
en t, laaten wat zy hun verbieden; omdat zy, naas
Gód, aan hunne Ouders de meeste verpligting hebben
; moetende van hunne geboorte af aan op hen
pasfen, hen verzorgen, kleederen, eeten, drinken,
en alles geeven; hen opvoeden, en zorgen dat zy verstandige
en braave menfehen worden. Wi° derhalven
in deezen zyn' pligt niet betracht, zal als een
Hecht en ondankbaar kind worden behandeld.
Niemand mag de lesfen en vermaaningen van zynen
Onderwyzer verwaarloozen: indien zulks ontdekt wordt,
C^T,^ t0t
T e f c h a n d e e e n o f
' meerlesfm
m huis blyven, omdat hy zich het onderwys van
Zynen Leermeester onwaardig heeft gemaakt.
r a
, l t y d
u ° ? , vreedzaam met'elkander leeven:
onder het fpeelen mogen zy niet kribben, fchrecuwen
of

C 831 )
ef een woest alarm maaken. Wie dit nier O^A •
acht neemt, wordt terftond van de ander affö, - a
denzot Zoo lang hy beronw uA'S^^
Spaarzaamheid, 2 ook Zlf f^'z.
andere nliatZ • mededeelzaamheid en meer
kif^^^Fiïï**'
w t t e n w o r d e n
f
een b7ek}e~*L hnnn^' 6
" g 6 b r U i k e n W v
Uten «°S e
rel-pnri «„ _^ uuacTe
goede daaden worden nn»
ook hunne ^ySndere soede Tl /°
voor de andefe? beto"nd
in Zht- wlf S
„fr e
" W y
g m
-
"
*°°' b
«'

( 8 32 3
Mvne Leezers worden verzocht, hunne nieuwsgierigheid
tot eene volgende Avondvertelling op te fchor-
"en, waarin ik dit'geval, met hetgene ik verder van
deeze gelukkige Huishouding weet, zal mededeelen.
BE GOEDE GEVOLGEN DER LIEFDE
TOT DEN NAASTEN.
Hormg was een arme, maar braave landman. Waar
hv konde helpen , daar holp hy met vreugde; en nooit
was hv vergenoegder, dan wanneer hy het genoegen
van anderen had vermeerderd: hierom hadden alle zyne
bmiren hem ook hartiyk lief, en vergolden hem zyne
ijefderyke gezindheden , zoo dikwerf zy daartoe
gelegenheid hadden.
Eens ontftond 'er brand in het dorp. Horntg was
ziek Reeds zag Heilman, zyn naaste buurman, zyn
huis' branden; maar eensklaps floeg de vlam door eenen
rukwind over tot het ftroodak van Hormg, en m
een oogenblik ftond hetzelve in volle vlam. Toen Hulman
dit zag, liep hy fpoedig naar het huis van den
Z l
Zvnc vrienden riedden hem , om eerst op het behoud
'van zvne eieene goederen te denken; maar hy
antwoordde hun: myn zieke buurman ,s met m ftaat
om zich zelven te helpen, en ik weet dat hy op mynen
bvïtand vastelyk ftaat maakt.
•Mei deeze woorden liep by in den gloed , welke
reed* van alle kanten rondom het bed van Hormg was
Steebortten. Hy trok den hulploozen uit zyn bed,
en droèg Sm o P zyne fchoudcren gelukkiglyk uit de
V l
C ' was in doodsgevaar; maar de liefde: vani zy­
ne "buuren (een gezegend gevolg van de zyne) behield
hem het leven.
TOT

( 833 )
TOT SLUITING VAN DIT TWEEDE DEEL»
Met het 104de Nommer het tweede deel van dit
Weekblad fluitende, bedanken wy wederom zoo veele
yverige en werkzaam* Vrienden, die ons door de mededeeling
hunner bydragen en de bevordering van den
omloop deezer bladen in ftaat gefield hebben, om meer
en meer naar den aanleg van ons betrek en tot ons gewenscht
oogmerk voorttewerken: en wy betuigen ons
byzonder genoegen, over de goede gevolgen van ons
Bericht ten befluite van het eerfte Deel gegeeven, want
wy hebben niet alleen onderfteuning van eenige Departementen
der Maatfchappy tot Nut van 't Algemeen
ondervonden, maar ook opftellen en vertoogen ontvangen,
raakende den natuurlyken en geopenbaarden
Godsdienst, over de Vaderlandfche gefchiedenis, de
gezondheids-regelen en de Volke-fchriften, welke van
tyd tot tyd worden uitgegeeven; zoo dat wy nu aan
onze beloften geheel en al hebben .kunnen voldoen,
gelyk uit de vergelyking van den inhoud der twee
deelen met het Bericht, dat het plan van dit Weekblad,
behelst en voor de uitgave van het eerfte Nommer is
in 't licht gekomen, kan blyken.
Ons oordeel over het nuttige en voegzaame voor
dit Blad moetende vryhouden , fmert bet ons ondertusfchen,
dat wy eenige toegezondene (tukjes wegens
gebrek aan deeze vereischten niet hebben kunnen plaatfen
• zoo zyn eenige Godgeleerde verhandelingen, als
te (Irak naar een byzonder ftelfel of eigene denkwyze
gefchoeid; andere over Natuurkundige onderwerpen;
maar te ver boven de vatbaarheid van onze onderftelde
Leezers, of als te min beduidende; andere over
zaaken buiten hunnen kritig, als over het aanleggen
van boflchen en boomgaarden, en wederom andere om
andere redenen niet uitgegeeven.
Zyn er gefchikte ftukken wat lang liggen gebleeven,
of liggen zy nog voorhanden, het is om voor te komen,
dat de lust niet verflauwe door veel over gelykfoortige
onderwerpen kort op elkander te leezen, gelyk
wy ons vooral met opzigt tot verhandelingen over
de opvoeding en het onderwys der jeugd in dat geval

C 334 )'
val bevinden, en wy fteeds, naar den aanleg van diè
werk, verscheidenheid van onderwerpen by gefchikte
afwifleling zoeken te leveren.
Door het goed en toeneemend vertier van dit Weekblad
overtuigd, dat wy met de uitgave er van veelen
een aangenaamen en nuttigen dienst doen, en in dit
befef onze belooning en verdere aanmoediging vindende,
noodigen wy ook wederom onze geëerde Vrienden,
om in dit genoegen met ons te blyven deelen,
en daar toe deeze onderneeming met waardige hydragen
verder te helpen wel gelukken, en vleien ons
ook , dat nog andere kundige Volksvrienden zullen
toetreeden, en medewerken ter uitbreiding van kennis
en verbetering van Zeden onder den zoogenaamden
Gemeenen Man en hun aankomend geflacht: wat Vaderlander
toch gevoelt niet het belang der zaake,wat
Menfchen-vriend wenscht niet haare bevordering! wel
aan dan! laat het aan geenen yver ontbreeken om daar
toe mede te werken en om ook langs deezen weg daar
aan nuttig te zyn.
d. 31 Dec. De Uitgeevers.
1798.
NB. De Titel met het Register, zal byhet eerfte Nommer
van het volgend Deel worden uitgegeeven.
Te Groningen, by W. ZUIDEMA. 1798.
en te Amfterdam by H. KEYZER,
en verder alom te bekomen.