festival programma oktober november 2011

Brazilianen koesteren hun kunstenaars
Is kunst in Brazilië een typisch ‘linkse hobby’? Niks ervan. Het culturele leven bruist er en is er voor
iedereen. Cultuur is ook het visitekaartje van Brazilië aan de wereld. Mixen, experimenteren en
improviseren kenmerken de culturele productie. Ooit werd de beroemde zanger Caetano Veloso
in Amsterdam uitgejoeld omdat hij ook Engelstalig repertoire zong, maar Brazilianen zijn geen
hokjesdenkers, zij mengen ongegeneerd alles wat ze mooi vinden. ‘Puurheid is een mythe,’ zegt
Veloso. Daar valt iets van te leren. Door Ineke Holtwijk
Naast de beroemde mixcultuur is de
fascinatie voor de eigen oorsprong en
tradities ook een constante. Het belangrijkste
symfonieorkest van Brazilië, het Orquestra
Sinfônica do Estado de São Paulo (OSESP),
heeft speciaal voor Braziliaanse composities
een muziekuitgeverij opgericht. In de
deelstaat Pernambuco laten jonge graffitiartiesten
zich inspireren door traditionele
zwart-wit houtsnedes en regionale sages. De
koloniale kerkjes in Minas Geraís brachten de
gevierde kunstenares Adriana Varejão ertoe
om tot gigantische proporties opgeblazen
Portugese tegels te beschilderen. In São
Paulo gebruikt het internationaal succesvolle
designersduo Humberto en Fernando
Campana lapjespoppetjes die vrouwen op
het platteland in Noordoost-Brazilië maken
om er een moderne stoel van te fabriceren;
Multidão (Menigte) heet de stoel.
Topontwerpster Bia Lessa raakte
gefascineerd door de religiositeit van haar
landgenoten toen ze een tentoonstelling
over barokbeelden uit kerken maakte.
Alvorens de bezoekers oog in oog met de
beelden stonden, liet ze hen daarom door
een donkere zaal schuivelen met de geluiden
van een processie om hen heen. Boven
hen deinde een dak van tienduizenden
wenslintjes. Vroeger scheurde men een
stukje van de kleding van heiligen(beelden)
af in de hoop zo beschermd te zijn tegen
onheil.
Het dagelijks leven in Brazilië is voor
kunstenaars eveneens een mer à boire.
Neem Marepe, een succesvolle beeldend
kunstenaar, die opgroeide op het droge
platteland van Bahia. Hij transformeert
alledaagse objecten uit zijn jeugd naar zijn
kunst. Beeldend kunstenaar Vik Muniz
Verrassend genoeg
investeert de Braziliaanse
overheid nauwelijks direct
in cultuur
wilde de levenskracht van arme Brazilianen
vangen. Hij maakte met vuilnissorteerders
uit Rio de Janeiro liggende ‘schilderijen’ van
vuilnis, die de sorteerders zelf als mythische
grootheden afbeeldden. Zijn kunst en de
dilemma’s bij het werken met de havenots
van de vuilnisbelt waren onderwerp
van de documentaire Wasteland, dit jaar
genomineerd voor een Oscar.
Het leven van alledag is ook onderwerp van
grote literatoren die regelmatig een kroniek
in de krant schrijven, zoals bij ons Arnon
Grunberg dat in de Volkskrant doet. In het
verleden deden Machado de Assis, Moacyr
Scliar, Nelson Rodriguez, Rubem Braga
en Raquel de Queiroz dat bijvoorbeeld.
Deze traditie wordt vandaag de dag hoog
gehouden door onder meer João Ubaldo
Ribeiro en Luiz Fernando Vérissimo, beide
bestseller-auteurs.
Halfgoden
Een discussie over cultuur als ‘hobby van
de elite’ zoals die nu in Nederland wordt
gevoerd, is in Brazilië ondenkbaar. Daar is de
omgekeerde trend zichtbaar. De regering wil
dit jaar zelfs een vale cultura, een tegoedbon
voor cultuur, introduceren voor de laagst
verdienenden. Men ziet cultuur daar als
economische motor.
Cultuur leeft in Brazilië. In de deelstaat
Pernambuco in het arme noordoosten heeft
slechts één op de tien gemeenten een
bioscoop, maar zijn er wel tweeduizend
muziekgroepen waaronder orkesten.
Brazilië staat bekend als een land dat niet
leest, maar de organisatoren van de Nestlé
Literatuur Biënnale werden wel bedolven
promotiebijlage bij de Volkskrant van 17 september 2011 7