festival programma oktober november 2011

Helaas heeft de (staats)bank slechts drie van
deze culturele walhalla’s, in heel Brazilië.
De belangrijkste musea zijn privé. De
overheid heeft geen geld voor collecties.
Verzamelaars geven hun collectie in bruikleen
aan een museum en vaak beschouwen ze
het daarna een beetje als hun eigen museum.
Voor de musea is het dus zaak om behalve
bedrijven ook belangrijke verzamelaars aan
zich te binden. Zo kreeg het Museum voor
Contemporaine Kunst (MAC) in São Paulo de
gigantische collectie van een mecenas die
ruzie met een museum elders had gekregen.
Mecenassen zijn er in alle soorten en maten.
De verzamelaar die nu het meeste furore
maakt is Bernardo Paz, een ondernemer
die zijn geld in de ijzer- en staalindustrie
vergaarde. Paz, het type zenboeddhistische
hippie, besloot op een enorm terrein dat hij
bezat in het binnenland van de deelstaat
Minas Geraís een museumpark te maken.
In Inhotim, zoals dit prachtige park heet,
zijn zeventien onder architectuur gebouwde
paviljoens met spectaculaire kunst. ‘Een
wonder’, noemde de New York Times het.
De verlegen Paz is een tikje megalomaan
en grossiert in grote namen; de mondaine
verzamelaarster Vilma Eid uit São Paulo
daarentegen is een praktische idealist. Zij
hield de zakenwereld voor gezien en is nu
een van de belangrijkste pleitbezorgers van
volkskunst in Brazilië. Talenten die ze op
het spoor komt, haalt ze uit de
anonimiteit. Sommigen hebben
nog nooit een voet buiten hun
dorp gezet en staan opeens in
de schijnwerpers in haar galerie
Estação in São Paulo. En ja, ze gaat
ook een bril met ze kopen of naar
de dokter. “De verbeeldingskracht
van armen is oneindig”, zegt een
stralende Eid. Zij is ervan overtuigd:
“Deze anonieme genieën zijn
Brazilië’s echte helden.”
Ineke Holtwijk is consultant en
Latijns-Amerika kenner. Ze schreef
gelauwerde boeken over Brazilië
en was jaren correspondent
Zuid-Amerika voor de Volkskrant en
het NOS-Journaal.
Zie verder: www.inekeholtwijk.nl
^ Desempoladeira 4, door Marepe (foto Jörg von Bruchhausen).
< zanger en componist Gilberto Gil (1942), tevens van 2003 tot
medio 2008 Minister van Cultuur.
Oscar Niemeyer
De bekendste Braziliaanse architect aller tijden
is Oscar Niemeyer. Meer dan een halve eeuw
geleden deed hij collega’s wereldwijd versteld
staan met zijn ontwerpen voor de hoofdstad
Brasilia. Niemeyer is 103, broos en klein, maar
hij werkt nog steeds. Dit jaar werd een groot
cultureel complex in Avilés (Spanje) van zijn hand
opgeleverd. Spanje had haast, want het had nog
niks van deze Picasso van de architectuur. ‘El
Niemeyer’, zoals het complex al in de volksmond
heet, heeft veel wit en golvende lijnen. Rechte
lijnen vindt Niemeyer stijf, koud en gemaakt.
Vrijheid in vorm maar ook de integratie van
natuur en bouwwerk werden dankzij Niemeyer
het kenmerk van Braziliaanse architectuur.
Voor Brasilia ontwierp hij een kerk als handen
opengespreid naar de hemel; een presidentieel
paleis dat lijkt te drijven in water; pilaren die als
witte vleugels uit de vloer omhoog komen; een
museum dat lijkt op een vogel. Hij fantaseert
met zijn potlood, bekende de architect toen ik
hem jaren geleden in zijn kantoor in Rio de
Janeiro interviewde. Eerst is er de tekening.
Daarna bedenkt hij een reden waarom een
wand bijvoorbeeld schuin loopt, want je moet als
architect een verhaal hebben.
Hij is een architect van de buitenkant. Begin niet
over de slechte afwerking. Of dat zijn gebouwen
te donker, te heet of te gehorig zijn om er prettig te
kunnen werken of wonen. Niemeyer: ‘Schoonheid
is de belangrijkste functie van een gebouw. Want
een gebouw blijft. Functies veranderen. Over
honderd jaar is dat paleis misschien een school.’
promotiebijlage bij de Volkskrant van 17 september 2011 9