17130/1 bpi historie_12#def

In de Marge - 25 jaar Bezinningscentrum
relatie leidde ertoe dat hij eind jaren zeventig vanuit de Faculteit der Wijsbegeerte, en
bij monde van prof. C. Sanders, de vraag kreeg voorgelegd of hij wellicht geïnteresseerd
was in de wijsgerige antropologie. ‘Daarvoor zochten ze iemand met laboratoriumervaring,
die goed thuis was in het empirisch onderzoek en die tevens een wijsgerige
studie achter de rug had.’ Lang nadenken was niet nodig. Van Olst keerde vanuit
de psychologie terug naar de Faculteit der Wijsbegeerte en kreeg een jaar de tijd om
zich te laten bijscholen. Hem werden bovendien op termijn vier medewerkers toegezegd
om het vak verder te exploreren. Die zijn er, op één medewerkster voor het verzorgen
van het onderwijs na, overigens nooit gekomen. Bezuinigingen, de beruchte
TVC-operatie in 1983 van minister Deetman vooral, gooiden roet in het eten.
Achtergrondvragen
Al tijdens zijn psychologie-periode hield Van Olst zich bezig met wat hij zelf
omschrijft als ‘achtergrondvragen’, die naar de verhouding tussen geloof en wetenschap
bijvoorbeeld, waarbij zijn brede belangstelling en met name ook zijn interesse
in de bijbelse theologie een rol van betekenis speelden. Nog vóór Van Olst zich
daadwerkelijk tot de wijsgerige antropologie bekende, schreef hij in 1977 een eerste
notitie waarin hij de noodzaak schetste van een op te richten studiecentrum, waarin
dit soort achtergrondvragen centraal zouden staan.
In deze notitie klinkt zorg door over de ontwikkelingsgang van de moderne
wetenschap, die meer en meer instrument geworden is. De groeiende specialisering
en divergentie, schrijft Van Olst, hebben geleid tot een vertechnisering van de vakwetenschappen.
Daarmee verdwijnen vragen zoals naar de maatschappelijke plaats en
invloed van een ten onrechte waardenvrij gedachte wetenschap, naar de reikwijdte van
het westerse kennen en naar de wijsgerige uitgangspunten en grondslagen daarvan,
uit beeld. Sterker nog: het westerse wereldbeeld, de hedendaagse kijk op de werkelijkheid,
blijkt in toenemende mate bepaald door de wetenschappelijke benadering.
‘Ons waarnemen en ons denken worden primair gestructureerd door logischanalytische
categorieën, door rationaliteit en abstractie,’ aldus Van Olst in zijn notitie.
En dat betekent op den duur een wezenlijke verarming van onze verhouding tot de
werkelijkheid, die onder invloed daarvan wordt gereduceerd tot wat zintuigelijk waarneembaar
is. Immers, ‘het wetenschappelijke denken is naar zijn aard een reducerend
denken.’ Daardoor komen andere, de mens ooit zo vertrouwde typen van kennen en
ervaren onvoldoende of zelfs helemaal niet meer aan bod. ‘Het mythische kennen en
de verwerking van symbolen (...) zijn ons vreemd geworden,’ constateerde Van Olst.
Al zou de zorg over deze ontwikkelingen in principe door elke universiteit
gedeeld moeten worden, hij zag juist voor de Vrije Universiteit op dit punt een
voortrekkersrol weggelegd. Tegenover de ten onrechte als waardenvrij beschouwde
wetenschap zou de VU haar principiële waardenbetrokkenheid als christelijke instel-
In de Marge - 25 jaar Bezinningscentrum
ling moeten tonen en laten zien dat het haar ernst is met een doelstelling waarin
‘het dienen van God en Zijn wereld’ centraal staat.
De notitie sloot af met enkele paragrafen waarin de taakstelling en de
organisatie van het op te richten studiecentrum geconcretiseerd werden.
Hoofdtaken zouden zijn ‘het inventariseren en het initiëren en (doen) bestuderen
van critisch onderzoek van wetenschap en cultuur’ alsmede ‘een permanente
bezinning op de vraag hoe mens en wereld behoren te functioneren’ en op de rol
die de wetenschap daarin speelt. In de uitvoering van die taak zou men zich moeten
laten leiden ‘door bijbelse indicaties over mens en wereld’ en ‘in gehoorzaamheid
aan het evangelie van Jezus Christus’. Het centrum zou grotendeels decentraal
georganiseerd moeten zijn en bestaan uit per (sub)faculteit en centrale
dienst op te richten werkgroepen, geleid door een algemeen en een dagelijks
bestuur en ondersteund door een voltijds aan te stellen, uitvoerend secretaris en
een administratieve staf.
Hij was destijds niet de enige de initiatiefnemer, vertelt Van Olst ruim een
kwart eeuw later. De bewuste notitie schreef hij in nauwe samenspraak met de wiskundige
en latere VU-hoogleraar Maarten Maurice. Maurice, inmiddels overleden,
woonde net als Van Olst in Nieuwkoop. De twee kenden elkaar bovendien uit hun
studententijd. Samen waren zij actief binnen de gereformeerde kerk in hun woonplaats.
Drijfveer daarbij was een gedeelde onvrede over de gang van zaken in de
gereformeerde kerken. Ze wilden af van de theologische franje die langzamerhand
het zicht op het wezenlijke van de christelijke religie had ontnomen. Terug naar de
bron, was de gedachte waarvoor Van Olst later de term ‘herbronning’ zou munten,
op zoek naar, onder meer, de joodse achtergrond van het christendom.
Min of meer uit liefhebberij begonnen zij in hun vrije tijd aan een studie
bijbelse theologie, waarvan de resultaten werden ingezet bij de leerhuisactiviteiten
die zij in hun eigen gemeente organiseerden. Samen met de specifieke
belangstelling van Van Olst voor liturgische vernieuwing – een belangstelling die
hij overigens deelt met zijn echtgenote, die kerkmusicus is – verklaart dat waarom
‘leerhuis en viering’ vaste elementen zouden worden in het latere Bezinningcentrumprogramma.
Het wetenschappelijke kennen was, zoals de notitie van 1977
immers al meldde, in de ogen van de initiatiefnemers te beperkt om recht te doen
aan de volle breedte van de menselijk ervaringsmogelijkheden. ‘Liturgie, als
onderdeel van de esthetiek, is óók een ervaringsdimensie,’ aldus Van Olst nu.
‘Ook het gereformeerde geloofsleven ging al te zeer gebukt onder de alleenheerschappij
van de ratio, en was daardoor voor veel mensen volstrekt ontoegankelijk
geworden. Wat ik behalve in de wetenschap, vooral ook in de gereformeerde theologie
miste, was de spiritualiteit.’
6 7