17130/1 bpi historie_12#def

In de Marge - 25 jaar Bezinningscentrum
Toets aan de poort
De ideeën van Maurice en die van Van Olst over de doelstelling van de VU en de
wenselijkheid van een nadere uitwerking ervan, kwamen aardig overeen. Het lag
dan ook voor de hand dat, toen Maurice gevraagd werd toe te treden tot de
Werkgroep Doelstelling, ingesteld in het voorjaar van 1974, hij als voorwaarde stelde
dat ook Van Olst daarin zitting nam. Ook de theoloog D.C. (Dick) Mulder werd
lid van de werkgroep. Hij kwam uit de zending en via zijn bemoeienis werd het contact
tussen de VU en de Wereldraad van Kerken verstevigd.
De ontstaansreden van de werkgroep is voor een deel te vinden in een
senaatscongres, gehouden in 1968, waar bestuurderen en andere betrokkenen bij
de VU zich bogen over de vraag naar het christelijke van de VU. Bij een vaste benoeming
diende men in te stemmen met de doelstelling van de VU. Maar wat betekende
dat? Er waren geen programmatische implicaties zodat instemming vaak als formaliteit
ervaren werd, maar ook als uitsluiting van hen die niet konden instemmen
en soms meer getalenteerd waren. Bovendien werd er op bestuurlijk niveau nogal
verschillend gedacht over de rol van de doelstelling. Sommigen spraken over ‘reformatorische
wetenschapsbeoefening in georganiseerd verband’.
‘Ik heb,’ zegt Van Olst nu, ‘daar altijd grote moeite mee gehad, want ik
wist niet wat dat was, “reformatorische wetenschapsbeoefening”. Ik weet het nog
steeds niet. Toen heb ik een brief aan de curatoren geschreven met de vraag of ze
nog eens wilden toelichten wat ze onder “reformatorische wetenschapsbeoefening”
wensten te verstaan. Op die brief heb ik nooit antwoord gekregen. Ze zaten er blijkbaar
zelf ook mee in de maag.’ Gevolg was wel dat er door al die discussies over
het karakter van de VU een commissie in het leven werd geroepen, die op haar
beurt adviseerde een permanente commissie op te richten; een commissie die zich
op vragen rond de doelstelling zou concentreren.
Dat werd de Werkgroep Doelstelling van de Universiteitsraad. De urgentie
ervan was inmiddels nog vergroot als gevolg van de veranderingen die de VU begin
jaren zeventig had doorgemaakt. De volledige financiering door de overheid was er
een van. Het was zeker een blijk van erkenning. De VU zag zich als instelling voor
wetenschappelijk onderzoek en onderwijs eindelijk ook door de buitenwacht
beschouwd als gelijk- en volwaardig. Er kwam een einde aan het isolement en er kon
voortaan voluit worden deelgenomen aan de internationale wetenschapsbeoefening.
Toch was er een keerzijde. De uitgroei tot volledige universiteit maakte
tegelijk een eind aan het unieke en bijzondere gegeven van een universiteit die
sinds haar oprichting bijna een eeuw lang uit particuliere middelen was gefinancierd,
en die zich al die tijd verzekerd had geweten van de haast onvoorwaardelijke
steun en de belangstellende betrokkenheid van het gereformeerde volksdeel. Maar
ook de democratiseringsgolf die de VU, net als haar zusterinstellingen, in diezelfde
In de Marge - 25 jaar Bezinningscentrum
periode overspoelde, maakte dat de zij een universiteit als alle andere dreigde te
worden. Om iets van het bijzondere karakter voor de toekomst te behouden en
ernst te blijven maken met haar bijzondere status en identiteit als christelijke instelling,
kwam een Werkgroep Doelstelling dus goed van pas.
De werkgroep heeft zich noodgedwongen voornamelijk bezig gehouden
met de rol van de VU-doelstelling in het aanstellings- en benoemingsbeleid. Dat
was, vonden Maurice en Van Olst, wel belangrijk maar feitelijk marginaal en dus bij
lange na niet genoeg. Het ging immers niet alleen om een toets aan de poort om te
bezien of een aspirant-medewerker levensbeschouwelijk wel uit het juiste hout
gesneden was, maar om de vraag hoe de beoogde ‘bijbelse mens- en wereldvisie’
van invloed zou kunnen zijn op de wetenschapsbeoefening aan de VU. Maar op een
permanente en diepgaande bezinning op inhoud en uitwerking van de doelstelling
was de werkgroep zelf uiteraard niet toegesneden.
Voor de meeste VU-bestuurders hoefde die inhoudelijke verdieping eigenlijk
niet zo nodig, herinnert Van Olst zich. ‘Die zagen de doelstelling toch in de eerste
plaats als een handig middel om zich de CPN-sympatisanten onder studenten en medewerkers
– en dat waren er nogal wat in die tijd! – van het lijf te houden. Wij beschouwden
dat als misbruik van de doelstelling. Iedereen die zegt zich te willen inzetten voor
het behoud van het bijzondere karakter van de VU, moet je op zijn woord geloven,
vonden wij. Je ging ervan uit dat niemand er nou echt op uit was om de zaak te belazeren.
Je neemt pas maatregelen als het tegendeel blijkt.’ Bovendien was er wel erg weinig
begrip voor wat studenten nu werkelijk bewoog. ‘De gangbare werkwijze had nóg
een groot nadeel,’ benadrukt Van Olst. ‘Instemming met de doelstelling werd op deze
manier eigenlijk tot een strikte privé-aangelegenheid gedegradeerd en niet langer beschouwd
als bindende factor in het doen en laten van de universitaire gemeenschap.’
Grensgebieden
De werkgroep wist van geen wijken. ‘Een doelstelling die niets anders is dan een
selectiemiddel, waar je alleen maar je handtekening onder hoeft te zetten, waarmee
de kous verder af is, vonden wij onacceptabel. Wij wilden de doelstelling zien als een
program van actie, niet als een dode letter.’ Het eerste publieke pleidooi voor het
oprichten van een bezinningscentrum – een studiecentrum dat zich volledig zou kunnen
wijden aan een antwoord op de vraag hoe de doelstelling om te vormen tot een
programmatisch gegeven dat relevant is voor de wetenschapsbeoefening aan de VU –
kwam in 1976 vanuit de werkgroep. Na Van Olsts notitie uit november 1977 heeft het
nog anderhalf jaar geduurd voor de Universiteitsraad, het inmiddels ingestelde democratische
bestuursorgaan waarin alle geledingen binnen de universiteit vertegenwoordigd
waren, de oprichtingsplannen goedkeurde. De formele oprichting van het
Bezinningscentrum vond in april 1979 plaats. Operationeel werd het centrum in het
8 9