17130/1 bpi historie_12#def

More documents

Recommendations

Info

In de Marge - 25 jaar Bezinningscentrum najaar van datzelfde jaar, toen de eerste twee medewerkers – Wim Haan als beheerder gevolgd door Bert Musschenga als hoofd van het centrum – in dienst kwamen. Grensgebieden tussen wetenschap, cultuur en levensbeschouwing op een academisch verantwoorde wijze in kaart brengen, dat zagen de initiators als belangrijkste opdracht. ‘Idealiter,’ zegt Van Olst, ‘zouden de faculteiten dat zelf hebben moeten doen. Maar die hadden daar gewoon de tijd en de expertise niet voor.’ Er was nóg een reden, waarom het eigenlijk beter was geweest als de faculteiten zelf die raakvlakken geëxploreerd hadden. Het gevaar was namelijk groot dat het Bezinningscentrum een alibifunctie zou krijgen: een mooie aanleiding voor de faculteiten om zich niet zelf, of niet meer, met dergelijke achtergrondvragen bezig te hoeven houden. Hoewel het Bezinningscentrum zelf ook onderzoek zou gaan doen, werd het centrum daarom in eerste instantie gedacht als een ontmoetingscentrum voor faculteiten; een plek bedoeld om de faculteiten te prikkelen, te stimuleren en te inspireren tot het stellen van vragen die anders wellicht niet aan de orde zouden komen. ‘Het BC,’ schreef Musschenga, kort na zijn aantreden als hoofd van het nieuwe centrum, ‘is de luis die de universiteit op haar eigen pels heeft losgelaten: het neemt de fakulteiten geen werk uit handen, maar probeert de mensen in de fakulteiten te overtuigen van de noodzaak om zich met bepaalde vragen bezig te houden; met vragen rond de aard en de reikwijdte van wetenschappelijke kennis, rond de verhouding geloof en wetenschap, rond de plaats van de wetenschap in de (wereld)samenleving en de betekenis van de universiteit voor de kultuur.’ Van Olst, terugblikkend: ‘Ik denk dat we toen wat al te idealistisch en optimistisch zijn geweest. Geen alibifunctie, akkoord, maar de facto ontwikkelde het Bezinningscentrum zich toch van een gesprekscentrum met een onderzoeksfunctie tot een onderzoekscentrum met een gespreksfunctie.’ Visitekaartje Kortom, de werkelijkheid bleek weerbarstiger en minder maakbaar dan gedacht. En de werkzaamheden waartoe het Bezinningscentrum de faculteiten poogde te stimuleren, werden door veel wetenschappers én bestuurders toch gezien als een taakverzwaring, want niet behorend tot de kernactiviteiten waarin men toch vooral wilde uitblinken. Ook de leerhuizen, die voor Van Olst een spilfunctie hadden in het geheel, sloegen binnen de civitas minder aan dan verwacht. ‘Telden we in het begin nog zo’n vijftig bezoekers per bijeenkomst, na een jaar was het afgelopen. Met de gesprekskringen die vanuit het Bezinningscentrum werden opgezet ging het op een enkele uitzondering na – bijvoorbeeld de kring rond het thema ‘natuurwetenschap en theologie,’ die lang actief is gebleven – niet veel anders. Van al die mensen aan de VU bleek maar een zeer klein deel bereid mee te doen aan onze activiteiten. Wij zagen daar dan ook telkens dezelfden opduiken. Het liep dankzij een paar enthousiastelin- In de Marge - 25 jaar Bezinningscentrum gen, zoals antropoloog Hans Tennekes en universiteitspastor Seth Boonstra – beiden overleden – die hielpen de zaak draaiend te houden.’ In zo’n geval moet je realistisch zijn, aldus Van Olst. ‘Wij hebben er daarom voor gekozen met ons eigen onderzoek in ieder geval kwaliteit te leveren. Want dat werd al spoedig ons visitekaartje, niet alleen binnen maar ook buiten de VU. Het gaf voldoening te constateren dat andere universiteiten er blijk van gaven het de moeite waard te vinden wat wij deden.’ Dat de als stimulans bedoelde initiatieven uitgerekend aan de VU zo weinig weerklank vonden, heeft hem wel gestoken, maar eigenlijk niet verbaasd. ‘Een universiteit is een instelling voor wetenschap, maar ook voor cultuur. Dat laatste is met name aan de VU altijd vergeten. In onze studententijd ergerden Maarten Maurice en ik ons al aan het feit dat cultuur aan de VU ver te zoeken was. Het werd er beschouwd als overbodige luxe, dat maar afleidde van waar het werkelijk om ging. Ik zie dit als een groot gemis dat helaas diep in het gereformeerde leven verankerd blijkt. Dat is ook niet zo verwonderlijk. De Reformatie is een typisch product van de Renaissance en maakt daarmee deel uit van de verstandscultuur, waarin de mystiek het tegen de ratio heeft moeten afleggen. Daarom hebben wij in het protestantisme ook nooit spiritualiteit van enig kaliber gehad.’ Van Olst zou Van Olst niet zijn geweest als hij zich bij deze nederlaag had neergelegd. ‘Om die verloren gewaande spiritualiteit weer op het spoor te komen moet je studeren,’ zegt hij. Dat was de reden waarom hij enige tijd na zijn aantreden als wijsgerig antropoloog aan de Faculteit der Wijsbegeerte een werkgroep ‘Wijsbegeerte en spiritualiteit’ oprichtte om cursussen te verzorgen.Zijn collega-filosofen meenden aanvankelijk dat de belangstelling snel zou verflauwen, maar de werkgroep bestaat nog steeds en inmiddels hebben zo’n achthonderd belangstellenden de driejarige deeltijdscursus geheel of gedeeltelijk gevolgd. ‘Dat is een bewéging geworden!’ lacht Van Olst. De werkgroep organiseert ook, tegenwoordig onder auspiciën van VU-podium, jaarlijks een veelbezocht symposium. ‘Er is blijkbaar ontzettend veel behoefte aan.’ Van Olst wijst erop dat aan deze opzet hetzelfde model ten grondslag ligt als aan het Bezinningscentrum: ‘Er moet eerst gestudeerd worden en constante interactie zijn tussen onderzoek en onderwijs, en dán pas het gesprek daarover. Alleen praten is niet genoeg. Er moet iets substantieels aan inzicht zijn dat kan inspireren en dat, bij wijze van brandstof, mensen in beweging kan zetten.’ Het lijkt symbolisch dat bij de oprichting van het Bezinningscentrum juist tegen dit principe enig verzet rees bij de toenmalige bestuursvoorzitter van de VU, Harry Brinkman. Van Olst citeert: ‘“Gaan jullie dat gesprek nou maar aan”, zei Harry. “Dat studeren doen wij wel.” Onzin natuurlijk. Want de dingen die wij wilden bestuderen, kwamen aan de VU helemaal niet aan de orde. Gelukkig viel er met Harry wel te praten. Maar er waren 10 11
In de Marge - 25 jaar Bezinningscentrum anderen in de VU-top die dat gedoe van ons eigenlijk maar flauwekul vonden.’ Blaise Pascal Het geringe enthousiasme van de besturende colleges is Van Olst – hij zegt het eerlijk – ‘dik tegengevallen’. Hij wijt het aan een merkwaardige mix van gebrek aan durf en visie én een tekort schietende realiteitszin, dat wil zeggen: het ontbreken van inzicht in wat er werkelijk aan de hand was in wetenschap, cultuur en samenleving. Het is er, vindt hij inmiddels vanaf de zijlijn, in de loop der jaren niet veel beter op geworden. Is dat wellicht het gevolg van dat eeuwige VU-dilemma om enerzijds, vanuit een soort historisch gegroeid minderwaardigheidscomplex, als universiteit voor vol te willen worden aangezien en anderzijds het idee van een bijzondere, een eigen identiteit coûte que coûte te willen blijven koesteren? ‘Daar zijn ze aan de VU heel dubbel in, ja.’ In hoeverre dubbelheid de oorzaak is geweest van het feit dat een ander initiatief van Van Olst door het College van Bestuur van de VU getorpedeerd werd, valt niet met zekerheid vast te stellen. Maar zijn plan om een Pascal Academie op te richten met de achterban van de VU-vereniging als primaire doelgroep en de VU als uitvalsbasis, redde het niet. In dat plan, genoemd naar de Franse filosoof die zich als eerste diepgaand bekommerde om de problematische relatie tussen geloof en wetenschap, herkennen wij de wetenschaps-, cultuur- en godsdienstkritiek die in de jaren zeventig ook al ten grondslag lagen aan het idee voor een Bezinningscentrum. Maar anders dan dit studiecentrum, dat een hervorming van de wetenschapsbeoefening als speerpunt had, zou de Pascal Academie zich, blijkens een interne notitie uit 1996, richten op al degenen binnen maar vooral ook buiten de universiteit, die zich zorgen maakten over de ‘ongewoon problematische verhouding tussen geloof en moderne, seculiere cultuur’. Het accent lag op een hernieuwde kennisname van de vergeten oorsprong van de christelijke cultuur als bron van een nieuwe inspiratie; ‘herbronning’ dus. Het bleef bij een plan, hoe doordacht, beargumenteerd en uitgewerkt ook. Het College van Bestuur van de VU zag er niets in. ‘Dat viel ook wel te verwachten,’ constateert Van Olst wat cynisch achteraf, ‘maar dat de Vereniging waarvoor het plan toch in eerste instantie ontwikkeld was en die ook nauw betrokken was geweest bij de voorbereidingen, toen niet heeft doorgezet, vond en vind ik teleurstellend. De Vereniging had ook zonder de VU zo’n Pascal Academie kunnen opzetten, maar heeft zich laten gezeggen door het College van Bestuur.’ Anders van opzet, zij het wel op dezelfde basisgedachte geïnspireerd, mag het wellicht een kleine genoegdoening heten dat het geesteskind van Maurice en Van Olst, het jubilerende Bezinningscentrum, inmiddels de naam draagt van de spirituele Franse denker. Het centrum werd kortelings omgedoopt in ‘Blaise Pascal Instituut’. Gert J. Peelen (1947) is (godsdienst)socioloog en journalist en programmacoördinator bij VU-podium. Aandachtsgebieden In de Marge - 25 jaar Bezinningscentrum Natuurwetenschap en levensbeschouwing Jan J. Boersema Het was van meet af aan de bedoeling dat het BC zich intensief zou gaan bezighouden met vragen rond de verhouding tussen natuurwetenschappen en theologie. Was het tot na de Tweede Wereldoorlog vanzelfsprekend dat christelijke we-tenschappers wetenschappelijke inzichten afwezen die niet strookten met ideeën en voorstellingen die men als wezenlijk bijbels en christelijk beschouwde, in de jaren vijftig werden die vanzelfsprekendheden ter discussie gesteld door met name de bioloog prof.dr. J. Lever met zijn Creatie en Evolutie. Lever beweerde dat niet het scheppingsgeloof als zodanig, maar de interpretatie daarvan met behulp van middeleeuwse categorieën en denkbeelden, strijdig was met de moderne evolutietheorie. In de eerste jaren van het bestaan van de in 1981opgerichte studiegroep ‘Natuurwetenschappen en Theologie’ concentreerden de gesprekken zich vooral op de vraag naar de verhouding tussen natuurwetenschappelijke en theologische of geloofsinzichten. Deze studiegroep van natuurwetenschappers, theologen en filosofen stond onder het inspirerende voorzitterschap van de wiskundige Maarten (prof.dr. M.A.) Maurice en werd bijgestaan door de enige studiesecretaris in die tijd Bert (dr. A.W.) Musschenga. Wat was de relatie tussen natuurwetenschappen en theologie? Of hoe moest die zijn? Was er idealiter een convergentie in inzichten? Vulden ze elkaar aan? Of raakten ze elkaar eigenlijk niet? Moest het gesprek tussen beide het karakter van een dialoog tussen gelijke partners zijn of was het terecht dat een de voorwaarden bepaalde? Een aantal ideeën die in de groep besproken werden, kwamen terecht in bijdragen aan een speciaal nummer van het Gereformeerd Theologisch Tijdschrift (jaargang 1986) dat geheel door de groep werd gevuld. Daarnaast verscheen in hetzelfde jaar vanuit de groep het boekje Schepping en evolutie. Het creationisme een alternatief? Via de studiegroep heeft het BC ook een actieve rol gespeeld bij de vorming van een Europees netwerk dat in 1986 in Loccum (BRD), de eerste European Conference on Science and Religion 12 13
Page 1 and 2: IN DE MARGE tijdschrift voor vraye
Page 3 and 4: Van de redactie Beste lezer! In de
Page 5 and 6: In de Marge - 25 jaar Bezinningscen
Page 7: In de Marge - 25 jaar Bezinningscen
Page 19: In de Marge - 25 jaar Bezinningscen

17130/1 bpi historie_12#def

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?