'Waarom de oudheid ons nog almaar zoveel doet' - Tresoar

Dit artikel loopt vooruit op de eerste
Imago-kalender van het nieuwe millennium.
De aanstaande wisseling naar het jaar
2000 heeft al veel stof doen opwaaien en
heeft ook velen er toe gezet stil te staan bij
het fenomeen tijd. Het leek de kalendercommissie
van het Nederlands Klassiek
Verbond een geschikt moment om juist in
het jaar 2000 de kalender zelf eens aan bod
te laten komen. Een aantal aspecten dat
met tijd in de oudheid verband houdt,
komt in die kalender ter sprake, zoals bijvoorbeeld
de personificaties van maanden
en seizoenen, en die van de tijd zelf.
Et duae tabulae in utroque poste defixae quarum
altera si bene memini hoc habebat inscriptum:
‘III. et pridie kalendas Ianuarias C. noster
foras cenat’, altera lunae cursum stellarumque
septem imagines pictas; et qui dies boni quique
incommodi essent distinguente bulla notabantur.
Tegen de deurposten waren twee houten borden
opgehangen; op een van deze stond, als ik
het me goed herinner: ‘op 30 en 31 december
eet onze C. buitenshuis’. Op de andere stond de
baan van de maan en zeven afbeeldingen van
de sterren. De ‘juiste’ en ‘ongeschikte’ dagen
(namelijk voor de praetor om een proces te openen)
werden met verschillende tekens aangeduid.
Van de borden in deze passage uit het
Satyricon (30, 3–4) van Petronius lijkt het
eerste op wat bij ons een ‘memo’ zou
heten, ergens op een opvallende plaats in
huis opgehangen. In combinatie met het
tweede moeten we er ons eerder iets bij
De kalender in beeld
Kalenders en voorstellingen van
kalenders uit de Romeinse tijd
Stephan T.A.M. Mols
voorstellen als een voorloper van wat wij
een kalender noemen. Naast afbeeldingen
van hemellichamen stonden er ook andere
zaken op, die de dagen van het jaar betroffen.
Een kalender zoals wij die kennen is uit
de Romeinse tijd niet in zijn geheel overgeleverd.
Wel zijn er verschillende voorstellen
gedaan om de twee systemen van jaartelling
te reconstrueren die in de Romeinse
tijd in zwang zijn geweest en die we zouden
kunnen aanduiden als de republikeinse
en de keizerlijke kalender. De overgang
tussen deze twee systemen van tijdrekening
wordt gevormd door de kalenderhervorming
die in 46 v.Chr. door Julius
Caesar is doorgevoerd. Het verschil tussen
beide kalenders lag vooral in het aantal
dagen van het jaar: de republikeinse kalender
telde vermoedelijk slechts 355 dagen
en was gebaseerd op de 12 maal per jaar
dat er nieuwe maan was, in een terugkerende
cyclus van 29,5 dag. Om nu het verschil
met het zonnejaar dat 365 1 / 4 dagen
duurt te overbruggen, voegde men eenmaal
per twee jaar na de laatste dag van
februari (die 23 dagen duurde), een tussenmaand
van 27 of 28 dagen toe, de mensis
intercalaris. Behalve deze twee genoemde
tijdrekeningen is er misschien ook nog een
veel oudere kalender geweest waarvan we
weinig details kennen, en die volgens de
overlevering door Romulus zou zijn ingevoerd.
Deze zou uit slechts 10 maanden
hebben bestaan; januari en februari zouden
daarin ontbroken hebben. Jörg Rüpcke, die
in 1995 een zeer lezenswaardig boek over
de Romeinse kalender heeft gepubliceerd,
261