nr. 4 - KGK Deinze

3485
K.G.K. NODIGT UIT
i.s.m Davidsfonds - Deinze
Willemsfonds - Deinze
Canteclaer - Deinze
op 12 december 2006
om 20 u
in het Museum van Deinze en
de Leiestreek
voor een voordracht met powerpoint van
prof. em. dr. Stefaan Top (K.U.L)
over “ Traditionele en moderne verhalen” met
bijzondere aandacht voor sagen
naar aanleiding van zijn recente publicatie
“Op verhaal komen. Oost-Vlaams sagenboek”
Om de “couleur locale” te accentueren zullen enkele verhalen “Verteld langs
Oost-Vlaamse Leiekant” verzameld en van commentaar voorzien door Tony
Vanhee” in het jaarboek 2000 van KGK voor u gebracht worden door de
woordkunstenaars van “Vooruit!”, Eline Goetgeluk en Tim Verleyen.
De toegang is gratis.
Er zullen exemplaren van het Oost-Vlaams sagenboek tegen gereduceerde prijs
voorhanden zijn.
Wij heten u van harte welkom

3486
2061. Paul HUYS (nr. 461) : Vleesderven anno 1623: een proces tegen de baljuw van de
Heerlijkheid ter Leistraete in Zeveren
In het oude Bisschoppelijk Archief, bewaard in het Rijksarchief te Gent 1 , bevindt zich een
klein bundeltje betreffende een proces voor burgemeester en schepenen van Zeveren, anno
1623, waarbij ene Jooris Ghyselinckx, baljuw van de heerlijkheid ter Leystraete aldaar 2 ,
beschuldigd wordt van een overtreding op de (kerkelijke) wet van het vleesderven. Zijn
aanklager is zijn eigen ambtsgenoot, Gillis Boelaert, baljuw van de heerlijkheid en parochie
van Zeveren zelf.
Jooris Ghyselinckx heeft op zaterdag 21 mei 1622 (een dag van verplicht vleesderven),
onderweg zijnde naar Brugge, in een herberg een stuk hesp uit zijn knapzak opgegeten.
Een klein jaar later, op 16 maart 1623, stelt baljuw Boelaert een “memorie” op om de
overtreder te “calengieren” (in staat van beschuldiging te stellen). De formulering van de
aanklacht luidt dat Ghyselinckx heeft “zitten heten (sic) hespenvlees ten huuse van
Jac(ob)us Temmerman te Moerbrugghe met haerl(ieden) gheselschip up eenen zaterdach,
breeder bij heessche (= eis) te doceren”; Ghysenlinckx wordt gedagvaard “te compareren
voor schepenen der heerlichede (van Zeveren) jeghens zaterdach den 1a appril 1623 om hu
te comen verantworden up den heesch die ic tot huwen laste maken zal”. Uit de eis zelf, dd°
10 april daaropvolgend, maken we op dat de confrontatie met de beschuldigde inderdaad
heeft plaats gehad. De aanklacht luidt nu, preciezer omschreven, dat Ghyselinckx,
“commiterende daerbij niet alleene schandael, nemaer dat erger is, heeft andere lieden oock
ghemovert (= aangezet) ende ghepersuadert (= overtuigd) dat zij van ghelijcken hebben
gedaen ende met hem up eenen verboden dach vleesch gheëten”. Waarop de dader ter
verontschuldiging aanvoert dat hij “onbedacht ende bij drancke” was, waardoor zijn “mesus
(= misdrijf, overtreding) moet beoordeeld worden als “excusable te wesen”, des te meer daar
“hij verweerdere ende zijne ouders altijdt ghereputeert sijn gheweest voor goede catholicke
persoonen”.
Twee dagen later, op 12 april 1623, wordt hij door de schepenbank van Zeveren veroordeeld
om in het openbaar blootschoofds om vergiffenis te vragen en moet een drievoudige boete
betalen: 60 pond parisis voor de lokale heer, 20 pond parisis voor de kerk en 20 pond parisis
voor de armen(dis) van Zeveren, of in totaal honderd pond parisis.
Blijkbaar werd toen met de kerkelijke wet op het vleesderven helemaal niet gelachen… Een
halve eeuw na het Concilie van Trente was de katholieke Contrareformatie volop aan een
heroveringsoffensief bezig en de gewone gelovige kreeg dit duidelijk te merken.
* * *
Terloops, in verband met de buurparochie Vinkt: op 12 mei 1627 werd daar door ene Daniel
van Noordeghem plechtig het protestantse geloof afgezworen 3 . Een gebeurtenis zoals deze
past in precies diezelfde tijdscontext van contrareformatorische bekeringsijver, streven naar
geloofszuiverheid en stipte naleving van de kerkelijke voorschriften.
1. Rijksarchief Gent, Bisdom, nr. B.2123/ 3 (invent. Gysseling, nr. 36.847). Het dossier bevat 4
documenten, resp. de memorie (16.03), de eis (10.04), en twee extracten uit de ferieboeken
(beide van 12.04.1623).
2. Zie P. HUYS, “De herberg ‘De Spaanse Kauwe’ en de heerlijkheid Ter Leyestraete”, in: K.O.K.-
Jaarboek 59 (1992), blz. 329-344.
3. Rijksachief Gent, Bisdom, nr. B.2120/ 2 (invent. Gysseling, nr. 36.419).

3487
2062. W. JONCKHEERE : Opsporing verzocht
Via mevrouw Agnes De Clercq- Dhondt uit Astene kregen we de foto in handen van een niet
geïdenificeerde jonge wielrenner. ²
Kent iemand nog deze triomferende Flandrien ? Het is een “Photo Claerhout Deinze” en het
zou een portret zijn van een zekere Jules De Waele, alias “Jullie Walle”. De foto is
waarschijnlijk genomen rond 1925.
Dank bij voorbaat voor uw reactie.
2063. Paul HUYS (nr. 462) : Over de ruzie(s) tussen baljuw Jan de Lantsheere en
Amman Pieter van Coppenolle in Grammene (1706-1713)
Op 24 augustus 1711, ’s avonds, werd de baljuw van Grammene, Jan de Lantsheere,
verradelijk geaggresseerd en vrij zwaar gekwetst door twee aanvallers, m.n. Pieter Van
Coppenolle 1 , de amman van Grammene, en door Joannes Vermandele, schepen van
hetzelfde dorp, volgens het procesdossier 2 “waerschijnelijck vuijt vindictie (= uit wraak) van
dat hij bailliu bij ordonnance vanden Hove ende alsoo bij nootwendigh debvoir vande fonctie
van sijn officie heeft moeten afhaelen (= beslag leggen op) de coeijen van Lieven van
Coppenolle, broeder vanden voornoemden Pieter”.
* * *
Een wraakactie dus, maar eigenlijk boterde het al een hele tijd niet tusssen de amman en de
baljuw van Grammene. Uit een ander dossierstuk in hetzelfde archiefbundel weten we
immers dat er al eerder eens, nl. vijf jaar vroeger, een aanvaring tussen die twee was
geweest. Op zondag 18 juli 1706 had Pieter van Coppenolle, gewapend met een “greep” of
“rieck”, Jan van Lantsheere aangetroffen op een korenstuk bij een elzenhaag en hem
verweten: “Ghij sijt eenen coorendief ende eenen prochiedief van over dertich jaeren” (N.B.
Jan de Lantsheere was in 1706 precies 36 jaar oud en dus dertig jaar eerder een knaapje
van zes…). Concreter is wel de beschuldiging: “Ghij hebt ghestolen uijt het sterfhuijs van
Jan Vermandele dertich ponden grooten” (in een andere getuigenverklaring is zelfs sprake
van veertich ponden). Pieter van Coppenolle zou ook nog gezegd hebben: “Het spijt mij dat
wij sulcke dieven op ons prochie hebben” en – wat later – “Indien ick noch eens moet
commen, het is voor ul. Leven”. Op die onverholen doodsbedreiging had Jan de Lantsheere
klacht neergelegd en als gevolg daarvan werd een gerechtelijk vooronderzoek gehouden.
Die “informatie preparatoire, ter causen het slaen ende d’injuriën naergheseijt bij Pieter van
Coppernolle (sic) aen Jan de Lansheere (sic) fs. Daneel” werd voorgezeten door jonkheer (?)
Adam Lindau, plaatsvervangend baljuw, in de aanwezigheid van Roelandt vander Meersch
en Roelandt Vermandele, “leenmannen vande prochie, heerlijckheijt ende leenhove van

3488
Grammene”. Een viertal getuigen 3 werden gehoord en het is uit hun verklaringen dat wij het
bovenstaande verhaal hebben gereconstrueerd. (Maar we weten niet welke afloop dit
incident voor de betrokkenen heeft gehad.)
* * *
Uit weer een ander dossierstuk in hetzelfde bundel weten we echter wel, dat ook Jan van
Lantsheere zelf geen onschuldig doetje geweest is. Drie jaar later (hij is intussen baljuw van
Grammene geworden) immers, op 8 september 1709, pakt hij op een zeer brutale wijze, en
blijkbaar helemaal onterecht, een schaapherder aan. Hij wordt, wegens machtsmisbruik in
de uitoefening van zijn ambt, hiervoor op het matje geroepen door de procureur-generaal
van Vlaanderen. De aanklacht luidt dat “hij hem vervoordert heeft op publicque straete met
sijnen stock vehementelijck te slaen Charles Grijp, welckdanighe faitelijcke injuriën meer
strafbaer sijnde in persoonen van fonctie, aen wie het incombeert de gheoppresserde selfs
voor te staen”.
Uit de getuigenverklaringen 4 kunnen we het volgende scenario reconstrueren:
De baljuw, met zijn wagen terugkomende uit Nazareth, heeft op het dorpsplein van
Grammene “vinden staen Carles (sic) Grijp, schaper, woonende binnen de selve prochie,
met sijn cudde schappen”. Dat zint hem blijkbaar niet en hij begint de schaapherder
“meenighvuldighe injuriën nae te segghen”, onder meer “dat hij den meessten holligaert (=
olijkaard, schurk) ende dief (is) diemen soude vinden in het lant”. De schaapherder reageert
niet en dat irriteert de baljuw zodanig, dat hij Grijp heeft “bij den haere ghenomen ende hem
gegeven meenighvuldighe stockslaeghen, jae selfs … soo ghetreckteert, dat hij hem heeft
ghesmeten een wonde bij de hooghe (= het oog), loopende vanden bloede, segghende
ghedurigh dat den selven Grijp maer eenen dief, eenen hollikaart ende schelme was”. De
baljuw had zijn slachtoffer zo erg aangepakt “dat de ommestaenders den selven Grijp
hebben moeten verlossen uijtten handen vanden selven baljuw.” Als Grijp naderhand zelf
moest gaan getuigen over wat hem was overkomen, was “sijn slincker ooghe noch heel blau
vande stockslaeghen”…
* * *
Maar terug nu, eindelijk, naar de gebeurtenissen van augustus 1711, toen baljuw Jan de
Lantsheere omstreeks 10 uur ’s avonds – na bezoek aan de herberg van Joseph de Meijere
binnen Grammene – onverhoeds werd aangevallen door amman Pieter van Coppenolle.
Deze had uit een haag van de weduwe Van Auderogghe “ghetrocken eene dicke persse ofte
tuijnstaecke” en daarmee zijn slachtoffer een slag achter op het hoofd gegeven, waardoor
die ter aarde viel. Toen hij al neerlag was ook Vermandele hem met een stok te lijf gegaan
en had hem meerdere slagen gegeven in zijn zijde. Een drietal ooggetuigen 5 , die met Jan de
Lantsheere in de herberg hadden zitten drinken, verklaren later dat zij – om verder onheil te
verhinderen – in deze kloppartij tussengekomen zijn en dat zij de baljuw hebben
rechtgeholpen en hem naar het huis van de weduwe Auwerogghe hebben gebracht. ’s
Anderendaags werd de baljuw “gevisiteert” en verzogd door de Deinse chirurgijn Frans
Cuvelier 6 .
De beide daders worden – op klacht van baljuw de Lantsheere – ter verantwoording
geroepen voor de Raad van Vlaanderen (op 10.09.1711; de “tichten” tegen hen worden op
18.09.1711 opgesteld). Na verschijning mogen ze naar huis terug, op borgstelling. Voor de
schepenen van Sint-Eloois-Vijve wordt van die borgstelling akte opgemaakt : het is Joannes
Coppernolle (sic) fs. Pieters, wonende te Grammene, die zich borg stelt zowel voor amman
Pieter van Coppenolle als voor schepen Jan Vermandele, voor de som van honderd guldens
elk.
Welk vonnis in deze zaak is uitgesproken, is ons niet bekend. Het laatste document in het
dossierbundel dateert van 17 mei 1713, toen de staat van de gerechtskosten van dit proces
werd opgesteld. Het heeft Pieter van Coppenolle alvast zijn job niet gekost, want ook in
1715 was hij nog amman. En (onze?) Jan Vermandele (of een naamgenoot?) was amman
van Grammene in de jaren 1720-1725.

3489
1. Over dezelfde amman Pieter van Coppenolle hebben we in het KG.K.-Contactblad (jrg. 2006)
eerder al twee bijdragen geschreven, getiteld resp. “De amman van Grammene mishandeld in de
uitoefening van zijn ambt (1698) en “Over Pieter van Coppenolle, amman van Grammene (1715)”.
2. Rijksarchief Gent, Raad van Vlaanderen, nr. 22713. Het hoofddossier betreft de agressie
gepleegd op baljuw Jan de Lantsheere in aug. 1711, maar er zijn twee retroacta toegevoegd, met
betrekking tot twee eerdere gevallen waarbij Jan de Lantsheere was betrokken, resp. in 1706 (het
eerste treffen tussen hem en Pieter van Coppenolle) en in 1709 (optreden van Jan de Lantsheere
tegen schaapherder Charles Grijp). De omschrijving van dit dossier in J. Buntinx’ “Inventaris van
het Archief van de Raad van Vlaanderen” (dl. 4, blz. 273, nr. 22713) is onvolledig en daardoor
incorrect.
3. Twee Grammenaars en twee Gottemnaars worden in deze zaak gehoord:
- Joannes de Bo fs. Jan, ± 24 j. oud, wonende in Grammene;
- Pieter Wittevronghele fs. Pieter, ± 21 j. oud, ook inwoner van Grammene;
- Joos Claus fs. Joos, ± 29 j. oud, schepen van Gottem;
- Janneken de Poortere fa. Joos, ± 22 j. oud, inwoonster van Gottem.
4. O.m. door Livinus Hauwenrogghe fs. Joos, ± 21 j. wonende te Grammene met zijn ouders, en
door Joannes Verkinderen fs. Niclays, tussen 24 en 25 jaar oud, wonende bij zijn vader, “doende
het vannemeuleken (?) op de prochie van Heule”. Deze beide getuigen zijn ongeletterd (zij
ondertekenen met een “mercq”).
5. Op 27 oktober 1711 (twee maand na de feiten dus) worden hierover verhoord:
- Jan Gordein fs. Frans, ± 50 jaar oud, strodekker in Grammene;
- Jan Maes fs. Pieter, ± 40 jaar oud, landman te Grammene;
- Pieter Semaes fs. Willems, ± 33 jaar, paardenknecht van baljuw Jan de Lantsheere.
6. Zie K.G.K.-Jaarboek LXX (2003), blz. 83. Chirurgijn Cuvelier was herhaaldelijk schepen en
burgemeester van Deinze.
2064. Willy JONCKHEERE : Opsporingsresultaat
Sinds kort heeft de Stedelijke Cultuurdienst een mooie brochure samengesteld “Beeldig
Deinze. Een tocht door Deinze langs standbeelden en monumenten”. Bij de 33 voorgestelde
kunstwerken werd ook het ‘Oorlogsmonument Astene’ opgenomen.
Bij de voorbereiding werd de vraag gesteld wanneer de Deinse beeldhouwer Antoon Van
Parys dit monument voor de oorlogsslachtoffers van WO I gerealiseerd had.
In de KOK-uitgave “Twee generaties beeldhouwers Antoon en Luc Van Parys”(1995), van de
hand van Piet en Karel Cassiman, wordt het werk vermeld (p. 15), evenwel zonder datering.
Nazicht door stadsarchivaris Eva Devooght in de verslagen van de Astense gemeenteraad
of schepencollege leverde geen resultaat op.
Gezien de aard van het werk, - hulde brengen aan de gesneuvelden uit Astene in WO I
(1914-1918) -, konden we wel een approximatieve datum vooropstellen: ergens in de loop
van 1919, ten laatste begin 1920.
Enkele maanden na deze vruchteloze opsporingen kreeg ik, via bemiddeling van KGK-lid
Leo Leroy, een aantal documenten onder ogen van zijn grootvader, August Leroy, die in de
bewuste periode burgemeester te Astene was.

3490
En daar kwam plots dit mooie documentje uit de lucht gevallen: een eigenhandig
geschreven, ondertekend en gedateerd stuk, waarin Ant. Van Parys erkende 1850 bef.
ontvangen te hebben “voor eene kunst herdenkingsplaat aan de gesneuvelde der gemeente
aldaar opgericht”.
Datum 10 december 1919.
Opsporing volbracht.
2065. Paul HUYS (nr. 463) : De Amman van Grammene mishandeld in de uitoefening
van zijn ambt (1698)
Op 24 augustus 1698 reed ene Jacques Galle met paard en kar door Grammene om een
partij vruchten te vervoeren. Hij werd staande gehouden door de amman van ter plaatse,
Pieter van Coppenolle 1 , die beslag wilde leggen op zijn vracht, blijkbaar omdat die “te vooren
van weghen de prochie beclaeght” was. Maar dat was geenszins naar de zin van Galle.
“Gheassisteert met sijne kinderen, respectivelick ghewapent met stocken ende vorcken”,
heeft Galle “den amman gheslaghen met ghewelt ende forse”, hem aldus “sijn exploit (=
beslaglegging bij exploot) doen abandonneren” en is vervolgens “metten selven waeghen
ende vruchten weghghereden”.
De zaak kwam voor de Raad van Vlaanderen, op ambtshalve aanklacht van de procureurgeneraal
2 . Deze eiste dat de verweerder (=Galle) “over sijne voorschreven excessen ende
moetwillicheden aen officier officiërende (= een ambtenaar bij de uitoefening van zijn ambt)
ghedaen, ghestraft worde soo men in justitie sal vinden te behooren”.
Het dossier bevat o.m. een “declaratie” (getuigenverklaring), waarbij een drietal
dorpsbewoners – Jan de Lossche, Jan Vermeulen en Joos Vermeulen – op verzoek van de
amman zelf de bovenstaande versie van de gebeurde feiten bevestigen, o.m. de aanleiding
tot de “arrestatie van waeghen ende peerden mette vruchten die op den waeghen waeren,
ter cause dat de voorn. vruchten waeren beclaeght ten versoucke van Burchmeester ende
schepenen van Grammene”.
Maar het werd een aanslepende zaak, waarvan de “laatste loodjes” in het jaar 1708, d.w.z.
precies tien jaar later, terug te vinden zijn.
De Raad duidde raadsheer Stauthals 3 aan als Commissaris van deze rechtszaak. Op 3 april
1699 werden de “tichten” (betichtingen ten laste gelegd aan de beschuldigde of verweerder)
“ter examen gheëxhibeert”. Bij vonnis van 03.04.1699 mocht de verweerder “naer huys
keeren mits stellende cautie fide jussoire tot de somme van 150 guldens ende juratoire van
in te comen toties quoties, dus vermaent sijnde ten huyse van (?) Baudoncq, sub pena
convicti ende verbeurte vande selve somme". Galle moest dus m.a.w. een gerechtelijke
borgsom betalen en zich ter beschikking houden om zo vaak als nodig (“toties quoties”) voor
de rechtbank (in Gent) te verschijnen.
Blijkbaar hield hij zich niet aan die voorwaarde, want enkele maanden later b.v. wordt door
de rechtbank geconstateerd “dat den verweerder in faute ghebleven is van personelick te
compareren, ondanks ordonnantie daertoe dd° 30.10.1699”; er wordt beslist hem opnieuw te
dagvaarden. En daarna: niks meer…
Er zijn in het dossier althans geen documenten meer aan te treffen van na die
laatstgenoemde datum. Is de afwezigheidspolitiek van de verweerder efficiënt gebleken?
Heeft vervolgens het uitbreken van een gewapend conclict (de zgn. Spaanse
Successieoorlog, 1702-1713), dat voor een algehele ontwrichting van het maatschappelijk
leven zorgde, tegelijk de normale rechtsbedeling verhinderd, zodat de afhandeling van de
zaak-Galle op de lange baan werd geschoven? We weten het niet. Het dossier bevat nog
één enkel documentje uit het jaar1708 (gedateerd 15 mei) en op de rugzijde van het dossier
staan de woorden “onderbleven” en “niet ten boucke” te lezen. Afhandeling stopgezet
m.a.w., en zonder verder gevolg gebleven…

3491
1. Over deze man schreven we in het KGK-Contactblad al eerder een korte bijdrage, getiteld “Over
Pieter van Coppenolle, amman van Grammene (1715)”. Zie jrg. 26, (2006), afl. 2, blz.3438,
nr.2041.
2. Rijksarchief Gent, Raad van Vlaanderen, nr. 22645 (dossier Jacques Galle, 1699-1708).
3. Pieter Stauthals (+ 1711) werd in de Raad van Vlaanderen benoemd tot gewoon raadsheer op
16.01.1676, op de wachtlijst geplaatst in 1681 en op 28.01.1684 herbenoemd. Zie J. Buntinx,
“Inventaris van het Archief van de Raad van Vlaanderen”, d1. I (1964), blz. 76.
2066. David VANHEE : Een bunker van een Aquafintracé langs de Dorpstraat te Astene
Begin september 2005 onderzocht de Kale – Leie Archeologische Dienst (KLAD) 1 een grote
betonnen constructie in de werkkoffer van de Aquafin-collector Astene-Noord ter hoogte van
de huidige Dorpsstraat nr. 123 te Astene. Het bleek om een verzonken bunker te gaan, die
ongeveer een halve meter verzonken onder het wegdek zat. De staat waarin de bunker zich
bevond, laat uitschijnen dat deze al meerdere malen bij werkzaamheden aan en langs de
N43 was aangesneden. De bovenzijde was daarbij platgedrukt tot een stalen vlechtwerk met
losse betonfragmenten en de binnenruimte was met puin gevuld. Wegens de aard en de
strakke planning van de werkzaamheden en de zwaar beschadigde staat van de bunker
bleef het bij een vaststelling en een snelle opmeting.
Opbouw van de constructie
De betonnen constructie zat verzonken in de grond. De muren waren door de kraan tot
ongeveer een diepte van anderhalve meter blootgelegd (Fig. 1) en er was 7,20 m van de
lengte en ongeveer 5,75 m van de breedte vrijgegraven. De dikte van de muren kon door de
aanwezigheid van het stugge stalen vlechtwerk en het vele puin niet nagegaan worden en
om dezelfde reden kon ook de binnenruimte niet onderzocht worden.
Fig. 1 De restanten van bunker AS6 in de Dorpstraat te Astene - Deinze
Aan de buitenzijde bleek het beton bezet met donkerrode
bakstenen. Deze waren aan de betonnen muur gehecht met een
pleisterlaag. Dezelfde pleister werd teruggevonden in de voegen
van de bakstenen buitenmuren. Waar de kraan de bakstenen had
verwijderd, waren nog resten van houten planken en afdrukken van
de bekisting in het beton zichtbaar. Langsheen de bunker werd een
gemetselde riolering opgemerkt.
Interpretatie
Door bronnenonderzoek werd duidelijk dat deze bunker deel had
uitgemaakt van een bunkerlinie, die tijdens het interbellum door het
Belgisch leger was uitgetekend en aangelegd met het oog op de verdediging van het
belangrijke, maar kwetsbare Bruggenhoofd Gent. Binnen deze linie vormde Astene een
belangrijk steunpunt met in totaal 23 bunkers verdeeld over 3 verdedigingslijnen. Het
steunpunt (Fig. 2) zelf bestond uit 8 bunkers – de AS1 tot de AS8 – waarbij de twee bunkers
(AS6 en AS7) dienden om de weg tussen Gent en Kortrijk (de huidige N43) te controleren. 2

3492
Fig. 2 Situering van de bunkers van steunpunt Astene, (bron: E. Janssen en G. Antheunis)
De bunker die bij de Aquafinwerken ter hoogte van de Dorpstraat 123 werd aangetroffen
bleek de AS6 te zijn. Met de hulp van E. Janssen en G. Antheunis konden de bouwplannen
van de bunker uit 1935 vergeleken worden met de archeologische gegevens. Zo bevestigde
de werfcontrole dat deze AS6 opgetrokken was uit een stalen vlechtwerk waarrond een
bekisting was gebouwd. De bouwplannen vermelden ook dat de bunker als één massief blok
in beton was gegoten, waarna men deze als huis gecamoufleerd had met een bakstenen
schijngevel en een dak van rode fabriekspannen op timmerwerk in Noords dennenhout 3 . De
teruggevonden muurresten uit baksteen rondom de bunker AS6 bevestigen deze
camouflagemethode.
Uit het grondplan kan verder geconcludeerd worden dat de AS6 9,05 m lang was en een
maximale breedte van 6,75 m had. Door dat plan wordt ook duidelijk dat de gemetste
riolering langs de bunker toch tot de constructie behoorde en de omlegging van een gracht
was.
De binnenkant van de bunker kon door het vele puin niet onderzocht worden, maar door de
originele plannen bestaat er toch betrouwbare informatie over. De bunker beschikte over een
ingang via een sas, een ruimte die dienst kon doen als commandopost of rustruimte, een
schijnwerperkamer om het schootsveld langs de weg te verlichten en een schietkamer. Deze
laatste ruimte was ingericht om een Maxim–mitrailleur – een aangepaste Duitse MG-08 die
het Belgische leger na Wereldoorlog I had buitgemaakt – te plaatsen op een Chardomeaffuit.
Door deze indeling wijkt de AS6 – samen met de AS7 – af van het standaard M–type
en vormen ze mogelijk een uniek bunkertype in België. 4
Tijdens de Achttiendaagse Veldtocht (mei 1940) zijn de bunkers tussen Astene en Eke
tijdelijk bezet geweest door de Jagers te Voet van de Belgische 5e Infanteriedivisie. Op de
Conferentie van Ieper (21 mei 1940) werd echter beslist de Belgisch frontlinie te verplaatsen
van de linie Terneuzen-Bruggenhoofd Gent (Kwatrecht-Semmerzake) en verder zuidwaarts
langs de Schelde, naar een meer westwaarts liggende linie, achter Leie en Kanaal van
Schipdonk. De bunkersector Astene-Eke van het Bruggenhoofd Gent verloor zo haar
strategische waarde en werd zonder weerstand verlaten. 5
Militair Erfgoed in het landschap
Na de oorlog werden heel wat van deze bunkers gesloopt of in de grond verzonken zoals de
AS6. Enkele bunkers werden in woningen geïntegreerd en hier en daar staat er nog één in
het landschap als stille getuige van de Tweede Wereldoorlog. Zo troffen we er in de velden
langs de Pontstraat, enkele straten verwijderd van de Dorpsstraat, nog één aan in relatief
goede staat (Fig. 3).

3493
Fig. 3 Een relict uit het interbellum, bunker A1 in de Pontstraat te Astene - Deinze
BRONNEN
Vanhee T., In de greep van het geweld. Deinze, mei 1940, 1993, Kunst- en Oudheidkundige
Kring van Deinze & van het Land aan de Leie en Schelde, Deinze, 394 pp.
1. De KLAD is een nieuwe intergemeentelijke archeologische dienst werkzaam in de gemeenten
Aalter, Deinze, Evergem, Knesselare, Lovendegem en Nevele. www.deklad.be
2. Vanhee T., 1993, pp. 38 - 40.
3. Mondelinge informatie van E. Janssen en G. Antheunis.
4. Op basis van de gegevens uit het Koninklijk Legerarchief aangereikt door E. Janssen en G.
Antheunis, waarvoor dank.
5. Mondelinge informatie T. Vanhee.
2067. Paul HUYS (nr. 464): Verboden (?) visvangst met de “pulsack” te Astene in 1686
Heer van Astene tijdens het laatste derde van de 17 e eeuw was de Gentse jonkheer François
de Stoppelaere 1 . Tot zijn heerlijke rechten in Astene behoorden o.a. het jachtrecht (met
honden én met valken) en het visrecht 2 .
In verband met dat laatste rees echter in 1686 een betwisting die leidde tot een proces voor
de Raad van Vlaanderen 3 .
Op 7 oktober 1686 begeeft Adriaen van Lede, “baljuw vande wateren” 4 , zich bij ene Joos
Hoecke (wonende te Deurle, maar in dienst bij de heer van Astene) om aldaar beslag te
leggen op “sekere nette ghenaempt pulsack” 5 en om hem – wegens overtreding van de
reglementering op de visserij – een boete op te leggen van twintig guldens. De waterbaljuw
beroept zich hierbij op een plakkaat uit 1627, waarin bepaald wordt: “Het is aen een ider
expresselick verboden ende gheïnterdiceert tsijnnen huijse te behauden netten ghenaempt
mutsen ende alle andere bijden selven placcaette niet ghepermiteert, maer dat men hem de
selve sal moeten ontmaecken, ontdoen ende verbranden op de verbeurte van diere ende
boete van 20 guldenen”. Desondanks – aldus de waterbaljuw – heeft “Joos Hoecke tot
Deurle hem vervoordert tsijnnen huijse te behauden eene nette ghenaemt pulsack”.
Dit optreden van de waterbaljuw bevalt geenszins aan jonkheer de Stoppelaere, die beweert
dat “hem binnen de selve prochie is competerende vrije vischerije”, alsook dat hem
“ghepermitteert soude wesen daertoe te ghebruijcken alle soorten van netten ende
consequentelick den afghepanden pulsack in questiën”. Bij document van 14 oktober 1686
trekt de waterbaljuw die bewering in twijfel en verzoekt de heer van Astene daarvan de
bewijzen op tafel te leggen.
Twee dagen later, op 16 oktober, legt François de Stoppelaere twee bewijsstukken voor:
a. Een extract uit een register van de stad Deinze, met copie van een akte, waarbij de
Koning van Spanje aan don Diego de Missia en aan “zijn hoirs ende successeurs” afstand
doet van de stad (“la ville, paroiche et verge de Deijnse, si comme Peteghem, Astene et
Tronchiennes”), met inbegrip van alle daaraan verbonden rechten, implicerende o.m. “les
meilleures cattheyls, franche chasse, volleries 6 , pescheries 7 et autres droits”;

3494
b. Een door een vijftal oude parochianen en inwoners van Astene ondertekende verklaring
waarin zij bevestigen altijd geweten te hebben dat aan de heer van Astene “is competerende
binnen deselve prochie vrije visscherije ende jaegherije, uijt crachte van welcke wel te weten
ende ghesien thebbene dat Joos Hoecke, woonende de voornomde prochie, dickwils ende
ten diverschen stonden, hummers (=immers) ten gheliefte vanden voorseijden heere, is
saeghende ende visschende soo met pulsacken, vulven 8 ende andere netten, sulck als hij in
raede ende van node is hebbende, ende alle t ‘selve ghedaen heeft van over veele jaeren
ende noch is doende”. Wat het thuis-bewaren van de netten betreft, bevestigen zij “dat den
voornomden heere ten diversche stonden ghelaeten heeft sijne netten ten huijse vanden
voornomden Joos Hoeck, ghelijck oock (den ) pulsack t’sijnen huijse afghehaelt bij Adriaen
van Lede, hem lovende baillu vande waeteren, opden 7en octobre 1686”. Daaronder de
eigenhandige handtekeningen van Jan de Meester en Joos Schaubroeck en de
“merktekens” van de drie andere (ongeletterde) getuigen, Philips Verleijen, Francoys
Duighelaere en Adriaen Renterghem.
Wie in deze zaak aan het langste, resp. het kortste eindje heeft getrokken, is uit het
procesdossiertje zelf niet uit te maken. Het meest recente stuk daarin vermeldt in margine de
dagtekening 22 april 1687. Lang heeft het onderzoek dus niet geduurd.
Maar dat over zoiets geprocedeerd werd, is op zich al significatief. En dat de heren op hun
(al dan niet vermeende) heerlijke rechten stonden, hoeft al lang geen bewijs meer…
1. Deinze was in 1625 door de Spaanse Koning geschonken aan Markies de Mesia of Missia (zie
K.O.K.-Jaarboek XXXI, 1964, blz.18), maar deze verkocht Deinze enkele jaren later (in 1632) aan
de Merodes. Op 16.02.1665 verpandde Maximiliaan van Merode, markies van Deinze, voor 2800
Carolusgulden de heerlijkheid Astene aan de Gentse jonkheer Frans de Stoppelare, die aldus
heer van Astene werd (zie onze bijdrage in het K.O.K.-Jaarboek LV, 1988, blz. 302 en 313, noot
23).
2. Zie A. Van den Abeele, Geschiedenis van Deinze, blz. 354: “bij vorme van pandtschap … de
heerelichede van de prochie van Astene met alle appendentiën ende dependentiën van diere,
preëminentiën, de kercke, hooghe, middele ende leeghe justitie, heerlicke renten, jacht,
vogheldrije, emmers generaelick al tghone…etc.”(zie ook verder onze noot 7). Kopie van deze
akte van afstand in Rijksarchief Gent, Familiefonds Piers de Raveschoot, nr. 672.
3. Rijksarchief Gent, Raad van Vlaanderen, nr. 18352 (dossier Joos Hoecke, 1686-1687).
4. Allicht in opdracht van zijn overste, de Watergraaf van Vlaanderen.
5. Zie Middelnederlandsch Woordenboek, dl. 6 (1907), kol. 765 (Pulssack: zie Polssac) en kol. 546
(Polssac: een soort visnet, een zaknet – vgl. poocnet – waarin men de vis jaagt door de grond om
te roeren met een ‘pols’/puls of polsstok). Reeds in 1350 bepaalden de “Voorgeboden” van Gent
dat niemen en vissche met … pulssacken, up [een boete van] 3 pond”. Voor het woord: vgl. ook
Kiliaen (polssack: retis piscatorii genus) en De BO (s.v. pulsnet).
6. Volleries: weijacht, of in concreto valkenjacht.
7. In dit extract is dus woordelijk sprake van “pescheries” (vrij visrecht), terwijl in het latere, door Van
Den Abeele geciteerde document (zie noot 2) het visrecht ontbreekt in de nominatim opgesomde
rechten!
8. Vulven: soort mutsvormige netten (? Lat. Vulve = baarmoeder).
2068. Herman MAES (nr. 103) : Gemeentegeld tijdens Wereldoorlog I (1914-1918)
Na de inval van de Duitse troepen bevonden de Belgische gemeenten zich in een benarde
financiële toestand.
De gemeenten waren beroofd van een groot deel van hun gewone middelen op het ogenblik
dat ze steun moesten verlenen aan hun inwoners, oorlogsvernielingen, opeisingen voor
legers enz.
Het was hen onmogelijk geld te verkrijgen van hun tegoed bij de Nationale Bank,
Gemeentekrediet of Alg. Spaarkas. Hun deposito’s waren bijna volledig geblokkeerd door het
Bankconsortium. Toen werd, om te voorzien in de nieuwe noodwendigheden als gevolg van

3495
de tragische toestand van de bevolking, overgegaan tot het uitgeven van gemeentegeld.
Zowat 483 gemeenten hebben hiervan gebruik gemaakt.
Alles verliep goed zolang het gemeentegeld verhandeld werd binnen het gemeentelijk
grondgebied. In het begin bezaten de gemeentebons enkel betaalvermogen op het
grondgebied van de gemeente zelf.
De gemeenten kwamen spoedig overeen voor onderlinge uitwisseling van hun geld en de
omloop tot andere gemeenten uit te breiden.
Gent verleende bij middel van stadsbons 33 leningen met intrest aan 12 gemeenten van de
streek. Ook aan Deinze, die naderhand eigen bons uitgaf.
Soms namen de gemeenteraden het initiatief de betaalkracht van de bons te beperken. Zo
was het gemeentegeld maar geldig in de gemeentewinkels, zo waren speciale bepalingen
dat dranken niet mochten betaald worden met gemeentegeld.
Het goed onthaal dat het gemeentegeld te beurt viel is toe te schrijven aan de geest van
solidariteit bij de bevolking die hun eigen biljetten verkozen boven de Duitse marken.
Het formaat van de gemeentebons was gewoonlijk rechthoekig, op enkele uitzonderingen na
die rond waren. Het nominale bedrag was : 5, 10, 25 en 50 centiem; 1, 2, 5 en 10 frank, in
sommige grote steden 20, 50 en 100 frank. Dit waren zeer hoge waarden voor de toenmalige
tijd. Bij uitzondering treft men ook bons aan van 15, 20, 75 centiem en 1,25 1,50 1,75 2, 3
en 3,5 frank.
De gemeentebons moesten de handtekening dragen van de burgemeester en de
gemeentesecretaris. Soms gebeurde het wel voor kleine bedragen dat schepen of
gemeenteontvanger de bons voorzag van hun handtekening.
De bons droegen soms ook zeer eigenaardige aanduidingen, bv. : beleefd verzoek de
briefjes niet te plooien, of bon te tonen aan de gemeenteontvanger op het eerste verzoek, of
nog bons van 10 centiem ter vervanging van kleingeld, of niet geldig voor Duitse militairen.
Een zeker aantal bons droegen een bepaalde terugbetalingdatum, ofwel stond erop
inwisseling na de oorlog.
Wat de gemeente Deinze betreft zijn er van deze bons ook uitgegeven. Na de oorlog zijn er
heel wat ingeleverd, maar na inlichtingen die ik ingewonnen heb, is er van dit gemeentegeld
weinig teruggevonden, mede dat deze vernietigd zijn door bombardementen en door brand.
Hopende dat door dit artikel een stukje van de sluier opgelicht is over de gemeentelijke
uitgiften, tijdens WO I voor de oudere mensen, maar ook voor de jongeren, die deze
toestanden gelukkiglijk niet gekend hebben.
Tot zover een tekst uit het tijdschrift “Gemeentekrediet van België”, geschreven door de heer
M. Messeman uit Melle.
Op 25-10-1914 hield de Deinse gemeenteraad om 5 uur in de namiddag vergadering
(“zitting”): burgemeester Galens, schepen De Backer en raadsleden Van Eechaute,
Lagrange, Arnaud, De Riuck en Dhuyvetter.
Dr. Calewaert gaf belet omdat hij gekwetste soldaten moest verzorgen. Delava was gewond
door een kogel tijdens een aanval tussen Duitsers en Belgen. Deze twee raadslieden lieten
zich verontschuldigen.
(Over de samenstelling van de gemeenteraad zie Jan Moerman in KOK-jaarboek 1973).
Het verslag werd opgemaakt door stadsecretaris Van Goethem. Er stond maar één punt op
de agenda: uitgifte van kasbons.
De Raad
- overwegende dat ten gevolge van de buitengewone uitgaven, menigvuldige
opeisingen van het Duitse leger en anderzijds ter oorzake van het gemis van de
gewone toelagen van Staat en Provincie, de gemeentekas gans ledig is.
- dat er nog meer betalingen moeten gedaan worden voor welke het behoort de nodige
gelden te vinden
- gezien de onmogelijkheid van met bankhuizen of bijzonderen te handelen
besluit:

3496
Er zal een uitgifte gedaan worden van kasbons ten bedrage van 30.000 frank verdeeld in
verschillige soorten.
Op 14 november 1914 was er andermaal gemeenteraadszitting met slechts één agendapunt
: de uitgifte van kasbons.
Overwegende dat de eerste reeks uitgegeven kasbons ten bedrage van 30.000 frank geen
voldoende zekerheid opleveren wat betreft het namaken, en dat anderzijds de buitengewone
uitgaven genoodzaakt door den oorlog immer toenemen en dat er in de nodige geldmiddelen
dient voorzien te worden
Besluit de raad:
Een nieuwe uitgifte van kasbons te doen ten bedrage van 100.000 frank, waarvan 30.000
zullen voorbehouden worden voor de uitbetaling van de eerste reeks.
Op dezelfde zitting wordt bij hoogdringendheid een punt toegevoegd, gezien de
wanordelijkheden die reeds meermaals ontstaan zijn in het huis nr. 115 van de Marktstraat,
zijnde de herberg en winkel gehouden door vrouw J. Craeymeersch. Er werd toen beslist dat
het huis verboden werd aan militairen en aan burgers. Overtreding zal met “policiestraffen”
gestraft worden, aldus besliste de raad eenparig.
Over de aard van ongeregeldheden werd niets genotuleerd. Wel dat de beslissing genomen
werd in het belang van de openbare orde en zedelijkheid. Het werd dus een “gesloten huis”
(cf. fr. Huit clos)
In 1915 lezen we:
- dat uitgaven voor jaarwedden van stadsbedienden en dat voor kosten in het lager onderwijs
12.000 fr. nodig zijn
- dat de stadstussenkomst voor onderstandsgelden voor werklozen per trimester 3.000 fr.
belopen
- dat de stad aan werk- en ambachtslieden en aan leveringen aan het Duitse leger wekelijks
ca. 2.000 fr. Betaalde
De bons op basis van door de inwoners beschikbaar gestelde geld leverden een rente van
4,50% op; en een hele administratieve rompslomp, zodanig dat de kasbons nog herhaaldelijk
ter sprake kwamen.
Dat een bezettend leger onderhouden werd op kosten van het bezette land was een plaag
die we hier al eeuwen kenden. Het land werd door zijn bezetters leeggezogen. Maar ook
door zijn “eigen” legers.
P.S. De koopkracht van de consument van ca. 1980 is meer dan 100 X kleiner. De 100 fr.
Van 1914 is ca. 7500 frank koopkracht van nu. De 30.000 fr. Van toen was evenveel als
2.225.000 fr. In 1980 !
2069. Paul HUYS (nr. 465) : Een oud volksliedje over de schandpaal van Zeveren
In 1948 noteerde onderwijzer Gilbert Van Steenkiste (°1927) uit de mond van een oud
vrouwtje (Zeveren 1856-1952) het volgende verhaal over de allerlaatste keer dat de
schandpaal van Zeveren effectief nog werd gebruikt voor de uitvoering van een zgn.
“erestraf”. Het vrouwtje vertelde hem (kort samengevat) het volgende:
“Op de Schaapsdries 1 woonde er een knecht, een schaapherder, in de schaapskooi bij de boerderij.
De herder, afkomstig van Gent of omstreken, was niet van de slimsten.
De meid op de boerderij was kwaad op de hereboer, omdat hij haar wilde aangaan 2 . Zij kon de herder
ertoe brengen haar te beminnen. Uit haat tegen de hereboer van ’t schaapleen stookte zij de herder
op om de schaapstal in brand te steken. Wat hij ook deed.
Het werd ontdekt. De deugniet had zich in de stromijt verborgen, maar werd vlug gevonden.
De herder werd aan de “kake” gebonden en lange tijd te schande gesteld; na enige dagen werd hij
gebrandmerkt.
Die schandpaal stond op ’t uiterste hoekje van Zeveren, tegen de grens met Vinkt.”

3497
Tot daar het verhaal van het oud vrouwtje; zij wist haar relaas over die (ongetwijfeld reeds
oude) volkse overlevering bovendien aan te vullen met een liedje over die tekijkstelling aan
de schandpaal. Hier volgt die liedtekst, zoals de heer Van Steenkiste die in 1948 kon
noteren uit de mond van zijn toen tweeënnegentigjarige zegspersoon. Het lied is, eerder
ongewoon voor een volkslied (marktlied?), in de ik-persoon gesteld!
Kom vrienden, luister hier in ’t rond
wat ‘k u ga vertellen tot mijn affront.
Ik ben schaapherder geworden.
‘k Heb mijn ouders vroeg verloren
en werd hier opgevoed in weelde
tot het op ’t laatst mij erg verveelde
en een boeremeid mij kon verleiden.
Door de liefde groot
Kwam ik in nood.
’t Meisje kon heel aardig vrijen
en ’t stak altijd in mijn gedachten
want zij zei
dat ik mijn schaapjes moest verbranden,
hetgeen nu dient tot mijne schande.
Ik had geen keur
En met sulfervapeur 3
En met goede zin
Stak ik het vuur er in.
Ik kreeg op ’t laatst nog medelijden
Als mijn schaapjes zo bitter schreiden 4
Over die schandpaal 5 staat al iets te lezen in het KGK-Contactblad XXV/2 (april-juni 2005),
blz. 3297 en 3298 (noot 8); daar wordt trouwens gewag gemaakt van het volksliedje en de
publicatie ervan in het vooruitzicht gesteld.
De schandpaal – zo weet de heer Van Steenkiste ons te bevestigen – lag tot 1925 in een
gracht, aan de verste westkant van het dorp tegen Vinkt aan, nl. aan de zgn. Cauwenhoek
(op de Poppkaart naast nr. 650). Uit het verslag van de Gemeenteraad van 31.03.1925 blijkt
dat de gemeente Zeveren van notaris Snoeck in Tielt de “toelating (kreeg) om zich de
schandpaal toe te eigenen”. Bij het lichten van de schandpaal uit de gracht werd hij in twee
gebroken. Toen de gemeenteraad, in zitting van 09.07.1925, over de bestemming van de
paal moest beslissen, werd een beslissing daarover uitgesteld, maar in afwachting moest de
paal naar het kerkhof overgebracht worden om hem voorlopig te beveiligen.
Nadat in 1929 de Kunst- en Oudheidkundige Kring was opgericht, besliste het College van
Burgemeester en Schepenen van Zeveren, in zitting van 24.08.1929, dat de schandpaal “in
bruikleen” zal gegeven worden aan het Museum van Deinze, maar dat hij op het eerste
verzoek moet worden teruggegeven”.
De eigenlijke overbrenging naar Deinze liet nog acht jaar op zich wachten; dit gebeurde pas
in 1937 6 ; tot zolang had de schandpaal op het kerkhof van Zeveren gelegen.
Tot 1981 stond hij opgesteld, rechtop op zijn voetstuk, in de inkomhal van het Oud Museum
(E. Clausplein) en werd in november van datzelfde jaar overgebracht naar het pasgeopende
nieuw Museum, waar hij een plaats kreeg in de museumbinnentuin. In 1995 7 werd een totaal
nieuwe schandpaal (een getrouwe kopie naar het origineel) opgericht op het kerkplein van
Zeveren, vlak voor de herberg “De Reisduif”.
1. De Schaapsdries werd toen (1948) bewoond door Emerie Buysse en nu (2006) door de familie
Jozef Vermeulen – Leona Pieters (Izegemstraat 72). Op de kaart van de kasselrijgrenzen tussen
de kasselrij Kortrijk en de Gentse Oudburg door Loys de Bersaques (1627), bewaard in het
Bijlokemuseum in Gent, wordt op die plaats het “Goed ten Bossche” gesitueerd.
2. Aangaan = benaderen, lastig vallen met een oneerbaar voorstel.
3. Vapeur sulfureuse of zwaveldamp (= zwaveldioxyde, syn. zwaveligzuurgas).

3498
4. Nog een andere, licht afwijkende versie van de laatste twee versregels hoorde de zegspersoon
van haar pleegmoeder. Die tekstvariante luidde “ik had geen medelijden / als ‘k mijn schaapjes
hoorde bleiten.”
5. Een uitvoerige wetenschappelijke beschrijving van deze schandpaal is te vinden bij dr. Paul DE
WIN, “Inventaris van de feodale schandpalen op Belgisch grondgebied. II. Provincies Oost- en
West-Vlaanderen” (Brussel, KAWLSK, 1996; reeks Iuris scripta historica, nr. X), pp. 32-34, met
verdere bibliografie en enkele foto’s (1982, 1994 en 1995).
6. Zie KOK-Jaarboek V (1938), blz. 80 (nr. 8) en XV (1948), foto t.o. blz. 16. Met veel dank uiteraard
aan de heer Gilbert Van Steenkiste voor zijn medewerking.
7. Zie dagbladen “Het Volk” van 05.05.1993 (foto van de oorspronkelijke schandpaal) en “Het
Nieuwsblad” van 11-12.03.1995 (de ‘nieuwe’ schandpaal op foto)
2070. Willy JONCKHEERE en Eric CLAERHOUT : Vader Abel Claerhout
Voor eenieder die met het Deins verleden vertrouwd is klinkt deze naam als een klok.
Talloze foto’s en films van deze man toveren ons een Deinze voor ogen dat niet meer
bestaat, tenzij in de herinnering van de ouderen. Maar Abel was ook leraar en later directeur
van de Stedelijke Academie voor Schone Kunsten en een levendige personaliteit in het
verenigingsleven.
Zijn archief is een onschatbare bron voor wie het Deins verleden van de 20 e eeuw wil
bekijken. Dank zij de goede zorgen van zijn zoon Eric is dit archief bewaard.
Nu hij de professionele fotografie heeft overgelaten aan zijn kinderen kan Eric Claerhout,
die steunend lid is van KGK, tijd vrijmaken om het Claerhout - archief te ordenen.
In dat kader heeft hij ons ook de volgende biografische schets van zijn vader bezorgd.
A b e l C l a e r h o u t, ° Deinze 15/07/1900, + Deinze 08/03/1988
Huwde te Deinze op 28/07/25 Andrea Buyse, ° Deinze 0I/10/I902, + Deinze 09/03/1984
kinderen :
Adriën (Adriaan) °1926
Eric I °1927
Eríc 2 °1929
Monika 1 °1931
Monika 2 °1934
woonplaatsen:
Deinze Tolpoortstraat 14 vanaf geboorte 15/07/1900
Deinze Tolpoortstraat 72 vanaf 19/12/1908
nummerwijzíging naar 70
Deinze Tolpoortsl.raat 22 vanaf I5/05/I9I9
nummerwijziging naar 18
Oudenaarde Krekelput 10 vanaf 28/07/1925 (huwelijk)
Oudenaarde Krekelput 2 vanaf 1926
Astene Gentsesteenweg 36 vanaf 08/I932
Deinze Guido Gezellelaan 145 vanaf 26/03/1933
Gent Parklaan 29 vanaf 10/1945
Gent Prinses Clementinalaan 67 vanaf 05/1947
nummerwijziging naar 69
Deinze Guido Gezellelaan 145 vanaf 1951
nummerwijziging naar 121 (nà 1960)
tot overlijden 08/03/1988

studies :
3499
kleuteronderwijs Zusters Maricolen, Kaaistraat Deinze
lager en sec. Sint-Hendrikscollege Deinze
Stadstekenakademie( avondonderwijs 1911-1913)
Saint Georges Gent (voertaal Frans)
hoger onderwijs Nijverheidsschool Gent
Hoger Sint- Lucasinstituut Gent
Koninklijke Akademie van Teeken-, Versíer-, Beeldhouw- en
Bouwkunst Gent
afdeling : teken- en schilderkunst onderGeorge Minne en Oscar
Coddron
met o.a. RaphaëI De Buck, Gustaaf Hertoge, Hubert Malfait, Jozef
Mees, Victor Stuyvaert, Ernest Van Damme.
stages fotografie fotograaf Loontjes, Sluizeken Gent
fotograaf Van Damme, Veldstraat Gent
naast deze bij vader fotograaf Gustaef Claerhout
1916-1917 Bediende kantoor "Accijnzen en Douane"
bij Constant Giminne -Deinze.
1921-1924 Militaire dienst als fotograaf bij de Luchtmacht. Klas 1920.
Goidsenhoven(Gossoncourt), met tussentijdse onderbreking
t.o.v. mislukte ooroperatie in het militair hospitaal.
Hernieuwde operatie in "Refuge de Marie", Coupure te Gent 1922.
1921 en 1923 gezamenlijke tentoonstellingen schilderkunst stadhuis Deinze
1924-1933 creativiteit : meerdere meubelontwerpen
groot wandmeubel voor keuken, schouwmantel voor woonkamer,
eetkamer- en slaapkamermeubilair, salon (zetels), winkeltoonbank
(gift aan Design Museum te Gent, tentoongesceld in tento 100-100-100
19/12/2003), basisgegevens voor eigen woonst te Deinze met
opvallend "F0T0 STUDlO"-gevelpaneel (Art Deco, publicatie in "Van Kromme
tot Rechte").Volledige decoruitrusting voor fotografisch studio (gift aan
Fotografisch Museum -Antwerpen).
1930 fotograferend met Mentor (spiegelreflexcamera – glasplaten 12 x 16,5) staande op Citroën B2
(bouwjaar 1921), nummerplaat 5597 in archiefbezit
Activiteiten in de FOTOGRAFIE:

3500
1925-1932 Oudenaarde, start als zelfstandig fotograaf.
Portret-en familie-fotografie
Landschapsfotografie i.f.v. gegevens van Valerius De Saedeleer,
kunstschilder.
1932-1933 Tijdelijke verhuis naar Astene tijdens de bouwwerken van de woonst te Deinze
"Het eerste electrische studio uit de streek"
Deze inrichting verhuist als gift in 1988 naar "Het Museum voor Fotografie" te
Antwerpen.
1933-1975 Portret- en familiefotografie, industriële fotografie samen met vader Gustaef
Claerhout i.f.v. de kinderkoetsennijverheid te Deinze (tot 1937).
Pastelfotografie.
Vader Gustaef Claerhout was t.o.v. de fotografievulgarisatie overgestapt naar
de amateurfotografie.
1940-1945 Oorlogsperiode
Extra-werkuitdaging: bioskoop-uitbating, te Wakken "Het Coliseum"
en te Olsene "Rubens". De voorfilmen omtrent de plaatselijke
gebeurtenissen worden door hemzelf opgenomen met Paillard H16mm.
1941 door het Ministerie van Economische zaken, ongevraagd, aangesteld als
"Waarnemend 1 ste plaatsvervangend Leider der Bedrijfsondergroepering
fotobenoodigheden”..
1944-1945 Repressie-slachtoffer op basis van beroepsnaijver i.v.m.
bioscoopuitbating te Deinze.
Paar maanden"op de vlucht" bij oom fotograaf Henri Speeckaert
te Brussel. "Non lieu" in 1946.
1945 Vestiging te Gent, Parklaan 29
en vervolgens
1947 naar de Prinses Clementinalaan 67
1951 Terug naar Deinze in de oude lokatie Guido Gezellelaan 145.
Zoon Eric zet de zaak verder in Gent. Voor vele opdrachten wordt nauw
samengewerkt.
Staat in voor de volledige doka-verwerking zowel voor de zaak te Gent a1s
deze te Deinze. Gedurende een 5-ta1 jaren worden tijdelijke filialen geopend
te De Pinte en te Nazareth.
1953 met Linhof Technika-camera (loopbodemcamera 13 x 18), toestel in archiefbezit alsook
het bijhorende Linhof-statief

3501
1958 Officieel fotograaf, samen met zoon Eric, bij het paviljoen van het Vaticaan
"Civitas Dei" op de Wereldtentoonstelling te Brussel, Expo’58. Meerdere fotoalbums
in de bibliotheken van Vaticaanstad, Prinsdom Monaco, Belgisch
Vorstenhuis e.a.
1960 Ruime medewerking i.f.v. de fototentoonstellingen en industriële opdrachten
van zoon Eric.
Ook omtrent huwelijksreportages, jubilea e.a. is er een nauwe samenwerking.
Eric filmt en Abel Claerhout fotografeert, of omgekeerd.
1955-1970 Zitting in meerdere jury's fotografie o.a. Agfa-Gevaert Mortsel-Antwerpen.
1964 Laureaat van de Arbeid fotografie
Afdelingen: portret
industriële fotografie
kleurenfotografie
reportage
1974 -1975 Laatste portret studio-opdrachten.
1983 Stopzetting van de administratieve bedrijvigheid omtrent Studio Gent-Deinze.
Activiteiten in het ONDERWIJS :
1924 Deinze : aanstelling in Stedelijke Teekenschool (lijntekenen)
leerlingen in de loop der jaren : Roger Raveel, Jan Saverijs, Raoul De Keyser
e.a.
1928-1936 Deinze : HogereTechnische School (ontwerpteekenen geweefsels) 1951-1960
1951-1960 Deinze : bestuurder Tekenakademie (tot aan pensioen)
1954-1958 Deinze : Sint-Hendrikscollege (tekenen)
1962-1966 Roeselare : Vormingsinstituut (fotografie )
1971-1983 Deinze : lid en voorzitter (1977)van Bestuurscommissie Tekenakademie
l984 Deinze : aftreden en hulde voorzitterschap Bestuurscommissie
Activiteiten in het SOCIAAL LEVEN :
1911-1935 Intensieve deelname aan het sociaal en cultureel leven te Deinze
muziek : fanfare Sint-Cecilia, orkest Volkskring (operette)
piccolo en Böhmdwarsfluit
toneel : acteur, grimeur, decorontwerper en uitvoerder
lid van : actief lid en animator bij het feestcomiteit "Oud-Wapenbroeders"
handboogschuttersgilde Sint-Sebastiaan (staande wip) Deinze
ZFK (club XIII) Koning 1937 (liggende wip) Deinze
Sint-Pieters Brugge (staande wip) Brugge

tot 1977 actief als boogschutter
ERETEKENS
3502
Fotoportret op 13-02-1988; overlijden op 12-03-1988
28/02/1952 Burgerlijk ereteken lste klas
24/11/1957 GoudenPalm Kroonorde (in rangneming vanaf 08/04/1952)
29/01/1965 Bronzen ereteken (laureaat van de arbeid)
bijgewerkt tot 06/07/2006
2071. Paul HUYS (nr. 466) : Privé-wapenbezit te Wontergem anno 1789
In de zomer van 1789 brak in de Zuidelijke Nederlanden de zgn. “Brabantse Omwenteling”
uit. Op 14 augustus kwam de proclamatie waarin keizer Jozef II – die zijn hervormingen op
staatkundig en godsdienstig gebied op een te radicaal bevonden manier had uitgevoerd –
vervallen werd verklaard van de regering en de onafhankelijkheid van de Zuidelijke
Nederlanden werd uitgeroepen.
Daarbij ontstond een “monsterverbond” tussen de aanhangers van twee Brusselse
advocaten, resp. de democratische Vonckisten van Jan Frans Vonck en de reactionaire
Statisten van Hendrik van der Noot: zij zouden samen in 1790 de “Confederatie der
Verenigde Belgische Staten” uitroepen.
Een omwenteling uitlokken is één ding, maar de losgemaakte krachten ook onder controle
houden is een andere zaak. En wapens in privé handen vormen altijd toch een niet
ongevaarlijk risico.
De Raad van Vlaanderen beval daarom begin november 1789 een algemene registratie van
het wapenbezit. De resp. kasselrijbesturen moesten daarvoor zorgen, elk voor de parochies
in de eigen kasselrij. Die registratielijsten zijn bewaard gebleven, ook voor de Kasselrij
Kortrijk, waaronder o.m. de Roede van Deinze en de Roede van Tielt ressorteerden 1 .
Als voorbeeld nemen we de wapenregistratie voor Wontergem, die we hier beknopt willen
voorstellen, zonder al te veel in detail te treden. Het is een nominatimlijst van een zestigtal
personen, op 07.11.1789 opgesteld door de parochiegriffier P. Beyens.
In totaal 63 inwoners worden opgesomd, die samen beschikken over 67 geweren (“fusiquen”
genoemd) en 7 pistolen.
Ook de munitie wordt genoteerd: drie personen blijken in het bezit van in totaal 43 kogels.

3503
Er zijn ook steekwapens: 2 degens, 1 jachtmes en 1 “kaper” (is waarschijnlijk een gekromde
degen, zoals kapers of zeerovers geacht werden te hanteren).
Sommige personen op de lijst beschikten over meer dan één wapen.
De bestbewapende man was ene Jacobus de Poortere, bezitter van niet minder dan twee
fusiquen en twee pistolen.
Ene Joseph Huys (géén familie van …) bezat twee fusiquen en een pistool. Burgemeester
Lessens bezat twee fusiquen.
De pastoor 3 was bijzonder goed voorzien: hij had een geweer, twee pistolen en een
jachtmes!
Eigenaardig is wel dat bij de baljuw Joseph de Smet de melding nihil staat. Bezat hij
inderdaad geen wapens, of wenste hij die niet aan te geven?
Voor wie belangstelling heeft (eventueel uit genealogisch oogpunt) voor deze namen- en
wapenlijsten, vermelden we graag dat ook voor Astene, Grammene, Zeveren en Bachte
(+Rekkelinge) gelijkaardige lijsten in de in noot vermelde archiefdossiers voorhanden zijn.
1. Rijksarchief Gent, Raad van Vlaanderen, nrs. 32206/32208 (bevat gegevens voor vele parochies
in Oost- en West-Vlaanderen).
2. RAG, RvVl, nr. 32.207 (Wontergem, 1789).
3. Hier niet met name genoemd. Het ging om de Sint-Niklazenaar Jacobus de Graeve (1729-1792),
pastoor te Wontergem sinds november 1783 (zie K.O.K.-Jaarboek 1981, blz. 275).
2072. Herman MAES (nr. 104) : Koepok-inenting
In het KGK-jaarboek 2006 pp. 138-141 schreven we een nota over de inenting tegen
koepokken. In 1823 moest de onderwijzer er zeker van zijn dat de kinderen ingeënt waren.
De actie om zich te laten inenten was toen in gang geschoten en in sommige gebieden werd
de actie van op de preekstoel (en iedereen ging toen ter kerke) gesteund.
Iemand die bedrijvig was in het aanbevelen van de Jenner-inenting was dr. med. Jakob
Lodewijk Kesteloot die in 1778 in Nieuwpoort geboren was. Zijn opleiding tot arts begon in
1798 te Leiden en na het behalen van zijn doctorsgraad ging hij ook naar Parijs voor verdere
opleiding. Hij werd lid van het in 1807 opgerichte “Rotterdamsch Genootschap ter
bevordering van de koepokinenting” en ca. 1812 schreef hij een boek “De Koepok-inenting,
getoetst aan het Gezond Verstand…” dat in Den Haag verscheen.
Toen de RUGent in 1817 gesticht werd werd hij docent studie van chronische aandoeningen
en gerechtelijke geneeskunde. De eerste rector van de RUGent was dr. Van Rotterdam 1 ,
een Antwerpenaar met Leuvens diploma die zich te Deinze kwam vestigen en reputatie
maakte met zijn behandeling van “diphterie” waarvoor hij naar Gent uitgenodigd werd.
In 1826 werd Kesteloot rector te Gent en dat was hij ook in 1834-1835 tot het Belgisch
staatsbestuur er zich mee moeide en de minister Kesteloot niet herbenoemde, niet alleen
niet als rector maar ook niet meer als prof. Hij was wellicht te Noord-Nederlands
(Orangistisch) gezind.
In 1819 hield Kesteloot een lofrede op Herman Boerhaave, rond wie de Leidse medische
school groeide. Uit de school koos ooit keizerin Maria-Theresia haar lijfarts Van Swieten 2 die
te Wenen de medische opleiding tot geneesheer en die tot vroedvrouw mocht organiseren.
Hij staat in 2006 nog altijd aan het voetstuk van het Maria-Theresia standbeeld (vier
steunpilaren in Maria-Theresias regeringsperiode)
Kesteloot werd reeds geconsulteerd door Napoleons broer die toen koning van Holland was
(1806-1810).
Aan de RUgent hed Kesteloot dus Van Rotterdam als collega en ook J.F. Kluyskens, van wie
de vele (vooral) medici-Kluyskens afstammen tot in de huidige generatie.
Er was zelfs een Kluyskens (Victor) die te Deinze een fabriek stichtte die zou uitgroeien tot
de firma Torck. Ook de familie Van Heuverzwijn was bij die oprichting en groei betrokken.
1. Zie ook H. Maes, Maessprokkels, J.B. Van Rotterdam, KGKC, XXI, 2001, p. 2857.

3504
en een uitgebreider artikel van P. Huys, J.C. Van Rotterdam, huisarts in Deinze (17933-1794), later
professor en rector en kunstverzamelaar in Gent, KGKC, XXI, 2001, pp. 2779-2781.
2. Ook Van Swietens opvolger in Wenen kwam uit die Leidse school van Boerhaave.
2073. Paul HUYS (nr. 467) : Een verzoekschrift van de Leie-boottrekkers in de streek
van Deinze anno 1818
In het Provinciaal Archief uit de Hollandse periode 1 bevindt zich een verzoekschrift van een
tiental boottrekkers die bezorgd waren om hun bedreigde werkgelegenheid. Dergelijke
documenten, nochtans interessant voor de economische geschiedenis van een stad of
streek, blijken relatief zeldzaam te zijn. Een reden dus om enige aandacht te vragen voor dit
stuk (een toevalsvondst eigenlijk, in de marge van een totaal ander archiefonderzoek). Het
verzoekschrift was een collectief initiatief van een aantal beroepsgenoten, die spontaan en
solidair in streekverband optraden om de eigen tewerkstelling veilig te stellen. De rivier, die
bijna per definitie een natuurlijke verbinding tot stand brengt tussen de langs haar oevers
gelegen dorpen, blijkt hier inderdaad als vanzelfsprekend een breder, grensoverschrijdend
effect te hebben bewerkstelligd. Ook op dit aspect mag eens bewezen worden.
Bij de geschiedschrijving over zoveel afzonderlijke dorpen (cfr. De reeks
gemeentemonografieën van Fr. De Potter en J. Broeckaert van omstreeks 1865-1870) kon
men wel eens het (verkeerde) idee krijgen dat het elk-voor-zich was, zonder met de
gelijklopende belangen van het buurdorp rekening te houden. Het onderhavige geval bewijst
alvast de mogelijkheid van het tegendeel; en onderstreept tegelijk het belang van een
centraal gelegen stad(je), als een bijkomend bindingsmiddel tussen de kleinere dorpen
onderling, waarover de stad bij die gelegenheid de leiding neemt. Dit verwijst overigens nog
naar de vroegere “bindende” kracht van de voormalige (door de Franse Revolutie
afgeschafte) “roeden” (i.c. de Roede van Deinze) binnen de voormalige kasselrij (i.c. die van
Kortrijk). Bovendien moeten we er ook op wijzen dat datzelfde Frans Bewind eveneens de
groeperingen in gilden van beoefenaars van het zelfde beroep had afgeschaft – reden
waarom de Deinse boottrekkers erop aandrongen om opnieuw een beroepsgilde te mogen
oprichten.
Maar genoeg theorie nu, hoe nuttig die ook is om de dingen in de juiste historische context te
situeren. Ziehier de feiten zelf.
Op 3 februari 1818 waren in het stadhuis van Deinze 2 tien boottrekkers vergaderd, m.n. Jean
Verpraet, François De Clercq, Jean-Baptist Wante, Jean Hertoge, Pierre Cokuyt, François
Demeyer, Pierre Franquez, Jacques Defauw, François Desloover en Lievin Deleyn, “allen
boottrekkersgezellen van vader op zoon”, en woonachtig in Deinze, Petegem, Astene,
Deurle, Sint-Martens-Leerne en Bachte-Maria-Leerne, Gottem, Grammene, Olsene en
Machelen.
Zij hadden een verzoekschrift opgesteld, gericht aan gouverneur baron de Keverberg-de
Kessel, en waarin zij de toelating vroegen om, mede uit naam van hun talrijke gezellen, een
“corps” te mogen oprichten dat de boottrekkers op de Leie tussen Deurle en Olsene zou
groeperen. Zij hadden daartoe een (ontwerp)reglement opgesteld, in 24 artikelen waarvan
het eerste artikel de samenstelling van hun bestuur regelde.
Deken : Jean Verpraet, ondernemer- boottrekker in Olsene;
Vice-deken : François De Clercq, eveneens in Olsene
Griffier : Sieur Charles-Louis Delcroix, klerk in Deinze ;
Kassier : Sieur Jean François De Meyer, herbergier onder het uithangbord “De Roos”
in Deinze.
Het verzoekschrift is ondertekend door de tien boottrekkers die daartoe het initiatief hadden
genomen. Of juister uitgedrukt: het stuk draagt de handtekening van twee onder hen, m.n.
Jannens Hertoge (sic) en Jannes (sic) Baptista Wante, en verder een kruisje als merkteken
van de overige acht, allemaal ongeletterden.

3505
Hun initiatief genoot blijkbaar de steun van de respectieve burgervaders van de betrokken
gemeenten. Het aan de gouverneur gerichte document van 3 februari 1818 (nog in het
Frans opgesteld, en dàt na drie volle jaren van Hollands bestuur!) draagt immers de
volgende aanbeveling: “Vu et approuvé par Nous, Bourguemaître & Maire des Ville et
Communes, dénommées respectivement en texte, le Project et Règlement de Corporation
de haleurs, qui précède, au but duquel Nous ne pouvons qu’applaudir, et pour lequel Nous
postulons (…) sanction et approbation, parce que Nous l’envisageons comme pour un bienêtre
général. » Daarop volgen de elf handtekeningen van de burgemeesters (of hun
adjuncten) van Deinze en de overige Leiegemeenten. Al die burgervaders waren dus
blijkbaar ook op het Deinse stadhuis aanwezig op de bovenvermelde datum van 3 februari
1818. Ziehier hun namen:
C.J. De Paepe, maire van Machelen
J.B. Verhaest, maire van Gottem
J. Vandekeere, maire van Petegem
J. De Backer, adj.-maire van Deurle
C.L. Filliers, adj.-maire van St.-Maria-
Leerne
Claes, burgemeester van Deinze
C.L. Filliers, adj.-maire van Bachte
M. De Donker, maire van Olsene
B. Van de Keere, maire van Grammene
Liv. De Meijer, maire van Astene
C.L. Filliers, secr. van Sint-Martens-
Leerne (maire & adj.-maire absents)
Welke waren nu precies de argumenten van de boottrekkers, waardoor ook de resp.
burgemeesters zich hadden laten overtuigen? In het verzoekschrift staat te lezen (we citeren
in vertaling) dat zij “om zich van het dagelijks brood te kunnen verzekeren om hun familie te
voeden, geen andere nijverheid noch andere bronnen (van inkomsten) hadden dan alleen
maar de kleine opbrengst die ze konden halen uit het begeleiden van de boten die de Leie
op- en afvaren. Om zich niet verplicht te zien een beroep te doen op hun resp.
Weldadigheidsbureaus vragen ze dus (…) de toelating om zich te groeperen in een corps;
aldus zouden zij greep kunnen krijgen op de totaliteit van dit soort werk op de beide oevers
van de rivier tussen Deurle en Olsene, en wel bij beurtrol, die trouwens reeds gedeeltelijk
bestaat. Op die manier zal het dagelijks brood van de verzoekers en van hun gezellen
gedeeltelijk verzekerd zijn. Bovendien zullen de scheepvaart en de daarmee gepaard
gaande handel niet te lijden hebben onder vertraging noch slordigheid, hetgeen meer dan
dikwijls het geval is geweest, waarbij – door gebrek aan boottrekkers – vertragingen in het
reistraject voorkwamen.
1. Rijksarchief Gent, Prov. Arch. – Holl. Tijd, nr. 775/13, dd° 1818.
2. Eigenlijk had Deinze op dat moment geen eigen specifiek “Stadhuis”. De eeuwenoude stadshalle
midden op de marktstraat was in 1792 (moedwillig!?) door brand vernield en voor de oprichting
van het nieuwe stadhuis – op de huidige plek op de oostzijde van de markt – zouden de
Deinzenaars nog tot 1841/1842 moeten wachten.
2074. Stefaan DE GROOTE : Een Deinzenaar stelt tentoon in New York
Raoul De Keyser is uitgegroeid tot een internationaal zeer gewaardeerde kunstenaar.
Vooral in de Verenigde Staten wordt hij al enkele jaren op handen gedragen. Zijn
galeriehouder en organisator van tentoonstellingen ‘David Zwirner’ in New York heeft daar
zeker mee te maken. Het is Zwirner die de tentoonstelling ‘Recent Work’ (New York, 18
oktober tot 18 november 2006) begeleidde. Het is niet de eerste tentoonstelling van werk van
De Keyser in de Verenigde Staten. In 2000 was er al een opgemerkte expositie aan de
universiteit van Chicago.
Raoul (°1930) is inderdaad geboren en getogen in Deinze. Hij werkte eerst als ambtenaar en
werd begin jaren vijftig correspondent voor Volksgazet, de verre voorloper van het dagblad
De Morgen. De Keyser schreef vooral over kunst en sport, zowel over Roger Raveel als over
boksen. Begin jaren zestig volgde hij korte tijd les bij Roger Raveel, aan de Academie van

3506
Deinze. Door dat jaar bij Raveel is De Keyser vooral op dreef gekomen, maar ging snel een
eigen weg bewandelen.
Zijn allereerste schilderijen, uit de jaren 1964-'65, zijn een soort close-ups van uiteenlopende
voorwerpen als een deurklink, een tuinslang, een sok aan een waslijn. Toch ging het hem
toen al, in deze herkenbare beelden, vooral om de lijnen, de grote lijnen van de kleine dingen
om vormen en kleuren die zonder bijkomende trucjes het schilderij waar moesten maken. Hij
wilde de essentie overhouden, zonder de poëzie aan te tasten. Bovendien was hij zich
zichtbaar bewuster dan de anderen van het elementaire gegeven dat hij met doek en verf
bezig was. Dat zijn ook dagelijkse dingen, maar het zijn materialen die het immateriële in
zich dragen. Die filosofie is gebleven maar zijn schilderijen worden gaandeweg abstracter en
teruggebracht tot vormen die ontleend lijken aan landschappelijke vlakverdelingen.
In de jaren zeventig schildert hij een groot aantal werken waarbij hij het lijnenpatroon van
een voetbalveld als uitgangspunt neemt. Uiteindelijk worden de strakke contourlijnen steeds
vrijere bewegingen van kwast en verf. Vlakken en lijnen tekenen zich als zelfstandige
vormen af in vrije en kleurrijke composities. In latere jaren boort De Keyser nieuwe terreinen
van onderzoek aan: zijn aandacht richt zich nu op zaken als kleur, perspectief, textuur en
andere materiële aspecten van verf en drager.
De vader van de hedendaagse schilderkunst in België
De Keyser is in eigen land en streek wat minder bekend dan Roger Raveel, die al beschikt
over een eigen museum, maar overklast zijn vroegere leraar op het internationale vlak. In de
Verenigde Staten wordt hij omschreven “one of Europe’s leading painters” en sommigen
noemen hem de vader van de hedendaagse schilderkunst in België.
Zijn eerste internationale stappen zette hij in Nederland met exposities in het Groninger
Museum (1970) en het Van Abbemuseum (1974), maar zijn eerste grote doorbraak kwam er
via de groepstentoonstelling in Documenta Kassel (1992). Er volgden nog heel wat
tentoonstellingen in Europa, vooral in Duitsland en Zwitserland maar ook in eigen land. Hij
werkt hierbij vaak samen met de bekende Antwerpse Zeno x Gallery van Frank Demaegd.
Een extra stimulans was de belangstelling van het Nederlandse museum voor hedendaagse
kunst De Pont Foundation (Tilburg), die op een bepaald ogenblik de collectie in handen
kreeg van Wijnand Sengers uit Rotterdam, die tientallen schilderijen had verzameld van De
Keyser. Via De Pont ging het werk van De Keyser in 2004 rond in vijf belangrijke Europese
musea: the Whitechapel Art Gallery (Londen), Musée de Rochechouart (Rochechouart,
Frrankrijk), De Pont Museum for Contemporary Art (Tilburg), het Fundãçao Serralves, Museu
de Arte Contemporãnea (Porto) en het Zwitserse Kunstverein St. Gallen Kunstmuseum.
Anthony Spira, conservator van de White Chapel Gallery, noemde het schilderen van Raoul
De Keyser een proces van ‘hardop denken', ongecensureerd en onvoorspelbaar.
Meer info: www.davidzwirner.com
2075. Paul HUYS (nr. 468) : Brouwketels in Gottem en Wontergem anno 1680
Een procesbundel in het archief van de Raad van Vlaanderen 1 bevat een telling van alle
brouwketels in de hele Roede van Tielt in mei 1680. Daarin zijn ook de dorpen Gottem en
Wontergem vermeld. In de beide dorpen was telkens maar één brouwerij, en wel met elk
een ketel van resp. de volgende brouwcapaciteit:
Gottem
(nr. 42) Den ketel van Guiliaem Biebuyck groot 12 tonnen 19 stoopen

3507
Wontergem
(nr. 40) Den ketel van Joos Hyde groot 10 tonnen 3 stoopen
Eén ton = 256 pinten (van 0,5766 liter) = 147,61 liter
Eén stoop (van elk vier pinten) = 2,3064 liter
De ketel van Biebuyck in Gottem had dus een brouwcapaciteit van:
(12 x 147,61) + (19 x 2,3064) = 1815,14 liter
Die van Hyde in Wontergem had een capaciteit van:
(10 x 147,61) + (3 x 2,3064) = 1483 liter.
Met een brouwketel van resp. 12 en 10 tonnen zaten deze brouwers bij de middenmoot. In
de hele Roede werden in mei 1680 in totaal 46 ketels geteld, waarvan 25 met een capaciteit
boven tien tonnen en 21 beneden tien tonnen.
De grootste vijf ketels hadden een inhoud van ruim 29, 26, 25, 24 en 22 tonnen (allemaal in
Tielt – binnen, waar in totaal acht brouwketels stonden) en ook een van ruim 22 tonnen in
Tielt-buiten.
Afgezien van Tielt zelf stonden de grootste ketels in Wakken (20 tonnen), Meulebeke (ruim
15 tonnen) en Wingene (ruim 16 tonnen). In Dentergem, Ooigem en Ruiselede was telkens
een brouwerij met een ketelcapaciteit van 10 tonnen. In toch niet zo kleine dorpen als b.v.
Ingelmunster, (Oost-)Rozebeke of Zwevezele waren zelfs geen ketels van minstens tien
tonnen te vinden.
Nog dit. Het zou m.i. verkeerd zijn de hierboven vermelde hoeveelheden te beschouwen als
de jaarproductie van de brouwerijen. Het gaat hier om een opmeting van de ketel-inhoud,
maar hoe vaak per jaar in deze ketels gebrouwen werd, is uit deze eenmalige
momentopname uiteraard niet af te leiden.
1. Rijksarchief Gent, Raad van Vlaanderen, 24894 (Proces tussen Jan Claeys en Jan Eeckman,
brouwer te Wakken). Een uitvoeriger bijdrage hierover staat te lezen in “Onze Voorouders” (het 3mdl.
Tijdschrift van VVF-Tielt”), jrg. 8 nr. 1 (jan. 2005), blz. 10-13 (artikel door Rik Claeys),
waaraan de bovenstaande gegevens ontleend zijn.
2076. Willy JONCKHEERE : Even uw aandacht voor een talent van eigen bodem
Leven
Dorpscafé 1 De Reisduif
Zie, daarna wordt hier definitief vaarwel
gezegd, zie hoe bedroefd men in tranen begint
en zie vooral hoe men hard lachend eindigt
als na een hoogmis luidruchtige kaarters
Voel het dorp, voel zijn hart hevig kloppen hier

3508
in de geduldige toog, hoor hoe oprecht gebiecht
wordt hier, in schijnbaar nietszeggende orders,
zie zijn tafels geschikt voor het samenspel.
raak alles aan met je ogen, de berookte
muren, de overjaarse affiches, de vergeelde
klamme foto’s van zijn grote kampioenen.
Maar vooral, heb hier deel aan zijn leven.
Sla jezelf maar op in waard en waardin.
Hoor het wanhopig gorgelen : zijn vele kelen.
U las een gedicht uit de bundel “Boswording” van Martin Carrette, die hiermee zijn debuut
maakte. De voorstelling had plaats in de zaal Rekkelinge te Deinze op 18 oktober 2006. De
bundel, uitgegeven door Berghmans Uitgevers, Antwerpen – Rotterdam, bevat drie reeksen
van telkens 12 gedichten: gedichten over de liefde, over reisimpressies en een geleide
dorpswandeling door Zeveren, het dorp waar de auteur woont en ook geboren en getogen is.
Luc Coorevits (Behoud de begeerte vzw) schreef in het Woord vooraf :
“Martin Carrette treedt met zijn debuutbundel ‘Boswording’ als een klassiek dichter op de
voorgrond. Niet alleen opent de strak gecomponeerde bundel met twaalf sonnetten, tal van
reis-, liefdes- en natuurgedichten verwijzen, weliswaar zonder enige vorm van epigonisme,
naar het werk van De Coninck, Van Wilderode of Claus.
Dat Carrette zich in een gedegen traditie plaatst, betekent echter geenszins dat hij de lezer
met een déjà vugevoel opzadelt. Daarvoor beheerst Martin Carrette al te zeer de stiel van
dichter, en dat is, volgens Clem Schouwenaars, nog altijd in de eerste plaats een
beeldhouwer die muziek schildert”.
De bundel is verkrijgbaar in de boekhandel en bij de auteur : Izegemstraat 87, 9800 Deinze
(martin.carrette@telenet.be) of via overschrijving op nr. 442- 7609511- 85 van Martin Carrette met
vermelding ‘Boswording’ + naam.
Na ontvangst van de betaling (€ 15) wordt de bundel zonder portkosten toegestuurd.
2077. Paul HUYS (nr. 469) : Herrie rond de Sint-Elooisprocessie in Vosselare (en
elders), 1809

3509
Van de Gentse bisschop Etienne Fallot de Beaumont (1802-1807), een uit Avignon
afkomstig Fransman die aan een blinde Napoleonverering leed, is bekend dat hij een
inspanning deed om de volksdevoties, die tijdens de revolutiejaren gedeeltelijk teloorgegaan
waren, nieuw leven in te blazen 1 . De oude broederschappen werden heropgericht,
processies en bedevaarten mochten opnieuw doorgaan, maar werden - voor zover nodig –
van (al te) volkse uitwassen gezuiverd. Een van die volkse bedevaarten, waarmee
gewoonlijk een (paarden)processie gepaard ging, was gewijd aan de verering van Sint-
Elooi, patroon van de (paarden)smeden 2 . In de Deinse buurgemeente Vosselare was hij
ook de parochiepatroon. Zijn feestdag viel op 1 december, maar zijn ommegang werd
gehouden eind juni, ter herdenking van de overbrenging van zijn relieken; dit ging gepaard
met een ruitersoptocht en een zegening van de paarden 3 .
In het bisdom Gent werd/wordt Sint-Elooi in een dozijn parochies als paardenheilige vereerd.
In de Franse Tijd had zijn verering in enkele dorpen tot rumoerige manifestaties geleid, die
de bisschop (in 1807) hadden doen beslissen alle Sint-Elooisprocessies te verbieden. In een
paar dorpen echter – o.m. in Vosselare en in Afsnee – hadden de boeren die maatregel niet
gepikt; in 1808 hadden die paardenprocessies daar toch doorgang gevonden, ondanks het
bisschoppelijk verbod… Voor het jaar 1809 werd dan ook – vanuit het bisdom – angstig
vooruitgekeken hoe de komende Sint-Elooisviering, voorzien op zondag 25 juni, zou
verlopen.
Voorschrift was dat een eventuele processie zich moest beperken tot een rondgang rond het
kerkgebouw zelf… Maar zouden de boeren hiermee genoegen nemen?
Intussen had Gent in de zomer van 1807 een nieuwe bisschop gekregen, Maurice de
Broglie, een Normandische edelman. Bevreesd voor nieuwe rellen rond de komende Sint-
Elooisviering had die zich tot de prefect van het Scheldedepartement, F. de Faipoult, gewend
met het verzoek om hulp bij het beteugelen van eventuele volksrellen ter gelegenheid van de
(“verboden”) St.-Elooisprocessie. In een brief aan de Faipoult, dd° 1 mei 1809, maakte Mgr.
De Broglie zijn bezorgdheid terzake kenbaar 4 . Reeds op 4 mei kreeg hij van de prefect een
eerste antwoord, waarin de Faipoult de bisschop om een lijst verzocht van de parochies
waar Sint-Elooi vereerd werd. In die antwoordbrief van de prefect lezen we o.m. (we
vertalen uit het Frans):
“Naar oud gebruik vierden (enkele) gemeenten het Sint-Elooisfeest met processies waarin
men de relikwieën van de heilige droeg. Die processies werden geëscorteerd door
“cavalcades” (ruitersoptochten) en gingen gepaard met weinig passende (“peu décentes”)
ceremonies. Mgr. De Beaumont wilde uit die plechtigheden alles weren dat aan het aan de
godsdienst verschuldigde respect afbreuk kon doen. Maar na weerstand hiertegen
ondervonden te hebben, zag hij zich verplicht om de Sint-Elooisprocessies helemaal te
verbieden. De inwoners van enkele gemeenten, zonder enig respect voor hun pastoors en
zelfs voor de eredienst, hebben zich schuldig gemaakt aan excessieve praktijken waarbij ze
zich met geweld (“de vive force”) meester maakten van de Sint-Elooisrelieken; daarmee
hielden ze dan de processies en ceremonies die hun verboden waren, dit alles met een
weerzinwekkend tumult en onbeschaamdheid.” Tot zover dan de prefect over de
ongeregeldheden (uiteraard van het jaar voordien).
Op 5 mei bezorgde de bisschop hem de gevraagde lijst 5 en merkte daarbij op: “Presque tous
les curés de ces paroisses sont parvenus à empêcher les désordres que avoient lieu
autrefois à cette occasion et qui étoient plus scandaleux dans les communes d’Afsné et
Vosselaere ».
Daarop kwam de administratieve molen van de Franse bezetter onmiddellijk en efficiënt in
actie. Aan de onderprefecten van de arrondissementen en aan de burgemeesters van de
betrokken parochies schreef de prefect een brief, met een vraag om inlichtingen, en tevens
met de nodige instructies om bij elke ordeverstoring in te grijpen en desnoods een beroep te
doen op de nationale gendarmerie. Vanuit de meeste gemeenten kwamen geruststellende
berichten. Enkele antwoordbrieven vanuit de betrokken dorpen zijn evenwel, om een of
andere reden, toch enige nadere aandacht waard.

3510
Op 20 mei 1809 schreef de onderprefect van het arrondissement Oudenaarde aan prefect
Faipoult een brief waarin hij het uitvoerig had over de Sint-Elooisvieringen in Eine en in
Maarke. In de beide dorpen – zo wordt toegegeven – worden nog altijd wel “cavalcades”
gehouden, met ruiters die massaal uit de omliggende dorpen afgezakt komen (ruim een
dozijn dorpen worden nominatim opgesomd!).
Dat die ruitersoptochten toch blijven doorgaan meent de onderprefect te moeten wijten aan
“l’obstination des paysans qui attachent à ces cérémonies des avantages religieux et dont il
résulte quelques fois des scènes fâcheuses ». Vervelende, betreurenswaardige feiten dus,
die best in de toekomst vermeden zouden worden…
Uit Kruishoutem kwam dan, op 29 mei 1809, weer een andere brief, waarin de
burgemeester zelf bepleitte dat toelating zou worden verleend aan de ruiters om, op de dag
van het Sint-Elooisfeest, met hun paarden te mogen voorrijden tot aan de kerkdeur “pour
recevoir la bénédiction de la relique de Sint Eloy, patron des chevaux, comme d’ancienne
usage dans cette commune”; de burgemeester voegde er, fijntjes, de bedenking aan toe: “…
cette cérémonie rendant annuellement à l’Eglise un revenu de 200 francs…” Ook financieel
profijt mocht dus wel een argument-pro zijn.
En op 22 juni 1809, enkele dagen voor Sint-Elooisdag zelf, schreef burgemeester De Meyer
van Oostwinkel aan prefect Faipoult een geruststellende brief waarin hij hem verzekerde
alles onder controle te hebben (we vertalen uit het Frans): “Met betrekking tot de processie,
die in deze gemeente vroeger plaats had op St.-Pietersdag ter gelegenheid van de translatie
(= overbrenging van de relieken) van Sint-Elooi, heb ik de eer U te laten opmerken dat –
sedert het verbod opgelegd door de bisschop van Gent – deze processie niet heeft plaats
gehad en ook niet meer zal plaats hebben in deze gemeente; de paardenoptocht (“concours
de chevaux”) die bij die gelegenheid uittrok, heeft sedert twee jaren (=1807) opgehouden te
bestaan. Ik zal erop toezien dat dit misbruik (“cet abus”) niet meer voorkomt en daarover
ben ik het volkomen eens met de pastoor.”
Het archiefbundeltje (dat ons wel inzage verleent in de preventieve maatregelen van de
overheid) bevat daarentegen géén gegevens over hetgeen zich dan op het Sint-Elooisfeest
zelf, 25 juni 1809, werkelijk heeft afgespeeld. Alles netjes onder controle gehouden allicht?
1. M. Cloet e.a., Het bisdom Gent. Vier eeuwen geschiedenis (Gent, 1991), blz. 272.
2. R. Ruys, tot heil van mens en dier. Populaire heiligen in het bisdom Gent (Gent, 1989), “Sint-
Eligius”, blz. 83-102. Hij vermeldt de Sint-Elooisverering in Aalst, Burst, Eeklo, Eine, Evergem,
Grembergen, Grimminge, Herdersem, Kieldrecht, Kruishoutem, Leeuwergem, Lieferinge, Maarke,
Merelbeke, Vosselare en Zeveneken. In Vosselare (blz. 99-100) wordt de Sint-Elooisconfrerie
reeds vermeld in 1379! Virginie Loveling heeft het “paardenwijden” te Vosselare beschreven
(Volkskunde, jrg. 1894, blz. 77-82). Zie ook: Renaat van der Linden, “Bedevaartvaantjes in Oost-
Vlaanderen” (Ledeberg, 1958), blz. 318-319, overigens door R. Ruys in 1989 meestal woordelijk
overgenomen, zij het zonder bronvermelding!
3. P. Huys, “Sprokkelingen uit het kerkarchief van Vosselaere”, in: Het Land van Nevele, XXI/2 (juni
1990), blz. 154-155, over “bedevaartvaantjes voor Sint-Elooi”; tussen 1711 en 1723 werden 4950
vaantjes gedrukt, of gemiddeld zowat vierhonderd stuks per jaar.
4. Rijksarchief Gent, Archief Scheldedepartement, nr. 9007/5. Ons artikel is helemaal op de inhoud
van dit dossier(tje) gebaseerd.
5. Het door de bisschop op 04.05.1809 meegedeelde lijstje vermeldt volgende parochies:
Arr. Oudenaarde: Eine en Maarke;
Arr. Dendermonde: Grembergen, Tielrode, Kieldrecht en Beveren (-Waas), maar uit latere
briefwisseling blijkt dat Bevere-Oudenaarde bedoeld zou zijn;
Arr. Eeklo: Boekhoute, Assenede, Boscapelle, Stoppeldonck en Westdorpe (de drie
laatstgenoemde in Zeeuws-Vlaanderen gelegen!).
Arr. Gent: Afsnee, Vosselare, Kruishoutem en Oostwinke
2078. Willy JONCKHEERE : Nieuws bij de buren in “Het Land van Nevele”

3511
Op 8-11-2006 berichtte Koen Ghyselinck op “Radio Canteclaer” een voorzitterswissel bij
onze vrienden van Het Land van Nevele:
Jan Luyssaert uit Merendree is gisteren erevoorzitter geworden van de heemkundige kring
"Het Land van Nevele". Al van bij de oprichting van de vereniging in 1970 was hij voorzitter
van de heemkundige kring. Gisteren bood hij tijdens een bestuursvergadering zijn ontslag
aan, waarna hij meteen tot erevoorzitter werd benoemd.
De nieuwe voorzitter wordt André Bollaert uit Poesele en als secretaris komt Patrick
Tuytschaever in zijn plaats. Stefaan De Groote uit Bachte-Maria-Leerne en Arnold Strobbe
uit Lotenhulle blijven ondervoorzitters. Deze beslissingen moeten wel nog worden
bekrachtigd op de algemene ledenvergadering.
Jan Luyssaert is als voorzitter bijzonder succesvol geweest. Het aantal leden steeg van
ongeveer 100 in de jaren '70 tot bijna 440 dit jaar. Hij lag aan de basis van een reeks
succesvolle tentoonstellingen, met als topper de Cyriel Buyssetentoonstelling die dit jaar
werd gerealiseerd en op dit ogenblik op rondreis is in Vlaanderen. Maar het is vooral het
tijdschrift "Het land van Nevele" dat nu al 37 jaar 4 keer per jaar verschijnt, dat de
heemkundige kring uitstraling bezorgde.
Jan Luyssaert neemt zich wel voor om binnen het bestuur nog een aantal taken op zich te
nemen. Hij hoopt nu meer tijd te vinden om de bibliotheek en het archief verder uit te
bouwen.
Een hartelijk proficiat aan de nieuwe erevoorzitter en de nieuwe voorzitter !
2079. Paul HUYS (nr. 470) : Het zangkoor “Kleynzonen der Leye” uit Sint- Martens-
Leerne (1849-1860)
In het oud Provinciaal Archief 1 bevindt zich een uitvoerig archiefdossier betreffende een
algemene enquête uit 1859 betreffende de toen bestaande muziekverenigingen in Oost-
Vlaanderen.
Daarin staat ook een koorzangvereniging uit Sint-Martens-Leerne vermeld, genaamd de
“Kleynzonen der Leye”. Over dit zangkoor worden daar de volgende gegevens meegedeeld:
- Opgericht op 1 september 1849.
- Voorzitter: Napoleon Charles Fr. Van Crombrugghe, burgemeester.
- Erevoorzitter: J(ean) B(aptis)te Adam, landbouwer; 7 ereleden.
- Ledental: 25 zangers.
- Er wordt zangonderricht gegeven, volgens de muziekpedagogische principes van
Gevaert.
Aug. Thys heeft, voor zijn studie “Les Sociétés chorales en Belgique” uit 1861 2 , zeker
gebruikt gemaakt van de gegevens van deze algemene enquête. Hij weet bovendien een
aantal activiteiten op te sommen uit de eerste twaalf bestaansjaren van het koor; we nemen
dit hier graag over uit Thys’ boek, waarin we bovendien ook lezen dat de “directeur” (=
dirigent) van het koor ene “Monsieur Auguste Verbiest” was. Ziehier dan het “palmarès” van
de Leernse zangers:
- Wedstrijd in Zingem (1850): de Leernse “Kleynzonen” behaalden er een 3 e plaats
- Aan de Wedstrijden in Brugge (1850) en Gent (1851 en 1856) hebben de
“Kleynzonen” deelgenomen zonder er een prijs te behalen.
- Naast de Wedstrijden (waar om een ereplaats werd gekampt) waren er ook de
“Festivals” of “Muziekfeesten” zonder rangschikking van de optredenden, waarbij dus
de onderlinge concurrentie nauwelijks enige rol speelde. Aan dergelijke Festivals

3512
hebben de “Kleynzonen” – volgens de informatie bij Aug. Thys – deelgenomen in
Zingem (1852), in Oostakker (1854) en Gent (1854) en in Brussel (1859).
Zo te zien een behoorlijke activiteit inzake publieke optredens elders. Maar vanzelfsprekend
zal het koor ook in de thuisgemeente zelf een specifieke functie in het officiële en het
ontspanningsleven hebben gehad, waarover we evenwel geen geschreven informatie
hebben gevonden.
Wat de optredens elders betreft, kunnen we de gegevens van Aug. Thys aanvullen met nog
twee andere activiteiten, die hij niet vermeldt, resp. te Zomergem (1850) en te Aalter (1858):
- Over de deelname aan het “Muziekfeest” (= zonder competitie dus) te Aalter op 25 juli
1858 (waar ook de Fanfare van Vinkt is opgetreden) hebben we al eerder kort bericht
in ons Contactbald 3 , met verwijzing naar de Gazette van Gend dd° 7 juli 1858.
- Totnogtoe onvermeld bleef de deelname aan een “Festival” in Zomergem op 15
september 1850. Daarvoor waren 13 muziekverenigingen ingeschreven, waaronder –
benevens het koor “Kleynzonen der Leye” uit Sint-Martens-Leerne – ook nog koren uit
Baarle-Drongen, Aalter en Wingene. Er waren ook vijf muziekgenootschappen (voor
“fanfares” en/of “harmonies”) uit Gent 4 en uit nog enkele andere gemeenten in de
omtrek.
Over dat optreden in Zomergem publiceerde de Gentschen Mercurius een week later 5 een in
hoofdzaak lovende bespreking over het door de optredenden bereikte muzikaal peil. Er viel
evenwel één wanklank te signaleren, die we het citeren waard vinden:
“De eenige beknibbeling welke de kritieken zich veroorloofden, valt ten laste van de
vlaemsche zangers die onbarmhertig de woorden verknoeyden van de gezangen welke zy in
’t fransch voordroegen. Zullen er dan altyd lieden aengetroffen worden die niet begrypen dat
men beter doet met zich te bedienen van de eygen tael wanneer men geene vreemde
magtig is?”
De tekst spreekt voor zichzelf. Maar de onderliggende “context” waarin deze regels zijn
neergeschreven, verdient toch nog even onze aandacht. Het koorzangleven in Vlaanderen
omstreeks het midden van de negentiende eeuw was duidelijk een emanatie van een breder
Vlaams volksbewustzijn, dat de waarde van de moedertaal (“De taal is gans het volk”)
centraal stelde. Uit diezelfde geest ontstond eerst het Willemsfonds en daarna het
Davidsfonds, maar dit alles zou een ruimere uiteenzetting vergen…
Tot slot toch nog dit. Het is ons niet bekend, of – en hoelang nog – de “Kleynzonen der
Leye” ook ná 1860 actief zijn gebleven. Weet iemand meer over de (datum van) stopzetting
van hun werking?
1. Rijksarchief Gent, Oud Provinciaal Archief 1850-1870, nr. 3000/16. Het koor “Kleynzonen der
Leye” uit Sint-Martens-Leerne staat op de lijst vermeld onder nr. 46. Eveneens op dezelfde lijst,
onder nr. 35 de “Fanfare et chorale, Deynze”, met 12 à 14 leden (= een scheurgroep!) en onder
nr. 58 de muziekmaatschappij “Verbroedering en Eendragt” uit Vinkt, opgericht in juli 1840, met 24
leden.
2. Aug. THYS, Les Sociétés chorales en Belgique (Gand, De Busscher Frères, 1861 2 ), blz. 86.
3. Paul HUYS, « Een muziekfeest te Aalter in 1858”, in: KGK-Contactblad, XX, 6 (dec. 2000), blz.
2731, nr. 1788.
4. Zie “Gentschen Mercurius”, nr. 4382, dd° 13.09.1850.
5. Zie “Gentschen Mercurius”, nr. 4385, dd° 20.09.1850.
2080. Herman MAES (nr. 105) : Woonden tegenover de O.L.V.-kerk te Deinze

3513
Aan de Leiebrug woonde in 1796 sedert 1788 Livin De Paepe; in 1796 was hij 56 jaar en hij
was jeneverstoker geweest. Hij woonde daar met zijn broer Louis, 43 jaar, en met zijn zuster
Bregitte, 48 jaar. Sedert 1791 woonde ook Norbertina Tant, een nicht, daar in dat eerste huis
vlak bij de brug, waar nu het Bruggewachtershuisje staat. De woning kwam wel dichter bij de
straat dan dat huisje nu. Sedert 1792 woonde er ook een 28-jarige dienstmeid, Reginne De
Vos.
In 1823 verkocht Bernard De Paepe namens de familie dit huis aan wat men later de
Commissie van Openbare Onderstand, de C.O.O., zal noemen die zich om het welzijn der
“onvermogenden” (zonder vermogen) bekommerde. Het is om die hulp te verlenen dat ze het
gebouw aankochten om er een wezenhuis van te maken en om er delen van te verhuren
aan een schoolmeester en dat was toen Pieter van Wynendaele (van ca. 1775 tot 1806). Hij
nam in de Franse Tijd ook een deel van het Blasius-hospitaal in gebruik en ook de
pastoorswoning toen pastoor Laridon ondergedoken zat.
Na 1802 mocht Laridon zijn pastorij opnieuw betrekken en woonde aan de Markt tegenover
de Kerk. Hij woonde in het huis waar nu dr. Hoengenaert woont, waar ooit de belastingen
huisden en daarvoor Valere Lagrange woonde.
Joseph Jacques Laridon was bij de volkstelling van 1796 (cfr. Guido De Muynck) 39 jaar en
verbleef in Deinze sedert 1792. In die pastoorswoning woonde toen ook de 40-jarige
onderpastoor Bernard Acke, in Deinze sedert 1787.
De buur naar de brug was Engelbertus Callier, 45 jaar, in Deinze sedert 1775 en zijn 38jarige
echtgenote Dorothe Roels. Ze hadden toen zes kinderen beneden de 12 jaar en
Marie-Jeanne, 20 jaar, en Jean-Baptiste, 14 jaar (de later beruchte zoon Frans Bernard
Callier was toen één van die zes min-12 jarigen)
Aan de andere kant van de toenmalige pastoorswoning woonde sedert 1779 de 40-jarige (in
1796) notaris Jacques Desprez.
In die rij woonden ook:
Beenhouwer Jan De Sweemer, met zijn echtgenote Catrine Ketels
Bakker Pieter Van den Daele, met zijn echtgenote Marie Dobbelaere
Beenhouwster Eleonore Van Quickenborne, Weduwe Minnens, met zoons Emmanuel en
Bruno en dochter Victoria.
Ook twee schoenmakers: Augustin Steyaert en Jean Cras
En twee kleermakers: Pierre Vlighe en Philippe Jacques Picque (vader van de schilder)
Aan de andere kant van deze reeks buren (richting brug) woonden (dus naar de markt)
apotheker Augustin Claeys (burgemeester).
Cfr. Guido De Muynck, Volkstelling en André Heyerick, Bewoners van de Markt.
2081. Paul HUYS (nr. 471) : De bevolkingscijfers van (Groot-) Deinze in 1800
In de bekende “Memoire statistique” 1 betreffende het Scheldedepartement (= de provincie
Oost-Vlaanderen) door prefect F. de Faipoult, die in 1805 werd gepubliceerd, vinden we o.m.
ook de bevolkingscijfers in het jaar VIII (of 1800), gemeente per gemeente, in alfabetische
volgorde.
We lichten hieruit de cijfers betreffende Deinze en de tien gemeenten, die samen sedert
1977 het huidige Groot-Deinze vormen.
We geven de cijfers zoals ze bij Faipoult (in de editie door P. Deprez) gedrukt staan, waarbij
we nu al willen signaleren dat ze voor Deinze zelf een fout bevatten, waarover dadelijk meer.
Tabel 1. Bevolkingscijfers Jaar VIII (1800)

3514
Gemeente Mannen Vrouwen Jongens Meisjes Militairen
O/d wapens
Totalen
Deinze 565 557 658 (?) 872 6 2958 (?)
Astene 206 240 359 329 4 1138
Bachte 2 72 74 166 137 2 451
Gottem 119 134 298 313 3 867
Grammene 90 96 145 146 2 479
Meigem 161 167 325 343 - 996
Petegem 130 149 280 224 - 783
Sint-Maria-
Leerne
119 133 227 207 4 690
Sint-Mart.- 54 61 210 181 20 526
Leerne
Vinkt 274 280 468 477 14 1513
Wontergem 161 166 207 215 3 752
Zeveren 148 149 222 211 4 734
Totaal zonder
Deinze
Totaal incl.
Deinze
1534 1649 2907 2783 56 8929
2099 2206 3565 3655 62 11887
We beginnen met het (ergens foutieve) bevolkingscijfer van Deinze zelf. De optelling van
565 ma. + 557 vr. (= 1122 volw.), 658 jo. + 872 me. (=1530 kind.), vermeerderd met 6
militairen onder de wapens levert een totaal op van slechts 2658 personen, terwijl de laatste
kolom een totaal van 2958 vermeldt. Er is dus een verschil van 300 personen.
Als P. Deprez de cijfers heeft weergegeven zoals ze effectief bij Faipoult vermeld staan
(zonder de optelfout te hebben opgemerkt), zijn er twee mogelijkheden:
a. als alle deelrubrieken juist zijn, moet het eindtotaal verminderd worden tot 2658;
b. als het juiste eindtotaal wel degelijk 2958 is, moet één van de deelrubrieken met 300
verhoogd worden; welke dan?
We kiezen voor de tweede mogelijkheid, en wel om de volgende reden. Het is opvallend dat
de cijfers voor mannen/vrouwen, resp. jongens/meisjes meestal vrij dicht bij elkaar liggen.
Opmerkelijk is echter dat voor Deinze het verschil tussen jongens (658) en meisjes (872)
ongewoon groot is, nl. een verschil van 214 eenheden. We vermoeden derhalve dat het
aantal jongens 958 bedroeg, hetgeen dan ook een totaal van 2958 (i.p.v. 2658) oplevert. Is
een verklaring voor het “wegmoffelen (?) van 300 jongens misschien toe te schrijven aan de
vrees voor de “conscriptie”? Vergeten we niet: het betreft cijfers voor het jaar 1800, d.i. twee
jaar na de “Boerenkrijg”, waarvan één van de voornaamste oorzaken precies de door de
Franse bezetter ingevoerde militaire dienstplicht was. Of is er een andere verklaring?
De optellingen van de andere (nu Groot-) Deinse gemeenten blijken wel te kloppen, zodat
we alvast die cijfers als correct mogen beschouwen. De totale bevolking van die
deelgemeenten (zonder Deinze) bedroeg dus 8929 eenheden. Opvallend is wel, dat
bepaalde gemeenten toen een bevolkingscijfer hadden dat helemaal niet beantwoordt aan
het beeld van de toestand anderhalve eeuw later …
Ziehier de tabel van de deelgemeenten volgens de toenmalige bevolkingscijfers (a° 1800) in
dalende lijn, en rechts daarnaast de cijfers net vóór de fusie (1970, resp. 1976):

3515
In 1800 In 1970 of 1976
1 Vinkt 1513 inw. 4 1260 inw. (1976)
2 Astene 1138 2 3062 (1970)
3 Meigem 996 6 744 (1976)
4 Gottem 867 9 631 (1976)
5 Petegem 783 1 6740 (1970)
6 Wontergem 752 5 840 (1976)
7 Zeveren 734 7 734 (1970)
8 St.-Maria-L. 690 3 1572 (1976, incl. Bachte)
9 St.-Mart.-L. 526 8 721 (1976)
10 Grammene 479 10 612 (1976)
11 Bachte 451 Cfr. Maria-Leerne
De vergelijking is leerzaam, maar we laten ze zonder verdere commentaar.
1. F. de Faipoult, Memoire statistique du Département de l’Escaut (l’an XIII), Gent 1805. Uitgegeven
door Paul Deprez, Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde van Gent, Verhandelingen
nr. 10 (Oudenaarde, Sanderus, 1960). De bevolking in het jaar VIII (1800 is er te vinden op blz.
37.
2. Tot 1823 waren Bachte en Sint-Maria-Leerne nog aparte, autonome gemeenten. Vanaf 1823
vormden ze samen de gemeente Bachte-Maria-Leerne.
2082. Willy JONCKHEERE : Een interessant documentje
“Gooi geen documentjes weg”. Geregeld komen we hierop terug om te vermijden dat heel
wat interessante zaken, die op het eerste zicht weinig belang schijnen te hebben, in de
papiercontainer zouden verdwijnen.
Dit kleine bidprentje werd door de familie van begrafenisaannemers Michels verspreid naar
aanleiding van de 1 e Deinse fusie op 1 januari 1971.
Het werd ons bezorgd door KGK-lid J. B. Vanderlinden uit Nazareth. Van harte bedankt.

Lidmaatschap 2007
3516
Het jaar 2006 loopt stilaan ten einde. Een nieuw werkjaar staat voor de deur.
Vriendelijk verzoeken we onze trouwe leden het bijgevoegde overschrijvingsformulier
onverwijld in te vullen en aan hun financiële instelling te bezorgen, of hun
lidmaatschapsbijdrage te vereffenen met onze penningmeester Ive Steyaert, of aan de balie
van ons Museum.
Ter herinnering: Lidgeld 2007
Gewoon lid : € 15
Steunend lid, bestuurslid, deelgenoot : € 23
Erelid : € 30 of meer
op Postrekening 000-0434500-37
van KGK-Deinze
p/a Leeuwstraat 31
9800 DEINZE
Wie in orde is met het lidgeld 2007, door overschrijving of door betaling aan de balie van het
Museum, kan op 23 februari 2007 zijn jaarboek meenemen bij de voorstelling ervan.
Wie, om welke reden dan ook, zijn jaarboek liever thuis besteld krijgt, betaalt € 4 portkosten extra.
Wij verzoeken onze leden zoveel mogelijk gebruik te willen maken van het ingesloten
overschrijvingsformulier. Noteer “lidgeld 2007”.
Als de lidgelden bij het begin van het jaar overgemaakt worden, betekent dat een hele hulp voor onze
administratie. Wij zijn de leden daarvoor bijzonder dankbaar. Na het verschijnen van het jaarboek
volgt immers de (forse) rekening van de drukker.
We hebben het reeds vroeger vermeld: heel wat leden stellen er blijkbaar prijs op steunend lid te
worden. Moge hun voorbeeld tot navolging strekken. Wij appreciëren de aanmoediging ten zeerste.
In elk geval zijn ALLE leden van harte bedankt voor hun steun!
KGK WENST U EN UW FAMILIE
EEN VREUGDEVOL JAAR
IN GOEDE GEZONDHEID !