You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
tranded<br />
De documentaire Stranded won op afgelopen IDFA de Joris Ivens Award. Regisseur<br />
Gonzalo Arijon maakte gebruik van reconstructies, waarmee volgens<br />
<strong>Skrien</strong>-redacteur Niels Bakker de ‘integere en oprechte’ film tot leven komt.<br />
Collega Colin van Heezik vindt het naspelen van niet vastgelegde gebeurtenissen<br />
‘esthetisch nietszeggend’ en vraagt zich af wat de film toevoegt.<br />
Voor: Aangrijpend en meeslepend<br />
Dat Stranded op IDFA de Joris Ivens Award<br />
won, zegt iets over de rekkelijke documentaireopvattingen<br />
van de vijfkoppige jury.<br />
Naar goed hedendaags televisiegebruik bevat<br />
de documentaire van Gonzalo Arijon nagespeelde<br />
scènes van gebeurtenissen die niet<br />
werden vastgelegd, omdat er geen camera in<br />
de buurt was. Documentairemakers die zuiver<br />
in de leer zijn, keuren die werkwijze af.<br />
Voor deze jury was een goed verteld verhaal<br />
blijkbaar belangrijker. Stranded gaat over de<br />
beroemde vliegtuigcrash in het Andesgebergte,<br />
winter 1972. Het grootste deel van<br />
de inzittenden kwam om, een groepje van<br />
zestien wist het maar liefst tweeënhalve<br />
maand uit te houden op de ijskoude gletsjer,<br />
op bijna vierduizend meter hoogte. Om te<br />
overleven, begonnen zij na twee weken het<br />
rauwe vlees te eten van hun overleden medepassagiers.<br />
Aan het eind van de winter slaag-<br />
Het blijft hun verhaal,<br />
de reconstructies, met een<br />
passende jarenzeventig-gloed,<br />
functioneren als illustratie<br />
den twee van hen erin in tien dagen terug te<br />
lopen naar de bewoonde wereld – waarna de<br />
andere veertien per helikopter werden gered.<br />
Kannibalisme<br />
Het is een verhaal van mythologische proporties.<br />
Even ongrijpbaar als heroïsch, door de<br />
combinatie van kannibalisme, een voor de<br />
westerse mens moeilijk voorstelbaar fenomeen,<br />
en tweeënhalve maand overleven op<br />
een plek waar geen leven zich waagt. Niet<br />
verwonderlijk dat Frank Marshall in 1993 al<br />
een speelfilm over het onderwerp maakte,<br />
Alive. In de beste Hollywoodtraditie richtte<br />
28 <strong>Skrien</strong> februari/maart 2008<br />
hij zich daarin op een uitvergroting van het<br />
drama, door er een spannend avonturenverhaal<br />
van te maken en nadrukkelijk te focussen<br />
op twee karakters, niet toevallig de helden<br />
die de barre wandeltocht maakten.<br />
Arijon heeft zich laten inspireren door zijn<br />
speelfilmcollega, maar op een positieve<br />
manier. Het laten navertellen door de overlevenden,<br />
die 35 jaar na de ramp allemaal nog<br />
in leven zijn, was voor hem onvoldoende. De<br />
zestien hebben dit al zo vaak moeten doen –<br />
de media-aandacht was enorm en laait eens<br />
in de zoveel tijd op – dat van hun gezichten<br />
nog nauwelijks de emoties zijn af te lezen die<br />
je verwacht bij iemand die terugdenkt aan<br />
zulke heftige gebeurtenissen. Hun ervaringen<br />
zijn een verhaal geworden, dat op veilige<br />
afstand staat. Talking heads alleen hadden<br />
een dodelijk saaie film opgeleverd.<br />
Tot leven komt Stranded door de weinige<br />
foto’s die de overlevenden op de rampplek<br />
namen, en vooral door mooi gefilmde reconstructies.<br />
Acteurs spelen na wat de zestien<br />
vertellen, wat de kijker op genadeloze wijze<br />
het verhaal insleurt. Niet langer is het een<br />
tamelijk abstracte mentale representatie in<br />
gesproken taal, nee, Stranded krijgt er een<br />
speelfilmachtig karakter door. Net als in Alive<br />
ziet de kijker zich verplaatst in het hier en<br />
nu van de gebeurtenissen, herbeleving staat<br />
voorop.<br />
Dosering<br />
Dat klinkt niet heel documentaireachtig, het<br />
past wel in een tijd waarin door de media<br />
voorverpakte ervaringen aan belang winnen.<br />
In het algemeen valt daar veel op aan te merken,<br />
maar niet bij Stranded. Perfect is de<br />
bescheiden dosering van de nagespeelde scènes,<br />
waardoor ze de film niet volledig overnemen<br />
(zoals in Alive, als complete reconstructie,<br />
wel gebeurt). De acteurs hebben<br />
geen dialoog, waardoor de talkings heads<br />
gewoon door kunnen praten. Het blijft hun<br />
verhaal, de reconstructies, met een passende<br />
jarenzeventiggloed, functioneren als illustratie.<br />
Dat maakt Stranded integer en oprecht.<br />
Hoogstens kun je Arijon verwijten dat zijn<br />
aanpak kritische distantie in de weg staat.<br />
Bij het verhaal van de overlevenden worden<br />
geen vraagtekens gezet, ze zijn helden, wat<br />
de mythe eerder versterkt dan afzwakt. Ook<br />
ontbreken de 35 jaar na de ramp, waarin met<br />
alle mediahypes toch wel het een en ander<br />
gebeurd is in hun levens.<br />
Stranded bevestigt zo vooral het al heersende<br />
beeld van de fatale crash. De documentaire<br />
komt tegemoet aan onze behoefte aan ongelofelijke<br />
verhalen met goede afloop, die we<br />
met alle liefde met heroïek omkleden. Maar<br />
omdat het aangrijpende en meeslepende<br />
Stranded als film zo geslaagd is, wil ik dat<br />
Arijon graag vergeven.<br />
Niels Bakker<br />
Goedkoop gemaakte filmpjes voor een<br />
publiek met weinig fantasie. Het is een<br />
bedenkelijk genre: de reconstructie. Je moet<br />
onmiddellijk denken aan de buren die elke<br />
week gezellig met een kopje koffie kijken<br />
naar Opsporing verzocht. Een reconstructie<br />
mist zowel de kracht van een echte film als<br />
de confronterende authenticiteit van documentaire.<br />
Het zijn vaak beelden waarin<br />
getracht wordt met een aanstellerige voiceover<br />
(‘en dat op klaarlichte dag!’) een overval<br />
op een benzinepomp of een andere goed<br />
bedoelde misdaad in de provincie spannend<br />
en spectaculair te maken. De beeldtaal is het<br />
equivalent van een proces-verbaal: ‘in de<br />
ochtend van vijf februari’, ‘gekleed in spijkerbroek<br />
en leren jack’ en andere stilistische<br />
narigheid.<br />
Het getuigt kortom van lef om je van dit<br />
genre te bedienen als je het gevoel krijgt dat<br />
Een popcorndocu is het,<br />
parasiterend op een<br />
uitzonderlijke gebeurtenis<br />
Frankrijk 2007 regie & scenario Gonzalo<br />
Arijon camera César Charlone, Pablo Hernan<br />
Zubizarreta montage Claudio Hughes, Samuel<br />
Lajus, Alice Larry geluid Fabian Oliver<br />
muziek Florencia di Concilio productie Hilary<br />
Sandison voor La Realidad, Marc Silvera<br />
voor Ethan Productions Duur 130’<br />
Tegen: Wat wisten we nog niet?<br />
je film uit te veel talking heads bestaat. Was<br />
dat niet de grootste zonde van de documentaire?<br />
Esthetisch nietszeggend en bovendien<br />
getuigend van een naïef geloof in navertelde<br />
verhalen. Om dat straffeloos te compenseren<br />
met reconstructies, ook een vorm van navertellen,<br />
moet je wel een heel knappe documentairemaker<br />
zijn. Dat is Gonzalo Arijon<br />
helaas niet, hoezeer Stranded ook bij een<br />
groter publiek aankomt als een meeslepende<br />
vertelling gebaseerd op een ‘true story’. Een<br />
popcorndocu is het, parasiterend op een uitzonderlijke<br />
gebeurtenis, en een wel heel<br />
merkwaardige winnaar van de Joris Ivens<br />
competitie op IDFA 2007.<br />
Hijskranen<br />
Joris Ivens: was dat niet de man die zelfs<br />
hijskranen boeiend kon maken, door alle filmische<br />
middelen te benutten die ook de<br />
documentairemaker ter beschikking staan?<br />
En IDFA: was dat niet dat festival met een<br />
sterk politieke inslag, dat twintig jaar geleden<br />
werd opgericht om intelligente mensen<br />
te verrassen met vernieuwende en gedurfde<br />
‘films for thought’? Kennelijk is het fly on<br />
the wall-principe dat in de jaren zeventig als<br />
ideaal voor echte, objectieve documentaire<br />
werd geformuleerd niet alleen afgedankt als<br />
onhaalbaar en misleidend, maar bovendien<br />
vervangen door een geheel nieuw soort prerogatieven:<br />
de documentaire moet je overrompelen<br />
als de allerbeste fictiefilm en niet<br />
meer dan dat. Dat is althans wat deze Joris<br />
Ivens-jury lijkt te willen uitdragen.<br />
Losse eindjes te over in deze film. Wat<br />
gebeurde er met de piloot die volgens de<br />
overlevering zei: ‘schiet mij maar door mijn<br />
hoofd’? Hoe koud was het nu precies, niet in<br />
ijspegels aan de neus van vermagerde mannen<br />
met baarden (te zien in de huiveringwekkende<br />
‘reconstructie’-beelden, die nog<br />
net de Yeti niet ten tonele voeren), maar in<br />
graden Celsius? Hoe reageert een mensenlichaam<br />
op het consumeren van mensenvlees?<br />
En, durf het eens te zeggen: hoe erg was het<br />
nu eigenlijk echt? De spaarzame foto’s die<br />
gemaakt zijn tussen de crash en de redding<br />
laten een heel ander beeld zien dan de reconstructies:<br />
pratende en rokende jongemannen,<br />
ontspannen in de sneeuw gezeten, wel enigszins<br />
vermagerd maar ontspannen lachend<br />
naar de lens. Eerder beelden van een wintersportvakantie<br />
dan van een gruwelijke survival<br />
of the fittest.<br />
Nieuw licht<br />
Dat er een groep Uruguayaanse rugbyspelers<br />
72 dagen in de Andes had gebivakkeerd wisten<br />
we al. Dat het daar gemeen koud kan zijn<br />
wisten we al. Dat mensen die niets te eten<br />
hebben dan mensenvlees overgaan op kannibalisme<br />
wisten we al. ‘Stranded bevestigt zo<br />
vooral het al heersende beeld van de fatale<br />
crash’, schrijft Niels Bakker terecht. Wat wisten<br />
we nog niet? Een documentaire over dit<br />
onderwerp had antropologen, medici en filosofen<br />
aan het woord kunnen laten om een<br />
nieuw licht op dit unicum te werpen. In<br />
plaats daarvan worden alleen de overlevenden<br />
geïnterviewd, die er nog eens goed voor<br />
gaan zitten. Zoals Bakker schrijft: ‘Hun ervaringen<br />
zijn een verhaal geworden, dat op veilige<br />
afstand staat.’ Het levert zeker een pakkende<br />
film op, dat wel. Hoewel een meisje<br />
dat naast mij zat in Tuschinski, met een Grolschje<br />
aan de lippen, na afloop tegen haar<br />
vriendin mompelde: ‘Ik durf het eigenlijk<br />
niet te zeggen, maar ik vind het nogal koud<br />
in deze bioscoop.’ Waarna ze in slaap viel.<br />
Colin van Heezik<br />
februari/maart 2008 <strong>Skrien</strong> 29
Change language