You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Rediscovering the Fourth Generation<br />
De oudere broers<br />
van Zhang en Chen<br />
De aanwezigheid van zogenoemde ‘Free<br />
Radicals’ vormt de rode draad in de programmering<br />
van het International Film Festival<br />
Rotterdam (IFFR). En daarmee doelt het festival<br />
op filmmakers en kunstenaars ‘die<br />
eigenzinnig en energiek hun eigen koers volgen’.<br />
Nu lijkt dat voor kunstenaars een primaire<br />
arbeidsvoorwaarde (niet energieke en<br />
niet eigenzinnige kunstenaars zullen waarschijnlijk<br />
nooit de klapmappen van de<br />
gemeentelijke kunstuitleen verlaten) en dus<br />
bijna een pleonasme, maar voor filmmakers<br />
ligt dat toch anders. Hollywood, om maar<br />
eens wat te noemen, wemelt van de trendvolgers,<br />
jaknikkers en formulefetisjisten, die<br />
ondanks hun angstwekkende gebrek aan<br />
authenticiteit toch aardig naam weten te<br />
maken.<br />
Maar hoe zit dat als je als filmmaker opgeleid<br />
en gevormd wordt in een omgeving waar de<br />
termen ‘vrij’ en ‘radicaal’ heel andere connotaties<br />
oproepen? Waar je als filmmaker maar<br />
beter geen free radical kan zijn om deportatie<br />
naar onherbergzame gebieden te voorkomen?<br />
Met andere woorden: hoe overleven filmmakers<br />
een dictatoriaal regime?<br />
In het Cinema Regained-programma, waarmee<br />
het Rotterdamse filmfestival jaarlijks in<br />
de filmgeschiedenis duikt, wordt onder de<br />
titel ‘Rediscovering the Fourth Generation’<br />
aandacht besteed aan de Vierde Generatie<br />
van Chinese filmmakers. Een generatie die<br />
het meest te lijden heeft gehad onder de ideologische<br />
grilligheid van het regime van Mao<br />
Zedong. Deze groep werd, toen ze was afgestudeerd<br />
aan de filmacademie van Beijing, in<br />
1966 geconfronteerd met de Culturele Revolutie.<br />
Die betekende een meedogenloze culturele<br />
drooglegging die tien jaar zou duren,<br />
in sommige gevallen gecombineerd met een<br />
heropvoedingsverblijf ergens op het platteland.<br />
Pas na Mao’s dood in 1976 werd de<br />
filmacademie in Beijing heropend en mocht<br />
de Vierde Generatie filmmakers eindelijk<br />
gaan doen waarvoor ze ooit opgeleid waren,<br />
zij het onder voortdurende censuur, want<br />
ook Mao’s erfgenamen tolereerden geen al te<br />
kritische noten.<br />
Cesuur<br />
Misschien juist door die lacune van tien jaar<br />
reflecteert het werk van de Vierde Generatie<br />
filmmakers nauwelijks dat van hun voorgangers.<br />
Alsof de Chinese filmgeschiedenis met<br />
hen opnieuw begon. In zekere zin is dat ook<br />
zo: het continuüm was onderbroken en meer<br />
dan generaties voor hen markeerde de Vierde<br />
Generatie een cesuur in de filmproductie.<br />
Woman Demon Human<br />
De Vierde Generatie Chinese<br />
filmmakers viel tussen wal en<br />
schip. Toen ze afstudeerden<br />
begon de allesvernietigende<br />
Culturele Revolutie en daarna<br />
werden ze internationaal overvleugeld<br />
door de Vijfde Generatie<br />
van Zhang Yimou en Chen<br />
Kaige. Het Rotterdamse filmfestival<br />
haalt de bijzondere films<br />
van deze generatie terecht uit<br />
de vergetelheid.<br />
Kim van der Werff<br />
In een andere sociaal-politieke context dan<br />
die waarin zij waren opgeleid moesten deze<br />
filmmakers zoeken naar hun eigen vormen<br />
en verhalen.<br />
Geweldige films heeft dat opgeleverd, getuige<br />
de gevarieerde selectie die is samengesteld<br />
door IFFR-programmeur Gerwin Tamsma en<br />
Shelly Kraicer, specialist op het gebied van<br />
Chinese cinema en programmeur van het<br />
filmfestival van Vancouver. Twaalf films die<br />
gemaakt zijn in de eerste periode na de hervatting<br />
van de filmproductie, eind jaren<br />
zeventig tot eind jaren tachtig. De ‘herontdekking’<br />
waarvan in de programmatitel sprake<br />
is, zal voor een groot deel van ons eerder<br />
een kwestie van ‘ontdekking’ zijn. En na die<br />
ontdekking volgt wellicht de verbazing dat<br />
we het niet eerder ontdekt hebben. Waarom<br />
klinken namen als Huang Shuqin (Woman<br />
Demon Human, 1987), Zhang Nuanxin (Sacrificed<br />
Youth, 1985) en Yan Xueshu (In the Wild<br />
Mountains, 1985) als grote onbekenden, terwijl<br />
bijna iedereen Zhang Yimou en Chen<br />
Kaige kent? Waarom is het de Vijfde Generatie<br />
filmmakers, waartoe laatstgenoemden<br />
behoren, wel gelukt om het gat in de grens<br />
te vinden? Is hun werk beter dan dat van de<br />
Vierde Generatie?<br />
Daarover kan lang gediscussieerd worden. Je<br />
zou wel kunnen stellen dat Zhang en Chen<br />
binnenlandse symboliek en thematiek hebben<br />
weten te vertalen naar universeel aansprekende<br />
verhalen die met veel esthetische<br />
bravoure verteld worden. Met name Zhang<br />
heeft een visueel vocabulaire aangelegd dat<br />
bij een groot publiek maatgevend is geworden<br />
voor de receptie van Aziatische cinema.<br />
Ook al is daar inmiddels een generatie Chinese<br />
filmmakers achteraangekomen, de Zesde,<br />
die van die esthetiek en exotiek duidelijk<br />
afstand heeft genomen.<br />
Oudere broer<br />
De tragiek van de Vierde Generatie filmmakers<br />
was dat ze al te veel tussen de wal (de<br />
Culturele Revolutie) en het schip (het filmmaken)<br />
waren geraakt om destijds internationaal<br />
aanzien te kunnen verwerven. Deze<br />
filmmakers moesten vanuit stilstand in beweging<br />
komen, met als loodzware bagage een<br />
recente, zeer gewelddadige geschiedenis<br />
waarin repressie van het individu staatskunst<br />
nummer één was. Als een oudere broer hebben<br />
zij het pad geëffend voor de generaties<br />
na hen. Zij hebben het ergst geleden onder<br />
het juk van hun strenge ouders, moesten de<br />
grenzen van hun vrijheid aftasten, zoeken<br />
naar de regels van het spel en een cinematografisch<br />
antwoord bieden op het nationale<br />
trauma dat de Culturele Revolutie had veroorzaakt.<br />
Een film juist over dat trauma is Sacrificed<br />
Youth (Zhang Nuanxin, 1985). Een intieme<br />
vertelling over een jonge studente die tijdens<br />
de Culturele Revolutie vanuit Beijing op het<br />
Chinese achterland wordt geplaatst om daar<br />
handarbeid te verrichten. De film laat met<br />
indrukwekkende totaalshots zien hoe overweldigend<br />
mooi het gebied is waar hoofdpersoon<br />
Li Chun gedwongen verblijft. Deze Li<br />
Chun, medicijnenstudente, kan slecht aarden<br />
in het afgelegen dorp in de provincie Yunan<br />
waar ze moet leven temidden van de Dai, een<br />
etnische minderheid. Haar vertwijfeling en<br />
heimwee verwoordt ze in een kalme voice-<br />
over. De altijd dreigende monotonie van zo’n<br />
bijna constante gesproken tekstlaag, wordt<br />
met grote technische beheersing weerstreven<br />
door de soepele, beweeglijke cameravoering<br />
en een gevarieerde montage. Zhang Nuanxin<br />
brengt daarmee het onderwerp dichtbij de<br />
kijker en vergroot diens betrokkenheid<br />
enorm. Je volgt de blik van Li Chun als ze<br />
een groep lokale meisjes gadeslaat die na het<br />
Pas na Mao’s dood in<br />
1976 mocht de Vierde<br />
Generatie filmmakers<br />
eindelijk gaan doen waarvoor<br />
ze opgeleid waren<br />
werk een georganiseerde flirt aangaan met de<br />
jongens van het dorp. Die blik dwaalt van de<br />
meisjes naar de jongens, weer terug naar de<br />
meisjes, blijft soms even rusten op een detail,<br />
op een gezicht, op wat de meisjes dragen.<br />
Daarmee vertelt de camera vele malen adequater<br />
wat er eigenlijk in het hoofd van Li<br />
Chun omgaat. Niet nadrukkelijk, niet hinderlijk<br />
kunstmatig, maar met een weldadige en<br />
aangrijpende vanzelfsprekendheid.<br />
Bloem<br />
Een andere film die duidelijk ingebed is in de<br />
politieke structuur van de toen recente<br />
12 <strong>Skrien</strong> februari/maart 2008 februari/maart 2008 <strong>Skrien</strong> 13<br />
Sacrificed Youth
Change language