festival programma oktober november 2011

Leren musiceren
Een conservatoriumcultuur zoals wij die kennen bestaat in Brazilië niet.
Universiteiten vervullen deze rol. “Het gaat er vooral om theorie, minder
om uitvoering”, vertelt cellist Luiz Hernane Barros de Carvalho. “Maar je
kunt er gratis studeren.” “Niet iedere muzikant wil naar de universiteit”,
voegt cultuurkenner Claudia Toni eraan toe. “En niet iedereen die daar
studeert heeft een gedegen vooropleiding. Zo heb je enerzijds musici
die nauwelijks theoretisch onderlegd zijn, anderzijds muziektheoretici
die amper kunnen spelen. Er zijn slechts enkele scholen in São Paulo
die lijken op jullie conservatoria. Daar leer je zowel klassieke muziek
als MPB en jazz. Onze privéscholen zijn van een belabberd niveau.
Natuurlijk zijn er legio sambascholen, maar daar leer je alleen slagwerk
spelen, geen noten lezen. In het binnenland kun je de praktijk leren
in brassbands. Wij hebben vooral veel goede drummers, blazers en
gitaristen in Brazilië. Aan strijkers hebben we hier echt een gebrek. 58%
van de strijkers in het São Paulo Symfonieorkest, de top in Brazilië, is
buitenlands.”
de Europese kolonialen ook niet gering.
Naast militair en profaan muziekrepertoire
klinkt tot medio achttiende eeuw vooral
vocale kerkmuziek. De uit Bahia afkomstige
componist en organist Caetano de Mello
Jesus introduceert de in Lissabon populaire
Italiaanse barokstijl en breekt een lans voor
de gelijkzwevende stemming. Helaas heeft
weinig vroeg-Braziliaans gecomponeerd
materiaal de tand des tijds doorstaan, maar
de architectonische hoogstandjes uit die tijd –
zoals de oude binnenstad van Salvador in de
deelstaat Bahia – getuigen nog altijd van een
rijk cultureel leven.
“Terwijl in Europa de barok tanende was,
floreerde ze eind achttiende eeuw in Brazilië”,
stelt de Braziliaanse muziekdeskundige
Claudia Toni. “Vooral Minas Gerais, de streek
die door ontdekking van bodem-schatten
velen uit Brazilië en Europa aantrok, werd ook
een magneet voor musici die aan het werk
konden in de rijk gedecoreerde kerken.”
Portugese strenge voorschriften drukken
Candomblé zou
uitgroeien tot een
magneet die zwart én
blank aantrekt in een
queeste naar geluk,
gezondheid en muzikale
inspiratie.
officieel een stempel op de religieuze
muziekpraktijk: klassieke stijlen noch
begeleide koorzang worden getolereerd.
Maar muzikantenbloed kruipt waar het niet
gaan kan, dus het klassieke idioom sijpelt
toch door in het sacrale repertoire. Een
definitief antwoord op de barok klinkt vanuit
Rio de Janeiro waar de Portugese koning
16 www.brasilfestival.nl
Dom João VI in 1808 met hof en huishouding
neerstrijkt. De muziekminnaar neemt musici
en een omvangrijke muziekbibliotheek mee.
Hofcomponist Francisco Manuel da Silva
sticht er een conservatorium. Al snel bruist
er een opera- en koorcultuur. De scheiding
tussen kerk- en theatermuziek begint door
elkaar te vloeien met komische opera’s en
symfonische orkestmuziek als kleurrijke
ingrediënten.
Choro en música
erudíta
Rond de afschaffing van
de slavernij in 1888 klinkt
in het mondaine Rio
een mix van Europese
en Afro-Braziliaanse
muziek en dans. Hieruit
ontwikkelt zich onder
meer de choro, de eerste
populaire stadsmuziek.
Het is virtuoze muziek
waaraan later de snellere
samba schatplichtig zal
zijn. Alfredo da Rocha
Viana, beter bekend
onder zijn artiestennaam
Pixinguinha, verrijkt de
choro in de twintigste
eeuw met jazzharmonieën
en introduceert het genre
in Parijs.
Heitor Villa-Lobos, kopstuk
van de música erudíta (de
Braziliaanse verzamelterm
voor klassieke muziek),
duidt de choro als
‘de incarnatie van de
Braziliaanse ziel’.
“Villa-Lobos was een
van de eersten die de
populaire muziek en
volksmuziek van Brazilië verbindt met
een Europees neoklassiek idioom”, weet
gitarist Caio Amon. “Hij was kind van een
tijd waarin kunstenaars een Braziliaanse
identiteit zochten. Villa-Lobos vertelde hoe
hij de binnenlanden introk, gevangen werd
genomen door indianen en hun melodieën
leerde. Onzin. Hij ging gewoon naar de
bibliotheek. Het was dichter en musicoloog