metaalontvetting en de oppervlaktereiniging (pdf, 1.8MB) - Lne.be

Evaluatie van het reductiepotentieel voor VOS-emissies
naar het compartiment lucht en de problematiek van de
implementatie van de Europese richtlijn 99/13/EG in de
sector van de metaalontvetting en de oppervlaktereiniging
in Vlaanderen
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp
Eindrapport
13 december 2002
Bogaert Geert, Callens Anthony, Gielen Bert, Le Roy Dirk en
Van Biervliet Karl
In samenwerking met
Marc De Bonte, WTCM en Laurent Danneels, CBOK
In opdracht van
AMINAL
Afdeling Algemeen Milieu- en Natuurbeleid

Inhoudsopgave
Eindrapport
1. INLEIDING ....................................................................................................................... 15
1.1. SITUERING............................................................................................................................. 15
1.2. OPDRACHT ............................................................................................................................. 16
2. METHODIEK .....................................................................................................................17
2.1. ALGEMEEN WERKSCHEMA ........................................................................................................... 17
2.2. SECTORMATRIX ....................................................................................................................... 18
2.3. REFERENTIEBEDRIJVEN.............................................................................................................. 18
2.4. EXTRAPOLATIE ........................................................................................................................ 19
2.5. SOCIO-ECONOMISCH ONDERZOEK / BASISSCENARIO’S........................................................................ 21
2.6. KOSTENEFFECTIVITEITSCURVEN ................................................................................................... 22
3. REINIGEN EN ONTVETTEN VAN METALEN ....................................................................... 25
3.1. WATERIGE REINIGINGS- EN ONTVETTINGSMIDDELEN......................................................................... 25
3.1.1. Samenstelling en chemische eigenschappen................................................................... 25
3.1.1.1. Overzicht en indeling............................................................................................................. 25
3.1.1.2. Voornaamste chemische begrippen.........................................................................................26
3.1.1.3. Samenstelling van een waterige reiniger in functie van type en toepassing ................................. 29
3.1.2. Reinigings- en ontvettingsvermogen van waterige reinigers ............................................ 32
3.1.2.1. Wijze van contact tussen stuk en reiniger................................................................................ 33
3.1.2.2. Behandelingsduur ................................................................................................................. 34
3.1.2.3. Behandelingstemperatuur ...................................................................................................... 35
3.1.2.4. Behoud van de chemische eigenschappen van de reiniger......................................................... 35
3.1.3. Inzetbaarheid van waterige reinigers- en ontvetters ....................................................... 37
3.1.3.1. Factoren die inzetbaarheid bepalen......................................................................................... 37
3.1.4. Voorbeelden van de inzet van waterige reinigers ............................................................ 39
3.1.5. Apparatuur geschikt voor waterige reinigers................................................................... 48
3.1.6. Milieuaspecten ............................................................................................................. 50
3.1.6.1. Emissies naar lucht ............................................................................................................... 51
3.1.6.2. Afvalwater............................................................................................................................ 51
3.1.6.3. Energie ................................................................................................................................ 52
3.2. REINIGEN IN OPLOSMIDDELEN: SOLVENTREINIGEN............................................................................ 53
3.2.1. Samenstelling en chemische eigenschappen................................................................... 53
3.2.1.1. Overzicht en indeling............................................................................................................. 53
3.2.2. Overzicht van de gebruikte oplosmiddelen ..................................................................... 55
3.2.2.1. Gechloreerde koolwaterstoffen CKW .......................................................................................55
3.2.2.2. Koolwaterstoffen (KWS) ........................................................................................................ 57
3.2.2.3. Zuurstofhoudende koolwaterstoffen (O-KWS).......................................................................... 59
3.2.3. Inzetbaarheid van oplosmiddelen .................................................................................. 61
3.2.3.1. Voorbeelden van de inzet van gechloreerde koolwaterstoffen.................................................... 61
3.2.3.2. Voorbeelden van de inzet van KWS en O-KWS......................................................................... 63
3.2.4. Gebruikte apparatuur voor solventreiniging .................................................................... 68
3.2.4.1. Volledig gesloten systeem voor CKW....................................................................................... 68
3.2.4.2. Dampontvetten..................................................................................................................... 70
3.2.4.3. Dompelontvetten .................................................................................................................. 70
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 1

Eindrapport
3.2.5. Milieuaspecten van gebruik van solventen...................................................................... 71
3.2.5.1. Emissies naar lucht ............................................................................................................... 71
3.2.5.2. Emissies naar water en bodem............................................................................................... 73
3.2.5.3. Energieaspecten. .................................................................................................................. 74
3.2.5.4. Veiligheidsaspecten............................................................................................................... 75
3.3. ALTERNATIEVE REINIGINGSMETHODEN........................................................................................... 76
3.3.1. Reinigen met CO2 ......................................................................................................... 76
3.3.1.1. Stralen met CO2-korrels......................................................................................................... 76
3.3.1.2. Gebruik van CO2 bij hoge druk als solvent (superkritische CO2).................................................. 79
3.3.2. Reinigen met plasma .................................................................................................... 80
3.3.2.1. Lagedruk-plasmareiniging ...................................................................................................... 82
3.3.2.2. Reinigen bij atmosferische druk met coronaontladingen............................................................ 83
3.3.3. Thermisch reinigen. ...................................................................................................... 87
3.3.3.1. Pyrolyse-oven....................................................................................................................... 88
3.3.3.2. Wervelbed............................................................................................................................ 88
3.4. CHECKLIJSTEN I.V.M. ENKELE VEEL VOORKOMENDE CONVERSIES........................................................... 88
4. SECTORAFBAKENING.....................................................................................................103
4.1. INLEIDING - AANPAK................................................................................................................103
4.2. SECTORAFBAKENING ................................................................................................................104
4.3. BESPREKING VAN ALTERNATIEVE METHODES VOOR SECTORAFBAKENING.................................................107
5. SOCIO-ECONOMISCHE DOORLICHTING........................................................................109
5.1. INLEIDING.............................................................................................................................109
5.2. SOCIO-ECONOMISCHE KERNGEGEVENS ALLE SECTOREN .....................................................................109
5.3. SOCIO-ECONOMISCHE KERNGEGEVENS SECTOREN 'METAALPRODUCTEN' EN 'MACHINEBOUW' .......................115
5.3.1. Aantal en omvang van de bedrijven..............................................................................115
5.3.2. Omzet van de sector in Vlaanderen ..............................................................................118
5.3.3. Exportgerichtheid ........................................................................................................119
5.3.4. Investeringen..............................................................................................................120
5.3.5. Financiële analyse van de Belgische sector....................................................................122
5.3.6. Conjunctuur ................................................................................................................127
5.4. BESCHRIJVING VAN TRENDS EN EVOLUTIES IN DE SECTOR ..................................................................128
6. SECTORINDELING..........................................................................................................131
6.1. DOEL VAN DE INDELING ............................................................................................................131
6.2. SECTORINDELING....................................................................................................................131
6.2.1. Relevante parameters bij de sectorindeling ...................................................................131
6.2.1.1. Gevolgde methodiek bij keuze van parameters....................................................................... 131
6.2.1.2. Bronnen............................................................................................................................. 132
6.2.1.3. Keuze van parameters......................................................................................................... 133
6.2.2. Sectorindeling .............................................................................................................135
6.2.2.1. Bedrijfsactiviteiten............................................................................................................... 135
6.2.2.2. Indeling ............................................................................................................................. 136
6.3. DE BEDRIJVENDATABANK...........................................................................................................142
6.4. DE SECTORINDELING TOEGEPAST OP DE DATABANK ..........................................................................143
6.4.1. Overzicht ....................................................................................................................143
6.4.2. Spreiding over de verschillende bedrijfsactiviteiten ........................................................144
6.4.3. Bespreking..................................................................................................................147
2 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
7. GEGEVENSINZAMELING.................................................................................................149
7.1. DE BEDRIJFSENQUÊTE ..............................................................................................................149
7.1.1. Inhoud en opbouw van de enquête ..............................................................................149
7.1.2. Responsgraad en kwaliteit van de antwoorden ..............................................................150
7.1.3. Enquête-resultaten: algemeen......................................................................................153
7.1.3.1. Algemene bedrijfsgegevens.................................................................................................. 153
7.1.3.2. Reinigings- en ontvettingsactiviteiten .................................................................................... 154
7.1.3.3. Reinigings- en ontvettingsmiddelen ...................................................................................... 155
7.1.3.4. Reinigings- en ontvettingsinstallaties..................................................................................... 157
7.1.3.5. Emissiereductiemaatregelen................................................................................................. 158
7.1.3.6. Leveranciers van reinigings- en ontvettingsprodukten............................................................. 160
7.1.3.7. Medewerking als referentiebedrijf ......................................................................................... 161
7.1.4. Enquête-resultaten: per NACE-sector............................................................................161
7.1.4.1. Respons en representativiteit ............................................................................................... 162
7.1.4.2. Reinigings- en ontvettingsmiddelen ...................................................................................... 165
7.1.4.3. Reinigings- en ontvettingsinstallaties..................................................................................... 169
7.1.4.4. Emissiereductiemaatregelen................................................................................................. 170
7.1.5. Enquête-resultaten: per activiteitensector .....................................................................171
7.1.5.1. Aantallen bedrijven en werknemers ...................................................................................... 171
7.1.5.2. Dekkingsgraad t.o.v. het bedrijvenbestand ............................................................................ 174
7.1.5.3. Reinigings- en ontvettingsmiddelen ...................................................................................... 179
7.1.5.4. Reinigings-en ontvettingsinstallaties...................................................................................... 184
7.1.5.5. Emissiereductiemaatregelen................................................................................................. 188
7.1.5.6. Bespreking per activiteit ...................................................................................................... 190
7.2. REFERENTIEBEDRIJVEN.............................................................................................................197
7.2.1. De keuze van de referentiebedrijven.............................................................................197
7.2.2. Verwerking .................................................................................................................199
7.3. SOLVENTLEVERANCIERS ............................................................................................................199
8. BEREKENING VAN DE SECTOREMISSIES.......................................................................201
8.1. EXTRAPOLATIE IN VERSCHILLENDE STAPPEN ...................................................................................201
8.1.1. Stap 1: Berekening solventemissies enquêtebedrijven....................................................202
8.1.2. Stap 2: Toewijzing van solventverbruiken aan activiteiten ..............................................202
8.1.3. Stap 3: Bijschatting solventverbruik/ -emissies. .............................................................203
8.1.4. Stap 4: Berekening van gemiddelde solventemissies per persoon en per activiteit ...........204
8.1.5. Stap 5: Bedrijvenbestand uitbouwen tot niveau ‘Vlaanderen’ ..........................................208
8.1.6. Stap 6: Berekening sectoremissies................................................................................211
8.2. VERGELIJKING SECTOREMISSIES MET ANDERE BEREKENINGEN .............................................................215
8.2.1. VMM...........................................................................................................................215
8.2.2. RAINS.........................................................................................................................215
8.2.3. Universiteit Gent (in opdracht van VMM) .......................................................................216
8.3. SCENARIO’S VOOR EMISSIES IN 2010...........................................................................................218
8.3.1. Principiële scenariobenadering .....................................................................................218
8.3.2. Uitwerking van de emissies 2010..................................................................................219
8.3.2.1. Economische groeiverwachtingen ......................................................................................... 220
8.3.2.2. Trend solventverbruik.......................................................................................................... 221
8.3.2.3. Trend solventemissie........................................................................................................... 222
8.3.2.4. Toepassing op het enquêtebestand....................................................................................... 222
8.3.2.5. Resultaten per activiteit ....................................................................................................... 223
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 3

Eindrapport
9. EMISSIEREDUCTIEMAATREGELEN VOOR SOLVENTEN ..................................................225
9.1. BESPREKING EMISSIEREDUCTIEMAATREGELEN.................................................................................225
9.1.1. Uitgangspunt: bestaande ontvettingsmethode...............................................................225
9.1.1.1. Open – gesloten – volledig gesloten...................................................................................... 226
9.1.1.2. Manueel ontvetten. ............................................................................................................. 226
9.1.1.3. Dompelontvetten ................................................................................................................ 228
9.1.1.4. Sproeitunnel....................................................................................................................... 233
9.1.1.5. Dampontvetten................................................................................................................... 233
9.1.2. Toepasbare emissiereductiemaatregelen.......................................................................237
9.1.2.1. Good housekeeping............................................................................................................. 237
9.1.2.2. Vermijden of verminderen noodzaak tot (solvent)reinigen en ontvetten ................................... 238
9.1.2.3. Waterig reinigen. ................................................................................................................ 239
9.1.2.4. Solventreinigen in 100% gesloten systeem............................................................................ 241
9.1.2.5. Overschakelen op minder vluchtige solventen........................................................................ 242
9.1.2.6. Nabehandeling solventemissies. ........................................................................................... 242
9.1.2.7. Plasmareinigen. .................................................................................................................. 244
9.2. EXTRAPOLATIE VAN EMISSIEREDUCTIEMAATREGELEN. .......................................................................245
9.2.1. Uitgangspunten...........................................................................................................245
9.2.2. Schets van het verloop van de extrapolatie ...................................................................245
9.2.3. Opstellen van één lijst van solventemissie-reducerende maatregelen. .............................246
9.2.4. Toekennen en kwantificeren van emissiereductiemaatregelen aan bedrijven in
enquêtebestand. .....................................................................................................................247
9.2.5. Samenbrengen van de individuele maatregelen in één matrix.........................................250
9.2.6. Bepaling van het reductiepotentieel en kostprijs voor elke combinatie in de matrix, op het
niveau van Vlaanderen. ...........................................................................................................250
9.3. RESULTATEN EXTRAPOLATIE.......................................................................................................251
9.3.1. Resultaten per emissiereductiemaatregel ......................................................................251
9.3.2. Het emissiereductiepotentieel van de maatregelen ........................................................305
9.3.3. De eenheidsreductiekost van de maatregelen................................................................307
10. KOSTENCURVEN EN SCENARIOBEREKENINGEN ...........................................................309
10.1. BASISSCENARIO’S EN BELEIDSSCENARIO’S..................................................................................309
10.1.1. Het onderscheid tussen basisscenario’s en beleidsscenario’s...........................................309
10.1.2. Definiëring basisscenario’s en beleidsscenario’s .............................................................310
10.1.2.1. Basisscenario’s ............................................................................................................... 310
10.1.2.2. Beleidsscenario’s ............................................................................................................ 311
10.2. KOSTENCURVEN..................................................................................................................314
10.2.1. Kostencurve VOS in het REF-scenario ...........................................................................314
10.2.2. Kostencurve VOS in het REF-scenario met verlaagde interestvoet...................................321
10.2.3. Kostencurve VOS in het REF-scenario met gewijzigde afschrijftermijn .............................327
10.2.4. Kostencurve VOS in het BAU-scenario...........................................................................333
10.3. DOORREKENING VAN DE TOTALE KOSTEN VOOR DE BELEIDSSCENARIO’S.............................................340
10.4. VERGELIJKING MET IIASA-KOSTENCURVE .................................................................................341
11. ECONOMISCHE HAALBAARHEID....................................................................................353
11.1. ANALYSE OP SECTORNIVEAU...................................................................................................353
11.1.1. Effect op de rentabiliteit...............................................................................................353
11.1.2. Verhouding tot het gemiddeld jaarlijks investeringsniveau..............................................356
11.1.3. Verhouding tot de toegevoegde waarde........................................................................356
4 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
11.1.4. Effect op liquiditeit en solvabiliteit ................................................................................357
11.2. ANALYSE OP BEDRIJFSNIVEAU.................................................................................................358
11.2.1. Effect op rentabiliteit ...................................................................................................358
11.2.2. Effect op toegevoegde waarde .....................................................................................359
11.2.3. Effect op liquiditeit en solvabiliteit ................................................................................360
12. IMPLICATIES VAN DE EUROPESE SOLVENTRICHTLIJN.................................................363
12.1. IMPACT VAN DE EUROPESE SOLVENTRICHTLIJN ...........................................................................363
12.1.1.1. Hoeveel enquêtebedrijven vallen onder de Solventrichtlijn? ................................................ 363
12.1.1.2. Welke maatregelen zijn noodzakelijk om te voldoen aan de Solventrichtlijn? ........................ 365
12.1.1.3. Wat is de impact van de Solventrichtlijn op Vlaams niveau?................................................ 366
12.1.1.4. Is de Solventrichtlijn voldoende voor het behalen van de NEC-doelstellingen? ...................... 367
12.2. OPERATIONELE KNELPUNTEN I.V.M. DE TOEPASSING VAN DE EUROPESE SOLVENTRICHTLIJN ...................367
12.2.1. Inleiding. ....................................................................................................................367
12.2.2. Doelstellingen van het opstellen van de solventenbalans................................................368
12.2.2.1. Doelstellingen van wetgever. ........................................................................................... 368
12.2.2.2. Praktische doelstellingen van de solventenbalans in het geval van oppervlaktereiniging. ........ 369
12.2.2.3. Doelstellingen van bedrijf. ............................................................................................... 370
12.2.3. Meest voorkomende aanpak voor de solventenbalans. ...................................................370
12.2.3.1. Algemene vorm van een solventenbalans.......................................................................... 370
12.2.3.2. Toepassing voor oppervlaktereiniging. .............................................................................. 372
12.2.4. Vastgestelde knelpunten..............................................................................................373
12.2.4.1. Al dan niet opstellen van een solventenbalans. .................................................................. 373
12.2.4.2. Organische oplosmiddelen in afval (term O6). ................................................................... 374
12.2.4.3. Bepaling van I2 bij toestellen met een ingebouwde distillatiestap. ....................................... 376
12.2.4.4. Positionering van een dampontvetter tov. I2 (teruggewonnen solvent) ................................ 377
12.2.4.5. Bepaling van het gemiddeld gehalte aan organische oplosmiddelen ingezet in een “installatie”.
378
12.2.4.6. Solventen toegepast in oppervlaktereiniging, worden opnieuw ingezet bij een andere activiteit.
380
12.2.4.7. Toezicht op de waarde van I1, in het geval een bedrijf solventen aankoopt en terug
doorverkoopt................................................................................................................................... 381
12.2.4.8. Toewijzen van solventverliezen bij zeer weinig vluchtige solventen...................................... 381
12.2.4.9. Haalbaarheid van het uitvoeren van ontvetten met CKW in gesloten systemen ..................... 381
12.2.5. Situaties waar de emissiegrenswaarden van de solventenrichtlijn zeer moeilijk haalbaar zijn.
383
12.2.5.1. Reinigen van stukken in continu uitgevoerd productieproces............................................... 383
12.2.5.2. Reinigen van grote stukken met een complexe vorm.......................................................... 384
12.2.5.3. Bedrijven die wel aan de geest van de solventenrichtlijn maar niet aan de letter beantwoorden.
385
13. CONCLUSIES ..................................................................................................................387
13.1. METHODOLOGIE .................................................................................................................387
13.2. VOS-EMISSIES 2000 EN 2010 M.B.T. REINIGEN EN ONTVETTEN VAN (METALEN) OPPERVLAKKEN............387
13.3. DE KOST VAN EMISSIEREDUCTIE..............................................................................................388
13.4. DE VERGELIJKING MET DE IIASA-KOSTENCURVE .........................................................................389
13.5. DE IMPACT VAN DE SOLVENTRICHTLIJN.....................................................................................390
13.6. DE ECONOMISCHE HAALBAARHEID VAN DE BELEIDSSCENARIO’S........................................................391
REFERENTIES ........................................................................................................................393
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 5

Eindrapport
BIJLAGEN...............................................................................................................................395
BIJLAGE 1: SECTORAFBAKENING: ARGUMENTATIE FERRO EN NON-FERRO SECTOREN.........................................395
BIJLAGE 2: ANALYSE BEDRIJFSACTIVITEITEN..........................................................................................399
BIJLAGE 3: EVALUATIEVRAGEN BIJ DE TESTENQUÊTE................................................................................403
BIJLAGE 4: VOORBEELD EXTRAPOLATIE: AKTIEF KOOL .............................................................................405
BIJLAGE 5: ENQUÊTEFORMULIER ........................................................................................................411
6 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Lijst met figuren
Eindrapport
Figuur 2-1: Werkschema metaalontvetting. ........................................................................ 17
Figuur 2-2: Methodiek extrapolatie. ................................................................................... 20
Figuur 3-1: Schema - stralen met CO2 –pellets. ................................................................. 78
Figuur 3-2: Schema - reinigen met plasma. ........................................................................ 81
Figuur 3-3: Schema - reinigen met coronaontladingen......................................................... 85
Figuur 5-1: Verdeling aantal werknemers naar NACE sectoren, gegevens voor het jaar 2000.112
Figuur 5-2: Verdeling aantal bedrijven naar sector, gegevens voor het jaar 2000................. 112
Figuur 5-3: Verdeling aantal werknemers naar sector, jaren 1995, 1998, 1999 en 2000. ...... 113
Figuur 5-4: Verdeling aantal bedrijven naar sector, jaren 1995, 1998, 1999 en 2000............ 113
Figuur 5-5: Verdeling aantal werknemers naar bedrijfsgrootte, jaar 2000............................ 114
Figuur 5-6: Verdeling aantal bedrijven naar bedrijfsgrootte, jaar 2000. ............................... 115
Figuur 5-7: Aantal bedrijven in Vlaanderen in de sector "oppervlaktebehandeling en bekleding
van metaal (NACE 28.510)", onderverdeeld naar bedrijfsgrootte.................................. 117
Figuur 5-8: Aantal werknemers in Vlaanderen in de sector "oppervlaktebehandeling en
bekleding van metaal (NACE 28.510)", onderverdeeld naar bedrijfsgrootte................... 118
Figuur 5-9: Omzetevolutie in de sectoren 'metaalproducten' (NACE 28) en 'machinebouw' (NACE
29), 1990-2001........................................................................................................ 119
Figuur 5-10: Exportgraad in de sectoren metaalproducten en machinebouw, tijdreeks 1990-
2000....................................................................................................................... 120
Figuur 5-11: Investeringen in de sectoren metaalproducten en machinebouw (Vlaanderen) -
evolutie over de periode 1996-2001. ......................................................................... 121
Figuur 5-12: Investeringen in de sectoren metaalproducten en machinebouw (Vlaanderen),
evolutie over 1990 - 2001, in miljoen €...................................................................... 122
Figuur 5-13:Conjunctuurbarometer voor de sector metaalproducten................................... 127
Figuur 5-14: Conjunctuurbarometer voor de sector mechanica & mechantronica. ................ 128
Figuur 6-1: Indeling in activiteiten. .................................................................................. 137
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 7

Eindrapport
Figuur 7-1: Gebruik van reinigings- en ontvettingsmiddelen (aantal bedrijven). ................... 156
Figuur 8-1: Algemeen schema extrapolatie. ...................................................................... 201
Figuur 8-2: Emissies van VOS in Vlaanderen door reinigen en ontvetten (schatting UG). ...... 216
Figuur 10-1: Onderscheid tussen beleids- en basisscenario’s. ............................................. 310
Figuur 10-2: Marginale en totale kostencurve VOS-emissies in het REF-scenario, interestvoet =
10%, aangepaste schaal. ......................................................................................... 316
Figuur 10-3: Marginale en totale kostencurve VOS-emissies in het REF-scenario, interestvoet =
10%. ...................................................................................................................... 317
Figuur 10-4: Marginale en totale kostencurve VOS-emissies in het REF-scenario, interestvoet =
5%, aangepaste schaal. ........................................................................................... 322
Figuur 10-5: Marginale en totale kostencurve VOS-emissies in het REF-scenario, interestvoet =
5%......................................................................................................................... 323
Figuur 10-6: Marginale en totale kostencurve VOS-emissies in het REF-scenario, afschrijftermijn
5 -> 10 jaar, aangepaste schaal................................................................................ 328
Figuur 10-7: Marginale en totale kostencurve VOS-emissies in het REF-scenario, afschrijftermijn
5 -> 10 jaar. ........................................................................................................... 329
Figuur 10-8: Marginale en totale kostencurve VOS-emissies in het BAU-scenario, interestvoet =
10%, aangepaste schaal. ......................................................................................... 335
Figuur 10-9: Marginale en totale kostencurve VOS-emissies in het BAU-scenario, interestvoet =
10%. ...................................................................................................................... 336
8 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Lijst met tabellen
Eindrapport
Tabel 4-1: Afbakening op basis van NACE-code. ............................................................... 104
Tabel 5-1: Aantal werknemers per NACE sector, onderverdeeld naar bedrijfsgrootte, jaar 2000.
.............................................................................................................................. 111
Tabel 5-2: Aantal bedrijven per NACE sector, onderverdeeld naar bedrijfsgrootte, jaar 2000. 111
Tabel 5-3: Aantal bedrijven in de sectoren 'metaalproducten' en 'machinebouw', diverse
bronnen.................................................................................................................. 116
Tabel 5-4: Omzet in de sectoren metaalproducten en machinebouw in Vlaanderen, jaar 2000.
.............................................................................................................................. 119
Tabel 5-5: Vergelijking RSZ-gegevens met Bel First van Bureau van Dijk............................. 124
Tabel 5-6: Current ratio's per NACE sector. ...................................................................... 125
Tabel 5-7: Graad van financiële onafhankelijkheid (%) per NACE sector............................ 126
Tabel 5-8: Rentabiliteit (%) per NACE sector. ................................................................... 126
Tabel 6-1: Aard van het product en gevolgen voor reinigings- en ontvettingstechnieken. ... 132
Tabel 6-2: Indeling in grootte categorieën........................................................................ 134
Tabel 6-3: Activiteiten waarbij ontvetten en reinigen van metalen van toepassing zijn. ........ 135
Tabel 6-4: Bedrijvendatabank ingedeeld volgens voorgestelde sectorindeling (aantallen
bedrijven). .............................................................................................................. 145
Tabel 6-5: Bedrijvendatabank ingedeeld volgens voorgestelde sectorindeling (in bedrijfsdelen).
.............................................................................................................................. 146
Tabel 6-6: Bedrijvendatabank ingedeeld volgens voorgestelde sectorindeling (aantallen
werknemers). .......................................................................................................... 147
Tabel 7-1: Respons op de enquête. ............................................................................... 152
Tabel 7-2: Aantal, omzet en personeelsbestand van de enquêtebedrijven. .......................... 153
Tabel 7-3: Activiteiten m.b.t. reinigen en ontvetten van metalen oppervlakken.................... 155
Tabel 7-4: Verbruik op jaarbasis van reinigings- en ontvettingsmiddelen (in kilogram). ........ 157
Tabel 7-5: Afvoer van solventen voor verwijdering............................................................ 157
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 9

Eindrapport
Tabel 7-6: Gebruikte installaties voor reinigen/ontvetten. .................................................. 158
Tabel 7-7: Reeds genomen VOS-emissiereducerende maatregelen. .................................. 159
Tabel 7-8: Geplande VOS-emissiereducerende maatregelen. .............................................. 160
Tabel 7-9: Leveranciers van reinigings- en ontvettingsprodukten........................................ 161
Tabel 7-10: Respons t.o.v. geënquêteerde bedrijven en t.o.v. totale sector volgens RSZ,
opgesplitst naar NACE (aantallen bedrijven)............................................................... 163
Tabel 7-11: Respons t.o.v. totale sector volgens RSZ, opgesplitst naar NACE (aantallen
werknemers). .......................................................................................................... 164
Tabel 7-12: Onderscheid naar grote types reinigingsproducten, opgesplitst naar NACE. ....... 165
Tabel 7-13: Gemiddeld solventverbruik, opgesplitst naar NACE. ......................................... 166
Tabel 7-14: Solventverbruikers volgens grootteklasse, opgesplitst naar NACE (aantallen
bedrijven). .............................................................................................................. 167
Tabel 7-15: Solventverbruik in de verschillende grootteklassen, opgesplitst naar NACE (in kg
solventen)............................................................................................................... 168
Tabel 7-16: Afgevoerde solventen, opgesplitst naar NACE (aantallen bedrijven en kg solventen).
.............................................................................................................................. 169
Tabel 7-17: Aantal bedrijven met type installatie, opgesplitst naar NACE. ........................... 170
Tabel 7-18: Aantal bedrijven met type emissiereductiemaatregel, opgesplitst naar NACE. .... 171
Tabel 7-19: Enquêtedatabank ingedeeld volgens voorgestelde sectorindeling (aantallen
bedrijven). .............................................................................................................. 172
Tabel 7-20: Enquêtedatabank ingedeeld volgens voorgestelde sectorindeling (in bedrijfsdelen).
.............................................................................................................................. 173
Tabel 7-21: Enquêtedatabank ingedeeld volgens voorgestelde sectorindeling (aantallen
werknemers). .......................................................................................................... 174
Tabel 7-22: Dekkingsgraad enquêtebestand t.o.v. bedrijvenbestand volgens sectorindeling (op
basis van bedrijfsdelen)............................................................................................ 176
Tabel 7-23: Dekkingsgraad enquêtebestand t.o.v. bedrijvenbestand volgens sectorindeling (op
basis van werknemers)............................................................................................. 177
Tabel 7-24: Verdeling reinigings- en ontvettingsmiddelen volgens sectorindeling. ................ 179
10 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
Tabel 7-25: Solventverbruik volgens sectorindeling. .......................................................... 180
Tabel 7-26: Solventverbruik (in kg/jaar) opgedeeld naar grootteklasse, per activiteit. .......... 182
Tabel 7-27: Solventverbruik per werknemer, opgesplitst naar geïntegreerde en nietgeïntegreerde
bedrijven en volgens activiteiten. ......................................................... 183
Tabel 7-28: Type reinigings-installatie bij louter solventgebruikende bedrijven, opgedeeld naar
activiteit (% aandeel per activiteit)............................................................................ 185
Tabel 7-29: Type reinigings-installatie bij bedrijven die louter waterig reinigen, opgedeeld naar
activiteit (% aandeel per activiteit)............................................................................ 186
Tabel 7-30: Type reinigings-installatie bij bedrijven die gedeeltelijk met solventen, gedeeltelijk
waterig reinigen, opgedeeld naar activiteit (% aandeel per activiteit). .......................... 187
Tabel 7-31: Reeds genomen VOS-reductiemaatregelen, opgedeeld naar activiteit (% aandeel
per activiteit)........................................................................................................... 189
Tabel 7-32: Referentiebedrijven en activiteiten. ................................................................ 198
Tabel 8-1: Resultaat solventbalans enquêtebestand (solventen in kg)................................. 203
Tabel 8-2: Gemiddelde solventemissies per persoon en per activiteit (in kg/ werknemer). .... 205
Tabel 8-3: Sensitiviteitsanalyse op gemiddelde solventemissies per persoon en per activiteit (in
kg/ werknemer)....................................................................................................... 207
Tabel 8-4: Aantallen bedrijven binnen enquêtedatabank, bedrijvendatabank en volgens RSZ,
opgesplitst naar NACE.............................................................................................. 209
Tabel 8-5: Tewerkstelling binnen enquêtedatabank, bedrijvendatabank en volgens RSZ,
opgesplitst naar NACE.............................................................................................. 210
Tabel 8-6: Uitbouw bedrijvenbestand tot Vlaams niveau (totale tewerkstelling). .................. 211
Tabel 8-7: Vlaamse solventemissies m.b.t. reinigen en ontvetten van metalen oppervlakken,
naar activiteit en type bedrijf (in kg). ........................................................................ 212
Tabel 8-8: Vlaamse solventemissies m.b.t. reinigen en ontvetten van metalen oppervlakken,
naar NACE-code (in kg)............................................................................................ 213
Tabel 8-9: Sensitiviteitsanalyse op de geschatte totale Vlaamse solventemissies per persoon en
per activiteit (in kg). ................................................................................................ 214
Tabel 8-10: Geschatte solventemissies voor 2010, per activiteit (in kg)............................... 223
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 11

Eindrapport
Tabel 9-1: Overzicht clusterindeling emissiereductiemaatregelen........................................ 251
Tabel 9-2: Emissiereductiepotentieel van de maatregelen in het REF en BAU-scenario. ........ 305
Tabel 9-3: Emissiereductiepotentieel van de clusters van maatregelen in het REF en BAUscenario.
................................................................................................................. 306
Tabel 9-4: Gemiddelde eenheidsreductiekost van de maatregelen in het REF en BAU-scenario.
.............................................................................................................................. 307
Tabel 9-5: Gemiddelde eenheidsreductiekost van de clusters van maatregelen in het REF en
BAU-scenario........................................................................................................... 308
Tabel 10-1: Emissiereductiedoelstellingen VOS in 2010 voor België, Vlaanderen in de sector van
de metaalontvetting................................................................................................. 311
Tabel 10-2: Emissiereductie VOS in het REF-scenario, interestvoet = 10%.......................... 318
Tabel 10-3: Emissiereductie VOS in het REF-scenario, interestvoet = 5%............................ 324
Tabel 10-4: Emissiereductie VOS in het REF-scenario, afschrijftermijn 5 -> 10 jaar.............. 330
Tabel 10-5: Emissiereductie VOS in het BAU-scenario, interestvoet = 10%. ........................ 337
Tabel 10-6: Totale jaarlijkse kosten voor diverse beleids- en basisscenario's. ...................... 340
Tabel 10-7: Overzicht VOS reductietechnologieën in RAINS. .............................................. 342
Tabel 10-8: Veronderstelde maatregelen in het ‘current legislation’ scenario ....................... 343
Tabel 10-9: VOS emissies 2010 voor België en maximaal haalbare emissiereductie. ............. 343
Tabel 10-10: VOS emissies (in ton), metaalontvettingssector 2010, vóór en na
emissiereductiemaatregelen...................................................................................... 344
Tabel 10-11: Emissiereductiemaatregelen m.b.t. de sector metaalontvetting uit RAINS curve
voor VOS. ............................................................................................................... 345
Tabel 10-12: Eenheidsreductiekosten VOS voor diverse maatregelen.................................. 346
Tabel 10-13: Vergelijking emissiereductiemaatregelen RAINS versus sectorstudie Ecolas...... 348
Tabel 11-1: Invloed van emissiereductiekost op de gewogen gemiddelde rentabiliteit binnen de
NACE-sectorafbakening. ........................................................................................... 355
Tabel 11-2: Verhouding emissiereductiekost per scenario tot totale jaarlijkse investeringen (jaar
2000). .................................................................................................................... 356
12 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
Tabel 11-3: Verhouding emissiereductiekost per scenario tot totale toegevoegde waarde (jaar
2000). .................................................................................................................... 357
Tabel 11-4: Invloed van emissiereductiekost op de netto rentabiliteit van het totaal vermogen
per bedrijf............................................................................................................... 359
Tabel 11-5: Invloed van emissiereductiekost op de toegevoegde waarde per bedrijf. ........... 360
Tabel 11-6: (Hypothetische) invloed van emissiereductiekost op de liquiditeit (current ratio)van
individuele bedrijven. ............................................................................................... 361
Tabel 11-7: (Hypothetische) invloed van emissiereductiekost op de solvabiliteit (graad van
financiële onafhankelijkheid) van individuele bedrijven................................................ 362
Tabel 12-1: Verhouding bedrijfsdelen die onder Solventrichtlijn vallen t.o.v. andere
bedrijfsdelen. .......................................................................................................... 364
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 13

1. INLEIDING
1.1. Situering
Eindrapport
Het rapport geeft een overzicht van de resultaten die werden bekomen en de werkzaamheden
die werden uitgevoerd in het kader van de sectorstudie ‘Evaluatie van het reductiepotentieel
voor VOS-emissies naar het compartiment lucht en de problematiek van de implementatie van
de Europese richtlijn 99/13/EG in de sector van de metaalontvetting en de oppervlaktereiniging
in Vlaanderen’.
Op dit ogenblik laat de Vlaamse milieuadministratie (AMINABEL, sectie Lucht) verschillende
studies uitvoeren om na te gaan wat de goedkoopste manier is om emissies van VOS, NOx, SO2
en andere luchtpolluenten te verminderen. Dit gebeurt voor verschillende industriële sectoren
of activiteiten met een belangrijke bijdrage tot de luchtverontreiniging. Eén van deze
sectorstudies spitst zich toe op de emissies van Vluchtige Organische Stoffen (VOS) die
vrijkomen bij het reinigen en ontvetten van (vooral) metalen oppervlakken met organische
solventen. De uitvoering van de studie werd opgedragen aan het studiebureau ECOLAS NV dat
wordt bijgestaan door het WTCM 1 en het CBOK 2 . De studie werd uitgevoerd onder
begeleiding van en met de expliciete steun van AGORIA, WTCM, VOM en Fedichem.
De bedoeling is:
Een schatting maken van de totale hoeveelheid VOS-emissies die in Vlaanderen vrijkomen
bij reinigen en ontvetten van (vooral) metalen oppervlakken. Het gaat daarbij om het
reinigen van de producten of goederen die gemaakt worden; niet om het reinigen van de
machines voor de productie
nagaan welke maatregelen mogelijk zijn om deze VOS-emissies te verminderen
voor elke maatregel bepalen hoeveel VOS-emissies vermeden worden en wat de kostprijs
hiervan is
aan de hand van voorgaande gegevens bepalen wat de meest kostenefficiënte manier is om
in Vlaanderen VOS-emissies te reduceren.
De Vlaamse administratie zal de resultaten van deze studie gebruiken om goed geïnformeerd
over de Vlaamse situatie verdere onderhandelingen te kunnen voeren in het kader van
1 Wetenschappelijk en Technisch Centrum van de Metaalverwerkende Nijverheid (Leuven)
2 Chemisch en Biochemisch Onderzoekscentrum KaHo Sint-Lieven (Gent)
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 15

Eindrapport
internationale akkoorden 3 om VOS-emissies te reduceren en om het Vlaamse milieubeleid
verder te kunnen onderbouwen.
1.2. Opdracht
De hoofdopdracht van dit onderzoek is de opstelling van de kosteneffectiviteitscurve (KEC) voor
de reductie van VOS-emissies voor de activiteiten ‘metaalontvetting en oppervlaktereiniging van
metalen’. Het onderzoek gebeurt in verschillende stappen die een bepaalde werkmethodiek
volgen. In grote lijnen gaat het om:
1. Een grondige sectorverkenning, met o.a. sectorafbakening, sectorindeling, socioeconomische
doorlichting, en de uiteindelijke berekening van de sectoremissies.
2. Het opstellen van kosteneffectiviteitscurven voor VOS-emissiereductie bij metaalontvettingsen
oppervlaktereinigingsactiviteiten.
Bepaling emissiereductiemaatregelen
Berekening van kosten en reductiepotentieel van emissiereductiemaatregelen
Berekening en opstelling kosteneffectiviteitscurven voor 2010
3. Analyse van de resultaten
Kostenbepaling van diverse beleidsscenario’s voor 2010
Afweging economische haalbaarheid
4. Analyse van de operationele knelpunten i.v.m. de Europese solventrichtlijn 99/13/EG
3 Het gaat om de internationale aanpak van de grensoverschrijdende luchtverontreiniging in Europa (UNECE -
Protocol van het Verdrag over Grensoverschrijdende Luchtverontreiniging ter Bestrijding van Verzuring,
Eutrofiering en Ozon in de omgevingslucht) en om de in de maak zijnde Europese richtlijn ‘Nationale
Emissieplafonds’.
16 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

2. METHODIEK
2.1. Algemeen werkschema
Eindrapport
Hieronder wordt het werkschema van de sectorstudie metaalonvetting weergegeven. Het is het
kader waarbinnen de reeds uitgevoerde werkzaamheden kunnen gesitueerd worden en het
geeft tevens een inzicht in de algemene methodiek van de studie.
Figuur 2-1: Werkschema metaalontvetting.
Administratieve
bestanden + andere
bronnen
Sectorafbakening
Enquêtedatabank/
Bedrijvendatabank
Enquête-resultaten
Leveranciersinformatie
Sectorindeling
(sectormatrix)
EXTRAPOLATIE
Sectoremissies 2000
Sectoremissies 2010
Referentie-bedrijven
Kosten en
reductiepotentieel
Emissiereductiemaatregelen
OPTIMALISATIE
(MARKAL)
Conclusies en beleidsaanbevelingen
Socio-economische
doorlichting
Knelpunten
solventrichtlijn +
diffuse emissies
Kostencurve sector 2010
Totale kosten
beleidsscenario’s
NEC & NEC+
Productinventaris
Toekomstperspectieven
sector
Basisscenario’s
REF
BAU
Economische
haalbaarheid
De verschillende werkonderdelen zijn met elkaar op een logische wijze verbonden. Bepaalde
werkonderdelen hangen samen en leiden tot een tussentijds resultaat dat op zijn beurt weer de
basis is voor verdere werkzaamheden. In verticale zin gelezen, geeft het schema grosso modo
weer welke de planning van de werkzaamheden in de tijd is.
We onderscheiden 5 grote blokken:
1) de werkzaamheden rond de opbouw van de sectormatrix
2) het onderzoek van de referentiebedrijven en de knelpunten i.v.m. de Solventrichtlijn
3) de extrapolatieoefening
4) het socio-economisch onderzoek en de opbouw van de basisscenario’s
5) de berekening van emissies en reductiekosten anno 2010 onder diverse beleidsscenario’s
We blijven in volgende paragrafen even stilstaan bij deze 5 onderdelen.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 17

Eindrapport
2.2. Sectormatrix
De sectormatrix is een indeling van de bedrijven met reinigings- en ontvettingsactiviteiten in
min of meer homogene subgroepen van bedrijven die een gelijkaardige reinigingsbehoefte
hebben en die daar min of meer gelijkaardige technische middelen kunnen voor inzetten en
waarvoor een gelijkaardig emissiereductiepotentieel bestaat. Deze indeling moet toelaten om
de resultaten die bekomen worden voor een deel van de bedrijven in deze sectorstudie op een
verantwoorde manier te extrapoleren naar het geheel van de bedrijven.
De NACE-indeling is in eerste instantie een productindeling en dus weinig geschikt voor het
doel. Daarom zijn we verplicht (om als tussenschakel) zelf een geschiktere indeling te
construeren die gebaseerd is op activiteit. Daartoe werd een ruime databank van bedrijven
opgebouwd waarin, naast adresgegevens, NACE-indeling en tewerkstelling, een codering van
de activiteiten van deze bedrijven werd opgenomen. Op basis hiervan kan de sectormatrix
worden samengesteld en krijgen we tevens een beeld van het relatief belang van de
verschillende ‘subsectoren’. Dezelfde databank werd tevens gebruikt voor het uitvoeren van
een algemene enquête (zie paragraaf 7.1). De databank en de enquêteresultaten zullen ook
toelaten om in grote lijnen het verband tussen deze categorie-indeling en de NACE-sectoren te
leggen.
2.3. Referentiebedrijven
Uit de bedrijvendatabank wordt een selectie gemaakt van referentiebedrijven. Deze worden
zodanig gekozen dat de sectormatrix zo goed als mogelijk wordt ingevuld. De gekozen
referentiebedrijven worden gecontacteerd met de bedoeling via een bedrijfsbezoek een
gedetailleerde informatievergaring tot stand te brengen. Hierbij wordt samen met het bedrijf
meer in detail bekeken:
- welke het jaarlijks verbruik van solventen is (verleden, heden, toekomst)
- wat daarvan naar de lucht wordt geëmitteerd
- welke emissiereductiemaatregelen totnogtoe werden genomen (rendement, kostprijs,
energieverbruik, onderhoud, storingen, pannes, ...)
- welke maatregelen nog kunnen genomen worden (of gepland zijn)
- welke de economische draagkracht van het bedrijf is
- welke de toekomstvooruitzichten, marktevoluties en productieschommelingen het bedrijf
verwacht
- hoe het bedrijf denkt te kunnen beantwoorden aan de bepalingen van de Solventrichtlijn.
Dit bedrijfsbezoek verloopt in twee stadia. In het eerste stadium worden vooral technische en
kwantitatieve data bevraagd, wat moet toelaten om o.a. een solventbalans te berekenen,
kosten en reductiepotentieel van maatregelen te berekenen, een marginale kostencurve op te
stellen, enz…. in een tweede stadium, na verwerking van de kwantitatieve gegevens, worden
de resultaten besproken en worden de meer kwalitatieve gegevens bevraagd (opinie van de
18 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
bedrijfsleider en de milieucoördinator over toekomstvooruitzichten, milieureglementering,
marktpositie, enz…).
De bekomen informatie over het referentiebedrijf wordt via extrapolatie overgebracht naar het
geheel van bedrijven met dezelfde reinigingsbehoefte en –problematiek.
2.4. Extrapolatie
Een verantwoorde extrapolatie is enkel mogelijk indien elk bedrijf kan ingedeeld worden binnen
een homogene subgroep. De gegevens die voor een deel van een dergelijke verzameling van
bedrijven met gelijkaardige reinigingsbehoeften verkregen worden uit de enquête en uit de
bedrijvendatabank, kunnen dan behandeld worden als een staalname die representatief is voor
de hele verzameling. Extrapolatie van het staal naar alle bedrijven uit de groep gebeurt op
basis van grootte (omzet, aantal werknemers) en aard (loonbedrijf – geïntegreerd).
De extrapolatie van de technische informatie verzameld in de referentiebedrijven is een stuk
complexer. Elke verzameling van bedrijven zal immers slechts door één of twee
referentiebedrijven vertegenwoordigd worden; dit is te weinig om als een representatief staal
beschouwt te worden.
Op basis van de gegevens van de enquête kan elk referentiebedrijf wel gepositioneerd worden
binnen de verzameling, qua grootte, techniciteit en mate waarin reeds emissiereducerende
maatregelen worden toegepast. De gegevens worden in een eerste stap omgerekend naar die
bedrijven in de verzameling waarvoor de nodige omrekeningsgegevens ter beschikking zijn. De
resultaten van deze omrekening zijn opnieuw beschikbaar voor een grotere groep bedrijven
binnen een verzameling, en kan opnieuw als een representatief staal beschouwd worden.
Dit kan schematisch als volgt worden voorgesteld:
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 19

Eindrapport
Figuur 2-2: Methodiek extrapolatie.
Referentiebedrijven
Enquêteresultaten
Bedrijvendatabank
Vlaanderen
Verhoudingsgewijs zal slechts een zeer klein aantal referentiebedrijven, grootteorde < 1%,
effectief onderzocht en doorgelicht worden 4 .
De enquête is naar een groot deel van de betrokken bedrijven gestuurd – maar niet naar alle;
het is immers niet mogelijk om betrouwbare gegevens te verkrijgen van alle bedrijven. Slechts
een (klein) deel van de aangeschreven bedrijven zal effectief antwoorden.
De databanken die naast adressen e.d. (summiere) relevante informatie geven (VOMcompendium,
Agoria-compendium, gids van toeleveringsbedrijven van de GOM) behandelen
slechts een deel van de bedrijven die het voorwerp van deze studie uitmaken.
De totaliteit van de bedrijven die het voorwerp van deze studie uitmaken, de volledige ‘sector’
dus, is samen te stellen uit RSZ en RSVZ-statistieken. Het probleem hier is dat de bedrijven
niet meer individualiseerbaar zijn en dat moet overgestapt worden van de eigen
activiteitenindeling (sectormatrix) naar de NACE-indeling. Vanuit de bedrijvendatabank zal een
verband gelegd worden tussen de sectormatrix en de NACE-indeling met de tewerkstelling en
aantallen bedrijven als extrapolatiebasis.
4 Meer daarover in paragraaf 7.1.5.6.
20 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
De extrapolatie van gegevens van referentiebedrijven gebeurt dus in verschillende stappen en
met een maximaal gebruik van de op elk niveau beschikbare gegevens. Met betrekking tot de
extrapolatie van kostprijzen van emissiereducerende maatregelen kan gebruik gemaakt worden
van berekeningsmethoden die gebruikelijk zijn bij het opstellen van kostprijsramingen, b.v. bij
het opstellen van begrotingen van projecten:
investeringskostprijs Q is functie van solventverbruik S
functie is meestal niet-lineair; gebruikelijk is: Q / Qref = a log (S / Sref), met a < 1
werkingskost W valt uiteen in vast deel (b.v. bediening en onderhoud) en deel dat
functie is van het solventverbruik; deze functie is meestal wel lineair
voor sommige bedrijven zal een bepaalde maatregel (blijkens de resultaten van de
enquête) ingevoerd zijn; in dat geval wordt enkel de berekende werkingskost
weerhouden voor de opstelling van de kostencurve.
Voor andere bedrijven is deze maatregel nog niet ingevoerd, en worden zowel
berekende werkingskost en berekende investeringskost weerhouden.
(zie algemene aanpak bij opstellen van marginale kostencurven.
2.5. Socio-economisch onderzoek / basisscenario’s
De algemene socio-economische doorlichting zal zich toespitsen op:
- Het belang van de metaalontvetting en oppervlaktereiniging binnen de metaalsector en het
belang van deze groep van bedrijven voor de Vlaamse economie, uitgedrukt in kengetallen
(b.v. werkgelegenheid, omzet, jaarlijkse investeringen, horizontale en verticale structuur
van handelsrelaties)
- De internationale verwevenheid en structuur (aangeven beslissingscentra, …)
- De sterke en zwakke kanten van de bedrijven met metaalontvettings- en
oppervlaktereinigingsactiviteiten.
Een analyse met behulp van bijvoorbeeld het MIOW+ model lijkt ons niet aangewezen omwille
van het feit dat de metaalontvettings- en oppervlaktereinigingsactiviteiten te veel geïntegreerd
zijn in een globaal productieproces en de diversiteit van de productieprocessen te groot is
waardoor het éne bedrijf vaak niet representatief is voor het andere.
De haalbaarheid van de maatregelen zal worden afgewogen a.h.v. bijvoorbeeld eenvoudige
kostenkanten analyses, verhouding tot totale investeringen, enz… op basis van het
gegevensmateriaal dat van de referentiebedrijven wordt bekomen. Er zal getracht worden de
voorwaarden voor (een betere) economische haalbaarheid voor de invoering van te nemen
emissiereductiemaatregelen te omschrijven.
Tegelijkertijd zal de socio-economische doorlichting ook input leveren voor de opstelling van
een aantal toekomstscenario’s voor 2010 die rekening houden met bepalende toekomstige
ontwikkelingen op het vlak van de productie, de productietechnologie en de wetgeving.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 21

Eindrapport
2.6. Kosteneffectiviteitscurven
De hoofdopdracht is de berekening van de kosteneffectiviteitscurven. Uit deze curves is tevens
af te leiden binnen welke typebedrijven of ‘subsectoren’ op de meest kosteneffectieve manier
VOS-emissies kunnen gereduceerd worden.
Het begrip ‘marginale kost’ speelt een belangrijke rol in de methodiek die tot doel heeft de
kosteneffectieve verdeling van emissiereducties te bepalen. De marginale kost wordt uitgedrukt
als een eenheidskost, d.w.z. als een kost per kg (of ton) emissiereductie. De marginale kosten
geven weer tegen welke kost per eenheid een bijkomende emissiereductie kan gerealiseerd
worden bij toepassing van een bepaalde emissiereductie-techniek (of combinatie van
emissiereductietechnieken. Milieumaatregelen kunnen aldus tegenover mekaar worden
afgewogen en de goedkoopste maatregelen kunnen eerst worden ingezet om bijkomende
reducties te realiseren. De naar marginale kost gesorteerde milieumaatregelen kunnen in een
grafiek worden uitgezet; dat is een zogenaamde kosteneffecitiviteitscurve. In deze curve
kunnen zowel de (per maatregel gekende) totale kosten als de marginale kosten worden
uitgezet tegenover de emissies of de vermeden emissies. Naarmate de emissies verminderen of
de emissiereductie verhoogt, nemen de marginale kosten toe omdat steeds duurdere
technieken moeten worden toegepast om nog verdere reductie te bekomen.
Kosteneffectiviteitscurven geven ook veelal het maximale emissiereductiepotentieel weer. Dit is
de maximale reductie die wordt bekomen door alle mogelijke technische reductiemaatregelen te
implementeren, en dit ongeacht de soms zeer hoge kostprijs.
Kosteneffectiviteitscurven kunnen opgesteld worden op verschillende niveaus op nationaal
niveau, op sectorniveau, op bedrijfsniveau, … Ze worden opgesteld om te bepalen, in functie
van vooropgestelde milieudoelstellingen, op welke plaats (land, sector, bedrijf) emissiereducties
het meest kosteneffectief kunnen plaatsvinden.
De marginale kostencurve stelt een reeks van emissiereductiemaatregelen of combinatie van
emissiereductiemaatregelen voor die een bedrijf, sector of land kan toepassen om zijn emissies
te reduceren. Elke maatregel of combinatie van maatregelen heeft een bepaalde kost en een
bepaald reductiepotentieel of –rendement. De maatregel of combinatie van maatregelen met de
laagste eenheidsreductiekost wordt als eerste punt van marginale kostencurve genomen.
Daarna wordt de marginale kost van de overblijvende technieken t.o.v. van dit eerste punt
berekend. De maatregel met de goedkoopste marginale kost wordt het tweede punt op de
grafiek, enz… Niet-effectieve maatregelen worden door dit selectieproces niet in de curve
opgenomen (daarom dat men van een kosteneffectiviteitcurve spreekt).
Speciale aandacht dient uit te gaan naar de keuze van het referentiepunt van de marginale
kostencurve. Dit kan het punt zijn vóór de toepassing van enige emissiereductiemaatregel (dit
is het punt van de potentiële emissies) of een ander referentiepunt (b.v. de huidige emissies).
In het laatste geval zullen de bestaande reductiemaatregelen in beeld gebracht worden met
22 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
een (doorgaans) negatieve marginale kost gezien de uitschakeling ervan een besparing
oplevert 5 .
Hieronder wordt een voorbeeld gegeven van een marginale kostencurve op sectorniveau (een
groep van 6 bedrijven uit de grafische sector) (Ecolas, 2000). De marginale kostencurve is een
momentopname; in het onderstaande voorbeeld is het referentiepunt 31/12/98.
Links van dat punt werden alle emissiereductiemaatregelen weergegeven die bijkomend kunnen
geïmplementeerd worden, gerangschikt naar marginale kost. Emissieplafonds zijn op dit soort
grafieken eenvoudig weer te geven als verticale rechten. Het snijpunt van zo’n verticale rechte
met de marginale kostencurve geeft aan welke technieken moeten ingezet worden om de
vooropgestelde emissiedoelstelling op een kosteneffectieve manier te behalen.
Rechts van het referentiepunt vinden we de reeds geïmplementeerde technieken. Hun belang is
dubbel: enerzijds geven zij een beeld van de emissiereducties die in het (recente) verleden
werden gerealiseerd, en anderzijds dient een kosteneffectieve strategie ook rekening te houden
met de lopende kosten van de reeds geïmplementeerde maatregelen. 6
Marginale kost (BEF/kg VOS)
150,00
100,00
50,00
Marginale kostencurve (gesommeerd voor 6 bedrijven)
124,17
88,52
67,28
36,05
26,14 22,43
21,25
0,00
0 1.000.000
15,53 8,75
7,45
2.000.000
5,94
-4,60
3.000.000
-15,50
4.000.000
-3,20
5.000.000
13,52
5,24
-1,54 2,29
-1,14
6.000.000 7.000.000
-50,00
-100,00
-88,52
-36,05
Emissies (kg VOS)
MK-curve
Emissiegrens 1998
Emissiegrens 2003
Op dergelijke grafieken kunnen het marginaal of totaal kostenniveau van een bepaalde
emissiereductiedoelstelling (zoals bijvoorbeeld bepaald in het NEC-beleidsscenario) afgelezen
worden.
5
Bij de uitschakeling van bestaande emissiereductiemaatregelen kunnen enkel de exploitatiekosten bespaard
worden. De investering (en de jaarlijkse kapitaalkost) wordt als een ‘sunk cost’ beschouwd, d.w.z. daarop kan
niet meer bespaard worden (herverkoopwaarde uitgezonderd).
6
Bestaande maatregelen kunnen immers beter uitgeschakeld worden wanneer hun marginale (lopende) kost
hoger is dan de marginale (lopende + kapitaal-) kost van een nieuwe maatregel.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 23
57,50
41,49

Eindrapport
Voor de berekening van de kosteneffectiviteitskurven gebruikt Ecolas de MARKAL-software.
Markal is een optimaliseringsmodel dat de totale kosten minimaliseert voor gegeven
reductiedoelstellingen (eventueel zelfs voor verschillende polluenten tegelijk), en hieruit een
marginale kost afleidt. Bovendien bevat het de mogelijkheid om de berekeningen ook voor een
bepaalde periode in de toekomst, bijvoorbeeld met intervallen van twee jaar, uit te voeren
onder zich wijzigende omstandigheden, wat voordelen inhoud m.b.t. de scenarioberekeningen
die de opdrachtgever vraagt.
24 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

3. REINIGEN EN ONTVETTEN VAN METALEN
Eindrapport
De inventaris over de ontvettings- en reinigingsproducten is van belang voor de verfijning van
de sectorindeling, voor het inzicht in de toepassingsmogelijkheden en tendensen in het
productgebruik en als bron bij uitstek voor het inschatten van de technische haalbaarheid van
emissiereductiemaatregelen die op productsubstitutie gericht zijn.
Het is de bedoeling om in dit hoofdstuk een zo kompleet mogelijk overzicht te geven van de
bestaande ontvettings- en reinigingsmiddelen, de inzetbaarheid ervan met mogelijkheden en
beperkingen, een summiere verwijzing naar de gebruikte installatie en de algemene
milieuaspecten van het gebruik van reinigingsmiddelen.
3.1. Waterige reinigings- en ontvettingsmiddelen
3.1.1. Samenstelling en chemische eigenschappen
3.1.1.1. Overzicht en indeling
Waterige reinigers worden meestal onderverdeeld in functie van hun zuurtegraad; soms gaat
men onderscheid maken tussen emulgerende en demulgerende reinigers.
Een specifieke vorm van reinigen in waterig milieu is elektrolytische ontvetting waarbij reiniging
en eventueel ook oxideverwijdering gebeurt door elektrolytisch gevormde waterstof en
zuurstof. Dit gebeurt eveneens bij verschillende zuurtegraden.
Indeling van waterige reinigers volgens zuurtegraad:
Klasse pH Samenstelling Gebruik Branche
sterk zuur < 2 zuren, inhibitoren metalen
beitsen/ontvetten
zwak zuur 2-6 zouten, tensiden staal/alkali-gevoelige
substraten
reinigen/ontvetten
fosfateren
neutraal 6-9 tensiden, fosfaten
inhibitoren, emulgatoren
non-ferro
reinigen/ontvetten van
gevoelige oppervlakken
met geringe vervuiling
Galvano, thermisch
verzinken, emailleren
galvano
conversielagen
galvano
harderijen
optiek/glas
kunststoffen
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 25

Eindrapport
zwak alkalisch 9-12 tensiden, fosfaten
boraten, carbonaten
complexen
sterk basisch > 12 alkali, tensiden
silikaten, fosfaten
complexen
lichte metalen/non-ferro
koper, zink
hoge reinigingsgraad
Soms worden waterige reinigers in functie van hun gebruik onderverdeeld:
galvano
anodiseren
fosfateren
galvano
staal
emailleren
renovatie
activerende reinigers: gebruikt voor het zinkfosfateren; hierin wordt een metaaloppvelak
gereinigd en tegelijkertijd is er ook vorming van een conversielaag;
beitsontvetters : oplossingen waarin tegelijk wordt ontvet en gebeitst (sterk zuur);
afkookontvetters: ontvetters die bij een verhoogde temperatuur worden ingezet (meestal
op basis van alkali en silikaten, m.a.w. basisch tot sterk basisch);
ontfosfateerders: elektrolyten die worden ingezet voor het verwijderen van fosfaatlagen;
meer-metaal reinigers;
aluminium en zink reinigers;
speciale ontvetters voor het verwijderen van oxidehuid, kool en verbrandingsresten.
alkalische reinigers worden verder onderverdeeld in demulgerende en emulgerende
reinigers. Beide typen reinigers zijn succesvol inzetbaar mits gebruik van de hun eigen
specifieke apparatuur. Het onderscheid tussen deze beide klassen wordt verder
uitgewerkt (zie 3.1.1.3)
3.1.1.2. Voornaamste chemische begrippen
Een paar chemische begrippen zijn belangrijk voor het begrijpen van de werking van waterige
ontvetters.
ZUURTEGRAAD OF PH
De zuurtegraad of de alkaliteit van de ontvetter bepalen in grote mate de inzetbaarheid voor
een bepaalde toepassing:
pH = - log CH + pH < 7: zuur
pH = 7: neutraal
pH > 7: alkalisch
pH = 1 komt overeen met 3,5 g/l HCl; een pH = 14 komt overeen met 40 g/l NaOH
26 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
Zuren lossen metalen en metaaloxide op; basen lossen amfotere metalen op zoals aluminium
en zink.
Roest bestaande uit FeO, Fe2O3, en Fe3O4 wordt door sterke zuren verwijderd; oxiden van lichte
metalen zoals Al2O3 en MgO worden door sterke basen verwijderd.
De pH wordt gebufferd m.a.w. gestabiliseerd rond een bepaalde waarde door toevoeging van
bepaalde zouten (fosfaten, carbonaten, citraten, borax, …).
AANWEZIGHEID VAN COMPLEXVORMERS
Algemeen gesproken worden complexvormers ingezet om te beletten dat ionen uit een
oplossing neerslaan of een nadelige werking kunnen uitoefenen.
Een voorbeeld hiervan is het beletten dat ionen die voor de hardheid van water bepalend zijn
(Ca, Mg) andere ingrediënten van de reiniger zoals carbonaat, silicaat fosfaat of sulfaat
neerslaan.
Complexvormers zijn tevens behulpzaam bij het oplossen van dunne oxidelagen. Door de
aanwezigheid van complexvormers wordt het chemisch evenwicht verschoven en kunnen oxides
opgelost worden in een veel breder pH-gebied.
Een van de meest bekende complexvormers is EDTA. EDTA en chemisch verwante stoffen zijn
in de voorbije jaren nagenoeg volledig verdwenen en vervangen door biologisch beter
afbreekbare complexvormers.
ELEKTROLYTISCHE REINIGING
Bij de elektrolytische reiniging benut men het ontstaan van waterstof en zuurstof als
procesparameters in het reinigingsproces; de gasontwikkeling is ondersteunend voor het
verwijderen van vuildeeltjes, wat dus kan worden gezien als een soort mechanisch reinigen.
Bij kathodische schakeling van het te reinigen substraat:
2 H2O + 2 e H2 + 2 OH -
Bij gehard en veredeld staal ontstaat bij kathodisch ontvetten het gevaar voor het optreden van
waterstofbrosheid, men moet deze materialen dus anodisch ontvetten of elektrolytisch
ontvetten vermijden.
Door insleep of nevenreacties is er een onvermijdelijke verontreiniging van de elektrolyt met
metaalionen; deze kunnen uit een katodische geschakeld ontvettingsbad afzetten op het
substraat als een dun metaallaagje. Dit is doorgaans ongewenst, en kan aanleiding geven tot
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 27

Eindrapport
hechtingsproblemen bij de volgende processtappen. Dit wordt verwijderd in een nageschakelde
anodische ontvettingsstap of een zuurdip.
Bij anodische schakeling van het te reinigen substraat:
2 OH - - 2 e ½ O2 + H2O
De actieve zuurstof kan op het substraat een oxidefilm vormen, die bij koperlegeringen
zichtbaar wordt door een donkere verkleuring. Dergelijke zichtbare of onzichtbare uiterst
dunne oxidefilm kan aanleiding zijn van een slechte hechting van een galvanische neerslag,
daarom ook hier na het ontvetten steeds een zuurdip.
TENSIDEN
Tensiden zijn verbindingen die bestaan uit twee deelmoleculen:
een wateroplosbaar of hydrofiel gedeelte
een wateronoplosbaar, en dus waterafstotend-olieoplosbaar of hydrofoob gedeelte.
Bij zeer veel reinigingsopdrachten moeten stoffen zoals olie en vet verwijderd worden; deze zijn
hydrofoob en dus in principe onoplosbaar in waterige reinigers. Door hun specifieke opbouw
vormen de tensiden een hydrofiele film omheen deze hydrofobe vuildeeltjes, die daardoor toch
in de waterige reinigers opgenomen kunnen worden.
Afhankelijk van de lading van de hydrofiele actieve groepen spreekt men van:
kationactieve tensiden
anionactieve tensiden
niet-ionogene tensiden
Bij de klassieke reinigings- en ontvettingsmiddelen worden alleen maar de anionactieve en de
niet-ionogene tensiden ingezet.
Voorbeelden van een tenside:
Anionactief C17H35
Hydrofobe “basis” Hydrofiele “kop”
CH3-(CH2)11
SO3 -
CO2 - Na +
alkaansulfonaat
natriumlauraat
Niet-ionongeen CH3- (CH2)8 - C6H6 O-(CH2-CH2-O)n-H Nonylfenolethoxylaat
28 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

De anionactieve tensiden bevatten dus een hydrofobe basis welke bestaat uit:
verzadigde KWS (alkanen, paraffine)
onverzadigde KWS (alkenen, olefinen)
cyclische KWS (alkylbenzeen)
meerwaardige alkoholen (polyglykolen)
carbonzuren (stearinezuur)
en een hydrofiele groep meestal bestaand uit:
carboxylaten [ -COO- ]
sulfaten [ -OSO3- ]
sulfonaten [ -SO3- ]
fosforzuuresters [ -OPO3- ]
Niet-ionogene tensiden bevatten alleen niet-polaire groepen zoals:
als hydrofobe basis : polyglykolen, hogere vetalcoholen, alkylfenolen
als hydrofiele groep : ethyleenoxidegroepen, propyleenoxidegroepen
De verbinding tussen groep 1 en groep 2 kan gebeuren door:
ether groepen [ -O- ]
carbonzuurestergroepen [ -COO- ]
carbonamidegroepen [ - CONH- ]
sulfonamidegroepen [ - SO2NH- ]
Eindrapport
Om reden van afvalwaterbehandeling worden geen tensiden ingezet die voor minder dan 80 %
biologisch afbreekbaar zijn. Zuivere blok-copolymeren bestaande uit ethyleen en
propyleenoxide (de zgn. pluronics) worden om deze reden niet meer ingezet; dit geldt tevens
voor gefluoreerde tensiden. Zeer goed biologisch afbreekbaar zijn b.v. alkylbenzeensulfonaat,
alkaansulfonaat, alkylsulfaat, ethoxylaten van alcoholen, alkylfenolen, aminen en vetzuren. Het
vroegere werkpaard onder de tensiden, het alkylfenolethoxylaat, wordt niet meer ingezet om
reden van de bewezen aquatische toxiciteit van één van zijn afbraakproducten.
Tensiden bepalen het reinigingseffect van de waterige reiniger; het mechanisme van de
reiniging is vrij complex en de beschrijving ervan maakt geen deel uit van deze studie [zie
vakliteratuur].
3.1.1.3. Samenstelling van een waterige reiniger in functie van type
en toepassing
De samenstelling van een waterige reiniger is sterk afhankelijk van het werk-pH-gebied en de
toepassing. Vaak bevat een waterige reiniger tensiden, zuren, basiszouten,
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 29

Eindrapport
complexeermiddelen, amines en andere additieven zoals inhibitoren, biocide, oxidatiemiddelen,
kleurstoffen …
STERK ZURE REINIGER
Dit type reiniger, ook wel beitsreinigers genoemd, bevat als hoofdbestanddeel sterke zuren
zoals zoutzuur, zwavelzuur, fosforzuur, salpeterzuur en andere. Ook zwakke (organische)
zuren zoals melkzuur, azijnzuur, … worden ingezet (zwak zure reinigers).
Naast zuur worden nog in hoofdzaak niet-ionogene tensiden toegevoegd (belangrijk voor een
gelijkmatige ontvetting), butyldiglykol en beitsinhibitoren of ook wel beitsremmers
genoemd zoals b.v. hexamethyleentetramine.
Beitsremmers onderdrukken de beitsende werking van aanwezige zuren en zorgen ervoor dat
voornamelijk de metaaloxiden (roest, walshuid, oxides op lasnaden, …) oplossen en niet het
basismetaal.
Tensiden verdringen vet en olie van het metaaloppervlak en zorgen ervoor dat deze in de
beitsoplossing opgenomen kunnen worden. Tensiden worden tevens aan het metaaloppervlak
geadsorbeerd zodat de inwerking van het zuur op het metaaloppervlak wordt afgeremd.
Deze bescherming wordt tegelijk ondersteund door de aanwezigheid van beitsremmers.
Zure reinigers worden voor het ontvetten en reinigen vrij vaak ingezet voor reinigen van staal
bij galvanobedrijven en bij het thermisch verzinken.
Bij voorkeur maakt men gebruik van ontvetters op basis van fosforzuur wegens de geringe
beitswerking van fosforzuur zodat tijdens het ontvetten nauwelijks metaal vanuit het substraat
in oplossing gaat. Het weinige ijzer dat in oplossing gaat slaat neer als ijzerfosfaat en wordt
continu afgefiltreerd.
ZURE FOSFAATREINIGER
Een zure fosfaatreiniger heeft een dubbele functie: reinigen en aanbrengen van een
conversielaag.
Zure fosfaatreinigers bevatten als hoofdbestanddeel natriumdihydrogeniumfosfaat, tensiden en
“versnellers”. De “versnellers” zijn stoffen die de reactie tussen het fosfaat en het ijzerhoudend
oppervlak sturen; voorbeelden hiervan zijn:
natriumchloraat of een organische nitroverbinding (voor de vorming van grijze ijzeroxidefosfaatlagen);
natriummolybdaat (voor de vorming van blauw-metaal ogende oxide-fosfaatlagen).
30 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

NEUTRALE REINIGERS
Eindrapport
Neutrale reinigers bevatten tensiden en inhibitoren (meestal mono- en triethanolamine),
vetzuren met korte koolstofketens zoals b.v. isooctaanzuur en corrosiebeschermers zoals b.v.
benzotriazol wanneer koper moet worden gereinigd.
ALKALISCHE REINIGERS
Deze reinigers worden in de metaalsector het meest ingezet.
Belangrijk voor de werking van iedere reiniger zijn de basiszouten of “builder”, deze
bestaan uit:
Alkali (meestal NaOH, soms ook KOH): verzepen van vetten en neutraliseren van zure
verontreinigingen;
Zouten zoals Na2CO3, NaHCO3 (soda); Na2B4O7 (borax); Na2HPO4, Na3PO4, Na5P3O10,
Na4P2O7 (verschillende soorten fosfaten); Na2SiO3, Na2Si2O3 of vloeibare silicaten zoals
waterglas met een verhouding Na2O: SiO2< 1:2.
Ook hier kan het radiumzout vervangen worden door het kaliumzout.
Een belangrijke functie van de zouten is pH-bufferening.
Complexvormers zoals EDTA, NTA, gluconaat, citraat, hydroxycarbonzuren.
Aminen
Nog vermelden dat boraten en silikaten een inhiberende werking hebben op zink en aluminium.
Alhoewel silikaten vaak problemen geven bij de afvalwaterbehandeling worden ze steeds
gebruikt als bescherming van zink en aluminium tegen de aantasting door alkali, tenzij silicaten
in verband met de verdere behandeling niet zijn toegestaan. Silicaten kunnen namelijk een
dunne praktisch onzichtbare laag van kiezelzuur vormen die storend kan zijn bij de verdere
behandelingen. Positief is dan weer dat silicaat de vuilvracht-opslagcapaciteit van de ontvetter
aanzienlijk verhoogt (emulgerende werking van silicaat).
Te vermelden is ook de mogelijkheid tot gebruik van een inhibitor op organische basis zoals 4
% nitrobenzoëzuur.
Complexvormers.
Aminen, vooral in de vorm van mono-, di- en triethanolamine worden vaak ingezet vooral bij
neutrale en zwak basische reinigers en praktisch algemeen bij wateroplosbare koeloliën. Deze
aminen zorgen voor de nodige corrosiebescherming van het substraat en verhinderen
uitkristalliseren tijdens het droogproces.
Secundaire aminen zoals diethanolamine (DEA) reageren met nitroverbindingen of nitrieten tot
het uiterst carcinogene N-Nitrosamine; primaire aminen (monoethanolamine – MEA) en tertiaire
aminen (triethanolamine – TEA) vormen geen nitrosamine en zijn derhalve te verkiezen boven
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 31

Eindrapport
het gebruik van DEA, dat in principe zou moeten gebannen worden uit eendere welk
ontvettingsmiddel.
Bij de tensiden kan geopteerd worden voor een emulgerend of een demulgerend systeem.
Bij emulgerende systemen worden de oliën en vetten in fijne deeltjes (typisch 1 tot 25 µm)
verdeeld in de reiniger. Wanneer de reiniger met vuil verzadigd geraakt moet deze worden
gewisseld, wat een enorme belasting betekent voor de afvalwaterbehandeling. De voorkeur
gaat dan ook uit naar demulgerende reinigers waarbij de tensiden zodanig gekozen zijn dat de
verontreinigingen continu kunnen worden verwijderd door b.v. de inzet van
membraantechnologie (ultrafiltratie).
Aan de reiniger wordt meestal een organisch oplosmiddel toegevoegd dat een antischuurmiddel
bevat. Als antischuurmiddel worden vaak siliconen ingezet omdat ze zo werkzaam zijn;
jammer genoeg kunnen deze op het gereinigde oppervlak achterblijven en zijn deze dan
achteraf ook aanleiding van kwaliteitsproblemen bij het galvaniseren of het lakken.
3.1.2. Reinigings- en ontvettingsvermogen van waterige reinigers
Het reinigingsvermogen van ontvetters wordt bepaald door volgende parameters:
de manier waarop het reinigingsmedium op het te reinigen substraat wordt aangebracht
de behandelingstemperatuur
de behandelingsduur
de samenstelling en de concentratie van de reiniger
het gebruik van ondersteunende technologie
het onderhoud van het reinigingselektrolyt
Soms worden deze parameters schematisch samengebracht als volgt:
Beweging
Contacttijd Chemie
Temperatuur
In woorden: naast de samenstelling van het reinigingsmiddel zijn ook contacttijd, beweging van
het stuk t.o.v. het reinigingsmiddel en reinigingstemperatuur van belang. Wanneer voor een
welbepaalde reinigingsopdracht op één van de vier factoren ingeleverd moet worden, dan moet
dit door een versterking van één of meer van de andere factoren gecompenseerd worden.
32 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
Uiteraard speelt ook de aard van de reinigingsopdracht zelf (substraat, te verwijderen
vervuiling, gewenste zuiverheid na reiniging) een cruciale rol.
In onderstaande paragrafen wordt een overzicht gegeven van de beschikbare mogelijkheden.
3.1.2.1. Wijze van contact tussen stuk en reiniger
MANIER VAN REINIGEN
Dompelreinigen m.a.w. het te reinigen stuk enkele minuten in de reiniger onderdompelen.
Dit kan koud of verwarmd, afhankelijk van de viscositeit van de te verwijderen oliën en vetten.
Dompelreinigen met beweging van de badvloeistof t.o.v. het stuk. Dit kan door met
mechanische agitatie, door roeren, rondpompen, lucht doorblazen (nadeel: hoge verdampingsverliezen
en hieraan verbonden energiekost), borstelen, plonzen, intensieve relatieve beweging
van het substraat en het spuiten van het reinigingsmiddel op het substraat met een druk van 8-
20 bar. Afkookontvetten is een vorm van dompelreinigen waarbij gewerkt wordt bij het
kookpunt van de vloeistof; behalve de verweking van vetten bekomt men ook een sterke
mechanische beweging door het kookeffect.
Door verhoging van de pompdruk en van de turbulentie kan de ontvettingstijd sterk ingekort
worden of kunnen ook spanen van het substaat verwijderd worden.
Dompel-Spuitreinigen bij zeer hoge drukken tot 1000 bar. Als reinigingsmedium wordt
water gebruikt waaraan corrosiebeschermers worden toegevoegd. Voor het reinigingseffect is
hier alleen nog de kinetische energie verantwoordelijk; deze technologie kan worden gebruikt
voor het ontbramen en ontlakken.
Spuitreinigen met waterdamp en lucht (vapour air cleaner). In een takttijd van 30 sec. tot
max. 1 min. wordt een poriëndiepe reiniging met aansluitend drogen van de stukken
gerealiseerd. Een vlekkenvrije reiniging van door olie en vetten vervuilde substraten is daarbij
mogelijk; de techniek vindt o.a. toepassing voor het reinigen van werkstukken vóór het
laserlassen.
Het sproeiontvetten wordt meestal uitgevoerd in sproei-installaties vergelijkbaar met een
vaatwasmachine en in tunnels. Typerend zijn de tunnelsproei-installaties waar een reinigingsen
fosfateerreeks in een behandelingstunnel zijn ondergebracht.
ONDERSTEUNENDE TECHNOLOGIE
Ultrasoon dompelreinigen: bij het ultrasoon reinigen worden de door een hoogfrequentgenerator
geproduceerde elektrische golven van 20 tot 40 kHz met behulp van trilkoppen
(piëzo-elektrische kristallen bestaande uit bariumtitanaat of kwarts) omgezet in mechanische
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 33

Eindrapport
golven met dezelfde frequentie. Deze golven veroorzaken in de oplossing lokale drukveranderingen
(cavitatie of het ontstaan van vrijwel luchtledige kleine holten).
De cavitatieenergie (zowat 10 W/l) die vrijkomt bij de “implosie” van de ontstane luchtblaasjes
(cavitatieblaasjes) wordt benut voor een supplementaire ondersteuning van het
reinigingsproces; het dichtklappen van die holle ruimten veroorzaakt immers een soort
borstelend effect. Ultrasoon is bijzonder werkzaam wanneer vrij complexe stukken wat
vormgeving betreft moeten worden gereinigd.
Ultrasone ondersteuning kan in principe bij elk reinigingsmiddel worden toegepast; de
reinigingsmiddelen die bij het ultrasoonreinigen het meest worden gebruikt zijn zwak alkalische
reinigers, oplossingen in water van detergenten (beide bij een temperatuur van 40 – 55 °C) en
gechloreerde koolwaterstoffen zoals PER (bij kamertemperatuur).
Het nadeel van ultrasoonreinigen is de hoge investeringskost van de nodige apparatuur.
Elektrolytische ontvetting wordt frequent gebruikt bij het klassieke galvano-proces voor de
finale eindreiniging van substraten nadat op een andere wijze de grootste hoeveelheden vetten
en vuil reeds zijn verwijderd. Er kan kathodisch of anodisch worden gewerkt, soms ook wel met
wisselende polarisatie (b.v. 10 sec. anodisch en 6 sec. kathodisch). De aard van de polarisatie,
de spanning en de stroomdichtheid zijn bepalend voor het succes van de ontvetting. Bij
“moeilijke” opgaven wordt vaak nog beroep gedaan op cyanidehoudende elektrolyten – meestal
met succes – toch moet in eerste instantie worden uitgekeken naar CN-vrije elektrolyten.
Bij kathodische polarisatie ontstaat aan het te reinigen substraat H2-gas met gevaar voor H2opname
in het substraat dat bij bepaalde staalsoorten (b.v. bij veerstaal) tot
“waterstofbrosheid” kan leiden. Staal wordt bij dergelijke reinigingsstap steeds anodisch
gepolariseerd.
De gebruikte elektrolyten zijn op basis van natriumhydroxide, natriumcarbonaat, natriumgluconaat,
natriumsilicaten (waterglas) en tensiden en hebben doorgaans een gering opnamevermogen
voor vet en vuil; dit hebben ze als eindreinigers ook niet nodig.
3.1.2.2. Behandelingsduur
Lange behandelingstijden hebben doorgaans geen zin en leiden alleen tot een niet tolereerbare
toename van de procesduur van het reinigingsproces.
De efficiëntie van de ontvetting wordt niet in hoofdzaak bepaald door de behandelingstijd maar
veeleer door de chemische samenstelling van de ontvetter.
34 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

3.1.2.3. Behandelingstemperatuur
Eindrapport
Bij hoge temperatuur is de viscositeit van de te verwijderen vetten en oliën aanzienlijk lager
zodat normaliter het verwijderen ervan wat makkelijker wordt op voorwaarde dat het
“weekwordingspunt” van het te verwijderen vuil lager ligt dan de gangbare werktemperatuur
van het ontvettingsbad. Te hoge temperaturen moeten worden vermeden omdat ze leiden tot
onnodig energieverbuik en anderzijds te zeer de temperatuur van de nageschakelde spoel- of
procesbaden beïnvloeden.
De huidige trend is naar lagere werktemperaturen te gaan (energiebesparing), Door de
samenstelling van de reinigingselektrolyt te optimeren kunnen lagere werktemperaturen
aangewend worden.
3.1.2.4. Behoud van de chemische eigenschappen van de reiniger
SAMENSTELLING EN DE GEBRUIKTE CONCENTRATIES
Wat samenstelling van de reiniger betreft verwijzen wij naar voorgaande bladzijden en naar een
aantal voorbeelden besproken onder 3.1.4. Meestal blijft de gebruiker in het ongewisse zeker
wat betreft de specifieke reagentia wat nog steeds de specifieke knowhow uitmaakt van de
leverancier.
Een vaak voorkomende fout is dat men bij uitblijven van een succesvolle reiniging soelaas
hoopt te vinden bij het drastisch verhogen van de concentratie(s). Een matige verhoging (ca.
25%) van de concentratie van de reiniger in de waterige oplossing kan zich positief uitwerken
op het reinigingsresultaat; vaak volstaat het de tensideconcentratie te verhogen om tot betere
resultaten te komen. Dit kan echter bij spuitontvetten tot intensere schuimvorming leiden wat
door extra toevoeging van antischuurmiddel kan voorkomen worden.
Minder zin heeft het de concentraties te verhogen van bepaalde begeleidingszouten zoals
natriumhydroxide, carbonaat, fosfaat, silicaat enz… Hogere concentraties leiden tot onnodig
verbruik van chemicaliën grotere uitslepen, meer verbruik aan spoelwater, hogere belasting van
afvalwaters en dito belasting van de afvalwaterbehandeling en uiteindelijk productie van meer
slib.
ONDERHOUD VAN DE REINIGER
Tijdens het reinigen wordt vuil verwijderd, dat zich in het reinigingselektrolyt ophoopt.
Reinigingselektrolyten verliezen hun reinigingseffect naarmate de vuilvracht toeneemt. Het is
dus van het allergrootste belang de verontreinigingen mogelijks continu uit de
reinigingselektrolyt te verwijderen en deze zo zuiver mogelijk te houden (standtijdverlenging)
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 35

Eindrapport
Alkalische reinigers emulgeren en solubiliseren maar in beperkte mate oliën en vetten,
afhankelijk van:
aard van de verontreiniging (type olie)
wisselwerking tussen de tensiden van de reiniger en emulgatoren aanwezig in olie en
vetten
elektrolytbeweging en turbulentie
Als mogelijkheden om tot een standtijdverlenging van het reinigingselektrolyt te komen
dienen zich volgende technieken aan:
Coalescentie-plaatafscheider: uit de emulsie komt door coalescentie aan hydrofobe
golfvormige kunststofplaten (PP) olie samen tot grotere oliedruppels die dan gemakkelijk te
verwijderen zijn. De olieafscheiding kan gebeuren door centrifugeren, b.v. door een drie
fazencentrifuges waarbij niet alleen de lichtere oliefractie wordt verwijderd maar tegelijkertijd
ook de zwaardere vuilvracht bestaande uit metaalpartikels. Het restoliegehalte bedraagt 0,5 tot
1 g/l.
Breken van de emulsie door elektrolyse (in feite een soort elektroflotatie). De elektrolysecel
bestaat uit alternerend opgestelde titaananoden en titaankathoden. De anode-kathodeafstand
is belangrijk en bedraagt hoogstens 1 mm. Tussen anoden en kathoden wordt een spanning
van minimum 40 V aangelegd waardoor de olieëmulsie zeer snel breekt. De ontstane waterstof
en zuurstofblaasjes drijven de olie naar boven waarna de olie wordt verwijderd.
Membraanfiltratie: Micro- of Ultrafiltratie
Door speciale membranen ( > 100 nm bij de microfiltratie, 10 – 100 nm bij de ultrafiltratie) kan
olie uit de reinigingselektrolyt verwijderd worden. Bij gebruik van ultrafiltratie bestaat het
gevaar dat men ook tensides uit de elektrolyt verwijdert wat de efficiëntie van de ontvetting
kan verminderen.
Een goede badcontrole is noodzakelijk wil men de kwaliteit van de ontvetting verzekeren
maar evenzeer noodzakelijk voor het verlengen van de “standtijd” van de ontvettingsoplossing.
Tijdens het ontvetten worden een aantal producten verbruikt, meer bepaald:
tensiden: voor de binding van oliën, vetten en vuil
alkali: door verzeping van vetten, neutralisatie van mogelijks ingevoerd zuur, door
oplossen van substraat zoals zink en aluminium
Uiteraard gaat ook relatief veel ontvettingselektrolyt verloren door uitsleep terwijl anderzijds
naast vuil ook allerlei vreemde chemicaliën via het te ontvetten substraat in het ontvettingsbad
terechtkomen. Een regelmatige analyse van het ontvettingsbad is derhalve geen overbodige
luxe wil men ten allen tijde “ontvettingskwaliteit” verzekeren.
Bij aankoop van een reinigingsmiddel wordt doorgaans gewezen op de noodzakelijk door
te voeren analysen; ook in de vakliteratuur ter zake zijn voldoende gegevens beschikbaar.
36 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

3.1.3. Inzetbaarheid van waterige reinigers- en ontvetters
3.1.3.1. Factoren die inzetbaarheid bepalen
Veel factoren spelen een rol:
Eindrapport
te verwijderen vuilvracht: enkel ontvetten of ook andere types verontreiniging
gewenste zuiverheidgraad
volgende processtap
vorm en complexiteit van de te reinigen stukken
type metaal of substraat dat moet gereinigd worden
noodzaak of keuze om ontvetting en een andere bewerking in één stap te combineren
Hieronder worden deze factoren iets verder uitgewerkt.
TE VERWIJDEREN VUILVRACHT: ENKEL ONTVETTEN OF OOK ANDERE TYPES VERONTREINIGING
Alkalische reinigers doen meer dan ontvetten alleen; het zijn breedspectrumreinigers, die naast
vet ook een grote verscheidenheid van andere verontreinigingen zoals vaste vuildeeltjes,
metaalslijpsel en stof verwijderen.
Ook sterk zure reinigers en voor sommige metalen ook sterk alkalische reinigers combineren
twee functies, namelijk verwijderen van oxides en verwijderen van vet olie en vuil in het
algemeen.
VORM EN COMPLEXITEIT VAN DE TE REINIGEN STUKKEN
Waterige alkalische reinigers zijn met succes inzetbaar voor de ontvetting en reiniging van niet
al te complexe substraten wat vormgeving betreft.
Problemen ontstaan bij de reiniging van complexe delen zoals bij gedrukte schakelingen met
kleine boringen, substraten waarin capillaire dienen te worden gereinigd, bij substraten met een
“scheppende“ vorm (oorzaak van aanzienlijk uitsleep) en bij delen die na reiniging moeten
worden gedroogd.
GEWENSTE ZUIVERHEIDSGRAAD EN VOLGENDE PROCESSTAP
Vooral het vlekkenvrij drogen is een probleem bij inzet van waterige reinigers; wanneer nat
op nat wordt gewerkt, zoals bij de meeste galvanoprocessen, en waar na reinigen en spoelen
wordt geactiveerd vervalt dit nadeel en kan op waterbasis worden gewerkt.
Een ander aandachtspunt is het ontstaan van vliegroest, een specifieke vorm van roest die
ontstaat op een grondig gereinigd metaaloppervlak na contact met water (b.v. het spoelbad na
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 37

Eindrapport
reinigen, condensatie,…), een zekere wachttijd en de afwezigheid van enige bescherming tegen
oxidatie. Dit nadeel kan vermeden worden door toevoegen van een corrosiewerend additief
aan de waterige reiniger (achteraf weer te verwijderen) of door onmiddellijk na de reiniging de
volgende bewerkingsstap uit te voeren.
TYPE METAAL OF SUBSTRAAT DAT MOET GEREINIGD WORDEN
De momenteel op de markt aangeboden demulgerende 1- componenten – (in hoofdzaak
gebruikt voor sproeiontvetten) en 2-componenten-reinigers (tenside + builder; overwegend
gebruikt voor dompelreinigen) worden steeds verder ontwikkeld in het bijzonder naar
materiaalgeschiktheid.
Vooral bij de ontvetting van roestvast staal, brons (koper-tin) en messing (koperwiek) kan de
reiniging op waterige basis problemen opleveren door verkleuring van het substraat. Voor dgl.
substraten wordt bij voorkeur bij een temperatuur van 80-85 °C en een pH = 11,5 zoals gezegd
met aantasting van het substraat.
Dergelijke problemen vergen wat optimalisatie van het reinigingsproces; een aantal
perspectieven bieden zich aan:
verhogen van het natriummetasilikaat-gehalte
bij lagere temperatuur werken (b.v. < 65 °C) + ultrasone ondersteuning
andere reiniger met neutrale pH en met andere combinatie tensiden
NOODZAAK OF KEUZE OM ONTVETTING EN EEN ANDERE BEWERKING IN ÉÉN STAP TE COMBINEREN
Dit punt wordt geïllustreerd met een aantal voorbeelden:
Eindreiniger: noodzaak voor simultaan reinigen + aanbrengen van corrosie-inhibitor
Voor eindreiniging b.v. na verspanende vormgeving, wordt voor de reiniging van de onderdelen
typisch een neutrale reiniger ingezet; het is een reiniger die praktisch vrij is van anorganische
zouten en zwak alkalisch (pH = 8 – 9,5). Doel van deze reiniger is uiteraard het ontvetten maar
tevens een roestvrije droging toelaten waarbij tegelijk een corrosiebeschermende laag wordt
aangebracht (een film van 20-50 nm van een corrosie-inhibitor op organische basis).
Wil men achteraf het substraat galvaniseren of lakken dat dient deze inhiberende laag te
worden verwijderd. Dit kan door ontvetten gevolgd door beitsen/activeren.
Deze reiniger kan uiteraard ook gebruikt worden voor reiniging tussen 2 metaalbewerkingsstappen.
38 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
ijzerfosfatatie : simultaan reinigen + aanbrengen van ijzerfosfaatconversielaag
De zwak zure ijzerfosfateringselektrolyten tasten licht het ijzeroppervlak aan waardoor een
kleine pH- verandering optreedt aan het oppervlak; daardoor ontstaat een ijzeroxide- en
ijzerfosfaatlaag van nauwelijks 0,05 – 0,5 µm dik. Aan de fosfateeroplossing worden tensiden
toegevoegd die tegelijk met het fosfateringsproces oliën en vetten verwijderen van het
oppervlak. Hier verlopen dus twee processen tijdens één behandeling: reinigen + laagopbouw.
Fosfatatie wordt ook toegepast op verzinkt staal en op aluminium; de gebruikte elektrolyten
bevatten in dat laatste geval meestal fluoride.
3.1.4. Voorbeelden van de inzet van waterige reinigers
De inzet van reinigers op waterige basis is de laatste jaren mede onder druk van de nationale
en Europese wetgeving sterk toegenomen. Veel bedrijven zijn, rekening houdende met de te
verwachte nieuwe VOS richtlijn, vroegtijdig naar waterige reinigers overgestapt. Bij velen
verliep deze omschakeling succesvol, bij anderen liep het verkeerd; het is nu eenmaal zo dat
voor bepaalde reinigingsprocessen - afhankelijk van de aard en vormgeving van het substraat,
kwaliteitseisen, droogproblemen enz…. - waterige reinigers niet in staat zijn om organische
oplosmiddelen te vervangen. In paragraaf 3.2 wordt dieper ingegaan op het gebruik van
organische oplosmiddelen, hun voor- en nadelen en de noodzaak van inzet ervan bij bepaalde
opdrachten.
Waterige reinigers worden voor een aantal toepassingen al geruime tijd gebruikt. Er zijn
toepassingen waar ze, b.v. door de mogelijkheid tot combinatie van ontvetten met
oxideverwijdering of beitsing, superieur zijn t.o.v. organische oplosmiddelen.
Een algemene regel of aanbeveling voor het gebruik van waterige reinigers is er niet; aan de
hand van een aantal voorbeelden van producties waarop waterige basis wordt gereinigd,
worden nu enige mogelijkhedengeïllustreerd.
Bij de navolgende selectie hebben wij ernaar gestreefd een zo ruim mogelijk toepassingsveld te
bestrijken wat aan de potentiële gebruiker moet toelaten zich een beter inzicht te verschaffen
nopens de mogelijkheden en kansen die zich aandienen voor het gebruik van waterige reinigers
in de eigen productieprocessen. Eerst worden voorbeelden gegeven van een aantal klassieke en
breed ingezette waterige reinigers; vervolgens wordt een groot aantal specifieke
praktijkvoorbeelden gegeven.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 39

Eindrapport
Voorbeelden van alkalische reinigers voor staal, koper en koperlegeringen
Elektrolytsamenstelling Concentratie (g/l) Temperatuur (°C) Parameters
Na 3PO 4 . 12H 2O
Na 4P 2O 7 . 10H 2O
NaOH
Na 2CO 3
Bevochtiger
Na 2sio3. 9H 2O
NaOH
na3po4. 12 H 2O
Alkylarylsulfonaat
Na2CO3 Na3PO4 Bevochtiger
Tensiden (niet ionogeen)
30-35
18-22
15-18
25-28
5-7
75-85
8-12
6-8
2-4
20-30
10-20
2-4
0,1-0,2
40 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp
80-90
90
75-85
Alkalische reinigers voor aluminium, zink en hun legeringen
pH = 10-11
10-15 min: dompelen
2-4 min: spuiten
pH = 10-12
8-15 min: dompelen
1-4 min: spuiten
pH = 10-11
10-15 min: dompelen
1-3 min: spuiten
Aluminium en zink zijn amfoteer; m.a.w. het metaal lost op zowel in sterke zuren als in sterke
basen. De samenstelling van alkalische reinigers moet dus voor deze metalen en hun
legeringen precies en passend samengesteld worden Beitsende reinigers op basis van
alkalihydroxiden en complexen tasten het metaaloppervlak aan, waardoor dit mat wordt, een
wel zeer drastische vorm van reiniging. Voegt men aan dgl. reiniger nu inhibitoren toe dan
wordt evenzeer gereinigd maar blijft wel de glansgraad van het substraat intact Beide typen
reinigingselektrolyt worden ingezet.
Elektrolytsamenstelling Concentratie (g/l) Temperatuur (°C) Parameters
Na 3PO 4
Na 2SiO 3
Bevochtiger
Na2SiO3 Na3PO4 Bevochtiger
Tensiden (niet ionogeen)
Na 2SiO 3. 5 H 2O
Na 4P 2O 7. 10 H 2O
NaOH
Alkylpolyglykolether
Alkylsulfaat
32-35
60-70
1,5-2,5
30-40
10-20
2-4
0,1-0,2
55-65
8-12
22-28
1,5-2,5
2,5-3,5
90-100
80-95
80-95
70-85
80-95
70-85
pH = 10-12
15-30 min: dompelen
2-4 min: spuiten
pH = 10-12
15-30 min: dompelen
1-4 min: spuiten
pH = 10-12
10-20 min: dompelen
1-3 min: spuiten

Na 2CO 3
Na 3PO 4. H 2O
Na 2SiO 3. 5 H 2O
Na-gluconaat
Bevochtiger
10-15
10-20
5-7
15-20
0,3
60-70 10 min: dompelen
3 min: spuiten
Licht-alkalische reiniger voor ijzer en staal, te gebruiken bij lage temperatuur
Materiaal: ijzer of staal
Samenstelling van de reiniger:
Borax [ Na2B4O7.10 H2O ] 5 g/l
Natriumtripolyfosfaat [ Na5P3O10 ] 2,5 g/l
Dinatriumfosfaat [ Na2HPO4.2H2O ] 1,5 g/l
Natriumcarbonaat [ Na2CO3 ]5 g/l
Natriumnitriet [ NaNO2 ] 1,3 g/l
Bevochtiger
Temperatuur: 30 °C
Verwijdering van witroest
materiaal: verzinkt staal
vuilvracht: witroest (corrosieproduct, een bepaald zinkoxide) + andere
Eindrapport
reinigingsproces: vóór de eigenlijke reiniging van dgl. substraat moet in een zure oplossing
worden voorgereinigd, dit kan in een elektrolyt op basis van een niet agressief zuur zoals
b.v. melkzuur of citroenzuur.
resultaat: voorgereinigd stuk, geschikt voor verdere reiniging i.f.v. volgende processtappen
Reinigen en oxideverwijdering van aluminium
materiaal: aluminium.
vuilvracht: olie of vet + dunne aluminiumoxidefilm [ Al2O3 ] die spontaan ontstaat door contact
van aluminium met lucht
reinigingsproces: meerdere mogelijkheden zijn beschikbaar:
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 41

Eindrapport
Dit kan gebeuren in een passiverende alkalische reiniger waarvan de samenstelling is
aangepast aan de aard van de aluminiumlegering.
Meestal wordt echter een alkalische beitsreiniger ingezet;
Nog anderen gebruiken gewoon een beitsmiddel zoals:
alkalisch in NaOH gevolgd door een beitsen in HNO3 15 – 25%
zuur in HF / H3PO4 bij matige oxidatie van het Al (voor Si-arme Al-legeringen)
zuur in HF / HNO3 bij sterke oxidatie van het Al (voor Al met Si > 5% )
Klassieke reiniging bij galvano (elektrolytisch of stroomloos afzetten van metaallagen)
materiaal: ijzer en staal, andere.
reingingsbehoefte: bij het klassiek galvanoproces vormt het reinigen en ontvetten van
substraten een van de belangrijkste stappen van het totale proces; slechte kwaliteit, in de
vorm van onvoldoende hechting van de metaallaag op het substraat, is vaak het gevolg
van een slechte voorbehandeling, ontvetting of oxideverwijdering. Bij substraten aan rek
en zeker bij substraten in trommel ontstaan grote uitslepen van ontvettingselektrolyt in
navolgende spoelbaden (afhankelijk van de vormgeving van de stukken). Zeer goed
spoelen met weinig water (kaskadespoelen) is de boodschap teneinde navolgende
elektrolyten niet te verontreinigen.
reinigingsproces: het meest klassieke reinigingsproces is een combinatie van dompel- of spuitreinigen
gevolgd door een elektrolytische ontvetting (anodisch of kathodisch):
dompelreinigen in alkalische of neutrale reiniger
spoelen
anodisch of kathodisch ontvetten
spoelen
stroomloos dekaperen (oxideverwijdering)
spoelen
anodisch ontvetten
spoelen
verdere behandeling: elektrolytisch of stroomloos metaal afzetten
Ontvetten van remleidingen
materiaal: remleidingen uit verzinkt en gechromateerd staal
vuilvracht: olie en spanen
reinigingsproces:
42 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
dompel en spuitreinigen bij 60 °C in een neutrale reiniger (1 %-ig); standtijdverlenging
door on-line olieafscheiding
spoelen
drogen
resultaat: olie- zuur en vetvrij volgens de specificaties van VW, AUDI en Mercedes
[JOT, 37 (1997) 5 blz. 32]
Ontvetten van roestvast staal en koper bij de hoogvacuümtechnologie
materiaal: delen uit staal en koper
vuilvracht: bewerkingsoliën en –vetten, spanen
reinigingsproces:
dompelen in leidingwater op 60 °C en borstelreinigen
dompelreinigen in licht zure reiniger op basis van wijnsteenzuur
pH= 3,5 / 60 °C / Ultrasoon 25 kHz – 12 W/l
dompelspoelen op 60 °C ondersteund door U.S.
spoelen in gedeioniseerd water < 50 µS / 60 °C
spoelen in gedeioniseerd water < 15 µS / 60 °C
drogen met zuivere lucht
resultaat: olie en partikelvrij substraat geschikt voor opdampen en elektronenstraallassen
[Metalloberfläche, 50 (1996), 10, blz. 776]
Reinigen van armaturen
materiaal: armaturen uit messing en roodkoper
vuilvracht: bewerkingsoliën en vetten, spanen
reinigingsproces:
spuitreinigen in een alkalische reiniger; standtijdverhoging door on-line olie verwijderen
dompelreiniging in een alkalische reiniger; Ultrasoon 25 kHz
spoelen in onthard water
spoelen in gedeioniseerd water afkomstig van omgekeerde osmose
drogen met warme lucht
resultaat: vlekvrij, vetvrij
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 43

Eindrapport
[ JOT, 36 (1996 ) 3, blz. 24 ]
Reinigen van motoronderdelen
materiaal: delen uit staal, gietijzer en aluminium na verspanende bewerking
vuilvracht: bewerkingsoliën en spanen
reinigingsproces:
spuitreinigen in een neutrale reiniger 1 – 2 %-ig bij 40 °C
dompelreinigen in dezelfde reiniger ondersteund door ultrasoon
gebruik van wasmachines; on-line olie en spanen verwijderen uit reiniger
[ JOT, 31 (1991 ) 9, blz. 62 – 65 ]
Reinigen voor het verkoperen, vernikkelen en verchromen
materiaal: benzinetank van motoren vervaardigt uit staal; 40 dm 2 en 2,5 kg per stuk
vuilvracht: conserveringsoliën en -vetten, oxiden en spanen
reinigingsproces:
kathodisch ontvetten: NaOH 20 g/l; Na2CO3 40 g/l; Na3PO4 40 g/l
8-12 A/dm 2 , 85 °C, 2 min.
anodisch ontvetten: zelfde elektrolyt maar tensiden toevoegen
8-12 A/dm 2 , 85 °C, 2 min.
spuitontvetten: Na2CO3, 20 g/l, 55 °C gedurende 2 min.
spoelen
dekaperen in HCl 1:1 gedurende 0,5 min
spoelen
anodisch ontvetten (idem behandeling 2)
spoelen
dekaperen in HCl 1:5
verdere behandeling: voor-Cu / Cu / Ni / Cr
resultaat: een volledig zuiver oppervlak dat kan worden verkoperd, vernikkeld en verchroomd
44 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Reinigen van tandwielen voor het uitharden
materiaal: tandwielen uit staal
vuilvracht: walsolie en spanen
reinigingsproces:
spuitreinigen in een neutrale reiniger: 1,25 % bij 60 °C gedurende 1,5 min
spuitreinigen in een neutrale reiniger: 1,25 % bij 60 °C gedurende 1,5 min.
drogen
resultaat: delen voldoende zuiver voor het uitharden door gasnitreren
Verwijderen van een fosfaatlaag
materiaal: schroeven uit staal
vuilvracht: verwijderen van een zinkfosfaatlaag
reinigingsproces:
Eindrapport
dompelreinigen in een sterk alkalische complexhoudende reiniger (10 %-ig), 80 °C, 8 min
spoelen
drogen
resultaat: blank oppervlak, restfosfaatgehalte < 50 mg/m 2
Reinigen voor het verzinken en chromateren
materiaal: schroeven die in trommel worden verzinkt en gechromateerd
vuilvracht: conserveringsoliën en -vetten aangebracht voor stockage-doeleinden
reinigingsproces:
spuitontvetten in Na2CO3 20 g/l bij 65 °C
spoelen
anodisch ontvetten: NaOH 20 g/l; Na2CO3 40 g/l; Na3PO4 40 g/l
10 A/dm 2 , 50 °C, 2 min
spoelen
dekaperen in HCl 1:2
spoelen
verdere galvanische behandeling: cyanidisch verzinken + geel chromateren
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 45

Eindrapport
Reinigen van aluminium onderdelen voor anodisatie
materiaal: sierlijsten vervaardigd uit AlMg 1,5; 7,5 dm 2 per deel
vuilvracht: na mechanisch polijsten blijft vet en poedervormig vuil op het substraat achter
reinigingsproces:
mechanisch glanspolijsten met polijstpasta
voorontvetten in perchloorethyleen bij 110 °C
drogen
dompelontvetten in een alkalische reiniger 50 g/l bij 95 °C
2-kaskadespoelen
dompelen in HNO3 geconc. gedurende 12 sec.
chemisch glanzen
verdere behandeling: anodiseren, sealen
Reinigen van staaldraad na gloeien
materiaal: staaldraad na gloeien
vuilvracht: kool- en verbrandingsresten, oxiden op de staaldraad
reinigingsproces:
dompelreiniging in een sterk alkalische reiniger 5 %-ig bij 80 °C gedurende 5min
spoelen
dompelreiniging in sterk alkalisch en oxiderende reiniger bij 95 °C gedurende 15 min
spoelen
zoutzuurbeitsen
spoelen
neutralisatie in een zwak alkalisch spoelmiddel
verdere behandeling : zinkfosfateren
Bemerking: De oxiden en verkoolde olieresten die zich door gebruik bij hoge temperaturen en
door warmtebehandelingen op het substraat (roestvast staal) vormen kunnen in speciale
oplossingen worden verwijderd, dit kan succesvol stroomloos maar evenzeer elektrolytisch
gebeuren in volgende elektrolyten:
stroomloos in 100 – 200 g/l NaOH + 60 – 100 g/l KMnO4 bij 90 °C
elektrolytisch in 90 ml/l H2SO4 + 30 ml/l HCl + 20 g/l MgSO4
2-6 A/dm 2 / 6-8 V / 60 °C
46 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Reinigen van auto-onderdelen voor montage
materiaal: kleine delen uit staal en aluminium
vuilvracht: spanen, smeerolie en corrosiewerende olie
reinigingsproces:
dompelreinigen in een alkalische reiniger 30 g/l; passiverend voor aluminium
70 °C; ultrasoon 25 kHz, 2 min.
spuitreinigen in alkalische reiniger 10 g/l bij 80 °C, 2 min.
heet-waterspoelen bij 90 °C
resultaat: volledig ontvette delen vrij van oliën en spanen
Reinigen voor het emailleren
materiaal: kleine delen vervaardigd uit staal
vuilvracht: corrosiebeschermende olie, roest, oxiden tengevolge van het lassen
reinigingsproces:
dompelreinigen in een sterk alkalische silicaat houdende reiniger
50 g/l bij 75 °C gedurende 8 -10 min.
dompelreinigen in een sterk alkalische silicaat houdende reiniger
40 g/l bij 75 °C gedurende 8 – 10 min.
spoelen
ontroesten in zwavelzuur 50 g/l bij 60 °C
spoelen
dompelreinigen in alkalische reiniger 20 g/l bij 65 °C gedurende 8 min.
spoelen
beitsen in zwavelzuur 70 g/l bij 70 °C
spoelen
chemisch vernikkelen
verdere behandeling
resultaat : een perfect zuiver oppervlak, deels vernikkeld en geschikt voor emailleren.
[ Mitteilungen des Deutschen E-mail Verbandes e.V 44 (1996) 11, blz. 1 ]
Reinigen voor metallisatie en chromatatie
materiaal: kleine onderdelen vervaardigd uit staal
Eindrapport
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 47

Eindrapport
vuilvracht: corrosiewerende olie
reinigingsproces:
dompelontvetten in een alkalische reiniger: 7 %-ig bij 70 °C, 8 min.
spoelen
beits-ontvetten in HCl 1:1 + 5% tenside en beitsremmer, 5 min.
spoelen
anodische reiniging in een sterk alkalische oplossing: 9 %-ig, 4 A/dm 2 ; 40 °C; 4 min.
spoelen
dekaperen in 6 %-ige NaOH
verdere galvanische behandeling: Zn-Fe + zwartchromateren
Reinigen van aluminium voor het lakken
materiaal: aluminium onderdelen
vuilvracht: spanen en olieachtige emulsies deels volledig opgedroogd.
reinigingsproces:
spuitreinigen in een alkalische reiniger; spuitdruk 9 bar
dompelreinigen in een alkalische reiniger ondersteund door ultrasoon
spoelen
spoelen met gedeioniseerd water
drogen op 120 °C
Het volledige reinigingsproces gebeurt in één gesloten systeem
Bemerking : Tot voor 1995 werd met gechloreerde koolwaterstoffen (met PER) gereinigd met
niet tevredenstellende resultaten. Door de inzet van waterige reinigers kon ook de opgedroogde
olie worden verwijderd, wat met PER onvoldoende gebeurde. Een kwalitatief betere
ontvetting ging hier gepaard met een verlaging van de proceskosten.
3.1.5. Apparatuur geschikt voor waterige reinigers
Reinigen met behulp van waterige oplossingen vergt totaal andere apparatuur dan solventreinigen;
de complexiteit van de apparatuur wordt bepaald door de aard van het substraat, de
vereiste kwaliteit, het droogproces en de samenstelling van de reiniger zelf. In de literatuur is
er een waaier van documentatie ter zake beschikbaar zodat wij ons hier zullen beperken tot het
kort bespreken van een aantal mogelijkheden.
48 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Mechanisch –chemisch reinigen: trommelreinigen
Eindrapport
Het mechanisch-chemisch reinigen, meestal in trommels uitgevoerd, is een reinigingsstap voor
massadelen uit ijzer, staal en non-ferro metalen. De te reinigen deeltjes worden in een
trommel gemengd met rollende slijpmassa (met o.a. slijpsteentjes van een bepaalde vorm en
grootte, meestal uit glas of keramiek) en chemische stoffen om het slijp- en reinigingsproces
beter en sneller te laten verlopen. De chemische stoffen die hierbij worden gebruikt moeten
een goed reinigend vermogen bezitten. Ze moeten in eerste instantie het vuil (meestal vetten
en oliën) opnemen, oxiden en roest verwijderen en het mogelijk maken een glans- en
polijsteffect te bereiken.
Uit ervaring weten wij dat afvalwaters afkomstig van het trommelreinigen- en polijsten vaak
oorzaak zijn van calamiteiten bij de klassieke afvalwaterontgifting [ ono-techniek]
Eenkamer-spuitinstallatie
Dit is de meest eenvoudige installatie waar de te reinigen delen in een spuitcabine worden
opgehangen en waar de reinigingsvloeistof meestal bij verhoogde temperatuur op de delen
wordt gespoten (zowat te vergelijken met een eenvoudige huishoudelijke afwasautomaat).
Dergelijke installaties zijn alleen te gebruiken voor delen met een eenvoudige vormgeving, voor
kleine lotnummers, waar langere ontvettingstijden noodzakelijk zijn en waar de
reinigingskwaliteit niet extreem hoog ligt (b.v. een eerste ontvetting voorafgaand aan een meer
grondige ontvetting of een tussenontvetting tussen twee constructiebewerkingen in).
Eenkamer-dompelinstallatie
In dergelijke reinigingstoestellen worden de substraten in de “reinigingskamer” opgehangen en
vervolgens ondergedompeld in de relatief hete ontvettingsoplossing; na reiniging volgt een of
meerdere malen sproeispoelen met warm en koud water.
Het reinigingsproces wordt vaak ondersteund hetzij door een krachtig rondpompen van de
reinigingoplossing hetzij door gebruik van ultrasoon. Deze apparatuur laat toe ook meer
complexe delen grondiger te reinigen. Vaak is de installatie uitgerust met een olieafscheider
en filter teneinde de standtijd van de ontvetter te verhogen.
Het drogen van de delen gebeurt door gebruik van warme lucht of soms in een vacuümkamer
die deel uitmaakt van de installatie.
Dergelijke reinigingsautomaten worden door meerdere producenten aangeboden; sommigen
maken ook gebruik van vacuüm-centrifugeren en vacuüm-drogen (uiteraard na spoeling met
zeer zuiver water) zodat een vlekvrije droging geen probleem vormt.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 49

Eindrapport
Het bestukken en het ledigen van de installatie verloopt doorgaans automatisch.
Spuitreinigen in doorloop
Dergelijke apparatuur wordt gebruikt voor het in doorloop reinigen van grote stuktallen
geometrisch eenvoudige delen. De te reinigen deeltjes worden op een transportband doorheen
de installatie geleid; dergelijke installaties zijn zonaal opgebouwd en bevatten:
inloopzone
reinigingszone (spuitreinigen)
neutrale zone
spoelzone (meestal cascadespoelen)
neutrale zone
droogzone
uitloopzone
Multifunctionele reinigingsinstallatie
Meestal zijn deze installaties als carrousel opgebouwd waarbij meerdere reinigingskamers zijn
voorzien; soms zijn dgl. installatie zo opgebouwd dat in een en dezelfde installatie wordt
gereinigd, gebeitst en gefosfateerd, uiteraard met tussenspoeling. De meeste installaties
werken volledig automatisch; nadeel is de mechanische complexiteit van de installatie die dan
ook het nodige onderhoud vergt. Een tweede nadeel is dat alle behandelingstijden voor de
diverse processtappen gelijk zijn, wat betekent dat voor het reinigen, spoelen, beitsen,
fosfateren en mogelijke andere processtappen steeds dezelfde behandelingstijd ter beschikking
staat wat soms niet altijd opportuun is wat kwaliteit betreft.
Wordt men geconfronteerd met verschillende behandelingstijden voor de diverse processtappen
dan kan men niet buiten een installatie conform een galvanoautomaat met geprogrammeerde
transportwagens.
3.1.6. Milieuaspecten
50 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

3.1.6.1. Emissies naar lucht
Eindrapport
Het grote voordeel van reinigers op waterige basis is de afwezigheid van VOS-emissie wat
niet betekent dat er geen emissie naar lucht is.
Bij veel types reinigingsbaden ontstaan nevels of dampen. Deze worden veroorzaakt door één
of meer van de volgende:
de aanwezigheid van vluchtige stoffen; de vluchtigheid kan verhoogd worden door
verhoogde temperatuur
nevels onstaan door sproeien en vergelijkbare processen
nevels onstaan door ontsnappen van fijne gasbellen (b.v. bij elektrolytisch ontvetten)
Er wordt verhinderd dat deze dampen en nevels op de werkvloer komen door een combinatie
van omkasting van de baden en efficiënte afzuiging. Indien nodig wordt de afzuiging voorzien
van een druppelafscheider of een gaswasser.
3.1.6.2. Afvalwater
Naar milieu toe spitst zich het probleem van de waterige ontvetters zich vooral toe op de
behandeling van spoel- en afvalwaters.
Voor de keuze van de spoeltechnologie verwijzen wij naar de BBT-studie “elektrolytisch
behandelen, chemisch behandelen en ontvetten met oplosmiddelen van metalen oppervlakken”.
Het probleem van de behandeling van spoelwaters kan in sterke mate beperkt worden door het
inzetten van waterbesparende spoeltechnologie (b.v. cascadespoelen).
Het afvalwater na de reiniging bevat of kan bevatten:
tensiden maar meestal in lage concentratie; daarenboven zijn de meesten biologisch
afbreekbaar zodat ze in de meeste gevallen geen probleem vormen.
zuren of logen
AOX of adsorbeerbare organische halogeenverbindingen afkomstig van b.v.
chloorparafinen welke aan sommige smeerstoffen worden toegevoegd.
zink bij de reiniging van zinkhoudende substraten
aluminium, magnesium bij reiniging van dgl. lichte metalen
koper en zink afkomstig van de reiniging van koper en messing
ijzer, nikkel, chroom, mangaan van de reiniging van staal
organische stoffen (gemeten als COD): in hoofdzaak afkomstig van de vetten en oliën:
vuistregel 1 g/l olie komt overeen een COD belasting van 3000 – 4000 mg/l O2
cyaniden en metaalcyanidecomplexen wanneer wordt gewerkt met CN-houdende reinigers
complexen zoals NTA, citraat, EDTA, gluconaat … Stikstofhoudende complexen
(cyaniden, EDTA, NTA, …) zijn moeilijk afbreekbaar. Eenmaal in het afvalwater aanwezig
lossen zij metalen - in het slib aanwezig als metaalhydroxiden- terug op zodat uiteindelijk
de lozingsnormen van metalen worden overschreden. De voorkeur moet uitgaan naar
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 51

Eindrapport
biologisch afbreekbare complexen zoals natriumgluconaat.
Het is hierbij niet de bedoeling om verder in te gaan op de afvalwaterontgifting, ook hier
verwijzen wij naar de eerder vermelde BBT studie waar uitgebreid wordt ingegaan op deze
problematiek. Toch willen wij er op wijzen dat door gebruik van BBT een van de nadelen van
waterige reinigers, zijnde het ontstaan van problematische afvalwaters, kan worden vermeden.
Het heeft verder ook weinig zin om de problematiek van de afvalwaters van waterige ontvetting
afzonderlijk te bekijken, aangezien deze bij een doorsnee bedrijf simultaan met andere
afvalwaters behandeld moet worden, zoals:
afvalwaters van aanbrengen van conversielagen (b.v. fosfateren)
afvalwaters van elektrolyse
afvalwaters van spoelwaterbereiding (ionwisselaar, omgekeerde osmose)
afvalwaters van bepaalde mechanische bewerkingsstappen (b.v. polijsten)
Voor bedrijven met een beperkte reinigingsbehoefte onstaat er slechts een kleine hoeveelheid
afvalwater van de waterige reiniging. Voor dergelijke bedrijven kan het aantrekkelijker zijn te
investeren in verdere waterbesparing en externe behandeling van het afvalwater, eerder dan in
een eigen afvalwaterbehandelinginstallatie
3.1.6.3. Energie
Zoals vermeld worden een aantal types waterige reiniger bij verhoogde temperatuur ingezet.
De trend is echter in de richting van minder hoge temperaturen.
De verwarming gebeurt, afhankelijk van bedrijf tot bedrijf, met centraal geproduceerd heet
water of stoom, of met decentraal geplaatste aardgasbranders. Uitzonderlijk wordt elektrische
verwarming toegepast.
De spoelstap(pen) na ontvetting worden doorgaans niet verwarmd.
In veel gevallen wordt de waterig ontvetting gevolgd door andere waterige bewerkingen (b.v.
aanbrengen conversielaag of metaallaag).
Indien echter de stukken na reiniging droog moeten zijn, is het energieverbruik van de
droogstap doorslaggevend. De droging gebeurt in twee stappen. In een eerste stap wordt
zoveel mogelijk spoelwater mechanisch verwijderd (afdruipen, schudden, uitslingeren,
afblazen). In een tweede stap wordt het resterende spoelwater door verdamping verwijderd;
dit gebeurt doorgaans in een hete-lucht droger.
52 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

3.2. Reinigen in oplosmiddelen: solventreinigen
3.2.1. Samenstelling en chemische eigenschappen
3.2.1.1. Overzicht en indeling
Eindrapport
Met reinigen in oplosmiddelen bedoelt men reinigen en ontvetten met organische
oplosmiddelen; water, hoewel ook een oplosmiddel wordt niet tot deze categorie gerekend. Er
zijn ontzettend veel oplosmiddelen die voor reinigingsopgaven in aanmerking komen of kunnen
komen; in de literatuur vindt men meestal een onderverdeling in twee groepen:
brandbare oplosmiddelen op hun beurt onderverdeeld naar vlampunt:
A I , vlampunt < 21 °C (bv. aceton, cyclohexaan, dichlooretheen)
A II , vlampunt 21-55 °C (bv. xyleen , white spirit)
A III , vlampunt > 55 °C (bv. isoparaffine)
Deze indeling komt overeen met de VLAREM indeling in P1, P2 en P3-producten.
onbrandbare oplosmiddelen: b.v. PER (perchlooretheen), TRI (trichlooretheen), en
dichloormethaan.
Een andere indeling is gebaseerd op de voornaamste chemische groep:
koolwaterstoffen: KW (moleculen opgebouwd uit enkel C- en H-atomen). De
koolwaterstoffen worden op hun beurt ingedeeld in:
- parafines of normaal-alkanen: rechte of onvertakte KW
- iso-parafines of iso-alkanen: KW met vertakkingen
- cyclische KWS of cyclo-alkanen: aanwezigheid van ringstructuur
- aromaten
gechloreerde KW of CKW (toevoeging van één of meer Cl-atomen);
deze zijn op hun beurt een deelgroep van de gehalogeneerde KW of X-KW
zuurstofhoudende KW of OKW: moleculen met één of meer zuurstofhoudende groepen
zoals ether-groep [ -O- ], estergroep [ -CO-O- ], keton [ -CO- ], alcohol [ -OH ]
multifunctionele : bevatten 2 groepen met verschillende eigenschappen.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 53

Eindrapport
De reinigingswerking kan schematisch worden voorgesteld:
Niet-polair Polariteit Polair
Hydrofoob Hydrofiel
VUIL
Siliconenolie
Minerale olie
OPLOSMIDDEL
Vetten
Vloeimiddelen
kraakproducten
Stof en partikels
Spanen
Koolwaterstoffen
Gechloreerde Koolwaterstoffen
Ether, Ester, Ketonen
Ether-Alcohol, Keton-Alcohol
Alcoholen
Water
De vuistregel volgend “zijns gelijke lost zijns gelijke op” bezitten de niet-polaire
koolwaterstoffen een goed tot uitstekend oplossend vermogen voor niet-polaire vuilvrachten
zoals oliën en vetten, maar een slecht reinigingsvermogen voor polaire vuilvrachten zoals
partikels, spanen, stof. Deze laatste zijn goed oplosbaar in polaire waterige reinigers.
Het oplossend vermogen voor oliën en vetten neemt als volgt toe:
Isoparaffinen < cyclische KW < aromatische KW < gechloreerde KW
54 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

3.2.2. Overzicht van de gebruikte oplosmiddelen
Eindrapport
In volgende paragrafen wordt de indeling op basis van de voornaamste chemische groep
gebruikt: de gechloreerde koolwaterstoffen (CKW), de koolwaterstoffen (KWS) en de
zuurstofhoudende oplosmiddelen (O-KWS).
3.2.2.1. Gechloreerde koolwaterstoffen CKW
Bij de gechloreerde koolwaterstoffen gaat het uiteindelijk om nog drie inzetbare producten: PER
(perchloorethyleen: C2Cl4), TRI (trichloorethyleen: C2HCl3) en DCM (dichloormethaan of
methyleenchloride of mecl2: CH2Cl2).
Tot zowat 1985 werd een brede range gechloreerde en gehalogeneerde koolwaterstoffen
frequent gebruikt voor het reinigen op kamertemperatuur. Vooral 1,1,1-trichloorethaan en
1,1,2-trichloorfluoroethaan (R-113 of FCKW 113) waren algemeen in gebruik. Einde jaren ´80
kwam voor beide producten een gebruiksverbod. Daardoor is het gebruik van gehalogeneerde
koolwaterstoffen voor solventreiniging is grotendeels herleid tot de 3 genoemde producten nl.
PER, TRI en DCM. Zeer uitzonderlijk worden in sommige niche-toepassingen ook nog
gefluoreerde of geperfluoreerde reinigers gebruikt.
Waar enkele jaren terug de nadruk werd gelegd op het overschakelen naar waterige reinigers
lijkt nu het gebruik van CKW´s weer in opmars en dat heeft zijn redenen. Naast het hoog
oplossend vermogen voor de meest uiteenlopende vuilvrachten zoals oliën, vetten, polijstpasta,
was en polymeren, vertonen CKW´s nog zeer goede procestechnische eigenschappen zoals:
onbrandbaar, laag kookpunt en hoge dampdichtheid, alles wat nodig is voor een optimale
dampontvetting; een reinigingstechniek die bijzonder kosten- en energievriendelijk is en tegelijk
een uiterst kwalitatieve reiniging en droging van de substraten waarborgt.
Samenvattend kunnen wij stellen dat voor bepaalde opgaven:
chloorsolventen uitstekende reinigers zijn
de technologie beantwoordt aan de VOS richtlijnen mits inzet van BBT ter zake
geen gevaar optreedt voor humane toxiciteit
een gunstige kosten / baten verhouding wordt bereikt
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 55

Eindrapport
CKW´s hebben ook hun beperkingen; niet alles en nog wat kan met CKW ´s worden gereinigd,
onderstaand overzicht verschaft wat meer duidelijkheid:
Vuilvracht voorbeeld waterige reiniger KW-oplossing CKW oplossing
Organisch
niet-polair
organisch
polair
anorganisch
polair
anorganisch
niet-polair
oliën / vetten matig goed/zeer goed uitstekend
colofonium matig matig/goed matig/goed
zouten uitstekend matig/goed moeilijk
spanen
pigmenten
goed matig/goed matig
Waar wij te doen hebben met niet-polaire vuilvrachten bereikt men met chloorsolventen nog
steeds het technisch en economisch beste reinigingsresultaat. Naast kwaliteit bij de ontvetting
bieden chloorsolventen nog een aantal voordelen:
veilig in gebruik: onbrandbaar
geen onaanvaardbaar risico voor mens en milieu
zeer vlot recycleerbaar dus hergebruik verzekerd
kosten/baten vrij gunstig
Een belangrijke parameter bij het gebruik van CKW´s is de standtijd van dergelijke
ontvetters. CKW kunnen onder invloed van temperatuursverhoging, UV licht, zuren, oxiderende
stoffen enz ontbinden met vorming van HCl (zoutzuur); dit proces wordt “verzuren” genoemd.
Om die reden worden CKW´s in gestabiliseerde vorm aangeboden. Deze stabilisatoren hebben
de opgave de relatief stabiele molecule van het zuivere solvent te beschermen tegen verzuren.
Tijdens het ontvettingsproces wordt een deel van de stabilisator verbruikt (in uitvoering van
hun beschermfunctie of door reactie met bepaalde ingebrachte vervuiling); onderneemt men
niets dan gaat de verzuring van het oplosmiddel toenemen wat aantasting kan veroorzaken van
de installatie zelf maar ook van de te reinigen producten (zeker bij zuur-gevoelige substraten).
Derhalve moet bij toepassen van CKW´s de toestand van het solvent accuraat worden
opgevolgd door een regelmatige analyse van het zuurbindend vermogen en de alkaliteit van het
solvent. De opvolging van de verzuring is een standaardanalyse; vooral bij moderne installaties
zonder uitsleep en zonder verliezen is dit een aandachtspunt.
Bij gebruik van gechloreerde koolwaterstoffen zijn vaak triviale namen ingeburgerd waardoor
wel wat verwarring kan ontstaan bij de juiste omschrijving van chemicaliën gebruikt in het
productieproces. De merknamen wijzen o.a. op een verschillend stabilisatieniveau tegen
verzuring. Hieronder geven wij een opsomming van vaak gebruikte merknamen.
56 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Producent Trichloorethyleen Perchloorethyleen
DOW HI-TRI NEU-TRI E DOWPER DOWPER MC
ELF ATOCHEM ALTENE D-4 ALTENE D6 PERTENE PERTENE D6
ENICHEM VORCLIN VORCLIN B VORS VORS METALLI
ERKIMIA ---------- ---------- PER PERFLIX
ICI TRIKLONE TRIKLONE N PERKLONE D ----------
SOLVAY TRISTABIL TAVOXENE PERSTABIL SOLTENE
3.2.2.2. Koolwaterstoffen (KWS)
Eindrapport
Onder koolwaterstoffen (KWS) verstaat men in het algemeen stoffen die zijn samengesteld
enkel uit koolstof en waterstof; naargelang de lengte van de koolwaterstofketen of naargelang
de grootte van de koolwaterstofring zijn deze producten gasvormig, vloeibaar of vast. Voor
reinigingsopgaven komen uiteraard alleen vloeibare KW´s in aanmerking met geschikt
kookpunt. Naargelang gebruik worden KWS aangeboden met laag, middelmatig en hoog
kookpunt; meestal gaat het om laag-gearomatiseerde alkanen met 9 tot 15 C-atomen, met een
vlampunt hoger dan 21 °C resp 55 °C.
Normaliter moet onderscheid worden gemaakt tussen KW-mengsels die aromatenhoudend,
aromatenarm of aromatenvrij zijn. Aromatenhoudende KWS bevatten verbindingen zoals
xyleen, tolueen of in mindere mate het carcinogene benzeen. Aromatenarm betekent een
aromatenaandeel van < 100 mg/l. Door het elimineren van de aromaten vermindert het
reinigings-vermogen; dit wordt gecompenseerd door het toevoegen van polaire additieven,
meestal < 2%, zodat het chemisch-fysisch karakter van dgl. standaard-KW- reinigers (iso- en
cyclo-alkanen) behouden blijft.
Aromatenarme KWS worden synthetisch door de zgn. hydrering (onder hoge druk laten
reageren met waterstof) uit aromaten gewonnen en vormen meestal een mengsel van nparafinen
(niet vertakte KW-keten), iso-parafinen (vertakte KW-keten) en cyclo-parafinen
(ringvormige, niet-aromatische KWS).
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 57

Eindrapport
Onderstaand enkele voorbeelden van veelgebruikte koolwaterstoffen:
Product Kenmerk Kookpunt
(°C)
Testbenzine aromatenhouden
d mengsel
White spirit cycl. Alk.
Aromatenarm
KW-D40 n+i-parafinen
met naftol
KW-D60 n+i-parafinen
met naftol
Vlampunt
(°C)
Verdamp. Getal
(ether = 1)
Aromatengehalte
(ppm – gew)
135-175 24 30 20%
160-198 38 < 1000
157-190 40 55 200
187-211 66 205 200
KW-D70 aromatenarm 195-245 73 800 300
KW-isopar isoparafine 187-215 58 60 < 1000
KW vertakte alkanen 220-300 101
ter vergelijking:
MeCl2 CKW 40 geen 1,8 0%
TRI CKW 87 geen 3,1 0%
PER CKW 121 geen 9,5 0%
Tolueen aromatische KW 110 5 9 100%
Xyleen aromatische KW 140 25 29 100%
Uit het overzicht blijkt dat het verdampingsgetal van de KWS veel hoger ligt dan voor CKW´s,
wat betekent dat reinigen met KWS synoniem staat voor een trager en moeilijker droogproces.
Wil men snel en grondig drogen moeten technische hulpmiddelen worden ingeschakeld, zoals
drogen met warme lucht. Gezien het lage vlampunt en explosiegevaar is dit niet zomaar in te
voeren, de nodige veiligheidsmaatregelen moeten ter zake gerespecteerd worden.
Het oplossend en derhalve het reinigend vermogen van de KWS is duidelijk geringer dan voor
CKW, zeker wanneer wordt gewerkt met KWS met geringe concentraties aan aromatische KWS.
Het vet- en olieoplossend vermogen van koolwaterstoffen neemt af volgens:
aromatische KWS > aromatenhoudende KWS > cyclische KWS > aromatenarme KWS >
isoparafinen
58 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
Het nadeel van het verminderd oplossend vermogen tracht men te compenseren door het
toevoegen van zuurstofhoudende koolwaterstoffen (O-KWS) zoals b.v. glykolether. Voor
reinigingsopgaven met gebruik van KWS worden naar vorm, opbouw en ontvettingstechnologie
eveneens gesloten installaties gebruikt (zowat identiek aan deze die bij CKW´s worden
gebruikt). Om reden van brandbaarheid en explosiegevaar wordt de werktemperatuur laag
gehouden, veiligheidshalve minimum 15 °C beneden het vlampunt. Voor de industriële reiniging
met KWS in niet explosie-zekere installaties komen alleen KWS in aanmerking met een
vlampunt > 55 °C (de zgn. A III stoffen).
3.2.2.3. Zuurstofhoudende koolwaterstoffen (O-KWS)
Deze oplosmiddelen bevatten naast koolstof en waterstof ook nog zuurstof. Voor reinigingsopgaven
vinden volgende groepen van O-KWS een ruime toepassing: alcoholen, ketonen,
esters en multifunctionele verbindingen zoals alkoxy-propanol. Al deze producten zijn brandbaar
en hebben een vrij laag vlampunt.
ALCOHOLEN EN KETONEN
In vergelijking met waterige ontvetters en CKW´s worden alcoholen en ketonen relatief weinig
ingezet voor algemene metaalontvetting.
Ze wel worden gebruikt in bepaalde sectoren en dan voor speciale reinigingsopgaven; wij
denken aan de elektronicasector, het reinigen van optische toestellen, de foto-industrie, de fijnmechanica
enz. Alcoholen en ketonen zijn polaire oplosmiddelen vandaar hun ietwat geringer
reinigings- en ontvettingsvermogen, daarentegen zijn het uitstekende oplosmiddelen voor
harsen en soldeervloeimiddelen. Het grote nadeel van deze reinigers is hun laag vlampunt (-20
°C tot 15 °C) wat bepalend is voor de uitvoering van de reinigingsinstallatie (explosievrije
uitvoering). Laag vlampunt en kookpunt betekent een snel verdampen en dus een snelle
droging van het substraat en dat is dan weer een belangrijk voordeel waarvan vaak gebruik
wordt gemaakt.
Vlampunt (°C) Kookpunt (°C)
Isopropanol 13,5 82,4
Methanol 10 65
Ethanol 12 78,3
MEK [methyl-ethylketon] -4 79,6
Aceton -20 56,1
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 59

Eindrapport
ESTERS
Voor reinigingsopgaven worden momenteel een vrij groot gamma aan esters aangeboden die
een aanzienlijk beter oplossend vermogen bezitten voor oliën en vetten vergeleken met
alcoholen en ketonen. Wat vlampunt en kookpunt betreft kan men de esters vergelijken met de
relatief hoogkokende KWS. Het grote nadeel van de meeste esters is dat ze in zuur of alkalisch
milieu door water worden gesplitst en degenereren.
Vlampunt (°C) Kookpunt (°C) Wateroplosbaarheid (%)
Methylacetaat -13 57 25
Ethyl-acetaat -4 77 10
n-Butyl-acetaat 22 127 0,7
Methyllactaat 55 145 onbegrensd
Ethyl-lactaat 55 154 onbegrensd
i-Propyl-lactaat 55 157 onbegrensd
Butyl-lactaat 79 188 3,4
MULTIFUNCTIONELE OPLOSMIDDELEN
Alkoxy-propanolen (glycolethers) zijn multifunctionele verbindingen die zowel alcohol- als
ethergroepen bevatten. In vergelijking met zuivere alcoholen (b.v. propanol) hebben ze een
veel hoger vlampunt en een zeer goed reinigend vermogen. Dank zij hun chemische structuur
vertonen ze een goed oplossend vermogen voor oliën en vetten maar ook voor polaire
verontreinigingen. Het olie- en vetoplossend vermogen van een oplosmiddel wordt vaak
gedefinieerd met het Kauri-butanolgetal, dat volgens een gestandaardiseerde methode wordt
vastgesteld. De verhouding van het oplossend vermogen voor vetten en oliën tot het oplossend
vermogen voor polaire vuilvrachten kan worden bepaald door variatie van de alkoxy-groepen.
Als positief te vermelden is hun relatief geringe toxiciteit en hun goede stabiliteit tegen
hydrolyse. Glycolethers worden frequent aangeduid met de merknaam Dowanol (DOW).
60 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Een aantal voorbeelden van alcoholethers zijn:
methoxypropanol (propyleen-glycolmonomethyl-ehter
– PGME)
[CH3-O-CH2-CHOH-CH3]
Eindrapport
Vlampunt (°C) Kookpunt (°C) Wateroplosbaarheid
(%)
36 120 onbegrensd
ethyldiglycol [ C2H5-O-C2H4-O-C2H4-OH ] 94 202 onbegrensd
In de praktijk worden deze KWS vaak in combinatie met elkaar gebruikt al naar gelang de
reinigingsopgave. De snel verdampende oplosmiddelen in een reiniger zijn meestal esters en
ketonen; speelt het snel verdampen echter een ondergeschikte rol dan worden niet zo vluchtige
stoffen gebruikt zoals glykolether en N-Methyl-Pyrrolidon [ NMP].
Naast deze zuurstofhoudende KWS worden aan mengsels vaak ook aromaten toegevoegd zoals
tolueen, xyleen, naftol en trimethylbenzeen.
3.2.3. Inzetbaarheid van oplosmiddelen
3.2.3.1. Voorbeelden van de inzet van gechloreerde koolwaterstoffen
Onder druk van Vlarem II en de VOS- richtlijn hebben ook in Vlaanderen een aantal bedrijven
reeds maatregelen genomen door nieuwe technologie te introduceren conform de strengere
milieuwetgeving. Een aantal onder hen hebben waar mogelijk de overstap gemaakt naar
waterige ontvetters; een aantal is onder druk van kwalitatieve eisen overgestapt naar een
volledig gesloten systeem met behoud van CKW. Ook in de ons omringende landen wordt
indien noodzakelijk, nog steeds gebruik gemaakt van gechloreerde KWS, ook hier uitsluitend in
gesloten systemen.
Een verdere bespreking van volledig gesloten systemen zowel voor reiniging als voor transport
en opslag wordt verder gegeven. Zie paragraaf 3.2.4.
Reinigen van aluminium substraten
Sedert nov. 2000 wordt voor deze reinigingsopgaven een gesloten ontvettingsmachine ingezet.
De installatie is 16 meter lang en bevat 6000 l. PER; daarmee kunnen Al-profielen tot een
lengte van 16 m worden gereinigd.
De nieuwe installatie vervangt een oude technologie waarbij de producten in natte toestand de
ontvettingsbak verlieten wat een enorm verlies betekende van solvent (zowat 35-40 ton per
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 61

Eindrapport
jaar!). In de nieuwe gesloten installatie wordt gesproeid met PER van 90°C; resultaat is een
betere reiniging en de delen verlaten in droge toestand de ontvettingsmachine.
Aan en afvoer van ontvettingsmiddel resp. verbruikt ontvettingsmiddel gesloten opslagsysteem
waardoor ook de diffuse emissie tot praktisch verwaarloosbare waarden wordt herleid.
Reinigen van elektroncomponenten
Bij het zeer precieze en gecompliceerde productieproces, wordt o.a. siliconenolie gebruikt dat
uiteindelijk weer moet verwijderd worden.
Het schoonmaken gebeurde vroeger met methyleenchloride. Zoals in veel gevallen werd hier
naar vervangers gezocht voor het methyleenchloride o.a. niet-gechloreerde KWS. Alle mogelijke
systemen werden getest doch niets voldeed aan de strenge kwalitatieve eisen. Uiteindelijk
kwam men weer bij de chloorsolventen terecht; het bleek dat perchloorethyleen in een gesloten
machine de beste reinigingsresultaten gaf. Vanaf september 2000 wordt in een hermetisch
gesloten ontvettingsmachine gereinigd, inclusief het gebruik van een volledig gesloten
opslagsysteem. Praktisch is het verbruik van 1000 kg per jaar bij het vroegere handmatig
reinigen gedaald tot 150 kg per jaar waarbij de diffuse solventemissie tot een verwaarloosbare
waarde is gereduceerd.
Reinigen van roestvast staal: boilersystemen
Na intensief onderzoek naar bruikbare alternatieven voor het dampontvetten met gechloreerde
KWS waarbij uitvoerig de mogelijkheden van waterige ontvetters in combinatie met ultrasoon
werden bestudeerd, kwam men om redenen van ontvettingscapaciteit uiteindelijk terug naar de
reiniging met gechloreerde KWS meer bepaald trichloorethyleen maar dan in een volledig
gesloten systeem, zowel voor reiniging als opslag.
Het verbruik van TRI is met meer dan 70% gereduceerd. Door gebruik van het volledig
gesloten systeem daalde de emissie van gechloreerde KWS met 98% ten opzichte van het
vroegere gebruikte open systeem.
Reinigingsprocessen bij de productie van het “Swiss Army Knife”
De productie van het overbekende Zwitserse zakmes omvat 450 productiestappen waaronder
dus ook het ontvetten en reinigen. Voor de reiniging worden vier ontvettingsinstallaties ingezet,
twee werken met waterige ontvetters en twee met CKW. Er wordt gebruik gemaakt van een
hooggestabiliseerde vorm van trichloorethyleen. De eerste volledig gesloten installatie werd in
1994 in gebruik genomen en in 1995 uitgerust met een volledig gesloten opslag- en
62 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
transportsysteem. In dit zelfde jaar werd een tweede volledig gesloten installatie met TRI in
werking gesteld.
Bij de meeste installaties gaat het om relatief grote gesloten systemen; enkele
installatiebouwers hebben zich toegelegd op het vervaardigen van kleinere gesloten installaties
geschikt voor het ontvetten van hetzij kleinere stuktallen, hetzij kleine onderdelen.
Het reinigen gebeurt vooreerst door dompelen ondersteund door ultrasoon, de tweede reiniging
is een dampontvetting, het drogen gebeurt onder vacuüm; het reinigingsproces verloopt
volautomatisch. Ook bij dergelijke kleine gesloten installaties treedt nauwelijks nog emissie op
van CKW´s
Reinigen van verlichtingsarmaturen
De te reinigen substraten zijn staal (85%), RVS (5%) en aluminium (10 %). Ze zijn zeer divers
van vorm en afmetingen en de seriegrootte varieert van 1 tot enkele duizenden. Vóór 1995
werd een “open” ontvettingssysteem met PER gebruikt gekenmerkt door vrij grote diffuse
emissies waardoor het verbruik aan PER ver boven de 1000 kg-norm uitsteeg. Er werd meteen
besloten de ontvettingsinstallatie om te bouwen tot een gesloten eenheid om aldus te voldoen
aan de inmiddels opgelegde milieunormen. Sinds de zomer van 1999 draait de installatie zoals
het hoort; de ombouw verliep niet zonder moeilijkheden mede door het feit dat er op dit
ogenblik nog weinig ervaring met dergelijke ombouwtechnologie ter beschikking stond. De
besparing wat verbruik van PER betreft die op dit moment wordt gerealiseerd bedraagt zowat
80%, dit houdt in dat de 1000 kg-grens van de solventenrichtlijn ruim gehaald wordt.
3.2.3.2. Voorbeelden van de inzet van KWS en O-KWS
Navolgend worden een aantal voorbeelden van de inzet van “speciale reinigers” summier
behandeld.
Eerst wordt een overzicht gegeven van enkele veelgebruikte “speciale reinigers” met hun
voornaamste toepassing. Vervolgens worden een aantal praktijkvoorbeelden uitgewerkt.
Chemische samenstelling van speciale reinigers en hun toepassingen
1. NMP 20% + n-butylacetaat 80%: oplosmiddel voor polyurethaan
2. Ethylacetaat 100 %: reinigen elektronica-onderdelen
3. Butylacetaat 20% + ethylacetaat 20% + methoxypropanol 20% + tolueen 32% +
speciale benzine 80/110 5% + ethanol 1%:
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 63

Eindrapport
zeer goede reiniger voor gesloten installaties (A I klasse!) : verwijderen van polyurethaan,
silikoonrubber, polysulfiden …
4. NMP 64% + ethyldiglycol 36%: goed oplosmiddel voor harsresten
5. Cyclohexaan 12% + methoxypropanol 12% + butylacetaat 18% + solventnafta licht
60%
zeer goede reiniger voor kunststoffen, metalen, tampondrukclichés
6. Dimethylsuccinaat 33% + dimethylglutaraat 33% + dimethyladipaat 33% (m.a.w.
mengsel van 3 esters) reiniger voor elektronica
7. Xyleen 80% + NMP 10% + methoxypropanol 10%
reiniger voor zware verontreinigingen (motoronderdelen, aandrijvingen)
8. Methylacetaat 50% + ethylacetaat 50 %
voor het verwijderen van kleefstofresten
9. Ethylacetaat 30% + aceton 30% + speciale benzine 80/110 40 %
voor het reinigen van moeilijk te verwijderen vuil zoals harsen, resten van dichtingen,
kleefstof …
10. Ethanol 60% + speciale benzine 100/140 40% + citroenextract < 1%
kunststofreiniger
Reinigen van drukwerktuigen: toeleveringsbedrijf voor de automobielindustrie
In bewust bedrijf met 1150 tewerkgestelden worden drukwerktuigen (voor het bedrukken van
gummionderdelen) gereinigd.
Vóór 1995 gebeurde dit met een mengsel van MEK en tolueen (50/50); het reinigend vermogen
van dit mengsel is uitstekend maar vertoond een belangrijk nadeel, het vormt namelijk met de
drukinkt een homogeen mengsel dat vanaf een bepaalde concentratie aan drukinkt geen
zuivere reiniging meer toelaat en aldus vrij frequent dient te worden verworpen.
Sedert 1996 wordt een andere reiniger gebruikt met dan samenstelling:
citrusolie uit sinaasappelschillen >10 %
een glykolether (propyleenglykol- n-butylether) < 10%
NMP < 10 %
tensiden
Deze reiniger doet het uitstekend en vormt geen mengsel met de drukinkt en dient derhalve
niet zo vaak te worden verworpen. Het jaarverbruik aan reinigingsmiddel is daardoor gedaald
van 5000 l. vóór 1995 tot 1150 l. op vandaag. Niettegenstaande de hoge literprijs van de
64 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
huidige reiniger (4,21 € per l) zijn de jaarkosten voor de aanschaf van reinigers gedaald van
7930 € naar 4960 €.
Bij deze weze vermeld dat momenteel in het kader van LIFE een onderzoek loopt naar de inzetmogelijkheden
van “plantaardige reinigers” voor metaalreiniging; daarbij wordt niet alleen
gedacht aan reinigers uit citrusolie maar ook reinigers gewonnen uit raapzaadolie en
zonnebloemolie. Dergelijke reinigers zijn zeer emissiearm, milieuvriendelijk en humaan
onschadelijk, alleen de lange droogtijden kunnen voor bepaalde toepassingen een probleem
vormen.
Reinigen van fijn-mechaniek en elektronicaonderdelen
In 98 Duitse bedrijven worden momenteel 117 explosiebeveiligde ontvettingsinstallaties
gebruikt voor diverse reinigingsopgaven.
63 installaties worden gebruikt voor het reinigen van fijnemechanische onderdelen en
elektronische onderdelen met als reinigingsmiddel: cyclohexaan 43% + IPA 43% (isopropylalcohol).
37 installaties worden gebruikt voor het reinigen van gedrukte schakelingen met als
reinigingsmiddel: IPA (isopropylalcohol). 17 installaties worden voor het reinigen van optische
toestellen ingezet met als reinigingsmiddel: cyclohexaan met wat aceton (3%).
Deze drie ontvettters zijn zeer brandbaar en kunnen alleen worden gebruikt in explosievrije
installaties wat betekent:
voldoende afzuiging
explosiebeveiligde elektrische installatie
controle van de oplosmiddelconcentratie in de lucht
indirecte verwarming van het oplosmiddel
De VOS richtlijn laat een emissie toe van < 75 mg C /m 3 , een waarde die bij veel installaties
wordt overschreden.
Ultra zuiver reinigen, absoluut vlekvrij
Waar finaal zeer zuiver moet worden gereinigd en daarna een vlekvrij drogen noodzakelijk is
komen een aantal mengsels van brandbare oplosmiddelen in aanmerking. Het spreekt voor zich
dat deze oplosmiddelen alleen kunnen worden gebruikt in een explosiebeveiligde installatie
uitgerust met de nodige afzuiging en VOS beperkende maatregelen.
Volgende mengsels worden gebruikt:
Isopropanol isopropanol
Butylacetaat cyclohexaan [ C6H12 ]
Aceton NMP [ N-methyl-pyrrolidon ]
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 65

Eindrapport
Voor dergelijke opgaven wordt bv.gebruik gemaakt van een 15-stappen ontvettingsinstallatie
waarbij als volgt wordt gereinigd:
Bad 1 – 4 NMP op 70 °C
Bad 5 IPA op 35 °C
Bad 6 – 9 spoelen met H2O op 40 °C
Bad 10 en 11 C6H12 + WA [ ammoniumzout ] op 25 °C
Bad 12 – 14 C6H12 op 30 °C
Bad 15 drogen
Reinigen van gedrukte schakelingen
Ongeveer 20 % van de te reinigen gedrukte schakelingen worden op waterige basis gereinigd
80 % van de printplaten doorlopen een “halfwaterige reiniging”; daarmee bedoelen wij een
voorreiniging in organische oplosmiddelen en een finale reiniging op waterige basis.
De voorreiniging gebeurt momenteel nog uitsluitend met glykolether.
De nareiniging is in feite een spoelen met gedeioniseerd water of een spoeling met isopropanol.
Zowat 40% van de producenten verkiezen glykolether-water, de overigen zweren bij
glykolether-IPA
Een nieuw type reiniger die voor het reinigen van gedrukte schakelingen wordt ingezet is het
zgn. “zestron” als alternatief voor de FCKW-reiniging. Zestron is een halfwaterig systeem dat
in staat is zowel organische en ionische verontreinigingen te verwijderen. Zestron reinigers
bestaan uit een mengsel van propyleenglykolethers die volledig oplosbaar zijn in water.
Na het ontvetten volgt een spoelen in water (spoelcascade); uiteraard ontstaat uitsleep van
ontvettingsmiddel in het spoelwater. De scheiding van zestron en spoelwater (eerste spoelbad)
gebeurt door inzet van vacuümverdamping waarbij een destillaat ontstaat met 0,5 tot 2 %
zestron (azeotroop) dat terug als eerste spoelvloeistof wordt ingezet (die 2% zestron is voor de
eerste spoeling van groot belang omdat daardoor de oppervlaktespanning wordt geminimeerd
wat een betere spoeling toelaat). Het concentraat is een verontreinigde zestronfractie die via
microfiltratie wordt gereinigd en terug ingezet.
Reinigen van diverse auto-onderdelen
Een groot Zwitsers toeleveringsbedrijf voor de automobielsector heeft twee grote
ontvettingsautomaten in dienst, een automaat type “Multimatic IP“ voor gebruik van PER en
TRI en een automaat type Multimatic IK” voor gebruik van KWS + bifunctionele solventen van
het type alcoholether (alkoxy-propanolen).
66 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
Dompelreinigen, spuitreinigen, dampontvetten en vacuümdrogen zijn de gebruikte technieken.
Samengevat:
Werkstukken verontreiniging reinigingsstap / oplossing
contacten stansolie; Cu-deeltjes IK met KWS
Motorventielen chloorhoudende olie / spanen IK met KWS
Delen na harden diverse oliën / partikels IP met PER
Draaidelen olie, emulsie, spanen IP met PER
Brandblusapparaten stansolie / metaaldeeltjes IP met PER
Dichtingsringen uit messing olie / spanen IK met KWS
Precisiedelen bewerkingsolie / spanen IP met TRI
Radiatoren olie / aluminiumdeeltjes IK met alcoholether
Oplosmiddelen geschikt voor het ontlakken
Naast het ontlakken van ophangsystemen moet bij fouten bij het lakken van staalplaat,
aluminium en verzinkte deze substraten terug worden ontlakt, een proces waarbij vaak
specifieke organische oplosmiddelen worden ingezet. De werkingswijze van dergelijke
ontlakkers berust in de eerste plaats in het “zwellen” van de lak waarna de lak van het
substraat wordt verwijderd.
Wij onderscheiden drie types ontlakkers die bij de chemische ontlakking worden gebruikt:
1. waterige-alkalische ontlakkers: gebruikt voor het ontlakken van staal, ijzer, koper,
magnesium, messing enz.
samenstelling: voor 75% uit 10%-ige NaOH of KOH en 25% organisch oplosmiddel
(meestal glycolethers)
Voor wat betreft de VOS richtlijn van weinig betekenis
2. zure ontlakkers: voor het verwijderen van epoxylak hebben alkalisch-waterige ontlakkers
hun beperkingen; meestal wordt in een gesloten installatie gebruik gemaakt van zwavelzuur
(96%-ig) waarin de lak zeer snel oplost.
3. organische ontlakkers: gebruikt voor het ontlakken van magnesium, aluminium en verzinkte
substraten, metalen die geen zuur of alkaliteit verdragen. Dergelijke organische ontlakkers
verwijderen in hoofdzaak poederlakken op polyesterbasis
Standaardrecept van een oplosmiddel gebruikt voor het ontlakken:
Bestanddeel Gewichtsprocent Kookpunt
N-Methyl-Pyrrolidon [ NMP ] 30 % 204,3 °C
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 67

Eindrapport
Ethyldiglykol [ EDG ] 47 % 201,9 °C
Methyldiglykol [ MDG ] 10 % 193,8 °C
Monoethyleenglykol [ MEG ] 10 % 197,6 °C
Kaliumhydroxide [ KOH ] 3 %
Het KOH zorgt voor de alkaliteit die tot het verzepen van de opgeloste lak leidt. De kookpunten
van de verschillende bestanddelen moeten eng bij elkaar liggen opdat de samenstelling van het
oplosmiddel weinig zou veranderen bij een eventuele terugwinning via destillatie. Het hoge
kookpunt van het mengsel (nagenoeg 200 °C) zorgt ervoor dat de verdamping minimaal is zelfs
bij werktemperaturen van 50 tot 60 °C; daarenboven worden meestal zeer zuivere isoparafinen
toegevoegd die door hun geringe dichtheid als film aan de oppervlakte blijven en aldus het
verdampen van het oplosmiddel verhinderen of toch tenminste sterk reduceren.
Deze isoparafinen schermen daarenboven het oplosmiddel af van de luchtvochtigheid (NMP en
glykolethers nemen water op), wat belangrijk is bij het ontlakken van aluminium (aluminium is
niet bestendig tegen waterig-alkalisch milieu).
In het algemeen genomen kunnen alle verfsystemen hiermee worden verwijderd, ook
polyurethaan en epoxy, zonder aantasting van de grondmaterialen, met inbegrip van
staalsoorten die gevoelig zijn voor waterstofbrosheid.
Een totaal nieuwe ontlakker of oplosmiddel dat pas sinds 2001 wordt gebruikt, in hoofdzaak in
de USA is het DMSO of dimethylzwavelmonoxide: (CH3)2=S=O. Het is een vrij duur
oplosmiddel maar het heeft uitstekende eigenschappen, meer bepaald:
uiterst effectief
hoog vlampunt (95 °C)
zeer lage toxiciteit
vloeibaar tussen 18,5 en 189 °C
Veel substraten laten een solventvrije ontlakking toe met behulp van thermische methode of
thermisch-abrasieve methoden. Zie paragraaf 3.3.3.
3.2.4. Gebruikte apparatuur voor solventreiniging
3.2.4.1. Volledig gesloten systeem voor CKW
Om te voldoen aan de Europese solventrichtlijn 99/13/EG zal een ontvettingsmachine moeten
beantwoorden aan een aantal technische vereisten. Zodra een bedrijf CKW systematisch
toepast voor reiniging, betekent dit in de praktijk het gebruik van gechloreerde
koolwaterstoffen in een volledig gesloten systeem dat ontworpen is om met voldoende
68 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
marge aan de eisen van de VOS-richtlijn te voldoen. Conform deze eis zijn de huidige
aangeboden installaties standaard uitgerust met een reinigingssysteem voor de lucht die
mogelijks de machine verlaat (regenereerbare actief koolfilter evt. een ingebouwde koelgroep).
Een variant is het systeem met een zak.
Ook de aan- en afvoer van gechloreerde koolwaterstoffen en de tussentijdse manipulaties
(vullen en ledigen van de installatie) moet volledig emissievrij gebeuren. Dit is op zich geen
probleem met toepassing van een volledig gesloten opslag- en transportsysteem, zoals
aangeboden o.a. door DOW (het SAFE-TAINER systeem), Geiss GmbH (Geiss-Container). Deze
systemen worden gebruikt door leveranciers actief op de Vlaamse markt, o.a. Brenntag, De
Neef, enz.
Deze systemen zijn gebaseerd op:
aanvoer van vers solvent en afvoer in verschillende containers; vermenging is uitgesloten
containers zijn dubbelwandig (m.a.w. minimalisatie van risico op bodemverontreiniging)
en permanent gesloten (m.a.w. geen verdampingsverliezen uit de containers)
overbrengen van solvent in ontvetter, afvalsolvent uit ontvetter naar container en van
container naar terugwinning door distillatie (intern of extern): via verpompen, zonder
openen van de container. Deze is hiertoe uitgerust met speciale “droge” koppelstukken
bij interne terugwinning door distillatie: gebruik van “afvoercontainter” voor afvoer van de
bodemfractie na distillatie, die bestaat uit vet, oliën en nog wat oplosmiddel.
Bij dergelijke volledig gesloten ontvettingsinstallaties, gecombineerd met een gesloten opslagen
transportsysteem, wordt een emissiereductie van minimaal 95 % bereikt t.o.v. de corresponderende
klassieke dompel- of dampontvettingsinstallatie, uiteraard gepaard gaande met een
analoog dalend verbruik aan CKW. Dergelijke gesloten systemen bevatten doorgaans maar één
reinigingskamer, waar de te reinigen substraten in geplaatst worden en waar ze dan worden
gereinigd ofwel in het solvent zelf (dompel-ontvetten in het vloeibare solvent) ofwel in de damp
van het solvent (dampontvetten).
Wat reinigingsinstallaties betreft is er een ruim aanbod; diverse gespecialiseerde firma´s bieden
ter zake hun diensten aan gaande van eenvoudige tot de meest gesofistikeerde
volautomatische installaties. Bij nieuwe installaties gebeurt de regeneratie van vuil solvent
tijdens het reinigingsproces, dus zonder de productie te onderbreken; daarbij wordt de olie
continu verwijderd en wordt het zuivere condensaat naar de reinigingsinstallatie teruggestuurd.
De toestand van het reinigingsproduct (TRI of PER) wordt dermate fel verbeterd dat een betere
reinigingskwaliteit wordt bereikt gepaard gaande met geringere kosten door minder onderhoud
van de installatie.
De milieuprestaties van een volledig gesloten systeem variëren naargelang de toegepaste
techniek. Voor een gelijke toepassing en gelijke sturing van het eindpunt van de
ontvettingscyclus, kunnen de systemen als volgt gerangschikt worden voor de restemissie:
systeem met zak < systeem met actief kool < systeem met diepkoeling
Welk systeem nodig is om te voldoen aan de solventenrichtlijn, hangt af van de reinigings-
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 69

Eindrapport
behoefte van het bedrijf. Voor bedrijven met een grote reinigingsbehoefte moet effectief
voldaan worden aan de grenswaarden voor diffuse en geleide emissie voor een R40 resp. een
R45 stof. Dit kan enkel met de meest performante systemen (zaksysteem; evt. ook actief kool
systeem of systeem met diepkoeling tot zeer lage temperatuur). Voor bedrijven met een
gemiddelde reinigingsbehoefte is de doelstelling in de praktijk om het CKW-verbruik met
voldoende marge onder 1 ton/jaar te houden. Dit kan in veel gevallen ook met een iets minder
performant systeem (dat toch nog steeds een emissiereductie van 95% of meer bereikt t.o.v.
een klassieke dompel- of dampontvetter).
3.2.4.2. Dampontvetten
Dampontvetten is een methode van solventreinigen waarbij het oplosmiddel continu wordt
gezuiverd door destillatie. De koude, verontreinigende substraten worden in de damp van het
kokende solvent gebracht, waardoor dit solvent als vloeistof op het substraat condenseert en
bij het afvloeien de vuilvracht meeneemt
Het voordeel van dampontvetten is dat er voortdurend vers solvent met het substraat in
aanraking komt, waardoor een zeer intensieve en hoog kwalitatieve ontvetting wordt
verkregen. Na de behandeling zijn de voorwerpen droog en blijven er geen resten achter
(vlekvrije droging).
Dampontvetten kan hetzij in een klassieke open dampontvetter uitgevoerd worden, hetzij in
een volledig gesloten systeem. De normale uitvoeringsvorm van een open dampontvetter is
een recipiënt waarin 3 zones aanwezig zijn:
In de onderste zone is het solvent in vloeibare vorm aanwezig; het wordt verwarmd
tot kookpunt.
De middelste zone is gevuld met nagenoeg zuivere solventdamp; deze is veel
zwaarder dan lucht. Hierin gebeurt de eigenlijke dampontvetting.
In de bovenste zone is de wand uitgerust met koelspiralen. Hierop wordt de solventdamp
die ontwijkt uit de middelste zone of van de stukken die de middelste zone
verlaten, zoveel mogelijk terug gecondenseerd en teruggevoerd.
In een volledig gesloten systeem wordt de hele ontvettingskamer, nadat ze is afgesloten, met
damp gevuld, zodat het dampontvettingsproces doorgaat. Nadat de reiniging is voltooid, wordt
de kamer terug solventvrij gemaakt, waarna de stukken kunnen verwijderd worden.
3.2.4.3. Dompelontvetten
Werkt men met dompelontvetten dan is er de mogelijkheid tot ondersteuning door ultrasoon,
wat aanzienlijk betere resultaten geeft; typische frequenties zijn 20, 25 of 40 kHz met een
energie van 5 tot 20 W/l. Bij “gevoelige” producten wordt geopteerd voor een frequentie van
40 kHz daar bij deze frequentie de cavitatie wat minder intens is.
70 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
Zoals reeds eerder gesteld gebeurt bij de moderne installaties het hele reinigingsproces,
inclusief het droogproces, in een gesloten systeem. Alle materiaalkringlopen dus ook de
droogluchtkringloop vinden intern in de machine plaats waardoor deze geen afzuiging meer
nodig heeft. De deur van de reinigingskamer gaat pas open als de solventdamp-concentratie <
1 gr/m³. (afgasreiniging met actieve koolfilter of met een zaksysteem).
Als alternatief voor CKW´s worden naast waterige reinigers ook nog niet gechloreerde
koolwaterstoffen gebruikt met als belangrijkste nadeel hun brandbaarheid. De installaties
waarbij dgl. KWS worden gebruikt zijn wat mechanische opbouw betreft zowat gelijkaardig aan
deze geschikt voor CKW; dus de mogelijkheid tot dompelreinigen, dampreinigen, evt. een
ingebouwde destillatie-eenheid, dit alles opgenomen in een gesloten systeem. Wegens het
gebruik van brandbare ontvetters wordt steeds onder vacuüm gewerkt zowel voor de
ontvetting als bij het drogen.
Wenst men bij een normale druk (omgevingsdruk = 1013 mbar) te reinigen moet beroep
worden gedaan op een explosie-beveiligde installatie. De meeste gesloten installaties voor KWS
hebben een capaciteit van 500-600 of 1000-2000 liter; 5% van de gebruikte installaties heeft
een capaciteit van meer dan 2000 l. Koolwaterstoffen kunnen uit dgl. gesloten installaties alleen
vrijkomen via de vacuümpomp die een debiet levert van 1 tot 6 m³ per uur. De in hoofdzaak
tijdens het droogproces afgezogen dampen ontwijken dus via de vacuümpomp de installatie;
deze dampen worden over een koelaggregaat geleid waardoor ze in vloeibare fase worden
gerecycleerd. Door deze vorm van recycling is de KWS-restemissie van b.v. een 500 l.
installatie nauwelijks nog 100 gr. per uur.
3.2.5. Milieuaspecten van gebruik van solventen
Onderstaande paragraaf gaat kort in op de milieuaspecten van solventen die ingezet worden
voor reiniging. Aandacht gaat vooral naar effecten van emissies naar lucht, doch ook water,
energie en veiligheidsaspecten worden beknopt onderzocht.
3.2.5.1. Emissies naar lucht
Op Europees niveau worden de emissies van solventen geregeld door de solventenrichtlijn.
Deze is omgezet naar VLAREM en is - na een overgangsperiode - van toepassing op
reinigingtoepassingen met een solventverbruik van minstens:
1 ton/jaar voor CKW (solventen met risicozin R40 of R45 = in de praktijk de CKW; in de
praktijk zijn de CKW de enige solventen met dergelijke R-zinnen die in de praktijk voor
reinigen gebruikt worden; referentie : search voor alle courante solventen op de EG-lijst
met gevaarlijke stoffen).
2 ton/jaar (overige solventen)
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 71

Eindrapport
Voor toepassingen met een kleiner verbruik gelden de algemene emissiegrenswaarden voor
lucht; deze gelden enkel voor geleide emissies; aangezien de emissie bij veel vnl. kleinere
toepassingen diffuus verloopt zijn er in de praktijk enkel indirecte beperkingen.
Voor reinigingstoepassingen met CKW met > 1 ton /jaar verbruik is de emissiegrenswaarde
20 mg solvent/Nm 3 voor installaties waarvan de emissie > 100 g solvent/uur bedraagt.
Daarnaast zijn de diffuse emissies beperkt tot < 15% (toepassingen met solvenverbruik 1 – 5
ton/jaar) of < 10% (toepassingen met solventverbruik > 5 ton/jaar).
Voor de overige reinigingstoepassingen is de emissiegrenswaarde 75 mg C/m 3 moet worden
gerespecteerd (dit komt overeen met ca. 90 mg KWS /m 3 ) en is de diffuse emissies beperkt tot
< 20% (toepassingen met solventverbruik 2 – 10 ton/jaar) of < 15% (toepassingen met
solventverbruik > 10 ton/jaar).
Voor installaties waarbij afwisselend waterige en solventreinigers worden ingezet en/of waarbij
gereinigd wordt met een mengsel van solventen en andere stoffen, zijn deze grenswaarden niet
van toepassing van zodra het gemiddelde solventgehalte van al het in de installatie ingezette
reinigingsmateriaal niet hoger ligt dan 30 gew-%.
Tijdens de overgangsperiode blijven de huidige emissiegrenswaarden voor lucht (VLAREM II
bijlage 4.4.2 10° en 11° - er zijn geen courante solventen in de groep 9°) en sommige
sectorale bepalingen (b.v. ontvetting met CKW voorafgaand aan lakken VLAREM II Art.
5.4.3.4.§2 2.c) van toepassing.
Voor toepassingen met een kleiner verbruik gelden de algemene emissiegrenswaarden; deze
gelden enkel voor geleide emissies; aangezien de emissie bij de kleinere toepassingen
doorgaans diffuus verloopt zijn er in de praktijk enkel indirecte beperkingen voor kleine
installaties.
De voornaamste motivatie voor het invoeren van de solventenrichtlijn is de invloed van
solventen op de vorming van ozon op lage hoogte (fotochemische oxidatia; “zomersmog”).
Voor de op dit ogenblik gebruikte solventen zijn andere thema’s zoals aantasting van de
ozonlaag of verhoging van het broeikaseffect niet relevant.
Zeer schematisch kan deze reactie als volgt voorgesteld worden:
VOS + NOx O3
De bijdrage van solventen op de andere grote thema’s (verzuring, verdunning van de ozonlaag,
versterking van het broeikaseffect) is zeer gering. Het gebruik als reiniger van stoffen met
sterke invloed op ozonlaag of met sterke broeikasgaswerking zoals freonen of 1,1,1trichloorethaan
is reeds vele jaren geleden volledig stopgezet.
In dit licht is het interessant om de solventen onderling te vergelijken voor hun invloed op de
vorming van ozon op lage hoogte of fotochemische oxidantvorming. Voor deze zijn waarden in
de vorm van een photochemical ozone creation potential [ POCP ] ontwikkeld. Op basis van
72 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
deze waarden kan voor de betreffende stoffen hun potentiële bijdrage aan dit probleem in één
effectscore uitgedrukt worden. De POCP is een relatieve maat met ethyleen [ C2H4 ] als
referentie: de mate waarin een massa-eenheid stof oxidant vormt ten opzichte van een massaeenheid
ethyleen.
Hiermee kan de emissie naar lucht [ in kg ] omgerekend worden tot een qua oxidantvorming
equivalente emissie [ in kg ] van ethyleen:
Oxidantvorming (kg) = POCP x emissie naar lucht (kg)
Classificatiefactoren voor de effectscore oxidantvorming
Formule Stofnaam POCP
Referentie Ethyleen [ C2H4 ] 1
CKW CKW’s gemiddeld 0,021 [0,003-0,048]
OWK methanol [ CH3OH ]
ethanol [ C2H5OH ]
alcoholen gemiddeld
aceton
methyl-ethylketon
ketonen gemiddeld
ethylacetaat
n-butylacetaat
esters gemiddeld
aldehyden gemiddeld
KWS tolueen
xylenen
aromaten gemiddeld
0,123
0,268
0,196 [ 0,065 – 0,55 ]
0,178
0,473
0,326 [ 0,135 – 0,535 ]
0,218
0,323
0,223 [ 0,120 – 0,498 ]
0,443
0,563
0,993
0,761 [ 0,481 – 1,285 ]
In vergelijking met ander KWS zijn gechloreerde koolwaterstoffen wat oxidantvorming betreft,
bijzonder milieuvriendelijk; dit wordt somtijds wel eens over het hoofd gezien bij de keuze van
het reinigingsmedium
3.2.5.2. Emissies naar water en bodem
GECHLOREERDE KOOLWATERSTOFFEN
CKW ´s in water en in de bodem zijn een probleem; TRI en PER zijn zowel in water als in de
bodem zeer langzaam biologisch afbreekbaar terwijl methyleenchloride wel biologisch
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 73

Eindrapport
afbreekbaar is. Werken met TRI en PER betekent dan ook dat emissies naar water en bodem
ten allen tijde dienen te worden vermeden.
Bij inzet van BBT bij de afvalwaterontgifting kan een restconcentratie voor CKW van < 0,1 mg/l
worden bereikt.
Specifiek voor bodem stelt zich voor CKW ook nog het probleem dat deze stoffen zwaarder zijn
dan water en dus bij een belangrijke bodemverontreiniging zich over een grote diepte verder
kunnen verspreiden. Tevens dringen ze zeer vlot door klassieke constructiematerialen zoals
baksteen en beton; niet specifiek voor CKW uitgevoerde inkuipingen lagen mee aan de
oorsprong van een aantal complexe bodemverontreinigingsproblemen.
Dit knelpunt is met de moderne volledig gesloten opslag- en transportsystemen met
dubbelwandige containers perfect ondervangen.
OVERIGE SOLVENTEN: KWS EN OKW
Halogeenvrije KWS zijn in de meeste gevallen biologisch afbreekbaar en vormen derhalve geen
groot probleem; dit geldt echter niet voor de met vetten en oliën verontreinigde oplosmiddelen
die dan wel een hoge aquatische en terrestrische ecotoxiciteit kunnen vertonen.
Specifiek bij installaties die voorafgeschakeld zijn aan een waterige bewerking (b.v. reiniging
voor galavano) betekent werken met KWS ook dat een hoeveelheid van dgl. stoffen in het
spoelwater terechtkomen; deze spoel- en afvalwaters kunnen met UV-oxidatie, destillatie,
vacuümverdamping, elektroflotatie of omgekeerde osmose worden gezuiverd. Bij gebruik van
vacuümverdamping moet worden rekening gehouden dat bepaalde organische oplosmiddelen
met water azeotropen vormen; zo vormt b.v. alkoxy-propanol met water een azeotroop met
minimum 5% oplosmiddel zodat het destillaat van de vacuümverdamper niet zonder meer kan
worden hergebruikt. In combinatie met bovenvermelde BBT wordt actiefkool vaak als
eindreiniger gebruikt om de laatste sporen organisch materiaal te verwijderen.
3.2.5.3. Energieaspecten.
Veel reinigingstoepassingen voor solventen vergen geen directe inzet van energie. De reiniger
wordt niet opgewarmd; het drogen achteraf gebeurt “vanzelf”. In de praktijk is er een
onzichtbaar energieverbruik door onttrekking van verdampingswarmte uit de ruimte waarin de
droging plaatsvindt en door het versneld verversen van de lucht in de werkruimtes waardoor (in
de winterperiode) de ruimteverwarming zwaarder wordt aangesproken.
Bij een aantal toepassingen worden de solventen wel opgewarmd. Dit gebeurt doorgaans
ofwel indirect (b.v. met heet water) of met weerstandsverwarming (elektrisch). Directe
verwarming is om veiligheidsredenen uitgesloten.
74 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
De meeste dampontvetters zijn tevens uitgerust met een koelzone; in deze koelzone worden uit
de dampontvetter opstijgende solventdampen terug gecondenseerd. De koelzone wordt met
grondwater of met mechanische koeling gekoeld; in het laatste geval is er een belangrijk
elektriciteitsverbruik.
Voor toepassingen waar na ontvetting het stuk gedroogd moet worden is het energieverbruik
bij solventreinigers steeds veel lager dan bij waterige reinigers. Dit heeft te maken met 1° de
lagere verdampingstemperatuur en 2° de veel lagere verdampingsenthalpie van solventen t.o.v.
water.
3.2.5.4. Veiligheidsaspecten
Twee veiligheidsaspecten zijn relevant:
voor KW en OKW: beheersing van brand- en explosierisico
vnl. voor vluchtige solventen: vermijden van het ontstaan van te hoge concentraties op
de werkvloer
Beheersing van brand- en explosierisico gebeurt door combinatie van verschillende
maatregelen:
compartimentering: uitvoering van sommige activiteiten in een afzonderlijke ruimte
(b.v. afzonderlijke opslagruimte); deze ruimte is bij brand volledig isoleerbaar.
afzuiging: door voldoende afzuiging vermijden dat brandbare of explosieve lucht/dampmengsels
kunnen ontstaan
beperking van de opwarming tot voldoende ver onder het vlampunt
vermijden van ontstekingsbronnen, b.v. door explosievrije uitvoering van
ontvettingsapparatuur en in de nabijheid opgestelde apparatuur
Bij het bepalen van welke solventconcentraties in de lucht “hoog” zijn, is de MAC-waarde
richtinggevend. Hoe lager de MAC-waarde, hoe hoger de mogelijke risico’s. Bij zowat alle bij
reiniging ingezette solventen ligt de MAC-waarde vrij hoog; typisch in de orde van 200 – 2000
mg/m 3 .
Bij veel solventen kan door vervluchtigen gemakkelijk een hogere waarde bereikt worden. Dit
vergt een continue afzuiging en/of het uitvoeren van ontvettingsactiviteiten in een afzonderlijke
omgeving en/of het beperken van de verdamping door afsluiten of afdekken van
ontvettingsbaden.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 75

Eindrapport
3.3. Alternatieve reinigingsmethoden
Enkele alternatieve reinigingsmethoden worden kort besproken. Ze kunnen in een aantal
gevallen een alternatief vormen voor solvent- en voor waterig reinigen. Ze maken gebruik van
verschillende fysische en thermische effecten. Bij deze technieken is er geen sprake van
product en apparatuur afzonderlijk; beide hangen zeer sterk samen.
3.3.1. Reinigen met CO2
3.3.1.1. Stralen met CO2-korrels
Deze technologie is vrij nieuw en kan in bepaalde gevallen een milieuvriendelijk alternatief
bieden voor bepaalde reinigingsprocessen. Aan deze technologie worden verschillende namen
gegeven, men spreekt van:
CO2-stralen
Dry Ice Blasting
Reinigen CO2-parels
Het werkingsprincipe van een CO2 straalapparaat is het best te vergelijken met dit van een
zandstraler. Bij een CO2 straalapparaat worden vaste CO2-korrels in een persluchtstroom
versneld en naar het te reinigen substraat gestraald. De CO2-pellets hebben een temperatuur
van –80 °C, vandaar de naam “cryogeen reinigen”. In het straalpistool worden de CO2-pellets
versneld tot snelheden boven de geluidssnelheid dit door vermenging met straallucht die via
een afzonderlijke slang naar het pistool gevoerd wordt. Door deze hoge snelheid botsen de
CO2-pellets met grote kracht op het vervuilde oppervlak, die hierdoor open breekt.
De koude pellets (ca. - 80 °C) koelen de vuillaag ogenblikkelijk en zeer plaatselijk af. Door deze
temperatuurschok bevriest de toplaag meteen, krimpt en laat derhalve de ondergrond los.
Tijdens de botsing verdampen de pellets en vormen CO2-gas. Het volume van de CO2 pellets
vermeerdert hierbij met een factor x 700. Er is dus als het ware een plaatselijke explosie met
het ontstaan van grote zijdelingse krachten die de vuilvracht wegduwt (“paddestoel-effect”).
De vuillaag komt helemaal los van de ondergrond waardoor het substraat wordt gereinigd. (zie
Figuur 3-1). De CO2 verdwijnt in de atmosfeer; het gereinigd oppervlak blijft droog en de
vuilvracht is het enige wat na reinigen overblijft. Het reinigingseffect berust dus op twee
fenomenen:
de thermische schok wanneer de CO2-pellets het oppervlak raken
het paddestoeleffect tengevolge het exploderen van de CO2-pellets
De CO2-pellets worden ter plaatse gemaakt in een zgn. “pelletiser”, deze werkt als volgt: de
vloeibare CO2 wordt vanuit een CO2-tank onder druk naar de “pelletiser” gevoerd. De vloeibare
CO2 expandeert tot CO2-sneeuw en wordt in een sneeuwkamer samengeperst tot CO2-pellets:
76 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
korreltjes met een diameter van nagenoeg 3 mm. Deze pellets worden ofwel onmiddellijk
gebruikt ofwel opgeslagen in een geïsoleerde container voor later gebruik.
Deze reinigingstechnologie technologie heeft onmiskenbaar een aantal belangrijke
bonuspunten:
de reinigingsapparatuur is mobiel en wordt naar de te reinigen voorwerpen gebracht
het gereinigde oppervlak blijft intact zowel fysisch als chemisch
ontvetten zonder detergenten en chemicaliën dus ook geen afvalstromen
het gereinigde oppervlak vraagt geen nabehandeling
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 77

Figuur 3-1:Schema - stralen met CO2 –pellets.
Eindrapport
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 78

CO2-stralen kan worden ingezet voor:
verwijderen van verf, vernis, coatings, olie, oxiden.
verwijderen van koolstofresten en uitgeharde (gepolymeriseerde) vetten
reinigen van mallen en gietvormen
reinigen van kunststofmatrijzen
reinigen van machineonderdelen, motorblokken, motoren, pompen ….
verwijderen van harsen
reinigen van drukpersen
verwijderen van flux op gedrukte schakelingen
Eindrapport
3.3.1.2. Gebruik van CO2 bij hoge druk als solvent (superkritische CO2)
Een variante op het reinigen met CO2 pellets is het reinigen met CO2 onder verhoogde druk en
temperatuur.
Van groot belang bij dit reinigingsprincipe is de viscositeit en het oplossend vermogen van de
CO2 afhankelijk van de werkdruk en temperatuur. Gecomprimeerd CO2 krijgt vanaf een druk van
100 bar een dichtheid en een oplossend vermogen die de vergelijking met de meeste
organische stoffen kan doorstaan. Zo is de dichtheid van CO2 bij een druk van 100 – 300 bar en
50 °C zowat 0,4-0,9 kg/l; ter vergelijking: hexaan : 0,66 kg/l, tolueen: 0,87 kg/l, terwijl de
viscositeit van CO2 bij dgl. drukken zelfs beduidend lager is dan deze voor hexaan. Dit speciaal
gedrag van een gas bij zeer hoge druk en verhoogde temperatuur wordt de “superkritische
toestand” genoemd. Via druk en temperatuur kan men dus het oplossend vermogen van CO2
beïnvloeden. Dit fenomeen wordt gebruikt om vooreerst bij hoge drukken (300 bar – vloeibare
fase) een reinigingsproces door te voeren om vervolgens bij een verlaagde druk (CO2 als
gasfase) de vuilvracht uit de CO2 stroom te verwijderen om zo het “oplosmiddel” CO2 te
regenereren. De voor het reinigingsproces te gebruiken druk is afhankelijk van de aard en de
hoeveelheid van de vuilvracht.
De apparatuur met een nuttig volume gaande van een aantal liter tot meerdere m³ is
commercieel verkrijgbaar.
Met vloeibare CO2 kunnen volgende substraten worden gereinigd:
ijzer en staal
non ferro metalen, messing, aluminium, koper
gesinterd staal
gesinterd keramisch materiaal
kunststoffen
De geometrie van het substraat heeft weinig invloed op de graad van reiniging, zelfs zeer
complexe delen worden probleemloos gereinigd. Delen die een verspanende bewerking hebben
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 79

Eindrapport
ondergaan en die derhalve met spanen en bewerkingsoliën zijn verontreinigd zijn met
superkritische CO2 zeer effectief te reinigen. Problemen zijn er wanneer substraten moeten
worden gereinigd waarop resten van hars en pasta´s zijn achtergebleven.
Vetten en oliën worden weliswaar verwijderd, maar de vaste stoffen blijven achter op het
substraat; de oorzaak van het falen dient gezocht in de lage viscositeit van de vloeibare CO2.
Anderzijds is de lage viscositeit van de CO2 dan weer een bijzonder voordeel wanneer het gaat
om de reiniging van gesinterd materiaal; de CO2 dringt probleemloos door in de poreuze
structuur van het materiaal en lost aanwezige oliën en vetten op.
Wat zijn nu de voordelen van een reiniging met gecomprimeerd CO2:
geen VOS
CO2 is niet brandbaar en niet toxisch (geen veiligheidsmaatregelen noodzakelijk)
het reinigingsmedium wordt in een kringloopsysteem gebruikt (100 % recycling)
CO2 scheidt zich van het gereinigd substraat als gas: drogen wordt overbodig
de vuilvracht wordt op een eenvoudige manier uit de CO2-kringloop verwijderd
er ontstaat geen secundaire afval (geen verwerpen van het reinigingsmedium)
het reinigingsmedium is ten allen tijde een zuiver medium
3.3.2. Reinigen met plasma
Plasmareiniging is een reinigingssysteem dat gebruik maakt van geïoniseerd gas als
reinigingsmedium; het reinigingsproces verloopt dus in droge toestand en het te reinigen
substraat komt niet in contact met water, of eender welk oplosmiddel. Het plasmareinigen kan
hetzij onder vacuüm (b.v. 1 mbar) hetzij bij atmosferische druk gebeuren. Beide systemen zijn
uiterst efficiënte en milieuvriendelijke reinigingstechnieken waarvan de resultaten deze van de
inmiddels verboden FCKW-reiniging zelfs overtreffen.
Het principe en werking van de plasmareiniging wordt hier niet besproken, daartoe verwijzen
wij naar de ter beschikking zijnde vakliteratuur.
Figuur 3-2 geeft summier het principe weer: bij vacuüm spreken wij van ontvetten met
lagedruk-plasma, bij atmosferische druk van ontvetten met corona-ontladingen (A-plasma).
Stukgoederen worden bij voorkeur behandeld door een lagedruk-plasma (discontinue proces);
voor continue behandelingen (doorloop-galvano) biedt zich het A-plasma aan.
Het reinigingsproces gebeurt in de regel met zuurstof (of lucht); het moleculaire zuurstof wordt
door de hoge energie van de microgolven omgezet naar uiterst reactieve atomaire zuurstof
(zuurstofradicalen) welke reageert met op het substraat aanwezige oliën en vetten; uiteindelijk
worden die vuilvrachten omgezet naar CO2 en H2O. Verdere chemische reinigingsmiddelen
worden niet vereist en buiten CO2 en H2O ontstaan geen afvalproducten. De generatoren die
worden gebruikt leveren 1 tot 10 kV met een frequentie van 2,5 GHz.; de druk van het
gebruikte gas of gasmengsel ligt tussen 0,1 en 1 mbar.
80 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Figuur 3-2: Schema - reinigen met plasma.
Eindrapport
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 81

Eindrapport
3.3.2.1. Lagedruk-plasmareiniging
De lagedruk plamareiniging is zowel voor waterige reinigers als voor solventreiniging een
waardig en interessant alternatief. Grove verontreinigingen zoals stofpartikels, op het substraat
achtergebleven spanen en bramen worden met plasma niet verwijderd, dit vergt een
voorontvetting. Plasma verwijdert wel oliën en vetten, minerale oliën, zeer goed hechtend vuil
en chemisch zeer stabiele vuilvrachten.
Zoals bij elke technologie wordt ook hier het reinigingsresultaat beïnvloedt door een aantal
belangrijke parameters zoals: gebruikte soort gas(sen), debiet van de gasstroom,
behandelingstijd, procesdruk (toegepast vacuüm), temperatuur, energie/frequentie. Iedere
reinigingsopgave moet worden voorafgegaan door een optimalisatie van de voornoemde
procesparameters wil men de maximale mogelijkheden van deze technologie benutten.
De aard van het ingezette gas is mede bepalend voor de opgave en het resultaat:
O2 : oxidatie van alle organische verontreinigingen
O2 + CF4: verwijderen van kunststoflagen
H2 + Ar: reductie en verwijdering van oxidelagen
Ar + O2: reinigen en activeren van kunststofoppervlakken
Voor de meeste reinigingsopdrachten volstaat zuurstof. Oxiderend werkende gassen
verbranden de organische vuilvracht bij lage temperatuur (30 tot 80 °C). Als
verbrandingsproducten ontstaan hierbij CO, CO2 en H2O; wij hebben dus te maken met een
reinigingsproces waar de vuilvracht verdwijnt en wordt omgezet tot onschadelijke producten.
Reducerende gassen verwijderen metaaloxiden en zetten deze om tot metaal.
Door een aangepaste samenstelling van het gasmengsel kan zowel oxiderend als reducerend
worden gereinigd. Het bijvoegen van edelgassen zoals argon verbetert de kwaliteit van het
“plasma”, zorgt er voor dat het zuurstofgas de energie beter opneemt en zorgt voor een zeer
homogeen plasma, wat een voorwaarde is voor een uniforme reiniging over het ganse
oppervlak van het substraat.
Het gasverbruik is gering en varieert van 1 liter tot max. 300 liter per uur. Door de verhoging
van de werktemperatuur kan de reinigingstijd aanzienlijk worden gereduceerd. Een verhoging
van de frequentie verhoogt de ionisatiegraad van het plasma maar heeft een nadelige invloed
op de homogeniteit van het plasma zodat op kanten en puntige uitsteeksels van het substraat
sterkere ontladingen optreden met een plaatselijke intensere reiniging (inhomogene reiniging).
Voordelen van het gebruik van plasmareiniging als alternatief voor CKW ´s en KWS:
voorreiniging mogelijk op waterige basis
reinigingsproces wordt CKW en KWS vrij (geen VOS)
geen emissies en geen afval (vuilvracht wordt omgezet naar CO, CO2 en H2O)
geen humane of ecotoxiciteit
82 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

optimale zuiverheid
zeer laag energieverbruik
geen elektrolyten, geen VOS-maatregelen noodzakelijk bij aanlevering en transport
geen afvalwaterproblemen
Eindrapport
Een mogelijk nadeel is de verhoging van de reinigingstijd. Alhoewel de eigenlijke reiniging zelf
zeer kort kan gehouden worden, is de totale cyclustijd van de reinigingscyclus sterk bepaald
door de noodzaak om eerst de lucht uit de reinigingskamer weg te zuigen en deze te vervangen
door het gekozen gasmengsel bij vacuüm.
3.3.2.2. Reinigen bij atmosferische druk met coronaontladingen
Bij atmosferische druk en gewoon aan de lucht kunnen drie types van elektrische ontladingen
optreden waarvan in principe maar twee types voor reinigingsopgaven zijn te gebruiken (zie
Figuur 3-3):
de gewone ontlading (klassieke corona) bij dewelke aan de elektroden een zeer hoge
spanning wordt aangelegd maar waarbij er geen elektrische “doorslag” optreedt; het
corona die ontstaat omvat een zeer krachtige bron van niet-polaire ionen
het optreden van zeer veel elektrische doorslagen die allen in de tijd begrensd zijn, zodat
de bij doorslag optredende vonken zich nooit kunnen omvormen tot een thermisch
stabiele lichtboog. De zich immer opvolgende doorslagen zijn beperkt tot enige
nanoseconden zodat er in feite een niet thermisch plasma ontstaat met een sterk
geïoniseerde gasfase dat in principe op kamertemperatuur opereert. Bij een
ontladingstact van 10 nsec. wordt met een frequentie van 10 kHz gewerkt; door
dergelijke hoge frequentie te gebruiken ontstaat een quasi continu plasma.
Een installatie die gebruik maakt van een “coronaplasma” is een stuk eenvoudiger opgebouwd,
alles wat met vacuüm te maken heeft wordt hier overbodig, men werkt in een open systeem
wat enorme voordelen biedt wanneer men b.v. in doorloop wil werken.
Algemeen werkt men met lucht, toch zijn er opgaven die de inzet van een gecontroleerd
gasmengsel vereisen.
De klassieke toepassing van coronaplasma is het reinigen in doorloop waar banden tot 10 m.
breedte continu worden behandeld. Het plasma wordt geleverd door een spanning van 12 tot
15 kV en een frequentie van 20 tot 50 kHz waarbij de ontladingsenergie oploopt tot zowat 50
kW. De energie bepaalt grotendeels het reinigingseffect; voor het reinigen van een
aluminiumband wordt een energie van 25 Wmin/m² vooropgesteld. Stel een doorloopsnelheid
van 100 m/min en een aluminiumband van 5 m breedte betekent dit een ontladingsenergie van
12,5 kW.
Wordt met lucht gewerkt dan moet ten allen tijde een zeer goede afzuiging worden voorzien
voor het verwijderen van de ontstane ozon (10 x hogere humane toxiciteit dan cyanide!) en
een goede koeling van de elektroden. Werkt men met een gasmengsel dan kan de
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 83

Eindrapport
elektrodekoeling uiteraard niet met dit gasmengsel gebeuren; men gebruikt in dgl. gevallen een
interne koeling van de elektroden, de afzuiging blijft ook hier een must.
84 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Figuur 3-3: Schema - reinigen met coronaontladingen.
Eindrapport
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 85

Eindrapport
Het grote voordeel van coronaplasma, naast de eerder geciteerde voordelen van plasma
reinigen, is de mogelijkheid tot continu reinigen in doorloop.
De installatie is in vergelijking met lagedruk-plasmareiniging vrij eenvoudig, door het ontbreken
van de hulpinstallaties voor het opwekken van een vacuüm, en bestaat uit:
de ruimte waar de ontlading en de reiniging plaats vindt
de generator die de hoogspanning levert en de ontlading stuurt (met inbegrip van de
nodige veiligheidsvoorzieningen)
de afzuiging (ozon) en de elektrodekoeling; soms detectieapparatuur voor O3
Continue reiniging met atmosferisch plasma is een techniek die nog volop in ontwikkeling is en
die nog zeer weinig op praktijkschaal wordt toegepast. Stukreiniging met plasma onder
vacuüm wordt reeds een 10-tal jaren toegepast, vnl. bij hightech toepassingen zoals medische
(door bijkomend voordeel van sterilisatie-effect van plasma) en micro-elektronica.
Voorbeeld van de inzet van plasma reinigen
Bedrijf: situeert zich in Duitsland
Opgave: ontvetten van kleine metaalveren voor de auto-industrie; zeer grote stuktallen
Vroeger: ontvetten met Perchloorethyleen op 110 °C (dampontvetten)
Verbruik: 51.000 kg PER per jaar
Emissie: 3.600 g / uur met een afzuigcapaciteit van 13.500 m³ lucht per uur
Nu: Voorreiniging: dompelen in een bad met Primaclean 1601 op 48 °C (verwijderen
van spanen, zeer groot vuil en vet)
Tussenreiniging: dompelen in zuiver Primaclean 1601 op 48 °C (fijnreiniging)
Plasmareinigen: lagedruk-plasma (0,1 tot 1 mbar) met O2 gas
Het Primaclean wordt in kringloop (cascadeprincipe) gebruikt en continu gedestilleerd; het
destillaat wordt voor de tussenreiniging gebruikt; het concentraat wordt extern verwerkt.
Wat heeft men bereikt:
50 % capaciteitstoename
betere kwaliteit, efficiëntere reiniging
geen VOS, geen afvalproducten
aanzienlijke energiebesparing
Ontvettingskosten: Vroeger: 0,032 € per deel
Nu: 0,015 € per deel
Investering (volledige installatie): 1,9 mio €
86 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

3.3.3. Thermisch reinigen.
Eindrapport
Bij thermische reinigingstechnieken wordt het te reinigen stuk langzaam en in gecontroleerde
atmosfeer opgewarmd tot enkele 300-550°C. Bij deze temperatuur worden organische stoffen
in de vuilvracht geheel of gedeeltelijk vergast. De verkregen gassen worden nadien door
(na)verbranding omgezet tot CO2 en waterdamp.
Net als bij plasmareinigen wordt de vuilvracht dus volledig afgebroken.
In tegenstelling tot plasmareiniging is er bij deze techniek wel een opwarming van het stuk als
geheel. Dit beperkt de inzetbaarheid van deze techniek: voor veel stukken is een dergelijke
opwarming niet gewenst; mogelijke nadelige effecten die de inzetbaarheid voor sommige
toepassingen onmogelijk maken zijn rekristalisatie van het stuk (met als gevolg achteruitgang
van de sterkte-eigenschappen), chemische wijziging van het oppervlak (ontkoling, oxidatie,…).
De opwarming van het stuk als geheel kan als voordeel aangewend worden; zo is het
bijvoorbeeld gebruikelijk om waar mogelijk een thermische reiniging en een thermische
behandeling van het stuk zelf in één gezamelijke processtap uit te voeren.
Doorgaans wordt een thermische reiniging in batch uitgevoerd. De reinigingstijden variëren
van enkele tientallen min tot meerdere uren. Enkel voor producten met eenvoudige
vormgeving, waarbij niet gevreesd moet worden voor vervormingen als gevolg van
asymmetrische opwarming, zijn korte reinigingstijden haalbaar.
Er staan 2 praktische uitvoeringsvormen ter beschikking: pyrolyse en gefluidiseerd bed.
Voordelen van het gebruik van thermische reiniging als alternatief voor solvent- en waterige
reiniging:
toepasbaar op zeer dikke coatings
voorreiniging mogelijk op waterige basis
reinigingsproces wordt CKW en KWS vrij
er zijn geen VOS-emissies wanneer de pyrolysegassen worden verbrand
geen emissies en geen afval (vuilvracht wordt omgezet naar CO, CO2 en H2O)
geen humane of ecotoxiciteit
zuiverheidsgraad aanpasbaar aan toepassing
geen elektrolyten, geen VOS-maatregelen noodzakelijk bij aanlevering en transport
proces volledig integreerbaar met andere thermische bewerkingen
toepasbaar op stukken met complexe vormgeving
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 87

Eindrapport
3.3.3.1. Pyrolyse-oven
Bij een pyrolyse-oven wordt het stuk geleidelijk opgewarmd in een gecontroleerde atmosfeer.
Doorgaans wordt een neutrale (b.v. stikstofgas) en een reducerende (b.v. stikstofgas met
toevoeging van waterstofgas en/of CO) atmosfeer toegepast, zodat oxidatie vermeden wordt.
De organische vuilvracht wordt door pyrolyse-reacties omgezet tot een gasmengsel; dit
gasmengsel wordt samen met de ovenatmosfeer afgevoerd naar een brander; de hierbij
vrijkomende warmte wordt doorgaans mee aangewend voor de opwarming van de pyrolyseoven.
Na geleidelijke afkoeling wordt een stuk bekomen wat bedekt is met een laagje stof; dit bestaat
uit vnl. uit het anorganische aandeel van de vuilvracht. Dit stof wordt nadien verwijderd met
een aangepaste techniek, b.v. hoogdrukreiniging (waterig), ultrasoon reinigen (waterig),
stralen, …
3.3.3.2. Wervelbed.
Hierbij wordt het stuk in een wervelbed gedompeld, dat op de gewenste temperatuur
gehouden wordt. Het medium van het wervelbed is doorgaans een bepaalde zandfractie. De
te reinigen stukken worden op het zandbed in rust aangebracht; het zandbed wordt vervolgens
gefluïdiseerd met een arm lucht/aardgas-mengsel met temperatuur van ca. 450°C. De metalen
stukken worden volledig omgeven door het wervelbed dat op die manier voor een zeer
homogene opwarming zorgt. De pyrolysegassen en het fluïdiseringsgasmengsel worden samen
naverbrand in een bovenliggende naverbrandingskamer.
Voor een aantal toepassingen is een nageschakelde stoffilter aangewezen.
In vergelijking met de pyrolyse-oven zijn de behandelingstijden korter en wordt door de
schurende werking van het wervelbed ook de anorganische restfractie beter verwijderd.
Wervelbedreinigers zijn beschikbaar in kleine afmetingen (enkele dm 3 ) tot zeer grote
afmetingen (> 5 m).
3.4. Checklijsten i.v.m. enkele veel voorkomende
conversies
In deze paragraaf worden een vijftal veel voorkomende (product)conversies, d.w.z.
overschakelingen van één reinigings- en ontvettingssysteem naar een ander, onder de vorm
van checklists besproken. Met name:
1. Van klassieke CKW’s naar CKW’s in een volledig gesloten systeem
2. Van klassieke CKW’s naar een klassiek (laagkokend) solvent
88 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
3. Van klassiek solventreinigen (met relatief vluchtig solvent) naar reinigen op waterbasis
(systeem met gemiddelde kwaliteitseisen)
4. Van klassiek solventreinigen (met relatief vluchtig solvent) naar reinigen op waterbasis
(systeem met hoge kwaliteitseisen)
5. Van klassiek solventreinigen (met relatief vluchtig solvent) naar solventreinigen met een
hoogkokend solvent
De bespreking heeft betrekking op: de benodigde apparatuur, de milieukosten, invloed op de
reiniger, goederenstroom, personeelskost, risico calamiteiten, ruimtebeslag en effecten op de
kostenstructuur.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 89

1. CKW klassiek -> CKW volledig gesloten systeem
Eindrapport
CKW "open" systeem CKW volledig gesloten toestel Effecten op kostenstructuur Relatief
belang
b.v. Dampontvetter b.v. systeem Dürr, Alpha, …
b.v. Dompelsysteem (met klep)
Benodigde apparatuur Bestaand reinigingstoestel Volledig gesloten systeem, met ingebouwde
emissiebeperkende maatregelen
Investering in nieuw toestel; restwaarde oud
toestel = schrootwaarde
Toestel heeft grotere capaciteit nodig (immers langere batchduur: drogen gebeurt intern in
de ontvetter)
Afzuigsysteem Werkingskosten afzuigventilator vallen weg. X
(Indien geen afzuiging aanwezig: knelpunten
tov. MAK-waarde op werkplaats vallen weg)
Nutsvoorzieningen Evt. externe koudebron voor condenseren dampen thv. in/uitgang Restwaarde koudebron = marktwaarde op 2°
hands markt
Invloed op solvent relatief korte standtijd / frequente
verversingen
lange standtijd (jaren). Noodzaak tot
actiever opvolgen van verzuring
Veel lager solventverbruik dus ook veel lagere
solventkosten.
Mogelijk solvent iets duurder door wegvallen
hoeveelheidkortingen en door hogere dosis
bewaarmiddel
Tijd voorzien voor kwaliteitscheck X
Afvoer van afvalsolvent in principe identiek,
doch soms lager bij volledig gesloten
systemen indien deze een geïntegreerde
destillatie hebben.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 90
XXX
X
X
X
XX
X
X

1. CKW klassiek -> CKW volledig gesloten systeem
Eindrapport
CKW "open" systeem CKW volledig gesloten toestel Effecten op kostenstructuur Relatief
belang
Goederenstroom bestaat voor alle types
goederenstroom (manueel,
mandjes, automaat met korven,
stukken aan ketting,)
Niet beschikbaar voor stukken aan ketting Indien stukken nu behandeld aan ketting:
ontvetting vooraf uitvoeren en pas daarna
aan ketting hangen => extra manipulatie =>
extra personeelskost. In andere gevallen:
weinig invloed.
Personeelskost Eigenlijke ontvetting: geen. Andere factoren
(extra controles, extra manipulaties: zijn
apart vermeld)
Risico calamiteiten
(bodemverontreiniging,
brand, …)
Voorzorgen zijn veel strikter te nemen dan bij andere gevaarlijke vloeistoffen.
CKW dringt vlot door beton e.d. Verder vorming van zinklagen in grondwater ipv
drijflagen + risico van doordringen van kleilaag en bereiken onderliggende
watervoerende lagen => veel ruimere verspreiding dan voor alle andere stoffen.
Vorming carcinogene restproducten (b.v. TRI -> vinylchloride). Waardeloos
worden van onroerend goed + faillissementen door CKW-verontreiniging neemt
zware proporties aan in droogkuissector en zou zich ook kunnen voordoen in
metaalsector.
Investering in volledig gesloten systeem
impliceert gesloten opslagsysteem genre
SafeTainer. Geen lek- en overslagverliezen;
geen verdamping. Gesloten opslagsysteem is
deels op lucht EN deels op bodem af te
schrijven.
Ruimtebeslag vergelijkbaar 0
soms XXX
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 91
0
XX

2. Klassiek CKW naar klassiek (laagkokend) solvent (geen emissiereductiemaatregel aangezien emissie doorgaans niet daalt)
Eindrapport
CKW "open" systeem (O)KW Effecten op kostenstructuur Relatief
belang
b.v. Dampontvetter
b.v. Dompelsysteem
Benodigde apparatuur Bestaand reinigingstoestel Dompelontvetter. Evt. toevoeging van
agitatie of ultrasoon of … Dampontvetting is
zeer ongebruikelijk wegens explosierisico
Indien vlekvrij drogen: investering in
vacuumsysteem.
Investering in nieuw toestel; restwaarde oud
toestel = schrootwaarde. Nieuw toestel is
dikwijls zeer goedkoop, maar kan door Exuitvoering
ook soms zeer duur zijn.
Indien nodig: hogere investering en hogere
werkingskosten van het vacuumsysteem.
Afzuigsysteem Afzuigsysteem Werkingskosten afzuigventilator blijven
behouden.
(Indien geen afzuiging aanwezig: knelpunten
tov. MAK-waarde op werkplaats vallen weg)
Explosiebeveiling Ook toestellen in directe omgeving van de
ontvetter moeten omgebouwd worden naar
Ex-uitvoering
Nutsvoorzieningen Evt. externe koudebron voor condenseren dampen thv. in/uitgang Restwaarde koudebron = marktwaarde op 2°
hands markt
Noodzaak van installeren end-of-pipe voorziening is in beide gevallen identiek: nu
doorgaans niet aanwezig, maar wel verplicht voor grotere verbruikers door
solventenrichtlijn
Enkel in speciale situatie (> 1 ton/jaar CKW
vervangen door < 2 ton/jaar KW of OKW) is
dit een financiële besparing
Invloed op solvent MeCl2, TRI of PER Groot scale aan vervangproducten. Kan goedkoper zijn maar is doorgaans duurder (omdat
anders nooit CKW gebruikt zou geweest zijn)
Afvoer afvalsolvent: in principe zelfde
hoeveelheid doch verwerkingskost factor 3 of
meer lager.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 92
XX
Indien nodig
XX
0
X
X tot XXX
X
0 tot XX
X tot XXX
X

2. Klassiek CKW naar klassiek (laagkokend) solvent (geen emissiereductiemaatregel aangezien emissie doorgaans niet daalt)
Eindrapport
CKW "open" systeem (O)KW Effecten op kostenstructuur Relatief
belang
Goederenstroom bestaat voor alle types
goederenstroom (manueel,
mandjes, automaat met korven,
stukken aan ketting, …)
Eventueel kostprijs van eenmalig
testprogramma om kwaliteit waterige reiniger
te onderbouwen.
Niet beschikbaar voor stukken aan ketting Indien stukken nu behandeld aan ketting:
ontvetting vooraf uitvoeren en pas daarna
aan ketting hangen => extra manipulatie =>
extra personeelskost. In andere gevallen:
weinig invloed.
Personeelskost In principe gelijk 0
Risico calamiteiten
(bodemverontreiniging,
brand,…)
Voorzorgen zijn veel strikter te Groot brandrisico. Brandgevaar bij opslag, Geen invloed. Verrekend risico in beide
nemen dan bij andere gevaarlijke overslag, gebruik en afvalfase.
gevallen vermoedelijk -/+ zelfde
vloeistoffen. CKW dringt vlot door Explosieveilige uitvoering noodzakelijk.
beton e.d. Vorming van zinklagen in Risico op bodemverontreiniging eerder laag.
grondwater i.p.v. drijflagen + risico Zelfs bij contaminatie is probleem eerder
van doordringen van kleilaag en beperkt in omvang (KW moeilijk oplosbaar in
bereiken onderliggende
water en lichter dan water => vervuiling blijft
watervoerende lagen => veel lokaal; OKW doorgaans wel oplosbaar maar
ruimere verspreiding dan voor alle
andere stoffen. Vorming
carcinogene restproducten (b.v. TRI
-> vinylchloride).
ook zeer goed biodegradeerbaar)
Ruimtebeslag vergelijkbaar 0
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 93
X
soms XXX
0

3. Klassiek solventreinigen (met rel. vluchtig solvent) -> reiniger op waterbasis: systeem met "gemiddelde" kwaliteitseisen
Klassiek solventreinigen
(vluchtig)
b.v. dompelsysteem (met/zonder
agitatie)
Waterbasis (gemiddelde
kwalititeitseisen)
b.v. manueel reinigen b.v. wasmachine
b.v. dompelsysteem (met / zonder agitatie)
Benodigde apparatuur Bestaand reinigingstoestel Reinigingstoestel met gelijkaardige
complexiteit en automatisatiegraad.
Bij eenvoudige toepassingen zonder hoge
kwaliteitseisen is een spoelfase met deminwater
overbodig.
Eindrapport
Effecten op kostenstructuur Relatief
belang
Doorgaans kan toestel zelf niet omgeschakeld
worden en is investering in nieuw toestel
nodig. 2° handswaarde van oude
solventontvetter is beperkt en zal in veel
gevallen enkel de schrootwaarde zijn.
Spoelfase met leidingwater; beperkt
leidingwaterverbruik. Bij dompelontvetter is
dit een afzonderlijke cascade. Bij
wasmachine is dit geïntegreerd
Afzuigsysteem Geen afzuiging nodig Afzuigventilator kan verkocht worden aan 2°
hands waarde. Overige elementen van het
afzuigsysteem (kanalen, kleppen, sturing, …)
zijn doorgaans verloren. Werkingskosten van
ventilator vallen weg.
Explosiebeveiliging Geen explosiebeveiliging nodig Doorgaans blijven de bestaande maatregelen
voor explosiebeveiliging gewoon bestaan,
alhoewel ze niet meer nodig zijn. Gemaakte
kosten zijn verloren. Omdat meeste
maatregelen voor explosiebeveiliging
eenmalige investeringen zijn, is afname van
werkingskost
Geen opwarming Opwarming. Deze heeft doorgaans dubbele
functie: 1° reiniging versnellen en 2° stukken
opwarmen, zodat warmte van stukken de
resthoeveelheid water op de stukken laat
verdampen.
Energiekost. Opwarming bij kleine systemen
elektrisch; bij grotere systemen met
heetwater (c.v.) of met aardgas (lokale
brander). Uitzonderlijk met stoom (indien
stoom beschikbaar in het bedrijf).
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 94
XX
X
X
0
X tot XX

3. Klassiek solventreinigen (met rel. vluchtig solvent) -> reiniger op waterbasis: systeem met "gemiddelde" kwaliteitseisen
Klassiek solventreinigen
(vluchtig)
Waterbasis (gemiddelde
kwalititeitseisen)
Geen droogapparatuur nodig. Doorgaans geen droging nodig bij
wasmachine. Enkel bij zeer dunne stukken
(veel oppervlak, weinig massa), is er een
extra energieverbruik in de droogfase.
Milieukosten Afvalsolvent : afvoeren naar externe
verwerker
Reiniging afgassen: aanname niet
voorzien in referentiesistuatie.
Invloed op reiniger Aankoop reiniger (kan heel divers
zijn).
Bij dompeltoestel en bij spoelen met koud
water is vervolgens een droogzone nodig.
Voor complexe stukken: droogzone met hete
lucht. Voor vlakke stukken: voordrogen met
perslucht.
Vervuild water + reiniger: bij "kleine"
bedrijfjes is dat meestal nog (via vergunning
bij gemeente) een KWS-afscheider en
aansluiting op riolering.
Bij "grote" bedrijven is dat meestal opvang in
vaten en afvoer naar riolering.
Bij bedrijven met eigen waterzuivering is dat:
afvoer naar eigen WZI.
Eindrapport
Effecten op kostenstructuur Relatief
belang
Bij wasmachine: doorgaans geen extra
kosten; droogfase is doorgaans inbegrepen in
de reinigingscyclus; droogenergie wordt
geleverd door warmte die stukken in
reinigingsstap opnamen.
Investeringskosten en werkingskosten
droogstap (zelfde energiebron als voor
opwarming bad + in sommige gevallen een
persluchtverbruik geleverd door lokale
surpressor)
"Klein”: eenmalige investering in KWSafscheider
+ kleine kost jaarlijks onderhoud.
Verwerkingskost solventafval (CKW: ca. 1000
€/ton; (O)KW 250 - 400 €/ton). Heffing : ca.
0,65 €/m3 extra waterverbruik.
"groot”: geen investering; vaste
verwerkingskost (grootteorde 100 - 200
€/ton)
Extra werkingskost: 2 - 20 €/ton. X
Geen afgasreiniging nodig. 0
Aankoop geconcentreerde reiniger (b.v. licht
/ alkalisch) en leidingwater.
Goederenstroom Doorgaans ongewijzigd. Korven etc. kunnen meestal behouden worden. Enkel bij
overgang manueel -> wasmachine of dompelreiniger is investering in korven of
dergelijke nodig.
Doorgaans lagere kost, doch invloed is
onvoorspelbaar.
Eventueel kostprijs van eenmalig
testprogramma om kwaliteit waterige reiniger
te onderbouwen.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 95
0
XX
XX
XX
0 tot XX
Doorgaans geen invloed. meestal 0
X

3. Klassiek solventreinigen (met rel. vluchtig solvent) -> reiniger op waterbasis: systeem met "gemiddelde" kwaliteitseisen
Klassiek solventreinigen
(vluchtig)
Waterbasis (gemiddelde
kwalititeitseisen)
Eindrapport
Effecten op kostenstructuur Relatief
belang
Personeelskost Doorgaans gelijk. Bij overgang manueel
solvent -> waterig daling van arbeidskost.
Risico calamiteiten
(bodemverontreiniging,
brand, …)
Bij CKW is er een groot risico op
bodemvervuiling. Bij (O)KW is er
een brandrisico en een beperkter
risico op bodemverontreiniging.
meestal 0
Bij waterige producten is er bijna geen risico op calamiteiten. XX
Ruimtebeslag vergelijkbaar (tenzij bij afzonderlijke droger) meestal 0
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 96

4. Klassiek solventreinigen (met rel. vluchtig solvent) -> reiniger op waterbasis: systeem met "hoge" kwaliteitseisen
kwaliteits-solventreinigen
(vluchtig)
b.v. dompelsysteem (met/zonder
agitatie)
b.v. dampontvetter b.v. wasmachine
kwaliteitsreinigen op waterbasis (hoge
kwaliteitseisen)
b.v. dompelsysteem (met / zonder agitatie)
b.v. dampontvetter met ketting b.v. sproeitunnel met ketting
Benodigde apparatuur Bestaand reinigingstoestel Toestel met gelijkaardige complexiteit en
automatisatiegraad.
Eindrapport
Effecten op kostenstructuur Relatief
belang
De kern zelf van het reinigingstoestel kan
doorgaans niet behouden blijven. Randapparatuur
(b.v. ketting, agitatiesysteem,
evt. ultrasoonapparaat,…) en hulpstukken
(b.v. korven) kunnen wel blijven.
Gezien kwaliteitseisen is nageschakelde Investering in spoelcascade met
spoeling met demin-water en eventueel ook tussenliggende afdruipzones of gelijkwaardig.
een (vacuüm)droogstap nodig. Na waterige Investering in demin-installatie (tenzij reeds
reiniging en na iedere spoelstap (doorgaans aanwezig om andere redenen). Voor kleine
2, soms 3 of meer cascades) is er een verbruiken: R-O-toestel op leidingwater
uitdrupzone of andere vorm van mechanische (investeringskost + electriciteitsverbruik +
vloeistofverwijdering.
om de x jaar nieuw membraan) Voor grote
verbruiken en indien eigen en geschikte WZI
aanwezig: ionwisselaar (investeringskost +
chemicalien + om de X jaar nieuw hars).
Indien vacuumdroogstap: investerings- en
werkingskosten hiervan.
Afzuigsysteem Geen afzuiging nodig Afzuigventilator kan verkocht worden aan 2°
hands waarde. Overige elementen van het
afzuigsysteem (kanalen, kleppen, sturing,)
zijn doorgaans verloren. Werkingskosten van
ventilator vallen weg.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 97
XXX
XX
X

4. Klassiek solventreinigen (met rel. vluchtig solvent) -> reiniger op waterbasis: systeem met "hoge" kwaliteitseisen
kwaliteits-solventreinigen
(vluchtig)
kwaliteitsreinigen op waterbasis (hoge
kwaliteitseisen)
Eindrapport
Effecten op kostenstructuur Relatief
belang
Explosiebeveiliging Geen explosiebeveiliging nodig Doorgaans blijven de bestaande maatregelen
voor explosiebeveiliging gewoon bestaan,
alhoewel ze niet meer nodig zijn. Gemaakte
kosten zijn verloren. Omdat meeste
maatregelen voor explosiebeveiliging
eenmalige investeringen zijn, is afname van
werkingskosten voor dit punt gering.
Geen opwarming Tenzij bij sommige formuleringen van
reinigers moet reinigingsbad opgewarmd
worden.
Geen droogapparatuur nodig. Aparte droogzone nodig. Ofwel
heteluchtdroger (na deminwater); bij zeer
veeleisende toepassingen evt. ook
vacuumdroging.
Milieukosten Afvalsolvent : afvoeren naar externe
verwerker
Vervuild water + reiniger: bij "kleine"
bedrijfjes is dat meestal nog (via vergunning
bij gemeente) een KWS-afscheider en
aansluiting op riolering.
Bij "grote" bedrijven is dat meestal opvang in
vaten en afvoer naar riolering.
Bij bedrijven met eigen waterzuivering is dat:
afvoer naar eigen WZI.
Energiekost. Opwarming bij kleine systemen
elektrisch; bij grotere systemen met
heetwater (c.v.) of met aardgas (lokale
brander). Uitzonderlijk met stoom (indien
stoom beschikbaar in het bedrijf).
Bijkomend toestel. Bijkomend
energieverbruik. Doorgaans zelfde
energiedrager als hierboven.
"Klein”: eenmalige investering in KWSafscheider
+ kleine kost jaarlijks onderhoud.
Verwerkingskost solventafval (CKW: ca. 1000
€/ton; (O)KW 250 - 400 €/ton). Heffing : ca.
0,65 €/m3 extra waterverbruik.
"Groot”: geen investering; vaste
verwerkingskost (grootteorde 100 - 200
€/ton)
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 98
0
X tot XX
Extra werkingskost: 2 - 20 €/ton. X
XX
XX
XX

4. Klassiek solventreinigen (met rel. vluchtig solvent) -> reiniger op waterbasis: systeem met "hoge" kwaliteitseisen
kwaliteits-solventreinigen
(vluchtig)
kwaliteitsreinigen op waterbasis (hoge
kwaliteitseisen)
Eindrapport
Effecten op kostenstructuur Relatief
belang
Geen afvalwater Afvalwater van deminwaterproductie. Indien R-O: 100 m3 leidingwater leveren 66
m3 deminwater en 33 m3 afvalwater dat
zonder bijkomende zuivering geloosd kan
worden. Indien ionwisselaar: lozing ->
bestaande waterzuivering of afvoer naar
externe verwerker (in dat geval doorgaans
externe regeneratie ipv. eigen regeneratie)
Reiniging afgassen: aanname niet
voorzien in referentiesistuatie.
Invloed op reiniger Aankoop reiniger (kan heel divers
zijn).
Geen afgasreiniging nodig. 0
Aankoop geconcentreerde reiniger (b.v. licht
/ alkalisch) en leidingwater.
Goederenstroom Doorgaans ongewijzigd. Korven, ketting, … etc. kunnen meestal behouden
worden.
Doorgaans lagere kost, doch invloed is
onvoorspelbaar.
Eventueel kostprijs van eenmalig
testprogramma om kwaliteit waterige reiniger
te onderbouwen.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 99
X
0 tot XX
Doorgaans geen invloed. meestal 0
Personeelskost Doorgaans gelijk. meestal 0
Risico calamiteiten
(bodemverontreiniging,
brand,…)
Bij CKW is er een groot risico op
bodemvervuiling. Bij (O)KW is er
een brandrisico en een beperkter
risico op bodemverontreiniging.
Bij waterige producten is er bijna geen risico op calamiteiten. XX
Ruimtebeslag Doorgaans veel groter, wegens
nageschakelde spoelzones, afdruipzones en
droger.
X
meestal 0

5. Klassiek solventreinigen (met rel. vluchtig solvent) -> idem (hoogkokend solvent)
kwaliteits-solventreinigen
(vluchtig)
b.v. dompelsysteem (met/zonder
agitatie)
b.v. manuele ontvetter
Eindrapport
solventreinigen (hoogkokend solvent) Effecten op kostenstructuur Relatief
belang
Idem; alleen ander solvent
Benodigde apparatuur Bestaand reinigingstoestel Toestel wordt in principe behouden. Geen. 0
Afzuigsysteem Afzuigsysteem Eventueel zijn de solventdampen zo beperkt
dat er geen afzuiging meer nodig is. Praktijk
: voorzie ombouw afzuiging naar lager
toerental (ingreep pakweg 500 € doch daarna
debiet op 60% maar energiekost op 20% van
oorspronkelijk)
Explosiebeveiliging Geen explosiebeveiliging nodig Doorgaans blijven de bestaande maatregelen
voor explosiebeveiliging gewoon bestaan,
alhoewel ze SOMS niet meer nodig zijn.
Gemaakte kosten zijn verloren. Omdat
meeste maatregelen voor explosiebeveiliging
eenmalige investeringen zijn, is afname van
werkingskosten voor dit punt gering.
Geen opwarming Geen opwarming 0
Geen droogapparatuur nodig. Droogruimte nodig. Daar waar stukken met
laagkokend solvent droog zijn in seconden
tot minuten, zijn nu tientallen minuten tot 1
uur nodig.
Milieukosten Afvalsolvent : afvoeren naar externe
verwerker
Reiniging afgassen: aanname niet
voorzien in referentiesistuatie.
Idem. Doorgaans is hoeveelheid afvalsolvent
-/+ identiek.
Droogbuffer = essentieel een
goederenbuffer. In sommige gevallen kan
die buffer tegelijkertijd een logistieke buffer
zijn, doch minimale droogtijd moet gehaald
worden.
Bij omschakeling CKW -> (O)KW: daling
verwerkingskost met factor ongeveer 3. Bij
omschakeling vluchtig -> minder vluchtig
(O)KW: -/+ gelijke afvalkosten.
Geen afgasreiniging nodig. 0
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 100
X
0
X
0 tot X

5. Klassiek solventreinigen (met rel. vluchtig solvent) -> idem (hoogkokend solvent)
kwaliteits-solventreinigen
(vluchtig)
Invloed op reiniger Aankoop reiniger (kan heel divers
zijn).
Eindrapport
solventreinigen (hoogkokend solvent) Effecten op kostenstructuur Relatief
belang
Hoeveelheid aangekochte reiniger is veel
lager, wegens lagere verdampingsverliezen.
Doorgaans lagere kost, doch invloed is
onvoorspelbaar.
Eventueel kostprijs van eenmalig
testprogramma om kwaliteit nieuwe reiniger
te onderbouwen.
Goederenstroom Geen invloed 0
Personeelskost Doorgaans gelijk. 0
Risico calamiteiten
(bodemverontreiniging,
brand, …)
Bij omschaling CKW -> hoogkokende (O)KW serieuse afname van risico op
bodemverontreiniging. Bij omschakeling van vluchtige (O)KW naar hoogkokende
(O)KW serieuse afname van het brandrisico. Er blijft echter een brandrisico
bestaan.
Ruimtebeslag Groter ruimtebeslag, door noodzaak van
droogbuffer te voorzien.
Verbetering van de situatie. Moeilijk in geld
uit te drukken, daar doorgaans de exploitant
voor dit punt "zijn eigen verzekeraar" is.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 101
0 tot XX
m2-kost van droogbuffer X
X
X

4. SECTORAFBAKENING
4.1. Inleiding - aanpak
Eindrapport
Het voorwerp van deze studie betreft ‘metaalontvetting en reiniging van metalen oppervlakken’.
In tegenstelling tot sectorstudies zoals die voor de raffinaderijen, de elektriciteitsproducenten
de grafische sector of de automobielsector gaat het in deze sectorstudie om een bewerking/
activiteit en niet om een ‘sector’ in de strikte zin van het woord. Men spreekt dan van een
‘horizontale’ sectorstudie.
Als sector (of evt. subsector) wordt doorgaans en ook in deze tekst bedoeld: een groep
bedrijven die een min of meer vergelijkbaar product of dienst leveren en hiervoor min of meer
vergelijkbare technologieën inzetten. Reiniging van metalen oppervlakken is dus geen ‘sector’,
maar een bewerking, die in een groot aantal sectoren toegepast wordt. Deze bewerking is
geïntegreerd in productieprocessen waaruit een enorme variatie aan producten ontstaan. Dit
maakt de afbakening van het voorwerp van deze studie moeilijker.
Bij de afbakening van sectoren waarin reiniging van metalen oppervlakken wordt toegepast en
die dus in de sectorstudie beschouwd moeten worden, is volgende aanpak gebruikt:
uitgangspunt is de indeling volgens NACE-code.
hoofdkenmerk van de NACE-code-indeling is het product of dienst dat wordt
aangeboden.
Indien dit product voor een groot deel uit metaal bestaat, wordt in eerste instantie
verondersteld dat deze sector of subsector deel uitmaakt van het voorwerp van de
sectorstudie.
Vervolgens worden opnieuw uitgesloten van de studie:
Bedrijven die in een andere sectorstudie meegenomen worden, op
voorwaarde dat de VOS-emissies t.g.v. van reinigen van metalen
oppervlakken in die andere sectorstudie worden bekeken ofwel
verwaarloosbaar zijn. Dit is het geval voor de ferro en non-ferro sectoren
en voor de automobielassemblage sector 7 ;
sectoren waarvan mag aangenomen worden dat er geen reiniging van
metalen oppervlakken gebeurt als onderdeel van het productieproces (b.v.
inbouw van metalen onderdelen bij assemblage).
7 Dit werd in samenspraak met AMINABEL overeengekomen. De argumentatie voor de ferro en non-ferro
sectoren werd opgenomen in bijlage. De reinigings- en ontvettingsactiviteiten van de toeleveranciers van de
autoassemblagebedrijven behoren wel tot het voorwerp van deze studie.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 103

Eindrapport
Het al dan niet gebruik maken van solventen bij het reinigingsproces is dus geen criterium bij
de sectorafbakening. Ten eerste is het vanuit algemene informatiebronnen niet altijd geweten
of een bedrijf al dan niet gebruik maakt van solventen. Ten tweede zouden we bedrijven die
bijvoorbeeld recent omschakelden van reiniging op solventbasis naar reiniging op waterbasis op
voorhand uitsluiten, terwijl deze omschakeling juist één van de belangrijke tendensen is in de
reiniging van metalen in de afgelopen jaren. Bovendien kan het onderzoek naar de technische
en financiële aspecten van VOS-reducerende maatregelen juist nuttige informatie betrekken van
deze bedrijven.
De invalshoek van het ‘geproduceerde product’ volgt uit de doelstelling van de sectorstudie om
het reinigen van metalen oppervlakken van producten te onderzoeken en niet het reinigen van
metalen oppervlakken bij onderhoud van machines of andere productiemiddelen.
4.2. Sectorafbakening
De sectoren en subsectoren uit de NACE-indeling die producten vervaardigen die voor een
groot deel uit metaal bestaan (NACE-code indeling tot 3 niveaus), zijn opgesomd in de
volgende tabel.
Telkens is aangeduid of ze binnen of buiten de studie vallen en welke redenering of
argumenten daarbij gebruikt werden.
Sommige bedrijven zijn verticaal geïntegreerd. Dit houdt in dat ze een bepaalde NACE-code
opgeven, doch ook productiestappen uitvoeren die duidelijk horen bij een andere NACE-code.
Dergelijke bedrijven worden op individuele basis achteraf terug meegenomen, op basis van
meer uitgebreide omschrijvingen van het activiteitenpakket in andere gegevensbanken.
Tabel 4-1: Afbakening op basis van NACE-code.
NACE OMSCHRIJVING WAAROM OPNEMEN OF WEGLATEN
27 METALLURGIE
27.1 VERVAARDIGING VAN IJZER EN STAAL EN VAN
FERRO-LEGERINGEN (EGKS)
DEEL Valt onder sectorstudie ferro; VOS-emissies t.g.v. reinigen
dienen daar niet onderzocht te worden want reiniging
gebeurt op waterbasis.
Enkele kleine bedrijven met deze NACE-code die niet
behandeld worden in de sectorstudie ferro, worden toch
meegenomen.
27.2 VERVAARDIGING VAN BUIZEN DEEL idem
27.3 EERSTE VERWERKING VAN STAAL EN PRODUCTIE
VAN NIET-EGKS-FERROLEGERINGEN
DEEL idem
27.4 PRODUCTIE VAN NON-FERRO METALEN DEEL Valt onder sectorstudie non-ferro; VOS-emissies t.g.v.
reinigen dienen daar niet onderzocht te worden want
reiniging gebeurt op waterbasis.
Enkele kleine bedrijven met deze NACE-code die niet
behandeld worden in de sectorstudie ferro, worden toch
meegenomen.
104 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

NACE OMSCHRIJVING WAAROM OPNEMEN OF WEGLATEN
Eindrapport
27.5 GIETEN VAN METALEN DEEL Enkele gieterijen worden expliciet opgenomen in de sectorstudie
non-ferro. Het aspect reinigen is bij gieterijen
beperkt tot eventuele nabewerkingen.
28 VERVAARDIGING VAN PRODUCTEN VAN METAAL
28.1 VERVAARDIGING VAN METALEN
CONSTRUCTIEWERKEN
28.2 VERVAARDIGING VAN METALEN RECIPIËNTEN
VERVAARDIGING VAN RADIATOREN EN KETELS
VOOR CENTRALE VERWARMING
28.3 VERVAARDIGING VAN STOOMKETELS IN
28.4 SMEDEN, PERSEN, STAMPEN EN PROFIELWALSEN
VAN METAAL, POEDERMETALLURGIE
28.5 OPPERVLAKTEBEHANDELING EN BEKLEDING VAN
METAAL, ALGEMENE METAALBEWERKING
28.6 VERVAARDIGING VAN SCHAREN, MESSEN,
BESTEKKEN, GEREEDSCHAP EN IJZERWAREN
28.7 VERVAARDIGING VAN OVERIGE PRODUCTEN VAN
METAAL
29 VERVAARDIGING VAN MACHINES, APPARATEN EN WERKTUIGEN
29.1 VERVAARDIGING VAN MOTOREN EN MECHANISCH
DRIJFWERK, EXCLUSIEF MOTOREN VOOR
LUCHTVAARTUIGEN, MOTORVOERTUIGEN EN -
RIJWIELEN
29.2 VERVAARDIGING VAN MACHINES VOOR ALGEMEEN
GEBRUIK
29.3 VERVAARDIGING VAN MACHINES VOOR DE
LANDBOUW EN DE BOSBOUW
29.4 VERVAARDIGING VAN GEREEDSCHAPSWERKTUIGEN IN
29.5 VERVAARDIGING VAN OVERIGE MACHINES VOOR
SPECIFIEKE DOELEINDEN
29.6 VERVAARDIGING VAN WAPENS EN MUNITIE IN
29.7 VERVAARDIGING VAN HUISHOUDAPPARATEN IN
30 VERVAARDIGING VAN KANTOORMACHINES EN
COMPUTERS
31 VERVAARDIGING VAN ELEKTRISCHE MACHINES EN APPARATEN
31.1 VERVAARDIGING VAN ELEKTROMOTOREN EN VAN
ELEKTRISCHE GENERATOREN EN
TRANSFORMATOREN
31.2 VERVAARDIGING VAN SCHAKEL- EN
VERDEELINRICHTINGEN
31.3 VERVAARDIGING VAN GEISOLEERDE KABELS EN
DRAAD
31.4 VERVAARDIGING VAN ACCUMULATOREN EN
ELEKTRISCHE BATTERIJEN
31.5 VERVAARDIGING VAN ELEKTRISCHE LAMPEN EN
VERLICHTINGSAPPARATEN
31.6 VERVAARDIGING VAN ELEKTRISCHE
BENODIGDHEDEN
32 VERVAARDIGING VAN AUDIO-, VIDEO- EN TELECOMMUNICATIEAPPARATUUR
32.1 VERVAARDIGING VAN ELEKTRONISCHE
ONDERDELEN
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 105
IN
IN
IN
IN
IN
IN
IN
IN
IN
IN
IN Wordt opgenomen, alhoewel het vermoeden bestaat dat
hier vooral zuivere assemblagebedrijven zonder
reinigensbehoefte in voorkomen.
IN
IN
IN
IN
IN
IN
IN

Eindrapport
NACE OMSCHRIJVING WAAROM OPNEMEN OF WEGLATEN
32.2 VERVAARDIGING VAN ZEND- EN
TRANSMISSIEAPPARATUUR
32.3 VERVAARDIGING VAN AUDIO- EN
VIDEOAPPARATUUR
33 VERVAARDIGING VAN MEDISCHE APPARATUUR,
VAN PRECISIE- EN OPTISCHE INSTRUMENTEN EN
VAN UURWERKEN
IN Wordt opgenomen, alhoewel het vermoeden bestaat dat
hier vooral zuivere assemblagebedrijven zonder
reinigensbehoefte in voorkomen.
IN idem
34 VERVAARDIGING EN ASSEMBLAGE VAN AUTO's, AANHANGWAGENS EN OPLEGGERS
UIT Aantal te reinigen metalen onderdelen is zeer klein door
combinatie van 1° klein aantallen geproduceerde toestellen
2° miniaturisatie en 3° gebruik van aangeleverde
onderdelen. Verwaarloosbaar t.o.v. geheel van
oppervlaktereiniging.
34.1 VERVAARDIGING EN ASSEMBLAGE VAN AUTO'S UIT Assemblage en vervaardigen van auto's wordt onderzocht
in afzonderlijke sectorstudie. VOS-emissies bij reiniging
zouden dus in die studie moeten opgenomen worden.
Reinigen van metalen gebeurt in deze sector echter quasi
uitsluitend met waterige producten.
Een aantal bedrijven met NACE-code 34.1 die niet in de
sectorstudie “automobiel” zijn opgenomen maar die toch
ook andere activiteiten dan loutere
carrosseriewerkzaamheden uitvoeren, zijn toch op
individuele basis opgenomen.
34.2 VERVAARDIGING VAN CARROSSERIEEN EN
AANHANGWAGENS
34.3 VERVAARDIGING VAN ONDERDELEN EN
ACCESSOIRES VOOR MOTORVOERTUIGEN EN
MOTOREN DAARVAN
35 VERVAARDIGING VAN OVERIGE TRANSPORTMIDDELEN
35.1 SCHEEPSBOUW EN -REPARATIE IN
35.2 VERVAARDIGING VAN ROLLEND MATERIEEL VOOR
SPOOR- EN TRAMWEGEN
35.3 VERVAARDIGING VAN LUCHT/RUIMTEVAARTUIGEN IN
35.4 VERVAARDIGING VAN (MOTOR)RIJWIELEN IN
35.5 VERVAARDIGING OVERIGE TRANSPORTMIDDELEN IN
36 VERVAARDIGING VAN MEUBELS, OVERIGE INDUSTRIE
36.1 VERVAARDIGING VAN MEUBELS UIT Gebeurt grotendeels door assemblage op basis van
aangeleverde onderdelen. Bedrijven die zelf metalen
onderdelen maken, worden individueel toegevoegd.
36.2 BEWERKING VAN EDELSTENEN EN VERVAARDIGING
VAN JUWELEN
106 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp
IN
IN
IN
UIT idem
36.3 VERVAARDIGING VAN MUZIEKINSTRUMENTEN UIT idem
36.4 VERVAARDIGING VAN SPORTARTIKELEN UIT idem
36.5 VERVAARDIGING VAN SPELLEN EN SPEELGOED UIT idem
36.6 OVERIGE INDUSTRIE UIT idem
37 RECUPERATIE VAN RECYCLEERBAAR AFVAL
37.1 RECUPERATIE VAN RECYCLEERBAAR METAALAFVAL UIT In deze subsector wordt geen reiniging van metalen
oppervlakken toegepast
50 VERKOOP EN REPARATIE VAN AUTO'S EN MOTORRIJWIELEN, KLEINHANDEL IN MOTORBRANDSTOFFEN
50.1 HANDEL IN AUTO'S UIT In principe zuivere handel - reiniging is beperkt en gebeurt
met producten op waterbasis – uitzonderingen worden op
individuele basis toegevoegd.
50.2 ONDERHOUD EN REPARATIE VAN AUTO'S UIT Uit deze sectorstudie gelaten in samenspraak met AMINAL
– voldoende gegevens beschikbaar in andere studies

NACE OMSCHRIJVING WAAROM OPNEMEN OF WEGLATEN
50.3 HANDEL IN ONDERDELEN/ ACCESSOIRES VAN
AUTO'S
Eindrapport
UIT In principe zuivere handel – uitzonderingen worden op
individuele basis toegevoegd.
50.4 HANDEL IN EN REPARATIE VAN MOTORRIJWIELEN UIT Uit deze sectorstudie gelaten in samenspraak met AMINAL
– voldoende gegevens beschikbaar in andere studies
50.5 KLEINHANDEL IN MOTORBRANDSTOFFEN UIT Een aantal bedrijven die NACE-code kleinhandel in
motorbrandstoffen opgeven, zijn tegelijkertijd garage
(50.2), maar deze laatste werden uit de sectorstudie
gelaten in samenspraak met AMINAL.
Samenvattend, op basis van de NACE-indeling wordt volgende sectorafbakening weerhouden:
NACE 27:
NACE 28: volledig
NACE 29: volledig
NACE 30: volledig
NACE 31: volledig
NACE 32: volledig
volledig met uitzondering van de individuele bedrijven die in de
sectorstudies “ferro” en “non-ferro” behandeld worden.
NACE 34: volledig, exclusief NACE 34.100
NACE 35: volledig
Met AMINAL werd overeengekomen dat de NACE-sectoren 50.200 en 50.400 (garages en
carrosserieën) buiten deze sectorstudie worden gehouden omdat voor deze sector al voldoende
andere studiegegevens bij de overheid beschikbaar zijn (cfr. verslag stuurgroep
6 november 2001).
Aangezien de NACE-indeling zeer ruw is voor de doeleinden van deze studie, maar we er
anderzijds niet buiten kunnen indien we de extrapolatie voor gans Vlaanderen willen maken,
voegen we als algemeen principe hieraan toe dat bedrijven met belangrijke reinigings- en
ontvettingsactiviteiten, die om één of andere reden buiten de hierboven gestelde
sectorafbakening volgens NACE-indeling vallen, op individuele basis zullen toegevoegd worden
voor zover zij ons bekend zijn vanuit de ons beschikbare databanken.
4.3. Bespreking van alternatieve methodes voor
sectorafbakening
Alternatieve methoden vertrekken vanuit de activiteit ontvetten zelf in plaats vanuit het
(metalen) product.
Een eerste mogelijkheid is te vertrekken vanuit de vergunningsgegevens. Rubriek 29.5.7 van
de indelingslijst bij VLAREM I moet aangevraagd worden door bedrijven die metalen of metalen
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 107

Eindrapport
voorwerpen reinigen met solventen; de verdere subrubrieken geven een summiere aanduiding
over de grootte van de ontvetter en de aard van het solvent.
De op het eerste zicht zeer directe methode is in de praktijk van weinig nut: de rubrieknummers
worden niet in een centrale databank bijgehouden, gekoppeld aan andere gegevens
die toelaten om verbanden naar bedrijfseconomische, emissie- of verbruikscijfers te leggen.
Op dezelfde manier kan vertrokken worden van de nieuwe rubriek 59.2. Deze rubriek dient
voor januari 2002 aangevraagd te worden door bedrijven met een groot solventgebruik; er is
wel een indicatie van het solventverbruik; dit solventverbruik en –emissie zal bovendien vanaf
2003 via het emissiejaarverslag beschikbaar zijn en dan nog enkel voor de grotere verbruikers
(nl. bedrijven met emissiejaarverslagplicht en met een solventverbruik 1 à 20 ton/jaar
afhankelijk van het gebruikte solvent).
De meldingen van de bedrijven voor rubriek 59.2 zijn voor 3 provincies verwerkt. Per provincie
zijn er typisch slechts een tiental meldingen van bedrijven die stellen dat rubriek 59.2 op hen
van toepassing is. Tevens wordt slechts uitzonderlijk het solventverbruik van deze bedrijven
vermeld. Deze informatiebron is dus onbruikbaar voor het inschatten van het solventverbruik
bij reinigen op het niveau van Vlaanderen. De gegevens zijn enkel ingezet voor het verfijnen
en aanvullen van het bedrijvenbestand.
Ook de bestaande emissiejaarverslagen zijn geraadpleegd. Deze betreffen enkel een beperkte
groep bedrijven. De emissiejaarverslagen dienen dan nog eens met uiterste omzichtigheid
geïnterpreteerd te worden, omdat de bedrijven alle solventemissies sommeren: het is dus zeer
moeilijk om solventemissies van andere activiteiten (bv. lakken, lijmen, drukken, …) te
onderscheiden van solventemissies tengevolge van reiniging en binnen deze laatste groep is het
zeer moeilijk om een onderscheid te maken tussen reinigen van producten enerzijds en reinigen
van productiemiddelen (bv. onderhoud) anderzijds. De bestaande emissiejaarverslagen zijn
gebruikt als aanvulling van de enquêteresultaten.
Ook een aantal beschikbare databanken (VOM-compendium, GOM-gids van toeleveringsbedrijven)
laten toe om bedrijven te selecteren op basis van het productieproces. Deze
methode laat toe om een vrij goed beeld te vormen van reinigingsactiviteiten in loonbedrijven
en toeleveringsbedrijven; deze bedrijven vermelden immers expliciet welke vormen van
reiniging aangeboden worden aan de klanten. Deze methode is veel minder geschikt om zich
een beeld te vormen van de reinigingsactiviteiten bij geïntegreerde bedrijven; voor deze
bedrijven wordt doorgaans de activiteit reinigen niet vermeld in de beschikbare databanken.
108 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

5. SOCIO-ECONOMISCHE DOORLICHTING
5.1. Inleiding
Eindrapport
In elk van de sectoren die bij de sectorafbakening vernoemd werden (zie hoofdstuk 1), kunnen
bedrijven voorkomen die metaalontvettings- of oppervlaktereinigingsbewerkingen uitvoeren.
Voor het geheel van deze sectoren wordt een bespreking gegeven van het aantal en de
omvang (in aantallen werknemers) van de bedrijven als een eerste beeld van de samenstelling
ervan.
De belangrijkste sectoren voor oppervlaktebehandeling van metalen zijn de sectoren
'vervaardiging van metaalproducten' (NACE 28) en 'vervaardiging van machines, apparaten en
werktuigen' (NACE 29). Van deze sectoren zal, naast het aantal en de omvang van de
bedrijven, ook een bespreking worden gegeven van andere socio-economische gegevens,
namelijk omzet, exportgerichtheid, investeringen, financiële ratio's en conjunctuur. Daarnaast
wordt een bespreking gegeven van actuele trends en ontwikkelingen op socio-economisch vlak.
De subsector van de loonbedrijven (NACE 28.510 'oppervlaktebehandeling en bekleding van
metaal'), zal apart worden vermeld indien dit relevant geacht wordt.
Overal werd zoveel mogelijk gekeken naar de bedrijven die in Vlaanderen gevestigd zijn. Waar
een opsplitsing naar regio niet mogelijk bleek werden de cijfers voor België genomen. Dit
laatste was enkel het geval bij de bespreking van financiële ratio's.
We moeten ons ervan bewust zijn dat de socio-economische gegevens over de verschillende
NACE-sectoren weinig of niets zeggen over het belang van de ontvettings- en
reinigingsactiviteiten in het productieproces. Enkel van de bedrijven in de NACE-sector 28.510
kunnen we veronderstellen dat het aandeel of het belang van deze bewerkingen een
substantieel deel kunnen uitmaken van de tewerkstelling en de omzet omdat er relatief meer
gespecialiseerde loonbedrijven in zullen voorkomen.
5.2. Socio-economische kerngegevens alle sectoren
Voor een bespreking van het aantal en de omvang van de bedrijven die activiteiten kunnen
uitoefenen op het vlak van metaalontvetting en oppervlaktereiniging werden de RSZ gegevens
gebruikt.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 109

Eindrapport
Uit de gedecentraliseerde 8 RSZ-statistieken voor het jaar 2000 blijkt dat alle sectoren die binnen
de sectorafbakening vallen in totaal 4.184 bedrijven tellen die samen 143.545 werknemers
tewerkstellen (zie Tabel 5-1 en Tabel 5-2). Hierbij zitten een aantal bedrijven die in een andere
sectorstudie mee zijn opgenomen maar een NACE code hebben die binnen de sectorafbakening
van deze sectorstudie valt. Het gaat om 13 bedrijven (14.172 werknemers) uit de sectorstudies
'ferro' en 'non-ferro' met NACE 27 en om 4 bedrijven (8.458 werknemers) uit de sectorstudie
'automobiel' met NACE 34.2 en 35.
Ook de statistieken van RSVZ werden opgevraagd. Deze bevatten gegevens over aantallen
zelfstandigen per sectorindeling. Deze sectorindeling verschilt van de indeling in NACE-sectoren
die gebruikt wordt door RSZ, waardoor geen vergelijkbare cijfers met RSZ-statistieken kunnen
worden geproduceerd. De sector metaal (die de NACE-codes 28 t.e.m. 35 omvat, wat niet
volledig overeenkomt met de sectorafbakening van wat tot deze studie gerekend wordt) bevat
7.304 zelfstandigen in Vlaanderen (bron: RSVZ, 2000).
8 Onder gedecentraliseerde statistieken verstaat men statistieken die niet gebaseerd zijn op de onderneming als
homogene entiteit maar op alle exploitatiezetels waarover zij beschikt. Deze gegevens zijn gebaseerd op een
jaarlijkse opvraging bij de werkgevers waarbij deze gevraagd worden het aantal werknemers in dienst op 30
juni te verdelen volgens de gemeente waar en de activiteit waarin ze tewerkgesteld zijn.
110 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Tabel 5-1: Aantal werknemers per NACE sector, onderverdeeld naar bedrijfsgrootte, jaar 2000.
aantal werknemers 1 tot 4 5 tot 9 10 tot 19 20 tot 49 50 tot 99 100 tot
199
200 tot
499
500 tot
999
Eindrapport
>= 1000 totaal
NACE 27 72 153 275 726 1.226 800 2.806 1.859 14.177 22.094
NACE 28 2.566 3.309 4.857 11.777 6.921 5.069 4.933 1.114 0 40.546
NACE 29 809 1.096 1.566 5.092 3.081 3.100 4.159 2.224 5.076 26.203
NACE 30+31+32 251 382 746 2.108 1.844 3.293 3.967 10.323 10.573 33.487
NACE 34 (excl. 34.1) 327 459 504 1.740 1.669 1.850 1.702 2.823 4.471 15.545
NACE 35 123 161 347 444 480 667 781 703 1.964 5.670
TOTAAL 4.148 5.560 8.295 21.887 15.221 14.779 18.348 19.046 36.261 143.545
Bron: RSZ, gedecentraliseerde gegevens, 2001
Tabel 5-2: Aantal bedrijven per NACE sector, onderverdeeld naar bedrijfsgrootte, jaar 2000.
aantal bedrijven 1 tot 4 5 tot 9 10 tot 19 20 tot 49 50 tot 99 100 tot
199
200 tot
499
500 tot
999
>= 1000 totaal
NACE 27 32 23 18 22 15 5 9 3 7 134
NACE 28 1.052 480 348 368 98 40 18 2 0 2.406
NACE 29 345 165 109 163 43 23 13 4 3 868
NACE 30+31+32 111 56 55 63 22 23 12 13 6 361
NACE 34, excl. 34.1 95 52 34 54 22 13 7 4 3 284
NACE 35 50 24 25 16 6 5 3 1 1 131
TOTAAL 1.685 800 589 686 206 109 62 27 20 4.184
Bron: RSZ, gedecentraliseerde gegevens, 2001
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 111

Eindrapport
Uit de verdeling van het aantal werknemers naar NACE-codes (zie Figuur 5-1) blijkt, dat bijna
de helft van de totale tewerkstelling binnen de sectorafbakening gesitueerd is in de NACEsectoren
‘metaalproducten’ (NACE 28) en ‘machinebouw’ (NACE 29). Deze sectoren zijn tevens
goed voor 78% van het totaal aantal bedrijven (zie Figuur 5-2).
Figuur 5-1: Verdeling aantal werknemers naar NACE sectoren, gegevens voor het jaar 2000.
23%
11%
Bron: RSZ, gedecentraliseerde gegevens, 2001
4%
18%
112 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp
15%
29%
NACE 27
NACE 28
NACE 29
NACE 30+31+32
NACE 34 (excl
34.1)
NACE 35
Figuur 5-2: Verdeling aantal bedrijven naar sector, gegevens voor het jaar 2000.
9%
21%
7%
Bron: RSZ, gedecentraliseerde gegevens, 2001
3%
3%
57%
NACE 27
NACE 28
NACE 29
NACE 30 + 31 + 32
NACE 34 (excl 34.1)
NACE 35

Eindrapport
In Figuur 5-3 en Figuur 5-4 worden de aantallen werknemers en het aantal bedrijven binnen de
sectorafbakening in een tijdreeks uitgetekend. Het aantal werknemers is tussen 1995 en 2000
rond de 140.000 blijven schommelen, terwijl het aantal bedrijven lichtjes is gestegen (van
3.765 in 1995 tot 4.050 in 2000).
Figuur 5-3: Verdeling aantal werknemers naar sector, jaren 1995, 1998, 1999 en 2000.
160.000
140.000
120.000
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
Bron: RSZ, gedecentraliseerde gegevens, 2001
0
1995 1998 1999 2000
NACE BEL 35
NACE BEL 34,
excl 34.1
NACE BEL
30+31+32
NACE BEL 29
NACE BEL 28
NACE BEL 27
Figuur 5-4: Verdeling aantal bedrijven naar sector, jaren 1995, 1998, 1999 en 2000.
4.500
4.000
3.500
3.000
2.500
2.000
1.500
1.000
500
Bron: RSZ, gedecentraliseerde gegevens, 2001
0
1995 1998 1999 2000
NACE BEL 35
NACE BEL 34,
excl 34.1
NACE BEL
30+31+32
NACE BEL 29
NACE BEL 28
NACE BEL 27
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 113

Eindrapport
Uit de verdeling van het aantal werknemers naar bedrijfsgrootte (zie Figuur 5-5) blijkt, dat 13%
van de werknemers binnen de sectorafbakening werkzaam is in kleine bedrijven met minder
dan 20 werknemers, 26% in middelgrote bedrijven met 20 tot 99 werknemers en 61% in grote
bedrijven met >100 werknemers.
Uit de verdeling van het aantal bedrijven naar bedrijfsgrootte op Figuur 5-6 blijkt, dat 74% van
het aantal bedrijven minder dan 20 werknemers telt, 21% van het aantal bedrijven 20 tot 99
werknemers en 5% meer dan 100 werknemers.
Figuur 5-5: Verdeling aantal werknemers naar bedrijfsgrootte 9 , jaar 2000.
>= 1000
25%
500 tot 999
13%
200 tot 499
13%
Bron: RSZ, gedecentraliseerde gegevens, 2001
1 tot 4
3%
5 tot 9
4%
10 tot 19
6%
20 tot 49
15%
50 tot 99
11%
100 tot 199
10%
1 tot 4
5 tot 9
10 tot 19
20 tot 49
50 tot 99
100 tot 199
200 tot 499
500 tot 999
>= 1000
9 Met bedrijfsgrootte wordt bedoeld, een indeling van bedrijven naar het aantal werknemers dat bij hen
werkzaam is: van 1 tot 4 werknemers, van 5 tot 9, enzovoort.
114 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Figuur 5-6: Verdeling aantal bedrijven naar bedrijfsgrootte, jaar 2000.
20 tot 49
16%
10 tot 19
14%
50 tot 99
5%
Bron: RSZ, gedecentraliseerde gegevens, 2001
>= 100
5%
5 tot 9
19%
1 tot 4
41%
1 tot 4
5 tot 9
10 tot 19
20 tot 49
50 tot 99
>= 100
5.3. Socio-economische kerngegevens sectoren
'metaalproducten' en 'machinebouw'
5.3.1. Aantal en omvang van de bedrijven
Eindrapport
Volgende gegevensbronnen geven een beeld van de omvang van de sectoren 'metaalproducten'
en 'machinebouw' in Vlaanderen:
De gedecentraliseerde statistieken van de RSZ vermelden 2.406 bedrijven in de sector
'vervaardigen van metaalproducten' (NACE 28) en 868 bedrijven in de sector 'machinebouw'
(NACE 29);
De bedrijvengids Vlaanderen (uitgever GOM Vlaanderen) bevat 1.230 bedrijven in de sector
'metaalproducten' en 497 in de sector 'machinebouw' in Vlaanderen;
Agoria metaalproducten en Agoria Mechanica en Mechatronica (de machinebouw) tellen
respectievelijk 1.283 bedrijven en 673 bedrijven in België;
De Bel First databank van Bureau van Dijk bevat 2.230 Vlaamse bedrijven in de sector
'metaalproducten (NACE 28)', waarvan 183 bedrijven in de subsector
'oppervlaktebehandeling en bekleding van metaal' (NACE 28.510), en 881 Vlaamse
bedrijven in de sector 'machinebouw';
Het NIS vermeldt, op basis van de BTW-aangiften, 4.572 bedrijven in de sector
'metaalproducten' en 1.292 in de sector 'machinebouw'. Hierin zijn ook de zelfstandigen
opgenomen.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 115

Eindrapport
Een samenvatting van de verschillende gegevensbronnen wordt gegeven in Tabel 5-3. Deze
tabel kan als leidraad dienen indien verder in dit document verwezen wordt naar een van deze
bronnen.
Tabel 5-3: Aantal bedrijven in de sectoren 'metaalproducten' en 'machinebouw', diverse
bronnen.
Bron Aantal bedrijven in
sector
metaalproducten
Aantal bedrijven in
sector machinebouw
Schaal
RSZ 2.406 868 regio Vlaanderen
GOM Vlaanderen 1.230 497 regio Vlaanderen
Agoria 1.283 673 België
Bureau van Dijk 2.230 881 regio Vlaanderen
NIS 4.572 1.292 regio Vlaanderen
Omdat de databank van de RSZ de meest gedetailleerde informatie geeft over de verdeling van
het aantal bedrijven en het aantal werknemers naar bedrijfsgrootte wordt deze voor de verdere
analyse gebruikt.
In Tabel 5-1 en Tabel 5-2 kan afgelezen worden hoeveel werknemers en hoeveel bedrijven
werkzaam zijn in de sectoren 'vervaardigen van metaalproducten' en 'machinebouw' in
Vlaanderen. In de sector 'metaalproducten' zijn 2.406 bedrijven actief die samen 40.546
werknemers tellen. In de sector 'machinebouw' is dit respectievelijk 868 bedrijven en 26.203
werknemers.
De subsector van de 'oppervlaktebehandeling en bekleding van metaal' (NACE 28.510) telt 200
bedrijven in Vlaanderen. Uit de tijdreeks op Figuur 5-7 blijkt dat er tussen 1990 en 2000 zowat
30 loonbedrijven zijn bijgekomen. De verdeling naar werkgelegenheidsklasse heeft geen
noemenswaardige wijzigingen onderdaan de voorbije 10 jaar. Meer dan 90% van de bedrijven
heeft minder dan 50 werknemers, 42% van de bedrijven zijn KMO's (10 tot 99 werknemers).
116 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
Figuur 5-7: Aantal bedrijven in Vlaanderen in de sector "oppervlaktebehandeling en
bekleding van metaal (NACE 28.510) 10 ", onderverdeeld naar bedrijfsgrootte.
aantal bedrijven
250
200
150
100
50
0
Bron: RSZ, gedecentraliseerde gegevens, 2001
1990 1995 1998
jaar
1999 2000
500 tot 999
200 tot 499
100 tot 199
50 tot 99
20 tot 49
10 tot 19
5 tot 9
1 tot 4
Figuur 5-8 geeft de verdeling weer van het aantal werknemers naar bedrijfsgrootte in de sector
van de loonbedrijven. Van de zowat 4.000 werknemers in deze sector is meer dan de helft
werkzaam in bedrijven van minder dan 50 werknemers.
10 Voor de jaartallen voor 1992 is nog de oude NACE-codificering van toerpassing. De oppervlaktebehandeling
van metalen valt onder de oude NACE 313.5 "Galvaniseer-, moffel- en polijsinrichtingen".
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 117

Eindrapport
Figuur 5-8: Aantal werknemers in Vlaanderen in de sector "oppervlaktebehandeling en
bekleding van metaal (NACE 28.510) 11 ", onderverdeeld naar bedrijfsgrootte.
Aantal werknemers
4.500
4.000
3.500
3.000
2.500
2.000
1.500
1.000
500
Bron: RSZ, gedecentraliseerde gegevens, 2001
0
1990 1995 1998
Jaar
1999 2000
5.3.2. Omzet van de sector in Vlaanderen
500 tot 999
200 tot 499
100 tot 199
50 tot 99
1 tot 50
Gegevens over de omzet van de sectoren 'metaalproducten' en machinebouw' in Vlaanderen
werden opgevraagd bij het NIS. Deze gegevens zijn gebaseerd op de BTW-aangiften 12 per
maatschappelijke zetel van de ondernemingen 13 . De indeling naar bedrijfstak gebeurt volgens
de hoofdactiviteit van de onderneming.
De omzet van de sectoren 'metaalproducten' en 'machinebouw' in Vlaanderen bedroeg
respectievelijk 8,0 miljard € (325 miljard BEF) en 5,8 miljard € (233 miljard BEF) in het jaar
2000. (zie Tabel 5-4)
11 Voor de jaartallen voor 1992 is nog de oude NACE-codificering van toepassing. De oppervlaktebehandeling
van metalen valt onder de oude NACE 313.5 "Galvaniseer-, moffel- en polijsinrichtingen".
12 De BTW-nomenclatuur komt niet overeen met de NACE BEL-codificering.
13
Een bedrijf met vestigingen in meer dan 1 gewest geeft het geheel van haar activiteiten aan in het gewest
waar de maatschappelijke zetel gevestigd is.
118 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
Tabel 5-4: Omzet in de sectoren metaalproducten en machinebouw in Vlaanderen, jaar 2000.
Sector omzet (miljard €)
sector metaalproducten 8,0
sector machinebouw 5,8
Bron: NIS, BTW-statistieken, 2002
Figuur 5-9 zet de omzetcijfers voor de sectoren 'metaalproducten' en 'machinebouw' uit in een
tijdreeks. Vanaf 1995 valt er in beide sectoren een sterke stijging waar te nemen van de omzet.
Over de beschouwde periode (1990-2001) stijgt de omzet in beide sectoren samen jaarlijks
gemiddeld met 4,7%. Opvallende uitschieters zijn de jaren 1995 (omzetstijging van 14%) en
2000 (omzetstijging van 17%). In 2001 viel een lichte daling van de omzet waar te nemen.
Figuur 5-9: Omzetevolutie in de sectoren 'metaalproducten' (NACE 28) en 'machinebouw'
(NACE 29), 1990-2001.
miljoen euro
16.000
14.000
12.000
10.000
8.000
6.000
4.000
2.000
Bron: NIS, BTW-statistieken, 2002
0
5.3.3. Exportgerichtheid
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
machinebouw
metaalproducten
Het aandeel van de buitenlandse leveringen in het totaal aantal leveringen van de sector
‘metaalproducten’ bedraagt volgens Agoria 45%. 14 Gegevens van het NIS 15 (op basis van de
14
bron: Agoria, jaarverslag 2000
15
Het exportcijfer van het NIS omvat ook de met uitvoer gelijkgestelde verrichtingen, zodat dit cijfer
waarschijnlijk een overschatting inhoudt van de werkelijke export. De met uitvoer gelijkgestelde verrichtingen
van het NIS omvatten de leveringen van goederen en verleningen van diensten die vrijgesteld zijn van
belasting ongeacht de geadresseerde, de indirecte uitvoer, de leveringen met vrijstelling aan belastingplichtige
uitvoerders, de verkopen van zich in het buitenland bevindende goederen en de overdrachten in entrepot.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 119

Eindrapport
BTW-aangiften) geeft iets hoger cijfer voor de exportgraad in de sector 'vervaardiging van
producten uit metaal': 56% (=uitvoer/omzet, cijfer voor 2000).
De exportgraad in de sector 'machinebouw' bedraagt volgens Agoria 69%. (Agoria, 2000)
Gegevens van het NIS geven een exportgraad van 65%. (NIS, 2000)
Op Figuur 5-10 wordt de exportgraad in de sectoren metaalproducten en machinebouw in een
tijdreeks weergegeven. Hieruit blijkt, dat de exportgraad in de sector ‘metaalproducten’ zich in
een bandbreedte van 50 tot 55 % bevindt, terwijl de exportgraad in de sector ‘machinebouw’
60 tot 65% bedraagt. In de meest recente jaren is het aandeel export in beide sectoren lichtjes
gestegen.
Figuur 5-10: Exportgraad in de sectoren metaalproducten en machinebouw, tijdreeks 1990-
2000.
70,00%
60,00%
50,00%
40,00%
30,00%
20,00%
10,00%
0,00%
Bron: NIS, BTW-statistieken, 2002
5.3.4. Investeringen
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
metaalproducten
machinebouw
De bespreking van het niveau van de investeringen in de sectoren ‘metaalproducten’ en
‘machinebouw’ zal enerzijds gebeuren a.d.h.v. gegevens van Agoria en anderzijds op basis van
de BTW-statistieken (bron: NIS).
Agoria analyseert op basis van een jaarlijkse rondvraag het niveau en de bestemming van de
bedrijfsinvesteringen in de sectoren van technologische industrie. De evolutie van de
investeringen in de Agoria-sectoren metaalproducten en machinebouw (mechanica &
mechatronica) kan worden afgelezen in Figuur 5-11. Uit de gegevens van Agoria blijkt, dat de
investeringen in de sector metaalproducten tussen 1997 en 2001 in dalende lijn gingen: van
298 miljoen € in 1997 naar 191 miljoen € in 2001. Voor 2001 werd oorspronkelijk teug een
120 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
stijging verwacht van het investeringsniveau, maar door het verslechterende economische
klimaat blijft de trend dalend.
In 2000 waren meer dan de helft van de investeringen (52%) in de Agoria-sector
‘metaalproducten’ capaciteitsuitbreidingen. De totale investeringen werden in 2000 voor 55%
met eigen middelen gefinancierd. 16
De investeringen in de sector 'machinebouw' vertonen wel een stijgend verloop over de periode
1997-2001: van 118 miljoen € in 1997 tot 135 miljoen € in 2001. In 2001 was er wel een daling
van 5% t.o.v. het investeringsniveau van 2000.
De investeringen in 2000 waren voornamelijk vervangingsinvesteringen (54%), het aandeel
uitbreidingsinvesteringen lag op 37%. De totale investeringen in de Agoria-sector
‘machinebouw’ werden bijna uitsluitend met eigen middelen gefinancierd (97%). 17 Dit was het
gevolg van een erg sterke cashflow positie binnen de sector.
Figuur 5-11: Investeringen in de sectoren metaalproducten en machinebouw (Vlaanderen) -
evolutie over de periode 1996-2001.
investeringen (miljoen euro)
450
400
350
300
250
200
150
100
50
Bron: NIS, BTW-statistieken, 2002
0
1996 1997 1998 1999 2000 2001
jaar
machinebouw
metaalprodukten
Het NIS vermeldt voor het jaar 2000 een investeringsbedrag van 403 miljoen € (16,3 miljard
BEF) voor de sector 'metaalproducten’ (ofwel 5,0 % van de omzet) en van 156 miljoen € (6,3
miljard BEF) in de sector ‘machinebouw’ (2,7% van de omzet). Op Figuur 5-12 kan de evolutie
van de investeringen in deze sectoren worden afgelezen over de periode 1990-2001. Hierop is
16
Deze cijfers gelden voor gans België.
17
Deze cijfers gelden voor gans België.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 121

Eindrapport
een investeringscyclus te zien van circa 7 jaar. Vanaf 1997 valt hier een stijging waar te nemen
van het investeringsniveau in de sector ‘metaalproducten’ en een status-quo in de sector
machinebouw.
Dit is een opvallend verschil met de gegevens van de Agoria-sectoren (Figuur 5-11). Een
verklaring voor dit verschil ligt waarschijnlijk in de aard van de bedrijven die lid zijn van Agoria:
dit zijn voornamelijk de grotere en meer op technologie gerichte bedrijven.
Figuur 5-12: Investeringen in de sectoren metaalproducten en machinebouw (Vlaanderen),
evolutie over 1990 - 2001, in miljoen €.
miljoen euro
600
500
400
300
200
100
Bron: NIS, BTW-statistieken, 2002
0
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
machinebouw
metaalproducten
Recente cijfers van de NBB tonen in 2001 een algemene daling van het investeringsniveau in de
industriesectoren van 1% t.o.v. het jaar 2000. In de technologiesectoren van Agoria is deze
daling veel hoger: namelijk 15% (bron: Agoria, 2002). Voor 2002 voorspelt de NBB een verdere
afname van het investeringsniveau in de industriesectoren met 3,8% t.o.v. 2001. In de Agoriasectoren
wordt een verdere daling voorspeld van 0,7% (bron: Agoria).
5.3.5. Financiële analyse van de Belgische sector
Om een beeld te krijgen van de financiële situatie van de sectoren ‘metaalproducten’ en
‘machinebouw’ werd een beroep gedaan op de Bel First cd-rom van Bureau van Dijk. Deze
databank bevat de jaarrekeningen van alle bedrijven die de vennootschapsvorm hebben
122 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
aangenomen 18 . Bedrijven die geen jaarrekening hebben neergelegd zijn uiteraard ook niet
opgenomen in het Bel First bestand; zelfstandigen zijn hierin ook niet opgenomen.
Voor alle bedrijven uit een bepaalde sector berekent deze databank een totalisatie van
financiële kengetallen en ratio's. Hierbij kon geen onderscheid gemaakt worden naar regio,
zodat de ratio's gelden voor het grondgebied België. Het recentste jaar waarvoor volledige
cijfers beschikbaar waren is 1999.
In Tabel 5-5 wordt het RSZ-bestand met de gegevens van Bureau van Dijk (Bel First)
vergeleken op werknemers en omzet per grootteklasse. Bij de gegevens van Bureau van Dijk
werd bij werknemers en omzet telkens aangegeven op hoeveel bedrijven de cijfers betrekking
hebben 19 . Hieruit blijkt dat voor NACE 28 (metaalbewerking) Bureau van Dijk 32.422
werknemers opgeeft op 1.558 bedrijven en RSZ 40.546 werknemers op 2.406 bedrijven. Voor
NACE 29 (machinebouw) geeft Bureau van Dijk 22.784 werknemers op 613 bedrijven en RSZ
26.203 werknemers op 868 bedrijven. Omzetgegevens waren alleen voor Bureau van Dijk
beschikbaar. De omzet in de sector metaalbewerking bedraagt hier 4,35 miljard € op 605
bedrijven en in de sector machinebouw 5,2 miljard € op 320 bedrijven.
Voor de verdere financiële analyse werden de ratio's genomen zoals berekend door Bel First
voor alle Belgische bedrijven 20 .
18
Niet alle bedrijven zijn onderworpen aan de plicht een jaarrekening te publiceren en bij de Nationale Bank van
België neer te leggen. De bedrijven worden ingedeeld in drie groepen die elk andere verplichtingen hebben:
-de kleine bedrijven met een omzet exclusief belastingen 100 werknemers of minimum 2 van volgende
criteria overschreden: gemiddeld personeelsbestand van 50 werknemers, jaaromzet exclusief belastingen 145
miljoen BEF of balanstotaal 70 miljoen BEF) zijn verplicht een volledige jaarrekening in te dienen.
19
Bij Bureau van Dijk zijn niet van niet alle bedrijven werknemersaantallen en/of omzetgegevens bekend.
20
Het was niet mogelijk aparte ratio's te berekenen voor de Vlaamse bedrijven.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 123

Eindrapport
Tabel 5-5: Vergelijking RSZ-gegevens met Bel First van Bureau van Dijk.
aantal
bedrijven
Bureau van Dijk - Vlaanderen RSZ - Vlaanderen
aantal
werknemers
aantal
bedrijven
NACE 28
omzet
(dzd €)
aantal
bedrijven
aantal
werknemers
omzet
(dzd €)
1 tot 4 wners 578 1.209 249 136.748 1.052 2.566 n.b.
5 tot 9 wners 318 2.109 124 141.414 480 3.309 n.b.
10 tot 19 wners 268 3.744 95 295.185 348 4.857 n.b.
20 tot 49 261 8.536 96 911.229 368 11.777 n.b.
50 tot 99 78 5.470 24 923.734 98 6.921 n.b.
100 tot 199 34 4.555 8 805.227 40 5.069 n.b.
200 tot 499 19 5.603 8 1.060.990 18 4.933 n.b.
500 tot 999 2 1.196 1 80.987 2 1.114 n.b.
>= 1000 0 0 0 0 0 0 n.b.
Totaal 1.558 32.422 605 4.355.514 2.406 40.546 n.b.
NACE 29
1 tot 4 wners 250 511 88 57.745 345 809 n.b.
5 tot 9 wners 100 672 71 68.168 165 1.096 n.b.
10 tot 19 wners 69 970 22 76.874 109 1.566 n.b.
20 tot 49 112 3.544 63 500.949 163 5.092 n.b.
50 tot 99 44 3.080 39 467.715 43 3.081 n.b.
100 tot 199 21 2.828 21 917.107 23 3.100 n.b.
200 tot 499 10 3.241 10 601.998 13 4.159 n.b.
500 tot 999 3 1.767 2 239.789 4 2.224 n.b.
>= 1000 4 6.171 4 2.237.607 3 5.076 n.b.
Totaal 613 22.784 320 5.167.951 868 26.203 n.b.
Bron: Bel First, Bureau van Dijk, 2001 en RSZ, 2001
n.b. = niet bekend
Voor de Belgische sectoren 'metaalproducten’ (NACE 28), de subsector 'oppervlaktebehandeling
en bekleding van metaal’ (NACE 28.510) en de sector 'machinebouw' (NACE 29) werden ratio's
opgevraagd die een beeld geven van de financiële situatie op het vlak van liquiditeit,
solvabiliteit en rentabiliteit.
De resultaten van deze financiële analyse zijn als volgt:
De current ratio (= vlottende activa/vreemd vermogen op korte termijn) geeft een beeld
van de liquiditeit binnen de sector. Een current ratio kleiner dan 1 betekent dat de vlottende
124 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
activa onvoldoende zijn om alle schulden op korte termijn te dekken. In Tabel 5-6 worden
de current ratio's weergegeven per NACE sector voor de periode 1996-1999. De berekende
waarde van de current ratio ligt in de drie sectoren op ongeveer 1,3, wat wijst op een vrij
goede liquiditeitspositie. Er valt wel een geleidelijke daling waar te nemen over de jaren
1996-1999.
Tabel 5-6: Current ratio's per NACE sector.
vervaardigen van metaalproducten
(NACE 28)
oppervlaktebehandeling en bekleding
van metaal (NACE 28.51)
vervaardiging van machines, apparaten
en werktuigen (NACE 29)
Bron: Bel First, Bureau van Dijk, 2001
1996 1997 1998 1999
1,39 1,39 1,34 1,28
1,54 1,51 1,44 1,33
1,36 1,28 1,33 1,27
De financiële onafhankelijkheidsratio (eigen vermogen/totaal vermogen in %) geeft
een beeld van de mate waarin een onderneming afhankelijk is van externe
financieringsbronnen. Idealiter wordt een onderneming voor de helft gefinancierd met eigen
middelen en voor de helft met vreemd vermogen. Deze verhouding dient evenwel steeds
binnen de specifieke bedrijfscontext gezien te worden en kan zeker niet als een algemene
regel beschouwd worden. In Tabel 5-7 wordt de graad van financiële onafhankelijkheid
weergegeven over de periode 1996-1999. In de sector 'vervaardigen van metaalproducten'
bedraagt de graad van financiële onafhankelijkheid over de beschouwde jaren nagenoeg
constant 29%. In de sector 'vervaardigen van machines, apparaten en werktuigen' worden
de activiteiten gemiddeld met 32% eigen vermogen gefinancierd. Dit is een lichte stijging
t.o.v. 1996.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 125

Eindrapport
Tabel 5-7: Graad van financiële onafhankelijkheid (%) per NACE sector.
vervaardigen van metaalproducten (NACE
28)
oppervlaktebehandeling en bekleding van
metaal (NACE 28.51)
vervaardiging van machines, apparaten en
werktuigen (NACE 29)
Bron: Bel First, Bureau van Dijk, 2001
1996 1997 1998 1999
29,27 29,42 29,18 28,68
31,57 30,81 31,19 33,12
29,85 26,09 30,42 31,62
De rentabiliteitsratio's geven een beeld van de winstgevendheid van een sector. De
rentabiliteit kan op verschillende manieren benaderd worden, afhankelijk van de ratio's die
gehanteerd worden. In Tabel 5-8 werden volgende ratio's berekend:
De netto rentabiliteit van het totaal der activa voor belastingen (1): (Netto resultaten na
niet kaskosten, voor financiële kosten en voor belastingen)/(Totaal der activa);
De netto rentabiliteit van het eigen vermogen (2): (courant resultaat voor
belastingen)/(eigen vermogen);
De netto rentabiliteit van de bedrijfsopbrengsten (3): (courant resultaat voor
belastingen)/( bedrijfsopbrengsten);
Tabel 5-8: Rentabiliteit (%) per NACE sector.
vervaardigen van metaalproducten
(NACE 28)
oppervlaktebehandeling en
bekleding van metaal (NACE
28.51)
vervaardiging van machines,
apparaten en werktuigen (NACE
29)
Bron: Bel First, Bureau van Dijk, 2001
1996 1997 1998 1999
(1) (2) (3) (1) (2) (3) (1) (2) (3) (1) (2) (3)
4,8 12,4 4,3 5,2 14,7 4,9 5,1 14,6 4,9 5,2 15,1 5,4
4,9 7,5 3,2 4,4 8,1 2,9 5,3 12,6 4,7 5,4 11,1 4,6
6,0 19,0 4,3 6,1 21,8 4,6 7,1 21,0 5,9 5,5 15,3 4,9
In de jaren ’96 en ’97 waren de verschillen in rentabiliteit tussen de hier beschouwde sector
meer uitgesproken dan in de jaren ’98 en ’99. De rentabiliteit op het eigen vermogen (ratio 2) is
opvallend lager in de subsector ‘oppervlaktebehandeling’ dan in de hoofdsector
‘metaalproducten’; de gemiddelde rentabiliteit in de sector ‘machinebouw’ was tussen ’96 en ’98
veel hoger dan in de andere twee (sub)sectoren. In de sector ‘metaalproducten’ steeg tussen
1996 en 1999 de rentabiliteit op het eigen vermogen lichtjes. In de subsector
126 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
‘oppervlaktebehandeling’ ging de rentabiliteit vanaf 1998 naar een fors hoger niveau. In de
sector ‘machinebouw’ daarentegen zakte de hoge rendabiliteit in 1999 gevoelig.
5.3.6. Conjunctuur
De Nationale Bank van België publiceert, op basis van een maandelijks conjunctuuronderzoek
bij de verwerkende industrie, de bouwnijverheid, de handel en de diensten, de zogenaamde
synthetische curves. Dit zijn indexen die samengesteld worden op basis van een aantal
seizoengezuiverde componenten, namelijk: verloop van de productie, beoordeling van de
voorraden afgewerkte producten, verloop van de bestellingen op de binnenlandse markt,
verloop van de bestellingen op de buitenlandse markt, beoordeling van de totale bestellingen,
beoordeling van de bestellingen op de buitenlandse markt, vooruitzichten inzake
werkgelegenheid en vooruitzichten inzake de vraag. Het maandelijks conjunctuuronderzoek
bestaat uit een aantal kwalitatieve vragen betreffende deze componenten die bij de
respectievelijke bedrijfstakken worden georganiseerd.
Het verloop van de seizoengezuiverde synthetische curve kan worden afgelezen op Figuur 5-13
voor de sector metaalproducten en op Figuur 5-14 voor de sector mechanica &
mechatronica.(machinebouw). De conjunctuurbarometer van de NBB kende in beide sectoren
een piek in 2000. Vanaf 2001 is de trend dalend. Dit gegeven werd reeds eerder bevestigd door
de afname in het investeringsniveau in 2001 en de verdere voorspelde daling in 2002.
Figuur 5-13: Conjunctuurbarometer voor de sector metaalproducten.
bron: NBB
40
20
0
-20
-40
-60
Conjunctuurbarometer
seizoensgezuiverde en afgevlakte
reeks
seizoensgezuiverde brutoreeks
97 98 99 00 01 02
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 127

Eindrapport
Figuur 5-14: Conjunctuurbarometer voor de sector mechanica & mechantronica.
bron: NBB
40
20
0
-20
-40
Conjunctuurbarometer
seizoensgezuiverde en afgevlakte reeks
seizoensgezuiverde brutoreeks
97 98 99 00 01
5.4. Beschrijving van trends en evoluties in de sector 21
De sector metaalproducten werd in de jaren 90 gekenmerkt door reorganisaties en
herstructureringen van de productievestigingen. Deze werden doorgevoerd met het oog op
kostenbesparingen.
Een huidige trend is dat ondernemingen in de sectoren metaalproducten en machinebouw meer
en meer gaan investeren in onderzoek en ontwikkeling om nieuwe technologieën te
ontwikkelen. De bedrijven gaan zich specialiseren in bepaalde producten/diensten en gaan zich
toeleggen op dienstverlening met een grotere toegevoegde waarde creatie. Deze trend brengt
met zich mee dat ondernemingen uit deze sectoren hun niet-kernactiviteiten afstoten en dat
productievestigingen worden omgebouwd tot 'competentiecentra' met gespecialiseerde kennis
op een bepaald domein. Deze evolutie blijkt onder meer uit de toename van het aantal
loonbedrijven de voorbije 10 jaar (zie Figuur 5-7).
Om zich te specialiseren in bepaalde technologieën worden samenwerkingsverbanden
aangegaan tussen bedrijven, worden gespecialiseerde opleidingen aangeboden aan
werknemers, enzovoort. Een goed voorbeeld van deze trend is de NV Bekaert die constant op
zoek gaat naar nieuwe producten en nieuwe toepassingen ontwikkelt. In 2001 sloot Bekaert
een joint venture met een Japans bedrijf (Tokyo Rope) voor de ontwikkeling en productie van
21
Deze paragraaf is gebaseerd op uittreksels uit het jaarverslag 2000 van Agoria en uit het enquêteverslag van
Agoria Vlaanderen, 2001.
128 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
producten op basis van dunne metaalvezels. Een ander voorbeeld is de sector machinebouw
waar elektronica ICT en mechanica geïntegreerd worden tot nieuwe toepassingen. Picanol, de
fabrikant van weefmachines, besteedt jaarlijks 6% van zijn omzet aan onderzoek en
ontwikkeling.
Naast de investeringen in nieuwe technologieën hebben veel investeringen in de sectoren
metaalproducten en machinebouw als achterliggende reden het voldoen aan veranderende
wetgeving. De omzetting van Europese richtlijnen in VLAREM, Vlarea, het Protocol van Montreal,
e.a. nopen tot het uitvoeren van investeringen in schonere technologieën en productiewijzen.
Een andere trend is de toenemende internationalisering. Deze evolutie leidt tot een scherpere
concurrentie op Europese schaal. Enerzijds ontstaan multinationale groepen die minstens op
Europese schaal opereren, anderzijds specialiseren spelers zich in een bepaalde niche. In elk
geval bevindt het beslissingscentrum voor vele bedrijven zich in het buitenland, waardoor
Belgische vestigingen zich op een of andere manier binnen hun groep moeten gaan profileren.
Het gebruik van internet en e-business toepassingen is ook in de sectoren metaalproducten en
machinebouw doorgedrongen. Een toepassing is bijvoorbeeld het on-line doorgeven van
bestellingen aan leveranciers in de sector plaatbewerking.
Recente gegevens van Agoria en de NBB wijzen op een terugval van het investeringsniveau in
2001. Vooral in de Agoria-sectoren is deze daling uitgesproken (een daling van 15% t.o.v. het
investeringsniveau van 2000). De voorspellingen voor 2002 wijzen op een verdere afname van
het investeringsniveau t.o.v. 2001.
Uit het enquêteverslag 2001 van Agoria Vlaanderen is gebleken, dat 7 op 10 van de
ondervraagde ondernemingen oplosmiddelen gebruiken, in hoofdzaak voor oppervlaktereiniging
van metalen en andere oppervlakken en voor het aanbrengen van bedekkingsmiddelen. De
totale VOS-emissie van de bedrijven die deelnamen aan het Agoria-onderzoek bedroeg 7.700
ton, waarvan 16% geëmitteerd werd door bedrijven uit de sector 'metaal- en
kunststofproducten'. Verder bleek dat tweederde van de ondernemingen die organische
oplosmiddelen gebruiken, in het verleden reeds maatregelen namen om hun emissies te
beperken. Voor het grootste deel (67%) gaat het om end-of-pipe technieken (actief koolfilter,
naverbranding, e.a.), 27% van de maatregelen zijn ingrepen in het productieproces (o.m.
overschakelen naar waterige reinigers), 19% good-housekeepingmaatregelen (o.m. preventief
onderhoud van machines) en 13% omschakeling naar andere producten.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 129

6. SECTORINDELING
6.1. Doel van de indeling
Eindrapport
De indeling moet toelaten om resultaten die bekomen worden voor een deel van de bedrijven
in deze sectorstudie op een verantwoorde manier te extrapoleren naar het geheel van de
bedrijven (zie hoofdstuk methodiek). De NACE-indeling is in eerste instantie een
productindeling en dus weinig geschikt voor het doel, zijnde het onderzoek van een activiteit
(reinigen en ontvetten van metalen oppervlakken). Daarom zijn we verplicht (om als
tussenschakel) zelf een geschiktere indeling te construeren.
Deze indeling kan nadien worden toegepast op een ruime databank van bedrijven die we met
dit doel hebben opgebouwd. Dezelfde databank werd tevens gebruikt voor het uitvoeren van
een algemene enquête (zie paragraaf 7.1).
6.2. Sectorindeling
6.2.1. Relevante parameters bij de sectorindeling
6.2.1.1. Gevolgde methodiek bij keuze van parameters.
Bij de keuze van de methodiek moet met twee min of meer tegenstrijdige eisen rekening
gehouden worden.
Enerzijds moeten de gekozen parameters zo goed mogelijk aansluiten bij parameters die in de
praktijk bepalend zijn voor het solventverbruik en/of voor de keuze van alternatieven of
emissiebeperkende maatregelen; dit zijn voornamelijk product- en procesgebonden parameters.
Anderzijds moeten de gekozen parameters toch op een eenduidige manier bepaald kunnen
worden voor een zeer grote groep bedrijven, zoniet zijn ze een ongeschikte basis voor
extrapolatie (zie ook methodiek in paragraaf 2.4). Het gaat dus om parameters die publiek
toegankelijk moeten zijn.
De gevolgde methodiek bestaat erin om uitgaande van een brede groep proces- en
productgebonden parameters deze in verschillende stappen te vernauwen tot de uiteindelijk
weerhouden set.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 131

Eindrapport
6.2.1.2. Bronnen
Bij de selectie van relevante parameters voor een sectorindeling werden diverse bronnen
gebruikt:
selectiecriteria van SAGE-databank (http: //clean.rti.org/)
De vragenlijst die in de SAGE-databank gebruikt wordt, duidt de relevante parameters aan
die nodig zijn om te kunnen bepalen welke reinigings- en ontvettingstechnieken en welke
alternatieven voor solventen in een concrete situatie toegepast kunnen worden:
- grootte van de stukken? (lengte / breedte / volume / gewicht)
- aard van het metaal?
- complexiteit van het stuk? (een stuk / onderdeel; verborgen delen; …)
- wat moet verwijderd worden? (lak, coating, roest, smeermiddelen,…)
- zuiverheid na ontvetting
- droogheid na ontvetting
- volgende productiestap
- bestand zijn tegen warmte? Stralen? Hoge druk? Water?
De aard (vorm, grootte, complexiteit) van de te reinigen of te ontvetten producten is een
belangrijke parameter. Onderstaande tabel geeft een overzicht:
Tabel 6-1: Aard van het product en gevolgen voor reinigings- en ontvettingstechnieken.
Aard van het product Gevolgen
1. continu
- één continu product (draad, plaat, …) - hoge snelheden
- moeilijk inkapselbaar
- solvent is ook smeermiddel: Grens?
- -/+ vergelijkbare producten aan ketting - in te ontvetten oppervlakte: in aantal en
stukgrootte de voornaamste toepassing
- reeds lang trend naar omzetting solventarm /
watergeddragen
- zowel preventieve als end-of-pipe-maatregelen
sterk bepaald door nabewerking (lees: door
type lak).
2. Discontinu
- grote stukken - b.v. carrossiers … Inkapselen zeer moeilijk
want stukken te zwaar
- kleine stukken - allerlei. Trend naar ontvetten in
(semi-)gesloten systemen
- gewone zuiverheid (b.v. lakken, lijmen, …)
- extreme zuiverheid
(b.v. micro-electronica)
(b.v. lucht- en ruimtevaart)
132 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Bevraging van bedrijven op Eurofinish-vakbeurs
Eindrapport
De tweejaarlijkse Eurofinish-beurs te Gent op 17-18-19 oktober 2001 was zowel voor
Ecolas als onze technische partners de gelegenheid om op de hoogte te geraken van
nieuwe technieken en tendensen op de markt. Het was tevens de gelegenheid om via
contacten met de bedrijven onze ideeën i.v.m. de relevante parameters voor reinigings- en
ontvettingstechnieken te toetsen.
expert judgment
De technische partners (WTCM, CBOK) en de ervaring van de ECOLAS ingenieurs is een
eerste bron van expertise. Verder zijn er ook contacten met de bedrijven uit diverse
sectoren.
6.2.1.3. Keuze van parameters
Parameters die bepalend zijn bij de keuze van de reinigingstechniek en toch algemeen
toegankelijk zijn en dus gebruikt kunnen worden bij de sectorindeling, zijn:
Grootte en complexiteit van het te reinigen product.
Grote producten, zeker wanneer ze niet of eerder weinig complex zijn, worden
continu behandeld (b.v. ketting). De reinigingsbehoefte wordt gekenmerkt door de
noodzaak tot automatisatie en door de noodzaak tot open systemen.
Kleinere producten en complexe unieke stukken worden batch per batch behandeld
(manden e.d. die van de ene bewerking naar de andere gebracht worden).
Zeer grote systemen vragen een reinigingsmethode die omheen het stuk beweegt;
het stuk zelf blijft vast opgesteld staan.
Nabewerking: de meest bepalende parameter.
Voor sommige soorten nabewerking worden nooit solventen toegepast; voornamelijk
bij nabewerkingen die volledig in waterig milieu gebeuren zoals aanbrengen van
conversiedeklagen of thermisch verzinken gebeurt ook de reiniging in waterig milieu.
Bij andere nabewerkingen is een andere vorm van reiniging nodig, waarbij ofwel
solventen nog zeer frequent worden toegepast, ofwel solventen en alternatieve
methodes naast elkaar bestaan.
De lijst van nabewerkingen is op enkele vereenvoudigingen na gelijk aan deze van de
enquête.
Voorbewerking: bepaalt welke soorten verontreiniging verwijderd moeten worden.
De bulk van de te verwijderen verontreiniging bestaat uit machineoliën en -emulsies,
doch een aantal specifieke vormen (b.v. ontlakken, polijsten / ontbramen) worden
eveneens onderscheiden.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 133

Eindrapport
Samenvattend:
grootte: 3 categorieën: zie Tabel 6-2
nabewerking: gebaseerd op de enquête: zie Tabel 6-3
voorbewerking: gebaseerd op de enquête: zie Tabel 6-3
Tabel 6-2: Indeling in grootte categorieën.
Grootte-indeling Beschrijving
Zeer grote stukken Constructie voor bouw (skeletbouw, brugdelen, metalen trappen, pylonen,…)
Rolbruggen
Containers, vaten,
Opslagtanks, silo's, …
Grote procesapparatuur
Buizen van grote afmetingen
Bewapening voor beton
Opleggers
Scheepsbouw; scheepsherstelling
Standaard Wat niet onder beide andere categorieën valt. Voorbeelden :
Draad- en plaatproducten
Veel toepassingen in toelevering automobiel (bumpers, wielen, dashboards,)
Trein, tram, bus, landbouwwerktuigen, …
Metaalschrijnwerk (veranda's, deuren, ramen, poorten, …)
Metalen meubels, winkelinrichting, …
Lichtarmaturen
Doorsnee metaalconstructiebedrijven
Piping
Grote reeksen identieke stukken
Klein / fijn of zeer hoge Medische toepassingen
kwaliteitseisen Toelevering lucht- en ruimtevaart
Toelevering robotica, mechatronica, elektronica, …
Machineonderdelen, zoals o.a. matrijzen, kleppen,
Prototyping
Maatwerkbedrijven die zich specifiek op dit segment richten
Juwelen en kunst
Aan slijtage onderworpen onderdelen van motoren en machines
In het bedrijvenbestand werden volgende activiteiten gecodeerd:
134 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Tabel 6-3: Activiteiten waarbij ontvetten en reinigen van metalen van toepassing zijn.
Activiteitencodering Bedrijvenbestand
Galvano (elektrolytisch of stroomloze metaalafscheiding)
Beitsen
Anodiseren van aluminium
Aanbrengen van conversielagen
Thermisch verzinken
Thermische oppervlaktebehandeling
Gedrukte schakeling (Gedrukte schakelingen)
Mechanisch reinigen
Thermisch spuiten of thermisch spuiten
Lakken (Poederlakken, natlakken)
Ontlakken
Emailleren
Vacuümdepositie en aanverwante technieken
Thermische oppervlaktebehandeling
Andere thermische behandeling
Assembleren – monteren - lijmen – verpakken
Lassen en solderen
Uitvoeren van andere metaalbewerkingsactiviteiten (vnl. verspanende bewerkingen)
Loonbedrijf
Geïntegreerd bedrijf
6.2.2. Sectorindeling
6.2.2.1. Bedrijfsactiviteiten
Eindrapport
Op basis van de genoemde parameters zijn groepen activiteiten met gelijkaardige
reinigingsactiviteiten afgebakend.
Sommige activiteiten werden hierbij gegroepeerd.
Het gaat om:
anodiseren wordt bij galvano gevoegd. Beide bewerkingen zijn immers
electrolytische processen uitgevoerd in waterige milieu, waarbij een volledige
verwijdering van isolerende lagen nodig is om een goede kwaliteit te verkrijgen.
ook emailleren op metaal wordt bij galvano gevoegd. De eerste stap van emailleren
op metaal is immers doorgaans het aanbrengen van een metaallaag (b.v. Ni of Co);
het is deze stap die bepalend is voor de reiniging.
beitsen en passiveren en het aanbrengen van conversielagen worden zeer weinig als
zelfstandige bewerking uitgevoerd, maar vormen een voorbereiding van andere
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 135

Eindrapport
bewerkingen, vnl. galvano, lakken of thermisch verzinken en worden doorgaans zelfs
als een deel van deze processen beschouwd. Bijvoorbeeld: veel lakkerijen
beschouwen het aanbrengen van een conversielaag (fosfateren / chromateren) als
een stap van het lakken en niet als een afzonderlijk te vermelden stap. Beitsen,
passiveren en het aanbrengen van een conversielaag worden dan ook niet
weerhouden als afzonderlijke activiteiten.
Een beperkte groep bedrijven passen een dergelijke bewerking toch als zelfstandige
bewerking toe; deze worden dan ingedeeld bij bv. lakken, waarbij het criterium is
dat de reinigingsbehoeftes gelijklopend moeten zijn. Uit de gegevens van de
informatiedatabank blijkt dat deze aanpak gefundeerd is.
Een zelfde redenering is toegepast op de activiteit ontlakken. Uit de
bedrijvendatabank blijkt dat activiteit door weinig bedrijven op zelfstandige basis
wordt toegepast; de meeste bedrijven die ontlakken zijn zelf ook lakkerijen.
Voor de beperkte groep bedrijven die deze bewerking toch op zelfstandige basis
toepassen wordt bekeken bij welke activiteit met gelijkaardige reinigingsbehoefte ze
ingedeeld moeten worden of wordt onderzocht of de solventemissie niet dermate
laag is dat afzonderlijk onderzoek van deze groep nog relevant is.
Een deel van de ontlakactiviteit betreft het reinigen van hulpstukken bij en
onderdelen van lakapparatuur. Dit deel valt onder de sectorstudie lakken.
6.2.2.2. Indeling
Een eerste aanpak is het toewijzen van elk bedrijf aan één enkele bedrijfsactiviteit.
Dit is in de praktijk niet mogelijk: bedrijven voeren meerdere activiteiten naast elkaar uit of
vervaardigen meerdere klassen van producten.
Voor de meeste bedrijfsactiviteiten geldt dat slechts ruwweg de helft van de bedrijven en
ruwweg een kwart van de tewerkstelling kan toegewezen worden aan bedrijven die enkel deze
activiteit uitvoeren. Dit wordt geïllustreerd met een analyse die gemaakt is in een vroeg
stadium van de studie, op een moment dat reeds voor ca. 85% van het uiteindelijk aantal
bedrijven in de bedrijvendatabank een volledige informatie was verzameld. De resultaten van
deze analyse zijn opgenomen in bijlage 2. Het is dus duidelijk niet mogelijk om een één-één
relatie te leggen tussen bedrijven en bepaalde bedrijfsactiviteiten.
In plaats daarvan wordt elk bedrijf gedeeltelijk toegewezen aan elk van de uitgevoerde
bedrijfsactiviteiten toegewezen. Een bedrijf dat bijvoorbeeld polijst en lakt, wordt aan beide
activiteiten toegewezen. Indien geen nauwkeuriger informatie ter beschikking is, wordt een
50/50 verdeling aangenomen.
De gehanteerde indeling van activiteiten is als volgt:
136 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Figuur 6-1: Indeling in activiteiten.
Eindrapport
zeer groot standaard klein/fijn
1 Reinigen voor galvano 1.a 1.b 1.c
2 Reinigen voor lakken 2.a 2.b 2.c
3 Reinigen na ontbramen, polijsten, … 3.a 3.b 3.c
4 Reinigen voor thermisch spuiten 4.a 4.b 4.c
5 Reinigen voor hot dip coaten 5.a 5.b 5.c
6 Reinigen voor en na thermische bewerkingen 6.a 6.b 6.c
7 Reinigen enkel i.f.v. eigen constructieactiviteiten 7.a 7.b 7.c
8 Aparte sector gedrukte schakelingen ------------ ------------ 8
9 Geen van genoemde = enkel montage 9.a 9.b 9.c
10 Aparte sector Vacuüm ------------ ------------ 10
Het aantal bedrijfsactiviteiten is beperkter dan de 26 hier aangegeven, omdat een aantal
combinaties in de praktijk niet voorkomen.
In volgende paragrafen volgt een korte beschrijving van elk van deze activiteiten.
Galvano
Onder deze aanduiding worden in deze studie alle bewerkingen bedoeld waarbij een metaallaag
op een stuk wordt aangebracht door neerslag vanuit een waterige oplossing van de
corresponderende metaalionen. De drijvende kracht die ervoor zorgt dat de metaalionen
omgevormd worden tot een afgezette metaallaag kan zowel elektrochemisch zijn als chemisch.
In het eerste geval is een elektrische gelijkstroom die vloeit tussen een in de vloeistof
aangebrachte elektrode enerzijds en het stuk anderzijds de drijvende kracht. In het tweede
geval is er sprake van een uitwisselingsreactie waarbij één metaal wordt afgezet en parallel een
ander in oplossing gaat).
Zowat alle metalen kunnen elektrochemisch worden afgezet.
Voorbeelden van chemisch afgezette deklagen zijn Cu en Ni.
Opdat de afzetreactie over het volledige oppervlak van het stuk zou verlopen en dat de
afgezette deklaag goed zou hechten, is een grondige reiniging nodig. Op spots waar b.v.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 137

Eindrapport
oxides of metaalbewerkingsvloeistoffen onvolledig verwijderd zijn, is er een lokale elektrische
isolatie, met slechte hechting als gevolg.
Een volledig galvanoproces omvat volgende stappen:
- één of meer reinigingsbewerkingen, waarvan zeker de laatste waterig is
- eventueel een activatiestap
- afzetten van de metaaldeklaag
- drogen
- na elke tussenstap: spoelen
Een aantal sterk vergelijkbare processen zijn in deze studie eveneens onder Galvano
ondergebracht. Het gaat om:
- anodiseren van aluminium. In dit geval wordt geen metaallaag afgezet maar wordt door
electrolyse een goed hechtende, sluitende, kristallijnen aluminiumoxidelaag afgezet
- electroformeren en electropolijsten. Bij deze bewerkingen wordt geen uniforme maar een
zeer lokale afzetting of oplossing van metalen bewerkstelligd door elektrolyse
- emailleren op metaal, aangezien de eerste stap van dit proces een galvano-bewerking is
Voor de volledigheid wordt vermeld dat elektrolytisch ontvetten of elektrolytisch beitsen in deze
studie als reinigingstechnieken aanzien worden en niet als een galvano-bewerking.
Lakken
Hiermee worden alle mogelijke technieken bedoeld om een lak, verf, vernis, … aan te brengen
op een stuk. Er bestaat een breed gamma van aanbrengtechnieken (b.v. poederlakken,
pneumatisch spuiten, airless spuiten, kwast en rol, dompelen, opgieten, …) en van laktypes
(b.v. poederlak, solventlak, watergedragen lak, 2-componentenlak, UV-hardende lak, …).
In veel gevallen worden reiniging, aanbrengen van een voorbereidende laag en aanbrengen
van de laklaag in een productiestap uitgevoerd. De voorbereidende laag is zeer dikwijls een
conversielaag, m.a.w. een goed hechtende laag van een bepaald kristallijn metaalzout (b.v.
zink/ijzerfosfaat of ijzerfosfaat in het geval van fosfateren). Om die reden worden bedrijven die
enkel deze conversielaag aanbrengen, in het kader van deze studie eveneens gegroepeerd
onder lakken.
Sterk verwante technieken, zoals b.v. het aanbrengen van een kunststofdeklaag vanuit een
fluidized bed of het aanbrengen van een kunststofdeklaag d.m.v. een solvent/kunststofmengsel
worden in deze studie eveneens ingedeeld bij lakken.
138 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Polijsten, ontbramen, glanzen
Eindrapport
Onder deze noemer vallen een reeks min of meer in elkaar overlopende processen die tot doel
hebben om met mechanische middelen een zo glad mogelijk oppervlak te bekomen. Bij
polijsten en glanzen is het doel vooral het bekomen van een glad en blinkend oppervlak op het
behandelde deel van het stuk. Bij ontbramen is het doel in de eerste plaats om alle randen
mooi af te werken en sporen van de snij- of verspanende bewerkingen zoals o.a. metaalbramen
volledig te verwijderen.
In alle gevallen gebeurt dit door het oppervlak van het stuk intens mechanisch te behandelen in
aanwezigheid van een mengsel van water, detergenten, anti-corrosie-additieven en poeders
van een hard materiaal.
De reinigingsbehoeften vóór deze bewerking zijn relatief beperkt; het verwijderen van de
polijst-, glans- of ontbraamvloeistof nadien is bepalend voor de reinigingsbehoefte van deze
activiteit.
Zuiver mechanische droge bewerkingen, die enkel gebruik maken van technieken zoals
borstelen, schuren, slijpen, stralen, vonken, … worden niet onder deze noemer ingedeeld.
Thermisch spuiten
Onder deze noemer vallen alle bewerkingen waarmee een deklaag aangebracht wordt door
poeders of in situ gegenereerde metaaldeeltjes geheel of gedeeltelijk te smelten en deze
deeltjes met hoge snelheid tegen het te bedekken stuk te projecteren. Het stuk zelf wordt niet
opgewarmd.
Afhankelijk van de gebruikte smelt en spuit technieken maakt men verdere onderverdelingen
(b.v. vlam poederspuiten, autogeen spuiten, elektrisch draadspuiten, plasmaspuiten, enz.)
Thermisch spuiten biedt een aantal mogelijkheden die galvano- en hot-dip-bedekken niet
hebben, b.v. het aanbrengen van niet-metaaldeklagen zoals oxidelagen en keramische lagen,
het aanbrengen van metaallagen op stukken die omwille van grootte, complexiteit of andere
technische redenen niet met hot dip- of galvano-bewerkingen kunnen bedekt worden, het
gelokaliseerd aanbrengen, het aanbrengen van metaallagen op niet-geleidende stukken zoals
kunststof of glas, het aanbrengen van een deklaag met afwijkende uitzettingscoëfficiënt t.o.v.
het substraatmateriaal enzovoort.
Om historische redenen wordt deze groep bewerkingen dikwijls aangeduid met thermisch
spuiten. Omdat thans naast metaal ook een breed gamma aan andere stoffen aangebracht
worden is deze term echter misleidend.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 139

Eindrapport
Hot dip bedekken
Onder deze noemer valt het aanbrengen van een metaaldeklaag door onderdompeling van een
stuk in een metaalsmelt. Verruit het grootste deel van het hot dip bedekken betreft het
aanbrengen van een zinklaag (thermisch verzinken), doch ook andere metalen of legeringen
kunnen aangebracht worden.
Een hot dip bedekkingsproces bestaat normaal uit volgende stappen:
- reinigen en beitsen; dit gebeurt zo goed als altijd in waterig milieu; deze stap wordt
gevolgd door spoelen
- aanbrengen van een fluxlaag; flux is een zoutmengsel, aangepast aan de aan te brengen
metaallaag; in geval van thermisch verzinken is de flux een mengsel van zinkchloride en
ammoniumchloride
- onderdompelen in een metaalsmelt
- afkoelen
- eventueel aanbrengen van een conversielaag
Om verwarring uit te sluiten wordt in deze studie de Angelsaksische term gebruikt. De in
Vlaanderen meer gebruikelijke termen zijn galvaniseren en thermisch bedekken.
Thermisch bewerken
Onder deze noemer vallen alle bewerkingen waarin het stuk in een gecontroleerde
gasatmosfeer of in een vacuüm wordt opgewarmd en vervolgens terug afgekoeld, met een
bepaald temperatuursprogramma dat functie is van het te bereiken doel.
Onder deze noemer vallen zowel:
- thermische oppervlaktebehandeling. Hierbij wordt de oppervlaktesamenstelling van het
stuk gewijzigd door diffusie bij verhoogde temperatuur van stoffen uit de gasfase in het
stuk (b.v. nitreren, cementreren, carbonitreren, …). Het doel van een dergelijke
behandeling is doorgaans het verhogen van de oppervlaktehardheid en de slijtvastheid.
Een variante van deze techniek, die uitgaat van onderdompeling in een gesmolten zout,
wordt eveneens ingedeeld onder de noemer thermisch bewerken.
- rekristallisatie. Hierbij doorloopt het stuk een bepaald temperatuursprogramma, waardoor
de metaal- of legeringskristallen zich van vorm of structuur wijzigen. Voorbeelden zijn
spanningsvrij gloeien, thermisch harden, enzovoort.
- thermisch vervormen. Hierbij wordt het stuk eerst opgewarmd en vervolgens tot een
bepaalde vorm bewerkt. Voorbeeld : smeden. De economisch veruit meest relevante vorm
van thermisch vervormen, n.l. warmwalsen van staalplaat of -profiel, valt buiten de scope
van deze studie. Bewerkingen waarbij slechts een beperkte opwarming optreed, zoals
extrusie van aluminium of draadtrekken, zijn in deze studie bij koudvervorming ingedeeld.
140 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Reinigen i.f.v. eigen constructieactiviteiten
Eindrapport
Met constructieactiviteiten worden verspanende en vormgevende bewerkingen op metalen
stukken bedoeld. Deze bewerkingen zijn zeer divers:
- koudvervormingsbewerkingen, zoals plooien, persen, forceren, draadtrekken, extrusie,
buigen, buiseindevervormen, kableren, enzovoort
- op maat snijden of knippen met diverse technieken (schaar, laser, plasma, thermisch,
waterstraal, ponsen, enz.)
- verspanende bewerkingen (zagen, boren, frezen, draaien, schroefdraad aanbrengen,
slijpen, schuren, enz.)
- samenstellen door lassen, solderen, …
Assemblagetechnieken waarbij de oppervlaktesamenstelling niet kritisch is (b.v. assembleren
door klinken, schroefdraadverbindingen, klikken, krimptechnieken, …) worden niet onder deze
rubriek ingedeeld.
Gedrukte schakelingen
Deze activiteit is wellicht de enige in de indeling die samenvalt met een bepaalde bedrijfssector.
Door het brede gamma aan producten is het moeilijk om een éénduidige procesflow voor de
productie van gedrukte schakelingen te geven. De reinigingsbehoeften zijn echter te herleiden
tot de volgende:
- reinigen van het dragermateriaal (het inerte materiaal waarop het kleine elektrische circuit
uiteindelijk afgedrukt zal worden. Het gaat om een gewone ontvetting, met als doel een
perfecte hechting van de fotogevoelige laag op het dragermateriaal.
- Verwijderen van het niet-belichte deel van het fotogevoelig materiaal.
Op het dragermateriaal wordt een fotogevoelige laag aangebracht; deze wordt vervolgens
volgens een bepaald patroon belicht. Het belichte materiaal hardt uit – het niet belichte
niet. Het niet-belichte materiaal wordt verwijderd, zodat daarna op die plaats het eigenlijke
elektrische circuit kan worden aangebracht. Deze reinigingsstap gebeurt zo goed als
uitsluitend in een mild alkalische waterige oplossing.
- Na het aanbrengen van het elektrisch circuit (een proces dat op zijn beurt uit verschillende
stappen kan bestaan): het verwijderen van het overbodig geworden masker van belicht
foto-gevoelig materiaal
In deze groep is ook een klein aantal rapid prototyping bedrijven ondergebracht wanneer die
gelijkaardige technieken gebruiken, n.l. het laag na laag aanbrengen van een fotogevoelig
materiaal, gevolgd door belichten en chemisch verwijderen van het niet-belichte gedeelte.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 141

Eindrapport
Enkel montage
Deze groep omvat alle bedrijven die geen enkele van de andere activiteiten uitvoeren.
Vacuüm
Onder deze noemer vallen diverse coating-activiteiten die in hoogvacuüm plaatsgrijpen, zoals
opdampen, sputtering, enz.
De reinigingsbehoefte is hier dubbel:
- enerzijds het klaarmaken van het oppervlak zodat de aangebrachte deklaag goed en
uniform hecht
- anderzijds alle sporen van vluchtige materialen grondig verwijderen. Deze zouden immers
het vacuüm verstoren.
6.3. De bedrijvendatabank
De bedrijvendatabank bevat ongeveer 1.727 bedrijven. Het bestand werd samengesteld uit:
1) Een databank van ongeveer 400 bedrijven die werd opgemaakt voor de BBT-studie
‘Elektrolytisch behandelen, Chemisch behandelen en Ontvetten met oplosmiddelen van
metalen oppervlakken’ (Vito, 1998).
2) De WTCM-ledenlijst 2001: 1.150 Vlaamse bedrijven
3) De ledenlijst 2001 van de VOM: 150 Vlaamse productiebedrijven
4) De CD-rom 2001 van de Vlaamse toeleveranciers (Vlaamse GOM’s): 350 bedrijven uit de
metaalsector welke zich bezig houden met ‘thermische en mechanische behandelingen’
(bewerkingscode 7) en ‘oppervlaktebehandeling’ (bewerkingscode 8). 22
5) De CD-rom’s ‘Bedrijvengids Vlaanderen 2001’ (Vlaamse GOM’s) en ‘Business infobel 2001’
(Infobel): ter aanvulling van ontbrekende gegevens
6) VMM: emissie-inventaris en emissiejaarverslagen
7) AMINAL: meldingen in het kader van de Solventrichtlijn
De BBT-databank diende te worden geactualiseerd (adreswijzigingen, …) omdat ze van 1996-
1997 dateerde. Bij de samenvoeging van de verschillende bestanden werden direct een aantal
dubbels eruit gehaald.
22 De volledige sector ‘Metaal’ binnen deze CD-rom omvat 654 bedrijven die de volgende bewerkingsactiviteiten
uitvoeren: sinteren, gieten, spaanloos omvormen, snijden en knippen, verspanend bewerken, assembleren,
thermische en mechanische behandelingen en oppervlaktebehandeling.
142 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
Voor elk van deze bedrijven werd, naast adresgegevens en gegevens over personeel, omzet en
NACE-indeling, een codering van de activiteiten (zie Tabel 6-3) ingevoerd. Hierbij werden
volgende bronnen gebruikt:
1) De gedetailleerd ingevulde enquêteformulieren
2) De CD-rom 2001 van de Vlaamse toeleveranciers (Vlaamse GOM’s). Deze bevat voor elk
opgenomen bedrijf immers een gedetailleerd overzicht van de activiteiten die het bedrijf
kan uitvoeren;
3) Het compendium van de VOM.
4) Het Agoria-compendium
5) Procesbeschrijvingen die opgenomen zijn in emissiejaarverslagen
6) Web-sites van bedrijven
7) de CD-rom ‘Bedrijvengids Vlaanderen 2001’ van de GOM’s
8) de CD-rom ‘Infobel Business 2001’
Deze gegevens werden gebruikt om de bedrijven in te delen en anderzijds om te controleren of
ze wel degelijk binnen de scope van de studie vallen. Voor een klein deel zijn onvoldoende
gegevens beschikbaar.
Aan een groot deel van de bedrijven uit dit bestand werd de enquête opgestuurd. In een later
stadium is het bestand nog uitgebreid met de bedrijven uit de CD-ROM van toeleveranciers die
ook andere metaalbewerkingsactiviteiten uitvoeren dan oppervlaktebehandeling. Op die manier
werd de basis voor extrapolatie nog verder verbreed. Ook voor deze bedrijven werden de
genoemde gegevens in het bedrijvenbestand opgenomen.
6.4. De sectorindeling toegepast op de databank
6.4.1. Overzicht
De databank bevat 1.727 records, waarvan 98 buiten de studieafbakening en 151 dubbels.
De bedrijven buiten scope zijn bedrijven met volgende activiteiten:
distributie en verkoop van producten en apparatuur voor ontvetting of
oppervlaktebehandeling
in andere sectorstudie behandelde bedrijven, b.v. ferro, non-ferro en automobiel
carrosseriewerkzaamheden
zuiver dienstverlenende bedrijven, zoals engineeringsfirma’s of certificeringbedrijven
recuperatie van metalen
bedrijven die niet meer bestaan of die naar een locatie buiten Vlaanderen verhuisd
zijn
enkele bedrijven met een NACE-code die buiten de scope valt, en die geen enkele
reinigingsbehoefte hebben.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 143

Eindrapport
De dubbels vallen uiteen in twee categorieën:
bedrijven die tengevolge van naams- of adresverandering tweemaal opgenomen
waren
bedrijven met meerdere vestigingen, waarvoor enkel op geaggregeerd niveau
gegevens beschikbaar zijn.
Van de overige 1.478 records werd voor 1.145 bedrijven de nodige informatie gevonden; van
de 333 overige werd onvoldoende informatie gevonden om opgenomen te kunnen worden in de
extrapolatiebasis.
6.4.2. Spreiding over de verschillende bedrijfsactiviteiten
De spreiding van de bedrijven over de verschillende activiteiten wordt gegeven in volgende
tabellen. Achtereenvolgens:
bedrijven met die bepaalde activiteit
relatief belang van die activiteit, uitgedrukt als som van fracties van bedrijven met
die activiteit
relatief belang van die activiteit, uitgedrukt als personeelsleden (arbeiders + alle
vormen van overhead) die hieraan toegewezen kunnen worden. Omdat in een
geïntegreerd bedrijf het aandeel personeelsleden in niet-productiefuncties
procentueel groter is dan in een een niet-geïntegreerd bedrijf, worden beide
afzonderlijke gerapporteerd.
144 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Tabel 6-4: Bedrijvendatabank ingedeeld volgens voorgestelde sectorindeling (aantallen
bedrijven).
Aantallen bedrijven met deze
bedrijfsactiviteit
Geïntegreerd Andere
(=loonbedrijven +
aannemers)
Eindrapport
Totaal
1.a Galvano – Zeer groot 0 1 1
1.b Galvano – Standaard 55 67 122
1.c Galvano – Fijn 33 15 48
2.a Lakken – Zeer groot 20 45 65
2.b Lakken – Standaard 145 145 290
2.c Lakken – Fijn 25 17 42
3.a Polijsten e.d. – Zeer groot 4 4 8
3.b Polijsten e.d. – Standaard 65 57 122
3.c Polijsten e.d. – Fijn 32 28 60
4.a Thermisch spuiten – Zeer groot 6 17 23
4.b Thermisch spuiten – Standaard 10 46 56
4.c Thermisch spuiten – Fijn 8 14 22
5.a Hot dip – Zeer groot 0 8 8
5.b Hot dip – Standaard 5 9 14
5.c Hot dip – Fijn 0 0 0
6.a Thermisch – Zeer groot 3 3 6
6.b Thermisch – Standaard 45 29 74
6.c Thermisch – Fijn 28 17 45
7.a Eigen constructie – Zeer groot 43 69 112
7.b Eigen constructie – Standaard 329 229 558
7.c Eigen constructie – Fijn 130 76 206
8 Gedrukte schakelingen 25 4 29
9.a Enkel montage – Zeer groot 4 5 9
9.b Enkel montage – Standaard 14 29 43
9.c Enkel montage – Fijn 22 10 32
10 Vacuüm 2 6 8
Opm.: Gebaseerd op 1.145 bedrijven; één bedrijf kan echter meerdere malen voorkomen.
Het totaal van alle activiteitensectoren samen geeft 2.003 bedrijven (één bedrijf kan echter
meerdere malen voorkomen), wat betekent dat gemiddeld genomen elk bedrijf ongeveer twee
verschillende activiteiten heeft die behoren tot de lijst van activiteiten weerhouden voor de
sectorindeling.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 145

Eindrapport
Tabel 6-5: Bedrijvendatabank ingedeeld volgens voorgestelde sectorindeling (in
bedrijfsdelen).
Relatief belang uitgedrukt met aantal
bedrijfsdelen
Geïntegreerd Andere Totaal % op totaal
1.a Galvano – Zeer groot 0,0 0,1 0,1 0,0
1.b Galvano – Standaard 20,9 46,2 67,1 5,9
1.c Galvano – Fijn 13,1 5,9 19,0 1,7
2.a Lakken – Zeer groot 7,4 22,0 29,3 2,6
2.b Lakken – Standaard 62,9 88,0 150,9 13,2
2.c Lakken – Fijn 8,1 4,5 12,7 1,1
3.a Polijsten e.d. – Zeer groot 1,0 1,2 2,2 0,2
3.b Polijsten e.d. – Standaard 23,2 25,0 48,2 4,2
3.c Polijsten e.d. – Fijn 11,0 9,7 20,7 1,8
4.a Thermisch spuiten – Zeer groot 1,7 6,7 8,4 0,7
4.b Thermisch spuiten – Standaard 3,3 23,4 26,7 2,3
4.c Thermisch spuiten – Fijn 2,7 3,6 6,2 0,5
5.a Hot dip – Zeer groot 0,0 3,8 3,8 0,3
5.b Hot dip – Standaard 1,7 4,5 6,2 0,5
5.c Hot dip – Fijn 0,0 0,0 0,0 0,0
6.a Thermisch – Zeer groot 0,6 1,3 1,9 0,2
6.b Thermisch – Standaard 15,2 11,3 26,4 2,3
6.c Thermisch – Fijn 10,1 6,1 16,1 1,4
7.a Eigen constructie – Zeer groot 30,4 52,8 83,1 7,3
7.b Eigen constructie – Standaard 202,7 177,1 379,8 33,2
7.c Eigen constructie – Fijn 78,1 58,3 136,3 11,9
8 Gedrukte schakelingen 20,3 3,0 23,3 2,0
9.a Enkel montage – Zeer groot 3,5 3,5 7,0 0,6
9.b Enkel montage – Standaard 11,5 25,5 37,0 3,2
9.c Enkel montage – Fijn 19,5 8,0 27,5 2,4
10 Vacuüm 1,5 3,7 5,2 0,5
Totaal 550 595 1.145 100
146 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Tabel 6-6: Bedrijvendatabank ingedeeld volgens voorgestelde sectorindeling (aantallen
werknemers).
Relatief belang uitgedrukt met aantal
personeelsleden
Eindrapport
Geïntegreerd Andere Totaal % op totaal
1.a Galvano – Zeer groot 0,0 354,4 354,4 0,3
1.b Galvano – Standaard 4.908,9 1.158,3 6.067,2 5,6
1.c Galvano – Fijn 2.294,9 580,9 2.875,8 2,7
2.a Lakken – Zeer groot 921,9 1.712,1 2.634,0 2,5
2.b Lakken – Standaard 12.239,7 4.888,1 17.127,7 15,9
2.c Lakken – Fijn 2.106,1 742,2 2.848,3 2,7
3.a Polijsten e.d. – Zeer groot 261,8 377,1 638,9 0,6
3.b Polijsten e.d. – Standaard 3.478,5 1.281,3 4.759,8 4,4
3.c Polijsten e.d. – Fijn 1.427,5 690,2 2.117,6 2,0
4.a Thermisch spuiten – Zeer groot 316,8 913,4 1.230,2 1,1
4.b Thermisch spuiten – Standaard 501,9 566,4 1.068,3 1,0
4.c Thermisch spuiten – Fijn 173,7 509,3 683,0 0,6
5.a Hot dip – Zeer groot 0,0 141,8 141,8 0,1
5.b Hot dip – Standaard 835,1 325,0 1.160,1 1,1
5.c Hot dip – Fijn 0,0 0,0 0,0 0,0
6.a Thermisch – Zeer groot 265,6 77,8 343,3 0,3
6.b Thermisch – Standaard 4.545,3 668,6 5.213,9 4,9
6.c Thermisch – Fijn 1.413,6 296,4 1.709,9 1,6
7.a Eigen constructie. – Zeer groot 1.713,9 2.608,6 4.322,5 4,0
7.b Eigen constructie. – Standaard 20.595,2 7.034,2 27.629,3 25,7
7.c Eigen constructie. – Fijn 9.704,6 1.456,3 11.160,9 10,4
8 Gedrukte schakelingen 5.321,3 292,0 5.613,3 5,2
9.a Enkel montage – Zeer groot 121,0 109,0 230,0 0,2
9.b Enkel montage – Standaard 1.097,0 1.413,0 2.510,0 2,3
9.c Enkel montage – Fijn 4.327,5 425,0 4.752,5 4,4
10 Vacuüm 33,5 249,7 283,2 0,3
Totaal 78.605 28.871 107.476 100
6.4.3. Bespreking.
De voornaamste conclusies zijn de volgende:
Geïntegreerde bedrijven en andere zijn ongeveer gelijk vertegenwoordigd.
2 groepen komen in de praktijk niet voor, namelijk:
- galvano op zeer grote stukken
- hot dip verzinken op fijne stukken
Deze beide activiteitengroepen moeten dan ook niet verder opgevolgd worden; het
aantal relevante bedrijfsactiviteiten komt daarmee op 24.
veel groepen zijn enkel beperkt vertegenwoordigd. Dit wil niet zeggen dat we ze in
dit stadium al kunnen uitsluiten: in deze activiteiten kan het solventverbruik toch
hoog liggen, omwille van specifieke reinigingsvereisten van deze activiteit.
De 4 belangrijkste activiteiten (gemeten naar aantallen bedrijven en naar aantallen
personeelsleden) zijn:
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 147

Eindrapport
- constructie – standaardproducten
- constructie – fijne producten
- lakken – standaardproducten
- galvano – standaardproducten
148 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

7. GEGEVENSINZAMELING
7.1. De bedrijfsenquête
7.1.1. Inhoud en opbouw van de enquête
Eindrapport
Om de respons op de enquête zo hoog mogelijk te houden, werd vertrokken van de basisidee
om een beknopte enquête op te stellen die toch voldoende detail biedt om bijvoorbeeld
emissiefactoren in te schatten. De definitieve vragenlijst bevat 10 vragen:
1) de bedrijfsstructuur
2) de bedrijfsactiviteit (algemeen)
3) de activiteiten waarbij ontvetten en reinigen van metalen van toepassing zijn
4) het gebruik van ontvettings- en reinigingsproducten
5) het type reinigingsinstallatie
6) de afvoer van (vervuilde) solventen voor definitieve verwijdering
7) de eventuele VOS-reducerende maatregelen die al werden genomen
8) de toekomstplannen i.v.m. VOS-reducerende maatregelen
9) de leverancier(s) van ontvettings- en reinigingsproducten
10) de bereidheid tot medewerking als referentiebedrijf
Een eerste versie van de vragenlijst werd begin juni 2001 aan de stuurgroepleden
toegezonden. De diverse reacties werden nadien verwerkt. De idee om de enquête nog voor de
grote verlofperiode aan de bedrijven toe te sturen werd verlaten wegens ‘te kortbij’. Bovendien
vonden we het opportuun om de enquête eerst aan een test bij een beperkte groep van
bedrijven te onderwerpen om aldus nog eventuele verbeteringen te kunnen doorvoeren
vooraleer een grote groep van bedrijven aan te schrijven. Deze test werd eind augustus (na de
verlofperiode) bij een 13-tal bedrijven uitgevoerd. Een reeks van evaluatievragen 23 m.b.t. de
enquête werd aan de testbedrijven voorgelegd. Een 10-tal bedrijven werkten mee met de
testenquête. Dit leidde tot een aantal belangrijke aanpassingen. De definitieve vragenlijst 24
werd samen met een begeleidende brief en terugzendomslag ‘port betaald door de
geadresseerde’ gepost op 25 oktober 2001.
Enkele van de belangrijkste resultaten en conclusies van de testenquête worden hieronder
geformuleerd:
- de tijd besteed aan het invullen en opzoeken van gegevens bedroeg gemiddeld
30 à 45 minuten.
23 De evaluatievragen bij de testenquête werd in bijlage 3 opgenomen.
24 De volledige enquête werd in de bijlage 4 opgenomen.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 149

Eindrapport
- de bedoeling van de enquête was voor iedereen duidelijk
- het was voor bijna alle bedrijven mogelijk om het verbruik van solventen voor ontvetten en
reinigen van producten te scheiden van het solventverbruik voor andere toepassingen zoals
verdunners, procesvloeistof, reiniging van de machines, ..
- het voorstel een voorbeeldlijst van productnamen en chemische benamingen mee op te
nemen, werd verwelkomd.
- een toelichting bij de verschillende vragen bleek nodig om verschillende interpretaties zo
veel mogelijk uit te sluiten. Dit verhoogde de ‘leestekst’ bij de vragen, maar niet het aantal
vragen.
- het solventverbruik was voor enkele bedrijven ‘gevoelige’ informatie in wat zij beschouwden
als communicatie met de overheid. Daarom werd ook de mogelijkheid gegeven een
grootteorde aan te geven.
- een 7-tal bedrijven verklaarde zich bereid om als referentiebedrijf verder mee te werken.
De enquête werd verstuurd naar 1595 bedrijven op basis van een aantal samengevoegde
bestanden zoals die in oktober 2001 beschikbaar waren. Het ‘uitkuisen’ en verder aanvullen van
het globale bedrijvenbestand gebeurde pas nadat de enquêtes werden verstuurd (op
25/10/2001), om geen verdere vertraging in de enquêtering te veroorzaken. In hoofdstuk 1
werd de opbouw, de bewerking en de rapportering met betrekking tot het globale
bedrijvenbestand uitvoerig besproken.
De bedrijven hadden 3 weken tijd om te reageren. Op 28/11/2001 werd nog een rappelbrief
verzonden naar alle bedrijven die niet op de enquête hadden gereageerd. Op basis van de
reacties op deze rappelbrief werd de enquête nogmaals toegestuurd naar bedrijven die hierom
vroegen. Om de kwaliteit van de respons te verhogen werden tenslotte in januari nog een 60tal
bedrijven telefonisch gecontacteerd met vragen om bijkomende informatie. Een laatste
aanvulling van voornamelijk grote solventverbruikers gebeurde op basis van de
emissiejaarverslagen en meldingsgegevens in het kader van de solventrichtlijn.
7.1.2. Responsgraad en kwaliteit van de antwoorden
In totaal antwoordden 249 bedrijven op de toegestuurde enquête, hetzij door schriftelijk te
antwoorden (ingevulde en teruggestuurde enquête en/of per brief), hetzij door telefonisch te
antwoorden. De respons bestond voor 81% uit een schriftelijk antwoord en in 19% uit een
telefonisch antwoord.
Deze respons werd verder aangevuld met de bedrijven die volledige en bruikbare informatie
hadden gegeven in de testenquête (4 in totaal) en met gegevens uit de emissiejaarverslagen
die bij VMM werden opgevraagd en uit de meldingsgegevens in het kader van de
solventrichtlijn. De emissiejaarverslagen werden geselecteerd uit de databank industrie van de
VMM, op basis van de meldingsgegevens voor 1998 voor de installaties en apparaten uit de
150 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
activiteit reinigen en ontvetten. De meldingsgegevens in het kader van de solventrichtlijn
werden geselecteerd op basis van rubriek 59.2 (oppervlaktereiniging). De gegevens uit de
emissiejaarverslagen en meldingsgegevens solventrichtlijn werden omgezet naar 20 ingevulde
enquêtes.
Uiteindelijk werd zo van 273 bedrijven bruikbare informatie ingewonnen omtrent hun
reinigings- en ontvettingsactiviteiten. Deze bedrijven werden opgenomen in een
Accesdatabestand dat verder het 'enquêtebestand' wordt genoemd.
De responsgraad van de enquête t.o.v. de bedrijvendatabank waarop de enquête gebaseerd is
bedraagt 19,4%. Dit is de verhouding tussen de 273 bedrijven in het enquêtebestand en de
1.406 adressen (exclusief dubbels en onbestelde/onbekende adressen en ook exclusief de
aangeschreven bedrijven die in andere sectorstudies - ferro, non-ferro, automobiel,
carrosseriebedrijven - onderzocht worden) in het bedrijvenbestand.
In Tabel 7-1 wordt een overzicht gegeven van de respons op de enquête, met een onderscheid
naar de volledigheid van het antwoord en naar een aantal typeantwoorden. Een
voorbeeldexemplaar van deze vragenlijst is in bijlage toegevoegd.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 151

Eindrapport
Tabel 7-1: Respons op de enquête.
Respons Aantal bedrijven %
Respons op enquête 249 91,2
Testbedrijven 4 1,5
Aanvullingen op basis van emissiejaarverslagen en
meldingsgegevens solventbalans
20 7,3
Aantal bedrijven in enquêtebestand 273 100,0
Respons naar volledigheid
Volledig ingevuld 154 56,4
Informatie uit emissiejaarverslagen en
meldingsgegevens solventbalans
20 7,3
Alleen eerste 4 vragen beantwoord 22 8,1
Alleen eerste 2 vragen beantwoord 77 28,2
Respons naar inhoud
Bedrijven met reinigings- en ontvettingsactiviteiten 194 71,1
Solventgebruikers 135 49,5
Niet-solventgebruikers 59 21,6
Bedrijven zonder reinigings- en ontvettingsactiviteiten 79 28,9
Bedrijven zonder activiteiten m.b.t.
oppervlaktebehandeling van metaal 25
15 5,5
Bedrijven met activiteiten m.b.t.
oppervlaktebehandeling van metaal
64 23,4
Bron: Resultaten Ecolas-enquête, 2002
De respons op de enquête kan naargelang de volledigheid van antwoord in drie groepen
ingedeeld worden:
1. Er waren 154 bedrijven (ofwel 56,4% van de totale respons) die de enquête volledig of
bijna volledig hebben ingevuld;
2. 22 bedrijven (7,3% van de respons) gaven enkel op de eerste 4 vragen antwoord (dus
t.e.m. de gebruikte reinigings- en ontvettingsmiddelen);
3. Tenslotte waren er 77 bedrijven (28,2% van de totale respons) die alleen op de eerste twee
enquêtevragen antwoord gaven. Dit waren allen bedrijven zonder reinigings- of
ontvettingsactiviteit.
Inhoudelijk kan de respons opgesplitst worden in 194 bedrijven die reinigings- en
ontvettingsactiviteiten hebben (71,1%) en 79 bedrijven 26 die geen reinigingsbehoefte hebben
(28,9%). Bij de bedrijven met ontvettingsactiviteiten waren er 135 solventgebruikers (ofwel
49,5% van de respons) en 59 bedrijven die bij het reinigen en ontvetten geen solventen
25
Het gaat om de activiteiten uit Tabel 7-3.
26
Hierbij zaten er 18 bedrijven waarvan geweten is dat ze hun reinigings- of ontvettingsactiviteiten uitbesteden
aan derden en 5 bedrijven die de uitoefening van hun activiteiten in Vlaanderen stopgezet hebben.
152 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
gebruiken (21,6%). Van de 135 solventgebruikers gaven er 128 ook hun jaarlijkse verbruik
op 27 . Bij de bedrijven zonder ontvettingsactiviteiten waren er 15 die geen activiteiten uitvoeren
m.b.t. oppervlaktebehandeling van metaal. Dit zijn m.a.w. bedrijven die eigenlijk niet het
onderwerp van deze studie uitmaken maar wel de enquête beantwoordden.
Bij de verdere bespreking van de enquêteresultaten wordt steeds onderscheid gemaakt tussen:
1. Bedrijven met reinigings- en ontvettingsactiviteiten waarvoor voldoende informatie uit de
enquête beschikbaar was (minstens eerste 4 vragen beantwoord). Onder 'voldoende' wordt
verstaan dat er minstens antwoord wordt gegeven op de eerste 4 vragen van de enquête,
dus inclusief de vraag naar de gebruikte ontvettings- en reinigingsmiddelen en het verbruik
hiervan. Deze groep omvat 194 bedrijven.
2. De bedrijven zonder reinigings- of ontvettingsactiviteiten. Dit waren samen 79 bedrijven.
In de volgende paragrafen zal de representativiteit van de respons worden besproken voor
groep 1 en groep 2 op basis van het aantal bedrijven en het aantal werknemers. De resultaten
van de enquête zullen vraag per vraag worden weergegeven voor groep 1 (enkel voor vraag 3
zal ook groep 2 worden meegenomen). Bij de verwerking in punt 7.1.3 wordt nog geen
rekening gehouden met het feit of de bedrijven al dan niet binnen de scope van deze studie
vallen (op basis van de NACE-indeling). Dit onderscheid wordt wel gemaakt in punt 7.1.4.
7.1.3. Enquête-resultaten: algemeen
7.1.3.1. Algemene bedrijfsgegevens
De 273 bedrijven die opgenomen werden in het enquêtebestand waren samen goed voor een
omzet van 7,1 miljard € en een personeelsbestand van samen 43.787 werknemers (zie Tabel
7-2). Hierbij dient wel opgemerkt dat van 51 bedrijven geen omzetcijfers bekend waren. De
personeelsaantallen waren wel voor alle bedrijven bekend.
Tabel 7-2: Aantal, omzet en personeelsbestand van de enquêtebedrijven.
Aantal bedrijven 273
Omzet (€) 7.124.547.185
Personeelsbestand 43.787
Bron: Resultaten Ecolas-enquête, 2001
27 Soms kon het verbruik afgeleid worden uit de korte beschrijving van de bedrijfsactiviteit.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 153

Eindrapport
7.1.3.2. Reinigings- en ontvettingsactiviteiten
In vraag drie werd gepeild naar de bewerkingen waarbij er een reinigings- of
ontvettingsbehoefte ontstaat, hetzij vóór de bewerking, hetzij erna. In Tabel 7-3 wordt
weergegeven in hoeveel enquêtebedrijven een bepaalde bewerking met reinigingsbehoefte
voorkomt.
Een aantal activiteiten met betrekking tot mechanische verwerking van metalen oppervlakken
doen een grote reinigingsbehoefte ontstaan. Het gaat om:
lassen, solderen en braseren (53 bedrijven)
vormgeven (52 bedrijven)
montage (50 bedrijven)
Verder is de reinigingsbehoefte groot voor en/of na volgende oppervlaktebehandelingen:
lakken (93 bedrijven)
glanzen, polijsten, etsen, ontbramen (33 bedrijven)
aanbrengen van conversielagen
154 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Tabel 7-3: Activiteiten m.b.t. reinigen en ontvetten van metalen oppervlakken.
Activiteit
Ontvetten en reinigen bij de mechanische verwerking
Aantal bedrijven
Voor en/of na lassen, solderen en braseren 53
Voor en/of na lijmen 11
Voor en/of na vormgeven (walsen, plooien, extrusie,
verspanen, …)
52
Voor en/of na montage
Ontvetten en reinigen voor een oppervlaktebehandeling
50
Glanzen / polijsten / etsen / ontbramen 33
Metaalafscheiding (chemisch of elektrochemisch) 19
Thermisch aanbrengen van metaallaag (b.v. thermisch
verzinken)
11
Lakken (poederlakken, natlakken) 93
Emailleren 1
Conversielagen (anodisatie, fosfatatie, passiveren,
chromateren)
29
Kunststofmetallisatie 3
Gedrukte schakelingen 5
Elektroformeren 1
Vacuümdepositie 5
Andere :
Ontvetten en reinigen voor een warmtebehandeling
12
Thermisch harden 14
Thermisch vervormen 0
Thermisch spuiten 4
Carbonitreren, cementeren, boreren, inchromeren,…) 8
Andere: 5
Ontvetten en reinigen bij het reconditioneren 18
Bron: Resultaten Ecolas-enquête, 2001
7.1.3.3. Reinigings- en ontvettingsmiddelen
Eindrapport
In vraag 4 werd gevraagd welk type reinigingsmiddel het bedrijf gebruikt bij de reiniging of
ontvetting van metalen oppervlakken en wat het verbruik op jaarbasis hiervan was. Er waren
twee mogelijkheden om dit verbruik op te geven: hetzij door het precieze verbruik op te geven,
hetzij door het verbruik in grootteorde te schatten.
In Figuur 7-1 wordt de procentuele verdeling van de gebruikte reinigingsmiddelen (en
combinaties van deze) in een cirkeldiagram voorgesteld. Solventen komen, eventueel in
combinatie met andere reinigingsmiddelen, in 47% van de enquêtebedrijven voor. In 29% van
de gevallen (ofwel 78 bedrijven) is er helemaal geen reinigingsbehoefte.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 155

Eindrapport
Figuur 7-1: Gebruik van reinigings- en ontvettingsmiddelen (aantal bedrijven).
5%
29%
2%
15%
Bron: Resultaten Ecolas-enquête, 2001
2%
2%
156 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp
30%
15%
alleen solventen
solventen + waterige reinigers
solventen + andere reinigers
solventen + waterige reinigers
+ andere reinigers
alleen waterige reinigers
waterige reinigers + andere
reinigers
alleen andere reinigers
geen reinigingsbehoefte
Het verbruik (uitgedrukt in kilogram) van deze reinigings- en ontvettingsmiddelen op jaarbasis
kan in Tabel 7-4 worden afgelezen. Het gezamenlijk solventverbruik bij de 273
bedrijven in het enquêtebestand bedraagt 818 ton. Hierbij zitten er 7 bedrijven die
aangaven solventen te gebruiken, maar die geen verbruikte hoeveelheden opgaven. Bij de
extrapolatieoefening van de VOS-emissies werd voor deze bedrijven een berekening gemaakt
van het solventverbruik (en emissies) op basis van de gemiddelde emissies per werknemer en
per activiteit (zie verder hoofdstuk 8).
Bij de solventen vormen de CKW's (de gechloreerde oplosmiddelen) de grootste groep, met een
gezamenlijk verbruik van 222 ton. Daarnaast wordt door de enquêtebedrijven op jaarbasis voor
182 ton zuurstofhoudende organische oplosmiddelen (OKW's) verbruikt, voor 111 ton
organische oplosmiddelen op basis van koolwaterstoffen (KW's), voor 41 ton mengsels van
organische oplosmiddelen en andere stoffen en voor 29 ton andere solventen. Een aantal
bedrijven gaf niet aan met welk type solvent ze werken, waardoor de som van deze types iets
lager ligt dan het totale solventverbruik van 818 ton. Het gemiddeld solventverbruik (voor het
geheel van de solventverbruikende bedrijven) ligt iets boven de 6 ton per bedrijf en 28 kg per
werknemer (zie Tabel 7-4).
Daarnaast wordt door de enquêtebedrijven voor 508 ton waterige reinigers 28 verbruikt en voor
92 ton andere (= alles wat niet aan solventen of waterige reinigers kon worden toebedeeld).
28 Normaal gezien is dat de hoeveelheid concentraat van de waterige reiniger omdat dit zo in de enquête werd
gevraagd. Klaarblijkelijke vergissingen bij het invullen werden gecorrigeerd. Verdere onvolkomenheden zijn
echter niet altijd uitgesloten.

Tabel 7-4: Verbruik op jaarbasis van reinigings- en ontvettingsmiddelen (in kilogram).
gebruikt
reinigings/ontvettingsmiddel
verbruik/jaar
(kilogram)
aantal
bedrijven
Aantal
werknemers
Solvent/
bedrijf
Eindrapport
Solvent/
werknemer
solventen 818.204 135 28.778 6.061 28,43
CKW's 222.179 36 9.414 6.172 23,60
KW's 111.777 61 17.920 1.832 6,24
OKW's 182.659 28 9.187 6.524 19,88
mengsels 41.085 12 1.784 3.424 23,03
andere solventen 29.378 8 698 3.672 42,09
waterige reinigers 507.727 93 21.330 5.459 23,80
andere reinigers 91.600 30 5.418 3.053 16,91
Bron: Resultaten Ecolas-enquête, 2001
In vraag 6 werd er gepeild naar de afvoer van solventen voor verwijdering. Dit is belangrijk om
een berekening te kunnen maken van de hoeveelheid solvent die uiteindelijk in de lucht
geëmitteerd wordt.
Op 135 solventverbruikers waren er 70 bedrijven die opgaven dat ze solventen (samen met de
vervuiling) afvoeren. De gezamenlijke afvoer van vervuild solvent van deze bedrijven bedraagt
359 ton. Verder waren er 85 bedrijven die geen solventen afvoeren en 118 bedrijven die niks
antwoordden.
In de enquête werd ook gevraagd wat het aandeel is aan solventen in deze afvoer, maar deze
vraag werd zeer onvolledig beantwoord. De ontbrekende gegevens werden verder aangevuld
op basis van informatie omtrent de gebruikte installatie, het gebruikte solvent (o.m.
vluchtigheid van het solvent), vergelijking met gelijkaardige bedrijven en expert judgment.
Indien er nog gegevens ontbraken werd opnieuw contact opgenomen met het bedrijf in
kwestie. Het percentage solvent in de afvoer varieert sterk: van 5 tot 100%.
Uiteindelijk werd de solventafvoer van de enquêtebedrijven berekend op 293 ton. (zie Tabel
7-5).
Tabel 7-5: Afvoer van solventen voor verwijdering.
aantal bedrijven totale afvoer (in ton)
Bedrijven met afvoer solventen 72 293
Bedrijven zonder afvoer solventen 85 0
Onbekend/niet ingevuld 116
Bron: Resultaten Ecolas-enquête, 2001
7.1.3.4. Reinigings- en ontvettingsinstallaties
Bij vraag 5 werd gevraagd met welk type installatie de reiniging of ontvetting gebeurt.
Daarnaast kan de reiniging kan ook manueel gebeuren. Deze vraag is uiteraard enkel van
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 157

Eindrapport
toepassing op de 194 enquêtebedrijven met een reinigingsbehoefte. Combinaties van
antwoorden waren ook mogelijk.
In Tabel 7-6 wordt een overzicht gegeven van de gebruikte technieken, gegroepeerd volgens
een aantal type-installaties. De meest voorkomende techniek is manueel reinigen (in 93
bedrijven). Daarnaast kwamen dompelinstallaties (52 bedrijven) en sproeitunnels (32 bedrijven)
vaak als antwoord voor.
Tabel 7-6: Gebruikte installaties voor reinigen/ontvetten.
Type installatie aantal bedrijven
Manueel 93
Dompelinstallatie 52
Gesloten wasmachine 19
Sproeitunnel 32
Dampontvetter 16
Dampontvetter met gesloten systeem en recuperatie 11
Stralen (staalstralen, zandstralen, …) 5
Hogedrukreinigen 3
Bron: Resultaten Ecolas-enquête, 2001
7.1.3.5. Emissiereductiemaatregelen
Een overzicht van de reeds genomen VOS-emissiereducerende maatregelen in de
enquêtebedrijven wordt gegeven in Tabel 7-7. De antwoorden staan gegroepeerd volgens een
aantal typeantwoorden.
De meest genomen maatregelen liggen op het gebied van de keuze van ontvettings- en
reinigingsproducten (omschakeling naar waterige reinigers of naar minder vluchtige
alternatieven). Dit antwoord kwam bij 51 bedrijven voor. Daarnaast zijn veel genomen
maatregelen de keuze van de reinigingsinstallatie (18 bedrijven), destillatie en recyclage van
solventen (16 bedrijven) en afgasreiniging (15 bedrijven).
Aangezien deze antwoorden ook de uiteindelijke emissies bepalen, werden gecontroleerd door
onze experts en werd m.b.t. afgasreiniging veelvuldig vastgesteld dat de aangegeven
maatregel niet kon slaan op het reinigen en ontvetten maar eerder bijvoorbeeld op het lakken.
Uiteindelijk bleven na de controle slechts vier bedrijven over waarbij er werkelijk sprake was
van het reinigen van de afgassen afkomstig van het reinigen en ontvetten met solventen.
158 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Tabel 7-7: Reeds genomen VOS-emissiereducerende maatregelen.
Maatregel Aantal bedrijven
Op gebied van ontvettings- en reinigingsinstallaties (b.v. volledig gesloten
systemen)
Eindrapport
Afgasreiniging (b.v. actief koolfilter, naverbranding) 15
Op gebied van keuze van ontvettings- en reinigingsproducten (b.v.
omschakeling van organische naar waterige ontvetters of naar minder
vluchtige alternatieven)
Destillatie en recyclage van solventen 16
Ontvettingsbehoefte verkleinen door betere afspraken maken met
klanten of leveranciers. In extreme vorm: uitbesteden
Gesloten verpakkingssysteem - vermijden van verdampingsverliezen uit
verpakking
Good House-keeping 2
Bron: Resultaten Ecolas-enquête, 2001
Ook bij de geplande VOS-emissiereducerende maatregelen (zie Tabel 7-8) is de omschakeling
naar waterige reinigers of naar minder vluchtige alternatieven het meest voorkomende
antwoord. Zestien bedrijven plannen dit te doen of zijn bezig te onderzoeken naar welk product
ze zullen overschakelen. Daarnaast plannen 5 bedrijven maatregelen ter bevordering van de
'good housekeeping' (o.a. sensibilisering personeel, minimaal verbruik van solventen),
4 bedrijven op het vlak van ontvettings- en reinigingsinstallaties en 2 op het gebied van
afgasreiniging.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 159
18
51
3
1

Eindrapport
Tabel 7-8: Geplande VOS-emissiereducerende maatregelen.
Maatregel Aantal bedrijven
Op gebied van ontvettings- en reinigingsinstallaties (b.v. volledig gesloten
systemen)
Afgasreiniging (b.v. actief koolfilter, naverbranding) 2
Op gebied van keuze van ontvettings- en reinigingsproducten (b.v.
omschakeling van organische naar waterige ontvetters of naar minder vluchtige
alternatieven)
Destillatie en recyclage van solventen 0
Ontvettingsbehoefte verkleinen door betere afspraken maken met klanten of
leveranciers. In extreme vorm: uitbesteden
Gesloten verpakkingssysteem - vermijden van verdampingsverliezen uit
verpakking
Good House-keeping 5
Bron: Resultaten Ecolas-enquête, 2001
7.1.3.6. Leveranciers van reinigings- en ontvettingsprodukten
In vraag 9 van de enquête werd gevraagd bij welke leverancier het bedrijf zijn reinigings- en
ontvettingsprodukten aankoopt. In Tabel 7-9 wordt een overzicht gegeven van de leveranciers
die meer dan 1 keer voorkwamen in de antwoorden. Bij bedrijven waarvan de informatie uit het
emissiejaarverslag werd gehaald was de leverancier van reinigingsproducten onbekend.
Brenntag is de grootste leverancier van reinigings- en ontvettingsprodukten aan de
enquêtebedrijven, gevolgd door Chemetall, Roland-Vopak en Henkel. De Graaff & Baas/Kluthe
Benelux (levert aan 8 enquêtebedrijven) is een fabrikant van chemische producten voor de
oppervlaktebehandeling.
Daarnaast komen een aantal leveranciers voor die voornamelijk ontvettingsprodukten leveren
voor de galvano: Atotech, Enthone-Omi en Shipley. Castrol is leverancier van oliën en
smeermiddelen en van reinigingsmiddelen.
Opvallend is dat 15 bedrijven hun producten kopen bij verffabrikanten en/of -verdelers.
160 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp
4
16
1
1

Tabel 7-9: Leveranciers van reinigings- en ontvettingsprodukten.
Leverancier aantal bedrijven
Brenntag 22
Chemetall 17
Via verffabrikant of -verdeler 15
Roland - Vopak 15
Henkel 9
De Graaff & Baas/ Kluthe Benelux 8
Castrol 4
Via groothandel 4
Caldic 4
Rössler 4
Vecom 3
Enthone - Omi 4
Akzo 2
Arbochim 2
Atotech 2
CONVERT - IT 2
Lingo Procar Chemie 2
Merck Eurolab 2
Safetyclean 2
Shipley 2
Surtec 2
Tristan 2
Tri-Star 2
Bron: Resultaten Ecolas-enquête, 2001
7.1.3.7. Medewerking als referentiebedrijf
Eindrapport
Op de vraag of het bedrijf verder als referentiebedrijf aan de studie wenst mee te werken
antwoordden 20 bedrijven "ja" en 53 bedrijven "misschien".
7.1.4. Enquête-resultaten: per NACE-sector
In deze paragraaf worden de enquêteresultaten gedetailleerd naar NACE-sectoren 29 . Hierbij
wordt een onderscheid gemaakt tussen de NACE-sectoren die volgens paragraaf 4.2 binnen de
29 De NACE-sector waartoe een bedrijf behoort, werd opgezocht via diverse bestanden waaronder de CD-rom
‘Bedrijvengids Vlaanderen 2001’ (GOM) en de CD-rom ‘Business infobel 2001’ (Infobel). Indien voor een
bedrijf meer dan één NACE-code bekend was, werd het bedrijf bij voorkeur aan sector 28 en 29 toegekend of
aan een sector die behoort tot de sectorafbakening.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 161

Eindrapport
sectorafbakening vallen en de groep van NACE-sectoren die buiten de vooropgestelde
sectorafbakening vallen.
7.1.4.1. Respons en representativiteit
In Tabel 7-10 wordt de respons naar aantallen bedrijven binnen verschillende NACE-sectoren
enerzijds vergeleken met de groep geënquêteerde bedrijven en anderzijds met de volledige
sector volgens de RSZ-statistieken (zie paragraaf 5.2).
Voor wat betreft de NACE-sectoren die binnen de vooropgestelde sectorafbakening vallen, blijkt
dat de bruikbare respons (219 bedrijven) 20,5% van de geënquêteerde bedrijven bedraagt en
dat de geënquêteerde bedrijven op hun beurt iets meer dan een kwart van de volledige sector
(op basis van RSZ gegevens) uitmaken. De respons op de enquête bedraagt 5,2% van het
aantal bedrijven in de sector binnen Vlaanderen. Binnen de responsgroep wordt een
onderscheid gemaakt tussen bedrijven met reinigingsbehoefte (groep 1) en bedrijven
reinigingsbehoefte (groep 2). Bedrijven zonder reinigingsbehoefte vertegenwoordigen 30% van
de responsgroep.
Bij de geënquêteerde bedrijven zaten 313 bedrijven (ofwel 22,3%) die niet binnen de
vooropgestelde sectorafbakening (volgens NACE) vielen maar wel bijvoorbeeld WTCM-lid
waren. Bijgevolg vinden we deze bedrijven ook in de respons terug (53 bedrijven of 19,4% van
de totale respons). Deze bedrijven komen echter relatief meer voor bij bedrijven met
reigingsbehoefte (26 bedrijven of 33%) dan bij bedrijven zonder reinigingsbehoefte
(27 bedrijven of 14%). Verderop zullen we zien in welke mate de bedrijven met
reinigingsbehoefte, die niet binnen de vooropgestelde sectorafbakening vallen, al dan niet
solventen gebruiken bij reinigen en/of ontvetten van metalen oppervlakken.
In Tabel 7-11 wordt de respons naar aantallen werknemers binnen verschillende NACE-sectoren
vergeleken met de volledige sector volgens de RSZ-statistieken (zie paragraaf 5.2). De
vergelijking met de groep geënquêteerde bedrijven kan niet volledig gemaakt worden omdat
voor 275 bedrijven het aantal werknemers niet gekend is.
162 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Tabel 7-10: Respons t.o.v. geënquêteerde bedrijven en t.o.v. totale sector volgens RSZ, opgesplitst naar NACE (aantallen bedrijven).
NACE code Omschrijving Respons (1) Geënquêteerde bedrijven (2) RSZ (3)
Eindrapport
Totaal Groep 1 Groep 2 Totaal % respons % groep 1 Totaal % respons % enquête
27 Metallurgie 10 8 2 77 13,0 10,4 134 7,5 57,5
28 Vervaardiging van producten van metaal 137 104 33 621 22,1 16,7 2.406 5,7 25,8
29 Vervaardiging van machines, apparaten en
werktuigen
30+31+32 Vervaardiging van kantoormachines en
computers, vervaardiging van elektrische
machines en apparaten en vervaardiging van
audio-, video- en telecommunicatieapparatuur
34, excl. Vervaardiging van carrosserieën en onderdelen
341 en van accessoiren en onderdelen van
motorvoertuigen en motoren daarvan
42 33 9 201 20,9 16,4 868 4,8 23,2
21 14 7 90 23,3 15,6 361 5,8 24,9
6 5 1 47 12,8 10,6 284 2,1 16,5
35 Vervaardiging van overige transportmiddelen 3 3 0 31 9,7 9,7 131 2,3 23,7
Totaal binnen vooropgestelde NACE-afbakening 219 167 52 1067 20,5 15,7 4.184 5,2 25,5
Totaal niet binnen vooropgestelde NACE-afbakening 53 27 26 313 16,9 8,6
Geen NACE-code bekend 1 0 1 26 3,8 0,0
Algemeen Totaal 273 194 79 1406 19,4 13,8
(1) Groep 1: bedrijven met reinigings- en ontvettingsactiviteiten. Groep 2: bedrijven zonder reinigings- en ontvettingsactiviteiten.
(2) Totaal van de geënquêteerde bedrijven, verminderd met de dubbels en met de onbestelde zendingen.
(3) Totaal NACEBEL-sectoren volgens RSZ 2000, zoals weergegeven in hoofdstuk 5.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 163

Tabel 7-11: Respons t.o.v. totale sector volgens RSZ, opgesplitst naar NACE (aantallen werknemers).
NACE-code Omschrijving Respons (1) RSZ (2)
Totaal Groep 1 Groep 2 Totaal % respons % enquête
27 Metallurgie 4.479 4.459 20 22.094 20,3
28 vervaardiging van producten van metaal 8.508 7.377 1.131 40.546 21,0
29 vervaardiging van machines, apparaten en
werktuigen
30+31+32 Vervaardiging van kantoormachines en
computers, vervaardiging van elektrische
machines en apparaten en vervaardiging
van audio-, video- en
telecommunicatieapparatuur
34, excl. 341 vervaardiging van carrosserieën en
onderdelen en van accessoires en
onderdelen van motorvoertuigen en
motoren daarvan
35 vervaardiging van overige
transportmiddelen
8.182 7.821 361 26.203 31,2
11.144 9.674 1.470 33.487 33,3
2.663 2.533 130 15.545 17,1
1.157 1.157 0 5.670 20,4
Totaal binnen vooropgestelde NACE-afbakening 36.133 33.021 3.112 143.545 25,2
Totaal niet binnen vooropgestelde NACE-afbakening 7.654 5.760 1.894
Geen NACE-code bekend 0 0 0
Algemeen Totaal 43.787 38.781 5.006
(1) Groep 1: bedrijven met reinigings- en ontvettingsactiviteiten. Groep 2: bedrijven zonder reinigings- en ontvettingsactiviteiten.
(2) Totaal NACEBEL-sectoren volgens RSZ 2000, zoals weergegeven in hoofdstuk 5.
Eindrapport
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 164

Eindrapport
Voor wat betreft de NACE-sectoren die binnen de vooropgestelde sectorafbakening vallen, blijkt
dat de responderende bedrijven 25,2% van de tewerkstelling in de volledige sector (volgens
RSZ) uitmaken; veel meer dus dan het relatief aandeel van het aantal bedrijven (5,2%) liet
vermoeden. De gemiddelde tewerkstelling per bedrijf (niet in de tabel vermeld) bedraagt
160 werknemers in de responsgroep t.o.v. 34 werknemers in de volledige sector (volgens RSZ).
Binnen de responsgroep nemen de bedrijven zonder reinigings- en ontvettingsactiviteiten
11,4% van de tewerkstelling voor hun rekening; het gemiddeld aantal werknemers ligt in
groep 2 bedrijven lager, nl. 63 werknemers.
De bedrijven die niet binnen de vooropgestelde sectorafbakening (volgens NACE) vielen, nemen
17,5% van de tewerkstelling voor hun rekening. Het relatief aandeel in de tewerkstelling van
deze bedrijven is hoger in groep 2 (bedrijven zonder reinigings- en ontvettingsactiviteiten) dan
in groep 1 (bedrijven met reinigings- en ontvettingsactiviteiten.
7.1.4.2. Reinigings- en ontvettingsmiddelen
In Tabel 7-12 worden de bedrijven opgesplitst volgens het gebruik van bepaalde groepen
reinigings- en ontvettingsproducten en volgens NACE. De indeling volgens NACE levert enkele
belangrijke nieuwe gegevens. Zo blijken 21 bedrijven die niet tot de vooropgestelde
sectorafbakening behoren toch een solventverbruik te hebben van 37,7 ton. Vier van de
grootste solventgebruikers uit deze groep vertegenwoordigen 64% van het totaal
solventgebruik dat buiten de vooropgestelde sectorafbakening voorkomt.
Tabel 7-12: Onderscheid naar grote types reinigingsproducten, opgesplitst naar NACE.
NACE code Solventen Waterige Andere
Aantal
bedrijven
Kg/jaar Aantal
bedrijven
Kg/jaar Aantal
bedrijven
27 Metallurgie 4 200.927 4 105 1
28 Metaalproducten 57 122.162 52 72.995 19
29 Machinebouw 26 96.343 16 136.082 4
30+31+32 Vervaardiging van
kantoormachines en
computers, vervaardiging van
elektrische machines en
apparaten en vervaardiging
van audio-, video- en
telecommunicatieapparatuur
13 316.713 6 865 0
34 excl. Carrosserieën, motoren,
341 onderdelen en accessoires
van motorvoertuigen
5 39.624 2 7.700 1
35 Overige transportmiddelen 2 4.700 1 800 1
Totaal binnen NACE-afbakening 107 780.469 81 218.547 26
Totaal niet binnen NACE-afbakening 21 37.735 12 289.180 4
Geen NACE-code bekend 0 0 0 0 0
Algemeen Totaal 128 818.204 93 507.727 30
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 165

Eindrapport
Het (verkeerde) beeld dat hier naar voor komt, is dat solventreinigen veruit domineert. Het
beeld is verkeerd omdat we in de enquête niet zorgvuldig hebben gecontroleerd hoe het
verbruik aan waterige reinigers werd ingevuld (dat deden we wel voor het solventverbruik). Het
verbruik aan waterige reinigers hebben we immers niet direct nodig voor de berekening van de
sectoremissies. Bovendien is het onduidelijk of de hoeveelheid concentraat werd opgegeven
(zoals gevraagd in de enquête) of de hoeveelheid reinigingsvloeistof (aangelengd met water);
wellicht heeft niet iedereen de uitleg bij de vragen gelezen. Aldus zijn de resultaten van
NACE 27 en NACE 30/31/32 misleidend. In sector 27 is de reiniging hoofdzakelijk waterig en er
zijn eenvoudigweg onvoldoende antwoorden om dit te laten naar voor komen.
De reden om een bepaalde NACE-afbakening aan te houden, ligt bij de extrapolatie die we
nadien voor gans Vlaanderen dienen te maken. Als in werkelijkheid in de andere NACE-sectoren
slechts een paar bedrijven belangrijke solventverbruiken voor het reinigen en ontvetten
hebben, dan zou een latere extrapolatie (zie hoofdstuk 8) op basis van het aantal werknemers
in die sectoren wellicht een overschatting tot gevolg hebben. Dit kan worden geïllustreerd met
frappante voorbeelden zoals in de bouwsector (enkele bedrijven met eigen constructieatelier) of
in de sector van de groothandel in metalen.
Een tweede vaststelling is dat de aanwezigheid van één grote solventverbruiker in een NACEsector
de gemiddelden in grote mate kan beïnvloeden. Zo ligt het gemiddeld solventverbruik
per bedrijf of per werknemer in NACE 27 veel hoger dan elders omwille van één bedrijf en
eveneens in NACE 31 omwille van twee bedrijven. Tabel 7-13 geeft een overzicht van deze
gemiddelden per NACE-sector.
Tabel 7-13: Gemiddeld solventverbruik, opgesplitst naar NACE.
NACE code Bedrijven (1) Werk-nemers
(2)
Solventverbruik
(3)
Solventverbruik
per
werknemer
(3)/(2)
Solventverbruik
per
bedrijf
(3)/(1)
27 Metallurgie 4 2.893 200.927 69 50.232
28 Metaalproducten 57 3.967 122.162 31 2.143
29 Machinebouw 26 6.150 96.343 16 3.706
30+31+32 Vervaardiging van
kantoormachines en computers,
vervaardiging van elektrische
machines en apparaten en
vervaardiging van audio-, videoen
telecommunicatieapparatuur
13 8.447 316.713 37 24.363
34 excl. Carrosserieën, motoren,
341 onderdelen en accessoires van
motorvoertuigen
5 2.533 39.624 16 7.925
35 Overige transportmiddelen 2 1.135 4.700 4 2.350
Totaal binnen NACE-afbakening 107 25.125 780.469 31 7.294
Totaal niet binnen NACE-afbakening 21 3.147 37.735 12 1.797
Algemeen Totaal 128 28.272 818.204 29 6.392
166 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
In Tabel 7-14 en Tabel 7-15 worden de solventverbruikende bedrijven en hun solventverbruik
gegroepeerd volgens grootteklassen van solventgebruik. Hieruit blijkt dat 2 bedrijven met een
solventverbruik >100 ton 40% van het solventverbruik van de totale groep van 128 bedrijven
voor hun rekening nemen. Het solventverbruik van de 15 grootste solventverbruikende
bedrijven samen vertegenwoordigt 80% van het solventverbruik van de totale groep. Een
grotere groep van 44 bedrijven met een jaarlijks solventverbruik tussen 1.000 kg en 10.000 kg
(= groep 4+5) vertegenwoordigt 18% van het totale solventverbruik. De grootste groep van
69 bedrijven met een jaarlijks solventverbruik van minder dan 1.000 kg (= groep 1+2+3)
vertegenwoordigt slechts 2,7% van het totale solventverbruik.
Tabel 7-14: Solventverbruikers volgens grootteklasse, opgesplitst naar NACE (aantallen
bedrijven).
NACE Omschrijving (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) Totaal
27 Metallurgie 0 1 1 1 0 0 1 4
28 Metaalproducten 15 13 8 15 2 4 0 57
29 Machinebouw
30+31 Vervaardiging van kantoormachines en computers,
2 4 4 11 2 3 0 26
+32 vervaardiging van elektrische machines en
apparaten en vervaardiging van audio-, video- en
telecommunicatieapparatuur
3 2 1 0 2 4 1 13
34 Carrosserieën, motoren, onderdelen en accessoires
excl. van motorvoertuigen
341
0 0 2 1 0 2 0 5
35 Overige transportmiddelen 0 0 0 2 0 0 0 2
Totaal binnen NACE-afbakening 20 20 16 30 6 13 2 107
Totaal niet binnen NACE-afbakening 5 7 1 5 3 0 0 21
Algemeen Totaal 25 27 17 35 9 13 2 128
(1) Solventverbruik per bedrijf

Eindrapport
Tabel 7-15: Solventverbruik in de verschillende grootteklassen, opgesplitst naar NACE (in kg
solventen).
NACE Omschrijving (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) Totaal
27 Metallurgie 0 221 850 0 0 25.000 174.856 200.927
28 Metaalproducten 753 3.535 5.812 37.216 13.454 61.392 0 122.162
29 Machinebouw 58 1.196 3.568 23.021 15.000 53.500 0 96.343
30+3 Vervaardiging van kantoormachines
1+32 en computers, vervaardiging van
elektrische machines en apparaten en
vervaardiging van audio-, video- en
telecommunicatieapparatuur
52 226 600 0 15.749 150.086 150.000 316.713
34 Carrosserieën, motoren, onderdelen
excl. en accessoires van motorvoertuigen
341
0 0 1.456 1.968 0 36.200 0 39.624
35 Overige transportmiddelen 0 0 0 4700 0 0 0 4.700
Totaal binnen NACE-afbakening 863 5.178 12.286 66.905 44.203 326.178 324.856 780.469
Totaal niet binnen NACE-afbakening 228 2.470 820 13.797 20.420 0 0 37.735
Algemeen Totaal 1.091 7.648 13.106 80.702 64.623 326.178 324.856 818.204
(1) Solventverbruik per bedrijf

Tabel 7-16: Afgevoerde solventen, opgesplitst naar NACE (aantallen bedrijven en kg
solventen).
NACE Omschrijving Aantal bedrijven Afgevoerde
solventen
(in kg/jaar)
Eindrapport
Percentage
afgevoerde
solventen
27 Metallurgie 2 62.464 83,1%
28 Metaalproducten
31 25.803 56,8%
29 Machinebouw
30+31+32 Vervaardiging van kantoormachines
en computers, vervaardiging van
elektrische machines en apparaten
en vervaardiging van audio-, videoen
telecommunicatieapparatuur
34 excl. Carrosserieën, motoren, onderdelen
341 en accessoiren van motorvoertuigen
35 Overige transportmiddelen
15 39.464 74,4%
7 27.139 43,3%
3 19.186 45,9%
1 1.776 80,0%
Totaal binnen NACE-afbakening 59 175.832 62,7%
Totaal niet binnen NACE-afbakening 4 7.811 63,3%
Geen NACE-code bekend 0 0 0,0%
Algemeen Totaal 63 183.643 62,7%
Opm.: Afgevoerde solventen = afgevoerd restafval x % solventinhoud
7.1.4.3. Reinigings- en ontvettingsinstallaties
In Tabel 7-17 wordt per NACE code een overzicht gegeven van het aantal bedrijven met een
bepaald type reinigings- en ontvettingsinstallatie. Ongeveer de helft van de gemelde reinigingsen
ontvettingsinstallaties in de enquête zijn terug te vinden binnen de NACE-sector 28
(metaalproducten).
De conclusies bij deze tabel zijn verder gelijkaardig als bij Tabel 7-6. Onder 'andere installaties'
wordt verstaan stralen en hogedrukreinigen.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 169

Eindrapport
Tabel 7-17: Aantal bedrijven met type installatie, opgesplitst naar NACE.
NACE
code
Omschrijving (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) Totaal
27 Metallurgie 3 1 1 3 0 0 0 8
28 Metaalproducten 46 30 6 13 10 8 0 113
29 Machinebouw 21 9 9 5 3 1 0 48
30+31 Vervaardiging van kantoormachines en
+32 computers, vervaardiging van elektrische
machines en apparaten en vervaardiging van
audio-, video- en telecommunicatieapparatuur
6 4 1 2 3 0 0 16
34 Carrosserieën, motoren, onderdelen en
excl. accessoires van motorvoertuigen
341
3 3 1 1 0 1 0 9
35 Overige transportmiddelen 1 2 0 0 0 0 0 3
Totaal binnen NACE-afbakening 80 49 18 24 16 10 0 197
Totaal niet binnen NACE-afbakening 13 3 1 8 0 1 0 26
Geen NACE-code bekend 0 0 0 0 0 0 0 0
Algemeen Totaal 93 52 19 32 16 11 0 223
(1) Manueel ontvetten
(2) Dompelinstallatie
(3) Gesloten wasmachine
(4) Sproeitunnel
(5) Dampontvetter
(6) Dampontvetter met gesloten systeem en recuperatie
(7) Andere installaties
7.1.4.4. Emissiereductiemaatregelen
Zoals reeds uit het algemeen overzicht bleek, hebben maatregelen op het vlak van de keuze
van ontvettings- en reinigingmiddelen (productwijzigingen) en procesgeïntegreerde
maatregelen (wijzigingen aan de installatie of recyclage van solventen) een ruime voorkeur op
‘end-of-pipe’ maatregelen. Uit Tabel 7-18 blijkt dat ongeveer de helft van de
emissiereductiemaatregelen terug te vinden zijn bij bedrijven onder NACE 28.
170 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Tabel 7-18: Aantal bedrijven met type emissiereductiemaatregel, opgesplitst naar NACE.
NACE code Omschrijving
Eindrapport
(1) (2) (3) (4) (5) Totaal
27 Metallurgie 0 1 2 1 0 4
28 Metaalproducten 10 10 21 8 3 52
29 Machinebouw 3 1 12 0 5 21
30+31+32 Vervaardiging van
kantoormachines en
computers, vervaardiging
van elektrische machines en
apparaten en vervaardiging
van audio-, video- en
telecommunicatieapparatuur
34 excl. 341 Carrosserieën, motoren,
onderdelen en accessoiren
van motorvoertuigen
35 Overige transportmiddelen
1 1 4 1 2 9
2 1 2 4 0 9
0 0 1 0 1 2
Totaal binnen NACE-afbakening 16 14 42 14 11 97
Totaal niet binnen NACE-afbakening 2 1 9 2 1 15
Geen NACE-code bekend 0 0 0 0 0 0
Algemeen Totaal 18 15 51 16 12 112
(1) Maatregel op gebied van ontvettings- en reinigingsinstallatie (b.v. volledig gesloten systemen)
(2) Maatregel op gebied van afgasreiniging (b.v. actief koolfilter, naverbranding)
(3) Maatregel op gebied van keuze van ontvettings- en reinigingsmiddelen (b.v. omschakeling naar middelen op
waterbasis of naar minder vluchtige alternatieven)
(4) Destillatie en recyclage van solventen
(5) Andere maatregelen (good housekeeping,verminderen van ontvettingsbehoefte, e.a.).
De antwoorden m.b.t. afgasreiniging werden gecontroleerd door onze experts. Er werd
veelvuldig vastgesteld dat de aangegeven maatregel niet kon slaan op het reinigen en
ontvetten maar eerder bijvoorbeeld op het lakken. Uiteindelijk bleven na de controle slechts
vier bedrijven over waarbij er werkelijk sprake was van het reinigen van de afgassen afkomstig
van het reinigen en ontvetten met solventen.
7.1.5. Enquête-resultaten: per activiteitensector
7.1.5.1. Aantallen bedrijven en werknemers
In de hierna volgende tabellen worden de enquêteresultaten weergegeven volgens de in
hoofdstuk 1 voorgestelde indeling in activiteiten. Het betreft achtereenvolgens het aantal
bedrijven, bedrijfsdelen en werknemers.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 171

Eindrapport
Tabel 7-19: Enquêtedatabank ingedeeld volgens voorgestelde sectorindeling (aantallen
bedrijven).
Aantallen bedrijven met deze
bedrijfsactiviteit
Geïntegreerd Andere
(=loonbedrijven +
aannemers)
1.a Galvano – Zeer groot 0 0 0
1.b Galvano – Standaard 16 11 27
1.c Galvano – Fijn 8 4 12
2.a Lakken – Zeer groot 4 13 17
2.b Lakken – Standaard 50 37 87
2.c Lakken – Fijn 5 6 11
3.a Polijsten e.d. – Zeer groot 0 1 1
3.b Polijsten e.d. – Standaard 26 18 44
3.c Polijsten e.d. – Fijn 8 9 17
4.a Thermisch spuiten – Zeer groot 2 4 6
4.b Thermisch spuiten – Standaard 3 13 16
4.c Thermisch spuiten – Fijn 3 5 8
5.a Hot dip – Zeer groot 0 2 2
5.b Hot dip – Standaard 4 2 6
5.c Hot dip – Fijn 0 0 0
6.a Thermisch – Zeer groot 1 1 2
6.b Thermisch – Standaard 22 8 30
6.c Thermisch – Fijn 11 6 17
7.a Eigen constructie - Zeer groot 6 20 26
Totaal
7.b Eigen constructie - Standaard 90 44 134
7.c Eigen constructie - Fijn 26 11 37
8 Gedrukte schakelingen 7 1 8
9.a Enkel montage – Zeer groot 1 1 2
9.b Enkel montage – Standaard 5 10 15
9.c Enkel montage – Fijn 6 4 10
10 Vacuüm 2 2 4
Totaal 306 233 539
Opm.: Gebaseerd op 258 bedrijven; één bedrijf kan echter meerdere malen voorkomen.
In Tabel 7-19 wordt binnen een bepaalde activiteit elk bedrijf geteld met waarde 1. Het totaal
aantal bedrijven komt zodoende niet overeen met het verwachte aantal, met name
258 bedrijven. We zien dus dat elk bedrijf, gemiddeld genomen, in twee activiteitensectoren
werkzaam is. Veel bedrijven in het enquêtebestand hebben volgende activiteiten: ‘eigen
constructiestandaard’, ‘lakkenstandaard’ en ‘polijsten-standaard’. Voor 11 activiteiten bedraagt
het aantal bedrijven minder dan 10.
In de volgende tabel wordt elk bedrijf met een bepaalde activiteit geteld met een waarde
kleiner dan één (met name, het procentueel aandeel van de activiteit t.o.v. alle activiteiten
binnen dat bedrijf). De som van de bedrijfsdelen stemt overeen met het aantal bedrijven in de
enquêtedatabank. De bedrijven zonder reinigingsbehoefte die niet binnen de scope vallen van
de studie (m.a.w. geen oppervlaktebehandeling van metalen stukken) hebben geen toewijzing
172 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
aan activiteiten gekregen, zodat het totaal op 258 komt te liggen en niet op 273 (=aantal
bedrijven binnen het enquêtebestand).
Tabel 7-20: Enquêtedatabank ingedeeld volgens voorgestelde sectorindeling (in
bedrijfsdelen).
Relatief belang uitgedrukt met aantal
bedrijfsdelen
Geïntegreerd Nietgeïntegreerd
Totaal % op totaal
1.a Galvano – Zeer groot 0 0,5 0,5 0,2%
1.b Galvano – Standaard 3,1 5,5 8,6 3,3%
1.c Galvano – Fijn 2,7 0,2 2,9 1,1%
2.a Lakken – Zeer groot 0,9 5,3 6,2 2,4%
2.b Lakken – Standaard 16,2 18,0 34,3 13,3%
2.c Lakken – Fijn 1,3 0,4 1,8 0,7%
3.a Polijsten e.d. – Zeer groot 0 0,2 0,2 0,1%
3.b Polijsten e.d. – Standaard 8,8 7,8 16,6 6,5%
3.c Polijsten e.d. – Fijn 2,4 4 6,4 2,5%
4.a Thermisch spuiten – Zeer groot 0,7 1,7 2,4 0,9%
4.b Thermisch spuiten – Standaard 0,8 7,8 8,7 3,4%
4.c Thermisch spuiten – Fijn 1,6 1,3 3,0 1,2%
5.a Hot dip – Zeer groot 0 0,8 0,8 0,3%
5.b Hot dip – Standaard 0,6 1 1,7 0,6%
5.c Hot dip – Fijn 0 0 0 0,0%
6.a Thermisch – Zeer groot 0 0,5 0,5 0,2%
6.b Thermisch – Standaard 7,0 2,7 9,7 3,7%
6.c Thermisch – Fijn 3,3 1,9 5,0 1,9%
7.a Eigen constructie - Zeer groot 2,9 12,3 15,2 5,9%
7.b Eigen constructie - Standaard 46,8 32,5 79,3 30,8%
7.c Eigen constructie - Fijn 13,4 6,7 20,1 7,8%
8 Gedrukte schakelingen 5,7 0,5 6,2 2,4%
9.a Enkel montage – Zeer groot 1,0 1,5 2,5 1,0%
9.b Enkel montage – Standaard 6,0 10 16,0 6,2%
9.c Enkel montage – Fijn 3,0 3,5 6,5 2,5%
10 Vacuüm 1,5 1,2 2,7 1,0%
Totaal 130 128 258 100,0%
In bedrijfsdelen gemeten is het aantal geïntegreerde bedrijven en niet-geïntegreerde bedrijven
ongeveer gelijk verdeeld. Zo’n 43% van de enquêtebedrijven heeft activiteiten in de sector
‘eigen constructie’. Op de tweede plaats komt ‘lakken’ (16%).
Het relatief belang wordt in de volgende tabel afgemeten aan het aantal werknemers,
gelijkmatig verdeeld over de verschillende activiteiten binnen één bedrijf.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 173

Eindrapport
Tabel 7-21: Enquêtedatabank ingedeeld volgens voorgestelde sectorindeling (aantallen
werknemers).
Relatief belang uitgedrukt met aantal
personeelsleden
Geïntegreerd Andere Totaal % op totaal
1.a Galvano – Zeer groot 0,0 0,0 0,0 0,0%
1.b Galvano – Standaard 2.279,8 183,3 2.463,1 5,7%
1.c Galvano – Fijn 475,8 17,2 492,9 1,1%
2.a Lakken – Zeer groot 230,4 285,1 515,5 1,2%
2.b Lakken – Standaard 5.740,6 1.526,7 7.267,3 16,9%
2.c Lakken – Fijn 545,3 81,5 626,8 1,5%
3.a Polijsten e.d. – Zeer groot 0,0 3,8 3,8 0,0%
3.b Polijsten e.d. – Standaard 1.858,0 568,6 2.426,6 5,6%
3.c Polijsten e.d. – Fijn 491,3 64,7 555,9 1,3%
4.a Thermisch spuiten – Zeer groot 12,0 227,8 239,7 0,6%
4.b Thermisch spuiten – Standaard 282,9 145,3 428,2 1,0%
4.c Thermisch spuiten – Fijn 1.250,0 41,6 1.291,6 3,0%
5.a Hot dip – Zeer groot 0,0 50,8 50,8 0,1%
5.b Hot dip – Standaard 641,8 212,5 854,3 2,0%
5.c Hot dip – Fijn 0,0 0,0 0,0 0,0%
6.a Thermisch – Zeer groot 183,4 41,5 224,9 0,5%
6.b Thermisch – Standaard 3.023,3 278,2 3.301,5 7,7%
6.c Thermisch – Fijn 678,3 121,7 800,1 1,9%
7.a Eigen constructie - Zeer groot 257,4 812,1 1.069,5 2,5%
7.b Eigen constructie - Standaard 9.602,0 2.170,4 11.772,4 27,3%
7.c Eigen constructie - Fijn 2.781,1 233,5 3.014,6 7,0%
8 Gedrukte schakelingen 2.949,0 5,0 2.954,0 6,9%
9.a Enkel montage – Zeer groot 27,0 26,0 53,0 0,1%
9.b Enkel montage – Standaard 263,5 266,0 529,5 1,2%
9.c Enkel montage – Fijn 2.082,0 40,0 2.122,0 4,9%
10 Vacuüm 33,5 20,7 54,2 0,1%
Totaal 35.689 7.424 43.113 100,0%
De aantallen werknemers binnen de geïntegreerde bedrijven blijken veel belangrijker te zijn
dan de aantallen werknemers in de niet-geïntegreerde bedrijven. Het relatief belang van de
verschillende activiteiten blijft grotendeels hetzelfde.
7.1.5.2. Dekkingsgraad t.o.v. het bedrijvenbestand
Om de representativiteit van het enquêtebestand ten opzichte van het bedrijvenbestand te
berekenen, werden de aantallen bedrijven en aantallen werknemers in de twee bestanden
vergeleken per activiteit. Ter herinnering: het bedrijvenbestand omvat het geheel van de
geënquêteerde bedrijven, later aangevuld met nog andere bedrijven vanuit diverse
gegevensbronnen 31 . Aldus werden uiteindelijk 1.145 bedrijven overgehouden waarvan
voldoende informatie beschikbaar was om ze toe te wijzen aan een of meerdere activiteiten.
31 Zie paragraaf 6.3.
174 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
De ‘dekkingsgraden’, of de mate van representativiteit van het enquêtebestand t.o.v. het
bedrijvenbestand, werden berekend voor aantallen bedrijven en aantallen werknemers. Ze
worden weergegeven in Tabel 7-22 en Tabel 7-23.
De dekkingsgraden zijn van belang voor de extrapolatie van de gegevens uit de enquête naar
een ruimere groep van bedrijven. Bij voldoende hoge dekkingsgraden zal de extrapolatie ook
op een betrouwbaarder basis kunnen gebeuren. De gemiddelde dekkingsgraad van de enquête
t.o.v. het bedrijvenbestand bedraagt 22,5% op basis van aantal bedrijfsdelen en 40,1% op
basis van aantal werknemers.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 175

Tabel 7-22: Dekkingsgraad enquêtebestand t.o.v. bedrijvenbestand volgens sectorindeling (op basis van bedrijfsdelen).
Activiteit Bedrijvenbestand Enquêtebestand dekkingsgraden
loonbedrijven geïntegreerde
bedrijven
totaal Loonbedrijven Geïntegreerde
bedrijven
totaal loonbedrijven geïntegreerde
bedrijven
Eindrapport
1.a 0,13 0,00 0,13 0,00 0,00 0,00 nvt nvt nvt
1.b 46,67 20,71 67,38 5,75 4,27 10,02 12,3% 20,6% 14,9%
1.c 5,91 13,01 18,92 0,83 2,62 3,46 14,1% 20,2% 18,3%
2.a 21,96 7,35 29,31 6,08 1,08 7,17 27,7% 14,7% 24,5%
2.b 87,96 61,85 149,81 20,75 18,90 39,65 23,6% 30,6% 26,5%
2.c 4,45 8,13 12,58 1,37 1,75 3,12 30,7% 21,5% 24,8%
3.a 1,21 1,02 2,23 0,25 0,00 0,25 20,7% 0,0% 11,2%
3.b 25,04 23,33 48,37 6,83 8,37 15,21 27,3% 35,9% 31,4%
3.c 9,65 11,18 20,83 2,53 2,46 4,99 26,3% 22,0% 24,0%
4.a 6,71 1,68 8,39 1,75 0,67 2,42 26,1% 39,6% 28,8%
4.b 23,38 3,30 26,68 7,83 0,78 8,62 33,5% 23,7% 32,3%
4.c 3,57 3,17 6,73 1,28 1,17 2,45 36,0% 36,8% 36,4%
5.a 3,83 0,00 3,83 0,83 0,00 0,83 21,7% nvt 21,7%
5.b 4,50 1,53 6,03 1,00 1,03 2,03 22,2% 67,4% 33,7%
5.c 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 nvt nvt nvt
6.a 1,25 0,60 1,85 0,50 0,17 0,67 40,0% 27,8% 36,0%
6.b 11,17 15,52 26,68 2,75 6,86 9,61 24,6% 44,2% 36,0%
6.c 5,98 10,05 16,03 1,70 3,62 5,32 28,4% 36,1% 33,2%
7.a 52,75 30,35 83,10 13,08 3,08 16,17 24,8% 10,2% 19,5%
7.b 176,79 203,52 380,31 31,00 45,27 76,27 17,5% 22,2% 20,1%
7.c 58,44 77,47 135,91 7,20 11,87 19,07 12,3% 15,3% 14,0%
8. 3,00 20,25 23,25 0,50 5,00 5,50 16,7% 24,7% 23,7%
9.a 3,50 3,50 7,00 0,50 1,00 1,50 14,3% 28,6% 21,4%
9.b 25,50 11,50 37,00 9,00 4,00 13,00 35,3% 34,8% 35,1%
9.c 8,00 19,50 27,50 3,50 4,50 8,00 43,8% 23,1% 29,1%
10. 3,67 1,50 5,17 1,17 1,50 2,67 31,8% 100,0% 51,6%
totaal 595 550 1145 128 130 258 21,5% 23,6% 22,5%
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 176
Totaal

Tabel 7-23: Dekkingsgraad enquêtebestand t.o.v. bedrijvenbestand volgens sectorindeling (op basis van werknemers).
Activiteit Bedrijvenbestand Enquêtebestand Dekkingsgraden
loonbedrijven geïntegreerde
bedrijven
totaal Loonbedrijven Geïntegreerde
bedrijven
totaal loonbedrijven geïntegreerde
bedrijven
Eindrapport
1.a 354 0 354 0 0 0 nvt nvt nvt
1.b 1.191 4.675 5.865 183 2.280 2.463 15,4% 48,8% 42,0%
1.c 581 2.229 2.810 17 476 493 3,0% 21,3% 17,5%
2.a 1.712 922 2.634 285 230 515 16,7% 25,0% 19,6%
2.b 4.860 11.484 16.344 1.527 5.741 7.267 31,4% 50,0% 44,5%
2.c 714 2.106 2.821 81 545 627 11,4% 25,9% 22,2%
3.a 377 262 639 4 0 4 1,0% 0,0% 0,6%
3.b 1.281 3.610 4.892 569 1.858 2.427 44,4% 51,5% 49,6%
3.c 690 1.559 2.249 65 491 556 9,4% 31,5% 24,7%
4.a 913 317 1.230 228 12 240 24,9% 3,8% 19,5%
4.b 566 502 1.068 145 283 428 25,7% 56,4% 40,1%
4.c 509 1.418 1.927 42 1.250 1.292 8,2% 88,2% 67,0%
5.a 142 0 142 51 0 51 35,8% nvt 35,8%
5.b 325 667 992 213 642 854 65,4% 96,3% 86,1%
5.c 0 0 0 0 0 0 nvt nvt nvt
6.a 78 266 343 42 183 225 53,4% 69,0% 65,5%
6.b 641 4.422 5.062 278 3.023 3.302 43,4% 68,4% 65,2%
6.c 269 1.414 1.682 122 678 800 45,3% 48,0% 47,6%
7.a 2.609 1.714 4.322 812 257 1.069 31,1% 15,0% 24,7%
7.b 7.057 21.745 28.803 2.170 9.602 11.772 30,8% 44,2% 40,9%
7.c 1.512 8.395 9.907 233 2.781 3.015 15,4% 33,1% 30,4%
8. 292 5.321 5.613 5 2.949 2.954 1,7% 55,4% 52,6%
9.a 109 121 230 26 27 53 23,9% 22,3% 23,0%
9.b 1.413 1.097 2.510 266 264 530 18,8% 24,0% 21,1%
9.c 425 4.328 4.753 40 2.082 2.122 9,4% 48,1% 44,7%
10. 250 34 283 21 34 54 8,3% 100,0% 19,1%
Totaal 28.871 78.605 107.476 7.424 35.688 43.112 25,7% 45,4% 40,1%
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 177
Totaal

Eindrapport
Activiteit 1a (galvano – zeer groot), blijkt in de praktijk niet te bestaan: er zijn geen bedrijven
noch werknemers, zowel in het bedrijvenbestand als in het enquêtebestand. Activiteit 5c (hot
dip coating - fijne stukken) blijkt eveneens in de praktijk niet te bestaan.
De dekkingsgraad op basis van aantallen werknemers is relevanter voor de schatting van het
solventverbruik en de solventemissie dan de dekkingsgraad op basis van aantallen
bedrijfsdelen. Activiteiten 1b (galvano – standaard) en 7c (eigen constructie – fijne stukken)
hebben een lage dekkingsgraad naar aantal bedrijfsdelen, maar de dekking naar aantal
werknemers ligt wel voldoende hoog (resp. 42 en 30,4%).
De dekkingsgraad op basis van werknemers ligt gemiddeld genomen hoger voor de
geïntegreerde bedrijven dan voor de niet-geïntegreerde bedrijven. Voor een beperkt aantal
activiteiten is de dekkingsgraad te laag zodat ingrepen noodzakelijk zullen zijn alvorens de
enquêteresultaten te gebruiken voor de extrapolatie. Zo bijvoorbeeld zal activiteit 3a (polijsten
zeer groot) in de praktijk worden samen genomen met activiteit 3b (polijsten standaard
stukken). Deze aanpassingen worden verderop in detail besproken.
178 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

7.1.5.3. Reinigings- en ontvettingsmiddelen
Tabel 7-24: Verdeling reinigings- en ontvettingsmiddelen volgens sectorindeling.
Eindrapport
Sectorindeling in activiteiten Solventen Waterig Ander
bedrijven kg bedrijven kg bedrijven
1.a Galvano – Zeer groot 0 0 0 0 0
1.b Galvano – Standaard 12 32.158 18 7.170 1
1.c Galvano – Fijn 8 7.308 7 1.445 0
2.a Lakken – Zeer groot 8 12.712 4 2.883 5
2.b Lakken – Standaard 39 82.246 43 165.501 14
2.c Lakken – Fijn 4 8.045 4 1.250 0
3.a Polijsten e.d. – Zeer groot 1 250 0 0 0
3.b Polijsten e.d. – Standaard 27 14.476 18 108.589 2
3.c Polijsten e.d. – Fijn 14 10.978 7 2.350 0
4.a Thermisch spuiten – Zeer groot 0 0 0 0 3
4.b Thermisch spuiten – Standaard 5 6.390 3 2.231 7
4.c Thermisch spuiten – Fijn 5 18.282 3 263 0
5.a Hot dip – Zeer groot 0 0 2 0 0
5.b Hot dip – Standaard 0 0 4 0 0
5.c Hot dip – Fijn 0 0 0 0 0
6.a Thermisch bewerken – Zeer groot 0 0 2 133 0
6.b Thermisch bewerken – Standaard 15 94.630 16 21.643 8
6.c Thermisch bewerken – Fijn 12 18.945 6 491 1
7.a Eigen constructie - Zeer groot 6 2.117 4 2.633 5
7.b Eigen constructie - Standaard 77 274.632 54 184.213 13
7.c Eigen constructie - Fijn 24 29.985 16 5.294 1
8 Gedrukte schakelingen 6 197.908 3 1.075 0
9.a Enkel montage – Zeer groot 1 0 0 0 0
9.b Enkel montage – Standaard 4 176 0 0 0
9.c Enkel montage – Fijn 2 61 1 263 0
10 Vacuüm 3 6.904 1 262 0
Totaal 273 818.202 216 507.691 60
Het solventverbruik per activiteit volgens de sectorindeling geeft een indicatie van de mate
waarin bepaalde processen of activiteiten gebruik maken van solventen voor het reinigen en
ontvetten van metalen oppervlakken. Om deze oefening te maken werd de toewijzing van
bedrijven aan activiteiten herbekeken en aangepast in functie van de mate waarin een
bepaalde activiteit effectief solventverbruik met zich meebrengt. Zo werd een nieuwe toewijzing
aan activiteiten bekomen die enkel slaat op de verdeling van het solventverbruik. Het
solventverbruik houdt nu rechtstreeks verband met de soort activiteit en dat blijkt ook uit de
cijfers. Uit Tabel 7-24 kan worden afgeleid dat de belangrijkste activiteiten naar solventverbruik
(in absolute hoeveelheden) bestaan uit: ‘8. gedrukte schakelingen’ (dit als gevolg van één
bedrijf), ‘7.b metaalconstructie' en ‘2.b lakken’. Deze laatste 2 activiteiten zijn tevens degene
die naar aantal bedrijfsdelen het best vertegenwoordigd waren in de enquête (zie Tabel 7-22).
Het totaal verbruik van 818.192 kg wijkt lichtjes af van het eerder gerapporteerde verbruik van
818.204, dit heeft te maken met afrondingen.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 179

Eindrapport
Het solventverbruik per werknemer is het hoogst bij ‘10. vacuüm’, ‘8. gedrukte schakelingen’ en
‘3.a polijsten - zeer groot'. De berekening van het solventverbruik per werknemer voor deze
activiteiten is gebaseerd op een eerder gering aantal bedrijven (cf. Tabel 7-22).
Tabel 7-25: Solventverbruik volgens sectorindeling.
Sectorindeling in activiteiten Kg solventen
per jaar
Aandeel Solventverbruik
per werknemer
1.a Galvano – Zeer groot 0 0,0% nvt
1.b Galvano – Standaard 32.158 3,9% 13,1
1.c Galvano – Fijn 7.308 0,9% 14,8
2.a Lakken – Zeer groot 12.712 1,6% 24,7
2.b Lakken – Standaard 82.246 10,1% 11,3
2.c Lakken – Fijn 8.045 1,0% 12,8
3.a Polijsten e.d. – Zeer groot 250 0,0% 66,7
3.b Polijsten e.d. – Standaard 14.466 1,8% 6,0
3.c Polijsten e.d. – Fijn 10.978 1,3% 19,7
4.a Thermisch spuiten – Zeer groot 0 0,0% 0,0
4.b Thermisch spuiten – Standaard 6.390 0,8% 14,9
4.c Thermisch spuiten – Fijn 18.282 2,2% 14,2
5.a Hot dip – Zeer groot 0 0,0% 0,0
5.b Hot dip – Standaard 0 0,0% 0,0
5.c Hot dip – Fijn 0 0,0% 0,0
6.a Thermisch bewerken – Zeer groot 0 0,0% 0,0
6.b Thermisch bewerken – Standaard 94.630 11,6% 28,7
6.c Thermisch bewerken – Fijn 18.945 2,3% 23,7
7.a Eigen constructie - Zeer groot 2.117 0,3% 2,0
7.b Eigen constructie - Standaard 274.632 33,6% 23,3
7.c Eigen constructie - Fijn 29.985 3,7% 9,9
8 Gedrukte schakelingen 197.908 24,2% 67,0
9.a Enkel montage – Zeer groot 0 0,0% 0,0
9.b Enkel montage – Standaard 176 0,0% 0,3
9.c Enkel montage – Fijn 61 0,0% 0,0
10 Vacuüm 6.904 0,8% 127,4
Totaal 818.192 100,0% 19,0
Nvt: Niet van toepassing, gezien het aantal werknemers hier 0 bedraagt.
In Tabel 7-26 wordt het solventverbruik per activiteit opgedeeld naar een aantal grootteklassen
van verbruik. Bij elke grootteklasse wordt tevens het aantal (niet-opgedeelde) bedrijven
vermeld waarop het solventverbruik 32 betrekking heeft. Uit deze tabel kan worden afgeleid dat
het solventverbruik bij de activiteit 'gedrukte schakelingen' zich voor 76% bevindt bij één grote
gebruiker van >100 ton. Voor een andere zeer grote verbruiker (> 100 ton) is het
solventverbruik verspreid over drie verschillende activiteiten.
32 Er zijn 128 bedrijven waarvan het solventverbruik gekend is. Een bedrijf dat meerdere activiteiten heeft wordt
in elk van die activiteiten als een volledig bedrijf gerekend.
180 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
Voor een aantal activiteiten weegt het gewicht van slechts enkele (hele) grote verbruikers
zwaar door. Naast de ‘gedrukte schakelingen’ gaat het om ‘1.b galvano-standaard’, ‘2.b lakkenstandaard’,
‘4.c thermisch spuiten – fijn’, ‘6.b thermisch-standaard’, ‘7.b constructie standaard’
en ‘8. gedrukte schakelingen’.
Bij de overige activiteiten is er meer spreiding over de verschillende grootteklassen van
gebruikers.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 181

Tabel 7-26: Solventverbruik (in kg/jaar) opgedeeld naar grootteklasse, per activiteit.

Eindrapport
In de volgende tabel wordt het solventverbruik per werknemer bijkomend uitgesplitst naar
geïntegreerde/niet-geïntegreerde bedrijven. Hieruit blijkt dat het solventverbruik bij de
geïntegreerde bedrijven gemiddeld genomen (alle activiteiten samen) hoger is dan het
solventverbruik bij de niet-geïntegreerde bedrijven, dit wordt echter volledig bepaald door het
gewicht van de vier grootste solventverbruikers die tevens allen geïntegreerde bedrijven zijn.
Zonder die vier bedrijven bedraagt het gemiddeld solventverbruik per werknemer voor de
geïntegreerde bedrijven slechts 9 kg.
Tabel 7-27: Solventverbruik per werknemer, opgesplitst naar geïntegreerde en nietgeïntegreerde
bedrijven en volgens activiteiten.
Solventverbruik per werknemer Geïntegreerd Andere
(=loonbedrijven +
aannemers)
1.a Galvano – Zeer groot nvt nvt nvt
1.b Galvano – Standaard 5,0 121,2 13,6
1.c Galvano – Fijn 14,5 28,5 15,0
2.a Lakken – Zeer groot 0,0 44,6 24,7
2.b Lakken – Standaard 10,4 16,4 11,7
2.c Lakken – Fijn 12,8 13,3 12,8
3.a Polijsten e.d. – Zeer groot nvt 66,7 66,7
3.b Polijsten e.d. – Standaard 6,4 6,6 6,4
3.c Polijsten e.d. – Fijn 16,4 46,9 19,9
4.a Thermisch spuiten – Zeer groot 0,0 0,0 0,0
4.b Thermisch spuiten – Standaard 18,4 8,2 14,9
4.c Thermisch spuiten – Fijn 14,5 4,7 14,2
5.a Hot dip – Zeer groot nvt 0,0 0,0
5.b Hot dip – Standaard 0,0 0,0 0,0
5.c Hot dip – Fijn nvt nvt nvt
6.a Thermisch bewerken – Zeer groot 0,0 0,0 0,0
6.b Thermisch bewerken – Standaard 31,1 3,9 28,8
6.c Thermisch bewerken – Fijn 25,2 15,4 23,7
7.a Eigen constructie - Zeer groot 0,0 2,6 2,0
7.b Eigen constructie - Standaard 26,0 13,0 23,6
7.c Eigen constructie - Fijn 10,1 8,0 10,0
8 Gedrukte schakelingen 67,1 0,0 67,0
9.a Enkel montage – Zeer groot 0,0 47,9 23,5
9.b Enkel montage – Standaard 0,1 0,6 0,3
9.c Enkel montage – Fijn 0,0 0,4 0,0
10 Vacuüm 76,7 209,8 127,4
Totaal 20,1 14,9 19,2
Totaal
Opm.: Gebaseerd op 258 bedrijven. De vermelding ‘nvt’ betekent dat er geen werknemers zijn in deze activiteiten.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 183

Eindrapport
7.1.5.4. Reinigings-en ontvettingsinstallaties
In Tabel 7-28, Tabel 7-29 en Tabel 7-30 kan per activiteit worden afgelezen wat het relatief
aandeel is van diverse types reinigings- en ontvettingsinstallaties, respectievelijk voor de
bedrijven die enkel solventen gebruiken, bedrijven die enkel waterig reinigen en bedrijven die
de twee doen. Aangezien in de enquête geen verband gelegd wordt tussen activiteiten en
aanwezige installaties, dienen de rij-percentages (gebaseerd op bedrijfsdelen) geïnterpreteerd
te worden als de mate waarin een bepaald type installatie meer voorkomt dan een ander type
installatie bij de bedrijven die een bepaalde activiteit hebben (en ook meerdere activiteiten
tegelijk kunnen hebben). M.a.w. er is geen éénduidig verband tussen de activiteit en de erin
voorkomende type-installaties, maar we kunnen aannemen (door de wet van de grote getallen)
dat er een waarschijnlijk verband is tussen de activiteit en de type installatie die er het meest in
voorkomt.
In de meest rechtse kolom staat tevens aangegeven over hoeveel bedrijven het gaat.
Activiteiten die slechts door enkele bedrijven gedekt worden voor wat betreft de gebruikte
reinigingstechniek(en) worden niet in de bespreking opgenomen.
Bij bedrijven die louter met solventen reinigen is manueel reinigen de meest gebruikte techniek.
Dit zegt evenwel niks over het aandeel van de producten die manueel worden gereinigd, enkel
dat minstens een deel van de productie manueel wordt gereinigd. (zie Tabel 7-28)
Manueel reinigen komt relatief meer voor bij louter solventverbruikende bedrijven die
volgende activiteiten uitoefenen: ‘2.a en 2.c lakken-zeer grote en fijne stukken, ‘7.a en 7.b
eigen constructie-zeer grote en standaard stukken’ en '8. Gedrukte schakelingen'.
Dompelinstallaties komen relatief veel voor bij '6.b. thermische bewerkingen - standaard'.
Gesloten wasmachines hebben een relatief groot aandeel bij de activiteit ‘7.c eigen
constructie - fijne stukken’. Sproeitunnels komen relatief meer voor bij de sectoren ‘8.
gedrukte schakelingen’. Dampontvetters zijn sterk vertegenwoordigd bij de activiteiten '1.b
en 1.c galvano- standaard en fijne stukken’ en '6.b thermisch - standaard'. Dampontvetters
met gesloten systeem en recuperatie tenslotte hebben een relatief groot aandeel bij de
activiteiten ‘6.c thermisch – fijn’.
Bij bedrijven die enkel met waterige producten reinigen zijn dompelinstallaties en sproeitunnels
de meest voorkomende reinigingstechnieken. (zie Tabel 7-29)
Bij bedrijven die een deel van hun productie met solventen reinigen en een deel met waterige
producten is manueel reinigen de meest aangeduide techniek in de enquête, echter niet zo
uitgesproken als bij bedrijven die louter met solventen reinigen. (zie Tabel 7-30)
184 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
Tabel 7-28: Type reinigings-installatie bij louter solventgebruikende bedrijven, opgedeeld
naar activiteit (% aandeel per activiteit).
Sectorindeling in activiteiten (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) Totaal
% % % % % % % % Aantal
bedrijven
1.a Galvano – Zeer groot nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt 0
1.b Galvano – Standaard 5,6 29,6 0,0 0,0 64,8 0,0 0,0 100,0 6
1.c Galvano – Fijn 16,7 22,2 0,0 0,0 61,1 0,0 0,0 100,0 4
2.a Lakken – Zeer groot 90,0 10,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 5
2.b Lakken – Standaard 54,2 19,2 0,0 12,6 11,2 2,8 0,0 100,0 32
2.c Lakken – Fijn 87,0 0,0 0,0 0,0 13,0 0,0 0,0 100,0 6
3.a Polijsten e.d. – Zeer groot 50,0 50,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 1
3.b Polijsten e.d. – Standaard 39,0 27,4 0,0 12,3 13,0 8,2 0,0 100,0 17
3.c Polijsten e.d. – Fijn 54,7 23,6 0,0 0,0 21,7 0,0 0,0 100,0 8
4.a Thermisch spuiten – Zeer groot nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt 0
4.b Thermisch spuiten – Standaard 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 2
4.c Thermisch spuiten – Fijn 51,6 48,4 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 3
5.a Hot dip – Zeer groot nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt 0
5.b Hot dip – Standaard nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt 0
5.c Hot dip – Fijn nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt 0
6.a Thermisch bewerken – Zeer groot nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt 0
6.b Thermisch bewerken – Standaard 28,3 39,1 0,0 0,0 32,6 0,0 0,0 100,0 8
6.c Thermisch bewerken – Fijn 45,9 23,0 0,0 0,0 17,3 13,8 0,0 100,0 8
7.a Eigen constructie - Zeer groot 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 5
7.b Eigen constructie - Standaard 61,8 16,9 3,6 10,0 4,1 3,6 0,0 100,0 50
7.c Eigen constructie - Fijn 50,9 22,4 14,9 0,0 4,4 7,5 0,0 100,0 15
8 Gedrukte schakelingen 66,7 0,0 0,0 33,3 0,0 0,0 0,0 100,0 4
9.a Enkel montage – Zeer groot nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt 0
9.b Enkel montage – Standaard 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 3
9.c Enkel montage – Fijn 0,0 0,0 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 100,0 2
10 Vacuüm 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 2
Totaal 57,1 19,0 2,4 8,3 9,5 3,6 0,0 100,0
(1) Manueel ontvetten
(2) Dompelinstallatie
(3) Gesloten wasmachine
(4) Sproeitunnel
(5) Dampontvetter
(6) Dampontvetter met gesloten systeem en recuperatie
(7) Andere installaties 33
Nvt = niet van toepassing: hier bedraagt het aantal installaties nul.
33 Onder 'andere installaties' (7) wordt verstaan stralen en hogedrukreinigen.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 185

Eindrapport
Tabel 7-29: Type reinigings-installatie bij bedrijven die louter waterig reinigen, opgedeeld
naar activiteit (% aandeel per activiteit).
Sectorindeling in activiteiten (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) Totaal
% % % % % % % % Aantal
bedrijven
1.a Galvano – Zeer groot nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt 0
1.b Galvano – Standaard 40,3 19,5 27,3 13,0 0,0 0,0 0,0 100,0 7
1.c Galvano – Fijn 50,0 0,0 50,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 2
2.a Lakken – Zeer groot 0,0 57,1 0,0 42,9 0,0 0,0 0,0 100,0 2
2.b Lakken – Standaard 5,9 31,5 5,9 56,6 0,0 0,0 0,0 100,0 16
2.c Lakken – Fijn 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 1
3.a Polijsten e.d. – Zeer groot nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt 0
3.b Polijsten e.d. – Standaard 16,7 44,4 27,8 11,1 0,0 0,0 0,0 100,0 6
3.c Polijsten e.d. – Fijn nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt 0
4.a Thermisch spuiten – Zeer groot nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt 0
4.b Thermisch spuiten – Standaard 50,0 0,0 50,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 1
4.c Thermisch spuiten – Fijn 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 1
5.a Hot dip – Zeer groot 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 2
5.b Hot dip – Standaard 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 3
5.c Hot dip – Fijn nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt 0
6.a Thermisch bewerken – Zeer groot nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt 1
6.b Thermisch bewerken – Standaard 36,5 0,0 36,5 27,0 0,0 0,0 0,0 100,0 4
6.c Thermisch bewerken – Fijn 16,7 0,0 16,7 0,0 33,3 33,3 0,0 100,0 2
7.a Eigen constructie - Zeer groot 0,0 57,1 0,0 42,9 0,0 0,0 0,0 100,0 3
7.b Eigen constructie - Standaard 17,3 22,6 27,0 33,1 0,0 0,0 0,0 100,0 22
7.c Eigen constructie - Fijn 29,2 41,7 12,5 0,0 8,3 8,3 0,0 100,0 8
8 Gedrukte schakelingen 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 1
9.a Enkel montage – Zeer groot nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt 0
9.b Enkel montage – Standaard nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt 0
9.c Enkel montage – Fijn nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt 0
10 Vacuüm nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt 0
Totaal 17,9 33,3 17,9 25,6 2,6 2,6 0,0 100,0
(1) Manueel ontvetten
(2) Dompelinstallatie
(3) Gesloten wasmachine
(4) Sproeitunnel
(5) Dampontvetter
(6) Dampontvetter met gesloten systeem en recuperatie
(7) Andere installaties 34
Nvt = niet van toepassing: hier bedraagt het aantal installaties nul.
34 Onder 'andere installaties' (7) wordt verstaan stralen en hogedrukreinigen.
186 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Tabel 7-30: Type reinigings-installatie bij bedrijven die gedeeltelijk met solventen,
gedeeltelijk waterig reinigen, opgedeeld naar activiteit (% aandeel per
activiteit).
Sectorindeling in activiteiten (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) Totaal
Eindrapport
% % % % % % % % Aantal
bedrijven
1.a Galvano – Zeer groot nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt
1.b Galvano – Standaard 10,5 32,7 18,1 8,5 11,1 19,2 0,0 100,0 0
1.c Galvano – Fijn 54,5 22,7 13,6 0,0 9,1 0,0 0,0 100,0 9
2.a Lakken – Zeer groot 87,5 12,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 5
2.b Lakken – Standaard 32,4 14,3 10,7 15,0 10,7 8,7 8,0 100,0 2
2.c Lakken – Fijn 0,0 0,0 25,0 0,0 75,0 0,0 0,0 100,0 18
3.a Polijsten e.d. – Zeer groot nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt 3
3.b Polijsten e.d. – Standaard 22,1 25,0 13,2 14,7 20,6 4,4 0,0 100,0 0
3.c Polijsten e.d. – Fijn 35,7 28,6 14,3 0,0 21,4 0,0 0,0 100,0 10
4.a Thermisch spuiten – Zeer groot nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt 7
4.b Thermisch spuiten – Standaard 37,5 12,5 25,0 0,0 0,0 25,0 0,0 100,0 0
4.c Thermisch spuiten – Fijn 70,0 30,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 2
5.a Hot dip – Zeer groot nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt 2
5.b Hot dip – Standaard 33,3 33,3 0,0 33,3 0,0 0,0 0,0 100,0 0
5.c Hot dip – Fijn nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt 1
6.a Thermisch bewerken – Zeer groot 50,0 50,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 0
6.b Thermisch bewerken – Standaard 35,4 17,1 14,2 19,1 8,1 0,0 6,1 100,0 1
6.c Thermisch bewerken – Fijn 31,0 23,8 21,4 7,1 9,5 0,0 7,1 100,0 5
7.a Eigen constructie - Zeer groot 50,0 50,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 4
7.b Eigen constructie - Standaard 27,0 24,9 3,5 17,2 3,1 15,0 9,4 100,0 1
7.c Eigen constructie - Fijn 43,1 20,7 15,5 5,2 10,3 0,0 5,2 100,0 24
8 Gedrukte schakelingen 60,0 0,0 0,0 40,0 0,0 0,0 0,0 100,0 8
9.a Enkel montage – Zeer groot nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt Nvt 2
9.b Enkel montage – Standaard nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt Nvt 0
9.c Enkel montage – Fijn 50,0 50,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 0
10 Vacuüm nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt Nvt 1
Totaal 31,6 22,8 10,1 12,7 8,9 8,9 5,1 100,0 0
(1) Manueel ontvetten
(2) Dompelinstallatie
(3) Gesloten wasmachine
(4) Sproeitunnel
(5) Dampontvetter
(6) Dampontvetter met gesloten systeem en recuperatie
(7) Andere installaties 35
Nvt = niet van toepassing: hier bedraagt het aantal installaties nul.
35 Onder 'andere installaties' (7) wordt verstaan stralen en hogedrukreinigen.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 187

Eindrapport
7.1.5.5. Emissiereductiemaatregelen
Uit Tabel 7-31 kan worden afgeleid welke VOS-emissiereductiemaatregelen bij bepaalde
activiteiten relatief meer voorkomen dan bij andere activiteiten. Aangezien in de enquête geen
verband gelegd wordt tussen activiteiten en emissiereductiemaatregelen, dienen ook hier de rijpercentages
(gebaseerd op bedrijfsdelen) geïnterpreteerd te worden als de mate waarin een
bepaald type maatregel meer voorkomt dan een ander type maatregel bij de bedrijven met een
bepaalde activiteit (en die ook nog andere activiteiten kunnen hebben). M.a.w. er is geen
éénduidig verband tussen de activiteit en de erin voorkomende maatregelen, maar we kunnen
aannemen (door de wet van de grote getallen) dat er een waarschijnlijk verband is tussen de
activiteit en de maatregel die er het meest in voorkomt.
Ook hier kan weer enkel een uitspraak worden gedaan over de activiteiten die wat de reeds
geïmplementeerde emissiereductiemaatregelen betreft door voldoende bedrijven gedekt
worden.
Productmaatregelen (keuze van het reinigings- en ontvettingsproduct) hebben in bijna alle
sectoren het grootste aandeel, maar komen vooral sterk naar voren bij de activiteiten ‘1c
galvano – fijn’, ‘3b en 3c polijsten – standaard en fijn’ en ‘7a eigen constructie - zeer groot’.
Procesgeïntegreerde maatregelen hebben een relatief groot belang bij de activiteiten ‘9b
montage – fijn’, ‘10 vacuüm’ en ‘5b hot dip – standaard', maar deze activiteiten worden niet
door een voldoende aantal bedrijven gedekt. End-of-pipe maatregelen op het vlak van
afgasreiniging komen relatief veel voor bij bedrijven met de activiteit ‘6c thermisch – fijn’.
Destillatie en recuperatie van solventen komt relatief veel voor bij de activiteit ‘2a lakken
- zeer grote stukken’. Over alle activiteiten samen beschouwd komen procesgeïntegreerde
maatregelen, end-of-pipe maatregelen en distillatie en recuperatie van solventen ongeveer in
gelijke mate voor.
Daarnaast zijn er 7 activiteiten waarop basis van de enquête geen emissie-reductiemaatregelen
voorkomen. Bij 6 activiteiten is dit te verklaren doordat deze activiteit in een zeer gering aantal
bedrijven in het enquêtebestand voorkomt. Enkel de activiteit ‘9b montage – standaard’ is goed
vertegenwoordigd in het enquêtebestand, maar heeft geen reductiemaatregelen doorgevoerd.
188 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
Tabel 7-31: Reeds genomen VOS-reductiemaatregelen, opgedeeld naar activiteit (% aandeel
per activiteit).
Sectorindeling in activiteiten (1) (2) (3) (4) (5) Totaal
% % % % % % Aantal
bedrijven
1.a Galvano – Zeer groot nvt nvt nvt nvt nvt nvt 0
1.b Galvano – Standaard 22,1 23,0 29,5 24,0 1,4 100,0 13
1.c Galvano – Fijn 0,0 0,0 78,8 12,1 9,1 100,0 5
2.a Lakken – Zeer groot 0,0 0,0 45,9 48,6 5,4 100,0 5
2.b Lakken – Standaard 8,6 22,2 49,8 12,1 7,4 100,0 37
2.c Lakken – Fijn 0,0 11,5 34,6 23,1 30,8 100,0 4
3.a Polijsten e.d. – Zeer groot nvt nvt nvt nvt nvt nvt 0
3.b Polijsten e.d. – Standaard 15,7 10,5 57,5 10,5 5,9 100,0 16
3.c Polijsten e.d. – Fijn 0,0 0,0 66,7 25,6 7,7 100,0 6
4.a Thermisch spuiten – Zeer groot nvt nvt nvt nvt nvt nvt 0
4.b Thermisch spuiten – Standaard 20,4 20,4 38,8 0,0 20,4 100,0 5
4.c Thermisch spuiten – Fijn 0,0 0,0 76,5 23,5 0,0 100,0 3
5.a Hot dip – Zeer groot nvt nvt nvt nvt nvt nvt 0
5.b Hot dip – Standaard 35,7 0,0 64,3 0,0 0,0 100,0 2
5.c Hot dip – Fijn nvt nvt nvt nvt nvt nvt 0
6.a Thermisch bewerken – Zeer groot 0,0 0,0 50,0 0,0 50,0 100,0 1
6.b Thermisch bewerken – Standaard 5,9 19,0 43,6 5,9 25,6 100,0 14
6.c Thermisch bewerken – Fijn 0,0 30,5 33,9 13,6 22,0 100,0 6
7.a Eigen constructie - Zeer groot 0,0 0,0 78,4 16,2 5,4 100,0 5
7.b Eigen constructie – Standaard 19,8 9,7 46,2 13,4 10,9 100,0 49
7.c Eigen constructie – Fijn 25,1 18,8 27,2 22,0 6,8 100,0 13
8 Gedrukte schakelingen 0,0 0,0 50,0 0,0 50,0 100,0 3
9.a Enkel montage – Zeer groot nvt nvt nvt nvt nvt nvt 0
9.b Enkel montage – Standaard nvt nvt nvt nvt nvt nvt 0
9.c Enkel montage – Fijn 50,0 0,0 50,0 0,0 0,0 100,0 1
10 Vacuüm 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 1
Totaal 15,3 13,5 45,9 14,4 10,8 100,0
(1) Maatregel op gebied van ontvettings- en reinigingsinstallatie (b.v. volledig gesloten systemen)
(2) Maatregel op gebied van afgasreiniging (b.v. actief koolfilter, naverbranding)
(3) Maatregel op gebied van keuze van ontvettings- en reinigingsmiddelen (b.v. omschakeling naar middelen op
waterbasis of naar minder vluchtige alternatieven)
(4) Destillatie en recyclage van solventen
(5) Andere maatregelen (good housekeeping, verminderen van de ontvettingsbehoefte).
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 189

Eindrapport
7.1.5.6. Bespreking per activiteit
Per activiteit wordt hieronder een bespreking gegeven van:
het aantal enquêtebedrijven vertegenwoordigd in elke activiteit (Tabel 7-19, Tabel 7-20 en
Tabel 7-21)
de dekkingsgraad van de enquête t.o.v. het bedrijvenbestand (Tabel 7-22 en Tabel 7-23)
het solventverbruik per werknemer, afvoer van solventen en emissiereductiemaatregelen
(Tabel 7-25, Tabel 7-26, Tabel 7-27 en Tabel 7-31)
de gebruikte technieken voor reinigen en ontvetten (Tabel 7-28, Tabel 7-29 en Tabel 7-30).
Daarna worden een aantal conclusies getrokken m.b.t. door te voeren wijzigingen met het oog
op een betere betrouwbaarheid bij de verdere extrapolatie van de gegevens.
Galvano
In de activiteit 'galvano' zijn 39 enquêtebedrijven vertegenwoordigd: 24 geïntegreerde en
15 andere 36 . Bedrijven in de activiteit ‘galvano-zeer groot’ (m.a.w. zeer grote stukken) komen in
de enquête niet voor (en bijna ook niet in het bedrijvenbestand); twee derden van de bedrijven
zitten in de activiteit ‘galvano-standaard’ en één derde zit in de activiteit ‘galvano-fijne stukken’.
De dekkingsgraad van de enquête t.o.v. het bedrijvenbestand is voor de activiteit ‘galvano’ in
zijn geheel behoorlijk. Ze is wel wat lager dan het algemeen gemiddelde 37 (zowel op basis van
het aantal bedrijfsdelen, als op basis van het aantal werknemers). De activiteit ‘galvanostandaard’
heeft een groter dan gemiddelde dekkingsgraad en de activiteit ‘galvano-fijn’ heeft
een lage dekkingsgraad (enkel op basis van het aantal werknemers).
Het solventverbruik (in ton) in de activiteit ‘galvano’ vertegenwoordigt bijna 5% van het totaal
solventverbruik van de bedrijven uit het enquêtebestand 38 . Het gewicht zit vooral bij enkele
grote verbruikers in de activiteit ‘galvano-standaard’. Het solventverbruik per werknemer binnen
de galvano varieert sterk t.o.v. het algemeen gemiddelde 39 alnaargelang de aard van de
bedrijven (geïntegreerd of niet) en de aard van de te reinigen of ontvetten stukken (standaard
of fijn). De verwachting dat het solventverbruik in de niet-geïntegreerde bedrijven hoger ligt
dan in de geïntegreerde bedrijven, wordt in deze activiteit bevestigd. Het solventverbruik per
werknemer is zeer hoog (121 kg/wkn, jaar) bij niet-geïntegreerde bedrijven in de activiteit
‘galvano-standaard’. Een belangrijk deel (74 kg/wkn, jaar) van deze verbruiken wordt echter
ofwel als afval afgevoerd voor definitieve verwijdering of recuperatie, ofwel ‘geneutraliseerd’
door middel van luchtbehandelingstechnieken 40 (b.v. actief koolfilters, naverbranding), en wordt
dus niet naar de lucht geëmitteerd In de activiteit ‘galvano-fijn’ ligt het verbruik per werknemer
36 De niet-geïntegreerde bedrijven zijn zuivere loonbedrijven, toeleveringsbedrijven en aannemingsbedrijven.
37
De gemiddelde dekkingsgraad voor het ganse enquêtebestand bedraagt op basis van het aantal bedrijfsdelen
22,5% en op basis van het aantal werknemers 40,1%.
38
Het totaal solventverbruik in het enquêtebestand bedraagt 818 ton solventen.
39
Het gemiddeld solventverbruik (niet solventemissie!) voor het ganse enquêtebestand bedraagt 19 kg per
werknemer.
40
Dit is slechts voor twee bedrijven op 27 in deze subsector het geval.
190 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
heel wat lager (14,5 kg/wkn,jaar) en tevens ook lager dan het algemeen gemiddelde.
Het belang van het gebruik van waterige en andere reinigings- en ontvettingsmiddelen bij
galvano-activiteiten kan worden geïllustreerd a.h.v. het aandeel werknemers binnen deze
activiteit dat met niet-solventhoudende reinigingsmiddelen werkt. Dit aandeel bedraagt 34%
van het totaal aantal werknemers in de galvano activiteit.
De meest voorkomende 41 types reinigings- en ontvettingsinstallaties bij bedrijven die louter
reinigen met solventen in de activiteit ‘galvano’ zijn dampontvetters.
Lakken
De activiteit 'lakken' is in de enquête vertegenwoordigd door 115 bedrijven: 59 geïntegreerde
en 56 andere. Drie vierden van deze bedrijven lakken 'standaard stukken', het overige vierde
lakt fijne stukken of zeer grote stukken.
De dekkingsgraad van de enquête t.o.v. het bedrijvenbestand ligt voor de activiteit 'lakken' in
zijn geheel boven het algemeen gemiddelde, zowel op basis van bedrijfsdelen als op basis van
aantal werknemers. De activiteiten ‘lakken-fijn' en 'lakken-zeer groot' hebben wel een kleiner
dan gemiddelde dekkingsgraad op basis van het aantal werknemers.
Het solventverbruik (in ton) in de activiteit ‘lakken’ vertegenwoordigt 12,6% van het totaal
solventverbruik van de bedrijven uit het enquêtebestand. Het solventverbruik per werknemer
ligt hoger in de niet-geïntegreerde bedrijven dan in de geïntegreerde bedrijven. Het cijfer voor
de geïntegreerde bedrijven wordt nog enigszins geflatteerd door een belangrijke
solventverbruiker. Het hoge solventverbruik bij de activiteit ‘lakken van zeer grote stukken’ in
niet-geïntegreerde bedrijven (44 kg/werknemer) heeft te maken met een foute toewijzing van
één bedrijf, wat bij de extrapolatie zal worden gecorrigeerd. Bij het lakken van zeer grote
stukken in de geïntegreerde bedrijven bedraagt het solventverbruik nul. In werkelijkheid is het
wel iets, doch zeer weinig.
Het belang van het gebruik van waterige en andere reinigings- en ontvettingsmiddelen bij lakactiviteiten
kan worden geïllustreerd a.h.v. het aandeel werknemers binnen deze activiteit dat
met niet-solventhoudende reinigingsmiddelen werkt. Dit aandeel bedraagt 74% van het totaal
aantal werknemers in de lak-activiteit. Opvallend bij de activiteit ‘lakken-standaard’ is het grote
verbruik van waterige producten bij reinigen en ontvetten (165 ton). Bij dit cijfer moet wel
worden opgemerkt dat sommige bedrijven hier niet puur het gewicht opgaven van detergent,
maar het verbruik van detergent vermengd met water.
41 Op te merken valt dat de antwoorden in de enquête op de vraag naar de gebruikte reinigings- en
ontvettingstechniek geen beeld geven van het belang van deze techniek naar solventverbruik. Zo kan het
gebeuren dat een bedrijf slechts een klein gedeelte van zijn productie manueel ontvet en de rest in een
dompelbad, toch worden beide technieken even zwaar gewogen bij de bespreking van de gebruikte
reinigingstechniek.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 191

Eindrapport
De meest gebruikte reinigings- en ontvettingstechniek bij bedrijven die louter met solventen
reinigen voor of na lakken is manueel reinigen. Bij bedrijven die louter reinigen met waterige
producten zijn dompelinstallaties en sproeitunnels de meest gebruikte technieken.
Polijsten
De activiteit 'polijsten' is in de enquête vertegenwoordigd door 62 bedrijven: 34 geïntegreerde
en 28 andere. Drie vierden van deze bedrijven polijsten 'standaard stukken', het overige vierde
polijst fijne stukken of zeer grote stukken.
De dekkingsgraad van de enquête t.o.v. het bedrijvenbestand ligt voor de activiteit 'polijsten' in
zijn geheel boven het algemeen gemiddelde op basis van het aantal bedrijfsdelen en beneden
het gemiddelde op basis van het aantal werknemers. De activiteit 3a ‘polijsten-zeer grote
stukken’ komt in de praktijk nauwelijks voor en wordt voor de extrapolatie van de emissies
samen genomen met 3b ‘polijsten van standaard stukken’. Activiteit 3b ‘polijsten van standaard
stukken’ heeft wel een groter dan gemiddelde dekkingsgraad op basis van het aantal
werknemers.
Het solventverbruik (in ton) bij de activiteit ‘polijsten’ vertegenwoordigt slechts 3% van het
totaal solventverbruik van de bedrijven uit het enquêtebestand. Het solventverbruik per
werknemer is het hoogst in de activiteit ‘polijsten van zeer grote stukken’ in niet-geïntegreerde
bedrijven (66,7 kg/werknemer). Dit cijfer heeft echter slechts betrekking op 1 bedrijf met 4
werknemers. Het solventverbuik per werknemer is het kleinst bij het polijsten van standaard
stukken in geïntegreerde bedrijven (6,4 kg/werknemer). De verwachting dat het
solventverbruik in de niet-geïntegreerde bedrijven hoger ligt dan in de geïntegreerde bedrijven,
wordt in bij deze activiteit duidelijk bevestigd.
Het belang van het gebruik van waterige en andere reinigings- en ontvettingsmiddelen bij
polijst-activiteiten kan worden geïllustreerd a.h.v. het aandeel werknemers binnen deze
activiteit dat met niet-solventhoudende reinigingsmiddelen werkt. Dit aandeel bedraagt 42%
van het totaal aantal werknemers in de polijst-activiteit.
Manueel reinigen en dompelinstallaties zijn veruit de meest voorkomende reinigingstechnieken
bij bedrijven die louter met solventen reinigen bij het polijsten. Bij bedrijven die louter met
waterige producten reinigen zijn ook gesloten wasmachines een vaak gebruikte
reinigingstechniek.
Thermisch spuiten
In de activiteit 'thermisch spuiten' zijn 30 enquêtebedrijven vertegenwoordigd : 8 geïntegreerde
en 22 andere. Ongeveer de helft van deze bedrijven spuit 'standaard stukken', de bedrijven die
'fijne stukken' en 'zeer grote stukken (zeer groot)' thermisch spuiten vertegenwoordigen elk
192 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
ongeveer een vierde. De dekkingsgraad van de enquête t.o.v. het bedrijvenbestand is voor de
volledige sector thermisch spuiten hoger dan het algemeen gemiddelde zowel op basis van het
aantal bedrijfsdelen als op basis van het aantal werknemers. Enkel activiteit 4a ‘thermisch
spuiten-zeer grote stukken’ heeft een dekkingsgraad op basis van het aantal werknemers
kleiner dan het gemiddelde.
Het solventverbruik (in ton) in deze sector vertegenwoordigt nauwelijks 3% van het totaal
solventverbruik van de bedrijven uit het enquêtebestand. Bij het thermisch spuiten van zeer
grote stukken is het solventverbruik in de enquête nul. In werkelijkheid is het niet nul, maar
eerder een laag getal (b.v. enkele kg/wkn, jaar). Het solventverbruik per werknemer binnen de
activiteit ‘thermisch spuiten’ ligt lager dan het algemeen gemiddelde. In de geïntegreerde
bedrijven ligt het solventverbruik per werknemer hoger dan in de niet-geïntegreerde bedrijven.
Het belang van het gebruik van waterige en andere reinigings- en ontvettingsmiddelen bij de
activiteit thermisch spuiten kan worden geïllustreerd a.h.v. het aandeel werknemers binnen
deze activiteit dat met niet-solventhoudende reinigingsmiddelen werkt. Dit aandeel bedraagt
21% van het totaal aantal werknemers in deze activiteit.
Hot dip
In de activiteit 'hot dip' zijn 8 enquêtebedrijven vertegenwoordigd: 4 geïntegreerde en 4 nietgeïntegreerde.
De activiteit 5c‘hot dip-fijn’ komt in de praktijk niet voor; drie vierden van de
bedrijven zitten in de ‘hot dip-standaard’ sector en één vierde zit in de ‘hot dip-zeer groot’
sector.
De dekkingsgraad van de enquête t.o.v. het bedrijvenbestand is voor de activiteit ‘hot dipstandaard’
hoger dan het algemeen gemiddelde en voor de activiteit ‘hot dip-zeer groot’ lager
dan gemiddeld, zowel op basis van het aantal bedrijfsdelen, als op basis van het aantal
werknemers.
Bij de activiteit ‘hot dip’ wordt geen gebruik gemaakt van solventen bij reinigen of ontvetten,
wel van waterige producten.
Aangezien geen solventen worden gebruikt bij het reinigen in de activiteit ‘hot dip’ zijn
installaties hier niet van toepassing. Bij bedrijven die louter reinigen met waterige producten
wordt alles gereinigd met dompelinstallaties in de enquête.
Thermisch
In de activiteit 'thermisch behandelen' zijn 49 enquêtebedrijven vertegenwoordigd: 34
geïntegreerde en 15 andere. Bedrijven in de activiteit ‘thermisch-zeer groot’ (m.a.w. zeer grote
stukken) komen in de praktijk weinig voor (zowel inde enquête als in het bedrijvenbestand);
60% van de bedrijven zitten in de activiteit ‘thermisch-standaard’ en 40% in de activiteit
‘galvano-fijn’.
De dekkingsgraad van de enquête t.o.v. het bedrijvenbestand is voor de volledige sector zeer
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 193

Eindrapport
hoog en ligt overal boven het algemeen gemiddelde (zowel op basis van het aantal
bedrijfsdelen, als op basis van het aantal werknemers); ook in de activiteit ‘thermisch-zeer
groot’, waarvan in de enquête slechts twee bedrijven vertegenwoordigd zijn.
Het solventverbruik (in ton) in de sector 'thermische bewerkingen' vertegenwoordigt 14% van
het totaal solventverbruik van de bedrijven uit het enquêtebestand. Het gewicht zit vooral bij
één grote verbruiker in de activiteit ‘thermisch-standaard’. Het solventverbruik per werknemer
ligt ongeveer rond het gemiddelde voor de sector in zijn geheel, maar is wel hoger in de
geïntegreerde bedrijven dan in de niet-geïntegreerde bedrijven. Er is geen solventverbruik bij
het thermisch bewerken van grote stukken. Dit wordt verklaard door het feit dat thermische
bewerkingen van grote stukken vnl. gericht zijn op het wijzigen van de bulkeigenschappen van
het product (b.v. spanningsvrij gloeien). Doorgedreven reiniging is dan niet nodig; er wordt
immers gebruik gemaakt van de reinigende werking van de thermische bewerking zelf.
Het belang van het gebruik van waterige en andere reinigings- en ontvettingsmiddelen bij het
thermisch behandelen kan worden geïllustreerd a.h.v. het aandeel werknemers binnen deze
activiteit dat met niet-solventhoudende reinigingsmiddelen werkt. Dit aandeel bedraagt 36%
van het totaal aantal werknemers in deze activiteit.
Bedrijven die louter met solventen reinigen voor en/of na thermische bewerkingen reinigen
voornamelijk manueel. Bij bedrijven die waterig reinigen zijn ook gesloten wasmachines en
sproeitunnels veel gebruikte technieken in de enquête.
Eigen constructie
In de activiteit 'eigen constructie' zijn 197 enquêtebedrijven vertegenwoordigd: 122
geïntegreerde en 75 andere. Het is hiermee de activiteit die het best vertegenwoordigd is in de
enquêtedatabank, maar het is tevens ook een activiteit die bij metaalverwerkende bedrijven
veelvuldig voorkomt. Twee derden van de bedrijven zitten in de ‘eigen constructiestandaard’
sector.
De dekkingsgraad van de enquête t.o.v. het bedrijvenbestand ligt voor de sector 'eigen
constructie' in zijn geheel lichtjes beneden het algemeen gemiddelde (zowel op basis van het
aantal bedrijfsdelen, als op basis van het aantal werknemers). Enkel de activiteit ‘eigen
constructie – standaard stukken’ is op basis van aantal werknemers goed vertegenwoordigd
(40,9%); dit is echter te wijten aan het gewicht van enkele grote bedrijven.
Het solventverbruik (in ton) in de sector 'eigen constructie' vertegenwoordigt 37% van het
totaal solventverbruik van de bedrijven uit het enquêtebestand. Het gewicht zit vooral bij de
eigen constructie van standaard stukken, dat een aandeel heeft van 90% in het verbruik binnen
deze sector; 67% daarvan is afkomstig van drie bedrijven. Het solventverbruik per werknemer
ligt een stuk lager dan het gemiddelde voor alle sectoren samen, behalve bij de eigen
constructie van standaard stukken dat een solventverbruik heeft van 23,6 kg/werknemer. Het
solventverbruik ligt hoger in geïntegreerde bedrijven dan in de niet geïntegreerde bedrijven,
behalve voor de constructie van zeer grote stukken.
194 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
Het belang van het gebruik van waterige en andere reinigings- en ontvettingsmiddelen bij de
constructie-activiteit kan worden geïllustreerd a.h.v. het aandeel werknemers binnen deze
activiteit dat met niet-solventhoudende reinigingsmiddelen werkt. Dit aandeel bedraagt 48%
van het totaal aantal werknemers in deze activiteit.
Het meest voorkomende type reinigings- en ontvettingsinstallaties bij bedrijven die louter met
solventen reinigen is manueel reinigen. Bij bedrijven die waterig reinigen of ontvetten worden
zowat alle reinigingstechnieken gebruikt behalve dampontvetters.
Gedrukte schakelingen
De activiteit ‘gedrukte schakelingen’, tevens de enige activiteit die samenvalt met een
bedrijvensector, wordt in de enquête vertegenwoordigd door 8 bedrijven waarvan 7
geïntegreerde en 1 niet-geïntegreerd.
De dekkingsgraad van de enquête t.o.v. het bedrijvenbestand ligt voor de geïntegreerde
bedrijven sector 'gedrukte schakelingen' iets hoger dan het algemeen gemiddelde (zowel op
basis van het aantal bedrijfsdelen, als op basis van het aantal werknemers). De dekkingsgraad
voor het niet-geïntegreerde bedrijf is zeer laag.
Het solventverbruik (in ton) bij de activiteit gedrukte schakelingen vertegenwoordigt bijna 24%
van het totaal solventverbruik van de bedrijven uit het enquêtebestand. Het verbruik is voor het
overgrote deel geconcentreerd bij 1 geïntegreerd bedrijf, een belangrijk bedrijf uit de microelektronicasector
Het solventverbruik per werknemer bij de geïntegreerde bedrijven bedraagt
daardoor 67,1 kg/werknemer, een stuk boven het gemiddelde van 19,2 kg/werknemer. Een
aanpassing dringt zich op. Bij de niet-geïntegreerde bedrijven bedraagt het solventverbruik 0.
Ook hier dringt een aanpassing zich op omdat het ene bedrijf niet representatief is voor de
sector.
Het belang van het gebruik van waterige en andere reinigings- en ontvettingsmiddelen bij de
productie van gedrukte schakelingen kan worden geïllustreerd a.h.v. het aandeel werknemers
binnen deze activiteit dat met niet-solventhoudende reinigingsmiddelen werkt. Dit aandeel
bedraagt 7% van het totaal aantal werknemers in deze activiteit.
Het meest voorkomende type reinigings- en ontvettingstechniek bij bedrijven die louter met
solventen reinigen is manueel reinigen, daarnaast wordt ook vaak gebruik gemaakt van
sproeitunnels.
Enkel montage
In de activiteit 'enkel montage' (= alles wat niet onder de andere activiteiten valt) zijn
27 enquêtebedrijven vertegenwoordigd: 12 geïntegreerde en 15 andere.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 195

Eindrapport
De dekkingsgraad van de enquête t.o.v. het bedrijvenbestand ligt voor de volledige galvano
sector boven het algemeen gemiddelde op basis van het aantal bedrijfsdelen, maar beneden
het gemiddelde op basis van het aantal werknemers. Enkel ‘montage - fijne stukken' heeft wel
een groter dan gemiddelde dekkingsgraad op basis van het aantal werknemers. Gezien het
aantal bedrijven in de activiteit ‘montage – grote stukken’ (slechts 2 bedrijven), is het met het
oog op de extrapolatie aangewezen deze activiteit samen te nemen met de montage van
standaard stukken (activiteit 9.b).
Het solventverbruik (in ton) in deze sector vertegenwoordigt 0% van het totaal solventverbruik
van de bedrijven uit het enquêtebestand. Ook het solventverbruik per werknemer is quasi nul,
behalve bij de montage van zeer grote stukken in de niet-geïntegreerde bedrijven waar het
solventverbruik per werknemer 48 kg/werknemer bedraagt. Dit laatste solventverbruik is
evenwel slechts op 1,5 bedrijfsdelen en 53 werknemers gebaseerd. De verwachting dat het
solventverbruik in de niet-geïntegreerde bedrijven hoger ligt dan in de geïntegreerde bedrijven,
wordt in bij deze activiteit niet bevestigd.
Het belang van het gebruik van waterige en andere reinigings- en ontvettingsmiddelen bij
montage activiteiten kan worden geïllustreerd a.h.v. het aandeel werknemers binnen deze
activiteit dat met niet-solventhoudende reinigingsmiddelen werkt. Dit aandeel bedraagt 85%
van het totaal aantal werknemers in deze activiteit.
Bij montage van standaard stukken wordt in de enquêtebedrijven die louter met solventen
reinigen manueel gereinigd of met sproeitunnels.
Vacuüm
In de activiteit 'vacuüm' zijn 4 enquêtebedrijven vertegenwoordigd: 2 geïntegreerde en 2 nietgeïntegreerde.
De dekkingsgraad voor de geïntegreerde bedrijven bedraagt 100% op basis van het aantal
werknemers. De dekkingsgraad voor de niet-geïntegreerde bedrijven is lager dan gemiddeld.
Het solventverbruik (in ton) in de activiteit ‘vacuüm’ vertegenwoordigt 0,8% van het totaal
solventverbruik van de bedrijven uit het enquêtebestand. Het solventverbruik per werknemer
binnen de activiteit 'vacuüm' is het hoogst van alle activiteiten: respectievelijk 76,7
kg/werknemer voor geïntegreerde bedrijven en 209,8 kg/werknemer in de niet-geïntegreerde
bedrijven. Een groot deel van deze verbruiken wordt echter ofwel als afval afgevoerd voor
definitieve verwijdering of recuperatie, ofwel ‘geneutraliseerd’ door middel van
luchtbehandelingstechnieken (b.v. actief koolfilters, naverbranding): respectievelijk 21
kg/werknemer in de geïntegreerde bedrijven en 181 kg/werknemer in de niet-geïntegreerde
bedrijven worden niet naar de lucht geëmitteerd.
Het belang van het gebruik van waterige en andere reinigings- en ontvettingsmiddelen bij de
bedrijven met vacuüm activiteiten in de enquête is miniem.
196 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
Bij de enquêtebedrijven die louter met solventen reinigen in de activiteit ‘vacuüm’ worden alle
stukken (op basis van 2 bedrijven) manueel gereinigd.
Conclusies
Met het oog op de verbetering van de representativiteit van de enquêtegegevens en het
toepassen van (de nog te berekenen) solventemissies per werknemer op de bedrijven in het
ruimere bedrijvenbestand (extrapolatie naar Vlaams niveau) stellen we, voortvloeiende uit de
bespreking en vaststellingen hierboven, volgende aanpassingen voor:
enkele grote solventverbruikende bedrijven worden in een aparte activiteit ondergebracht
omwille van hun specifieke productie:
-een drietal bedrijven worden ondergebracht onder de activiteit 11 ‘draad en
draadproducten’ (dit zal een effect hebben op het gemiddeld solventgebruik per werknemer
voor de activiteiten 2.b, 6.b en 7.b)
-één bedrijf wordt ondergebracht onder de activiteit 12 ‘microelectronica’ (dit zal een effect
hebben op het gemiddeld solventgebruik per werknemer voor activiteit 8)
de bedrijven (bedrijfsdelen) die onder de activiteit 3.a ‘polijsten – grote stukken’ en 9.a
‘montage – grote stukken’ vallen, worden respectievelijk ondergebracht bij 3.b en 9.b.
het gewogen gemiddeld solventverbruik per werknemer voor niet-geïntegreerde bedrijven
in de activiteit ‘gedrukte schakelingen’ wordt, op basis van navraag bij bedrijven en op basis
van expertenoordeel, geschat op 7 kg/wkn, jaar
de foute toewijzing van een bedrijf in activiteit ‘lakken’ wordt rechtgezet.
Het resultaat van deze aanpassingen, met de uitwerking van emissiefactoren op basis van de in
dit hoofdstuk besproken enquêteresultaten, wordt gepresenteerd in hoofdstuk 8.
7.2. Referentiebedrijven
7.2.1. De keuze van de referentiebedrijven
De selectie van referentiebedrijven is enerzijds gebaseerd op de activiteitenindeling en is
anderzijds afhankelijk van de bereidheid tot medewerking van de bedrijven. Bedrijven die in de
enquête hadden aangegeven mogelijks als referentiebedrijf te willen meewerken, vormden een
eerste selectiebasis. Dit werd aangevuld met een lijst van bedrijven op basis van persoonlijke
contacten. Hieruit werd geput om kandidaat-referentiebedrijven te contacteren.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 197

Eindrapport
Aangezien de algemene enquête de beste introductie is, werd er gewacht tot na het verzenden
ervan om referentiebedrijven aan te spreken. Zodoende werden vanaf januari tot juni contacten
gelegd met potentiële kandidaten. In totaal werkten 13 bedrijven mee als referentiebedrijf.
Onderstaande tabel geeft een overzicht van de activiteiten waarin deze bedrijven actief zijn.
Omwille van vertrouwelijkheidredenen 42 worden de namen van de referentiebedrijven anoniem
gehouden.
Tabel 7-32: Referentiebedrijven en activiteiten.
Activiteiten/ referentiebedrijven A B C D E F G H I J K L M
1.a Galvano – Zeer groot
1.b Galvano – Standaard X X X X
1.c Galvano – Fijn X
2.a Lakken – Zeer groot X
2.b Lakken – Standaard X X X X X
2.c Lakken – Fijn X X X
3.a Polijsten e.d. – Zeer groot
3.b Polijsten e.d. – Standaard X X X X
3.c Polijsten e.d. – Fijn X X
4.a Thermisch spuiten – Zeer groot X
4.b Thermisch spuiten – Standaard X
4.c Thermisch spuiten – Fijn
5.a Hot dip – Zeer groot
5.b Hot dip – Standaard
5.c Hot dip – Fijn
6.a Thermisch – Zeer groot
6.b Thermisch – Standaard X X X X
6.c Thermisch – Fijn X
7.a Eigen constructie - Zeer groot X X
7.b Eigen constructie - Standaard X X X X X X
7.c Eigen constructie - Fijn X
8 Gedrukte schakelingen X X X
9.a Enkel montage – Zeer groot
9.b Enkel montage – Standaard
9.c Enkel montage – Fijn
10 Vacuüm
Opm.: activiteiten in grijs zijn niet relevant voor solventemissies
Uit de activiteitenindeling 43 bleek het relatief belang van de activiteiten, afgemeten aan
aantallen bedrijven (bedrijfsdelen) en werknemers. Uit de enquêteresultaten bleek tevens het
relatief belang van de activiteiten in verband met het solventverbruik. De bedoeling was dat de
referentiebedrijven zoveel mogelijk de belangrijkste activiteiten zouden dekken. En dit is ook
grotendeels het geval. Enkel de activiteiten 4.c, 9 en 10 zijn niet gedekt.
42 Ecolas sloot met de betrokken bedrijven daartoe een vertrouwelijkheidsovereenkomst.
43
Analyse van aantal bedrijven en werknemers per activiteit (gegevens uit het bedrijvenbestand) in
paragraaf 7.1.5.1.
198 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

7.2.2. Verwerking
Eindrapport
Van elk bedrijfsbezoek werd een gedetailleerd verslag gemaakt om de bekomen informatie op
een vlotte wijze intern (d.w.z. voor de uitvoerders van de studie) beschikbaar/ uitwisselbaar te
maken. Daarnaast werd een apart document opgemaakt m.b.t. emissiereductiemaatregelen:
voor elke emissiereductiemaatregel werd een ‘technische fiche’ opgemaakt waarin, op het
niveau van het referentiebedrijf, kostprijs en reductiepotentieel van de maatregel berekend
worden. De maatregelen en de extrapolatie daarvan naar de volledige sector worden in
hoofdstuk 1 besproken.
7.3. Solventleveranciers
Op verschillende manieren probeerden wij een beeld te krijgen van het verbruik van organische
solventen voor de industriële reiniging en ontvetting van (vooral) metalen oppervlakken in
Vlaanderen. Eén van de manieren was via de solventverkopers informatie te bekomen die zou
toelaten een raming te maken.
Begin oktober 2001 werden enkele grote solventleveranciers (Roland, Brenntag, Caldic)
aangeschreven met als belangrijkste vraag of ze een raming kunnen geven van de verkoop (in
ton) van:
- gechloreerde organische oplosmiddelen [ b.v. TRI, methyleenchloride ]
- organische oplosmiddelen op basis van koolwaterstoffen
- organische zuurstofhoudende oplosmiddelen
- mengsels van organische oplosmiddelen en andere stoffen voor de industriële reiniging en
ontvetting van metalen oppervlakken in Vlaanderen.
Uit de contacten nadien (o.a. Eurofinish-vakbeurs) bleek dat dit niet eenvoudig is en dat het
een nieuwe soort enquêtering zou vergen. Aangezien de bedrijfsenquête bevredigende en
bruikbare resultaten opleverde, werd deze weg niet verder bewandeld.
Verschillende leveranciers werden evenwel gecontacteerd met het oog op het bekomen van
marktinformatie over producten, tendensen in het gebruik en productprijzen. Tevens werden er
een aantal aangeschreven met het oog op het bekomen van prijsoffertes m.b.t. bepaalde
reinigings- en ontvettingssystemen.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 199

8. BEREKENING VAN DE SECTOREMISSIES
8.1. Extrapolatie in verschillende stappen
Figuur 8-1: Algemeen schema extrapolatie.
Stap 1: berekening solventemissies
Stap 2: toewijzing solventverbruiken
Stap 3: bijschatting solventemissies
Stap 4: berekening gemiddelde emissie/werknemer
Stap 5: uitbouw bedrijvenbestand tot niveau Vlaanderen
Stap 6: berekening sectoremissies
Bewerkingen op enquêtebestand
Bewerkingen op bedrijvenbestand
Eindrapport
De eerste stap begint met het opmaken van een solventbalans voor elk bedrijf waarvoor
relevante enquêtegegevens beschikbaar zijn. De berekende solventemissies per bedrijf worden
toeverdeeld aan de verschillende activiteiten (volgens de indeling van hoofdstuk 6) en hieruit
worden gewogen gemiddelde solventemissies per werknemer afgeleid. Deze worden nadien
toegepast op alle bedrijven uit de bedrijvendatabank.
De beschikbare gegevens zijn:
de resultaten van de enquête, met aanduiding van de bedrijfsactiviteiten en van het
aantal personeelsleden daaraan toeverdeeld; deze resultaten zijn in detail
beschreven in hoofdstuk 7
de aanduiding van de bedrijfsactiviteiten en van het aantal personeelsleden van de
bedrijven in de bedrijvendatabank; deze zijn in detail beschreven in hoofdstuk 6
de RSZ-tewerkstelling op Vlaams niveau in de door ons afgebakende NACE-sectoren;
dit werd beschreven in hoofdstuk 4 en 5.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 201

Eindrapport
8.1.1. Stap 1: Berekening solventemissies enquêtebedrijven
Voor elk bedrijf waarvoor relevante enquêtegegevens beschikbaar zijn (128 solvent
verbruikende bedrijven), werd een solventbalans opgemaakt. De solventemissies zijn
gelijkgesteld aan:
Emissies = aankoop – solventen in afgevoerd afval – solventen verwijderd in afgasreiniging
De laatste term, solventen verwijderd in afgasreiniging, speelt slechts bij 4 bedrijven een
significante rol. Voor de overige 11 bedrijven die in de enquête stellen over een afgasreiniging
te beschikken, kon eenvoudig aangetoond worden dat deze:
- ofwel bestemd is voor andere afgassen (bv. straalstof, overspray bij lakken,
solvent-emissies bij lakken,…)
- ofwel geen significant effect heeft (bv. bedrijven die enkel waterige reinigers
gebruiken of slechts enkele tientallen of honderden kg solvent per jaar gebruiken
– het is zelfs de vraag of in deze bedrijven effectief solventemissies die vrijkomen
bij lakken in een afgasreiniging behandeld worden).
De meeste bedrijven geven aan solventen als afval af te voeren.
In de enquête werd zowel de hoeveelheid (in ton) afgevoerd afval als de solventinhoud (in %)
opgevraagd. Een controle op de opgegeven cijfers leerde dat in een aantal gevallen correcties
noodzakelijk waren, bijvoorbeeld wanneer de afgevoerde hoeveelheid solventen groter bleek te
zijn dan de verbruikte hoeveelheid solventen. Bij onvolledig ingevulde gegevens of bij twijfels
omtrent de juistheid werd ofwel terug contact opgenomen ofwel een correctie doorgevoerd op
basis van de andere gegevens die in de enquête werden meegedeeld (b.v. : aard van het
solvent, soort activiteit, type installatie). In de gevallen dat bedrijven een groot tonnage
solventhoudend afval opgaven met een lage solventinhoud (in %), werd aangenomen dat het
gaat om open containers of dergelijke, waaruit de solventen langzaam verdampen. In
overeenstemming met de richtlijnen voor opstellen van solventenbalansen bij de
solventenrichtlijn, zijn deze hoeveelheden eveneens als emissies verrekend. Tenslotte werden
van mengsels van waterige en solvent-reinigers enkel het solventaandeel verrekend.
In extremis werden de enquêteresultaten en de solventbalans van twee grote enquêtebedrijven
nog aangepast naar aanleiding van extra informatie die werd bekomen in het kader van de
toewijzing van de toepasbare emissiereductiemaatregelen (zie hoofdstuk 1).
8.1.2. Stap 2: Toewijzing van solventverbruiken aan activiteiten
De volgende vraag die zich stelt is: indien een bedrijf meerdere activiteiten met een
reinigingsbehoefte uitvoert, hoe zijn de solventemissies t.g.v. reiniging verdeeld over de
verschillende activiteiten?
202 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
In een aantal gevallen kon dit rechtstreeks uit de enquête afgeleid worden, b.v. omdat
bedrijven expliciet aangeven bij welke activiteit de reinigers gebruikt worden.
In een aantal gevallen kon dit onrechtstreeks afgeleid worden uit antwoorden op de enquête.
Door een combinatie van proceskennis over de betrokken activiteiten en processen enerzijds en
van detailinformatie over de producten en processen in de enquêteantwoorden anderzijds. Een
voorbeeld hiervan is een bedrijf:
met waterige en koolwaterstofreinigers naast elkaar
met 2 activiteiten nl. metaalconstructie en lakken (i.c. poederlakken met ontvetten –
lakken – moffelen in een tunnel)
met vermelding dat solventontvetten gebeurt in een manuele reiniger
Voor een dergelijk bedrijf is het duidelijk dat de waterige ontvetting voorafgaat aan het lakken
en dat de reiniging met koolwaterstoffen kan toegewezen worden aan de constructieactiviteit.
In een aantal gevallen was de enquête onvoldoende ingevuld om een dergelijke toewijzing te
kunnen uitvoeren, en werd een gelijkmatige spreiding van de solventverbruiken over de
verschillende activiteiten vooropgesteld.
8.1.3. Stap 3: Bijschatting solventverbruik/ -emissies.
Zeven bedrijven gaven aan solventen te verbruiken, maar gaven geen verbruik op.
De optie om deze bedrijven vóór de extrapolatie te verwijderen uit het enquêtebestand, is
verworpen. Dit zou immers de verhouding tussen bedrijven die met solventen reinigen
enerzijds en bedrijven die solventvrij reinigen immers scheeftrekken.
Deze optie werd niet gevolgd. Het volledige enquêtebestand werd behouden als
extrapolatiebasis. Dit werd wiskundig opgelost door via een iteratief proces de solventemissies
per persoon en per activiteit te berekenen zonder deze 7 bedrijven, vervolgens met dit
tussenresultaat de solventemissies van deze 7 bedrijven te schatten en vervolgens opnieuw de
solventemissies per persoon en activiteit te berekenen voor het hele enquêtebestand,
enzovoort, tot de berekende solventemissies per persoon en activiteit een stabiele waarde
bereiken. Dit bleek al na een 2-tal iteraties het geval te zijn.
Het resultaat van de stappen 1 tot en met 3 wordt weergegeven in de volgende tabel.
Tabel 8-1: Resultaat solventbalans enquêtebestand (solventen in kg).
# bedr. Solventverbruik
Solventhoudend
afval
Afgevoerde
hoeveelheid
solvent
Solventafbraak
afgasreiniging
Bijschatting
emissies
Solventemissie
135 840.382 392.280 296.744 13.700 3.576 533.514
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 203

Eindrapport
Het totaal solventverbruik, verminderd met de afgevoerde hoeveelheid solvent en de
solventafbraak in de afgasreiniging, en vermeerderd met de bijgeschatte hoeveelheid emissies
voor een 7-tal bedrijven, resulteert in een totale solventemissie (voor 135 bedrijven) van
ongeveer 533 ton 44 .
8.1.4. Stap 4: Berekening van gemiddelde solventemissies per
persoon en per activiteit
Ieder enquêtebedrijf heeft één of meer bedrijfsactiviteiten. Bedoeld wordt uiteraard
bedrijfsactiviteiten die bepalend zijn voor het solventverbruik. Deze zijn gedefinieerd in
paragraaf 6.2.1.3.
Voor elk enquêtebedrijf is voor elk van deze bedrijfsactiviteiten zowel de solventemissie (zie
stappen 1 tot 3) vastgelegd als het aantal personeelsleden. De wijze waarop het aantal
personeelsleden per activiteit is vastgelegd, is identiek aan de wijze waarop dit gebeurde voor
de bedrijven uit het ruimere bedrijvenbestand, beschreven in hoofdstuk 6. Een bedrijf dat
bijvoorbeeld polijst en lakt, wordt aan beide activiteiten toegewezen. Indien geen nauwkeuriger
informatie ter beschikking is, wordt een 50/50 verdeling aangenomen. Het aantal
personeelsleden wordt volgens dezelfde verdeling toegewezen.
Tevens kan voor elk bedrijf aangeduid worden of het gaat om een geïntegreerd bedrijf of een
niet-geïntegreerd bedrijf. Geïntegreerde bedrijven hebben naast de aangeduide en met
reiniging geassocieerde activiteiten (b.v. lakken, metaalconstructie, thermisch spuiten, …) ook
nog een groot aantal andere activiteiten (b.v. montage, verkoop, research, engineering, …).
Andere bedrijven hebben naast de aangeduide activiteiten slechts een beperkt aantal andere
activiteiten (b.v. enkel de normale overheadtaken die in elk bedrijf aanwezig zijn). Voor beide
types bedrijven kan de gemiddelde solventemissie per persoon berekend worden.
De gemiddelde solventemissie per persoon is berekend op het totaal van de enquêtebedrijven
(258 bedrijven). Dit gemiddelde 45 , berekend over het totaal van de solventverbruikende en de
niet-solventverbruikende bedrijven, zal verderop in de berekening gebruikt worden als
extrapolatiefactor. Het is dan ook hét cruciaal element voor de schatting van de solventemissies
voor reinigen en ontvetten van metalen oppervlakken in Vlaanderen.
Omdat deze gemiddelden met de nodige omzichtigheid moeten gehanteerd worden, werden
enerzijds een aantal aanpassingen aan de indeling in activiteiten (zie paragraaf 7.1.5.6)
doorgevoerd met het oog op de verbetering van de representativiteit en werd anderzijds een
sensitiviteitsanalyse uitgevoerd. In onderstaande tabel worden de gemiddelde solventemissies
44
De cijfers in Tabel 8-1 m.b.t. solventverbruik en afgevoerde hoeveelheden verschillen met de in hoofdstuk 4
gepresenteerde enquêteresultaten omwille van correcties voor enkele belangrijke bedrijven in stap 1.
45
Het gaat om een ‘gewogen’ gemiddelde, d.w.z. voor elke combinatie van een bepaalde activiteit en type bedrijf
(geïntegreerd of niet) wordt het totaal van de solventemissies, afkomstig van verschillende bedrijfsdelen,
gedeeld door het totaal van het aantal personeelsleden voor die bedrijfsdelen.
204 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
per werknemer en per activiteit weergegeven zoals ze uit de berekeningen naar voren komen
na het doorvoeren van de voorgestelde aanpassingen.
Er wordt benadrukt dat deze gemiddelde solventverbruiken enkel als
tussenresultaat kunnen dienen bij de extrapolatie en enkel toegepast kunnen
worden op macro-schaal. Ze zijn ongeschikt voor het schatten van de
solventemissies van een concreet bedrijf. 46
Tabel 8-2: Gemiddelde solventemissies per persoon en per activiteit (in kg/ werknemer).
Indeling in subgroepen Geïntegreerd
bedrijf
Niet-geïntegreerd
bedrijf
Gemiddeld
1.a Galvano – Zeer groot nvt nvt nvt
1.b Galvano – Standaard 2,7 47,4 7,8
1.c Galvano – Fijn 9,0 14,1 9,2
2.a Lakken – Zeer groot 0,0 8,7 4,8
2.b Lakken – Standaard 5,9 14,2 7,8
2.c Lakken – Fijn 11,0 104,6 23,1
3.a Polijsten e.d. – Zeer groot nvt nvt nvt
3.b Polijsten e.d. – Standaard 5,4 4,7 5,2
3.c Polijsten e.d. – Fijn 13,7 30,0 15,6
4.a Thermisch spuiten – Zeer groot 0,0 0,0 0,0
4.b Thermisch spuiten – Standaard 9,1 8,2 8,8
4.c Thermisch spuiten – Fijn 5,6 4,7 5,6
5.a Hot dip – Zeer groot nvt 0,0 0,0
5.b Hot dip – Standaard 0,0 0,0 0,0
5.c Hot dip – Fijn nvt nvt nvt
6.a Thermisch – Zeer groot 0,0 0,0 0,0
6.b Thermisch – Standaard 5,5 1,9 5,0
6.c Thermisch – Fijn 11,8 10,6 11,6
7.a Eigen constructie - Zeer groot 0,0 2,9 2,1
7.b Eigen constructie - Standaard 15,3 6,4 13,5
7.c Eigen constructie - Fijn 5,3 6,3 5,3
8 Gedrukte schakelingen 40,1 7,0 40,0
9.a Enkel montage – Zeer groot nvt nvt nvt
9.b Enkel montage – Standaard 0,1 3,1 1,8
9.c Enkel montage – Fijn 0,0 0,4 0,0
10. Vacuüm 55,8 28,3 45,3
11. Draad en draadproducten 33,0 nvt 33,0
12. Microelectronica 27,8 nvt 27,8
Totaal 13,0 9,2 12,4
Opm.: Berekend op een totaal van 258 enquêtebedrijven.
46 Het zijn resultaten van een statistische verwerking. Ze moeten dus op dezelfde manier geïnterpreteerd
worden als pakweg statistische resultaten voor de Belgische bevolking, met bv. een gezinsgrootte van 1,8
personen of bv. 1,6 kinderen per koppel.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 205

Eindrapport
Globaal genomen blijken de gemiddelde solventemissies per werknemer zo’n 24% lager te
liggen dan de solventverbruiken (omwille solventafvoer en afgasreiniging).
De sensitiviteitsanalyse op deze gemiddelden gaat na wat het effect is als de ‘outliers’
(bedrijven met de hoogste, dan wel laagste solventemissie per werknemer) worden weggelaten
uit de berekening van de gemiddelde solventemissie per werknemer voor een bepaalde
combinatie van activiteit en type bedrijf (geïntegreerd of niet).
Geval 1: voor elke combinatie van activiteit en type bedrijf (geïntegreerd of niet)
wordt het bedrijf met de hoogste solventemissie per werknemer weggelaten uit de
berekening van het gemiddelde.
Geval 2: voor elke combinatie van activiteit en type bedrijf (geïntegreerd of niet)
wordt het bedrijf met de laagste solventemissie per werknemer weggelaten uit de
berekening van het gemiddelde. Aangezien verschillende bedrijven binnen een
bepaalde activiteit 0 kg emissie per werknemer kunnen hebben (omdat ze bijvoorbeeld
waterig ontvetten), wordt gekozen voor het bedrijf met de laagste solventemissie per
werknemer én het hoogste aantal werknemers voor die activiteit.
Opmerkingen:
Geval 1 verkent de ondergrens en geval 2 verkent de bovengrens op het
gemiddelde.
Bij het weglaten van de ‘outliers’ gaat het uitsluitend om het bedrijfsdeel voor die
bepaalde activiteit, m.a.w. een bedrijf dat meerdere activiteiten ontplooit waarbij
reiniging en ontvetting van metalen oppervlakken aan de orde is, wordt niet
volledig uit de berekeningen gegooid.
Indien de solventemissie per werknemer niet veel afwijkt van de emissie per
werknemer voor de andere bedrijven of indien het ‘gewicht’ van het bedrijf(sdeel)
in kilogram solventemissie niet groot is, zal het effect op het gemiddelde voor een
bepaalde activiteit niet heel groot zijn. Indien er sprake is van een echte ‘outlier’
(sterk afwijkende emissie per werknemer en een grote hoeveelheid
solventemissies), zal het effect op het gemiddelde voor een bepaalde activiteit wel
groot zijn.
Het weglaten van de ‘outliers’ gebeurde niet voor activiteiten vertegenwoordigd
door vijf of minder bedrijven.
Onderstaande tabel geeft de resultaten van de sensitiviteitsanalyse.
206 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
Tabel 8-3: Sensitiviteitsanalyse op gemiddelde solventemissies per persoon en per activiteit
(in kg/ werknemer).
Indeling in subgroepen Geval 1 (ondergrens) Geval 2 (bovengrens)
Aard bedrijf: (1) = geïntegreerd
(2) = niet- geïntegreerd
(1) (2) Totaal (1) (2) Totaal
1.a Galvano – Zeer groot nvt nvt nvt nvt nvt nvt
1.b Galvano – Standaard 2,5 8,7 3,9 3,6 66,5 10,3
1.c Galvano – Fijn 5,4 14,1 5,7 8,6 14,1 8,8
2.a Lakken – Zeer groot 0,0 4,5 2,2 0,0 10,0 5,1
2.b Lakken – Standaard 3,8 8,9 4,9 6,7 17,1 8,9
2.c Lakken – Fijn 8,7 5,7 8,3 12,1 124,5 25,7
3.a Polijsten e.d. – Zeer groot nvt nvt nvt nvt nvt Nvt
3.b Polijsten e.d. – Standaard 4,7 3,1 4,3 7,2 5,2 6,7
3.c Polijsten e.d. – Fijn 10,4 24,4 12,2 14,0 30,2 15,9
4.a Thermisch spuiten – Zeer groot 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
4.b Thermisch spuiten – Standaard 9,1 1,4 6,6 9,1 14,9 10,4
4.c Thermisch spuiten – Fijn 5,6 1,5 5,5 5,6 5,3 5,6
5.a Hot dip – Zeer groot nvt 0,0 0,0 nvt 0,0 0,0
5.b Hot dip – Standaard 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
5.c Hot dip – Fijn nvt nvt nvt nvt nvt Nvt
6.a Thermisch – Zeer groot 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
6.b Thermisch – Standaard 4,9 0,4 4,4 7,0 2,4 6,5
6.c Thermisch – Fijn 9,6 7,4 9,2 12,4 10,8 12,1
7.a Eigen constructie - Zeer groot 0,0 0,9 0,7 0,0 3,6 2,5
7.b Eigen constructie - Standaard 6,5 5,8 6,4 16,5 6,6 14,4
7.c Eigen constructie - Fijn 4,5 5,8 4,6 9,0 7,3 8,8
8 Gedrukte schakelingen 39,0 7,0 38,9 42,8 7,0 42,7
9.a Enkel montage – Zeer groot nvt nvt nvt nvt nvt Nvt
9.b Enkel montage – Standaard 0,0 0,3 0,2 0,1 4,5 2,5
9.c Enkel montage – Fijn 0,0 0,4 0,0 0,0 0,4 0,0
10. Vacuüm 55,8 28,3 45,3 55,8 28,3 45,3
11. Draad en draadproducten 33,0 nvt 33,0 33,0 nvt 33,0
12. Microelectronica 27,8 nvt 27,8 27,8 nvt 27,8
Opm.: Berekend op een totaal van 258 enquêtebedrijven.
De opvallendste afwijkingen t.o.v. de gemiddelden in Tabel 8-2 betreffen afwijkingen m.b.t. de
ondergrens. Bij de niet-geïntegreerde bedrijven met activiteiten 1.b, 2.c en 4.b, en bij de
geïntegreerde bedrijven met activiteit 7.b weegt een relatief grote solventverbruiker (>10 ton
solvent per jaar) op de gemiddelde solventemissie per werknemer. De vraag is of dat terecht zo
is of niet.
De afwijkingen m.b.t. de bovengrens zijn over het algemeen genomen (veel) minder groot dan
die m.b.t. de ondergrens.
Verderop wordt het effect van het toepassen van ondergrens- dan wel bovengrens
gemiddelden op de schatting van de Vlaamse solventemissies t.b.v. reinigen en ontvetten van
metalen berekend.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 207

Eindrapport
Het is duidelijk één van de enquêteresultaten dat er in Vlaanderen een klein percentage
bedrijven is met een – in verhouding tot de bedrijfsgrootte of het aantal werknemers – zeer
hoge solventemissie.
De vraag stelt zich of outliers, en meer in het bijzonder de outliers die bepalend zijn voor de
hoge waarden voor niet-geïntegreerde bedrijven 1.b, 2.c en 4.b verwijderd moeten worden als
onderdeel van de gegevensverwerking. Dit is niet gebeurd. De sensitiviteitsanalyse geeft aan
dat als gevolg daarvan de verhoudingen kg/wkn,jaar voor elk van de activiteitengroepen vrij
gevoelig zijn voor het optreden van dit type outliers. Merk op dat dit wellicht ook geldt voor
activiteitengroepen 1.c, 2.b, 4.c, 6.b en 6.c, waarin geen outliers van het type “zeer hoog
solventverbruik” zijn vastgesteld, maar waar het a priori niet uitgesloten is dat dergelijke
outliers zich toch voordoen in de werkelijkheid.
Deze gevoeligheid voor outliers verdwijnt echter grotendeels bij een verdere verwerking van de
resultaten. Dit blijkt duidelijk uit Tabel 8-9, waar dezelfde sensitiviteitsberekening toegepast
wordt op de solventemissies bij reinigen op het niveau Vlaanderen.
8.1.5. Stap 5: Bedrijvenbestand uitbouwen tot niveau ‘Vlaanderen’
De sectorafbakening volgens NACE-code uit hoofdstuk 4 heeft tot doel het bedrijvenbestand,
dat 1145 bedrijven bevat, aan te vullen tot het niveau ‘Vlaanderen’ voor die NACE-sectoren
waarvoor we hebben aangetoond (via de enquête-gegevens) dat er substantiële reinigings- en
ontvettingsbehoeften voor metalen oppervlakken bestaan. Bedrijven met belangrijke reinigingsen
ontvettingsactiviteiten, die om één of andere reden buiten deze sectorafbakening volgens
NACE-code vallen, worden op individuele basis toegevoegd voor zover zij ons bekend zijn
vanuit de ons beschikbare databanken (samengevoegd in het bedrijvenbestand). Uit de hierna
volgende tabellen blijkt dat 19% van de tewerkstelling in het bedrijvenbestand
(20.656 werknemers) zich buiten de vooropgestelde NACE-sectoren bevindt.
Om te weten hoe de bedrijvendatabank zich verhoudt t.o.v. RSZ-gegevens voor Vlaanderen
worden twee tabellen gepresenteerd die de onderlinge representativiteit van enquêtedatabank,
bedrijvendatabank en RSZ-gegevens weergeven, naar analogie met Tabel 7-10 en Tabel 7-11.
Hieruit blijkt dat van de 1.145 bedrijven uit de bedrijvendatabank er 941 bedrijven binnen de
afgebakende NACE-sectoren vallen. Deze bedrijven vertegenwoordigen met 86.820 werknemers
60% van de RSZ-tewerkstelling binnen de vooropgestelde sectorafbakening volgens NACE. Alle
subsectoren zijn goed vertegenwoordigd.
208 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Tabel 8-4: Aantallen bedrijven binnen enquêtedatabank, bedrijvendatabank en volgens RSZ, opgesplitst naar NACE.
NACE code Omschrijving Enquêtedatabank (1) Bedrijven-databank (2) RSZ (3)
Eindrapport
Totaal Groep 1 Groep 2 Totaal % respons % groep 1 Totaal % respons %
bedrijvenbestand
27 metallurgie 10 8 2 69 14 12 134 7 51
28 vervaardiging van producten van metaal 137 104 33 589 23 18 2.406 6 24
29 vervaardiging van machines, apparaten en
werktuigen
30+31+32 vervaardiging van kantoormachines en
computers, vervaardiging van elektrische
machines en apparaten en vervaardiging van
audio-, video- en
telecommunicatieapparatuur
34, excl. 341 vervaardiging van carrosserieën en
onderdelen en van accessoires en
onderdelen van motorvoertuigen en motoren
daarvan
42 33 9 160 26 21 868 5 18
21 14 7 74 28 19 180 12 41
6 5 1 29 21 17 284 2 10
35 vervaardiging van overige transportmiddelen 3 3 0 20 15 15 131 2 15
Totaal binnen vooropgestelde NACE-afbakening 219 159 60 941 23 17 3.903 6 24
Totaal niet binnen vooropgestelde NACE-afbakening 53 28 25 204 26 14
Geen NACE-code bekend 1 0 1 0 nvt nvt
Algemeen Totaal 273 187 86 1.145 24 16
(1) Groep 1: bedrijven met reinigings- en ontvettingsactiviteiten. Groep 2: bedrijven zonder reinigings- en ontvettingsactiviteiten.
(2) Bedrijvendatabank met volledige en relevante gegevens per bedrijf.
(3) Totaal NACEBEL-sectoren volgens RSZ 2000, zoals weergegeven in hoofdstuk 5.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 209

Tabel 8-5: Tewerkstelling binnen enquêtedatabank, bedrijvendatabank en volgens RSZ, opgesplitst naar NACE.
NACE-code Omschrijving Enquêtedatabank (1) Bedrijven-databank (2) RSZ (3)
Eindrapport
Totaal Groep 1 Groep 2 Totaal % respons % groep 1 Totaal % respons %
bedrijvenbestand
27 metallurgie 4.479 4.459 20 8.527 53 52 22.094 20,3 38,6
28 vervaardiging van producten van metaal 8.508 7.377 1.131 25.907 33 28 40.546 21,0 63,9
29 vervaardiging van machines, apparaten
en werktuigen
30+31+32 vervaardiging van kantoormachines en
computers, vervaardiging van
elektrische machines en apparaten en
vervaardiging van audio-, video- en
telecommunicatieapparatuur
34, excl. 341 vervaardiging van carrosserieën en
onderdelen en van accessoires en
onderdelen van motorvoertuigen en
motoren daarvan
35 vervaardiging van overige
transportmiddelen
8.182 7.821 361 16.153 51 48 26.203 31,2 61,6
11.144 9.674 1.470 26.798 42 36 33.487 33,3 80,0
2.663 2.533 130 6.863 39 37 15.545 17,1 44,1
1.157 1.157 0 2.572 45 45 5.670 20,4 45,4
Totaal binnen vooropgestelde NACE-afbakening 36.133 28.562 7.571 86.820 42 33 143.545 25,2 60,5
Totaal niet binnen vooropgestelde NACE-afbakening 7.654 5.865 1.789 20.656 37 28
Geen NACE-code bekend 0 0 0 0 nvt nvt
Algemeen Totaal 43.787 34.427 9.360 107.476 41 32
(1) Groep 1: bedrijven met reinigings- en ontvettingsactiviteiten. Groep 2: bedrijven zonder reinigings- en ontvettingsactiviteiten.
(2) Bedrijvendatabank met volledige en relevante gegevens per bedrijf
(3) Totaal NACEBEL-sectoren volgens RSZ 2000, zoals weergegeven in hoofdstuk 5.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 210

Eindrapport
In stap 5 wordt voor elke NACE-sector, en apart voor geïntegreerde en niet-geïntegreerde
bedrijven, een ‘virtueel’ bedrijf in het bedrijvenbestand aangemaakt. Elk ‘virtueel’ bedrijf 47 bevat
het deel van de RSZ-tewerkstelling in Vlaanderen dat in het bedrijvenbestand ontbrak.
Bovenstaande tabel herneemt nog de RSZ-tewerkstelling voor de afgebakende NACE-sectoren
zoals die in hoofdstuk 5 werd voorgesteld. Het is evenwel zo dat een deel van de RSZtewerkstelling
in de NACE-sectoren 27, 34 en 35 niet tot de scope van deze sectorstudie
behoort omdat ze in andere sectorstudies (ferro, non-ferro, automobiel) al is meegenomen.
Aangezien de bedrijven die in andere sectorstudies worden meegenomen bekend zijn, kan de
tewerkstelling binnen deze bedrijven worden afgetrokken van de totale RSZ-tewerkstelling. Het
finaal resultaat wordt weergegeven in volgende tabel.
Tabel 8-6: Uitbouw bedrijvenbestand tot Vlaams niveau (totale tewerkstelling).
NACE-sectoren Bedrijven- RSZ (2) Verschil Bedrijvenbestand
27, 28, 29, 30,
31, 32, 34
(excl.341) en 35
Bestand (1) Volledig Excl. andere
sectorstudies
(2) –(1) (incl. virtuele
bedrijven)
86.820 143.545 120.915 34.095 120.915
Andere 20.656 20.656
Totaal 107.476 141.571
De tewerkstelling voor elk ‘virtueel’ bedrijf wordt verder uitgesplitst naar activiteiten volgens de
gemiddelden per NACE-sector en type bedrijf (geïntegreerd/ niet-geïntegreerd) die berekend
werden op basis van de bedrijven die in het bedrijvenbestand bekend zijn.
Het bedrijvenbestand, inclusief de virtuele bedrijven, vertegenwoordigt aldus de totale Vlaamse
tewerkstelling van bedrijven met reinigings- en ontvettingsactiviteiten m.b.t. metalen
oppervlakken. Voor elk bedrijf in het bedrijvenbestand is geweten of het een geïntegreerd of
een ander bedrijf is, zijn de voor reiniging relevante activiteiten gekend en zijn aan elk van deze
activiteiten een bepaald deel van het personeelsbestand van dit bedrijf toegewezen.
8.1.6. Stap 6: Berekening sectoremissies
Voor elk bedrijf in het ‘uitgebouwde’ bedrijvenbestand (incl. ‘virtuele’ bedrijven) wordt het
aantal personeelsleden zowel voor geïntegreerde als voor niet-geïntegreerde bedrijven per
activiteit vermenigvuldigd met de gemiddelde solventemissies per persoon (zie Tabel 8-2). Het
47
In totaal 12 bedrijven: twee keer (geïntegreerd/ niet-geïntegreerd) zes sectoren (NACE 27, 28, 29, 30+31+32,
34 en 35).
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 211

Eindrapport
resultaat van deze vermenigvuldiging zijn solventemissies per activiteit voor het geheel van het
bedrijvenbestand.
De berekende solventemissie voor het geheel van de reinigings- en ontvettingsactiviteiten van
de Vlaamse bedrijven wordt in onderstaande tabel voorgesteld.
Tabel 8-7: Vlaamse solventemissies m.b.t. reinigen en ontvetten van metalen oppervlakken,
naar activiteit en type bedrijf (in kg).
Indeling in subgroepen Geïntegreerd
bedrijf
Niet-geïntegreerd
bedrijf
Totaal
1.a Galvano – Zeer groot
0 0 0
1.b Galvano – Standaard 12.962 77.493 90.454
1.c Galvano – Fijn 26.745 9.247 35.991
2.a Lakken – Zeer groot 0 19.055 19.055
2.b Lakken – Standaard 84.930 96.879 181.809
2.c Lakken – Fijn 30.082 84.781 114.863
3.a Polijsten e.d. – Zeer groot 0 0 0
3.b Polijsten e.d. – Standaard 27.341 9.846 37.186
3.c Polijsten e.d. – Fijn 29.346 24.825 54.171
4.a Metalliseren – Zeer groot 0 0 0
4.b Metalliseren – Standaard 6.154 6.105 12.259
4.c Metalliseren – Fijn 10.239 2.533 12.772
5.a Hot dip – Zeer groot 0 0 0
5.b Hot dip – Standaard 0 0 0
5.c Hot dip – Fijn 0 0 0
6.a Thermisch – Zeer groot 0 0 0
6.b Thermisch – Standaard 25.236 1.346 26.583
6.c Thermisch – Fijn 25.413 4.021 29.434
7.a Enkel eigen constr. – Zeer groot 0 10.287 10.287
7.b Enkel eigen constr. – Standaard 435.587 61.347 496.934
7.c Enkel eigen constr. – Fijn 59.009 13.776 72.785
8. Gedrukte schakelingen 196.970 2.829 199.799
9.a Enkel montage – Zeer groot 0 0 0
9.b Enkel montage – Standaard 144 6.854 6.998
9.c Enkel montage – Fijn 109 238 347
10. Vacuüm 2.499 9.095 11.594
11. Draad en draadproducten 126.598 0 126.598
12. Micro-elektronica 36.144 0 36.144
Totaal 1.135.507 440.518 1.576.063
De extrapolatieresultaten kunnen ook volgens NACE-code weergegeven worden, zoals in de
onderstaande tabel.
212 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
Tabel 8-8: Vlaamse solventemissies m.b.t. reinigen en ontvetten van metalen oppervlakken,
naar NACE-code (in kg).
NACE-code Omschrijving Totale solventemissies
(in kg)
27 Metallurgie 157.934
28 vervaardiging van producten van
metaal
29 vervaardiging van machines,
apparaten en werktuigen
30+31+32 vervaardiging van kantoormachines en
computers, vervaardiging van
elektrische machines en apparaten en
vervaardiging van audio-, video- en
telecommunicatieapparatuur
34, excl. 341 vervaardiging van carrosserieën en
onderdelen en van accessoires en
onderdelen van motorvoertuigen en
motoren daarvan
35 vervaardiging van overige
transportmiddelen
392.040
267.834
424.119
82.626
24.071
Totaal binnen vooropgestelde NACE-afbakening 1.348.626
Totaal niet binnen vooropgestelde NACE-afbakening 227.438
Geen NACE-code bekend
Algemeen Totaal 1.576.064
Uit bovenstaande raming blijkt dat 14% van de totaal geraamde emissies buiten de
vooropgestelde sectorafbakening volgens NACE valt.
Om de sensitiviteitsanalyse te vervolledigen worden de ondergrens- en bovengrensgemiddelden
gebruikt voor de schatting van Vlaamse solventemissies. Dit wordt in onderstaande tabel
weergegeven. De ondergrens wijkt 21% af van de geschatte emissies en de bovengrens 9%.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 213

Eindrapport
Tabel 8-9: Sensitiviteitsanalyse op de geschatte totale Vlaamse solventemissies per persoon
en per activiteit (in kg).
Indeling in subgroepen Geval 1 (ondergrens) Geval 2 (bovengrens)
Aard bedrijf: (1) = geïntegreerd
(2) = niet- geïntegreerd
(1) (2) Totaal (1) (2) Totaal
1.a Galvano – Zeer groot 0 0 0 0 0 0
1.b Galvano – Standaard 15.253 21.376 36.629 19.052 105.099 124.151
1.c Galvano – Fijn 17.780 9.247 27.026 25.779 9.247 35.025
2.a Lakken – Zeer groot 0 11.079 11.079 0 21.611 21.611
2.b Lakken – Standaard 65.374 68.990 134.364 92.086 112.623 204.709
2.c Lakken – Fijn 25.002 12.664 37.666 32.514 99.256 131.770
3.a Polijsten e.d. – Zeer groot 0 0 0 0 0 0
3.b Polijsten e.d. – Standaard 25.251 7.392 32.643 33.256 10.566 43.822
3.c Polijsten e.d. – Fijn 23.930 20.538 44.468 29.832 25.003 54.835
4.a Thermisch spuiten – Zeer groot 0 0 0 0 0 0
4.b Thermisch spuiten – Standaard 6.154 2.032 8.186 6.154 10.078 16.232
4.c Thermisch spuiten – Fijn 10.239 943 11.181 10.239 2.853 13.091
5.a Hot dip – Zeer groot 0 0 0 0 0 0
5.b Hot dip – Standaard 0 0 0 0 0 0
5.c Hot dip – Fijn 0 0 0 0 0 0
6.a Thermisch – Zeer groot 0 0 0 0 0 0
6.b Thermisch – Standaard 26.702 680 27.382 31.860 1.599 33.459
6.c Thermisch – Fijn 22.132 3.195 25.327 26.242 4.061 30.303
7.a Eigen constructie - Zeer groot 0 4.724 4.724 0 12.457 12.457
7.b Eigen constructie - Standaard 264.931 57.188 322.119 462.525 62.814 525.339
7.c Eigen constructie - Fijn 52.472 12.761 65.233 90.410 15.589 105.998
8 Gedrukte schakelingen 171.077 2.794 173.871 183.489 2.794 186.283
9.a Enkel montage – Zeer groot 0 0 0 0 0 0
9.b Enkel montage – Standaard 25 1.808 1.833 186 9.462 9.647
9.c Enkel montage – Fijn 109 238 347 109 238 347
10. Vacuüm 2.499 9.095 11.594 2.499 9.095 11.594
11. Draad en draadproducten 126.598 0 126.598 126.598 0 126.598
12. Microelectronica 36.144 0 36.144 36.144 0 36.144
Totaal 992.274 246.744 1.239.018 1.203.767 514.443 1.718.210
De afwijking t.o.v. de ondergrens is het grootst bij geïntegreerde bedrijven met activiteit 7.b en
vervolgens bij niet-geïntegreerde bedrijven met activiteit 2.c, 1.b of 2.b. De afwijking t.o.v. de
bovengrens is het grootst bij bedrijven met activiteiten 2.c, 1.b, 2.b, 7.b en 7.c.
214 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

8.2. Vergelijking sectoremissies met andere
berekeningen
8.2.1. VMM
Eindrapport
In de jaarlijks gepubliceerde NMVOS inventaris 48 worden de emissies door ‘ontvetten van
metalen’ ingeschat op basis van een emissiefactor per arbeider, werkzaam binnen de
metaalverwerkende industrie, van 44 kg NMVOS/arbeider. De aldus ingeschatte emissies voor
Vlaanderen verlopen van 7.788 ton NMVOS in 1990 tot 8.073 ton NMVOS in 1993; vanaf 1993
werd het cijfer niet meer herberekend en bleef het behouden op 8.073 ton.
De emissiefactor die voor de inschatting gebruikt werd, werd berekend in 1988 en houdt dus
geen rekening met de evoluties in het gebruik van verschillende types solventen en van
alternatieven voor solventen (b.v. waterig ontvetten), en evoluties in het gebruik van diverse
systemen (open/gesloten systemen, nabehandeling,…).
De enquête die door Ecolas werd uitgevoerd leverde een gewogen gemiddelde emissiefactor op
van 12,4 kg NMVOS/werknemer; het gewogen gemiddelde voor Vlaanderen, na extrapolatie
van de enquêteresultaten, bedraagt 11,1 kg NMVOS/werknemer. Deze schattingen belopen
ongeveer één vierde van de emissiefactor die VMM hanteerde.
Dit is op zich geen voldoende verklaring voor het verschil in geschatte emissies 8.073 ton
(VMM) en 1.635 ton (Ecolas), want VMM paste de emissiefactor ook toe op een groter aantal
werknemers: 183.477 werknemers (VMM) t.o.v. 141.571 werknemers (Ecolas). Het verschil in
werknemers heeft te maken met een verschil in sectorafbakening: zo’n 57.000 werknemers
werden in de Ecolas-benadering uit NACE-sector 27 tot en met NACE-sector 35 gehouden
omdat de VOS-emissies van diverse (grote) bedrijven in andere sectorstudies (ferro, non-ferro,
auto-assemblage) beschouwd worden of omdat de sector als niet relevant voor solventgebruik
voor reinigen en ontvetten werd gekenmerkt (b.v. NACE-sector 33). Anderzijds werden zo’n
20.000 werknemers uit andere sectoren toegevoegd omdat uit de enquêtegegevens bleek dat
de betrokken bedrijven toch reinigings-en ontvettingsactiviteiten uitvoerden.
8.2.2. RAINS
In een Europese strategie ter bestrijding van verzuring en troposferisch ozon wordt het RAINS
model (IIASA) gebruikt om te komen tot afspraken rond emissiereducties voor NH3, SO2, NOx
en VOS. Een diepgaande evaluatie van de verschillen tussen RAINS en de resultaten van deze
studie wordt gemaakt in paragraaf 10.4. Hier wordt enkel even stil gestaan bij de inschatting
van de VOS-emissies voor reinigen en ontvetten in het RAINS model.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 215

Eindrapport
RAINS geeft geen emissieschatting voor 2000, wel voor 1990 en 2010. De VOS-emissies voor
1990 bedragen 9.590 ton; voor 2010 wordt nog 3.180 ton ingeschat. Dit zijn cijfers voor België,
wel te verstaan. De verdeling naar de gewesten zou bijvoorbeeld kunnen gemaakt worden op
basis van de tewerkstelling binnen de sectoren basismetaal en metaalverwerking 49 . Het Vlaams
cijfer voor 2000 zou dan op basis van de RAINS-schatting tussen 2.162 ton en 6.521 ton liggen.
Het Ecolas-cijfer ligt nog onder deze vork.
8.2.3. Universiteit Gent (in opdracht van VMM)
In opdracht van VMM werkte UG een verfijning van de emissie-inventaris voor vluchtige
organische stoffen in Vlaanderen uit voor een dertigtal industriële en niet-industriële NMVOS
emitterende activiteiten, waaronder ‘reinigen en ontvetten’. 50 De methodologie van UG vertrekt
van een combinatie van verkoopscijfers voor gechloreerde solventen in België/ Luxemburg
(ECSA), een inschatting van de verdeling van productgebruik voor reiniging en ontvetting in
Vlaanderen door de leveranciers van reinigingssystemen en de RAINS-methodologie
(implementatiegraad, efficiëntie en toepasbaarheid van diverse reinigingssystemen).
Hierdoor komen zij tot de volgende schattingen:
Figuur 8-2: Emissies van VOS in Vlaanderen door reinigen en ontvetten (schatting UG).
(NMVOS in kg/jaar)
4500
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
4015
3426
2467
2089
1428
1513
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001
48 VMM, Lozingen in de lucht, 1980-2000, 226 p.
49
Dit zou, op basis van NIS-statistieken 2000 een Vlaams aandeel van 68% geven (UG, 2001).
50
UG, Verfijning van de inventaris van vluchtige organische stoffen in Vlaanderen, tweede tussentijds rapport
(april 2001), 33 p. en een mondelinge mededeling van de geactualiseerde berekeningen.
216 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp
1238
1259
1215
2189
1851
1167

Eindrapport
Voor 2000 schat UG de totale emissie op 1.851 ton VOS; voor 2001 daalt de totale emissie
terug tot 1.167 ton VOS. Tussen 1998 en 2000 heeft er zich een opvallende stijging
voorgedaan in de verkoop van gechloreerde solventen (verkoopscijfers ECSA voor alle
toepassingen) in België en Luxemburg (terwijl de trend in feite dalend was), hetgeen na
omrekening van het aandeel voor de toepassing ‘reinigen en ontvetten’ en het aandeel voor
Vlaanderen tot een flink gestegen emissie inschatting aanleiding heeft gegeven. Het niveau van
de geschatte emissies in de periode daarvoor (van 1994 tot 1998) schommelde tussen
1.000 ton en 1.500 ton.
De Ecolas-schatting zit net tussen het niveau van de UG-schatting voor 2000 en 2001. Diverse
verklaringen voor het verschil met de Ecolas-schatting zijn mogelijk:
1) Een aantal sectoren (bv. garages, carosserieën, automobielsector, vervaardiging van
medische apparatuur/ precisie-instrumenten bepaalde bedrijven uit de ferro en non-ferro
sector) zijn uit deze studie uitgesloten in overleg met de opdrachtgever en kunnen wel
begrepen zijn in bijvoorbeeld de totaalverkoop van gechloreerde solventen aan de
‘metaalverwerkende’ sector, zoals ECSA die optelt.
2) Het reinigen en ontvetten van productieapparaten en -machines werd uitgesloten in deze
studie (op vraag van de opdrachtgever) en kunnen wel begrepen zijn in de ECSA
verkoopscijfers.
3) In de metaalverwerkende sector kunnen gechloreerde solventen ook worden gebruikt voor
andere toepassingen dan reinigen en ontvetten. De vraag stelt zich dan op welke basis
ECSA het toepassingsdomein van de verkochte solventen exact kan bepalen en of het
aandeel ‘reinigen en ontvetten’ constant blijft in de tijd of niet.
4) De verkoopscijfers van ECSA slaan op België èn Luxemburg. Het belang van het
Luxemburgse deel is onbekend en wordt ook niet meegerekend in de tewerkstellingscijfers
die aan de basis liggen van de verdeling tussen Wallonië en Vlaanderen. Dit zou de UGinschatting
voor Vlaanderen kunnen doen dalen.
5) Het deel van de gechloreerde solventen dat in België en Luxemburg verkocht wordt maar
niet verbruikt (b.v. verder geëxporteerd naar het buitenland), is onbekend. Dit zou de UGinschatting
voor Vlaanderen kunnen doen dalen.
6) De verhouding tussen het gebruik van gechloreerde en niet-gechloreerde solventen voor
reiniging en ontvetting die door leveranciers van reinigingssystemen werd ingeschat
(5 op 1) wordt niet bevestigd door de enquêteresultaten. Deze verhouding is bepalend voor
de schatting van de niet-gechloreerde solventen in de methodiek van UG. De maximale 51
51 Voor een deel van het solventverbruik (ongeveer 260 ton) was het type solvent niet uitgesplitst (Tabel 7-4).
Wanneer we dit solventverbruik volledig als gechloreerde solventen meetellen, komen we aan een verhouding
van 1,4 op 1. Uit verder individueel onderzoek van de enquêtegegevens is echter gebleken dat slechts 4 ton
van 260 ton gechloreerde solventen waren; dit brengt de verhouding op 0,4 op 1.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 217

Eindrapport
verhouding die uit de enquêteresultaten (zie Tabel 7-4) kan berekend worden, bedraagt
1,4 op 1.
8.3. Scenario’s voor emissies in 2010
Toekomstvoorspellingen zijn een hachelijke zaak. In feite gaat het erom de beschikbare
informatie te controleren op de vraag of de verwachte evoluties een significante invloed kunnen
uitoefenen op het niveau van de actuele solventemissies. Dat is de oefening die hieronder werd
uitgewerkt.
8.3.1. Principiële scenariobenadering
We zien vier bepalende factoren voor de VOS-emissies ten gevolge van reinigen en ontvetten in
Vlaanderen in 2010:
1) Algemene economische groeiverwachtingen, eventueel gespecificeerd voor de
metaalverwerkende sector. Hierin kan bijvoorbeeld ook een tendens tot delokalisatie
verrekend zitten.
2) De herclassificatie van trichloorethyleen als carcinogeen op Europees niveau door de
richtlijn van de Europese Commissie van 6/8/2001 om te zetten in nationale wetgeving
tegen juli 2002. Hierdoor wordt het gebruik van TRI veel strenger gereglementeerd
(strengere voorschriften ivm. gebruik, opslag, … ; zeer strenge grenswaarden t.g.v. de
solventenrichtlijn). Dit zal vermoedelijk bij alle bedrijven, en vooral bij bedrijven die vallen
onder de solventenrichtlijn, over een periode van enkele jaren (b.v. 2003 – 2007) leiden tot
een sterke druk om het TRI-gebruik stop te zetten. Bedrijven die nu nog gebruik maken
van TRI (volgens berekeningen van de Universiteit Gent in 1998 nog goed voor 1.242 ton,
en nog stijgend in 1999) zouden zich dan verplicht zien om over te schakelen naar een
ander solvent of naar een alternatief.
3) Het gebruik van alternatieven voor reinigen en ontvetten op solventbasis (b.v. waterig
ontvetten, droog verspanen, emulsie verspanen,…) of het uitschakelen van de noodzaak tot
reinigen en ontvetten waar mogelijk (in bepaalde tussenstappen of door een andere
organisatie of toelevering).
4) Het gebruik van systemen die ofwel het verbruik, ofwel de emissie van solventen (of
beiden) verminderen (b.v. gesloten systemen, distillatie en recuperatie, afvoer en
verbranding, …)
Een andere bepalende factor is de rechtstreeks emissieregulerende wetgeving die tussen
vandaag en 2010 in voege zal treden. De algemene methodiek, overlegd in de werkgroep
‘methodiek’ (AMINAL), onderschrijft het standpunt dat toekomstige, rechtstreeks
218 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
emissieregulerende wetgeving niet apart wordt meegenomen in de toekomstscenario’s maar als
tussenstap op weg naar het bereiken van de NEC-doelstellingen wordt beschouwd. Aldus wordt
het effect van tussentijdse, rechtstreeks emissieregulerende wetgeving, zoals bijvoorbeeld de
Solventrichtlijn, op de toekomstige emissies niet in de kostencurven opgenomen. In de
kostencurven wordt de kostprijs van alle maatregelen die nodig zijn om te voldoen aan de NECdoelstellingen
in 2010 berekend. In hoofdstuk 12, bij de bespreking van de implicaties van de
Solventrichtlijn, wordt echter een paragraaf gewijd aan de schatting van de impact van
Solventrichtlijn op het emissieniveau in 2010.
De factoren 3) en 4) dienen enkel te worden beschouwd in hun autonome ontwikkeling, d.w.z.
niet beïnvloed door toekomstige rechtstreeks emissieregulerende wetgeving, maar door
bijvoorbeeld wijzigingen in de stand van de techniek, puur economische afwegingen, enz….
De inschatting van de solventemissies dient in een aantal opeenvolgende logische stappen te
gebeuren:
1) De economische groeiverwachtingen worden gekoppeld aan het solventverbruik waarbij
het solventverbruik in 2010 wordt geschat uitgaande van ongewijzigde technologische
toepassingsvormen, voorkeuren, prijzen en (verbods)bepalingen.
2) Het solventverbruik in 2010 wordt daarna gecorrigeerd voor:
- de geleidelijke invoering van alternatieven voor het solventontvetten
- het verbod op het gebruik van TRI
- eventuele tendens tot delokalisatie
- …
3) Het solventverbruik in 2010, rekening houdend met bovenstaande tendensen, moet
worden omgerekend naar een solventemissie door toepassing van één of verschillende
emissiefactoren die rekening houden met de technologische evolutie binnen systemen
voor solventgebaseerd reinigen en ontvetten.
8.3.2. Uitwerking van de emissies 2010
Om het emissiescenario voor 2010 concreet uit te werken werd het enquêtebestand opgesplitst
in drie groepen van bedrijven:
bedrijven met geplande emissiereducerende maatregelen (vraag 8 van de enquête)
bedrijven (zonder concrete plannen) die ook gechloreerde solventen gebruiken
bedrijven (zonder concrete plannen) die enkel niet-gechloreerde solventen gebruiken
Nadat de hypothesen voor 2010 op elk van de enquêtebedrijven individueel werden toegepast
doorlopen we opnieuw stap 4 tot en met stap 6 van de extrapolatieprocedure zoals beschreven
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 219

Eindrapport
werd in paragraaf 8.1. Dit levert ons een schatting van de Vlaamse sectoremissies VOS voor
reinigen en ontvetten in 2010 op.
8.3.2.1. Economische groeiverwachtingen
Het Federaal Planbureau doet in haar publicatie ‘Economische vooruitzichten 2002-2007’
voorspellingen m.b.t. de belangrijkste economische indicatoren van ’s lands toekomstige
ontwikkeling vertrekkende van de ontwikkelingen in de internationale omgeving, macroeconomische
en sectorale evoluties en een economisch model (HERMES).
Als basis voor de economische groeiverwachtingen in de metaalverwerkende sector kunnen de
voorspellingen i.v.m. de groei van de bruto toegevoegde waarde of van de investeringen (beide
uitgedrukt in constante prijzen) gebruikt worden. Deze voorspellingen werden sectoraal
uitgesplitst waarbij binnen de ‘verwerkende nijverheid’ het onderscheid wordt gemaakt tussen:
intermediaire goederen, investeringsgoederen en verbruiksgoederen. Aangezien de NACEsectoren
die voor het doel van deze studie werden afgebakend wat verspreid zitten over deze
drie types van goederen, moet een gewogen gemiddelde 52 berekend worden.
Als voorspellende economische indicator kiezen we voor de investeringen. Uit de vergelijking
van Figuur 5-12 (investeringen 1990-2000) en Figuur 8-2 (solventemissies 1990-1999) blijkt
een sterke mate van conjuncturele samenhang. Het jaarlijks groeipercentage van de
investeringen tussen 2000 en 2007 (gewogen gemiddelde van drie types van goederen)
bedraagt 2,82%, resulterend in een toename van de investeringen met 21,4%.
Dit lijkt ons een behoorlijke toename, rekening houdend met de reeds flink gestegen
investeringen in de jaren ‘98-’00 (volgens NIS-statistiek). Ook het economisch departement van
Agoria vindt “…een stijging van de investeringen van meer dan 20% onwaarschijnlijk in een
periode van vertraagde groei (2000-2007) en ten opzichte van een uitzonderlijk basisjaar
(2000)”. 53 Gezien de voorgaande bedenkingen en rekening houdend met de daling van de
jaarlijkse investeringen, zowel voor de ganse industrie als voor de Agoria-leden, in het recente
jaar 2001 en in 2002 (voorspelling) t.o.v. van de topjaren 1999 en 2000, is het aangewezen de
voorspelling van het Planbureau neerwaarts te herzien. Heel recente economische
vooruitzichten voor België 54 geven een totale groei van de bedrijfsinvesteringen tussen 2000 en
2005 van 9,4%. De weerhouden economische groei voor 2000-2010 bedraagt 18,8% (totaal) of
1,74% jaarlijkse groei. Het verbruik van solventen veronderstellen we rechtevenredig met de
voorspelde groei van de investeringen waarbij we er tevens van uitgaan dat alle andere
factoren (technologische toepassingsvormen, voorkeuren, prijzen en verbodsbepalingen)
52
Daartoe werd de tewerkstelling binnen elke NACE-sector ruwweg verdeeld over de drie types: intermediaire
goederen, investeringsgoederen en verbruiksgoederen.
53
Mededeling dd. 23/9/02 van dhr. Charles J-B, Economisch departement, Agoria.
54 Economische vooruitzichten België, vierde kwartaal 2002, KBC.
220 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
ongewijzigd blijven. Ten gevolge van evoluties in deze factoren worden in de volgende
paragraaf enkele correcties voorgesteld.
8.3.2.2. Trend solventverbruik
Het solventverbruik in 2010 dient te worden gecorrigeerd (in dalende zin) voor:
-de geleidelijke invoering van - alternatieven voor het solventontvetten
- technieken die noodzaak tot reiniging verlagen
(miniaturisatie, smeermiddelvrij bewerken, …)
-reductie van het solventverbruik door het inzetten van efficiëntere systemen
-het verbod op het gebruik van TRI
-de tendens tot delokalisatie
De alternatieven voor het solventontvetten zijn b.v. waterig ontvetten, droog verspanen,
emulsie verspanen, het uitschakelen van de noodzaak tot reinigen en ontvetten waar mogelijk
(in bepaalde tussenstappen of door een andere organisatie). Het is een tendens die wordt
ingegeven door wijzigingen in de stand van de techniek en door puur economische afwegingen
daarbij (niet door wettelijke bepalingen of verplichtingen). We schatten een verdere daling van
het solventverbruik met 5% als gevolg van waterig ontvetten en met 5% als gevolg van
technieken die de noodzaak tot reiniging verlagen.
Er wordt vastgesteld in contacten met gebruikers en leveranciers, dat er een trend is naar meer
inzet van volledig gesloten systemen. De inzet van volledig gesloten systemen heeft een
drastische daling van (meestal gechloreerde) solventen tot gevolg (20% tot 10% van het
oorspronkelijke verbruik). De bedrijven uit het enquêtebestand die aangaven te zullen
overschakelen naar dergelijke systemen zijn representatief voor deze trend.
De herclassificatie van trichloorethyleen als carcinogeen zal vermoedelijk bij alle bedrijven, en
vooral bij bedrijven die vallen onder de solventenrichtlijn, over een periode van enkele jaren
(b.v. 2003 – 2007) leiden tot een sterke druk om het TRI-gebruik stop te zetten. Zij kunnen
overgaan tot het gebruik van PER maar ook voor PER is er een kans dat het op termijn als
carcinogeen zal geklasseerd worden. Het gebruik van volledig gesloten systemen kan een
oplossing zijn, maar de bedrijven zullen geconfronteerd worden met veel strengere
reglementeringen (strengere voorschriften ivm. gebruik, opslag, arbeidshygiëne, …; zeer
strenge grenswaarden t.g.v. de solventenrichtlijn) en dus hogere kosten. We schatten dat het
gebruik van TRI tegen 2010 als gevolg van de herclassificatie terugvalt tot 30% van het huidig
niveau en dat het minderverbruik van TRI voor de helft gecompenseerd wordt door het gebruik
van -/+ gelijke hoeveelheid andere solventen en voor de helft door alternatieven. 55
55
Het huidig aandeel van TRI in het totaal solventverbruik werd afgeleid uit de enquête-gegevens en kan op
37% geschat worden (Tabel 7-4).
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 221

Eindrapport
Tenslotte is er een trend tot delocalisatie of uitbesteding van de reinigings- en
ontvettingsactiviteiten naar lageloonlanden die toch meermaals tot uiting werd gebracht in onze
contacten met de sector en bevestigd werd door onze technische experten en door Agoria 56 .
We schatten het effect hiervan op een reductie met 10%.
8.3.2.3. Trend solventemissie
Uit Tabel 8-1 is vast te stellen dat de verhouding tussen solventemissies en solventverbruiken
anno 2000 63,1% bedraagt. Dezelfde verhouding maar berekend uit de geëxtrapoleerde
resultaten bedraagt 66,9%. RAINS stelt voor nieuwe technieken voor 2010 72% voorop; iets
wat in feite nu al meer dan gehaald is voor het geheel van de reinigings- en
ontvettingstechnieken op solventbasis. We mogen ervan uitgaan dat de verhouding die we
anno 2000 vaststellen nog verder zal dalen tegen 2010. We schatten een extra 10%-punt
daling van de emissiefactor voor 2010. Dit uitsluitend als gevolg van een autonome evolutie
gebaseerd op een verbetering van de stand van de techniek en een verdere geleidelijke
vervanging van oude systemen door nieuwe.
8.3.2.4. Toepassing op het enquêtebestand
Uit de enquêtegegevens (vraag 8) bleek dat van de 135 solventgebruikende bedrijven er
16 bedrijven min of meer concrete plannen hadden voor het invoeren van één of andere
emissiereducerende maatregel: het merendeel (9 bedrijven) gaf aan over te schakelen naar een
waterige ontvetting, 4 bedrijven zullen over gaan naar een volledig gesloten systeem,
2 bedrijven naar een minder vluchtig of solventvrij alternatief en één bedrijf naar een actief
koolfilter. De toekomstige emissie van deze groep van bedrijven werd apart berekend.
Voor de groep van bedrijven (zonder concrete plannen) die enkel niet-gechloreerde solventen
gebruiken werd bedrijf per bedrijf de toekomstige emissie berekend als de actuele emissie
verhoogd met de economische groei en verminderd met de effecten van alternatieven voor het
solventontvetten, delocalisatie en verminderde emissies
Voor de groep van bedrijven (zonder concrete plannen) die ook gechloreerde solventen
gebruiken werd het huidig solventgebruik opgesplitst naar CKW en niet-CKW. Niet-CKWemissies
werden behandeld zoals in vorige alinea beschreven. De CKW-emissies werden
gereduceerd met 70% en voor de helft vervangen door niet-CKW.
Het aandeel van de gechloreerde solventen in het totaal solventverbruik van de
enquêtebedrijven bedraagt 226 ton op 846 ton of 26,7%. Door toepassing van de weerhouden
hypothesen voor 2010 m.b.t. het gebruik van gechloreerde solventen daalt het verbruik van
gechloreerde solventen van 226 ton naar 51 ton, zijnde 23% van het niveau van 2000.
56 Technische experten (WTCM, CBOK). Agoria: documenten met economische analyse, en structurele
222 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

8.3.2.5. Resultaten per activiteit
Eindrapport
De hierboven beschreven hypothesen geven enerzijds aanleiding tot een schatting van de
emissies 2010 voor het enquêtebestand en anderzijds, na extrapolatie (stap 4 tot en met
stap 6), tot een schatting van de sectoremissies op Vlaams niveau.
Tabel 8-10: Geschatte solventemissies voor 2010, per activiteit (in kg).
Indeling in subgroepen Emissies
enquêtebestand
Sectoremissies
(Vlaams niveau)
1.a Galvano – Zeer groot 0 0
1.b Galvano – Standaard 5.742 39.877
1.c Galvano – Fijn 2.691 20.002
2.a Lakken – Zeer groot 1.406 10.994
2.b Lakken – Standaard 17.199 58.552
2.c Lakken – Fijn 4.555 23.799
3.a Polijsten e.d. – Zeer groot 0 0
3.b Polijsten e.d. – Standaard 5.994 17.677
3.c Polijsten e.d. – Fijn 2.518 19.255
4.a Thermisch spuiten – Zeer groot 0 0
4.b Thermisch spuiten – Standaard 2.984 9.433
4.c Thermisch spuiten – Fijn 5.840 8.840
5.a Hot dip – Zeer groot 0 0
5.b Hot dip – Standaard 0 0
5.c Hot dip – Fijn 0 0
6.a Thermisch – Zeer groot 0 0
6.b Thermisch – Standaard 7.024 15.009
6.c Thermisch – Fijn 4.895 15.473
7.a Eigen constructie - Zeer groot 1.119 5.503
7.b Eigen constructie - Standaard 41.160 145.279
7.c Eigen constructie - Fijn 8.384 39.853
8 Gedrukte schakelingen 40.459 122.579
9.a Enkel montage – Zeer groot 0 0
9.b Enkel montage – Standaard 303 1.759
9.c Enkel montage – Fijn 50 287
10. Vacuüm 2.040 9.642
11. Draad en draadproducten 86.528 90239
12. Microelectronica 30.057 30057
Totaal 270.950 684.110
De geschatte emissies 2010 voor het enquêtebestand bedragen 50,8% van de emissies 2000.
De geschatte Vlaamse sectoremissies 2010 bedragen 43,4% van de geschatte emissies voor
2000.
ontwikkelingen voor de sectoren mechanica en mechatronica en metaalproducten (website).
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 223

9. EMISSIEREDUCTIEMAATREGELEN VOOR SOLVENTEN
9.1. Bespreking emissiereductiemaatregelen
Eindrapport
Bij het totstandkomingsproces van dit rapport bleek er een sterke behoefte om de verschillende
emissiereductiemaatregelen niet alleen qua kosten (gemiddelde – range – typering van de
uitersten) goed te omschrijven, maar ook om de verschillende technieken en begrippen
scherper te formuleren. Zo blijken begrippen zoals “gesloten” of “klassieke dampontvetter” een
verschillende inhoud te krijgen van persoon tot persoon.
Daarnaast is er ook behoefte om af te bakenen wat de “niches” of “toepassingsdomeinen” zijn
van clusters van reductiemaatregelen of van de concrete reductiemaatregelen die in deze studie
gebruikt worden.
Om die reden wordt aangevangen met een eerder beschrijvende bespreking van de
uitgangspunten (de bestaande ontvettingsmethode) en van de verschillende clusters.
De beknopte beschrijving van iedere individuele emissiereductiemaatregel, de afbakening en de
beperkingen waarbinnen ze is toegekend aan de equêtebedrijven en de financiële beschrijving
van de maatregel (range, gemiddelde, percentielen van de kostprijs per kg vermeden emissie,
duiding van de uitersten in deze range), is opgenomen in hoofdstuk 9.3.1.
9.1.1. Uitgangspunt: bestaande ontvettingsmethode.
Uitgangspunt van een emissiereductiemaatregel is een bestaande ontvettingsmethode, waarbij
een relevante emissie van solventen plaatsvindt.
Het cijfermateriaal dat bij de beschrijving van deze methoden wordt gebruikt, is niet
rechtstreeks uit de enquêteresultaten afgeleid (en kan in de meeste gevallen daar ook niet
direct afgeleid worden). Het is meestal gebaseerd op een combinatie van resultaten van de
enquête in combinatie met expertenoordeel.
De tekst is ook leesbaar als een neerslag van de indelingen en benaderingen die
noodzakelijkerwijze moesten gemaakt worden om de grote verscheidenheid aan
reinigingstoepassingen op een handelbare manier in strakke schema’s in te delen, als leidraad
bij het toekennen van emissiereductiemaatregelen aan enquêtebedrijven.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 225

Eindrapport
9.1.1.1. Open – gesloten – volledig gesloten.
Vooral de term “gesloten” wordt op veel verschillende manieren gebruikt. Binnen dit rapport
zijn volgende definities aangehouden (die zo dicht mogelijk aansluit bij de manier waarop de
term in de solventenrichtlijn wordt gebruikt):
open: zowel de emissie van de eigenlijke reinigingsstap zelf, als de solventemissies
van het stuk dat na de eigenlijke reiniging droogt, zijn diffuus.
gesloten: reinigingsstap en/of droogstap zijn minstens partiëel omkast of op een
andere manier afgesloten en worden tijdens gebruik afgezogen. Bijgevolg is
minstens een deel van de emissies geleid.
Dit is de praktische invulling van de definitie voor “gesloten” van de
solventenrichtlijn (zie VLAREM II, definities voor 5.59, 26°).
Het is duidelijk dat er veel gradaties van “gesloten” zijn.
Bij sommige technieken is de droogstap open maar is de reinigingsstap gesloten.
volledig gesloten: reinigingsstap en/of droogstap verlopen in principe emissievrij,
omdat ze in een afgesloten toestel gebeuren. De emissies zijn beperkt tot een
kleine emissie op het moment van het laden en lossen van te reinigen stukken
enerzijds en tot lekemissies (sealings van pompen, flenzen, afsluiters, …) en
vergelijkbare. De emissies zijn hierdoor 1° klein en 2° volledig diffuus.
Het meest gekende voorbeeld van een volledig gesloten reiniger is een gesloten
dampontvetter met recuperatie.
9.1.1.2. Manueel ontvetten.
Het stuk wordt handmatig, met gebruik van eerder beperkte hulpmiddelen, gereinigd. Er zijn
een aantal zeer typische toepassingen, die onderling sterk verschillen qua emissie-situatie.
Er zijn 3 grote varianten te beschouwen:
manueel reinigen met poetsdoeken e.d. van zeer grote stukken;
manueel reinigen met poetsdoeken e.d. van kleine of standaard stukken;
voornaamste verschil met de vorige variant is dat hier uitvoering binnen een
omkasting of trekkast wel mogelijk is;
manueel reinigen op een reinigingstafel. Hierbij wordt het solvent aangebracht via
een borsteltje waarin solvent gepompt wordt, of een vergelijkbare techniek. In de
praktijk wordt bij deze variant zeer dikwijls een weinig vluchtig solvent gebruikt.
226 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

MANUEEL REINIGEN – POETSDOEKEN – ZEER GROTE STUKKEN
Eindrapport
Korte beschrijving Te verwijderen vuil wordt opgelost in solventen dat met poetsdoeken, kwasten,
spuitbussen, … wordt aangebracht en vervolgens met poetsdoeken e.d. wordt
afgeveegd.
De reiniging gebeurt waar het stuk toevallig staat opgesteld.
Reinigingsstap
Droogstap
Relevante output-termen in de
solventenbalans
Open
Open
Diffuse emissie: dominante output-term ; > 50%.
Geleide emissie: doorgaans nihil. Geen mogelijkheid tot
afzuiging aan de bron
Afval: 0% – ca. 25%, vnl. afhankelijk van de wijze
waarop de solvent beladen poetsdoeken als
opgeslagen worden in afwachting van afvoer.
Solventverbruik zeer brede range. Wordt zowel zeer kleinschalig toegepast (enkele kg/jaar) als
op middelgrote schaal (enkele ton/jaar).
MANUEEL REINIGEN – POETSDOEKEN – KLEINE EN STANDAARD STUKKEN
Korte beschrijving Te verwijderen vuil wordt opgelost in solventen dat met poetsdoeken, kwast,
spuitbussen, … wordt aangebracht en vervolgens met poetsdoeken e.d. wordt
afgeveegd.
De reiniging kan in principe gebeuren op een bepaalde plaats; in principe kan op
die plaats een gedeeltelijke omkasting en afzuiging gebeuren.
Indien deze omkasting / afzuiging niet aanwezig is, gedraagt deze bron zich zoals
manueel reinigen van zeer grote stukken.
Reinigingsstap
Droogstap
Relevante output-termen in de
solventenbalans
Soms open, kan in principe gesloten worden uitgevoerd.
Soms open, kan in principe gesloten worden uitgevoerd.
Diffuse emissie: zelden of nooit mogelijk om alle emissies te
capteren. Grootteorde 10 – 50 %, mede afh.
van de wijze waarop met het met solvent
beladen materiaal wordt omgegaan.
Geleide emissie: afhankelijk van efficiëntie van omkasting /
afzuiging. Grootteorde 30 – 75%. Doorgaans
hoe hoger het % geleide emissie, hoe hoger
ook het afzuigdebiet moet zijn en hoe lager
de concentratie in het afgas.
Afval : 0% – ca. 25%, vnl. afhankelijk van de wijze
waarop de solvent beladen poetsdoeken als
opgeslagen worden in afwachting van afvoer.
Solventverbruik zeer brede range. Wordt voornamelijk kleinschalig toegepast (enkele kg/jaar tot
1 ton/jaar). Bij grotere behoeftes zal voor deze toepassingen eerder uitgeweken
worden naar een dompel- of dampontvetter.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 227

Eindrapport
MANUEEL REINIGEN – REINIGINGSTAFEL
Korte beschrijving Vuilvracht wordt opgelost in meestal een weinig vluchtig solvent dat vanuit een
vat wordt opgepompt naar een reinigingsborstel of dergelijk, waarmeer het stuk
gereinigd wordt. De overmaat solvent valt op een reinigingstafel, die afloopt
naar één punt waarlangs het solvent terug in het vat loopt. In het vat is de
mogelijkheid voorzien om grof materiaal (bv. spanen) te laten bezinken.
Omdat doorgaans een hoogkokend solvent gebruikt wordt, is het een typische
techniek voor tussenreinigen bij construcie-activiteiten.
Reinigingsstap
Droogstap
Relevante output-termen in de
solventenbalans
Bijna altijd open; emissies zijn echter klein.
Bijna altijd open; emissies zijn echter klein.
Diffuse emissie: doorgaans klein grootteorde 0 – 25 % afh. van
vluchtigheid van het solvent
Geleide emissie: doorgaans worden deze toepassingen niet
afgezogen. Dit zou in principe kunnen, maar
heeft weinig meerwaarde; de solventdampconcentratie
is te laag om bv. actief kool
zinvol te maken.
Afval: >> 50%. Deels via het vat dat na verloop van
tijd door een vers vat vervangen wordt; deels
“onzichtbaar” omdat het weinig vluchtig solvent
via het stuk terecht komt in het smeermiddel
of koelmiddel van de volgende constructiestap.
Solventverbruik zeer brede range. Wordt zowel zeer kleinschalig toegepast (enkele kg/jaar) als
op middelgrote schaal (enkele ton/jaar). In dat laatste geval doorgaans
meerdere reinigingstafels. Typisch verbruik per tafel: enkele vaten van 200 l per
jaar.
Toewijzing van enquêtebedrijven die manueel reinigen aan één van deze 3 categoriën gebeurde
voornamelijk op basis van informatie over stukgrootte, toegepaste activiteit en informatie of
indicaties over de vluchtigheid van het toegepaste solvent. Een solvent werd als vluchtig
ingedeeld op basis van expliciete informatie (CKW, aantal gevallen ook OKW en KWS waarvan
bedrijf bijkomende informatie opgaf), of op basis van een indicatie van de vluchtigheid (meer
bepaald ratio solvent -> afval tot aangekocht solvent). Van manueel ontvetten met weinig
vluchtige solventen, toegepast in een bedrijf met veel constructieactiviteiten
(activiteitengroep 7), werd steeds aangenomen dat het ging om een reinigingstafel.
9.1.1.3. Dompelontvetten
Het stuk wordt ondergedompeld in een solvent. Er is een zeer brede range van
uitvoeringsvormen (dompeltijd, temperatuur, solventtype, mechanische agitatie (roeren,
bewegen van de stukken, rondpompen, ultrasoon, …). Meer details zijn gegeven in
paragraaf 3.2.4.3. Na reiniging wordt het stuk uit het solvent gehaald, waarna het kan drogen.
228 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
De reinigingsstap zelf kan zowel open, gesloten en volledig gesloten worden uitgevoerd. De
klassieke uitvoeringsvorm van de droogstap open, maar ze kan ook gesloten en volledig
gesloten worden uitgevoerd.
Dompelreiniging kan ook in continu worden uitgevoerd; in dat geval kan de uitvoering open en
gesloten zijn; een volledig gesloten uitvoering is niet mogelijk bij continue systemen (ketting,
lopende band, continue draad / plaat / profiel).
De solventemissies variëren heel sterk afhankelijk van de vluchtigheid van het solvent bij de
procesomstandigheden en de uitvoeringsvorm van het toestel. Een pragmatische indeling is :
dompelreinigen in open (omvormbaar tot gesloten) systeem met een vluchtig solvent;
dompelreinigen in open (omvormbaar tot gesloten) systeem met een weinig vluchtig
solvent;
dompelreinigen in een volledig gesloten systeem;
dompelreinigen in een waterige reiniger; deze laatste wordt in deze contekst niet verder
besproken.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 229

Eindrapport
DOMPELREINIGEN – OPEN SYSTEEM – VLUCHTIG SOLVENT
Korte beschrijving Te reinigen stuk wordt ondergedompeld in een recipient gevuld met een vluchtig
solvent 57 . Na reiniging wordt het stuk uit het solvent gehaald en kan het aan de
open lucht drogen; droogtijd is zeer kort, bv. 0,5 min.
Reinigingsstap
Droogstap
Relevante output-termen in de
solventenbalans
Doorgaans open. Kan in principe omgevormd worden tot gesloten (door
opstellen van het toestel binnen een omkasting met afzuiging) of tot volledig
gesloten (door gebruik van deksel dat enkel automatisch opent bij laden en
lossen en voor de rest gesloten is).
Doorgaans open. Kan in principe omgevormd worden tot gesloten (door
opstellen van het toestel binnen een omkasting met afzuiging).
Diffuse emissie: bij open uitvoering ca. 80%.
bij toevoeging van omkasting en afzuiging
is een volledige captatie zelden mogelijk.
Geleide emissie: enkel indien de installatie uitgerust wordt
met omkasting en afzuiging is er een geleide
emissie; grootteorde 30 – 70% afh. van de
efficiëntie van de omkasting en afzuiging
Afval : grootteorde 20%
Solventverbruik Zeer brede range. Wordt zowel zeer kleinschalig toegepast (bv. 100 kg/jaar) als
op middelgrote schaal (enkele ton/jaar) per dompelreiniger. Bij grotere
verbruiken doorgaans meerdere reinigingstoestellen.
57
Grens vluchtig – weinig vluchtig is moeilijk te trekken; er zijn immers geen 2 klassen, maar wel een continuum
van vluchtigheid.
Pragmatische indeling bij de extrapolatie is:
- CKW: TRI, DCM zijn vluchtig; PER is een randgeval dat in deze contekst ook benaderd is als een vluchtig
solvent
- KWS en OKW met een vlampunt < 21°C zijn vluchtig (A I stoffen) ; A II stoffen zijn een randgeval dat
in deze contekst ook benaderd is als een vluchtig solvent
- KWS en OKW met een vlampunt > 55 °C zijn in deze context benaderd als weinig vluchtig (A III stoffen)
- “zeer weinig vluchtig” of “niet vluchtig” zijn stoffen met een dampdruk bij 20°C die ruwweg gelijk is aan
of kleiner dan de grenswaarde voor VOS in de solventenrichtlijn m.a.w. dampdruk < 0,01 kPa.
230 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

DOMPELREINIGEN – OPEN SYSTEEM – WEINIG VLUCHTIG SOLVENT
Eindrapport
Korte beschrijving Te reinigen stuk wordt ondergedompeld in een recipient gevuld met een weinig
vluchtig solvent.
Na reiniging wordt het stuk uit het solvent gehaald en kan het aan de open lucht
drogen. Drogen verloopt traag; grootteorde 10 min.
Reinigingsstap
Droogstap
Relevante output-termen in de
solventenbalans
Doorgaans open. Kan in principe omgevormd worden tot gesloten (door
opstellen van het toestel binnen een omkasting met afzuiging) of tot volledig
gesloten (door gebruik van deksel dat enkel automatisch opent bij laden en
lossen en voor de rest gesloten is).
Bijna altijd open. Kan soms omgevormd worden tot gesloten. Door de omvang
van de droogzone is de meerwaarde van omvorming tot gesloten droogstap
doorgaans klein: noodzaak tot hoog afzuigdebiet en bijgevolg lage concentratie
m.a.w. ongeschikt voor verdere behandeling met bv. actief kool.
Diffuse emissie: bij open uitvoering ca. 50%.
bij toevoeging van omkasting en afzuiging
is een volledige captatie zelden mogelijk.
Geleide emissie: enkel indien de installatie uitgerust wordt
met omkasting en afzuiging is er een geleide
emissie; grootteorde 15 – 40 % afh. van de
efficiëntie van de omkasting en afzuiging
Afval: grootteorde 50%
Solventverbruik Zeer brede range. Wordt zowel zeer kleinschalig toegepast (bv. 100 kg/jaar) als
op middelgrote schaal (enkele ton/jaar) per dompelreiniger. Bij grotere
verbruiken doorgaans meerdere reinigingstoestellen.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 231

Eindrapport
DOMPELREINIGEN – VOLLEDIG GESLOTEN SYSTEEM
Korte beschrijving Het te reinigen stuk wordt in een kamer geplaatst. Deze wordt hermetisch
afgesloten. Vervolgens wordt de kamer gevuld met solvent.
Daarna wordt de kamer terug leeggepompt en wordt het stuk gedroogd door de
lucht doorheen de kamer te circuleren ; opdat de droging zou kunnen aflopen
wordt het solvent continu uit de lucht gehaald door condensatie bij lage
temperatuur of door adsorptie op een regenereerbare patroon met actief kool.
Een variant is vacuumdrogen (zaksysteem).
Na afronden van de droogstap wordt de kamer terug geopend.
Reinigingsstap
Droogstap
Relevante output-termen in de
solventenbalans
Volledig gesloten
Volledig gesloten
Diffuse emissie: < 20% emissie hangt af van uitvoering van
de droogstap en van de vluchtigheid van het
solvent. Bij performant systeem (actief kool,
vacüumdrogen = zaksysteem) + vluchtig
solvent of bij koelsysteem + minder vluchtig
solvent is diffuse emissie beperkt tot maximaal
de inhoud van de kamer, met enkele g VOS/m 3 ,
per losbeurt.
Bij front-laders wordt in eerste benadering de
hele kamerinhoud diffuus geëmitteerd; bij
top-laders slechts een fractie. De front-lader
is de meest gebruikte uitvoeringsvorm.
Geleide emissie: geen
Afval: > 80%
Aandeel -> afval hangt ook af van feit of ook
een destillatiestap voorzien is ; deze is niet strikt
noodzakelijk bij een volledig gesloten dompelreiniger.
In aanwezigheid van destillatiestap
daalt solventverbruik en daalt % solvent ->
afval.
Solventverbruik Het solventverbruik is zeer laag (bv. enkele 100 kg/jaar tot enkele ton/jaar). De
investeringskost is hoog; het toestel wordt dus enkel geplaatst als vervanger van
één of meer klassieke dompelreinigers met een verbruik van grootteorde 1
ton/jaar of meer.
Toewijzing van enquêtebedrijven die manueel reinigen aan één van deze 3 categoriën gebeurde
voornamelijk op basis van informatie over vluchtigheid van het solvent. Bedrijven die in de
enquête de opmerking aangaven dat het systeem volledig gesloten is of die aanduiden dat er
een “dampontvetter met gesloten systeem en recuperatie” wordt gebruikt maar die geen CKW
gebruiken, werden geacht om een volledig gesloten dompelreiniger te gebruiken. Voor
afbakenen vluchtig / weinig vluchtig werd in de eerste plaats gekeken naar het type (CKW, in
aantal gevallen bijkomende aanduiding van type OKW of KWS); indien dit geen uitsluitsel gaf
232 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
werd de ratio solvent -> afva/totaal solventverbruik als indicatie genomen. Van dompelreinigers
met nageschakelde actief kool werd steeds aangenomen dat het om een vluchtig solvent gaat.
9.1.1.4. Sproeitunnel.
De sproeitunnel is bij uitstek bedoeld voor reinigen met waterige reinigers.
Doorgaans wordt de sproeitunnel voor meerdere processtappen achter elkaar gebruikt, en
worden de stukken continu (via een ketting of een lopende band systeem) van de ene
proceszone naar de andere vervoerd. Indien ze enkel gebruikt wordt voor oppervlaktereiniging,
is de opbouw doorgaans:
- waterig reinigen
- uitdrupzone
- spoelzone (soms 2 in serie)
- uitdrupzone
- droogzone
De vloeistoffen worden in afzonderlijke tanks aan de onderzijde van de sproeitunnel bewaard,
worden op de stukken gesproeid, en vloeien daarna terug naar de tanks onder de lijn.
In veel gevallen wordt nog andere bewerkingen tussengeschakeld. Het kan gaan om
bijkomende reinigingsbewerkingen die niet met de eerste kan geïntegreerd worden (bv.
beitsen) of een bijkomende waterige oppervlaktebehandeling (bv. fosfateren, passiveren, …) of
andere oppervlaktebehandeling (lakken, thermisch spuiten, …).
Een sproeitunnel wordt altijd gesloten uitgevoerd; een volledig gesloten uitvoering is niet
mogelijk omdat er steeds openingen moeten zijn voor de doorvoer van de stukken aan de
ketting of op de lopende band.
De emissies naar lucht beperken zich doorgaans rookgasemissies die het gevolg zijn van
opwarming van droger en baden.
Bij de interpretatie van de enquête werd altijd aangenomen dat een sproeitunnel werd ingezet
voor waterig reinigen.
9.1.1.5. Dampontvetten.
Dampontvetting is bij uitstek een reinigingsmethode waarbij CKW ingezet worden. Op dit
ogenblik is TRI het meest populaire solvent voor dampontvetters; vermoedelijk zal dit in de
komende jaren PER worden; in het verleden zijn nog andere gehalogeneerde solventen
toegepast voor dampontvetting.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 233

Eindrapport
De essentie van een dampontvetter is dat het stuk in een atmosfeer gebracht wordt, die quasi
volledig bestaat uit solventdamp. De temperatuur ligt in de buurt van het kookpunt van het
solvent (TRI: ca. 87 °C; PER: ca. 121 °C) 58 . Het stuk zelf wordt op omgevingstemperatuur in
het solvent gebracht; daardoor condenseert de damp zich op het stuk (effect van een koude
spiegel in een vochtige badkamer). Totdat het stuk op de damptemperatuur komt, wordt
voortdurend nieuw zuiver solvent uit de dampfase afgezet, en wordt het stuk verder gereinigd.
De gecondenseerde druppeltjes nemen het vuil op, en stromen uiteindelijk van het stuk af en
vallen in het onderste deel van de dampontvetter.
Het onderste deel van de dampontvetter is gevuld met vloeistof: een mengsel van solvent en
afgenomen vervuiling, en is op kooktemperatuur. Hierdoor wordt voortdurend nieuwe damp
gevormd, om hetgeen door condensatie neerslaat, opnieuw aan te vullen. De verwarming kan
elektrisch of met een stoomspiraal gebeuren.
Precies door het voortdurend verversen van de solventfilm op het stuk met vers 100% zuiver
solvent dat neerslaat uit de dampfase, kunnen met dampontvetting veel hogere
zuiverheidsgraden bereikt worden dan met dompelontvetten. Omdat het type vervuiling dat
kan weggenomen worden zich doorgaans beperkt tot stoffen zoals oliën en vetten, wordt is de
term dampontvetten gangbaar en niet de meer algemene term dampreinigen.
Omdat er gewerkt wordt hoge solventdampconcentraties, zijn solventen die explosieve
mengsels met lucht kunnen vormen om veiligheidsredenen uitgesloten. Om die reden beperkt
dampontvetten zich tot onbrandbare solventen.
Damp- en dompelreiniging kunnen in één toestel geïntegreerd worden.
Damponvetting kan in open, gesloten en volledig gesloten toestellen uitgevoerd worden. In de
praktijk zijn er twee grote categoriën aan te duiden:
een klassieke dampontvetter: toestel is langs boven open; boven de dampzone is
een zone aangebracht met koelspiralen, die ervoor zorgen dat dampen die
ontsnappen uit de dampzone gedeeltelijk condenseren en teruggevoerd worden
een volledig gesloten dampontvetter.
Volledig open dampontvetters, zonder zone met koelspiralen, zijn volledig achterhaald; bij de
verwerking van de enquête is er van uitgegaan dat ze nergens in Vlaanderen nog gebruikt
worden.
58
Omwille van zijn eerder laag kookpunt (40,5°C) is dichloormethaan veel minder geschikt voor inzet in een
dampontvetter.
234 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

DAMPONTVETTEN – KLASSIEK SYSTEEM
Eindrapport
Korte beschrijving De dampontvetter bestaat uit drie zones boven elkaar : onderaan solvent dicht
bij kookpunt, daarboven een dampfase die voornamelijk bestaat uit solventdamp,
en daarboven een zone met een koelspiraal.
Het te reinigen stuk wordt in de dampfase gehangen.
Na reiniging wordt het stuk uit de solventdamp gehaald en kort (tijd nodig voor
afdruppelen solvendruppels en voordrogen) in de zone met koelspiraal
gehangen. Veder drogen gebeurt in de open lucht drogen.
Reinigingsstap
Droogstap
Relevante output-termen in de
solventenbalans
Doorgaans open. Kan in principe omgevormd worden tot gesloten (door
opstellen van het toestel binnen een omkasting met afzuiging) of tot volledig
gesloten (door gebruik van deksel dat enkel automatisch opent bij laden en
lossen en voor de rest gesloten is).
Doorgaans open. Kan in principe omgevormd worden tot gesloten (door
opstellen van het toestel binnen een omkasting met afzuiging).
Diffuse emissie: bij open uitvoering ca. 80%.
bij toevoeging van omkasting en afzuiging
is een volledige captatie zelden mogelijk.
Geleide emissie: enkel indien de installatie uitgerust wordt
met omkasting en afzuiging is er een geleide
emissie; grootteorde 30 – 70% afh. van de
efficiëntie van de omkasting en afzuiging
Afval: grootteorde 20%
Solventverbruik Wordt in de praktijk enkel toepgepast op middelgrote (enkele ton/jaar) en grote
(enkele tientallen ton/jaar) schaal.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 235

Eindrapport
DAMPONTVETTEN – VOLLEDIG GESLOTEN SYSTEEM
Korte beschrijving Het te reinigen stuk wordt in een kamer geplaatst. Deze wordt hermetisch
afgesloten.
Optioneel wordt het stuk voorgereinigd door dompelontvetten; dit gebeurt door
de inhoud van een solventbuffertank (deel van het toestel) over te pompen in de
kamer.
De dampontvetting vangt aan door de kamer te vullen met verzadigde
solventdamp; deze wordt door verdamping gevormd uit een solventbuffertank.
Condenserdend solvent wordt teruggevoerd naar de buffertank.
Daarna wordt het stuk gedroogd door lucht doorheen de kamer te circuleren ;
opdat de droging zou kunnen aflopen wordt het solvent continu uit de lucht
gehaald door condensatie bij lage temperatuur of door adsorptie op een
regenereerbare patroon met actief kool.
Een variant is vacuumdrogen (zaksysteem).
Na afronden van de droogstap wordt de kamer terug geopend.
Reinigingsstap
Droogstap
Relevante output-termen in de
solventenbalans
Volledig gesloten
Volledig gesloten
Diffuse emissie: < 20%; emissie hangt af van uitvoering van
de droogstap en van de vluchtigheid van het
solvent. Bij performant systeem (actief kool,
vacüumdrogen = zaksysteem) is de diffuse
emissie per losbeurt beperkt tot maximaal
de inhoud van de kamer, beladen met enkele
g CKW/m 3 .
Bij een systeem met koeling loopt de diffuse
emissie per losbeurt op tot: maximaal de
inhoud van de kamer, beladen met:
PER TRI
tot 3 à 4°C ca. 50 g/m 3
ca. 200 g/m 3
tot –5°C ca. 30 g/m 3
ca. 120 g/m 3
Geleide emissie:
Bij front-laders wordt in eerste benadering de
hele kamerinhoud diffuus geëmitteerd; bij
top-laders slechts een fractie. De front-lader
is de meest gebruikte uitvoeringsvorm.
geen
Afval: > 80%
Doorgaans wordt gebruik gemaakt van de
staandaard ingebouwde distillatiestap om het
solventgehalte van het afval te minimaliseren.
Solventverbruik Het solventverbruik is zeer laag (bv. enkele 100 kg/jaar tot enkele ton/jaar). De
investeringskost is hoog; het toestel wordt dus enkel geplaatst als vervanger van
een klassieke dampontvetter met een verbruik van grootteorde 1 ton/jaar of
meer.
236 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

9.1.2. Toepasbare emissiereductiemaatregelen.
Eindrapport
Er is een brede waaier van emissiereductiemaatregelen mogelijk. De meeste zijn enkel
toepasbaar binnen zekere grenzen. De maatregelen zijn in clusters gegroepeerd. Binnen
sommige clusters zijn ander maatregelen denkbaar; maatregelen die niet weerhouden zijn
worden kort aangestipt, met een verklaring waarom ze bij de extrapolatie niet weerhouden zijn.
Binnen iedere cluster bestaan verschillende uitvoeringvormen of referentie-situaties die model
kunnen staan. Deze afbakening wordt bij de detailbespreking van elke ERM gegeven. Zie
paragraaf 9.3.1.
9.1.2.1. Good housekeeping
Het gaat om een brede reeks maatregelen, die erop gericht zijn om zonder of met enkel
beperkte wijzigingen aan installaties en proces, nutteloze solventemissies te vermijden.
Typische good housekeeping maatregelen zijn:
recipienten met solventen sluiten na gebruik: opslagvaten e.d., reinigingsapparatuur
met solventen, …
stukken (delen van stukken) die niet moeten gereinigd worden, niet reinigen
met solventen beladen materiaal (poetsdoeken, …) niet laten uitdampen, maar
onmiddellijk in een afgesloten vat opslaan
morsen, lekken, … van solvent vermijden
solvent niet te vroeg vervangen; pas vervangen nadat een zekere vervuilingsgraad
bereikt wordt.
De meeste maatregelen voor good housekeeping zijn goedkoop, maar hebben slechts een klein
reductiepotentieel.
Bij de extrapolatie is slechts één maatregel in deze cluster weerhouden (Maatregel 13:
poetsdoeken e.d. onmiddellijk in gesloten recipiënt overbrengen). Deze maatregel is toegepast
op bedrijven die:
- en manueel ontvetten
- solventen gebruiken die niet “zeer weinig vluchtig” zijn
- op dit ogenblik aangeven dat ze geen solventen via afval afvoeren
Deze maatregel komt neer op een verplaatsing van een deel van de diffuse emissies naar afval.
Omdat er een bijkomende kost voor de vernietiging van het afval ontstaat, is deze maatregel
eerder duur i.vgl.m. een typische good housekeeping maatregel.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 237

Eindrapport
De overige good housekeeping maatregelen hebben wellicht ook nog enig reductiepotentieel.
Omdat 1° het reductiepotentiëel klein, 2° bij de referentiebedrijven bleek dat deze maatregelen
goed gekend zijn en toegepast worden en 3° er geen enkel aanknopingspunt is om voor
enquêtebedrijven te beslissen of ze wel of niet bijkomende good housekeeping kunnen
toepassen, zijn de andere good housekeeping-ERM niet meegenomen in de extrapolatie.
Dit kan door:
9.1.2.2. Vermijden of verminderen noodzaak tot (solvent)reinigen en
ontvetten
Maken van afspraken met klanten, onderaannemers en toeleveranciers: vermijden
van bepaalde producten die reinging noodzakelijk maken, afspreken wie van beide de
reiniging voor zijn rekening neemt, …
Proceswijzingen, zodat het stuk niet meer moet gereinigd worden. Het gaat o.a. om
technieken zoals droog verspanen, emulsieverspanen, centrifugeren na verspanende
bewerking, minimale smering, …
Deze maatregelen blijken uiteindelijk zeer weinig op te leveren. Weliswaar kunnen
een aantal tussenreinigingsstappen uitgeschakeld worden, maar de eindreiniging blijft
behouden. De tussenreiniging verloopt in principe met een zeer weinig vluchtig
solvent (of wordt waar dat niet zo is als ERM weerhouden).
Deze maatregelen hebben vnl. een effect op de hoeveelheid solvent die in de
afvalfase terecht komt, maar niet op de solventemissies. Om die reden zijn deze niet
verder weerhouden.
De maatregel “maken van afspraken met partners” is om praktische reden niet verder
uitgewerkt. Omdat 1° het reductiepotentiëel als eerder klein wordt ingeschat, 2° bij de
referentiebedrijven bleek dat deze maatregelen reeds door heel wat bedrijven goed gekend is
en toegepast wordt en 3° er geen enkel aanknopingspunt is om voor enquêtebedrijven te
beslissen of ze wel of niet bijkomende stappen kunnen zetten voor “maken van afspraken met
partners”.
In een aantal gevallen kan het reinigingswerk uitbesteed worden. Dit kan gepaard gaan met
een netto-afname van de solvent-emissies op niveau Vlaanderen, indien de onderaannemer
waaraan is uitbesteed minder of geen solventen inzet of emiteert.
Het is moeilijk om kosten en potentiëel van deze maatregel in cijfers om te zetten. Hieronder
wordt geprobeerd om enkele belangrijke trends te formuleren:
- in veel gevallen moet het reinigen na zeer korte tijd gevolgd worden door de erop volgende
bewerking. Soms gaat het om slechts enkele seconden of minuten, in andere gevallen om
enkele uren tot een etmaal. Dit is te kort om de ontvetting alleen uit te besteden; zelfs bij
een goede just-in-time regeling moet met tussentijden van enkele dagen gerekend worden.
Bij dergelijke bewerkingen is het niet mogelijk om de reinigingsbewerking uit te besteden,
238 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
tenzij samen met de navolgende eigenlijke bewerking (lakken, galvano, thermisch spuiten,
thermisch behandelen, onder vacuüm behandelen, eigenlijk productieproces van gedrukte
schakelingen,...). Een beslissing om de combinatie reiniging + navolgende bewerking uit te
besteden, wordt bijna altijd genomen in functie van de navolgende behandeling en bijna
nooit in functie van de reinigingsbewerking.
- in een aantal gevallen is uitbesteden technisch mogelijk, maar logistiek ongewenst.
Typische voorbeelden zijn: bij een tussenontvetting (bv. tussen 2
metaalconstructiebewerkingen) of bij een beperkte ontvetting van enkel sommige stukken
van een partij (bv. retoucheerwerk o.a. tijdens de montage).
De maatregel "uitbesteden van reinigingstaken" is verder niet weerhouden, voornamelijk omdat
het zo goed als onmogelijk is om criteria af te bakenen om te beslissen op welke groepen
bedrijven de maatregel van toepassing is en omdat het zeer moeilijk is om bij een concreet
bedrijf kostprijs en netto reductiepotentieel (m.a.w. met verrekening van de meer-emissies bij
het externe bedrijf) van de maatregel te bepalen. Er wordt niet uitgesloten dat in een aantal
gevallen deze maatregel toepasbaar is met een aanvaardbare kost en met een emissiereductie.
9.1.2.3. Waterig reinigen.
Zeer veel solventtoepassingen kunnen door waterig reinigen vervangen worden.
De inspanningen en investeringen die voor deze omschakeling nodig zijn, variëren sterk,
afhankelijk van de toepassing, de mate waarin het bedrijf reeds andere waterige processen
heeft (m.a.w. beschikbaarheid afvalwaterzuivering en deminwateraanmaak) en de gewenste
eindkwaliteit.
Sommige oppervlakken en stukken lenen zich niet tot waterig reinigen. Voorbeelden van
moeilijke combinaties zijn:
proces wordt uitgevoerd in continu (ketting) maar stukken hebben moeilijke
vormgeving (scheppende delen);
tere stukken, die door sproeien of waterdruk bij dompelen kunnen vervormen:
roestgevoelige materialen: kan meestal opgelost worden omdat aan een waterige
reiniger en evt. ook aan het spoelwater passende corrosie-inhibitoren kunnen
toegevoegd worden.
vlekvrij drogen: eist meestal minstens spoelen met deminwater, en evt. ook nog
vacüumdrogen. M.a.w. oplosbaar, maar tegen hogere kost.
Zeer grote stukken lenen zich niet tot reinigen met een waterige reiniger; in de praktijk verloopt
waterig reinigen in een sproeitunnel of in een dompelreiniger; zeer grote stukken (“a”) lenen
zich hier niet toe.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 239

Eindrapport
In sommige bedrijfsomgevingen is de overgang op waterig enkel mogelijk nadat een aantal
basisinvesteringen gemaakt worden. Beschikbaarheid van (demin)water, van een riolering en
in een aantal gevallen van hetzij een waterzuivering hetzij een opvangtank voor opvang van
concentraten in afwachting van ophaling door een verwerker, zijn noodzakelijk. Verder is het
aangewezen dat aardgas of stoom aanwezig is voor verwarming 59 . Daarnaast is er de
investering in het reinigingstoestel. Deze basisinvesteringen zijn in veel gevallen reeds
aanwezig of noodzakelijk voor andere processtappen (bv. activiteitengroep 1 galvano; 8
gedrukte schakelingen; veel toepassingen van 2b/2C lakken), doch moet soms specifiek voor de
waterige reiniger aangebracht worden (type-situatie voor bedrijf dat enkel
constructieactiviteiten uitvoert (7); komt ook voor bij aantal bedrijven met enkel activiteit 3
(polijsten), 4 (thermisch spuiten), 6 (thermische bewerkingen)).
De combinatie gemiddelde kwaliteitseis / low cost toestel is voor veel bedrijven toegankelijk, en
is qua bedrijfsrisico aanvaardbaar indien er een solventreiniger als backup beschikbaar blijft
(voorbeeld: ERM 5/6 en 7/8: Partieel omschakelen van solventreinigen naar waterig reinigen -
enkel voor gemiddelde kwaliteitseis). Bij kleinschalige toepassingen kan de basisinvestering
beperkt blijven tot aanvoer leidingwater en opvang afvalwaters in buffertank of riolering.
Voor hogere kwaliteitseisen is een veel zwaardere investering nodig (ERM 2, 24 voor hoge
kwaliteitseis, 16 voor zeer hoge kwaliteitseis, 20 voor zeer hoge kwaliteitseis bij sector gedrukte
schakelingen). Voor bedrijven met een brede range aan toepassingen en kwaliteitseisen is
maatregel 11 en 18 weerhouden. Voor deze toepassingen is de hele reeks basisinvesteringen
nodig.
De noodzakelijke basisinvestering in utilities en de investering in het toestel zelf (waaronder ook
de nodige testen en opstartproblemen bij de omschakeling), maken dat een bepaald instapniveau
noodzakelijk is.
Als indicatie dat een hoog of zeer hoog kwaliteitsniveau nodig is, is in de eerste plaats de
aanwezigheid van een dampontvetter als criterium gebruikt. Daarnaast is ook de
bedrijfsactiviteit (aanduiding als “c” in sectoren zoals galvano, thermische
oppervlaktebehandeling, gedrukte schakelingen, …) als indicatie gebruikt.
Als instapniveau is het huidig solventverbruik voor toepassing van andere ERM gehanteerd;
voor de eenvoudige maatregelen (5/6; 7/8) is het instapniveau op enkele 100 kg/jaar gesteld.
Voor de andere maatregelen is het instapniveau 1 tot enkele ton solventverbruik per jaar. Deze
grens blijkt in de praktijk ook de het instapniveau te zijn voor gebruik van een dampontvetter
of komt overeen met het minimaal solventverbruik van een productielijn voor gedrukte
schakelingen. In enkele gevallen is daar van afgeweken, namelijk bij die bedrijven met een
lager solventverbruik die aangeven dat ze toch wensen over te stappen op waterig reinigen.
59
Gebruik van elektriciteit voor verwarming komt voor; in de praktijk is dit vnl. beperkt tot kleinschalige
toepassingen.
240 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
In 9.3.1 wordt nog een andere trend zichtbaar gemaakt: bedrijven die reeds sterk investeren in
andere (partiële) maatregelen zoals overgaan op weinig vluchtige solventen of partiëel
overstappen op waterige reinigers, is de stap naar volledige waterig reinigen zeer duur in
vergelijking met de bereikte emissiereductie.
9.1.2.4. Solventreinigen in 100% gesloten systeem.
Een bestaande dampontvetter kan vervangen worden door een 100% gesloten ontvetter.
Voor de beschrijving van deze toestellen wordt verwezen naar 9.1.1.5 en naar de checklist
onder paragraaf 3.4 (1. CKW klassiek -> CKW volledig gesloten systeem).
Als referentie voor deze techniek werd het actief kool systeem weerhouden. Volledig gesloten
systemen met een koelkring zijn weliswaar goedkoper, maar hebben ook een lager
reductiepotentiëel. Het systeem met vacüumdrogen is een stuk duurder maar heeft nauwelijks
een hoger reductiepotentiëel dan het systeem met actief kool.
Er zijn twee referenties weerhouden, één voor kleine stukken (maatregel 3 – stukgrootte “c”)
een één voor standaardstukken (maatregel 10 – stukgrootte “b”). In de praktijk is deze
tweedeling veel minder scherp; een leverancier biedt typisch 5 à 10 standaardtypes aan met
oplopende kamerafmetingen.
Vergelijking van maatregelen 3 (stukgrootte “b”) en 10 (stukgrootte “c”) leert dat de
investeringskost veel hoger is voor 10 dan voor 3. De investeringskost is sterk afhankelijk van
de stukgrootte. Hierdoor zal, bij toepassing van deze technieken bij 2 bedrijven met identiek
solventverbruik vooraf, de ERK veel hoger liggen bij reiniging van grotere stukken dan bij
kleinere. Nog een andere invalshoek is dat investering in een volledig gesloten dampontvetter
voor grotere stukken een veel grotere reinigingsbehoefte eist dan bij kleinere stukken om de
instap in deze techniek economisch haalbaar te maken.
Bij deze maatregel is de investeringskost doorgaans de dominante factor voor de ERK. De
benadering van het “continuum” door slechts 2 punten (die een noodzakelijk gevolg is van de
klasse-indeling die bij aanvang van deze studie is gemaakt), zorgt ervoor dat de kosten van
deze maatregel bij sommige enquêtebedrijven een sterke over- of onderschatting vertonen van
de ERK.
Deze maatregel is toegewezen aan alle bedrijven die nu hetzij een dampontvetter hebben,
hetzij een dompelontvetter met een solventverbruik van grootteorde 1 ton/jaar (kleine stukken)
of 2,5 ton/jaar (standaard stukken). Deze drempel blijkt overeen te komen met het
instapniveau voor een dampontvetter.
Bij wijze van test is de maatregel ook doorgerekend bij bedrijven met een veel lager
solventverbruik; bij al deze bedrijven was de berekende ERK van een volledig gesloten
dampontvetter een veelvoud van de ERK van andere maatregelen.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 241

Eindrapport
9.1.2.5. Overschakelen op minder vluchtige solventen
In de meest eenvoudige vorm komt deze maatregel neer op het simpelweg vervangen van één
solvent door een ander, zonder verdere ingrepen of onkosten. Deze meest eenvoudige vorm is
enkel haalbaar voor manueel reinigen met poetsdoeken. Het reductiepotentiëel is eerder klein
omdat enkel de emissies van de doeken zelf vermeden worden; de emissies van het drogen
nadien blijven onveranderd.
Deze substitutie is toegepast op bedrijven met manueel reinigen met vluchtige solventen. Het
gaat concreet om maatregel 15.
Bij dompelreinigen is meestal een beperkte aanpassing van het proces nodig. De droogtijd
neemt door de substitutie sterk toe; om die reden is een droogzone nodig (ruimte waar
solventen deels afdruipen, deels verdampen), waarvan de voornaamste kost het ruimtebeslag
is.
Deze maatregel is toegepast op alle bedrijven met manueel reinigen met vluchtige solventen
met een verbruik vanaf grootteorde 100 kg/jaar. Het gaat concreet om maatregelen 1 en 22.
De ondergrens is ingevoerd omdat de ERK absurd hoog wordt t.g.v. de investering in de
droogzone onder deze drempel. Het aantal bedrijven waar deze maatregel nog kan worden
toegepast blijkt zeer klein te zijn.
De 2 hierboven beschreven ERM zijn toepasbaar in zo goed als alle bedrijfsactiviteiten. Enkel
bij continue processen (dompelreinigen van producten aan ketting, op lopende band, … of van
producten die continue vervaardigd worden zoals draadproducten (bedrijfsactiviteit 11), kan de
techniek nauwelijks toegepast worden, omdat de veel langere droogtijd niet in de continue
productielijn kan worden ingebouwd.
In deze groep is ook een zeer specifieke techniek opgenomen (maatregel 23), die enkel
toepasbaar is bij bedrijfsactiviteit 8 (gedrukte schakelingen). Het gaat om een proceswijziging,
waarbij tegelijk de voorreinigingsstap met solventen kan wegvallen. Deze maatregel zou dus
even goed kunnen ingedeeld worden onder “vermijden of verminderen noodzaak tot
(solvent)reinigen en ontvetten” zie paragraaf 9.1.2.2. Het gaat om een overgang naar een
sovlentvrije soldeerflux, waardoor meteen ook de reinigingsfunctie van het solvent in dit
product vervalt.
Omschakeling op superkritisch CO2 als solvent, is nog te experimenteel, en is niet weerhouden
in deze studie.
9.1.2.6. Nabehandeling solventemissies.
Gesloten solventreinigingssystemen hebben per definitie (zie 9.1.1.1) een solventhoudend
afgas. Dit kan in principe naar een afgasreinigingssysteem afgezogen worden.
242 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
Solventhoudende afgassen kunnen in principe met een hele reeks technieken aangepakt
worden: actief kool met interne of externe regeneratie, thermische of katalytische
naverbranding, biofiltratie of biowassing; naast deze bestaande technieken zijn er nog
experimentele technieken als corona-destructie of UV / fotokatalyse.
De techniekkeuze is functie van de solventconcentratie en van het solventtype. Bij weinig
vluchtige solventen is – in geval van een afzuiginstallatie die voldoende krachtig is om de
afzuigrendementen van de solventenrichtlijn te halen of te benaderen – de solventconcentratie
van de orde van 50 mg VOS/m 3 of lager, waardoor geen enkele techniek met een zinvol
rendement kan worden ingezet 60 .
Bij vluchtige solventen wordt een onderscheid gemaakt tussen CKW en andere. Bij CKW is
actief kool de enige haalbare techniek; de destructieve technieken zijn in de praktijk niet
haalbaar voor CKW (toxische effecten, productie HCl, vorming dioxines, …).
Bij OKW of KW zijn in principe wel de destructieve technieken toepasbaar, doch valt in de
praktijk de keuze op actief kool, wegens de relatief lage concentraties.
De combinatie van adsorptie op actief kool / desorptie in een klein afgasdebiet (bv. 10% van
het oorspronkelijke debiet dus ook 10 x hogere concentratie) + aansluiting van die deelstroom
op een naverbrander is in principe mogelijk, en is wellicht zelfs aantrekkelijk bij bedrijven die
reeds beschikken over een naverbrander. Omdat het hierbij op Vlaams niveau gaat om
hoogstens enkele bedrijven, is deze variante niet verder onderzocht.
Bij end-of-pipe technieken is synergie mogelijk met andere activiteiten met solventemissies. In
de praktijk is vooral de combinatie solventreinigen / solventlakken relevant. Beide activiteiten
kunnen in de praktijk ook dicht bij elkaar uitgevoerd worden. Deze techniek komt overeen met
maatregel 9, en wordt enkel toegepast op enquêtebedrijven die met vluchtige solventen
ontvetten en die grootte stukken lakken (“a” of “a/b”). Van bedrijven die aangeven dat ze
onder meer waterig reinigen en lakken, is aangenomen dat de combinatie niet mogelijk is,
hetzij omdat het waterig reinigen (samen met fosfateren) gebeurt vóór het lakken (m.a.w. het
solventreinigen gebeurt op een heel andere plaats in het bedrijf), hetzij omdat deze bedrijven
aantonen dat ze stappen gezet hebben om solventen te weren uit het bedrijf en er dus een
grote kans is dat er op solventarme lak is omgeschakeld.
In de andere sectoren is doorgaans geen synergie mogelijk. Actief kool is weerhouden bij alle
enquêtebedrijven met gesloten systemen (of toepassingen die in principe tot een gesloten
systeem kunnen worden omgebouwd) met vluchtige solventen. Het gaat om maatregelen 4
(richtinggevend voor bedrijven met grootteorde enkele ton/jaar emissies) en maatregel 17
(richtinggevend voor bedrijven met grootteorde enkele 100 kg/jaar emissies). In beide
gevallen zijn de kosten van het bouwen of grondig verbouwen van het bestaande omkastingsen
afzuigsysteem mee voorzien in de maatregel.
60 Actief kool zal in veel gevallen de 50 mg/m 3 nog tot 10 à 25 mg/m 3 kunnen terugbrengen. Echter: in de
meeste bedrijven wordt een reiniger slechts een beperkt deel van de werkuren gebruikt. Tijdens deze standby
periode zal de solventconcentratie veel lager liggen, en wordt de actief kool terug ontladen. Netto is er
geen emissiereductie.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 243

Eindrapport
Deze maatregel is toegepast vanaf 100 kg/jaar emissies.
Actief kool wordt ook toegepast binnen volledig gesloten ontvetters. Deze toepassing is geen
end-of-pipe behandeling; de functie van het actief kool is om het solvent grotendeels uit de
lucht in de mengkamer te verwijderen, en enkele minuten later, tijdens de volgende
reinigingscyclus, terug vrij te stellen. De werkingsomstandigheden binnen dit toestel zijn totaal
anders dan bij de end-of-pipe toepassing:
end-of-pipe geïntegreerd in volledig gesloten
ontvetter
debiet: 1000 - 10.000 m 3 /h 10 – 100 m 3 /h
solventconcentratie: 0,05 – 1 g/m 3
1 – 1000 g/m 3
werkingsritme : opladen gedurende enkele weken of
maanden, dan (extern) regenereren
9.1.2.7. Plasmareinigen.
ter plaatse regenereren na iedere
reinigingscyclus
Deze techniek blijkt in de praktijk enkel ingezet te kunnen worden voor producten met een
klein volume en waarbij de restverontreiniging verwijdert moet worden tot zeer hoge
zuiverheidsniveaus. Ze is enkel weerhouden in sector 12 (micro-electronica) en ook de
kostprijsgegevens zijn enkel toepasbaar op deze sector. Zie maatregel 21.
Mogelijks zal in de komende 10 jaar ook een potentiëel onstaan bij andere toepassingen. Er is
onvoldoende basis om zelfs maar een benaderende inschatting te maken van reductiepotentiëel
en kostprijsniveau bij andere toepassingen.
Atmosferisch plasma heeft potentieel als reinigingstechniek bij snelle toepassingen (bv. draad
en plaat). Navraag bij leveranciers van deze techniek leert dat de techniek zich op dit moment
ergens tussen piloottoepassing en experimentele toepassing op praktijkschaal bevindt.
Doelgroep is om dit moment vooral het ontwikkelen van korte reinigingssecties als vervanging
van lange reinigingssecties met waterig reinigers (reinigen / spoelcascade / droogtunnel) die
typisch zijn voor de meeste huidige draad- en plaatlijnen. Omwille van deze combinatie tussen
enerzijds nog in ontwikkelingsfase en anderzijds focus van de ontwikkeling op niches die nu
grotendeels solventvrij gebeuren, wordt deze techniek verder niet weerhouden.
244 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

9.2. Extrapolatie van emissiereductiemaatregelen.
9.2.1. Uitgangspunten
Volgende relevante informatie is beschikbaar bij aanvang van deze extrapolatie:
Eindrapport
1. Informatie die verzameld is voor de referentiebedrijven. Dit bestaat uit een reeks
emissiereductiemaatregelen met telkens de kostprijs, het aantal kg vermeden solvent en de
combinatie(s) van activiteit en reinigingstechniek waar deze emissiereductiemaatregelen
van toepassing kunnen zijn. Zoals elders in het rapport wordt met de term “activiteit” de
combinatie bedoeld van een bepaalde reinigingsbehoefte en een kwalitatieve aanduiding
van de stukgrootte en gewenste zuiverheidsgraad.
Het gaat om een 10-tal referentiebedrijven, oordeelkundig gespreid over activiteiten en
reinigingstechnieken, met 1 à 5 emissiereductiemaatregelen per referentiebedrijf.
2. Informatie verzamelt voor de enquêtebedrijven. Telkens is hiervoor gekend: type en
hoeveelheid solventverbruik en –emissie naar lucht, toegepaste reinigingstechniek(en),
aantal personeelsleden. Tevens zijn de activiteiten gekend en is een raming gemaakt op
basis van de informatie in de enquêtes over de spreiding van solventverbruik en –emissies
over de verschillende activiteiten. In aantal gevallen zijn ook de plannen voor toekomstige
invoering van emissiereductiemaatregelen gekend.
Het gaat om 258 bedrijven, waarvan de helft solventen gebruikt; een bedrijf heeft
gemiddeld ca. 2 activiteiten, met 1 à 4 toegepaste reinigingstechnieken per bedrijf.
3. Informatie gegenereerd voor het niveau Vlaanderen. Per activiteit is de solventemissie
berekend (zie hoofdstuk 8). Tevens is het personeelsaantal per activiteit geraamd en kan
desgewenst het solventverbruik per activiteit berekend worden.
9.2.2. Schets van het verloop van de extrapolatie
De extrapolatie verloopt in 4 stappen:
1. Opstellen van één lijst van emissiereducerende maatregelen. Dit gebeurt door het
verwerken en samenbrengen van de emissiereductiemaatregelen die per referentiebedrijf
zijn bepaald en gekwantificeerd.
2. Toekennen van één of meer emissiereductiemaatregelen aan elk bedrijf in het
enquêtebestand dat solventen emitteert; bepalen van kosten en reductiepotentieel van elk
van deze emissiereductiemaatregelen; uitsplitsen van deze kosten en van het
productiepotentieel per activiteit van het bedrijf, indien de emissiereductiemaatregelen op
meerdere activiteiten van toepassing is.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 245

Eindrapport
3. Verzamelen van alle individuele emissiereductiemaatregelen die in stap 2 zijn bepaald, in
één matrix. Elk veld in deze matrix is een combinatie van een welbepaald type
emissiereductiemaatregelen en een welbepaalde bedrijfsactiviteit die aanleiding geeft tot
een reinigingsbehoefte. (Voorbeeld: overgang van CKW naar waterig ontvetten
voorafgaand aan lakken van standaardstukken). In elk veld van deze matrix worden alle
voorbeelden uit het enquêtebestand gekopieerd de gegevens van al deze voorbeelden
worden tot enkele kengetallen geaggregeerd door het berekenen van een gewogen
gemiddelde. Per type emissiereductiemaatregelen wordt op die manier een kostprijs (in
EUR/kg vermeden solventemissie) en een reductiepotentieel (in kg vermeden solventemissie
per kg solventemessie vóór invoering van de emissiereductiemaatregelen) berekend.
4. De combinatie van deze informatie met het totaal solventverbruik per activiteit op het
niveau van Vlaanderen (zoals berekend in hoofdstuk 8) laat toe om kostprijs en
productiepotentieel van elk type emissiereductiemaatregelen op het niveau van Vlaanderen
te berekenen.
Dit is het eindresultaat van de extrapolatie.
9.2.3. Opstellen van één lijst van solventemissie-reducerende
maatregelen.
De eerste stap bestaat uit het samenvatten van de emissiereductiemaatregelen van de
verschillende referentiebedrijven naar één lijst van emissiereductiemaatregelen. Telkens
worden naam, van toepassing zijnde activiteit(en) en reinigingstechniek, en kerngegevens zoals
investeringskost en werkingskost, solventemissie voor en na invoering techniek, enz.
overgenomen.
Tevens wordt een stuk extra informatie toegevoegd, die deels direct uit het referentiebedrijf
afkomstig is en deels uit andere informatie (literatuur, contacten met leveranciers, expertise
van uitvoerders).
Het gaat concreet over informatie zoals: technische grenzen waarbinnen de techniek (en
bijhorende kostprijzen) toepasbaar zijn (bv. minimale grootte) en een opschalings- of
terugschalingsmethode die toelaat om de kosten om te rekenen van één solventverbruik- of
emissie (bij het referentiebedrijf) naar een andere (bij het enquêtebedrijf). Tevens wordt
aangegeven welke emissiereductiemaatregelen wel cumulatief inzetbaar zijn, en welke niet.
Wat verstaan wordt onder opschalingsmethode (of terugschalingsmethode) wordt uitgelegd aan
de hand van een voorbeeld, nl. het opschalen (of terugschalen) van de investeringskost.
De investeringskost van een emissiereductiemaatregel is geen constante. Binnen een bepaald
activiteitstype en vooral binnen een bepaalde productgrootte en reinigingskwaliteit is de
kostprijs van een emissiereductiemaatregel vooral functie van het solventverbruik of van de
solventemissie vóór het invoeren van deze maatregel. Voor elke emissiereductiemaatregel
wordt een wiskundig verband vastgelegd, dat dit verband tussen kostprijs en b.v.
solventverbruik vastlegt.
246 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Voorbeelden van dergelijke verbanden zijn:
1. een vaste kost (b.v. installatie, sturing, opstarttesten,…) + een variabele
kost die lineair toeneemt met de grootte van het toestel (waarbij het
solventverbruik maatgevend is voor de grootte)
2. (een speciaal voorbeeld hiervan is: kostprijs is lineair afhankelijk van het
solventverbruik)
3. de kostprijs neemt, per kg bijkomende capaciteit steeds minder snel toe.
Dit is de meest voorkomende gebruikelijke situatie.
I = A + C x S
I = C x S
I = I 0 x (S / S 0) a
Eindrapport
I = investeringskost (€);
I 0 = investeringskost van de techniek in het referentiebedrijf (€) ;
A = vaste kost (€);
C = coëfficient voor de meerkost per bijkomend geïnstalleerde capaciteit (€/kg solvent per jaar);
S = solventverbruik (of solventemissie) vóór de installatie v.d. maatregel (kg solvent/jaar);
S 0 = solventverbruik (of solventemissie) vóór de installatie v.d. maatregel in het referentiebedrijf (kg solvent/jaar);
a = coëfficient < 1, doorgaans tussen 0,3 en 0,7 (dimensieloos)
Dit verloopt analoog voor de andere elementen zoals reductiepotentieel en werkingskost; voor
werkingskost en zeker voor reductiepotentieel is in veel gevallen het eenvoudige lineaire
verband (2°) van toepassing; voor de investeringskosten is doorgaans 1° of 3° van toepassing.
Het resultaat van de eerste stap is een klassieke eenvoudige database, waarvan elk record slaat
op één concrete maatregel die bij een referentiebedrijf is geïdentificeerd en de verschillende
velden in het record de informatie bevatten die in de volgende stappen nodig is.
Dit kan geautomatiseerd worden door alle fiches van maatregelen bij referentiebedrijven in één
grote spreadsheet samen te brengen, en vervolgens in elk van de velden automatische
verwijzigingen naar b.v. investeringskost, werkingskost, solventemissie vóór, solventemissie na,
… in te voeren. De andere informatie (upscaling – downscaling) moet natuurlijk manueel
ingevoerd worden.
9.2.4. Toekennen en kwantificeren van emissiereductiemaatregelen
aan bedrijven in enquêtebestand.
De keuze van toepasbare emissiereductiemaatregelen gebeurt op basis van de informatie over
solventverbruik, type solvent, type reinigingstechniek en activiteit; de uiteindelijke keuze
gebeurt door expert judgement. Tevens wordt afgelijnd voor welke activiteit(en) deze
emissiereductiemaatregelen van toepassing is 61 . Voor elke emissiereductiemaatregel worden -
61 In een aantal gevallen zijn er meerdere voorbeelden van dezelfde ERM, afkomstig van verschillende
referentiebedrijven. Een voorbeeld is de omschakeling van CKW in dampontvetting naar waterige ontvetting,
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 247

Eindrapport
uitgaande van het solventverbruik van deze activiteiten - reductiepotentieel, investeringskost en
werkingskost bepaald. Dit gebeurt met de opschalings- of terugschalingmethode en de andere
elementen die in stap 1 zijn vastgelegd.
In het geval een emissiereductiemaatregel op meerdere activiteiten tegelijk van toepassing is,
worden investeringskost en reductiepotentieel uitgesplitst evenredig met het aandeel in het
solventverbruik.
De toekenning en kwantificering gebeurt in principe op bedrijfsniveau of op niveau van de
bestaande reinigingstechnieken (dompelen, dampontvetten, manueel, …) en niet op het
activiteitenniveau. Concreet: indien een bedrijf dat ontvet zowel voorafgaand aan lakken als
voorafgaand aan galvano en het geeft aan over maar één type reinigingstechniek te
beschikken, en stel dat bij de referentiebedrijven een reductiemaatregel is geïdentificeerd dat
voldoet voor deze beide activiteiten en voor het solventtype dat het bedrijf gebruikt, dan wordt
aangenomen dat het bedrijf één maatregel voor de beide activiteiten tegelijkertijd kan en
(indien het daartoe wordt aangezet) ook zal invoeren.
Dit komt neer op het exploiteren van synergiën en schaalvoordelen door het bedrijf: deze
potentiëel kostenbesparende factor wordt dus expliciet in rekening gebracht bij deze stap van
de extrapolatie 62 .
Bij heel wat bedrijven uit het enquêtebestand zijn meerdere emissiereductiemaatregelen
mogelijk (zie ook onder paragraaf 9.3.1).
Indien het gaat om maatregelen in van elkaar gescheiden toepassingen (bv. 2 afdelingen, 2
duidelijk verschillende installaties), dan wordt elke toepassing, met elke installatie, apart
behandeld, met als uitgangspunt het bijhorende aandeel van de solventverbruiken en -emissies
van het bedrijf.
Indien op dezelfde toepassing meerdere ERM van toepassing zijn, dan wordt een onderscheid
gemaakt tussen:
- elkaar uitsluitende toepassingen
- elkaar niet uitsluitende toepassingen.
voorafgaand aan bv. lakken. In dat geval wordt telkens bedrijf per bedrijf nagegaan welk referentiebedrijf het
meest representatief is als basis voor de opschaling of terugschaling.
62
Het weze duidelijk dat een bedrijf niet eindeloos schaalvoordelen kan exploiteren. Dit is zeker het geval voor
ontvetting, dat doorgaans lokaal wordt uitgevoerd, direct aanleunend bij een andere productieactiviteit die
bepalend is voor de reinigingsbehoefte. Een complex bedrijf met een solventverbruik voor reiniging van
tientallen of honderden ton, zal dit hoe dan ook verspreiden over meerdere fysisch gescheiden installaties.
Met dit gegeven wordt rekening gehouden, ofwel omdat daar reeds rekening mee gehouden wordt bij de
kostenberekeningen op het niveau van de individuele referentiebedrijven, ofwel bij het kiezen van de
opschalings- en terugschalingsregels, ofwel door het begrenzen van de toepasbaarheid van de techniek (bv.
omdat uit de markt blijkt dat de maatregel niet boven of beneden een zekere grens wordt aangeboden).
248 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Elkaar niet uitsluitende maatregelen.
Eindrapport
Het meest voorkomende voorbeeld is een toepassing waarbij achtereenvolgens good
housekeeping, overgang naar minder vluchtig solvent en overgang naar waterig resp.
100% gesloten ontvetting kunnen ingevoerd worden. In dat geval is de volgorde van
invoering de technisch en financieel meest logische, nl. eerst good housekeeping, dan
(toegepast op de restemissie na deze maatregel) overgang op minder vluchtig, dan
(opnieuw toegepast op het restpotenitiëel) overgang naar een ander ontvettingsproces
met vergaande emissiereductie of (indien dat technisch niet kan) invoering van een
afgasreiniging.
Samenvattend: bij elkaar niet uitsluitende maatregelen worden eerst de technisch en
financiëel het gemakkelijkst in te voeren maatregelen weerhouden, en worden daarna de
volgende maatregelen ingevoerd, met reductiepotentieel en reductiekost gebaseerd op de
rest-emissies die nog overblijven na invoering van de eerste maatregelen.
Elkaar uitsluitende maatregelen
Het meest voorkomende voorbeeld is het vergelijken van 2 verschillende manieren om
vergaand solventemissies te reduceren, bv. conversie naar waterig reinigen en conversie
naar 100% gesloten ontvetten. In dat geval wordt enkel één van beide weerhouden,
namelijk de maatregel met de laagste emissie-reductiekost.
Beide maatregelen samen invoeren zou immers tot een dubbeltelling leiden, en zou
m.a.w. leiden tot de voorspelling van een veel groter emissiereductiepotentiëel dan
haalbaar. Bij de keuze wordt aangenomen dat het bedrijf opteert voor de meest
economische oplossing.
In een aantal gevallen liggen de kosten van beide vergeleken maatregelen erg dicht bij
elkaar. Het is dus zeer goed denkbaar dat een meer gedetailleerde berekening op
bedrijfsniveau, waarbij rekening gehouden wordt met alle lokaal relevante kosten en
baten, tot een andere uitkomst komt.
Resultaat van de tweede stap is voor ieder bedrijf een reeks ERM met bijhorende werkings- en
investeringskost en bijhorende reductiepotentieel.
Op die manier werden zo’n 208 emissiereductiemaatregelen vastgelegd voor de ca. 135
bedrijven in het enquêtebestand die solventen verbruiken. Voor elke type
emissiereductiemaatregel zijn meerdere (soms zelfs meerdere tientallen) concrete toepassingen
berekend met telkens kostprijsgegevens en reductiepotentieel.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 249

Eindrapport
9.2.5. Samenbrengen van de individuele maatregelen in één matrix.
In de vorige stap zijn per bedrijf een aantal mogelijke maatregelen aangeduid en
gekwantificeerd; deze individuele emissiereductiemaatregelen worden in een matrix
samengebracht. De rijen in deze matrix zijn de activiteiten (zoals gedefinieerd in hoofdstuk 6),
de kolommen de types emissiereductiemaatregelen. Een concreet voorbeeld van een veld in
deze matrix is bijvoorbeeld: substitutie van gechloreerde koolwaterstoffen door waterige
reinigers bij reiniging voorafgaand aan het lakken van standaard stukken (lakken – standaard).
Er werden ca. 65 dergelijke combinaties gemaakt. Combinaties waarvoor geen enkel voorbeeld
kan aangeduid worden in het enquêtebestand zijn ofwel niet mogelijk ofwel zo uitzonderlijk dat
er verder geen rekening mee gehouden wordt 63 .
Van de individuele emissiereductiemaatregelen wordt een gewogen gemiddelde berekend,
zodat een sectorgemiddelde waarde bekomen wordt van:
- de kostprijs per kg vermeden solventemissie
- het aantal kg vermeden solventemissie per kg huidig solventverbruik of solventemissie.
Meer concreet: voor de verschillende individuele emissiereductiemaatregelen die slaan op
hetzelfde veld in de matrix, wordt de kostprijs per kg vermeden solventemissie berekend; deze
is op zijn beurt berekend uit 1° de werkingskost in €/jaar, 2° de afschrijving in €/jaar van de
gemaakte investering en 3° het aantal kg/jaar vermeden solventemissies. Hiervan wordt een
gewogen gemiddelde berekend; de weegfactor is het aantal kg/jaar vermeden solventemissies.
De berekening van het aantal kg vermeden solventemissie per kg huidig solventverbruik (of
solventemissie) verloopt analoog.
Aan de matrix werd nog een derde dimensie toegevoegd, nl. een opsplitsing van toepassingen
die onder de solventenrichtlijn vallen (> 2 ton solventen of > 1 ton CKW) enerzijds en de
andere toepassingen. Deze opsplitsing is nodig bij het doorrekenen van de impact van de
solventenrichtlijn (zie hoofdstuk 12). 64
9.2.6. Bepaling van het reductiepotentieel en kostprijs voor elke
combinatie in de matrix, op het niveau van Vlaanderen.
Met deze gegevens kan dan in een laatste stap, door het in rekening brengen van de
solventemissie (of solventverbruik) per activiteit op het niveau van heel Vlaanderen (zie
63
Er wordt tevens een check voorzien, die nagaat dat er geen leemtes zijn, enkel omdat er onvoldoende
nagedacht is over potentiële emissiereductiemaatregelen voor bepaalde activiteiten. Hierbij wordt getoetst
aan tabellen per activiteit van de solventverbruikers (tabellen analoog aan tabellen 7-19 en 7-20, maar dan wel
beperkt tot de bedrijven met solventverbruik in het enquêtebestand).
64
De opsplitsing geïntegreerd – niet geïntegreerd is hier overbodig; er wordt immers niet met personeelsleden
gewerkt als extrapolatiebasis, wel met solventemissie of –verbruik.
250 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
hoofdstuk 8) het reductiepotentieel en de kost per kg vermeden solventemissie bepaald worden
voor iedere combinatie type emissiereductiemaatregel / activiteit.
Resultaat van deze laatste stap is een lijst van combinaties type emissiereductiemaatregel/
activiteit, met telkens een sectorgemiddelde kost per kg vermeden solventemissie (€/kg
solvent) en een reductiepotentieel op het niveau van Vlaanderen (kg solvent/jaar).
In Bijlage 4 is een uitgewerkt voorbeeld te vinden m.b.t. hiervoor beschreven verschillende
stappen.
9.3. Resultaten extrapolatie
9.3.1. Resultaten per emissiereductiemaatregel
In deze paragraaf wordt een overzicht gegeven van de maatregelen die werden beschouwd. Ze
werden onderverdeeld in ‘clusters’ (groepen van gelijkaardige maatregelen) zoals weergegeven
in onderstaande tabel.
Tabel 9-1: Overzicht clusterindeling emissiereductiemaatregelen.
Code Cluster Nummer maatregelen
O Niets doen -
A1 Good housekeeping 13
A2 Vermijden of verminderen noodzaak tot (solvent)reinigen en ontvetten -
B1 Waterig reinigen 2, 5, 6, 7, 8, 11, 14, 16,
20, 24
B2 Waterig reinigen (na eerdere maatregelen) 11, 18
C Mechanisch (of mechanisch-chemisch) reinigen 19
D Solventreinigen met 100% gesloten systemen 3, 10
E Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 1, 12, 15, 22, 23
F Nabehandeling solventemissies 4, 9, 17
G Plasmareinigen 21
De cluster B ‘waterig reinigen’ werd in twee gesplitst om een aantal maatregelen met een zeer
hoge eenheidsreductiekost af te splitsen van de andere maatregelen in die cluster. De hoge
eenheidsreductiekost 65 is het gevolg van het toepassen van de maatregel nadat een eerdere
(meer kostenefficiënte) maatregel werd ingevoerd die echter minder ver gaat in de
emissiereductie.
65 In feite gaat het bij nageschakelde maatregelen over een marginale kost (en niet om een eenheidsreductiekost).
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 251

Eindrapport
De cluster ‘waterig reinigen’ bevat de meeste maatregelen. Deze maken een onderscheid naar
verschillende kwaliteitsniveaus:
- matig = b.v. tussen twee mechanische constructiebewerkingen in (7a, 7b)
- gewoon = b.v. vóór (solvent)lakken in sommige toepassingen (2a, 2b, soms ook 6a, 6b)
- hoog = kwaliteitsniveau voorafgaand aan een oppervlaktebehandeling die kwaliteitsvol
moet uitgevoerd worden (b.v. voorreiniging galvano, thermische oppervlaktebehandeling,
conversielagen, eindreiniging in aantal gevallen). Het feit dat een bedrijf een dampontvetter
gebruikt, is een aanwijzing dat dit kwaliteitsniveau beoogd wordt.
- zeer hoge kwaliteit = niveau typisch gehaald bij activiteiten 8, 10 en 12.
De maatregelen worden hieronder besproken volgens het nummer dat ze in de extrapolatie en
de modellering hebben meegekregen, om het refereren en opzoeken nadien te
vergemakkelijken.
Voor elke maatregel worden drie tabellen gepresenteerd 66 :
1) De eerste tabel geeft een aantal kengetallen van de maatregel (economische levensduur,
investerings- en werkingskosten, emissie vóór en emissie nà, …) voor een welbepaalde
referentiesituatie (bij een specifiek bedrijf), evenals de opschaal- en terugschaalfuctie voor
investerings- en werkingskosten en voor het reductiepotentieel (het resultaat van stap 1,
beschreven in de vorige paragraaf).
2) In de tweede tabel worden een aantal statistische kengetallen gepresenteerd die een beter
idee geven van de variatie van de eenheidsreductiekost van de maatregel wanneer die
wordt toegepast op de in aanmerking komende enquêtebedrijven uit het enquêtebestand
(het resultaat van stap 2, beschreven in de vorige paragraaf).
3) In de derde tabel wordt het aandeel berekend van het reductiepotentieel van de maatregel
(per activiteit) ten opzichte van het reductiepotentieel van de cluster waartoe de maatregel
behoort en ten opzichte van het totaal reductiepotentieel van alle maatregelen (en alle
clusters), telkens op het niveau ‘Vlaanderen’ (het resultaat van stap 3 en 4, beschreven in
de vorige paragraaf).
De toepasbaarheid van de beschouwde maatregelen en de voorwaarden die daarbij in
ogenschouw moeten genomen worden, werden (op cluster-niveau) besproken in paragraaf 9.1.
Meer details over de berekening van de investerings- en werkingskosten en het
reductiepotentieel bij de referentiebedrijven 67 kunnen teruggevonden worden in de technische
fiches die als een afzonderlijke bijlage bij het rapport geleverd werden.
66 Alle cijfers zijn op het REF-scenario gebaseerd; d.w.z. uitgaande van de emissies in 2000.
67 De referentiebedrijven zijn anoniem gehouden.
252 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

De gegevens in tabellen 2 en 3 hebben betrekking op het REF-scenario.
Eindrapport
Een aantal algemene verduidelijkingen bij de hierna gepresenteerde tabellen worden vooraf
gegeven.
- De overschakeling naar waterige reiniging en ontvetting brengt globaal meestal een extra
energieverbruik met zich mee als gevolg van het opwarmen van de baden, het drogen, de
grotere installatie, enz… Voor de berekening van de extra CO2-emissies werd gerekend
met TNO-emissiefactoren voor stookolie, gas en elektriciteit
- Bij ‘end-of-pipe’ maatregelen worden alle kosten toegerekend aan de
emissiereductiemaatregel. Dit is vrij eenvoudig. Bij de beschouwde procesgeïntegreerde
maatregelen echter werd een volledige verschilberekening gemaakt waarbij enkel het
kostenverschil tussen de oude en de nieuwe installatie werd toegerekend aan de
emissiereductiemaatregel, indien nodig gecorrigeerd voor capaciteits- en
kwaliteitsverschillen of verschillen in automatisatie, snelheid of flexibiliteit van de
installaties. Precieze verschilberekeningen zijn niet altijd mogelijk, met name wanneer het
gaat om de vervanging van een heel oude installatie of wanneer het oude type installatie
momenteel niet meer op de markt wordt aangeboden. In dat geval werden bepaalde
vuistregels gehanteerd die gebaseerd zijn op de jarenlange ervaring van leveranciers van
dergelijke installaties. We zijn tevens van de hypothese vertrokken dat de bestaande
installaties sowieso aan vervanging of grondige vernieuwing toe zijn vóór het jaar 2010
zodat de kost van vervroegde afschrijvingen in principe nergens werd meegerekend.
- Op de 135 solventverbruikende enquêtebedrijven werden zo’n 208 maatregelen
toegepast. De tweede tabel bij elke maatregel geeft weerop hoeveel bedrijven (of
bedrijfsdelen) de maatregel werd toegepast. Wanneer meerdere maatregelen op een
zelfde bedrijf(sdeel) van toepassing (kunnen) zijn, kunnen zich volgende situaties
voordoen (zie ook paragraaf 9.2.4):
1) Mekaar uitsluitende maatregelen: in dat geval wordt de eenheidsreductiekost van
beide maatregelen uitgerekend en wordt de meest kostenefficiënte maatregel voor
de verdere extrapolatie weerhouden. De afweging ‘welke maatregel is de meest
kostenefficiënte?’ kan voor elk bedrijf verschillend zijn. Dit wordt in het
enquêtebestand (gedeeltelijk) ondervangen doordat dezelfde afweging gebeurt voor
verschillende bedrijfssituaties.
2) Mekaar niet-uitsluitende maatregelen: ofwel slaan ze elk op een verschillend deel van
de totale bedrijfsemissies, en dan worden beide maatregelen weerhouden voor
verdere extrapolatie, ofwel zijn het mekaar aanvullende maatregelen (b.v. zoals good
housekeeping gevolgd door actief kool filter) en dan worden beide maatregelen
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 253

Eindrapport
eveneens weerhouden voor verdere extrapolatie, maar wordt er een marginale kost 68
voor de tweede maatregel berekend. De volgorde van de maatregelen wordt ofwel
technisch bepaald (b.v. good housekeeping komt altijd eerst) ofwel door het totaal
reductiepotentieel van de maatregel (de maatregel die globaal meer reduceert, maar
duurder is, komt op de tweede plaats).
Een bijzonder geval van mekaar niet-uitsluitende maatregelen is een bedrijf waarin
eerste instantie gekozen wordt voor de goedkope kortetermijnoplossing (b.v. partieel
waterig ontvetten) dat in tweede instantie verplicht wordt nog verder te reduceren
(b.v. door de overgang naar volledig waterige ontvetting). De marginale kost van de
laatste reductiestap wordt dan zeer hoog (en had kunnen vermeden worden door
ineens voor de lange-termijn-oplossing te kiezen). Bepaalde bedrijven hebben eerder
een korte termijn visie, andere een lange termijn visie; de korte termijn visie werd
toegepast op situaties waarbij met de beschouwde maatregel voldaan wordt aan de
voorwaarden van de Solventrichtlijn. Op deze manier worden dergelijke realistische
situaties in de extrapolatie meegenomen.
3) Vervanging van een bestaande end-of-pipe maatregel: B.v. een bestaande
(suboptimale) maatregel (bv.aktief koolfiltratie) wordt vervangen door een
kostenefficiëntere maatregel. De marginale kost van de efficiëntere maatregel wordt
mede bepaald door het reductiepotentieel en de werkingskosten van de vervangen
maatregel. Zijn die werkingskosten heel hoog dan levert dat een fikse jaarlijkse
besparing op en kan bijgevolg de marginale kost van de kostenefficiëntere maatregel
laag uitvallen (of zelfs negatief worden).
Voor de meeste maatregelen werd met een economische levensduur van 10 jaar gewerkt. Voor
de maatregelen 3, 4, 5, 6, 7, 8, 10 en 12 (CKW-gerelateerde maatregelen) werd met een
economische levensduur van 5 jaar gewerkt om een jaarlijks kost te berekenen en dit om
volgende reden:
In de praktijk hanteren bedrijven voor toepassingen met CKW en in het bijzonder met TRI
de visie dat dit maatregelen zijn op middellange termijn, en waarvoor het risico moet
ingecalculeerd worden dat ze b.v. voor 2007 hetzij vervangen, hetzij grondig aangepast
moet worden. Om die reden is uitgegaan van een economische afschrijfduur van 5 jaar
(hierdoor valt de eenheidsreductiekost hoger uit).
Vanuit AMINAL werd gevraagd om na te gaan wat de eenheidsreductiekost is bij een
economische levensduur van 10 jaar en dit om volgende redenen:
68
De marginale kost is de extra kost t.o.v. de extra reductie die de tweede maatregel realiseert t.o.v. de eerste
maatregel.
254 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
- Er bestaat inderdaad een risico dat in de komende jaren PER (voor TRI is dit zeker)
strenger zal gereglementeerd worden. Maar of dit zal gebeuren, en wanneer is
onzeker.
- Als zichtjaar wordt in de sectorstudies 2010 genomen. Het REF scenario gaat uit van
de veronderstelling dat de emissies ongewijzigd blijven. Dit betekent dat ook
mogelijke productreglementeringen niet verrekend worden. De enige plaats waar
hiermee rekening kan en mag gehouden worden is in het BAU scenario. Dit is ook
gebeurd voor het gebruik van TRI.
- Bij maatregelen met een grote investeringskost (t.o.v. de werkingskost) heeft een
wijziging in afschrijtermijn een grote invloed op de eenheidsreductiekost. Een
afschrijftermijn van 5 jaar (i.p.v. 10 jaar) drijft de eenheidsreductiekost (kunstmatig
op).
Daarom wordt voor de maatregelen 3, 4, 5, 6, 7, 8, 10 en 12 ook een eenheidsreductiekost
berekend bij een afschrijftermijn van 10 jaar (i.p.v. 5 jaar). Deze wordt telkens weergegeven in
de tweede tabel van voorgenoemde maatregelen. Tevens wordt voor het REF-scenario een
extra kostencurve opgesteld waarbij met een afschrijftermijn van 10 jaar wordt gewerkt voor
de opgesomde maatregelen.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 255

Eindrapport
Maatregel 1: Subsitutie van gechloreerde koolwaterstoffen door weinig vluchtige solventen bij
dompelreinigen
Omschrijving De dompelreinigingsinstallatie wordt niet langer met
CKW maar wel met een minder vluchtig KW (of OKW)
gevuld. Er zijn geen wijzigingen aan de installatie.
Wel is het nodig om een bijkomende bufferzone te
voorzien, waarin de gereinigde stukken voldoende lang
kunnen blijven staan zodat alle solventen verdampen.
Voor stukken die in manden geplaatst worden voor de
reiniging zijn ook bijkomende manden nodig.
Aangezien het vervangingsproduct weinig vluchtig is,
zijn doorgaans geen specifieke maatregelen inzake
explosiebeveiliging nodig.
Toepasbaar op volgende installaties - Dompelreiniging
- met CKW (of ook bij KW of OKW met vergelijkbare
vluchtigheid)
- niet mogelijk bij installaties die werken met een
lopende band of ketting (immers nodige droogtijd
is dan niet beschikbaar)
Type maatregel (cluster) (cluster E)
Kengetallen referentiebedrijf
Economische levensduur (jaar)
Investeringskost (€)
Werkingskost (€/jaar)
Eenheidsreductiekost (€/kg VOS)
Emissie vóór invoering maatregel (kg EM/j)
Emissie na invoering maatregel (kg/jaar)
Emissiereductie (kg RP/j)
Emissiereductie (in %)
Effect op CO 2-emissies (in kg CO 2/jaar)
Opschaal- en terugschaalfunctie investeringskost
256 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp
10
21.750,00
-6.147,76
6.578
1.955
4.623
-0,56
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Vaste basiskost AI (€)
Coëfficiënt CI (€ per kg EM/j)
Opschaal- en terugschaalfunctie reductiepotentieel
70%
4.350,00
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CRP (kg RP/j per kg EM/j)
Opschaal- en terugschaalfunctie werkingskosten
2,65
0,703
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CWK (€/j per kg EM/j)
-0,93

Statistische kengetallen m.b.t. eenheidsreductiekost (ERK)
Maatregel 1 (cluster E)
ERK
(in €/kg VOS)
gemiddelde ERK (rekenkundig) -0,08 3
gemiddelde ERK (gewogen) -0,56
standaarddeviatie ERK 0,90
maximum ERK 0,96
minimum ERK -0,63
aantal negatieve ERK 2
Eindrapport
Aantal
1e kwartielwaarde ERK -0,60 0,75
2e kwartielwaarde ERK (mediaan) -0,57 1,50
3e kwartielwaarde ERK 0,19 2,25
90% percentueel ERK 0,65 2,70
De eenheidsreductiekost van de maatregel is negatief omdat in de meeste gevallen de
besparing op de aankoop- en verwerkingskosten groter is dan de (beperkte) jaarlijkse
kapitaalkost van de investeringen. Dit is echter niet het geval bij lage emissieniveaus (vóór
reductie).
Reductiepotentieel en toepasbaarheidsgraad op het niveau ‘Vlaanderen’
Maatregel 1 (cluster E)
Activiteit Reductiepotentieel (RP) in kg Aandeel in het RP van cluster E Aandeel in het totaal RP
3b 617 100,0% 1,9%
4c 8.680 100,0% 72,4%
7b 710 14,4% 0,2%
11 8.897 100,0% 15,5%
totaal 18.905 20,1% 1,4%
Ten gevolge van de eenvoud en het besparingspotentieel van maatregel is deze door de
meeste bedrijven reeds toegepast en is het bijkomend reductiepotentieel van deze maatregel
eerder klein.
De toepassing van de maatregel in activiteit 11 (draadsector) is atypisch en is slechts mogelijk
op een beperkt aandeel van het solventverbruik in deze sector, omdat draadbewerking bijna
altijd continu verloopt met zeer korte droogtijden.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 257

Eindrapport
Maatregel 2: Omschakelen van solventreinigen naar waterig reinigen - hoge kwaliteitseis.
Omschrijving Omschakelen van een klassieke dampontvetter naar
waterig, waarbij de producten aan een hoge
kwaliteitseis moeten voldoen.
Toepasbaar op volgende installaties Dampontvetter met CKW.
Type maatregel (cluster) (cluster B1)
Kengetallen referentiebedrijf
In plaats van de dampontvetter komt er een dompel- of
sproeireiniging met een waterig product, een
spoelcascade met demin-water en een indirect
verwarmde droogzone. Hierbij hoort een robot die de
stukken of manden automatisch van het ene naar het
andere bad plaatst.
Afval-ontvettingsbad wordt afgevoerd als afvalstof,
spoelwater kan op openbare riolering of bedrijfs-WZI
geloosd worden.
Deze ERM is voornamelijk representatief voor
omschakeling van een bestaande grootschalige (> 10
ton/jaar) dampontvetter met automatische doorvoer
van stukken (ketting, manden), naar een waterige
ontvetting met automatische doorvoer (manden) en
geforceerde droging.
Economische levensduur (jaar) 10
Investeringskost (€) 447.550,00
Werkingskost (€/jaar) -1.908, 03
Eenheidsreductiekost (€/kg VOS) 5,54
Emissie vóór invoering maatregel (kg EM/j) 12.800
Emissie na invoering maatregel (kg/jaar) 0
Emissiereductie (kg RP/j) 12.800
Emissiereductie (in %) 100%
Effect op CO 2-emissies (in kg CO 2/jaar)
Opschaal- en terugschaalfunctie investeringskost
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Referentie – investeringskost I0 (€) 447.550,00
Referentie – solventemissie voor S0 (kg EM/j) 12.800,00
Extrapolatie - exponent 0,60
Opschaal- en terugschaalfunctie reductiepotentieel
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CRP (kg RP/j per kg EM/j) 1,000
Opschaal- en terugschaalfunctie werkingskosten
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CWK (€/j per kg EM/j) -0,15
258 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Statistische kengetallen m.b.t. eenheidsreductiekost (ERK)
Maatregel 2 (cluster B1)
ERK
(in €/kg VOS)
gemiddelde ERK (rekenkundig) 9,69 15
gemiddelde ERK (gewogen) 6,48
standaarddeviatie ERK 5,96
maximum ERK 20,80
minimum ERK -0,94
aantal negatieve ERK 1
Eindrapport
Aantal
1e kwartielwaarde ERK 5,60 3,75
2e kwartielwaarde ERK (mediaan) 9,86 7,50
3e kwartielwaarde ERK 13,10 11,25
90% percentueel ERK 17,33 13,50
Indien toegepast op kleine solventverbruikers, loopt de emissiereductiekost zeer sterk op t.g.v.
de hoge basisinvestering. Om die reden is deze installatie in principe niet voorgesteld als ERM
bij bedrijven met een verbruik < 1 ton/jaar. Hierop is slechts één maal een uitzondering
gemaakt, nl. een bedrijf dat qua reinigingstoepassing zo dicht aansloot bij het referentiebedrijf
en dat zelf aangaf om op korte termijn naar waterig te zullen overstappen. Indien dit bedrijf
zou weggelaten worden, dan zou het maximum voor deze maatregel dalen van 20,80 €/kg naar
18,47 €/kg. Het verschil tussen het rekenkundig en het gewogen gemiddelde geeft ook aan dat
de maatregel eerder is toegepast op bedrijven met een hoog verbruik (en dus lagere
eenheidsreductiekosten). De 2 laagste waarden zijn uitsluitend te verklaren door de
kostenbesparing die gerealiseerd wordt door het stilleggen van een bestaande suboptimale
maatregel nl. afzuiging over actief kool.
Reductiepotentieel en toepasbaarheidsgraad op het niveau ‘Vlaanderen’
Maatregel 2 (cluster B1)
Activiteit Reductiepotentieel (RP) in kg Aandeel in het RP van cluster B1 Aandeel in het totaal RP
1b 8.000 11,4% 9,3%
2b 118.633 89,6% 69,8%
3b 3.652 29,5% 11,2%
6b 1.816 20,4% 7,5%
6c 1.890 7,6% 7,0%
7b 66.801 18,3% 14,9%
totaal 200.793 23,3% 14,8%
Het gaat om een belangrijke reducerende maatregel, zowel op het niveau van de cluster, als
voor het geheel en weegt sterk door bij activiteit 2b.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 259

Eindrapport
Maatregel 3: Omschakelen van een dampontvetter naar een volledig gesloten ontvetter op CKW -
stukgrootte "b"
Omschrijving Vervanging van de bestaande klassieke dampontvetter
(met koelspiraal) door een volledig gesloten ontvetter.
Het solvent blijft in principe behouden; desgewenst kan
op het moment van de omschakeling geopteerd worden
om TRI te vervangen door PER.
Bij de kostenramingen is geopteerd voor een systeem
met actief-kool patroon; andere systemen kunnen iets
duurder of goedkoper zijn en een iets beter of minder
productiepotentieel hebben.
Toepasbaar op volgende installaties Alle bestaande damp- en dompelontvettingssystemen
met CKW. Deze ERM is representatief voor een volledig
gesloten systeem ontworpen voor grotere stukken (“b”).
Type maatregel (cluster) (cluster D)
Kengetallen referentiebedrijf
Economische levensduur (jaar) 5
Investeringskost (€) 425.000, 00
Werkingskost (€/jaar) 14.821,88
Eenheidsreductiekost (€/kg VOS) 10,07
Emissie vóór invoering maatregel (kg EM/j) 12.800
Emissie na invoering maatregel (kg/jaar) 200
Emissiereductie (kg RP/j) 12.600
Emissiereductie (in %) 98%
Effect op CO 2-emissies (in kg CO 2/jaar)
Opschaal- en terugschaalfunctie investeringskost
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Referentie – investeringskost I0 (€) 425.000,00
Referentie – solventemissie voor S0 (kg EM/j) 12.800
Extrapolatie - exponent 0,40
Opschaal- en terugschaalfunctie reductiepotentieel
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CRP (kg RP/j per kg EM/j) 0,984
Opschaal- en terugschaalfunctie werkingskosten
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CWK (€/j per kg EM/j) 1,16
Vergelijking van maatregelen 3 (stukgrootte “b”) en 10 (stukgrootte “c”) leert dat de
investeringskost veel hoger is voor 10 dan voor 3. De investeringskost is sterk afhankelijk van
de stukgrootte. Hierdoor zal, bij toepassing van deze technieken bij 2 bedrijven met identiek
solventverbruik vooraf, de ERK veel hoger liggen bij reiniging van grotere stukken dan bij
kleinere. Nog een andere invalshoek is dat investering in een volledig gesloten dampontvetter
260 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
voor grotere stukken een veel grotere reinigingsbehoefte eist dan bij kleinere stukken om de
instap in deze techniek economisch haalbaar te maken.
In de praktijk hanteren bedrijven voor toepassingen met CKW en in het bijzonder met TRI de
visie dat dit een maatregel is op middellange termijn, en waarvoor het risico moet
ingecalculeerd worden dat ze b.v. voor 2007 hetzij vervangen, hetzij grondig aangepast moet
worden. Om die reden is uitgegaan van een economische afschrijfduur van 5 jaar (hierdoor
valt de eenheidsreductiekost hoger uit).
Statistische kengetallen m.b.t.
eenheidsreductiekost (ERK)
Maatregel 3 (cluster D)
Ec. levensduur: 5 jaar Ec. levensduur: 10 jaar
ERK
(in €/kg VOS)
Aantal ERK
(in €/kg VOS)
gemiddelde ERK (rekenkundig) 17,23 7 11,11 7
gemiddelde ERK (gewogen) 15,15 9,82
standaarddeviatie ERK 4,51 2,82
maximum ERK 22,19 14,14
minimum ERK 10,66 7,03
aantal negatieve ERK 0 0
Aantal
1e kwartielwaarde ERK 14,81 1,75 9,59 1,75
2e kwartielwaarde ERK (mediaan) 18,52 3,50 11,88 3,50
3e kwartielwaarde ERK 19,82 5,25 12,79 5,25
90% percentueel ERK 21,55 6,30 13,88 6,30
De vergelijking tussen 100% gesloten en 100% omschakeling naar waterig, bij een
economische levensdur van 5 jaar, levert meestal op dat waterig beperkt goedkoper is. Ten
gevolge van specifieke lokale situaties, of t.g.v. iets andere aannames bij de verrekening van de
kosten, kan deze conclusie in een aantal gevallen juist andersom zijn.
'Bij bedrijven met stukgrootte "b", waarbij zowel 100% omschakelen naar waterig reinigen als
100% gesloten ontvetten als ERM in aanmerking komen, blijkt 100% gesloten ook bij een
langere afschrijftijd (10 jaar) nog steeds duurder te zijn. Het optrekken van de afschrijftijd naar
10 jaar brengt de ERK naar 2/3 terug.
De basisinvestering voor deze maatregel is tamelijk hoog. In de praktijk zal de installatie enkel
toegepast worden bij bedrijven met een hoog solventgebruik. Deze maatregel is enkel
toegewezen aan enquêtebedrijven met een dampontvetter; geen enkele van deze bedrijven
had een solventverbruik < 3 ton/jaar (stukgrootte “b”).
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 261

Eindrapport
Reductiepotentieel en toepasbaarheidsgraad op het niveau ‘Vlaanderen’
Maatregel 3 (cluster D)
Activiteit Reductiepotetieel (RP) in kg Aandeel in het RP van cluster D Aandeel in het totaal RP
1b 9.210 86,5% 10,8%
1c 10.108 94,4% 28,6%
3b 9.872 77,2% 30,2%
3c 21.125 77,2% 42,6%
6b 10.534 90,4% 43,6%
7b 22.015 98,2% 4,9%
7c 610 100,0% 1,2%
totaal 83.474 40,7% 6,2%
Het gaat om een vrij belangrijke maatregel, zowel binnen de cluster als voor het geheel. De
maatregel is vooral van belang binnen de activiteit 6b, 3c, 3b en 1c.
262 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
Maatregel 4: Stand-alone aktief-kool filter op een bestaande reinigingstoepassing met vluchtig
solvent - emissies enkele ton/j.
Omschrijving Installatie van een afzuiging die de solventen zoveel
mogelijk capteert. Deze afzuiging aansluiten op een
verwisselbare container met AK, die op regelmatige
basis vervangen wordt en extern verwerkt of
geregenereerd wordt.
Toepasbaar op volgende installaties Toepassing van solventen op één of enkele welbepaalde
plaatsen (b.v. damp-, dompel-ontvetten). Bij een
verspreid gebruik van solventen (b.v. manueel reinigen)
is deze maatregel veel moeilijker toepasbaar.
Type maatregel (cluster) (cluster F)
Kengetallen referentiebedrijf
Deze ERM is vooral representatief voor eerder grote AKbedden
(multibox, container).
Economische levensduur (jaar) 5
Investeringskost (€) 30.350,00
Werkingskost (€/jaar) 99.590,85
Eenheidsreductiekost (€/kg VOS) 11,02
Emissie vóór invoering maatregel (kg EM/j) 11.200
Emissie na invoering maatregel (kg/jaar) 1.440
Emissiereductie (kg RP/j) 9.760
Emissiereductie (in %) 87%
Effect op CO 2-emissies (in kg CO 2/jaar)
Opschaal- en terugschaalfunctie investeringskost
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Vaste basiskost AI (€) 25.797,50
Coëfficiënt CI (€ per kg verbr/j) 0,41
Opschaal- en terugschaalfunctie reductiepotentieel
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CRP (kg RP/j per kg EM/j) 0,871
Opschaal- en terugschaalfunctie werkingskosten
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CWK (€/j per kg EM/j) 8,89
De korte afschrijftermijn is gekozen in functie van de redenering dat investeren in iets om TRI
te behouden geen lange termijn oplossing is. Aan andere kant speelt bij deze techniek de
afschrijftermijn niet zo’n grote rol aangezien de kostprijs gedomineerd wordt door de aanschafen
verwerkingskost van aktief kool.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 263

Eindrapport
Statistische kengetallen m.b.t.
eenheidsreductiekost (ERK)
Maatregel 4 (cluster F)
Ec. levensduur: 5 jaar Ec. levensduur: 10 jaar
ERK
(in €/kg VOS)
Aantal ERK
(in €/kg VOS)
gemiddelde ERK (rekenkundig) 17,37 16 14,72 16
gemiddelde ERK (gewogen) 12,50 11,66
standaarddeviatie ERK 7,24 4,50
maximum ERK 34,14 24,97
minimum ERK 11,01 10,70
aantal negatieve ERK 0 0
Aantal
1e kwartielwaarde ERK 11,82 4,00 11,20 4,00
2e kwartielwaarde ERK (mediaan) 13,99 8,00 12,54 8,00
3e kwartielwaarde ERK 20,16 12,00 17,47 12,00
90% percentueel ERK 27,25 14,40 20,72 14,40
Een afschrijving op 10 i.p.v. op 5 jaar heeft enkel invloed op toepassingen met een zeer kleine
hoeveelheid solventen (enkele 100 kg/jaar). De onderzijde van de distributie en het gewogen
gemiddelde worden nauwelijks beinvloed; dit is het gevolg van het hoge aandeel van de
werkingskosten in de ERK.
Bij het doorrekenen van deze maatregel, is uitgegaan van een afzuigsysteem dat ontworpen is
om de 10% diffuse-emissie-norm (grote CKW-gebruikers) te halen. Dit is zeker haalbaar voor
toepassingen waarin ontvetting en ook de nageschakelde uitdampingszone zeer goed omkast of
op een andere manier afgesloten kunnen worden. Voor een aantal toepassingen is dit zeker
niet realistisch. Mogelijks is het productiepotentieel van deze maatregel beperkt overschat.
Aangezien echter de totale kost van deze maatregel grotendeels bepaald wordt door het actief
kool verbruik, heeft deze opmerking nauwelijks of geen invloed op de berekende ERK.
In heel wat gevallen is de vermelde ERK een marginale kost; adsorptie op AK is immers een
maatregel die technisch pas komt nadat een aantal andere procesgerichte of good
housekeeping maatregelen zijn uitgevoerd; in bijna alle gevallen zijn deze ook goedkoper dan
adsorptie op AK.
Reductiepotentieel en toepasbaarheidsgraad op het niveau ‘Vlaanderen’
Maatregel 4 (cluster F)
Activiteit Reductiepotetieel (RP) in kg Aandeel in het RP van cluster F Aandeel in het totaal RP
2b 1.099 12,3% 0,6%
3b 3.169 75,8% 9,7%
4c 3.199 98, .6% 26,7%
6b 267 32,8% 1,1%
7b 29.944 75,9% 6,7%
7c 1.830 39,5% 3,5%
264 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

11 13.239 40,4% 23,0%
totaal 52.746 48,9% 3,9%
De maatregel is van belang binnen activiteit 4c en 11.
Eindrapport
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 265

Eindrapport
Maatregel 5 (en 6): Partieel omschakelen van solventreinigen naar waterig reinigen - enkel voor
gemiddelde kwaliteitseis - doe-het-zelf installatie
Omschrijving Behoud van de bestaande solventreinigingsinstallatie.
Daarnaast plaatsen van een eenvoudige wasmachine.
In deze wasmachine enkel de minder kritische of de
eenvoudiger reinigingsbewerkingen uitvoeren. De
solventreinigingsmachine behouden voor meer kritische
toepassingen of voor hernemingen indien waterig
reinigen ontoereikend zou zijn.
Toepasbaar op volgende installaties Bestaande damp- of dompelreiniging met solventen.
Type maatregel (cluster) (cluster B1)
Kengetallen referentiebedrijf
Bedrijfsomgevingen die een hoge flexibiliteit vergen
en/of waar sterk uiteenlopende reinigingsbewerkingen
toegepast worden. De maatregel is representatief voor
bedrijven die normaal deze installatie zelf plaatsen,
aansluiten en opstarten (typisch bedrijven met
wisselende opdrachten en geschoold personeel, waarbij
de plaatsing van een dergelijk toestel uitgevoerd wordt
op een moment met minder orders).
Economische levensduur (jaar) 5
Investeringskost (€) 2.265,00
Werkingskost (€/jaar) 5.899,00
Eenheidsreductiekost (€/kg VOS) 3,63
Emissie vóór invoering maatregel (kg EM/j) 3.575
Emissie na invoering maatregel (kg/jaar) 1.787
Emissiereductie (kg RP/j) 1.788
Emissiereductie (in %) 50%
Effect op CO 2-emissies (in kg CO 2/jaar)
Opschaal- en terugschaalfunctie investeringskost
Referentiegrootheid verbruik voor invoeren maatregel (kg verbr/j)
Vaste basiskost AI (€) 2.265,00
Coëfficiënt CI (€ per kg verbr/j) 0,00
Opschaal- en terugschaalfunctie reductiepotentieel
Referentiegrootheid verbruik voor invoeren maatregel (kg verbr/j)
Coëfficiënt CRP (kg RP/j per kg verbr/j) 0,325
Opschaal- en terugschaalfunctie werkingskosten
Referentiegrootheid verbruik voor invoeren maatregel (kg verbr/j)
Coëfficiënt CWK (€/j per kg verbr/j) 1,07
Maatregel 6 is identiek aan maatregel 5, echter toegepast op bedrijven met een hoger verbruik.
266 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Statistische kengetallen m.b.t.
eenheidsreductiekost (ERK)
Maatregel 5 en 6 (cluster B1)
Eindrapport
Ec. levensduur: 5 jaar Ec. levensduur: 10 jaar
ERK
(in €/kg VOS)
Aantal ERK
(in €/kg VOS)
gemiddelde ERK (rekenkundig) 12,26 2 10,25 2
gemiddelde ERK (gewogen) 12,88 11,25
standaarddeviatie ERK 2,03 3,26
maximum ERK 13,70 12,56
minimum ERK 10,82 7,94
aantal negatieve ERK 0 0
Aantal
1e kwartielwaarde ERK 11,54 0,50 9,09 0,50
2e kwartielwaarde ERK (mediaan) 12,26 1,00 10,25 1,00
3e kwartielwaarde ERK 12,98 1,50 11,40 1,50
90% percentueel ERK 13,41 1,80 12,10 1,80
De duurdere ERK in vergelijking met het referentiebedrijf is te wijten aan, in het ene geval,
toepassing op een bedrijf met een laag verbruik, en in het tweede geval, toepassing na een
eerdere reductiemaatregel (hogere marginale kost).
Een wijzging in afschrijftermijn heeft nauwelijks een invloed op de ERK. De investeringskost is
dan ook klein t.o.v. de werkingskost.
Reductiepotentieel en toepasbaarheidsgraad op het niveau ‘Vlaanderen’
Maatregel 5 en 6 (cluster B1)
Activiteit Reductiepotentieel (RP) in kg Aandeel in het RP van cluster B1 Aandeel in het totaal RP
1c 211 0,9% 0,6%
3c 166 0,8% 0,3%
7b 674 0,2% 0,2%
7c 120 0,3% 0,2%
totaal 1.170 0,1% 0,1%
De maatregel is over het algemeen van weinig belang.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 267

Eindrapport
Maatregel 7 (en 8): Partieel omschakelen van solventreinigen naar waterig reinigen - enkel voor
gemiddelde kwaliteitseis - door externen geplaatst en opgestart
Omschrijving Behoud van de bestaande solventreinigingsinstallatie.
Daarnaast plaatsen van een eenvoudige wasmachine.
In deze wasmachine enkel de minder kritische of de
eenvoudiger reinigingsbewerkingen uitvoeren. De
solventreinigingsmachine behouden voor meer kritische
toepassingen of voor hernemingen indien waterig
reinigen ontoereikend zou zijn.
Toepasbaar op volgende installaties Bestaande damp- of dompelreiniging met solventen.
Type maatregel (cluster) (cluster B1)
Kengetallen referentiebedrijf
Bedrijfsomgevingen die een hoge flexibiliteit vergen
en/of waar sterk uiteenlopende reinigingsbewerkingen
toegepast worden.
Deze ERM is representatief voor bedrijven die normaal
geen ruimte en/of passend geschoold personeel hebben
voor de plaatsing van deze installatie.
Economische levensduur (jaar) 5
Investeringskost (€) 6.000,00
Werkingskost (€/jaar) 5.899,00
Eenheidsreductiekost (€/kg VOS) 4,18
Emissie vóór invoering maatregel (kg EM/j) 3.575
Emissie na invoering maatregel (kg/jaar) 1.787
Emissiereductie (kg RP/j) 1.788
Emissiereductie (in %) 50%
Effect op CO 2-emissies (in kg CO 2/jaar)
Opschaal- en terugschaalfunctie investeringskost
Referentiegrootheid verbruik voor invoeren maatregel (kg verbr/j)
Vaste basiskost AI (€) 6.000,00
Coëfficiënt CI (€ per kg verbr/j) 0,00
Opschaal- en terugschaalfunctie reductiepotentieel
Referentiegrootheid verbruik voor invoeren maatregel (kg verbr/j)
Coëfficiënt CRP (kg RP/j per kg verbr/j) 0,325
Opschaal- en terugschaalfunctie werkingskosten
Referentiegrootheid verbruik voor invoeren maatregel (kg verbr/j)
Coëfficiënt CWK (€/j per kg verbr/j) 1,07
Maatregel 7 is identiek aan maatregel 8, echter toegepast op bedrijven met een hoger verbruik.
268 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Statistische kengetallen m.b.t.
eenheidsreductiekost (ERK)
Maatregel 7 en 8 (cluster B1)
Eindrapport
Ec. levensduur: 5 jaar Ec. levensduur: 10 jaar
ERK
(in €/kg VOS)
Aantal ERK
(in €/kg VOS)
gemiddelde ERK (rekenkundig) 10,27 13 7,60 13
gemiddelde ERK (gewogen) 5,95 4,93
standaarddeviatie ERK 8,69 5,36
maximum ERK 36,20 23,59
minimum ERK 4,18 3,85
aantal negatieve ERK 0 0
Aantal
1e kwartielwaarde ERK 5,25 3,25 4,5 3,25
2e kwartielwaarde ERK (mediaan) 7,36 6,50 5,8 6,50
3e kwartielwaarde ERK 11,41 9,75 8,31 9,75
90% percentueel ERK 16,70 11,70 11,57 11,70
De gemiddelde ERK ligt ook hier een stuk hoger dan de ERK van het referentiebedrijf,
voornamelijk omwille van toepassing op kleine verbruiken.
De afschrijving op 10 i.p.v. 5 jaar heeft enkel een belangrijke invloed op de hoogste waarden in
de distributie (nl. de bedrijven met een zeer klein gerealiseerd reductiepotentieel, bv. 100
kg/jaar). Het gewogen gemiddelde wordt slechts beperkt beinvloed. De spreiding wordt veel
smaller.
Reductiepotentieel en toepasbaarheidsgraad op het niveau ‘Vlaanderen’
Maatregel 7 en 8 (cluster B1)
Activiteit Reductiepotentieel (RP) in kg Aandeel in het RP van cluster B1 Aandeel in het totaal RP
1b 5.893 8,4% 6,9%
1c 4.264 17,3% 12,0%
2a 188 100,0% 1,8%
2b 1.243 0,9% 0,7%
2c 1.257 8,9% 1,3%
3b 4.933 39,8% 15,1%
3c 5.165 25,2% 10,4%
6b 962 10,8% 4,0%
6c 771 3,1% 2,9%
7a 118 100,0% 2,0%
7b 8.179 2,2% 1,8%
7c 1.402 3,1% 2,7%
totaal 34.373 4,0% 2,5%
De maatregel is van belang binnen activiteit 3b, 1c en 3c.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 269

Eindrapport
Maatregel 9: Aktief-kool filter voor vluchtig solvent – 1 filter voor reinigings- en laktoepassing –
aandeel in totaal van reinigingstoepassingen
Omschrijving Plaatsen van een actief kool filter waarin zowel de
solventen van reiniging als de solventen van lakken
worden gecapteerd.
Toepasbaar op volgende installaties Enkel toepasbaar indien lakken en reiniging zeer dicht
bij elkaar gebeuren, m.a.w. in dezelfde lijn of installatie
(“2b” of “2c”) of in dezelfde productiehall (“2a”).
Type maatregel (cluster) (cluster F)
Kengetallen referentiebedrijf
Bij de kostprijsberekening zijn de totale kosten voor
behandeling van solvent uit beide bronnen berekend, en
is een toewijzing gebeurd à rato van het aandeel van elk
van beide bronnen.
Economische levensduur (jaar) 10
Investeringskost (€) 90.100,00
Werkingskost (€/jaar) 78.151,79
Eenheidsreductiekost (€/kg VOS) 7,69
Emissie vóór invoering maatregel (kg EM/j) 20.400
Emissie na invoering maatregel (kg/jaar) 8.335
Emissiereductie (kg RP/j) 12.065
Emissiereductie (in %) 59%
Effect op CO 2-emissies (in kg CO 2/jaar)
Opschaal- en terugschaalfunctie investeringskost
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Referentie – investeringskost I0 (€) 90.100,00
Referentie – solventemissie voor S0 (kg EM/j) 20.400
Extrapolatie - exponent 0,86
Opschaal- en terugschaalfunctie reductiepotentieel
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CRP (kg RP/j per kg EM/j) 0,591
Opschaal- en terugschaalfunctie werkingskosten
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CWK (€/j per kg EM/j) 3,83
270 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Statistische kengetallen m.b.t. eenheidsreductiekost (ERK)
Maatregel 9 (cluster F)
ERK
(in €/kg VOS)
gemiddelde ERK (rekenkundig) 8,64 12
gemiddelde ERK (gewogen) 8,08
standaarddeviatie ERK 1,2
maximum ERK 12,33
minimum ERK 7,73
aantal negatieve ERK 0
Eindrapport
Aantal
1e kwartielwaarde ERK 8,11 3,00
2e kwartielwaarde ERK (mediaan) 8,43 6,00
3e kwartielwaarde ERK 8,65 9,00
90% percentueel ERK 8,68 10,80
Bij elk bedrijf is de verdeling van de totale kosten over enerzijds solventen afkomstig uit lakken
en anderzijds solventen afkomstig van reinigen verschillend, en wellicht dus ook verschillend
t.o.v. van deze in het referentiebedrijf. Dit heeft echter weinig invloed op de ERK; deze is
immers grotendeels bepaald door de kost van het actief kool.
Reductiepotentieel en toepasbaarheidsgraad op het niveau ‘Vlaanderen’
Maatregel 9 (cluster F)
Activiteit Reductiepotentieel (RP) in kg Aandeel in het RP van cluster F Aandeel in het totaal RP
2a 6.888 100,0% 65,0%
2b 7.834 87,7% 4,6%
3b 588 14,1% 1,8%
4b 1.274 100,0% 12,2%
6b 549 67,2% 2,3%
6c 806 90,9% 3,0%
7a 3.616 100,0% 60,7%
7b 1.516 3,8% 0,3%
7c 1.151 24,9% 2,2%
11 4.492 13,7% 7,8%
totaal 28.714 26,6% 2,1%
De maatregel is belangrijk binnen activiteit 2a en 7a.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 271

Eindrapport
Maatregel 10: Omschakelen van een dampontvetter naar een volledig gesloten ontvetter op CKW –
stukgrootte “c”
Omschrijving Vervanging van de bestaande klassieke dampontvetter
(met koelspiraal) door een volledig gesloten ontvetter.
Het solvent blijft in principe behouden; desgewenst kan
op het moment van de omschakeling geopteerd worden
om TRI te vervangen door PER.
Bij de kostenramingen is geopteerd voor een systeem
met actief-kool patroon; andere systemen kunnen iets
duurder of goedkoper zijn en een iets beter of minder
reductiepotentieel hebben.
Toepasbaar op volgende installaties Alle bestaande damp- en dompelontvettingssystemen
met CKW.
Type maatregel (cluster) (cluster D)
Kengetallen referentiebedrijf
Deze ERM is representatief voor een volledig gesloten
systeem ontworpen voor eerder kleine stukken (“c”).
Economische levensduur (jaar) 5
Investeringskost (€) 132.660,00
Werkingskost (€/jaar) -6.475,00
Eenheidsreductiekost (€/kg VOS) 2,19
Emissie vóór invoering maatregel (kg EM/j) 13.400
Emissie na invoering maatregel (kg/jaar) 400
Emissiereductie (kg RP/j) 13.000
Emissiereductie (in %) 97%
Effect op CO 2-emissies (in kg CO 2/jaar)
Opschaal- en terugschaalfunctie investeringskost
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Referentie – investeringskost I0 (€) 132.660,00
Referentie – solventemissie voor S0 (kg EM/j) 13.400
Extrapolatie – exponent 0,40
Opschaal- en terugschaalfunctie reductiepotentieel
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CRP (kg RP/j per kg EM/j) 0,970
Opschaal- en terugschaalfunctie werkingskosten
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CWK (€/j per kg EM/j) -0,48
In de praktijk hanteren bedrijven voor toepassingen met CKW en in het bijzonder met TRI de
visie dat dit een maatregel is op middellange termijn, en waarvoor het risico moet
ingecalculeerd worden dat ze b.v. voor 2007 hetzij vervangen, hetzij grondig aangepast moet
272 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
worden. Om die reden is uitgegaan van een economische afschrijfduur van 5 jaar (hierdoor
valt de eenheidsreductiekost hoger uit).
Statistische kengetallen m.b.t.
eenheidsreductiekost (ERK)
Maatregel 10 (cluster D)
Ec. levensduur: 5 jaar Ec. levensduur: 10 jaar
ERK
(in €/kg VOS)
Aantal ERK
(in €/kg VOS)
gemiddelde ERK (rekenkundig) 9,15 7 4,19 11
gemiddelde ERK (gewogen) 3,62 2,27
standaarddeviatie ERK 14,21 9,59
maximum ERK 30,23 18,06
minimum ERK -13,79 -20,33
aantal negatieve ERK 1 1
Aantal
1e kwartielwaarde ERK 3,27 1,75 2,71 2,75
2e kwartielwaarde ERK (mediaan) 8,19 3,50 4,86 5,5
3e kwartielwaarde ERK 16,33 5,25 7,07 8,25
90% percentueel ERK 25,52 6,30 13,62 9,9
De vergelijking tussen 100% gesloten en 100% omschakeling naar waterig, levert meestal op
dat waterig beperkt goedkoper is. Ten gevolge van specifieke lokale situaties, of t.g.v. iets
andere aannames bij de verrekening van de kosten, kan deze conclusie in een aantal gevallen
juist andersom zijn. De basisinvestering voor deze maatregel is tamelijk hoog. In de praktijk
zal de installatie enkel toegepast worden bij bedrijven met een hoog solventgebruik. Deze
maatregel is enkel toegewezen aan enquêtebedrijven met een dampontvetter; op 1 na had
geen enkele van deze bedrijven had een solventverbruik < 0,8 ton/jaar (stukgrootte “b”). De
uitzondering was een research-instelling, waarbij een flexibele en krachtige ontvettingsmethode
gewenst is.
De ERK wordt veel lager t.g.v. het afschrijven van de ERM over een langere periode. Dit is
logisch: de ERK wordt gedomineerd door de investeringskosten; de werkingskosten zijn -/+
verwaarloosbaar (in aantal gevallen zelfs negatief t.g.v. besparingen op solventaankopen en -
verwerkingskosten). Bij enkele enquetebedrijven waar zowel 100% gesloten reinigen als
volledige conversie naar waterig reinigen mogelijk zijn, wordt bij een langere afschrijfperiode
100% gesloten ontvetten goedkoper dan waterig reinigen. (Punt van gelijke ERK ligt bij 6 - 8
jaar afschrijven). Er is een toename van het totale reductiepotentieel op het niveau Vlaanderen
van 42 ton (121 ton -> 163 ton per jaar).
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 273

Eindrapport
Reductiepotentieel en toepasbaarheidsgraad op het niveau ‘Vlaanderen’
Maatregel 10 (cluster D)
Activiteit Reductiepotentieel (RP) in kg Aandeel in het RP van cluster D Aandeel in het totaal RP
1b 1.433 13,5% 1,7%
1c 599 5,6% 1,7%
2b 27.375 100,0% 16,1%
2c 80.212 100,0% 85,1%
3b 2.918 22,8% 8,9%
3c 6.244 22,8% 12,6%
6b 1.114 9,6% 4,6%
6c 1.249 100,0% 4,6%
7b 412 1,8% 0,1%
totaal 121.556 59,3% 9,0%
De maatregel is vrij belangrijk, zowel binnen de cluster als voor het geheel. Daarnaast is hij ook
belangrijk binnen activiteit 2c, 2b en 3b.
274 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
Maatregel 11 (cluster B1): Omschakelen van solventreiningen naar waterig reiniging – bedrijf met
breed gamma aan activiteiten en kwaliteitseisen
Omschrijving Bij een bedrijf met een brede range toepassingen van
solventreinigen, met uiteenlopende kwaliteitseisen,
voor- en nageschakelde activiteiten en
reinigingstechnieken, alle bestaande toepassingen
vervangen door waterig reinigen.
Toepasbaar op volgende installaties Deze maatregel is in principe alleen voorgesteld voor
bedrijven met een breed gamma aan toepassingen en
meerdere verspreid opgestelde reinigingstoepassingen.
Type maatregel (cluster) (cluster B1)
Kengetallen referentiebedrijf
Economische levensduur (jaar) 10
Investeringskost (€) 330.000,00
Werkingskost (€/jaar) 360.328,13
Eenheidsreductiekost (€/kg VOS) 24,54
Emissie vóór invoering maatregel (kg EM/j) 16.875
Emissie na invoering maatregel (kg/jaar) 0
Emissiereductie (kg RP/j) 16.875
Emissiereductie (in %) 100%
Effect op CO 2-emissies (in kg CO 2/jaar)
Opschaal- en terugschaalfunctie investeringskost
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Referentie – investeringskost I0 (€) 330.000,00
Referentie – solventemissie voor S0 (kg EM/j) 16.875
Extrapolatie – exponent 0,80
Opschaal- en terugschaalfunctie reductiepotentieel
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CRP (kg RP/j per kg EM/j) 1,000
Opschaal- en terugschaalfunctie werkingskosten
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CWK (€/j per kg EM/j) 21,35
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 275

Eindrapport
Statistische kengetallen m.b.t. eenheidsreductiekost (ERK)
Maatregel 11 (cluster B1)
ERK
(in €/kg VOS)
gemiddelde ERK (rekenkundig) 25,74 3
gemiddelde ERK (gewogen) 24,90
standaarddeviatie ERK 1,29
maximum ERK 27,14
minimum ERK 24,60
aantal negatieve ERK 0
Aantal
1e kwartielwaarde ERK 25,03 0,75
2e kwartielwaarde ERK (mediaan) 25,46 1,50
3e kwartielwaarde ERK 26,30 2,25
90% percentueel ERK 26,81 2,70
Reductiepotentieel en toepasbaarheidsgraad op het niveau ‘Vlaanderen’
Maatregel 11 (cluster B1)
Activiteit Reductiepotentieel (RP) in kg Aandeel in het RP van cluster B1 Aandeel in het totaal RP
1b 1.703 2,4% 2,0%
1c 1.869 7,6% 5,3%
3b 2.751 22,2% 8,4%
3c 5.887 28,7% 11,9%
6b 506 5,7% 2,1%
6c 7.043 3,0% 2,7%
7b 6.025 1,7% 1,3%
7c 4.245 9,4% 4,2%
11 15.825 100,0% 27,5%
totaal 39.553 4,6% 2,9%
De maatregel is belangrijk voor activiteit 11 en 3c.
276 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Maatregel 11 (cluster B2): Omschakelen van solventreiningen naar waterig reiniging
– bedrijf met breed gamma aan activiteiten en kwaliteitseisen
Eindrapport
Omschrijving Bij een bedrijf met een brede range toepassingen van
solventreinigen, met uiteenlopende kwaliteitseisen,
voor- en nageschakelde activiteiten en
reinigingstechnieken, alle bestaande toepassingen
vervangen door waterig reinigen.
Toepasbaar op volgende installaties Deze maatregel is in principe alleen voorgesteld voor
bedrijven met een breed gamma aan toepassingen en
meerdere verspreid opgestelde reinigingstoepassingen.
Type maatregel (cluster) (cluster B2)
Kengetallen referentiebedrijf
Economische levensduur (jaar) 10
Investeringskost (€) 330.000,00
Werkingskost (€/jaar) 360.328,13
Eenheidsreductiekost (€/kg VOS) 24,54
Emissie vóór invoering maatregel (kg EM/j) 16.875
Emissie na invoering maatregel (kg/jaar) 0
Emissiereductie (kg RP/j) 16.875
Emissiereductie (in %) 100%
Effect op CO 2-emissies (in kg CO 2/jaar)
Opschaal- en terugschaalfunctie investeringskost
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Referentie – investeringskost I0 (€) 330.000,00
Referentie – solventemissie voor S0 (kg EM/j) 16.875
Extrapolatie - exponent 0,80
Opschaal- en terugschaalfunctie reductiepotentieel
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EMr/j)
Coëfficiënt CRP (kg RP/j per kg EM/j) 1,000
Opschaal- en terugschaalfunctie werkingskosten
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CWK (€/j per kg EM/j) 21,35
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 277

Eindrapport
Statistische kengetallen m.b.t. eenheidsreductiekost (ERK)
Maatregel 11 (cluster B2)
ERK
(in €/kg VOS)
gemiddelde ERK (rekenkundig) 56,30 2
gemiddelde ERK (gewogen) 59,61
standaarddeviatie ERK 25,10
maximum ERK 74,05
minimum ERK 38,55
aantal negatieve ERK 0
Aantal
1e kwartielwaarde ERK 47,42 0,50
2e kwartielwaarde ERK (mediaan) 56,30 1,00
3e kwartielwaarde ERK 65,17 1,50
90% percentiel ERK 70,50 1,80
De zeer hoge eenheidsreductiekost is een marginale kost, na toepassing van eerdere,
kostenefficiëntere maatregelen (die echter minder ver reduceerden).
Reductiepotentieel en toepasbaarheidsgraad op het niveau ‘Vlaanderen’
Maatregel 11 (cluster B2)
Activiteit Reductiepotentieel (RP) in kg Aandeel in het RP van cluster B2 Aandeel in het totaal RP
3b 2.468 100,0% 7,6%
6b 1.325 48,0% 5,5%
7b 9.067 80,1% 2,0%
totaal 12.861 50,6% 0,9%
278 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Maatregel 12: Bij manueel reinigen, omschakelen van vluchtige koolstofwaterstoffen naar niet –
vluchtige koolwaterstoffen (die achterblijven op stuk => lage kwaliteitseis)
Eindrapport
Omschrijving Vervanging van een bestaande reiniging met een
vluchtig solvent (doorgaans een KW) door een weinigof
niet-vluchtig solvent.
Er is verondersteld dat dit gepaard gaat met een
vervanging van een dompelreiniging of manuele
reiniging met poetsdoeken, door een manuele reiniging
met een reinigingstafel.
Toepasbaar op volgende installaties Deze maatregel is in de praktijk enkel toepasbaar bij een
beperkt aantal reinigingstoepassingen. De meest
typische toepassing is deze waarbij het stuk gereinigd
wordt tussen 2 constructiebewerkingen waarbij na de
reiniging onmiddellijk terug een smeer- of koelmiddel
ingezet wordt. In dat geval volstaat een niet-vluchtig
solvent, dat compatibel is met de toegepaste smeer- of
koelvloeistof.
De maatregel is typisch geschikt voor stukwerk en ander
werk met sterk manuele inbreng. De maatregel is
ongeschikt binnen een omgeving waar automatisatie
aangewezen is.
Type maatregel (cluster) (cluster E)
Kengetallen referentiebedrijf
Economische levensduur (jaar) 5
Investeringskost (€) 2.690,00
Werkingskost (€/jaar) 118,75
Eenheidsreductiekost (€/kg VOS) 1,84
Emissie vóór invoering maatregel (kg EM/j) 500
Emissie na invoering maatregel (kg/jaar) 50
Emissiereductie (kg RP/j) 450
Emissiereductie (in %) 90%
Effect op CO 2-emissies (in kg CO 2/jaar)
Opschaal- en terugschaalfunctie investeringskost
Referentiegrootheid verbruik voor invoeren maatregel (kg verbr/j)
Vaste basiskost AI (€) 1.345,00
Coëfficiënt CI (€ per kg verbr/j) 1,35
Opschaal- en terugschaalfunctie reductiepotentieel
Referentiegrootheid verbruik voor invoeren maatregel (kg verbr/j)
Coëfficiënt CRP (kg RP/j per kg verbr/j) 0,450
Opschaal- en terugschaalfunctie werkingskosten
Referentiegrootheid Verbruik voor invoeren maatregel (kg verbr/j)
Coëfficiënt CWK (€/j per kg verbr/j) 0,12
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 279

Eindrapport
Statistische kengetallen m.b.t.
eenheidsreductiekost (ERK)
Maatregel 12 (cluster E)
Ec. levensduur: 5 jaar Ec. levensduur: 10 jaar
ERK
(in EUR/kg
VOS)
Aantal ERK
(in EUR/kg
VOS)
gemiddelde ERK (rekenkundig) 2,30 4 1,52 4
gemiddelde ERK (gewogen) 2,19 1,45
standaarddeviatie ERK 0,42 0,26
maximum ERK 2,65 1,74
minimum ERK 1,84 1,24
aantal negatieve ERK 0 0
1e kwartielwaarde ERK 2,00 1,00 1,34
2e kwartielwaarde ERK (mediaan) 2,35 2,00 1,55
3e kwartielwaarde ERK 2,65 3,00 1,74
90% percentueel ERK 2,65 3,60 1,74
De verschillen bij een wijziging van de afschrijftermijn is relatief klein.
Reductiepotentieel en toepasbaarheidsgraad op het niveau ‘Vlaanderen’
Maatregel 12 (cluster E)
Aantal
Activiteit Reductiepotentieel (RP) in kg Aandeel in het RP van cluster E Aandeel in het totaal RP
7b 3.829 77,6% 0,9%
totaal 3.829 4,1% 0,3%
De maatregel is over het algemeen van weinig belang. Door de aard van deze maatregel is ze
beperkt tot activiteit 7.
In sommige gevallen kan een nog groter reductiepotentieel bereikt worden: in principe is zelfs
een stof inzetbaar met een vluchtigheid die lager is dan de grenswaarde in VLAREM II (m.a.w.
een solvent dat geen VOS is). In dat geval is het emissiereductiepotentieel nog iets hoger en
de ERK iets lager dan hetgeen hier berekend is. Deze reductie is niet meetbaar met een
solventenbalans; er is immers een verlies door transfer naar koel- of smeermiddel.
280 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Maatregel 13 : Good housekeeping bij manueel reinigen met poetsdoeken
Eindrapport
Omschrijving Poetsdoeken met solvent in een afgesloten vat
verzamelen (waardoor de solventverdamping beperkt
wordt) in plaats van poetsdoeken na gebruik bij het
gemengd bedrijfsafval te voegen (waar de restsolventen
in de poetsdoeken blijven verdampen).
De afgesloten vaten gevuld met poetsdoeken afvoeren
naar een passende verwerking (b.v. verbranding).
Toepasbaar op volgende installaties Manuele reiniging met vluchtige solventen.
Type maatregel (cluster) (cluster A1)
Kengetallen referentiebedrijf
Economische levensduur (jaar) 10
Investeringskost (€) 1.210,00
Werkingskost (€/jaar) 407,50
Eenheidsreductiekost (€/kg VOS) 7,20
Emissie vóór invoering maatregel (kg EM/j) 420
Emissie na invoering maatregel (kg/jaar) 336
Emissiereductie (kg RP/j) 84
Emissiereductie (in %) 20%
Effect op CO 2-emissies (in kg CO 2/jaar)
Opschaal- en terugschaalfunctie investeringskost
Referentiegrootheid verbruik voor invoeren maatregel (kg verbr/j)
Vaste basiskost AI (€) 363,00
Coëfficiënt CI (€ per kg verbr/j) 2,02
Opschaal- en terugschaalfunctie reductiepotentieel
Referentiegrootheid verbruik voor invoeren maatregel (kg verbr/j)
Coëfficiënt CRP (kg RP/j per kg verbr/j) 0,200
Opschaal- en terugschaalfunctie werkingskosten
Referentiegrootheid verbruik voor invoeren maatregel (kg verbr/j)
Coëfficiënt CWK (€/j per kg verbr/j) 0,97
Er zijn wellicht nog andere maatregelen van good housekeeping mogelijk (b.v. afsluiten deksels
van dompelontvetters of dampontvetters op momenten dat het toestel niet gebruikt wordt,
vermijden van morsen bij overgieten of andere manipulatie van solventen, leeg vat in
afwachting van afvoer gesloten houden, bewustmaking van personeel, enz…) welke hier niet
werden beschouwd wegens gebrek aan voldoende gegevens over reductiepotentieel en
kostprijs (vanuit referentiebedrijven) en wegens het feit dat we geen idee hebben in welke
mate de maatregel reeds is toegepast of niet.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 281

Eindrapport
De maatregel werd binnen deze studie enkel toegepast op bedrijven die en 1° manueel reinigen
en 2° een vluchtig solvent gebruiken en 3° aangeven dat er geen solventhoudend afval wordt
afgevoerd.
Statistische kengetallen m.b.t. eenheidsreductiekost (ERK)
Maatregel 13 (cluster A1)
ERK
(in €/kg VOS)
gemiddelde ERK (rekenkundig) 7,36 16
gemiddelde ERK (gewogen) 7,22
standaarddeviatie ERK 1,06
maximum ERK 9,45
minimum ERK 6,60
aantal negatieve ERK 0
Aantal
1e kwartielwaarde ERK 6,70 4,00
2e kwartielwaarde ERK (mediaan) 6,94 8,00
3e kwartielwaarde ERK 7,27 12,00
90% percentueel ERK 9,40 14,40
Reductiepotentieel en toepasbaarheidsgraad op het niveau ‘Vlaanderen’
Maatregel 13 (cluster A1)
Activiteit Reductiepotentieel (RP) in kg Aandeel in het RP van cluster A1 Aandeel in het totaal RP
2a 2.662 100,0% 25,1%
2b 1.205 100,0% 0,7%
3b 213 100,0% 0,7%
3c 670 100,0% 1,4%
4b 758 100,0% 7,3%
4c 58 100,0% 0,5%
7a 1.674 100,0% 28,1%
7b 4.492 100,0% 1,0%
7c 112 100,0% 0,2%
9b 1.688 100,0% 100,0%
10 620 100,0% 6,8%
totaal 14.153 100,0% 1,0%
De maatregel is over het algemeen van weinig belang, met uitzondering voor activiteit 9b, 7a
en 2a.
282 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
Maatregel 14 : Omschakelen van solventreinigen naar waterig reinigen – gemiddelde kwaliteitseis
Omschrijving Vervanging van een dompel- of dampreiniging door een
waterige reiniging.
In veel gevallen gaat deze omschakeling parallel met het
invoeren van het extra aanbrengen van een
conversielaag. Dit installatiedeel is niet verrekend.
Na reiniging wordt het stuk gespoeld en gedroogd. Er is
voorzien in een direct verwarmde droger. Het
spoelwater moet worden afgevoerd naar een bedrijfs-
WZI.
Toepasbaar op volgende installaties Deze ERM is representatief voor bedrijven met een
gemiddelde kwaliteitseis van de reiniging. Dit kan deels
zijn omdat de kwaliteitseisen inderdaad niet hoog
liggen. Dit kan ook zijn omdat de nageschakelde
bewerking ook in zekere mate reinigt, zoals het geval is
bij een nageschakelde fosfatering.
Type maatregel (cluster) (cluster B1)
Kengetallen referentiebedrijf
Economische levensduur (jaar) 10
Investeringskost (€) 203.813,57
Werkingskost (€/jaar) 87.416,93
Eenheidsreductiekost (€/kg VOS) 5,70
Emissie vóór invoering maatregel (kg EM/j) 21.158
Emissie na invoering maatregel (kg/jaar) 0
Emissiereductie (kg RP/j) 21.158
Emissiereductie (in %) 100%
Effect op CO 2-emissies (in kg CO 2/jaar)
Opschaal- en terugschaalfunctie investeringskost
Referentiegrootheid Emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Referentie – investeringskost I0 (€) 203.813,57
Referentie – solventemissie voor S0 (kg EM/j) 21.158
Extrapolatie - exponent 0,60
Opschaal- en terugschaalfunctie reductiepotentieel
Referentiegrootheid Emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CRP (kg RP/j per kg EM/j) 1,000
Opschaal- en terugschaalfunctie werkingskosten
Referentiegrootheid Emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CWK (€/j per kg EM/j) 4,13
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 283

Eindrapport
Statistische kengetallen m.b.t. eenheidsreductiekost (ERK)
Maatregel 14 (cluster B1)
ERK
(in €/kg VOS)
gemiddelde ERK (rekenkundig) 8,60 4
gemiddelde ERK (gewogen) 7,21
standaarddeviatie ERK 2,10
maximum ERK 11,45
minimum ERK 6,49
aantal negatieve ERK 0
Aantal
1e kwartielwaarde ERK 7,45 1,00
2e kwartielwaarde ERK (mediaan) 8,22 2,00
3e kwartielwaarde ERK 9,37 3,00
90% percentueel ERK 10,62 3,60
Reductiepotentieel en toepasbaarheidsgraad op het niveau ‘Vlaanderen’
Maatregel 14 (cluster B1)
Activiteit Reductiepotentieel (RP) in kg Aandeel in het RP van cluster B1 Aandeel in het totaal RP
2b 11.764 8,9% 6,9%
4b 8.198 97,9% 78,8%
6b 5.422 60,8% 22,5%
7b 12.475 3,4% 2,8%
totaal 37.859 4,4% 2,8%
De maatregel is van belang voor de activiteit 4b en 6b.
284 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
Maatregel 15 : Bij manueel reinigen, omschakelen van vluchtige (chloor)koolstofwaterstoffen naar
minder vluchtige koolwaterstoffen
Omschrijving Substitutie van vluchtige (CKW) naar minder vluchtige
solventen, bij manueel reinigen.
Toepasbaar op volgende installaties Manueel reinigen.
Type maatregel (cluster) (cluster E)
Kengetallen referentiebedrijf
Stukken en/of processen waarbij het mogelijk is om na
de reiniging een voldoend lange droogtijd te voorzien.
Niet toepasbaar binnen een continue procesvoering
(ketting, lopende band).
Economische levensduur (jaar) 10
Investeringskost (€) 500,00
Werkingskost (€/jaar) 542,56
Eenheidsreductiekost (€/kg VOS) 12,91
Emissie vóór invoering maatregel (kg EM/j) 648
Emissie na invoering maatregel (kg/jaar) 600
Emissiereductie (kg RP/j) 48
Emissiereductie (in %) 7%
Effect op CO 2-emissies (in kg CO 2/jaar)
Opschaal- en terugschaalfunctie investeringskost
Referentiegrootheid verbruik voor invoeren maatregel (kg verbr/j)
Vaste basiskost AI (€) 0,00
Coëfficiënt CI (€ per kg verbr/j) 1,00
Opschaal- en terugschaalfunctie reductiepotentieel
Referentiegrootheid verbruik voor invoeren maatregel (kg verbr/j)
Coëfficiënt CRP (kg RP/j per kg verbr/j) 0,075
Opschaal- en terugschaalfunctie werkingskosten
Referentiegrootheid verbruik voor invoeren maatregel (kg verbr/j)
Coëfficiënt CWK (€/j per kg verbr/j) 0,84
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 285

Eindrapport
Statistische kengetallen m.b.t. eenheidsreductiekost (ERK)
Maatregel 15 (cluster E)
ERK
(in €/kg VOS)
gemiddelde ERK (rekenkundig) 12,91 3
gemiddelde ERK (gewogen) 12,91
standaarddeviatie ERK 0,00
maximum ERK 12,91
minimum ERK 12,91
aantal negatieve ERK 0
Aantal
1e kwartielwaarde ERK 12,91 0,57
2e kwartielwaarde ERK (mediaan) 12,91 1,50
3e kwartielwaarde ERK 12,91 2,25
90% percentueel ERK 12,91 2,70
De ERK is altijd dezelfde omdat er geen vaste basiskost is.
Reductiepotentieel en toepasbaarheidsgraad op het niveau ‘Vlaanderen’
Maatregel 15 (cluster E)
Activiteit Reductiepotentieel (RP) in kg Aandeel in het RP van cluster E Aandeel in het totaal RP
2a 866 100,0% 8,2%
2b 77 100,0% 0,0%
7a 544 100,0% 9,1%
7b 397 8,1% 0,1%
totaal 1.885 2,0% 0,1%
De maatregel is over het algemeen van weinig belang.
286 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Maatregel 16: Omschakelen van solventreinigen naar waterig reinigen – zeer hoge kwaliteitseis
Eindrapport
Omschrijving Vervanging van solventreiniging door waterig reinigen
met zeer hoge kwaliteitseis.
Reinigen door dompelen (of sproeien), gevolgd door
meerdere spoelbewerkingen met demin-water en
vacuumdrogen. Gezien noodzaak om stukken die
dermate diep gereinigd zijn, vrij snel in te zetten in de
volgende bewerking, volledig geautomatiseerd.
Toepasbaar op volgende installaties Eerder grootschalige toepassingen van solventreiniging
vnl. damp-ontvetting.
Type maatregel (cluster) (cluster B1)
Kengetallen referentiebedrijf
Economische levensduur (jaar) 15
Investeringskost (€) 272.838,94
Werkingskost (€/jaar) -11.106,68
Eenheidsreductiekost (€/kg VOS) 1,33
Emissie vóór invoering maatregel (kg EM/j) 18.629
Emissie na invoering maatregel (kg/jaar) 0
Emissiereductie (kg RP/j) 18.629
Emissiereductie (in %) 100,0%
Effect op CO 2-emissies (in kg CO 2/jaar)
Opschaal- en terugschaalfunctie investeringskost
Referentiegrootheid Emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Referentie – investeringskost I0 (€) 272.838,94
Referentie – solventemissie voor S0 (kg EM/j) 18.629
Extrapolatie - exponent 0,60
Opschaal- en terugschaalfunctie reductiepotentieel
Referentiegrootheid Emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CRP (kg RP/j per kg EM/j) 1,000
Opschaal- en terugschaalfunctie werkingskosten
Referentiegrootheid Emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CWK (€/j per kg EM/j) -0,60
De lage ERK wordt verklaard doordat het referentiebedrijf vóór de omschakeling een hoog
solventverbruik had en overschakelt van een maatregel met een relatief hoge werkingskost
(aankoop en –afvoer van CKW) naar een maatregel waarbij eerder de investeringskost
doorweegt.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 287

Eindrapport
Statistische kengetallen m.b.t. eenheidsreductiekost (ERK)
Maatregel 16 (cluster B1)
ERK
(in €/kg VOS)
gemiddelde ERK (rekenkundig) 4,65 3
gemiddelde ERK (gewogen) 0,66
standaarddeviatie ERK 6,16
maximum ERK 11,72
minimum ERK 0,48
aantal negatieve ERK 0
Aantal
1e kwartielwaarde ERK 1,11 0,75
2e kwartielwaarde ERK (mediaan) 1,74 1,50
3e kwartielwaarde ERK 6,73 2,25
90% percentueel ERK 9,72 2,70
De hoge ERK wordt verklaard door een bedrijf dat eerst overschakelde naar een weinig vluchtig
solvent en met maatregel 16 nog verder kan reduceren. Dit bedrijf weegt echter weinig of niet
door in de gewogen gemiddelde ERK.
Omwille van een evenwichtige verdeling van de extremen blijven het rekenkundig en het
gewogen gemiddelde van de ERK in de buurt van de ERK van de referentiesituatie.
Reductiepotentieel en toepasbaarheidsgraad op het niveau ‘Vlaanderen’
Maatregel 16 (cluster B1)
Activiteit Reductiepotentieel (RP) in kg Aandeel in het RP van cluster B1 Aandeel in het totaal RP
1b 83.337 82,5% 71,6%
3b 211 1,7% 0,6%
4b 176 2,1% 1,7%
7b 268.051 73,5% 59,9%
totaal 351.774 39,4% 25,4%
Het belang van de maatregel is hier niet het gevolg van het aantal bedrijven waarop ze is
toegepast maar wel het gevolg van het feit dat de enquêtebedrijven waarop ze zijn toegepast
grote solventverbruikers zijn, specifiek i.v.m. activiteiten 1b en 7b.
288 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Maatregel 17: Aktief-kool filter voor vluchtig solvent – stand alone – kleinschalige toepassingen
(enkele 100kg/jaar)
Eindrapport
Omschrijving Plaatsen van een afzuiging. Deze afzuiging aansluiten
op een eerder kleinschalige verwisselbare houder met
actief kool (bijvoorbeeld een 200 l drum). Deze houder
regelmatig vervangen en extern laten regenereren of
verwerken.
Toepasbaar op volgende installaties Goed lokaliseerbare reinigingstoepassingen (b.v.
dompel-ontvetting of manueel in b.v. een trekkast).
Deze ERM is representatief voor kleinschalige
solventbronnen (b.v. 0.5 ton/jaar).
Type maatregel (cluster) (cluster F)
Kengetallen referentiebedrijf
Economische levensduur (jaar) 10
Investeringskost (€) 2.000,00
Werkingskost (€/jaar) 1.425,00
Eenheidsreductiekost (€/kg VOS) 26,07
Emissie vóór invoering maatregel (kg EM/j) 79
Emissie na invoering maatregel (kg/jaar) 12
Emissiereductie (kg RP/j) 67
Emissiereductie (in %) 85%
Effect op CO 2-emissies (in kg CO 2/jaar)
Opschaal- en terugschaalfunctie investeringskost
Referentiegrootheid Emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Referentie – investeringskost I0 (€) 2.000,00
Referentie – solventemissie voor S0 (kg EM/j) 79
Extrapolatie - exponent 0,60
Opschaal- en terugschaalfunctie reductiepotentieel
Referentiegrootheid Emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CRP (kg RP/j per kg EM/j) 0,850
Opschaal- en terugschaalfunctie werkingskosten
Referentiegrootheid Emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CWK (€/j per kg EM/j) 18,04
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 289

Eindrapport
Statistische kengetallen m.b.t. eenheidsreductiekost (ERK)
Maatregel 17 (cluster F)
ERK
(in €/kg VOS)
gemiddelde ERK (rekenkundig) 24,04 14
gemiddelde ERK (gewogen) 22,89
standaarddeviatie ERK 3,88
maximum ERK 37,21
minimum ERK 22,15
aantal negatieve ERK 0
Aantal
1e kwartielwaarde ERK 22,45 3,50
2e kwartielwaarde ERK (mediaan) 22,95 7,00
3e kwartielwaarde ERK 23,36 10,50
90% percentueel ERK 24,90 12,60
Reductiepotentieel en toepasbaarheidsgraad op het niveau ‘Vlaanderen’
Maatregel 17 (cluster F)
Activiteit Reductiepotentieel (RP) in kg Aandeel in het RP van cluster F Aandeel in het totaal
RP
3b 423 10,1% 1,3%
32c 1.065 100,0% 2,1%
4c 45 1,4% 0,4%
6c 81 9,1% 0,3%
7b 8.014 20,3% 1,8%
7c 8.651 35,6% 3,2%
11 15.065 45,9% 26,2%
totaal 26.344 24,4% 1,9%
Maatregel van belang voor activiteit 11.
290 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Maatregel 18: Omschakelen van reinigen met hoogkokend solvent naar waterig
Eindrapport
Omschrijving Een bestaande reiniging met een weinig vluchtig
solvent, vervangen door een volledig waterig reiniging.
Hierbij wordt veronderstelt dat een reeks
reinigingplaatsen en toepassingen moeten vervangen
worden door een reeks verspreid opgestelde waterige
reinigers.
Toepasbaar op volgende installaties Manueel reinigen en dompelreinigen met een weinig
vluchtig solvent.
Type maatregel (cluster) (cluster B2)
Kengetallen referentiebedrijf
Economische levensduur (jaar) 10
Investeringskost (€) 330.000,00
Werkingskost (€/jaar) 376.875,00
Eenheidsreductiekost (€/kg VOS) 344,46
Emissie vóór invoering maatregel (kg EM/j) 1.250
Emissie na invoering maatregel (kg/jaar) 0
Emissiereductie (kg RP/j) 1.250
Emissiereductie (in %) 100%
Effect op CO 2-emissies (in kg CO 2/jaar)
Opschaal- en terugschaalfunctie investeringskost
Referentiegrootheid Emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Referentie – investeringskost I0 (€) 330.000,00
Referentie – solventemissie voor S0 (kg EM/j) 1.250
Extrapolatie - exponent 0,80
Opschaal- en terugschaalfunctie reductiepotentieel
Referentiegrootheid Emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CRP (kg RP/j per kg EM/j) 1,000
Opschaal- en terugschaalfunctie werkingskosten
Referentiegrootheid Emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CWK (€/j per kg EM/j) 301,50
De hoge kostprijs is een gevolg van het eerder lage reductiepotentieel. Deze maatregel is dan
ook typisch een maatregel, die pas ingevoerd wordt na een andere reductiemaatregel. Het
reductiepotentieel is reeds sterk beperkt door de initiële maatregel, terwijl investeringskosten
en werkingskosten voor de omschakeling naar waterig dezelfde blijven. Dit lijdt tot een zeer
hoge ERK.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 291

Eindrapport
Statistische kengetallen m.b.t. eenheidsreductiekost (ERK)
Maatregel 18 (cluster B2)
ERK
(in €/kg VOS)
gemiddelde ERK (rekenkundig) 350,47 3
gemiddelde ERK (gewogen) 344,68
standaarddeviatie ERK 9,38
maximum ERK 359,29
minimum ERK 340,61
aantal negatieve ERK 0
Aantal
1e kwartielwaarde ERK 346,06 0,75
2e kwartielwaarde ERK (mediaan) 351,51 1,50
3e kwartielwaarde ERK 355,40 2,25
90% percentueel ERK 357,73 2,70
Reductiepotentieel en toepasbaarheidsgraad op het niveau ‘Vlaanderen’
Maatregel 18 (cluster B2)
Activiteit Reductiepotentieel (RP) in kg Aandeel in het RP van cluster B2 Aandeel in het totaal RP
1b 4.831 100,0 5,6
6b 1.435 52,0 5,9
7b 2.246 19,9 0,5
7c 1.282 100,0 2,5
10 2.764 100,0 30,3
totaal 12.559 43,4 0,9
Maatregel is over het algemeen van weinig belang.
292 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Maatregel 19 : Minder veeleisende reinigingen vervangen door centriffugatie-reinigen
Omschrijving Olie wordt mechanisch verwijderd.
Eindrapport
Toepasbaar op volgende installaties Het centrifugeren laat voorlopig enkel toe de werkplaats
properder te houden maar is nog onvoldoende om het
ontvetten nadien (voor meting) achterwege te laten. Er
zit misschien wel evolutie in deze techniek.
Type maatregel (cluster) (cluster C)
Kengetallen referentiebedrijf
Economische levensduur (jaar) -
Investeringskost (€) -
Werkingskost (€/jaar) -
Eenheidsreductiekost (€/kg VOS) -
Emissie vóór invoering maatregel (kg EM/j) -
Emissie na invoering maatregel (kg/jaar) -
Emissiereductie (kg RP/j) -
Emissiereductie (in %) -
Effect op CO 2-emissies (in kg CO 2/jaar) -
Opschaal- en terugschaalfunctie investeringskost
Referentiegrootheid Emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Referentie – investeringskost I0 (€) -
Referentie – solventemissie voor S0 (kg EM/j) -
Extrapolatie - exponent -
Opschaal- en terugschaalfunctie reductiepotentieel
Referentiegrootheid Emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CRP (kg RP/j per kg EM/j) -
Opschaal- en terugschaalfunctie werkingskosten
Referentiegrootheid Emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CWK (€/j per kg EM/j) -
De maatregel werd niet toegepast omdat hij momenteel (nog) niet als emissiereducerende
techniek kan beschouwd worden.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 293

Eindrapport
Maatregel 20: Waterig voorreinigen bij aanmaak van screens en gedrukte schakelingen. Zeer hoge
kwaliteitseis
Omschrijving Vervanging van solventreiniging door waterige reiniging
bij de eerste stap van
Toepasbaar op volgende installaties Reiniging van de vlakke metaalplaat of kunststofplaat
vóór het aanbrengen van een laag fotoresist. Deze
reinigingsstap is de fysische productiestap bij de
aanmaak van screens (toegeleverd aan bedrijven die
bestukken) of gedrukte schakelingen.
Type maatregel (cluster) (cluster B1)
Kengetallen referentiebedrijf
Bij uitbreiding is deze maatregel ook toepasbaar voor
andere installaties die vlakke stukken tot een zeer hoge
reinigingsgraad moeten reinigen.
Economische levensduur (jaar) 10
Investeringskost (€) 62.453,50
Werkingskost (€/jaar) 11.150,81
Eenheidsreductiekost (€/kg VOS) 7,10
Emissie vóór invoering maatregel (kg EM/j) 3.161
Emissie na invoering maatregel (kg/jaar) 0
Emissiereductie (kg RP/j) 3.161
Emissiereductie (in %) 100%
Effect op CO 2-emissies (in kg CO 2/jaar)
Opschaal- en terugschaalfunctie investeringskost
Referentiegrootheid Emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Referentie – investeringskost I0 (€) 69.453,50
Referentie – solventemissie voor S0 (kg EM/j) 3.161
Extrapolatie - exponent 0,60
Opschaal- en terugschaalfunctie reductiepotentieel
Referentiegrootheid Emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CRP (kg RP/j per kg EM/j) 1,000
Opschaal- en terugschaalfunctie werkingskosten
Referentiegrootheid Emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CWK (€/j per kg EM/j) 3,53
Bij de volgende reinigingsstappen bij de aanmaak van screens of foto-resist is een waterige
reiniger reeds de norm. Dit is het geval voor:
- verwijderen van de overmaat niet-belichte fotoresist (verwijdering in een waterige Na2CO3 of
K2CO3 oplossing)
- verwijderen van de fotoresist als laatste stap van het productieproces (gebeurt hetzij in
waterig milieu, hetzij in een mengsel van glycolen en water). Historisch gezien is voor deze
294 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
laatste reinigingsstap ook solvent gebruikt. Uit contacten met de voornaamste leveranciers
blijkt dat dit in Vlaanderen dit niet meer zou voorkomen.
De manier waarop de fotoresist verwijderd wordt, is nauw gekoppeld aan de samenstelling van
de gebruikte fotoresist. Door technische evoluties in de techniek, zou in de toekomst opnieuw
een totaal andere situatie kunnen ontstaan.
Statistische kengetallen m.b.t. eenheidsreductiekost (ERK)
Maatregel 20 (cluster B1)
ERK
(in €/kg VOS)
gemiddelde ERK (rekenkundig) 6,44 3
gemiddelde ERK (gewogen) 5,21
standaarddeviatie ERK 1,48
maximum ERK 7,82
minimum ERK 4,88
aantal negatieve ERK 0
Aantal
1e kwartielwaarde ERK 5,75 0,75
2e kwartielwaarde ERK (mediaan) 6,61 1,50
3e kwartielwaarde ERK 7,22 2,25
90% percentiel ERK 7,58 2,70
Reductiepotentieel en toepasbaarheidsgraad op het niveau ‘Vlaanderen’
Maatregel 20 (cluster B1)
Activiteit Reductiepotentieel (RP) in kg Aandeel in het RP van cluster B1 Aandeel in het totaal RP
1c 3.976 16,1% 11,2%
8 119.991 100,0% 62,2%
totaal 123.967 14,4% 9,2%
Vrij belangrijke maatregel, specifiek voor activiteit 8.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 295

Eindrapport
Maatregel 21: Alle reinigingsbewerkingen vervangen door koud plasma reinigen
Omschrijving Vervanging van een bestaande solventreinigingsinstallatie
door een installatie met vacuüm plasma.
Toepasbaar op volgende installaties Verwijdering van restsolvent bij toepassingen met:
- zeer hoge kwaliteitseisen
- een beperkte hoeveelheid te reinigen materiaal
- kleine materiaalafmetingen
- in een high-tech omgeving (bv. micro-electronica)
Type maatregel (cluster) (cluster G)
Kengetallen referentiebedrijf
Ongeschikt voor toepassingen waarbij ook aanklevend
vast materiaal of niet-organisch materiaal moet
verwijderd worden.
Economische levensduur (jaar) 10
Investeringskost (€) 125.000,00
Werkingskost (€/jaar) -430.986,88
Eenheidsreductiekost (€/kg VOS) -11,36
Emissie vóór invoering maatregel (kg EM/j) 36.144
Emissie na invoering maatregel (kg/jaar) 0
Emissiereductie (kg RP/j) 36.144
Emissiereductie (in %) 100%
Effect op CO 2-emissies (in kg CO 2/jaar)
Opschaal- en terugschaalfunctie investeringskost
Referentiegrootheid Emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Referentie – investeringskost I0 (€) 125.000,00
Referentie – solventemissie voor S0 (kg EM/j) 36.144
Extrapolatie - exponent 0,30
Opschaal- en terugschaalfunctie reductiepotentieel
Referentiegrootheid Emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CRP (kg RP/j per kg EM/j) 1,000
Opschaal- en terugschaalfunctie werkingskosten
Referentiegrootheid Emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CWK (€/j per kg EM/j) -11,92
296 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Statistische kengetallen m.b.t. eenheidsreductiekost (ERK)
Maatregel 21 (cluster G)
ERK
(in €/kg VOS)
gemiddelde ERK (rekenkundig) -9,78 2
gemiddelde ERK (gewogen) -11,16
standaarddeviatie ERK 2,24
maximum ERK -8,19
minimum ERK -11,36
aantal negatieve ERK 2
Eindrapport
Aantal
1e kwartielwaarde ERK -10,57 0,50
2e kwartielwaarde ERK (mediaan) -9,87 1,00
3e kwartielwaarde ERK -8,99 1,50
90% percentueel ERK -8,51 1,80
De ERK is niet representatief voor plasma reiniging in het algemeen. De vermeden kost van
het zeer zuivere (en dus zeer dure) solvent, dat reeds bij een lage contaminatiegraad dient
vervangen te worden door vers solvent, weegt zeer sterk door op de ERK. Bij een solvent met
gewone technische kwaliteit en met een klassiek verversingspatroon, ligt de werkingskost in de
buurt van break-even of enkele €/kg. Ze wordt toch weerhouden, omdat deze maatregel en
deze ERK wel representatief is voor activiteit 12 en de enquêtebedrijven waarop zij werd
toegepast.
Reductiepotentieel en toepasbaarheidsgraad op het niveau ‘Vlaanderen’
Maatregel 21 (cluster G)
Activiteit Reductiepotentieel (RP) in kg Aandeel in het RP van cluster G Aandeel in het totaal RP
8 3.666 100,0% 1,9%
10 5.730 100,0% 62,9%
12 36.144 100,0% 100,0%
totaal 45.540 100,0% 3,4%
Enige maatregel voor activiteit 12; belangrijke maatregel voor activiteit 10.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 297

Eindrapport
Maatregel 22: Vervangen van CKW door weinig vluchtige KW
Omschrijving Vervanging van CKW door KW in een bestaande
dompelinstallatie.
Toepasbaar op volgende installaties Dompelinstallatie.
Type maatregel (cluster) (cluster E)
Kengetallen referentiebedrijf
De installatie blijft behouden, enkel het solvent wordt
vervangen.
Economische levensduur (jaar) 10
Investeringskost (€) 350,00
Werkingskost (€/jaar) -1.193,97
Eenheidsreductiekost (€/kg VOS) -1,54
Emissie vóór invoering maatregel (kg EM/j) 800
Emissie na invoering maatregel (kg/jaar) 60
Emissiereductie (kg RP/j) 740
Emissiereductie (in %) 93%
Effect op CO 2-emissies (in kg CO 2/jaar)
Opschaal- en terugschaalfunctie investeringskost
Referentiegrootheid verbruik voor invoeren maatregel (kg verbr/j)
Vaste basiskost AI (€) 0,00
Coëfficiënt CI (€ per kg verbr/j) 0,00
Opschaal- en terugschaalfunctie reductiepotentieel
Referentiegrootheid verbruik voor invoeren maatregel (kg verbr/j)
Coëfficiënt CRP (kg RP/j per kg verbr/j) 0,493
Opschaal- en terugschaalfunctie werkingskosten
Referentiegrootheid verbruik voor invoeren maatregel (kg verbr/j)
Coëfficiënt CWK (€/j per kg verbr/j) -0,80
298 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Statistische kengetallen m.b.t. eenheidsreductiekost (ERK)
Maatregel 22 (cluster E)
ERK
(in €/kg VOS)
gemiddelde ERK (rekenkundig) - -
gemiddelde ERK (gewogen) -
standaarddeviatie ERK -
maximum ERK -
minimum ERK -
aantal negatieve ERK -
1e kwartielwaarde ERK - -
2e kwartielwaarde ERK (mediaan) - -
3e kwartielwaarde ERK - -
90% percentueel ERK - -
De maatregel werd op geen enkel enquêtebedrijf toegepast.
Eindrapport
Aantal
Deze maatregel is sterk gelijkaardig met maatregel 1. De conclusies van beide maatregelen
zijn sterk gelijklopend. Deze ERM is eerder als model te gebruiken bij bedrijven met een klein
solventverbruik; maatregel 1 eerder bij bedrijven met een solventverbruik van enkele ton.
Reductiepotentieel en toepasbaarheidsgraad op het niveau ‘Vlaanderen’
Maatregel 22 (cluster E)
Activiteit Reductiepotentieel (RP) in kg Aandeel in het RP van cluster E Aandeel in het totaal RP
- - - -
- - - -
- - - -
totaal - - -
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 299

Eindrapport
Maatregel 23: Volledig omschaklen van IPA als onvetter in soldeerflux naar solventvrije soldeerflux
Omschrijving Op een lijn, bestemd voor het bestukken van gedrukte
schakelingen, de soldeerflux wijzigen, zodat de hiermee
samenhangende ontvettingsstap met solventen
achterwege kan blijven.
Toepasbaar op volgende installaties Bestukkingslijnen voor gedrukte schakelingen, waarbij:
- solventen ingezet worden met een reinigingsfunctie
- het technisch mogelijk is om de soldeerflux door een
alternatief te vervangen.
Type maatregel (cluster) (cluster E)
Kengetallen referentiebedrijf
Economische levensduur (jaar) 10
Investeringskost (€) 141.736,00
Werkingskost (€/jaar) 67.308,59
Eenheidsreductiekost (€/kg VOS) 3,95
Emissie vóór invoering maatregel (kg EM/j) 22.889
Emissie na invoering maatregel (kg/jaar) 0
Emissiereductie (kg RP/j) 22.889
Emissiereductie (in %) 100%
Effect op CO 2-emissies (in kg CO 2/jaar)
Opschaal- en terugschaalfunctie investeringskost
Referentiegrootheid Emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Referentie – investeringskost I0 (€) 141.736,00
Referentie – solventemissie voor S0 (kg EM/j) 22.889
Extrapolatie - exponent 0,80
Opschaal- en terugschaalfunctie reductiepotentieel
Referentiegrootheid Emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CRP (kg RP/j per kg EM/j) 1,000
Opschaal- en terugschaalfunctie werkingskosten
Referentiegrootheid Emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CWK (€/j per kg EM/j) 2,94
300 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Statistische kengetallen m.b.t. eenheidsreductiekost (ERK)
Maatregel 23 (cluster E)
ERK
(in €/kg VOS)
gemiddelde ERK (rekenkundig) 3,95 1
gemiddelde ERK (gewogen) 3,95
standaarddeviatie ERK -
maximum ERK 3,95
minimum ERK 3,95
aantal negatieve ERK 0
Eindrapport
Aantal
1e kwartielwaarde ERK 3,95 0,25
2e kwartielwaarde ERK (mediaan) 3,95 0,50
3e kwartielwaarde ERK 3,95 0,75
90% percentueel ERK 3,95 0,90
Reductiepotentieel en toepasbaarheidsgraad op het niveau ‘Vlaanderen’
Maatregel 23 (cluster E)
Activiteit Reductiepotentieel (RP) in kg Aandeel in het RP van cluster E Aandeel in het totaal RP
8 69.207 100,0% 35,9%
totaal 69.207 73,8% 5,1%
Vrij belangrijke maatregel, in het bijzonder voor activiteit 8. Ook hier vloeit het belang van de
maatregel niet voort uit het aantal bedrijven waarop ze is toegepast maar wel uit het feit dat
het enquêtebedrijf waarop ze is toegepast een grote solventverbruiker is.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 301

Eindrapport
Maatregel 24 Volledig omschakelen van solventreinigen naar waterig reinigen voor kleine stukken
Omschrijving Vervanging van de bestaande solventreiniger (damp of
dompel) met CKW, naar een waterig systeem.
Het bestaande toestel wordt vervangen door een reeks
dompelbaden met reiniger en (demin)spoelwater,
gevolgd door een droogzone met indirecte verwarming.
Toepasbaar op volgende installaties Damp- en in mindere mate dompelreinigingsinstallaties.
Type maatregel (cluster) (cluster B1)
Kengetallen referentiebedrijf
Deze ERM is representatief voor bedrijven met eerdere
kleine stukken (“c”) met hoge kwaliteitseisen voor de
reiniging.
Economische levensduur (jaar) 10
Investeringskost (€) 158.673,09
Werkingskost (€/jaar) 5.266,69
Eenheidsreductiekost (€/kg VOS) 2,32
Emissie vóór invoering maatregel (kg EM/j) 13.400
Emissie na invoering maatregel (kg/jaar) 0
Emissiereductie (kg RP/j) 13.400
Emissiereductie (in %) 100%
Effect op CO 2-emissies (in kg CO 2/jaar)
Opschaal- en terugschaalfunctie investeringskost
Referentiegrootheid Emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Referentie – investeringskost I0 (€) 158.673,09
Referentie – solventemissie voor S0 (kg EM/j) 13.400
Extrapolatie - exponent 0,40
Opschaal- en terugschaalfunctie reductiepotentieel
Referentiegrootheid Emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CRP (kg RP/j per kg EM/j) 1,000
Opschaal- en terugschaalfunctie werkingskosten
Referentiegrootheid Emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CWK (€/j per kg EM/j) 0,39
302 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Statistische kengetallen m.b.t. eenheidsreductiekost (ERK)
Maatregel 24 (cluster B1)
ERK
(in €/kg VOS)
gemiddelde ERK (rekenkundig) 6,52 7
gemiddelde ERK (gewogen) 4,70
standaarddeviatie ERK 3,14
maximum ERK 10,99
minimum ERK 3,24
aantal negatieve ERK 0
Eindrapport
Aantal
1e kwartielwaarde ERK 4,20 1,75
2e kwartielwaarde ERK (mediaan) 4,69 3,50
3e kwartielwaarde ERK 9,17 5,25
90% percentueel ERK 10,09 6,30
Indien toegepast op kleine solventverbruikers, loopt de emissiereductiekost zeer sterk op t.g.v.
de hoge basisinvestering. Om die reden is deze installatie in principe niet voorgesteld als ERM
bij bedrijven met een verbruik < 0,8 ton/jaar. Het verschil tussen het rekenkundig en het
gewogen gemiddelde geeft ook aan dat de maatregel eerder is toegepast op bedrijven met een
hoger verbruik (en dus lagere eenheidsreductiekosten). De 3 hoogste waarden hebben
betrekking op bedrijven met slechts ongeveer 1 ton verbruik.
In aantal bedrijven waar maatregel 10 en maatregel 24 evenwaardig kunnen worden
toegepast, wordt bij afschrijving over 10 jaar ipv 5 jaar van 100% gesloten ontvetting deze
laatste interessanter. Daardoor valt 24 op 3 cases terug. Het reductiepotentieel neemt af van
104 ton/j -> 61 ton/j. De daling van het reductiepotentieel van maatregel 24 is hoger dan de
toename van het reductiepotentieel bij maatregel 10, omdat bij een 100% gesloten
dampontvetter er steeds een kleine restemissie overblijft. In onderstaande tabel worden de
aangepaste statistische kengetallen weergegeven voor maatregel 24 indien op maatregel 10
een afschrijftermijn van 10 jaar wordt toegepest.
Statistische kengetallen m.b.t. eenheidsreductiekost (ERK)
Maatregel 24 (cluster B1) indien afschrijftermijn van maatregel
10 tien jaar is
ERK
(in €/kg VOS)
gemiddelde ERK (rekenkundig) 6,15 3
gemiddelde ERK (gewogen) 4,09
standaarddeviatie ERK 4,22
maximum ERK 10,99
minimum ERK 3,24
aantal negatieve ERK 0
Aantal
1e kwartielwaarde ERK 3,74 0,75
2e kwartielwaarde ERK (mediaan) 4,23 1,50
3e kwartielwaarde ERK 7,61 2,25
90% percentueel ERK 9,64 2,70
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 303

Eindrapport
Reductiepotentieel en toepasbaarheidsgraad op het niveau ‘Vlaanderen’
Maatregel 24 (cluster B1)
Activiteit Reductiepotentieel (RP) in kg Aandeel in het RP van cluster B1 Aandeel in het totaal RP
1b 2.065 2,9 2,4
1c 14.360 58,2 40,6
2b 693 0,5 0,4
2c 12.797 91,1 13,6
3b 834 6,7 2,8
3c 9.282 45,3 18,7
6b 217 2,4 0,9
6c 21.494 86,3 79,5
7b 2.600 0,7 0,6
7c 39.313 87,2 76,0
Totaal 103.659 12,0 7,7
Vrij belangrijke maatregel, in het bijzonder voor activiteit 6c, 7c en 1c.
304 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

9.3.2. Het emissiereductiepotentieel van de maatregelen
Eindrapport
In de volgende tabellen wordt een overzicht gegeven van het Vlaams emissiereductiepotentieel
van de maatregelen en clusters van maatregelen in het REF- en het BAU-scenario.
Tabel 9-2: Emissiereductiepotentieel van de maatregelen in het REF en BAU-scenario.
Maatregel
(cluster)
Reductiepotentieel
(in kg)
REF-scenario BAU-scenario
Aandeel in totaal
reductiepotentieel
Reductiepotentieel
(in kg)
Aandeel in totaal
reductiepotentieel
M1 (E) 18.905 1,4% 13.055 2,3%
M2 (B1) 200.793 14,5% 73.433 13,1%
M3 (D) 83.474 6,0% 28.654 5,1%
M4 (F) 52.746 3,8% 41.175 7,4%
M5 (B1) 1.170 0,1% 1.273 0,2%
M7 (B1) 21.993 1,6% 17.495 3,1%
M8 (B1) 12.380 0,9% 6.142 1,1%
M9 (F) 28.714 2,1% 16.647 3,0%
M10 (D) 121.556 8,8% 13.423 2,4%
M11 (B1&B2) 52.413 3,8% 32.515 5,8%
M12 (E) 3.829 0,3% 3.069 0,5%
M13 (A1) 14.153 1,0% 9.625 1,7%
M14 (B1) 37.859 2,7% 23.746 4,3%
M15 (E) 1.885 0,1% 854 0,2%
M16 (B1) 351.774 25,4% 33.407 6,0%
M17 (F) 26.344 1,9% 21.051 3,8%
M18 (B2) 12.559 0,9% 10.413 1,9%
M20 (B1) 123.967 9,0% 117.751 21,1%
M21 (G) 45.540 3,3% 37.877 6,8%
M23 (E) 69.207 5,0% - -
M24 (B1) 103.659 7,5% 56.872 10,2%
Totaal 1.384.919 100,0% 558.477 100,0%
De geschatte maximale emissiereductie in het REF-scenario beloopt 87,9%. De maatregelen
met het grootste reductiepotentieel zijn maatregelen 16, 2, 20 en 24; allen maatregelen
behorend tot de cluster ‘waterig’. Ook maatregel 10, behorend tot de cluster ‘100% gesloten’ is
belangrijk. Het relatief belang van waterig ontvetten en de andere clusters van maatregelen
wordt nog beter gesynthetiseerd in Tabel 9-3.
De geschatte maximale emissiereductie in het BAU-scenario beloopt 81,6%. Het relatief belang
van de cluster ‘waterig’ bleef constant terwijl dat van de cluster ‘100% gesloten’ terugliep ten
voordele van de overige clusters. Dit heeft te maken met het feit dat een aantal belangrijke
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 305

Eindrapport
solventemiterende bedrijven concrete plannen hadden om over te schakelen naar een volledig
gesloten ontvettingssysteem. Hiermee werd rekening gehouden in het BAU-scenario, waardoor
de maatregelen voor die bedrijven kwamen te vervallen.
Tabel 9-3: Emissiereductiepotentieel van de clusters van maatregelen in het REF en BAUscenario.
Clusters Reductiepotentieel
(in kg)
REF-scenario BAU-scenario
Aandeel in totaal
reductiepotentieel
Reductiepotentieel
(in kg)
Aandeel in totaal
reductiepotentieel
A1 - good housekeeping 14.153 1,0% 9.625 1,7%
B1 - waterig 893.149 64,5% 353.143 63,2%
B2- waterig na ERM 25.420 1,8% 19.904 3,6%
D - 100% gesloten 205.030 14,8% 42.077 7,5%
E - minder vluchtig 93.825 6,8% 16.979 3,0%
F - aktief kool 107.803 7,8% 78.873 14,1%
G - koud plasma 45.540 3,3% 37.877 6,8%
Totaal 1.384.919 100,0% 558.477 100,0%
Het CO2-effect 69 van alle maatregelen samen in het REF-scenario wordt geschat op
9,4 kton CO2. Hierin weegt maatregel 18, waarvan we weten dat het een zeer dure maatregel is
met weinig reductiepotentieel, echter sterk door. Zonder cluster B2 zou het CO2-effect op
6,6 kton CO2 uitkomen. Het CO2-effect van alle maatregelen samen in het BAU-scenario wordt
geschat op 4,6 kton CO2. Zonder cluster B2 zou het CO2-effect op 2,3 kton CO2 uitkomen.
69 Het gaat om de extra-CO2-emissie als gevolg van het extra-energieverbruik van de voorgestelde maatregelen.
306 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

9.3.3. De eenheidsreductiekost van de maatregelen
Eindrapport
In de volgende tabellen wordt een overzicht gegeven van de gemiddelde
eenheidsreductiekosten 70 op het ‘niveau Vlaanderen’ van de maatregelen en clusters van
maatregelen in het REF- en het BAU-scenario.
Tabel 9-4: Gemiddelde eenheidsreductiekost van de maatregelen in het REF en BAU-scenario.
Maatregel
(cluster)
REF-scenario
(eenheidsreductiekost in €/kg)
BAU-scenario
(eenheidsreductiekost in €/kg)
M1 (E) -0,49 -0,40
M2 (B1) 6,40 8,21
M3 (D) 17,45 30,77
M4 (F) 15,12 16,61
M5 (B1) 12,48 11,97
M7 (B1) 6,51 7,35
M8 (B1) 4,73 6,33
M9 (F) 8,56 9,03
M10 (D) 3,36 10,23
M11 (B1&B2) 33,62 37,00
M12 (E) 2,15 2,07
M13 (A1) 6,78 6,89
M14 (B1) 7,28 7,36
M15 (E) 12,91 12,91
M16 (B1) 0,80 2,87
M17 (F) 23,69 26,78
M18 (B2) 344,92 346,67
M20 (B1) 5,18 5,17
M21 (G) -10,71 -10,54
M23 (E) 3,95 -
M24 (B1) 4,78 5,74
Totaal 9,19 15,94
Globaal genomen zijn de eenheidsreductiekosten bijna dubbel zo hoog in het BAU-scenario dan
in het REF-scenario. Normalerwijze stijgen de eenheidsreductiekosten wanneer de te reduceren
hoeveelheid daalt (omwille van een deel ‘vaste’ investeringskosten – zie opschaal- en
terugschaalfunctie investeringskost). Het verschil in eenheidsreductiekosten tussen REF- en
BAU-scenario kan groot of klein zijn en dat is afhankelijk van diverse factoren, zoals:
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 307

Eindrapport
- welke bedrijven bleven in het BAU-scenario over?
- Hoe sterk dalen de te reduceren emissies in het BAU-scenario t.o.v. het REF-scenario?
- De vorm van de opschaal- en terugschaalfunctie voor de investeringskost
De gemiddelde eenheidsreductiekost van de maatregelen 1 en 21 is negatief. Een negatieve
eenheidsreductiekost wordt veroorzaakt doordat een maatregel (b.v. zoals plasmareinigen) veel
kosten bespaart of doordat een maatregel is toegepast op één of meerdere specifieke
bedrijfssituaties (cfr. paragraaf 9.3.1).
Tabel 9-5: Gemiddelde eenheidsreductiekost van de clusters van maatregelen in het REF en
BAU-scenario.
Clusters REF-scenario
(eenheidsreductiekost in €/kg)
BAU-scenario
(eenheidsreductiekost in €/kg)
A1 - good housekeeping 6,78 6,89
B1 - waterig 4,70 7,32
B2- waterig na ERM 200,46 212,10
D - 100% gesloten 9,10 24,21
E - minder vluchtig 3,16 0,71
F - actief kool 15,47 17,73
G - koud plasma -10,71 -10,54
Totaal 9,19 15,94
70 De benaming ‘gemiddelde eenheidsreductiekost’ moet gezien worden in de context van wat onder
paragraaf 9.3.1 werd gezegd, met name het gaat om een gemiddelde van merendeels eenheidsreductiekosten
en soms marginale kosten voor specifieke situaties.
308 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

10. KOSTENCURVEN EN SCENARIOBEREKENINGEN
10.1. Basisscenario’s en beleidsscenario’s
Eindrapport
10.1.1. Het onderscheid tussen basisscenario’s en beleidsscenario’s
Het is van belang het onderscheid tussen basisscenario’s en beleidsscenario’s te maken en de
functie van beide te zien.
Basisscenario’s geven (het verloop van) emissies in (tot) 2010 uitgaande van hypothesen
over (het verloop van) de productie, over de al dan niet invoering van milieuwetgeving die niet
(rechtstreeks) emissieregulerend is en over technologische evoluties.
Beleidsscenario’s zijn emissiedoelstellingen die zullen gelden vanaf een bepaald jaar
uitgaande van hypothesen over de invoering van milieuwetgeving die wel emissieregulerend is
(b.v. instellen emissieplafonds in NEC-richtlijn of in protocol Göteborg). Andere milieuwetgeving
die eveneens emissieregulerend is, zoals de Europese Solventrichtlijn, moet beschouwd worden
als een tussentijdse doelstelling die zal bijdragen tot het bereiken van de nationale
emissieplafonds 71 . Het behoort niet tot onze opdracht daarvoor kosten te berekenen.
Het bereiken van een bepaalde doelstelling (beleidsscenario) zal aanleiding geven tot
verschillende kosten naargelang het basisscenario waarvan vertrokken wordt. Dit wordt
hieronder geïllustreerd.
71 Zie ook: Protocol van het verdrag over grensoverschrijdende luchtverontreiniging ter bestrijding van verzuring,
eutrofiëring en ozon in de omgevingslucht en Europese richtlijn nationale emissiemaxima, AMINAL, Afdeling
Algemeen Milieu- en Natuurbeleid, Sectie Lucht, juli 2001, p.11.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 309

Eindrapport
Figuur 10-1: Onderscheid tussen beleids- en basisscenario’s.
Kost
Kost BAU
Kost REF
50 120 140
NEC
1990
Emissies
100
2000 120
2010 REF 120
2010 BAU 140
NEC = 50 eenheden emissies 1990 in 2010
Hypothese: kostencurves voor verschillende
scenario’s zijn gelijk.
REF BAU
10.1.2. Definiëring basisscenario’s en beleidsscenario’s
10.1.2.1. Basisscenario’s
ONGEWIJZIGD SOLVENTVERBRUIK/-EMISSIE, ONGEWIJZIGDE WETGEVING (REF)
Emissies 2010
Het referentiescenario (REF) gaat uit van een ongewijzigd solventverbruik/-emissie en een
ongewijzigde wetgeving in 2010. Dit betekent dat de emissies in 2010 worden verondersteld
gelijk te zijn aan de emissies in 2000.
Dit referentiescenario laat toe abstractie te maken van extra reductiekosten (of omgekeerd,
minder reductiekosten) als gevolg van gewijzigde solventverbruiken en –emissies in de
toekomst.
GEWIJZIGD SOLVENTVERBRUIK/-EMISSIE, ZEKERE WETGEVING (BAU)
Het ‘business as usual’ scenario (BAU) gaat uit van bepaalde hypothesen omtrent het
solventverbruik/-emissie in 2010 en van de invoering van bepaalde wetgeving tegen 2010. De
310 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
berekening van de emissies in 2010 ten gevolge van de in dit scenario aangenomen hypothesen
zijn uitgewerkt in paragraaf 8.3.
Het BAU-scenario laat toe een berekening te maken van de reductiekosten op basis van de
meest aannemelijke hypothesen die rekening houden met veranderingen in solventgebruik/emissie
ten gevolge van toekomstige economische en technologische ontwikkelingen en ten
gevolge van de invoering van quasi met zekerheid vastliggende toekomstige milieuwetgeving
(op voorwaarde dat die niet rechtstreeks emissieregulerend is).
10.1.2.2. Beleidsscenario’s
In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de verschillende
emissiereductiedoelstellingen voor VOS in 2010 voor België, Vlaanderen in de sector van de
metaalontvetting.
Tabel 10-1: Emissiereductiedoelstellingen VOS in 2010 voor België, Vlaanderen in de sector
van de metaalontvetting.
België
Referentiepunt
Emissies 1990
Geen data
beschikbaar.
In ton VOS/jaar
Protocol van
Göteborg
Emissies
2010
144.000
(-62%)
NEC+ NEC
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 311
Bron
UN-ECE
Vlaanderen (-Transport) 145.865 Geen data beschikbaar.
Metaalontvetting
(emissies 1990 = oud
cijfer VMM)
Metaalontvetting
(emissies 1990 = nieuw
cijfer VMM)
7.788 Geen data beschikbaar.
4.015 Geen data beschikbaar.
Bron: AMINAL (2001) EN VMM.
ICL: Interministeriële Conferentie Leefmilieu
EC: Europese Commissie
UN-ECE: Economische Commissie van de Verenigde Naties voor Europa
Emissies
2010
102.000
(-73%)
49.215
(-66%)
390
(-95%)
201
(-95%)
Bron
RAINS/EC
RAINS/
AMINAL
RAINS/
AMINAL
ECOLAS
Emissies
2010
139.000
(-63%)
70.900
(-51%)
2.570
(-67%)
1.325
(-67%)
Bron
EC
ICL
AMINAL
ECOLAS

Eindrapport
DOELSTELLINGEN VOOR BELGIË
Protocol van Göteborg
Op 1 december 1999 hebben de landen die deel uitmaken van de Economische Commissie van
de Verenigde Naties voor Europa (UN-ECE), waaronder België, het Protocol van Göteborg
ondertekend. Dat protocol heeft betrekking op de terugdringing van de emissies van
verzurende stoffen en van stoffen die de vorming van ozon in de hand werken, namelijk SO2,
NOX, NH3 en VOS. Elke lidstaat kreeg een emissieplafond opgelegd dat moet worden bereikt in
2010 (144.000 ton).
NEC+
Parallel aan de de onderhandelingen over het Protocol van Göteborg formuleerde de Europese
Commissie (EC) een voorstel tot Europese Richtlijn inzake nationale emissieplafonds. Dit
voorstel hernam hetzelfde ambitieniveau als in het oorspronkelijk voorstel in het kader van het
Protocol Göteborg. Deze emissieplafonds werden uiteindelijk niet weerhouden (zie verder); ze
worden de NEC+ doelstellingen genoemd. De doelstelling voor België bedraagt 102.000 ton. De
NEC+ doelstellingen zijn afkomstig uit de RAINS-kostencurve (RAINS-model) ontwikkeld door
IIASA (zie par. 10.4) waarbij werd uitgegaan van een maximale reductie.
NEC
Op 25 juni 2001 werd een akkoord bereikt tussen het Europees Parlement en de Raad over de
nationale emissieplafonds. De emissieplafonds uit het oorspronkelijk Commissievoorstel werden
vervangen door minder strenge doelstellingen, die evenwel nog altijd strenger zijn dan die uit
het Protocol van Göteborg. Ze worden de NEC doelstellingen genoemd (België: 139.000 ton).
DOELSTELLINGEN VOOR VLAANDEREN (- TRANSPORT)
De waarde voor Vlaanderen (- Transport) in bovenstaande tabel, voor NEC (70.900 ton) is
afkomstig uit een beslissing van de Interministeriële Conferentie Leefmilieu (ICL). De waarde
voor NEC+ (49.215) is afkomstig uit een oefening gemaakt door AMINAL, gebaseerd op de
RAINS-kostencurve.
DOELSTELLINGEN VOOR DE SECTOR VAN DE METAALONTVETTING
Voor het Protocol van Göteborg zijn geen data beschikbaar op sectorniveau.
De waarde voor de sector van de metaalontvetting voor de NEC+ doelstellingen (390 ton) is
afkomstig uit een oefening gemaakt door AMINAL, gebaseerd op de RAINS-kostencurve (zie
eerder en paragraaf 10.4).
De waarde voor de sector van de metaalontvetting voor de NEC doelstelling (2.570 ton) is een
indicatieve waarde die opgesteld is door AMINAL na consultatie van de verschillende sectoren.
312 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
De doelstelling van de verschillende sectorstudies is om te komen tot beter onderbouwde
plafonds die de huidige indicatieve plafonds voor de verschillende sectoren moeten vervangen.
De NEC+ en de indicatieve doelstelling voor de sector van de metaalontvetting zijn echter
gebaseerd op 'oude' VMM cijfers voor het referentiejaar 1990 (VOS-emissies van 7.788 ton).
Het nieuwe VOS-emissiecijfer van de sector van de metaalontvetting voor het jaar 1990
bedraagt 4.015 ton. Om tot een meer realistische 72 indicatieve en NEC+ doelstelling voor de
sector van de metaalontvetting te komen werd dezelfde procentuele reductie toegepast op de
nieuwe emissie-cijfers voor het referentiejaar 1990 (NEC+ = 201 ton, NEC = 1.325 ton).
72 Gezien de emissies 2000 (REF-scenario) en 2010 (BAU-scenario) op respektievelijk 1.570 en 684 ton ingeschat
worden, kunnen alle indicatieve doelstellingen gebaseerd op het ‘oud’ emissiecijfer 1990 gehaald worden
zonder bijkomende reductie.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 313

Eindrapport
10.2. Kostencurven
Kostencurven voor reductie van VOS-emissies worden voor twee verschillende basisscenario’s
(REF en BAU) afgeleid. Deze kostencurven geven een bepaalde (steeds duurdere) kost voor
een bepaalde emissiereductie tegen het jaar 2010. Voor het REF-scenario wordt eveneens
nagegaan wat het effect is op de kostencurve van een verlaagde interestvoet 73 en het effect
indien de maatregelen die in het basis REF-scenario op 5 jaar worden afgeschreven worden nu
op 10 jaar worden afgeschreven 74 .
Voor iedere afgeleide kostencurve wordt een grafiek weergegeven waarop de marginale kosten
en totale jaarlijkse kosten zijn af te lezen. Eveneens wordt in een tabel weergegeven wat de
geselecteerde emissiereductiemaatregelen zijn met bijhorende totale jaarlijkse kost voor iedere
berekende marginale kost (met bijhorend emissieniveau).
De marginale kostencurven moeten van rechts naar links gelezen worden. Het eerste punt
rechts op de curve geeft de emissies weer zonder emissiereductie (op de X-as staan de
resterende emissies). Hoe meer naar links wordt opgeschoven hoe strenger de emissielimiet.
De bijhorende marginale kost (de extra kost om een extra emissie-eenheid te reduceren) kan
afgelezen worden op de Y-as.
10.2.1. Kostencurve VOS in het REF-scenario
In het REF-scenario bedragen de initiële VOS-emissies (emissies zonder enige reductie)
1.576.064 kg. Uit de kostencurve (Figuur 10-2 en Tabel 10-2) valt af te lezen dat de emissies
maximaal kunnen gereduceerd worden tot 191.155 kg (87,8%). De marginale en totale
jaarlijkse kost bij een maximale reductie bedragen respectievelijk 359 €/kg en 12,7 miljoen € 75 .
Een eerste groep van maatregelen (1 tot 6) reduceert VOS-emissies tegen een negatieve
marginale kost. Deze maatregelen brengen jaarlijks meer op dan dat ze kosten. De
maatregelen die een positieve opbrengst hebben zijn: '100% gesloten systemen' binnen de
activiteit thermisch-fijn, 'plasmareinigen' binnen drie verschillende activiteiten en 'Overschakelen
naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten' binnen twee activiteiten. De totale
jaarlijkse opbrengst door het toepassen van deze maatregelen bedraagt iets meer dan
0,5 miljoen € waarbij 64.366 kg VOS-emissies worden gereduceerd.
Het volgende deel van de curve (maatregelen 7 tot 19) bevat een aantal maatregelen die heel
veel reduceren tegen een relatief lage marginale kost (lager dan 7 €/kg). Het gaat daarbij
73
Als basisinterestvoet wordt 10% genomen, er wordt nagegaan wat het effect is op de kostencurven indien met
een interestvoet van 5% wordt gewerkt. De basisrentevoet van 10% werd overeengekomen in de
sectorstudie-overkoepelende ‘werkgroep methodologie’.
74
De motivering van beide afschrijftermijnen (= economische levensduur) staat beschreven onder paragraaf
9.3.1, pagina 254.
75
De laatste stappen met hoge marginale kosten staan niet meer afgebeeld om de curve leesbaar te houden.
314 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
vooral om het toepassen van ‘waterig reinigen’ op diverse activiteiten, samen goed voor
ongeveer 58% van het globaal (maximaal) reductiepotentieel. De maatregelen 'Overschakelen
naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten' en '100% gesloten systemen'
toegepast op diverse activiteiten reduceren eveneens een groot deel VOS-emissies en dit aan
een marginale kost lager dan 4 €/kg.
Een volgende deel van de curve omvat de maatregel 'good housekeeping' (20 tot 31) toegepast
op diverse activiteiten aan een marginale kost tussen de 6,67 en 7,57 €/kg. Deze maatregel
reduceert in totaal 14.152 kg VOS-emissies.
De kostencurve begint vanaf de maatregel 'good housekeeping' sterker te stijgen. Kleine
reducties (= kleine stappen in de curve) aan hoge kosten. Diverse maatregelen die al eerder
voorkwamen in de curve, komen nu ook voor maar op andere activiteiten. De maatregel
'nabehandeling solventemissies’ (end-of-pipe maatregel) komt hier voor het eerst voor in de
curve. De marginale kost van deze maatregel varieert van 8,20 tot 24,13 €/kg.
Vanaf maatregel 58 ('Waterig reinigen' op de activiteit Lakken-Zeer groot) met een marginale
kost van 36,20 €/kg begint de curve sterk te stijgen. Vooral de maatregel 'Waterig reinigen na
emissiereductiemaatregel' reduceert aan hoge marginale kosten (38,55 tot 359,29 €/kg).
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 315

Figuur 10-2: Marginale en totale kostencurve VOS-emissies in het REF-scenario, interestvoet = 10%, aangepaste schaal.
MK (€/kg VOS)
40,00
30,00
20,00
10,00
0,00
-10,00
-20,00
Marginale kostencurve VOS-emissies
(REF-scenario, I = 10%)
Marginale kostencurve Totale kostencurve
0 200.000 400.000 600.000 800.000 1.000.000 1.200.000 1.400.000 1.600.000
Resterende VOS-emissies (kg)
8.000.000
6.000.000
4.000.000
2.000.000
Eindrapport
-2.000.000
-4.000.000
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 316
0
TK (€)

Figuur 10-3: Marginale en totale kostencurve VOS-emissies in het REF-scenario, interestvoet = 10%.
MK (€/ton VOS)
400,00
350,00
300,00
250,00
200,00
150,00
100,00
50,00
0,00
-50,00
Marginale kostencurve VOS-emissies
(REF-scenario, I = 10%)
Marginale kostencurve Totale kostencurve
0 200.000 400.000 600.000 800.000 1.000.000 1.200.000 1.400.000 1.600.000 1.800.000
Resterende VOS-emissies (kg)
12.000.000
10.500.000
9.000.000
7.500.000
6.000.000
4.500.000
3.000.000
1.500.000
-1.500.000
Eindrapport
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 317
0
TK (€)

Tabel 10-2: Emissiereductie VOS in het REF-scenario, interestvoet = 10%.
Sub-activiteit Cluster - Emissiereductiemaatregel
Resterende
emissies
(kg)
Gereduceerde
emissies
(kg)
Marginale
kost
(€/kg)
Eindrapport
Totale
jaarlijkse
kost
(€)
0 XXX XXX 1.576.064 0 0 0
1Thermisch-Fijn 100% gesloten systemen 1.574.815 1.249 -13,59 -16.980
2 Micro-electronica Plasmareinigen 1.538.671 36.144 -11,36 -427.626
3 Vacuüm Plasmareinigen 1.532.941 5.730 -8,19 -474.577
4 Gedrukte schakelingen Plasmareinigen 1.529.275 3.666 -8,19 -504.617
5 Draad en draadproducten Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 1.520.377 8.897 -0,63 -510.261
6 Metalliseren-Fijn Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 1.511.698 8.680 -0,57 -515.229
7Polijsten e.d.-Standaard Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 1.511.081 617 0,96 -514.635
8 Lakken-Standaard 100% gesloten systemen 1.483.706 27.375 2,18 -455.028
9 Galvano-Standaard Waterig reinigen 1.382.718 100.988 2,31 -222.124
10 Enkel eigen constr.-Standaard Waterig reinigen 1.017.913 364.805 2,50 691.335
11 Lakken-Fijn 100% gesloten systemen 937.701 80.212 2,72 909.129
12 Enkel eigen constr.-Standaard Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 932.764 4.937 2,84 923.155
13 Gedrukte schakelingen Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 863.558 69.207 3,95 1.196.418
14 Lakken-Fijn Waterig reinigen 849.504 14.054 4,90 1.265.237
15 Gedrukte schakelingen Waterig reinigen 729.514 119.991 5,09 1.876.177
16 Thermisch-Fijn Waterig reinigen 704.616 24.898 5,17 2.004.825
17 Enkel eigen constr.-Fijn Waterig reinigen 659.536 45.080 6,40 2.293.507
18 Lakken-Standaard Waterig reinigen 527.200 132.337 6,58 3.164.845
19 Metalliseren-Standaard Waterig reinigen 518.826 8.373 6,60 3.220.097
20 Lakken-Zeer groot Good housekeeping 516.164 2.662 6,67 3.237.841
21 Enkel eigen constr.-Zeer groot Good housekeeping 514.490 1.674 6,67 3.249.001
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 318

Sub-activiteit Cluster - Emissiereductiemaatregel
Resterende
emissies
(kg)
Gereduceerde
emissies
(kg)
Marginale
kost
(€/kg)
Eindrapport
Totale
jaarlijkse
kost
(€)
22 Metalliseren-Standaard Good housekeeping 513.733 758 6,68 3.254.063
23 Enkel eigen constr.-Standaard Good housekeeping 509.241 4.492 6,75 3.284.384
24 Lakken-Standaard Good housekeeping 508.036 1.205 6,76 3.292.534
25 Enkel montage-Standaard Good housekeeping 506.347 1.688 6,90 3.304.183
26 Vacuüm Good housekeeping 505.727 620 6,94 3.308.487
27 Metalliseren-Fijn Good housekeeping 505.669 58 6,94 3.308.892
28 Polijsten e.d.-Fijn Good housekeeping 504.998 670 7,04 3.313.614
29 Enkel eigen constr.-Fijn Good housekeeping 504.887 112 7,09 3.314.406
30 Galvano-Fijn Waterig reinigen 480.207 24.680 7,42 3.497.643
31 Polijsten e.d.-Standaard Good housekeeping 479.994 213 7,57 3.499.257
32 Enkel eigen constr.-Zeer groot Nabehandeling solventemissies 476.377 3.616 8,20 3.528.913
33 Lakken-Zeer groot Nabehandeling solventemissies 469.490 6.888 8,25 3.585.767
34 Thermisch-Standaard Waterig reinigen 460.566 8.924 8,89 3.665.063
35 Thermisch-Fijn Nabehandeling solventemissies 459.680 886 9,75 3.673.708
36 Polijsten e.d.-Fijn Waterig reinigen 439.181 20.499 10,49 3.888.770
37 Lakken-Standaard Nabehandeling solventemissies 430.249 8.933 11,11 3.988.051
38 Polijsten e.d.-Standaard Waterig reinigen 417.868 12.381 11,79 4.134.017
39 Metalliseren-Standaard Nabehandeling solventemissies 416.594 1.274 12,33 4.149.721
40 Lakken-Zeer groot Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 415.729 866 12,91 4.160.895
41 Lakken-Standaard Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 415.651 77 12,91 4.161.893
42 Enkel eigen constr.-Zeer groot Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 415.107 544 12,91 4.168.921
43 Thermisch-Standaard Nabehandeling solventemissies 414.291 816 13,38 4.179.839
44 Polijsten e.d.-Standaard 100% gesloten systemen 401.501 12.790 14,02 4.359.168
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 319

Sub-activiteit Cluster - Emissiereductiemaatregel
Resterende
emissies
(kg)
Gereduceerde
emissies
(kg)
Marginale
kost
(€/kg)
Eindrapport
Totale
jaarlijkse
kost
(€)
45 Polijsten e.d.-Fijn 100% gesloten systemen 374.131 27.369 14,02 4.742.909
46 Metalliseren-Fijn Nabehandeling solventemissies 370.888 3.244 14,26 4.789.182
47 Polijsten e.d.-Standaard Nabehandeling solventemissies 366.707 4.180 15,00 4.851.864
48 Draad en draadproducten Nabehandeling solventemissies 333.911 32.796 15,92 5.373.961
49 Thermisch-Standaard 100% gesloten systemen 322.264 11.648 16,77 5.569.339
50 Enkel eigen constr.-Fijn Nabehandeling solventemissies 317.632 4.631 17,74 5.651.482
51 Enkel eigen constr.-Standaard Nabehandeling solventemissies 278.158 39.475 17,92 6.358.760
52 Galvano-Fijn 100% gesloten systemen 267.450 10.707 17,96 6.551.019
53 Galvano-Standaard 100% gesloten systemen 256.807 10.643 18,33 6.746.056
54 Enkel eigen constr.-Standaard 100% gesloten systemen 234.380 22.427 19,89 7.192.102
55 Enkel eigen constr.-Fijn 100% gesloten systemen 233.770 610 21,13 7.204.986
56 Polijsten e.d.-Fijn Nabehandeling solventemissies 232.706 1.065 24,13 7.230.681
57 Draad en draadproducten Waterig reinigen 216.881 15.825 24,60 7.620.029
58 Lakken-Zeer groot Waterig reinigen 216.693 188 36,20 7.626.838
59 Enkel eigen constr.-Zeer groot Waterig reinigen 216.575 118 36,20 7.631.119
60 Polijsten e.d.-Standaard Waterig reinigen na ERM 214.106 2.469 38,55 7.726.291
61 Enkel eigen constr.-Standaard Waterig reinigen na ERM 202.793 11.313 118,06 9.061.836
62 Thermisch-Standaard Waterig reinigen na ERM 200.033 2.760 212,62 9.648.712
63 Galvano-Standaard Waterig reinigen na ERM 195.202 4.831 340,61 11.294.240
64 Vacuüm Waterig reinigen na ERM 192.437 2.764 351,51 12.265.979
65 Enkel eigen constr.-Fijn Waterig reinigen na ERM 191.155 1.282 359,29 12.726.761
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 320

10.2.2. Kostencurve VOS in het REF-scenario met verlaagde
interestvoet
Eindrapport
Een verlaagde interestvoet (5% i.p.v. 10%) heeft slechts een beperkte invloed op de
kostencurve. Een beperkt aantal maatregelen komen nu iets eerder of iets verder voor in de
curve.
De totale jaarlijkse kost bij maximale reductie bedraagt 11,6 miljoen €, bij een interestvoet van
10% was dit 12,7 miljoen €.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 321

Figuur 10-4: Marginale en totale kostencurve VOS-emissies in het REF-scenario, interestvoet = 5%, aangepaste schaal.
MK (€/kg VOS)
40,00
30,00
20,00
10,00
0,00
-10,00
-20,00
Marginale kostencurve VOS-emissies
(REF-scenario, I = 5%)
Marginale kostencurve Totale kostencurve
0 200.000 400.000 600.000 800.000 1.000.000 1.200.000 1.400.000 1.600.000
Resterende VOS-emissies (kg)
8.000.000
6.000.000
4.000.000
2.000.000
Eindrapport
-2.000.000
-4.000.000
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 322
0
TK (€)

Figuur 10-5: Marginale en totale kostencurve VOS-emissies in het REF-scenario, interestvoet = 5%.
MK (€/ton VOS)
400,00
350,00
300,00
250,00
200,00
150,00
100,00
50,00
0,00
-50,00
Marginale kostencurve VOS-emissies
(REF-scenario, I = 5%)
Marginale kostencurve Totale kostencurve
0 200.000 400.000 600.000 800.000 1.000.000 1.200.000 1.400.000 1.600.000 1.800.000
Resterende VOS-emissies (kg)
12.000.000
10.500.000
9.000.000
7.500.000
6.000.000
4.500.000
3.000.000
1.500.000
-1.500.000
Eindrapport
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 323
0
TK (€)

Tabel 10-3: Emissiereductie VOS in het REF-scenario, interestvoet = 5%.
Sub-activiteit Cluster - Emissiereductiemaatregel
Resterende
emissies
(kg)
Gereduceerde
emissies
(kg)
Marginale
kost
(€/kg)
Eindrapport
Totale
jaarlijkse
kost
(€)
0 ### ### 1.576.064 0 0 0
1Thermisch-Fijn 100% gesloten systemen 1.574.815 1.249 -15,78 -19.712
2 Micro-electronica Plasmareinigen 1.538.671 36.144 -11,48 -434.513
3 Gedrukte schakelingen Plasmareinigen 1.535.004 3.666 -8,96 -467.346
4 Vacuüm Plasmareinigen 1.529.275 5.730 -8,96 -518.662
5 Draad en draadproducten Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 1.520.377 8.897 -0,78 -525.570
6 Metalliseren-Fijn Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 1.511.698 8.680 -0,73 -531.881
7Polijsten e.d.-Standaard Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 1.511.081 617 0,49 -531.576
8 Galvano-Standaard Waterig reinigen 1.410.093 100.988 1,17 -413.526
9 Lakken-Standaard 100% gesloten systemen 1.382.718 27.375 1,84 -363.065
10 Enkel eigen constr.-Standaard Waterig reinigen 1.017.913 364.805 1,93 340.996
11 Lakken-Fijn 100% gesloten systemen 937.701 80.212 2,31 526.642
12 Enkel eigen constr.-Standaard Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 932.764 4.937 2,56 539.303
13 Gedrukte schakelingen Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 863.558 69.207 3,74 798.320
14 Lakken-Fijn Waterig reinigen 849.504 14.054 4,04 855.124
15 Thermisch-Fijn Waterig reinigen 824.607 24.898 4,34 963.122
16 Gedrukte schakelingen Waterig reinigen 704.616 119.991 4,77 1.535.735
17 Lakken-Standaard Waterig reinigen 572.279 132.337 5,13 2.214.570
18 Enkel eigen constr.-Fijn Waterig reinigen 527.200 45.080 5,61 2.467.374
19 Metalliseren-Standaard Waterig reinigen 518.826 8.373 6,06 2.518.102
20 Lakken-Zeer groot Good housekeeping 516.164 2.662 6,30 2.534.859
21 Enkel eigen constr.-Zeer groot Good housekeeping 514.490 1.674 6,30 2.545.398
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 324

Sub-activiteit Cluster - Emissiereductiemaatregel
Resterende
emissies
(kg)
Gereduceerde
emissies
(kg)
Marginale
kost
(€/kg)
Eindrapport
Totale
jaarlijkse
kost
(€)
22 Metalliseren-Standaard Good housekeeping 513.733 758 6,31 2.550.177
23 Enkel eigen constr.-Standaard Good housekeeping 509.241 4.492 6,36 2.578.756
24 Lakken-Standaard Good housekeeping 508.036 1.205 6,37 2.586.435
25 Enkel montage-Standaard Good housekeeping 506.347 1.688 6,48 2.597.378
26 Vacuüm Good housekeeping 505.727 620 6,52 2.601.417
27 Metalliseren-Fijn Good housekeeping 505.669 58 6,52 2.601.797
28 Galvano-Fijn Waterig reinigen 480.989 24.680 6,55 2.763.427
29 Polijsten e.d.-Fijn Good housekeeping 480.319 670 6,60 2.767.849
30 Enkel eigen constr.-Fijn Good housekeeping 480.207 112 6,63 2.768.590
31 Polijsten e.d.-Standaard Good housekeeping 479.994 213 7,02 2.770.086
32 Thermisch-Standaard Waterig reinigen 471.070 8.924 7,34 2.835.544
33 Enkel eigen constr.-Zeer groot Nabehandeling solventemissies 467.454 3.616 7,85 2.863.927
34 Lakken-Zeer groot Nabehandeling solventemissies 460.566 6.888 7,89 2.918.281
35 Thermisch-Fijn Nabehandeling solventemissies 459.680 886 9,36 2.926.576
36 Polijsten e.d.-Fijn Waterig reinigen 439.181 20.499 9,85 3.128.428
37 Lakken-Standaard Nabehandeling solventemissies 430.249 8.933 10,52 3.222.421
38 Polijsten e.d.-Standaard Waterig reinigen 417.868 12.381 10,64 3.354.147
39 Metalliseren-Standaard Nabehandeling solventemissies 416.594 1.274 11,81 3.369.190
40 Polijsten e.d.-Standaard 100% gesloten systemen 403.804 12.790 12,40 3.527.726
41 Polijsten e.d.-Fijn 100% gesloten systemen 376.435 27.369 12,40 3.866.975
42 Lakken-Zeer groot Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 375.569 866 12,56 3.877.851
43 Lakken-Standaard Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 375.492 77 12,56 3.878.823
44 Enkel eigen constr.-Zeer groot Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 374.947 544 12,56 3.885.664
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 325

Sub-activiteit Cluster - Emissiereductiemaatregel
Resterende
emissies
(kg)
Gereduceerde
emissies
(kg)
Marginale
kost
(€/kg)
Eindrapport
Totale
jaarlijkse
kost
(€)
45 Thermisch-Standaard Nabehandeling solventemissies 374.131 816 12,58 3.895.930
46 Metalliseren-Fijn Nabehandeling solventemissies 370.888 3.244 13,77 3.940.611
47 Polijsten e.d.-Standaard Nabehandeling solventemissies 366.707 4.180 14,43 4.000.930
48 Thermisch-Standaard 100% gesloten systemen 355.060 11.648 14,53 4.170.226
49 Draad en draadproducten Nabehandeling solventemissies 322.264 32.796 15,72 4.685.781
50 Galvano-Fijn 100% gesloten systemen 311.556 10.707 15,89 4.855.921
51 Galvano-Standaard 100% gesloten systemen 300.913 10.643 16,19 5.028.279
52 Enkel eigen constr.-Fijn Nabehandeling solventemissies 296.282 4.631 17,08 5.107.380
53 Enkel eigen constr.-Standaard Nabehandeling solventemissies 256.807 39.475 17,31 5.790.795
54 Enkel eigen constr.-Standaard 100% gesloten systemen 234.380 22.427 17,56 6.184.572
55 Enkel eigen constr.-Fijn 100% gesloten systemen 233.770 610 18,72 6.195.986
56 Polijsten e.d.-Fijn Nabehandeling solventemissies 232.706 1.065 23,54 6.221.047
57 Draad en draadproducten Waterig reinigen 216.881 15.825 23,94 6.599.888
58 Lakken-Zeer groot Waterig reinigen 216.693 188 32,10 6.605.927
59 Enkel eigen constr.-Zeer groot Waterig reinigen 216.575 118 32,10 6.609.724
60 Polijsten e.d.-Standaard Waterig reinigen na eerdere ERM 214.106 2.469 37,44 6.702.169
61 Enkel eigen constr.-Standaard Waterig reinigen na eerdere ERM 202.793 11.313 114,35 7.995.782
62 Thermisch-Standaard Waterig reinigen na eerdere ERM 200.033 2.760 209,23 8.573.292
63 Galvano-Standaard Waterig reinigen na eerdere ERM 195.202 4.831 332,62 10.180.228
64 Vacuüm Waterig reinigen na eerdere ERM 192.437 2.764 341,30 11.123.728
65 Enkel eigen constr.-Fijn Waterig reinigen na eerdere ERM 191.155 1.282 347,48 11.569.373
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 326

10.2.3. Kostencurve VOS in het REF-scenario met gewijzigde
afschrijftermijn
Eindrapport
Voor een aantal maatregelen werd in voorgaande kostencurven met een afschrijftermijn van 5
jaar gewerkt. Om na te gaan wat de invloed is van een wijziging in afschrijftermijn wordt
hieronder een kostencurve voorgesteld waarbij met een afschrijftermijn van 10 jaar gewerkt
voor die maatregelen die eerder op 5 jaar werden afgeschreven. Voor meer uitleg wordt naar
paragraaf 9.3.1, pagina 254 verwezen.
De emissies in onderstaande curve kunnen tot maximaal 192.212 kg. Wanneer de maatregelen
over 10 jaar afgeschreven worden bedraagt het maximaal reductiepotentieel 958 kg meer
omdat er dan een ander keuze van maatregelen is (op het niveau van de referentiebedrijven)
die globeel iets minder reduceren. Binnen de cluster ‘waterig reinigen’ daalt het
reductiepotentieel met 42.747 kg en binnen de cluster ‘100% gesloten systemen’ stijgt het
reductiepotentieel met 41.789 kg. Er is dus een verschuiving tussen beide clusters. Binnen de
cluster ‘nabehandeling solventemissies’ is er geen wijziging in reductiepotentieel, enkel een
wijziging in eenheidsreductiekost (gemiddeld daling van 13%).
De activiteiten/clusters die gewijzigd zijn (reductiepotentieel en/of marginale kost) t.o.v. het
scenario met 5 jaar als afschrijftermijn voor een aantal maatregelen zijn in het grijs gemarkeerd
in de onderstaande tabel.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 327

Figuur 10-6: Marginale en totale kostencurve VOS-emissies in het REF-scenario, afschrijftermijn 5 -> 10 jaar, aangepaste schaal.
MK (€/kg VOS)
40,00
30,00
20,00
10,00
0,00
-10,00
-20,00
Marginale kostencurve VOS-emissies
(REF-scenario, I = 10%, economische levensduur: 5 -> 10 jaar)
Marginale kostencurve Totale kostencurve
0 200.000 400.000 600.000 800.000 1.000.000 1.200.000 1.400.000 1.600.000
Resterende VOS-emissies (kg)
8.000.000
6.000.000
4.000.000
2.000.000
-2.000.000
-4.000.000
Eindrapport
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 328
0
TK (€)

Figuur 10-7: Marginale en totale kostencurve VOS-emissies in het REF-scenario, afschrijftermijn 5 -> 10 jaar.
MK (€/ton VOS)
400,00
350,00
300,00
250,00
200,00
150,00
100,00
50,00
0,00
-50,00
Marginale kostencurve VOS-emissies
(REF-scenario, I = 10%, economische levensduur: 5 -> 10 jaar)
Marginale kostencurve Totale kostencurve
0 200.000 400.000 600.000 800.000 1.000.000 1.200.000 1.400.000 1.600.000 1.800.000
Resterende VOS-emissies (kg)
12.000.000
10.500.000
9.000.000
7.500.000
6.000.000
4.500.000
3.000.000
1.500.000
-1.500.000
Eindrapport
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 329
0
TK (€)

Tabel 10-4: Emissiereductie VOS in het REF-scenario, afschrijftermijn 5 -> 10 jaar.
Sub-activiteit Cluster - Emissiereductiemaatregel
Resterende
emissies
(kg)
Gereduceerde
emissies
(kg)
Marginale
kost
(€/kg)
Eindrapport
Totale
jaarlijkse
kost
(€)
0 ### ### 1.576.064 0 0 0
1 Micro-electronica Plasmareinigen 1.539.920 36.144 -11,36 -410.646
2 Vacuüm Plasmareinigen 1.534.190 5.730 -8,19 -440.686
3 Gedrukte schakelingen Plasmareinigen 1.530.524 3.666 -8,19 -487.637
4 Draad en draadproducten Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 1.521.627 8.897 -0,63 -493.281
5 Metalliseren-Fijn Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 1.512.947 8.680 -0,57 -498.248
6 Thermisch-Fijn 100% gesloten systemen 1.501.579 11.367 0,56 -491.890
7Polijsten e.d.-Standaard Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 1.500.962 617 0,96 -491.297
8 Lakken-Standaard 100% gesloten systemen 1.472.911 28.051 1,30 -454.882
9 Lakken-Fijn 100% gesloten systemen 1.391.151 81.760 1,59 -324.688
10 Enkel eigen constr.-Standaard Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 1.386.214 4.937 2,28 -313.421
11 Galvano-Standaard Waterig reinigen 1.284.391 101.823 2,31 -78.633
12 Enkel eigen constr.-Standaard Waterig reinigen 919.251 365.140 2,48 825.771
13 Lakken-Fijn Waterig reinigen 898.894 20.357 3,13 889.420
14 Enkel eigen constr.-Fijn 100% gesloten systemen 883.389 15.506 3,67 946.376
15 Gedrukte schakelingen Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 814.182 69.207 3,95 1.219.638
16 Gedrukte schakelingen Waterig reinigen 694.192 119.991 5,09 1.830.578
17 Thermisch-Fijn Waterig reinigen 680.670 13.522 5,58 1.906.087
18 Lakken-Standaard Waterig reinigen 548.354 132.316 6,56 2.774.208
19 Metalliseren-Standaard Waterig reinigen 539.980 8.373 6,60 2.829.460
20 Lakken-Zeer groot Good housekeeping 537.318 2.662 6,67 2.847.204
21 Enkel eigen constr.-Zeer groot Good housekeeping 535.644 1.674 6,67 2.858.364
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 330

Sub-activiteit Cluster - Emissiereductiemaatregel
Resterende
emissies
(kg)
Gereduceerde
emissies
(kg)
Marginale
kost
(€/kg)
Eindrapport
Totale
jaarlijkse
kost
(€)
22 Metalliseren-Standaard Good housekeeping 534.887 758 6,68 2.863.426
23 Enkel eigen constr.-Standaard Good housekeeping 530.395 4.492 6,75 2.893.747
24 Lakken-Standaard Good housekeeping 529.190 1.205 6,76 2.901.896
25 Enkel montage-Standaard Good housekeeping 527.501 1.688 6,90 2.913.545
26 Vacuüm Good housekeeping 526.881 620 6,94 2.913.950
27 Metalliseren-Fijn Good housekeeping 526.823 58 6,94 2.918.254
28 Polijsten e.d.-Fijn Good housekeeping 526.153 670 7,04 2.922.977
29 Enkel eigen constr.-Fijn Good housekeeping 526.041 112 7,09 2.923.769
30 Polijsten e.d.-Fijn 100% gesloten systemen 489.667 36.374 7,47 3.195.380
31 Polijsten e.d.-Standaard Good housekeeping 489.454 213 7,57 3.196.994
32 Enkel eigen constr.-Fijn Waterig reinigen 468.792 20.662 7,97 3.361.719
33 Enkel eigen constr.-Zeer groot Nabehandeling solventemissies 465.176 3.616 8,20 3.391.375
34 Lakken-Zeer groot Nabehandeling solventemissies 458.288 6.888 8,25 3.448.229
35 Polijsten e.d.-Standaard 100% gesloten systemen 444.689 13.599 8,88 3.569.036
36 Thermisch-Standaard Waterig reinigen 435.509 9.180 8,94 3.651.080
37 Galvano-Fijn Waterig reinigen 425.189 10.320 9,53 3.749.445
38 Thermisch-Fijn Nabehandeling solventemissies 424.303 886 9,75 3.758.090
39 Polijsten e.d.-Fijn Waterig reinigen 404.081 20.222 9,78 3.955.877
40 Thermisch-Standaard 100% gesloten systemen 392.223 11.858 9,83 4.072.500
41 Lakken-Standaard Nabehandeling solventemissies 383.290 8.933 10,35 4.164.967
42 Galvano-Standaard 100% gesloten systemen 370.644 12.647 10,98 4.303.779
43 Polijsten e.d.-Standaard Waterig reinigen 358.288 12.356 11,18 4.441.902
44 Galvano-Fijn 100% gesloten systemen 347.580 10.707 11,60 4.566.065
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 331

Sub-activiteit Cluster - Emissiereductiemaatregel
Resterende
emissies
(kg)
Gereduceerde
emissies
(kg)
Marginale
kost
(€/kg)
Eindrapport
Totale
jaarlijkse
kost
(€)
45 Thermisch-Standaard Nabehandeling solventemissies 346.765 816 11,65 4.575.568
46 Enkel eigen constr.-Standaard 100% gesloten systemen 321.816 24.949 12,13 4.878.177
47 Metalliseren-Standaard Nabehandeling solventemissies 320.542 1.274 12,33 4.893.881
48 Metalliseren-Fijn Nabehandeling solventemissies 317.298 3.244 12,79 4.935.371
49 Lakken-Zeer groot Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 316.432 866 12,91 4.946.545
50 Lakken-Standaard Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 316.355 77 12,91 4.947.544
51 Enkel eigen constr.-Zeer groot Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 315.810 544 12,91 4.954.571
52 Polijsten e.d.-Standaard Nabehandeling solventemissies 311.630 4.180 13,59 5.011.382
53 Draad en draadproducten Nabehandeling solventemissies 278.834 32.796 15,73 5.527.417
54 Enkel eigen constr.-Standaard Nabehandeling solventemissies 239.359 39.475 16,38 6.173.902
55 Enkel eigen constr.-Fijn Nabehandeling solventemissies 234.728 4.631 16,45 6.250.073
56 Lakken-Zeer groot Waterig reinigen 234.540 188 23,59 6.254.511
57 Enkel eigen constr.-Zeer groot Waterig reinigen 234.422 118 23,59 6.257.302
58 Polijsten e.d.-Fijn Nabehandeling solventemissies 233.357 1.065 24,13 6.282.996
59 Draad en draadproducten Waterig reinigen 217.532 15.825 24,60 6.672.345
60 Polijsten e.d.-Standaard Waterig reinigen na eerdere ERM 215.063 2.469 38,55 6.767.516
61 Enkel eigen constr.-Standaard Waterig reinigen na eerdere ERM 203.750 11.313 118,06 8.103.061
62 Thermisch-Standaard Waterig reinigen na eerdere ERM 200.990 2.760 212,62 8.689.937
63 Galvano-Standaard Waterig reinigen na eerdere ERM 196.159 4.831 340,61 10.335.466
64 Vacuüm Waterig reinigen na eerdere ERM 193.395 2.764 351,51 11.307.204
65 Enkel eigen constr.-Fijn Waterig reinigen na eerdere ERM 192.112 1.282 359,29 11.767.986
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 332

10.2.4. Kostencurve VOS in het BAU-scenario
Eindrapport
In het BAU-scenario bedragen de initiële VOS-emissies (emissies zonder enige reductie)
684.111 kg (= 57% lager dan het REF-scenario). Uit de kostencurve (Figuur 10-8 en Tabel
10-5) valt af te lezen dat de emissies maximaal kunnen gereduceerd worden tot 125.635 kg
(81,6%). De marginale en totale jaarlijkse kost bij een maximale reductie bedragen
respectievelijk 361 €/kg en 8,9 miljoen € 76 .
Een eerste groep van maatregelen (1 tot 5) reduceert VOS-emissies tegen een negatieve
marginale kost. Deze maatregelen brengen jaarlijks meer op dan dat ze kosten. De
maatregelen die een positieve opbrengst hebben zijn: 'plasmareinigen' binnen drie verschillende
activiteiten en 'Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten' binnen
twee activiteiten. De totale jaarlijkse opbrengst door het toepassen van deze maatregelen
bedraagt iets meer dan 0,4 miljoen € waarbij 50.367 kg VOS-emissies worden gereduceerd.
Het volgende deel van de curve omvat de maatregel 'Overschakelen naar minder vluchtige
solventen of solventvrije producten' toegepast op 2 activiteiten aan een marginale kost lager
dan 3,5 €/kg.
De volgende maatregel reduceert heel veel tegen een relatief lage marginale kost. 'Waterig
reinigen' toegepast op de activiteit 'Gedrukte schakelingen'. Deze maatregel reduceert
114.660 kg VOS-emissies (= 21% van het maximaal reductiepotentieel) aan een marginale kost
van 5,09 €/kg.
Het volgende deel in de curve omvat een groot aantal maatregelen met telkens relatief kleine
reducties. De maatregel 'Good housekeeping' op diverse activiteiten reduceert VOS-emissies
aan een marginale kost tussen 6,65 en 9,6 €/kg. Deze maatregel reduceert in totaal 9.624 kg
VOS-emissies. De maatregelen 'Waterig reinigen' toegepast op de activiteiten 'Lakkenstandaard'
en 'Enkel eigen constr.-standaard' reduceren bijna 100.000 kg VOS-emissies aan een
marginale kost van respectievelijk 8,42 en 8,96 €/kg. Tevens komt de end-of-pipe maatregel
'Aktief kool filter’ (Nabehandeling solventemissies) voor het eerst voor in dit deel van de curve.
Vanaf de maatregel 'Aktief kool filter’ toegepast op de activiteit 'Thermisch fijn' (marginale kost
= 9,82 €/kg) begint de kostencurve sterker te stijgen (marginale kost groter dan 12,9 €/kg). De
maatregelen 'Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten' op
diverse activiteiten (marginale kost van 12,91 €/kg), 'Aktief kool filter' en 'Waterig reinigen'
zorgen voor reducties aan een marginale kost lager dan 20 €/kg.
Een volgende stap in de curve reduceert VOS-emissies aan een marginale kost lager dan
30 €/kg. Dit deel van de curve bestaat hoofdzakelijk uit de maatregel '100% gesloten systemen'
76 De laatste stappen met hoge marginale kosten staan niet meer afgebeeld om de curve leesbaar te houden.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 333

Eindrapport
Vanaf maatregel 50 ('100% gesloten systemen' op de activiteit 'Galavano-standaard') met een
marginale kost van 32,57 €/kg begint de curve sterk te stijgen. Vooral de maatregel 'Waterig
reinigen na emissiereductiemaatregel' reduceert aan hoge marginale kosten (41,67 tot 361,46
€/kg).
334 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Figuur 10-8: Marginale en totale kostencurve VOS-emissies in het BAU-scenario, interestvoet = 10%, aangepaste schaal.
MK (€/kg VOS)
50,00
40,00
30,00
20,00
10,00
0,00
-10,00
-20,00
Marginale kostencurve VOS-emissies
(BAU-Scenario, I = 10%)
Marginale kostencurve Totale kostencurve
0 100.000 200.000 300.000 400.000 500.000 600.000 700.000
Resterende VOS-emissies (kg)
5.000.000
4.000.000
3.000.000
2.000.000
1.000.000
-1.000.000
-2.000.000
Eindrapport
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 335
0
TK (€)

Figuur 10-9: Marginale en totale kostencurve VOS-emissies in het BAU-scenario, interestvoet = 10%.
MK (€/ton VOS)
400,00
350,00
300,00
250,00
200,00
150,00
100,00
50,00
0,00
-50,00
Marginale kostencurve VOS-emissies
(BAU-Scenario, I = 10%)
Marginale kostencurve Totale kostencurve
0 100.000 200.000 300.000 400.000 500.000 600.000 700.000 800.000
Resterende VOS-emissies (kg)
12.000.000
10.500.000
9.000.000
7.500.000
6.000.000
4.500.000
3.000.000
1.500.000
-1.500.000
Eindrapport
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 336
0
TK (€)

Tabel 10-5: Emissiereductie VOS in het BAU-scenario, interestvoet = 10%.
Sub-activiteit Cluster - Emissiereductiemaatregel
Resterende
emissies
(kg)
Gereduceerde
emissies
(kg)
Marginale
kost
(€/kg)
Eindrapport
Totale
jaarlijkse
kost
(€)
0 ### ### 684.111 0 0 0
1 Micro-elektronica Plasmareinigen 654.054 30.057 -11,28 -339.162
2 Vacuüm Plasmareinigen 649.289 4.765 -7,68 -375.757
3 Gedrukte schakelingen Plasmareinigen 646.234 3.055 -7,68 -399.220
4 Draad en draadproducten Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 639.892 6.342 -0,60 -403.031
5 Metalliseren-Fijn Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 633.744 6.148 -0,54 -406.369
6 Enkel eigen constr.-Standaard Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 630.171 3.573 2,77 -396.457
7Polijsten e.d.-Standaard Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 629.914 257 3,34 -395.598
8 Galvano-Standaard Waterig reinigen 588.237 41.677 4,43 -211.009
9 Gedrukte schakelingen Waterig reinigen 473.577 114.660 5,09 373.113
10 Thermisch-Fijn Waterig reinigen 460.904 12.673 5,18 438.742
11 Lakken-Fijn Waterig reinigen 453.954 6.950 5,51 477.028
12 Lakken-Fijn 100% gesloten systemen 445.855 8.099 5,86 524.519
13 Enkel eigen constr.-Fijn Waterig reinigen 417.783 28.073 6,61 710.219
14 Metalliseren-Standaard Good housekeeping 417.182 601 6,65 714.213
15 Metalliseren-Standaard Waterig reinigen 410.417 6.765 6,79 760.180
16 Enkel eigen constr.-Standaard Good housekeeping 406.445 3.972 6,80 787.181
17 Enkel eigen constr.-Zeer groot Good housekeeping 405.540 905 6,81 793.350
18 Lakken-Zeer groot Good housekeeping 404.100 1.440 6,81 803.159
19 Lakken-Standaard Good housekeeping 402.857 1.243 6,91 811.752
20 Vacuüm Good housekeeping 402.267 589 6,97 815.856
21 Polijsten e.d.-Fijn Good housekeeping 401.728 540 7,12 819.699
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 337

Sub-activiteit Cluster - Emissiereductiemaatregel
Resterende
emissies
(kg)
Gereduceerde
emissies
(kg)
Marginale
kost
(€/kg)
Eindrapport
Totale
jaarlijkse
kost
(€)
22 Enkel eigen constr.-Fijn Good housekeeping 401.616 112 7,12 820.495
23 Thermisch-Standaard Waterig reinigen 396.036 5.579 7,21 860.721
24 Galvano-Fijn Waterig reinigen 378.993 17.044 7,57 989.672
25 Polijsten e.d.-Standaard Good housekeeping 378.881 112 8,17 990.589
26 Lakken-Standaard Waterig reinigen 334.259 44.622 8,42 1.366.499
27 Enkel eigen constr.-Zeer groot Nabehandeling solventemissies 332.588 1.671 8,44 1.380.597
28 Lakken-Zeer groot Nabehandeling solventemissies 328.984 3.603 8,47 1.411.129
29 Enkel eigen constr.-Standaard Waterig reinigen 277.774 51.211 8,96 1.870.103
30 Enkel montage-Standaard Good housekeeping 277.663 110 9,60 1.871.164
31 Thermisch-Fijn Nabehandeling solventemissies 276.926 737 9,82 1.878.403
32 Lakken-Zeer groot Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 276.543 384 12,91 1.883.355
33 Lakken-Standaard Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 276.509 34 12,91 1.883.790
34 Enkel eigen constr.-Zeer groot Overschakelen naar minder vluchtige solventen of solventvrije producten 276.268 241 12,91 1.886.904
35 Metalliseren-Standaard Nabehandeling solventemissies 275.314 954 13,37 1.899.660
36 Polijsten e.d.-Standaard Waterig reinigen 269.140 6.174 13,70 1.984.262
37 Thermisch-Standaard Nabehandeling solventemissies 268.466 674 14,32 1.993.909
38 Metalliseren-Fijn Nabehandeling solventemissies 266.168 2.298 15,02 2.028.431
39 Polijsten e.d.-Fijn Waterig reinigen 260.024 6.144 16,17 2.127.787
40 Draad en draadproducten Nabehandeling solventemissies 236.647 23.377 16,17 2.505.894
41 Lakken-Standaard Nabehandeling solventemissies 232.708 3.939 16,59 2.571.247
42 Polijsten e.d.-Standaard Nabehandeling solventemissies 229.162 3.546 17,21 2.632.258
43 Enkel eigen constr.-Fijn Nabehandeling solventemissies 225.108 4.054 18,48 2.707.157
44 Enkel eigen constr.-Standaard Nabehandeling solventemissies 192.564 32.544 19,34 3.336.674
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 338

Sub-activiteit Cluster - Emissiereductiemaatregel
Resterende
emissies
(kg)
Gereduceerde
emissies
(kg)
Marginale
kost
(€/kg)
Eindrapport
Totale
jaarlijkse
kost
(€)
45 Draad en draadproducten Waterig reinigen 181.285 11.280 24,83 3.616.771
46 Polijsten e.d.-Standaard 100% gesloten systemen 178.488 2.797 26,63 3.691.255
47 Polijsten e.d.-Fijn 100% gesloten systemen 171.234 7.253 26,63 3.884.418
48 Enkel eigen constr.-Standaard 100% gesloten systemen 158.251 12.984 27,93 4.247.073
49 Thermisch-Standaard 100% gesloten systemen 152.902 5.348 28,51 4.399.574
50 Galvano-Standaard 100% gesloten systemen 149.964 2.938 32,57 4.495.273
51 Polijsten e.d.-Fijn Nabehandeling solventemissies 148.772 1.192 34,81 4.536.782
52 Galvano-Fijn 100% gesloten systemen 146.383 2.388 34,95 4.620.254
53 Enkel eigen constr.-Fijn 100% gesloten systemen 146.114 270 34,95 4.629.674
54 Lakken-Zeer groot Waterig reinigen 145.935 179 37,91 4.636.452
55 Enkel eigen constr.-Zeer groot Waterig reinigen 145.823 112 37,91 4.640.715
56 Polijsten e.d.-Standaard Waterig reinigen na eerdere ERM 143.896 1.927 41,67 4.721.005
57 Enkel eigen constr.-Standaard Waterig reinigen na eerdere ERM 135.258 8.638 130,56 5.848.796
58 Galvano-Standaard Nabehandeling solventemissies 135.157 101 136,63 5.862.573
59 Lakken-Fijn Nabehandeling solventemissies 135.081 76 136,63 5.872.938
60 Galvano-Fijn Nabehandeling solventemissies 134.974 108 136,63 5.887.684
61 Thermisch-Standaard Waterig reinigen na eerdere ERM 132.906 2.068 231,36 6.366.048
62 Galvano-Standaard Waterig reinigen na eerdere ERM 129.056 3.850 342,08 7.683.019
63 Vacuüm Waterig reinigen na eerdere ERM 126.757 2.299 353,39 8.495.436
64 Enkel eigen constr.-Fijn Waterig reinigen na eerdere ERM 125.635 1.123 361,46 8.901.203
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 339

Eindrapport
10.3. Doorrekening van de totale kosten voor de
beleidsscenario’s
In paragraaf 10.1.2.2 werden de verschillende beleidsscenario's reeds omschreven. Voor de
NEC en de NEC+ doelstellingen werd reeds een plafond vastgelegd voor Vlaanderen en ook een
indicatief plafond voor de verschillende sectoren (waaronder metaalontvetting). Wat betreft de
indicatieve NEC doelstelling voor de sector van de metaalontvetting zal worden gewerkt met de
herberekende waarden volgens de recentste emissiegegevens voor het jaar 1990. Er wordt
eveneens nagegaan wat de totale kosten zijn bij een gelijke evenredige verdeling van de NEC
doelstellingen over alle sectoren (gebaseerd op de recentste emissiegegevens voor het jaar
1990). Tevens wordt nagegaan wat de totale jaarlijkse kost is in het buigpunt (punt waar de
curve sterk begint te stijgen).
In onderstaande tabel worden de totale kosten weergegeven voor de verschillende
beleidsscenario's en voor de verschillende basisscenario's (REF, REF met verlaagde interestvoet
en BAU).
Tabel 10-6: Totale jaarlijkse kosten voor diverse beleids- en basisscenario's.
Beleidsscenario's
Doelstelling 2010
VOS-emissie (ton)
Totale jaarlijkse kost voor de basisscenario's
(in miljoen €)
REF, I = 10% REF, I = 5% BAU, I = 10%
NECindicatief 1.325 -0,08 -0,25 Wordt reeds gehaald.
NECevenredig 1.967 Wordt reeds gehaald. Wordt reeds gehaald. Wordt reeds gehaald.
NEC+ 201 9,99 8,91 3,17
Buigpunt REF 217 7,62 6,60
Buigpunt BAU 135 5,85
Alle beleidsscenario’s kunnen gehaald worden tegen de hierboven vermelde totale kosten die
kunnen worden afgelezen uit Tabel 10-2, Tabel 10-3 en Tabel 10-5; in vier gevallen wordt de
beoogde reductie momenteel reeds gehaald. De NEC beleidsscenario’s kunnen zonder (veel
extra) moeite gehaald worden. Het NEC+ beleidsscenario daarentegen is slechts haalbaar tegen
zeer hoge marginale kosten in het REF-scenario (340 €/kg in REF10% en 333 €/kg in REF5%)
en hoge marginale kosten in het BAU-scenario (19 €/kg).
340 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

10.4. Vergelijking met IIASA-kostencurve
Eindrapport
In een Europese strategie ter bestrijding van verzuring en troposferisch ozon wordt het RAINS
model (IIASA) gebruikt om te komen tot afspraken rond emissiereducties voor NH3, SO2, NOx
en VOS. Het RAINS model bepaalt, in functie van vooropgestelde milieudoelstellingen, op welke
plaats 77 emissiereducties op de meest kosteneffectieve wijze moeten plaatsvinden. Het was de
uitdrukkelijke vraag van de opdrachtgever om een vergelijking te maken tussen de RAINS
kostencurven en de kostencurven die in de vorige paragrafen werden gepresenteerd.
De methodologie met betrekking tot de marginale kostencurve, het gebruik van scenario’s en
de tijdshorizon (2010) zijn dezelfde. De mate van detail is echter sterk verschillend. Bij RAINS
spreken we van een ‘top-down’ model omdat aggregatie en extrapolatie op grote schaal
(ruimtelijk, sectoren, maatregelen,…) gebeuren. In de sectorstudies spreken we eerder van een
‘bottom-up’ aanpak. Alhoewel er ook geaggregeerd en geëxtrapoleerd wordt in de
sectorstudies, is de schaal waarop dat gebeurt veel beperkter in vergelijking met RAINS. Er
moet opgemerkt worden dat, in tegenstelling tot in deze sectorstudie:
de RAINS kostencurven werden afgeleid voor België en niet voor Vlaanderen.
de reële discontovoet voor de berekening van de jaarlijkse investeringskost 4% bedraagt
(10% in deze sectorstudie). De gehanteerde elektriciteitsprijs is wel ongeveer gelijk in beide
studies (0,04 €/kwh).
De indeling in sectoren voor VOS is verschillend voor proces- en stookemissies. Voor
procesemissies is die indeling toegespitst op activiteiten. Het RAINS model onderscheidt 34
verschillende sectoren voor de stationaire emissiebronnen, waarvan 2 sectoren betrekking
hebben op 'metaalontvetting', namelijk de sectoren 'Ontvetten (DEGR) 78 ' en 'Ontvetten met
nieuwe machines (DEGR_NEW)'. Bij nieuwe machines wordt ervan uitgegaan dat zij uitgerust
zijn met 'Basic Emission Management Techniques (BEMT)'. Dit houdt onder andere in dat
maatregelen zoals 'good housekeeping', gebruik van beter afsluitende deksels en het gebruik
van hogere en gekoelde freeboards reeds geïmplementeerd zijn bij deze nieuwe machines. De
stookemissies van de sector van de metaalontvetting zitten begrepen in de subsector
'Industrieel energie gebruik’. In deze sector wordt een opsplitsing gemaakt in
'Verbrandingsprocessen in industriële boilers voor de eigen productie van energie en warmte
(IN_BO)' en 'Verbrandingsprocessen in andere industriële ovens (IN_OC)’. Deze sectoren
omvatten de verbrandingsprocessen van alle industriële sectoren 79 , exclusief sectoren
'Transformatie van brandstoffen (CON)' en 'Elektriciteitscentrales (PP)'. De sectoren worden
77
RAINS berekent kostencurven voor 36 Europese landen, waaronder België.
78
'Degreasing sector' (DEGR) wordt beschreven door RAINS als 'het verwijderen van wateronoplosbare
onzuiverheden met organische solventen van metaal, plastic, glaswol en andere oppervlakken. 'DEGR_NEW'
verwijst enkel naar het gebruik van nieuwe installaties.
79
Corinair SNAP97 code 03 (exclusief processen die behoren bij code 0303 maar die afzonderlijk behandeld
worden als procesemissie)
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 341

Eindrapport
verder gediversifieerd naargelang het type brandstof/energie: steenkool, zware stookolie, lichte
stookolie en diesel, lichte fracties (gasoline, kerosine, nafta, LPG), gas, stoom, elektriciteit,…
dat gebruikt wordt. Bij gebrek aan energiestatistieken, die een opsplitsing zouden toelaten
tussen verbrandingsprocessen in de sectoren IN_BO en IN_OC, worden alle industriële
stookemissies opgenomen in de sector IN_OC. In het verdere verloop van deze tekst omvat de
sector IN_OC dus alle industriële verbrandingsprocessen. De stookemissies i.v.m.
metaalontvetting zijn grotendeels verwaarloosbaar.
Het RAINS model beschouwt geen VOS-emissiereductiemaatregelen voor stationaire
verbranding 80 , waaronder de sector IN_OC.
RAINS onderscheidt volgende VOS-emissiereductiemaatregelen voor procesemissies:
Tabel 10-7: Overzicht VOS reductietechnologieën in RAINS.
Technologie Toepasbaar in
sector
Afkorting
technologie
Technische
efficiëntie (in %)
Basis emissiemanagement technieken DEGR BEMT 20
Ontvetting in waterige oplossing DEGR / DEGR_NEW WBS 99
Actief Kooladsorptie DEGR / DEGR_NEW ACA 80
Lage temperatuur plasma proces DEGR LTPP 98
Lage temperatuur plasma proces DEGR_NEW LTPP 87
Gesloten, volledig geladen systeem met
ingesloten actief koolfilter
Gesloten, volledig geladen systeem met
ingesloten actief koolfilter
DEGR CD_ACA 95
DEGR_NEW CD_ACA 92
Om de emissies in 2010 te voorspellen onder een bepaald scenario (Current Legislation),
worden de verschillende emissieposten gerelateerd aan één of andere economische grootheid
die op zich gemakkelijker te voorspellen is. In Tabel 10-8 wordt een overzicht gegeven van de
voor België beschouwde assumpties i.v.m. de als gevolg van deze wetgeving toegepaste
maatregelen in 2010. Voor de 'Verbrandingsprocessen in andere industriële ovens (IN_OC)'
worden geen maatregelen verondersteld in het 'current legislation' scenario.
80 Behalve voor huishoudelijke verbrandingsprocessen.
342 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Tabel 10-8: Veronderstelde maatregelen in het ‘current legislation’ scenario
RAINS-sector Technologie Implementatiegraad
DEGR BEMT + ACA 100
DEGR_NEW ACA 45
DEGR_NEW CD_ACA 45
Eindrapport
De VOS-emissies voor 1990, voor de hierboven geïdentificeerde sectoren (DEGR en
DEGR_NEW), bedragen bij RAINS 9.590 ton. Er werd hierbij verondersteld dat nog geen
emissiereductiemaatregelen geïmplementeerd waren in 1990 en dat 'nieuwe' machines
(DEGR_NEW) nog niet in gebruik waren. De inschatting van de emissies gebeurde aldus op
basis van een 'non-abated' emissiefactor (0,9 ton VOS/ton solvent) en een hieraan gerelateerd
activiteitsniveau (een solventgebruik van 10.652 ton). Stookemissies binnen de sector IN_OC
worden voor 1990 door RAINS geschat op 5.420 ton VOS.
Op het uitgangspunt van RAINS voor berekening van de emissies 1990 kunnen de volgende
opmerkingen gemaakt worden:
- In 1990 hadden dampontvetters met koelspiralen reeds ingang gevonden waardoor
de emissiefactor van 0,9 ton VOS/ton solvent een overschatting is.
- Bij het activiteitsniveau (solventgebruik) wordt genegeerd dat heel wat bedrijven
reeds waterige ontvetters gebruikten in 1990.
- De methodiek is volledig gefocust op CKW waardoor het gebruik van KW genegeerd
worden. Bij vluchtige KW is de emissiefactor een correcte inschatting maar bij nietvluchtige
KW is de emissiefactor eerder 0,5 ton VOS/ton solvent.
De onderstaande Tabel geeft de emissies van VOS voor België in 2010 (current legislation
scenario) en het emissieniveau na toepassing van alle technisch haalbare
emissiereductiemaatregelen. Ook hier wordt verondersteld dat voor 'Verbrandingsprocessen in
andere industriële ovens (IN_OC)' geen extra maatregelen worden geïmplementeerd ter
reductie van de VOS emissies.
Tabel 10-9: VOS emissies 2010 voor België en maximaal haalbare emissiereductie.
Stationaire bronnen, waarvan:
IN_OC
Current legislation
scenario
(kton)
171,3
5,57
Emissieniveau na
maatregelen
(kton)
Maximaal
reductiepercentage
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 343
80,1
5,57
-53,2%
Andere bronnen (verkeer) 22,04 22,04 0%
Totaal 193,3 102,14 -47,2%
Bron: IIASA, RAINS model.
0%

Eindrapport
Voor de metaalontvettingssector geeft dit het volgende beeld:
Tabel 10-10: VOS emissies (in ton), metaalontvettingssector 2010, vóór en na
emissiereductiemaatregelen.
RAINS ECOLAS
CLE (*) CLE-MFR %-red. BAU BAU-MFR %-red.
Procesemissies, waarvan: 684 126 82%
DEGR 610 109 82%
DEGR_NEW 2570 449 83%
Stookemissies 0 0 0% 0 0 0%
Totale emissies (**) 3180 558 82% 684 126 82%
(*) De cijfers voor zowel proces- als opslagemissies konden uit de RAINS-documentatie worden afgeleid.
(**) Afhankelijk van het al dan niet opnemen van de 'Stookemissies' kan een minimum en maximum waarde
berekend worden, aangezien geen specifieke data beschikbaar zijn aangaande het aandeel van de sector
'metaalontvetting' in de totale industriële stookemissies.
Opm.: MFR staat voor ‘Maximum Feasable Reduction’.
In de RAINS-curve voor VOS gaat het emissiereductiepotentieel van de voorgestelde
maatregelen in de sectoren DEGR en DEGR_NEW uit van het ‘unabated’ emissieniveau voor
2010, zijnde 8.858 ton VOS, waarvan 2.109 ton VOS voor DEGR en 6.749 ton VOS voor
DEGR_NEW. Deze inschatting is gebaseerd op een solventverbruik in 2010 van 2.343 ton in
bestaande machines (DEGR) en 9.373 ton in nieuwe machines, rekening houden met 'unabated'
emissiefactoren van respectievelijk van 0,9 kton/kton solvent en 0,72 kton/kton solvent.
Om tot de emissies 2010 onder het CLE-scenario te komen (meest vergelijkbaar met ons BAUscenario)
dient men rekening te houden met het effect van de maatregelen die verondersteld
worden reeds ingevoerd te zijn. Voor DEGR is dat de gecombineerde maatregel BEMT+ACA;
totaal reductiepotentieel: 1.499 ton (=422+1077). Voor DEGR_NEW is dat de maatregel ACA
(reductiepotentieel: 1.940 ton) en de maatregel CD_ACA (reductiepotentieel: 2.240 ton); beide
maatregelen slechts voor 45% geïmplementeerd.
Het totaal van de maatregelen beloopt 8.300 ton VOS (zie Tabel 10-11), vertrekkend van het
unabated emissieniveau, waarvan:
2.000 ton voor DEGR;
6.300 ton voor DEGR_NEW
Rekening houdend met deze potentiële reducties komen de resterende procesemissies uit op
558 ton VOS, waarvan 109 ton VOS voor DEGR en 449 ton VOS voor DEGR_NEW. De reductie
in de sector van de metaalontvetting voor de procesemissies, beschreven door de twee
bovenvermelde sectoren bedraagt op basis van de emissies in het CLE-scenario ongeveer 82%.
Aangezien ook in de Ecolas-studie de maximale emissiereductie (MFR) op 82% geschat werd,
moet het verschil tussen RAINS en Ecolas in de eerste plaats gezocht worden in de schatting
van het emissiescenario voor 2010. De eerste verklaring is natuurlijk van geografische aard
344 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
(RAINS=België en Ecolas=Vlaanderen). Een tweede verklaring is dat RAINS enkel voor nieuwe
technieken in 2010 een emissiefactor van 72% vooropstelt; terwijl in de Ecolas-studie voor het
geheel van de reinigings- en ontvettingstechnieken op solventbasis in 2000 een emissiefactor
van 67% geschat wordt. Voor 2010 werd in deze studie aangenomen dat deze emissiefactor
nog een extra 10%-punt zou dalen. Een derde mogelijke verklaring ligt in een verschillende
inschatting van welke maatregelen in 2010 reeds geïmplementeerd zullen zijn, doch dit verschil
kan moeilijk gekwantificeerd worden.
Bij de inschatting van de totale emissies, voorgesteld in Tabel 10-10, moet opgemerkt worden
dat het aandeel van de stookemissies van de sector metaalontvetting in de stookemissies van
alle industriële verbrandingsprocessen (5.570 ton) op quasi nul werd ingeschat. Gezien voor
stookemissies (IN_OC) geen emissiereductiemaatregelen worden verondersteld binnen RAINS,
wordt zowel het 'unabated' emissieniveau, het 'current legislation' niveau als het emissieniveau
na implementatie van alle mogelijke maatregelen, ingeschat op 0 ton VOS. Dit is in beide
studies identiek.
Hierna worden de individuele emissiereductiemaatregelen in RAINS besproken en vergeleken
met de maatregelen in deze studie. In onderstaande tabel worden de maatregelen die
betrekking hebben op de sector metaalontvetting uit de Belgische RAINS-curve voor VOS
geplukt en opgelijst in tabelvorm. Belangrijk hierbij te vermelden is dat RAINS-curve voor VOS
niet vertrekt van het CLE-scenario maar van de ‘unabated emissions’ in 2010. Het
reductiepotentieel dat voor elk van de maatregelen werd berekend, mag dus niet afgetrokken
worden van CLE-emissies.
Tabel 10-11: Emissiereductiemaatregelen m.b.t. de sector metaalontvetting uit RAINS curve
voor VOS.
RAINS Sector RAINS technologie Marginale kost
ECU/tVOS
(Extra) reductiepotentieel
kton
(Extra) totale kost
Mio ECU
DEGR BEMT 144 0,4 0,06
DEGR BEMT+ACA 1684 1,1 1,85
DEGR BEMT+CD_ACA 6373 0,2 1,27
DEGR LTPP+WBS+BEMT 6503 0,3 1,95
DEGR_NEW LTPP 1445 4,1 5,92
DEGR_NEW CD_ACA 5681 0,9 5,11
DEGR_NEW WBS+LTPP 6634 1,3 8,62
Bron: IIASA, RAINS model.
Opm.: De afkortingen werden in bovenstaande teksten of tabellen reeds verduidelijkt
In de RAINS documentatie zijn voor de verschillende beschouwde maatregelen (en combinaties
van maatregelen) een aantal gegevens (eenheidsreductiekosten, toepasbaarheid, technische
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 345

Eindrapport
efficiëntie, emissiefactor) opgegeven (zie onderstaande tabel). Deze gegevens zijn bijzonder
bruikbaar voor de vergelijking met de in deze studie beschouwde maatregelen.
Tabel 10-12: Eenheidsreductiekosten VOS voor diverse maatregelen.
Sector Technologie Emissiefactor Efficiëntie Technische
efficiëntie
Toepasbaarheid
Eenheidsreductiekost
Eenheid (ECU/tVOS)
DEGR BEMT 0.7200 kt/kt 20 20 100 144
DEGR WBS 0.2763 kt/kt 69 99 70 3017
DEGR ACA 0.3240 kt/kt 64 80 80 1429
DEGR LTPP 0.2826 kt/kt 69 98 70 1322
DEGR CD_ACA 0.2160 kt/kt 76 95 80 1807
DEGR
BEMT+CD_ACA 0.1890 kt/kt 79 79 100 1757
DEGR BEMT+WBS 0.2223 kt/kt 75 75 100 2788
DEGR BEMT+ACA 0.2592 kt/kt 71 71 100 1252
DEGR BEMT+WBS+CD_ACA 0.0536 kt/kt 94 94 100 2681
DEGR BEMT+WBS+ACA 0.0783 kt/kt 91 91 100 2594
DEGR LTPP+WBS+BEMT 0.0468 kt/kt 95 95 100 2548
DEGR_NEW WBS 0.2210 kt/kt 69 99 70 3771
DEGR_NEW ACA 0.2592 kt/kt 64 80 80 2011
DEGR_NEW LTPP 0.2826 kt/kt 61 87 70 1445
DEGR_NEW CD_ACA 0.1890 kt/kt 74 92 80 2192
DEGR_NEW WBS+CD_ACA 0.0536 kt/kt 93 93 100 3458
DEGR_NEW WBS+ACA 0.0783 kt/kt 89 89 100 3480
DEGR_NEW WBS+LTPP 0.0468 kt/kt 94 94 100 3130
Bron: IIASA, RAINS model.
De vergelijking RAINS – sectorstudie op het niveau van de maatregelen en/of clusters wordt
hieronder gemaakt voor een viertal parameters:
346 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
eenheidsreductiekosten: de kost per vermeden kilogram emissie, ervan uitgaande dat er
geen voorgaande maatregelen op hetzelfde proces werden toegepast 81 ;
aandeel in reductiepotentieel: reductie maatregel en/of cluster t.o.v. maximale reductie alle
maatregelen en/of clusters – op het niveau België of Vlaanderen alnaargelang RAINS-cijfer
of sectorstudie;
technisch rendement: procentueel verschil tussen emissie vóór en na de maatregel en/of
cluster;
toepasbaarheid: aandeel van de emissies (vóór emissiereductie) waarop de maatregel en/of
cluster van toepassing is t.o.v. het geheel van de emissies (vóór emissiereductie) – op het
niveau België of Vlaanderen alnaargelang RAINS-cijfer of sectorstudie.
Voorafgaandelijk willen we toch op een aantal onvolkomenheden in de vergelijking wijzen:
De eenheidsreductiekost die werd opgegeven voor de maatregelen uit deze studie, is
gebaseerd op één referentiebedrijf (er wordt een ‘range’ aangegeven voor clusters die
meerdere maatregelen bevatten). De opschaal- en terugschaalfunctie voor de
investeringskosten geeft echter aan dat de eenheidsreductiekost niet dezelfde blijft wanneer
toegepast op een verschillende emissie of een verschillend verbruik. Het alternatief, de
vergelijking met de ‘gemiddelde eenheidsreductiekost voor het BAU-scenario’ - op Vlaams
niveau (zie Tabel 9-4 en Tabel 9-5) - is minder geschikt omdat, zoals daar reeds gesteld,
het gaat om een mengeling van eenheidsreductie- en marginale kosten.
De vergelijking van het aandeel van het reductiepotentieel van een maatregel in het globaal
reductiepotentieel kan eigenlijk moeilijk gemaakt worden omdat dit aandeel bij RAINS
afgeleid werd zonder rekening te houden met de kostenefficiëntie van de maatregel t.o.v.
van de andere maatregelen, d.w.z. niet werd afgeleid uit de marginale kostencurve 82 . Aldus
valt het aandeel bij RAINS te interpreteren als een technisch maximaal reductiepotentieel,
terwijl het aandeel van de maatregelen in de sectorstudie te interpreteren is als een
kosteneffectief reductiepotentieel in die zin dat het is afgeleid uit de marginale kostencurve,
waarbij er dus reeds een afweging heeft plaatsgehad op basis van de kosteneffectiviteit van
de maatregelen.
Voor de toepasbaarheidsgraad geldt dezelfde opmerking als voor het aandeel van het
reductiepotentieel.
Het technisch rendement is wel volledig vergelijkbaar in beide studies.
81
Voor wat betreft de maatregelen en/of clusters die in deze sectorstudie werden beschouwd, verwijzen wij naar
de eenheidsreductiekost zoals die voorkomt in de eerste van drie tabellen die per maatregel werd
gepresenteerd onder paragraaf 9.3.1.
82
De moeilijkheid is dat de RAINS kostencurve voor VOS niet vertrekt van het CLE-scenario (vergelijkbaar met
BAU in deze studie) maar van de ‘unabated emissions’ in 2010.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 347

Eindrapport
Tabel 10-13: Vergelijking emissiereductiemaatregelen RAINS versus sectorstudie Ecolas.
Eenheidsreductiekost
(in €/kg VOS)
Aandeel in maximaal totaal
reductiepotentieel (in %)
RAINS
(unabated emissions 2010)
DEGR/ BEMT
Sectorstudie Ecolas
(BAU)
Cluster A1: good housekeeping
(Maatregel 13)
0,15 7,20
21,1% 1,8%
Technisch rendement (in %) 20,0% 20,0%
Toepasbaarheid (in %) 100,O% 7,0%
Eenheidsreductiekost
(in €/kg VOS)
Aandeel in maximaal totaal
reductiepotentieel (in %)
DEGR/ WBS
DEGR_NEW/ WBS
3,02
3,77
72,8%
99,6%
Cluster B1: waterig reinigen
(Maatregelen 2, 5, 7, 8, 11, 14, 16, 20,
24)
1,33 – 24,54
63,2%
Technisch rendement (in %) 99% 50% (partiële omschakeling)
100% (volledige omschakeling)
Toepasbaarheid (in %) 70% 54,3%
Eenheidsreductiekost
(in €/kg VOS)
Aandeel in maximaal totaal
reductiepotentieel (in %)
DEGR/ CD_ACA
DEGR_NEW/ CD_ACA
1,81
2,19
80,1%
79,3%
Technisch rendement (in %) 95%
92%
Cluster D: volledig gesloten systemen
(Maatregelen 3 en 10)
2,19 – 10,07
348 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp
7,7%
97,5%
Toepasbaarheid (in %) 80% 6,3%
Eenheidsreductiekost
(in €/kg VOS)
Aandeel in maximaal totaal
reductiepotentieel (in %)
DEGR/ LTPP
DEGR_NEW/ LTPP
1,32
1,45
72,8%
65,3%
Technisch rendement (in %) 98%
87%
Cluster G: koud plasma reinigen
(Maatregel 21)
-11,36
6,9%
100%
Toepasbaarheid (in %) 70% 5,5%

Eenheidsreductiekost
(in €/kg VOS)
Reductiepotentieel
(in kg VOS)
RAINS
(unabated emissions 2010)
DEGR/ ACA
DEGR_NEW/ ACA
1,43
2,01
67,5%
68,6%
Sectorstudie Ecolas
(BAU)
Cluster F: actief kool
(Maatregelen 4, 9, 17)
7,69 – 26,07
14,4%
Eindrapport
Technisch rendement (in %) 80% 86% (alleen reinigingstoepassing)
59% (reinigings- en laktoepassing)
Toepasbaarheid (in %) 80% 14,7%
De eerste vergelijking betreft ‘organisatorische maatregelen’ of ook ‘good housekeeping’
genoemd. RAINS beschouwd wellicht een ‘set’ van verschillende maatregelen die allemaal
100% toepasbaar worden geacht. In deze studie werd één belangrijke maatregel afzonderlijk
beschouwd (gesloten vaten voor gebruikte poetsdoeken). Daaruit bleek dat deze maatregel
voor het referentiebedrijf veel duurder is dan het gemiddelde van de set van maatregelen bij
RAINS en dat, wanneer toegepast op Vlaams niveau, hij slechts op 7% van de niet-gesaneerde
emissies toepasbaar is. De vergelijking toont aan dat het beter is de organisatorische
maatregelen concreet te definiëren.
De cluster ‘waterig reinigen’ omvat in de sectorstudie negen verschillende types van
maatregelen met een eenheidsreductiekost variërend van 1,33 €/kg VOS tot 24,54 €/kg VOS.
Zo’n 90% van de toegepaste maatregelen in cluster B1 heeft een eenheidsreductiekost die
varieert tussen 2,32 €/kg VOS en 7,10 €/kg VOS; vrij vergelijkbaar met RAINS dus. Ook het
technisch rendement is hetzelfde (volledige omschakeling). Het belangrijkste verschil zit in de
toepasbaarheidsgraad die voor Vlaanderen op 52,5% geschat werd, t.o.v. 70% bij RAINS. Zoals
reeds voorafgaandelijk werd gesteld gaat het hier, geheel of gedeeltelijk (dat weten we niet),
om het verschil tussen een technisch maximale (RAINS) en een kosteneffectieve (sectorstudie)
toepasbaarheidsgraad.
Voor de overgang naar volledig gesloten systemen hanteerden we in de sectorstudie twee sterk
uiteenlopende prijzen (de verklaring van het verschil werd gegeven in paragraaf 9.1.2. – de
investeringskost is sterk afhankelijk van de stukgrootte). Maatregel 10 (met de laagste kost) is
identiek aan de eenheidsreductiekost die RAINS hanteert. Indien RAINS slechts één stukgrootte
weerhoudt, is dat een stuk minder genuanceerd. Tenslotte is het mogelijk dat RAINS niet
werkte met een 100% gesloten systeem met aktief kool zoals wij, maar eerder met een soort
droogkuismachine (met koelkring).
De grootste verschillen zitten in het berekende ‘aandeel in het reductiepotentieel’ en in de
toepasbaarheidsgraad. Hier is wel duidelijk, in tegenstelling tot ‘waterig reinigen’, dat RAINS,
gezien het grote verschil, de eigenlijke toepasbaarheid van gesloten systemen hoger inschat
dan het geval is in de sectorstudie. Aangezien RAINS veronderstelt dat 45% van de maatregel
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 349

Eindrapport
reeds voor 2010 zal zijn ingevoerd, zou men eigenlijk moeten vergelijken tussen 36% (=80% x
45%) en 6,3%. De verschillen in eenheidsreductiekosten tussen bijvoorbeeld waterig reinigen
en een volledig gesloten systeem zijn vaak klein (bij de meeste bedrijven is waterig net iets
goedkoper dan 100% gesloten), zodat er in de praktijk wel eens een pak bedrijven kunnen zijn
die, rekening houdend met alle bedrijfseigen kosten, uitkomen dat 100% gesloten interessanter
is.
RAINS kent een zeer grote toepasbaarheidsgraad toe aan koud plasma reinigen; een
inschatting die niet gedeeld wordt door deze sectorstudie. Koud plasma is enkel geschikt voor
het verwijderen van minieme verontreinigingen op niet-complexe vormen (b.v. vlakke platen);
in deze sectorstudie gesitueerd in de activiteiten ‘gedrukte schakelingen’ en ‘microelectronica’.
De eenheidsreductiekost door RAINS ingeschat voor koud plasma, is in de sector DEGR_NEW
de goedkoopste maatregel. Ook in de sectorstudie is het de goedkoopste maatregel, maar dan
wel met een negatieve eenheidsreductiekost, te wijten aan belangrijke besparingen op de
werkingskosten bij overschakeling van solventreinigen naar plasmareinigen. Of men bij RAINS
daarmee heeft rekening gehouden, konden we niet controleren.
De werkingskosten van de end-of-pipe maatregel ‘actief kool filtratie’ zijn vrij belangrijk in
verhouding tot de jaarlijkse kapitaalkosten van de investering met als gevolg een hoge
eenheidsreductiekost. Dit wordt niet zo gepercipieerd bij RAINS waar de maatregel vrij
goedkoop uitvalt. We zien hier ook opnieuw een belangrijk verschil in de toepasbaarheid van de
maatregel. Aangezien RAINS veronderstelt dat 100% van de maatregel in de sector DEGR, en
45% van de maatregel in de sector DEGR_NEW reeds vóór 2010 zal zijn ingevoerd, zou men
eigenlijk moeten vergelijken met een toepasbaarheid variërend tussen 0% en 36% (=80% x
45%).
Tenslotte moeten we vaststellen dat RAINS geen maatregel beschouwd zoals de overschakeling
naar minder vluchtige solventen of solventvrije (niet-waterige) producten; een maatregel die in
deze sectorstudie goed is voor 3,1% van het globaal reductiepotentieel en toepasbaar is op
5,5% van de niet-gereduceerde emissies.
De vergelijking RAINS – sectorstudie op het niveau van de marginale kostencurve zelf geeft ook
enkele verschillen te zien die het gevolg zijn van de eerder besproken verschillen op het
maatregelenniveau. Men vergelijkt hiertoe Tabel 10-5 en Tabel 10-11. Zo bijvoorbeeld zien we
waterig reinigen pas helemaal op het einde van de RAINS-curve opduiken met een relatief
beperkte bijdrage (±16%) aan het totale reductiepotentieel en aan een marginale kost van
6,63 €/kg VOS. In de marginale kostencurve voor het BAU-scenario is 62,4% van het totaal
reductiepotentieel afkomstig van de cluster ‘waterig reinigen’; meer dan de helft daarvan aan
marginale kost lager dan 6,61 €/kg VOS, dus voorkomend in het begin van de kostencurve. De
grootste bijdrage (±49%) aan het totale reductiepotentieel in de RAINS-curve is afkomstig van
de maatregel LTPP (koud plasma). Plasmareinigen neemt in de marginale kostencurve van de
sectorstudie een veel bescheidener deel (±6,9%) van het totaal reductiepotentieel voor zijn
rekening. In beide kostencurven zit plasmareinigen in het begin van de kostencurve (dus tegen
350 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
relatief lage – of negatieve - kosten). Het aandeel van de maatregel ‘actief kool’ in het totaal
reductiepotentieel bedraagt volgens de RAINS-curve 8,4% t.o.v. 14,4% in de sectorstudie. Bij
RAINS zit die maatregel eerder aan het begin van de curve (aan een marginale kost van
1,68 €/kg VOS) terwijl die in de sectorstudie eerder aan het einde zit (aan een marginale kost
van 16 à 19 €/kg VOS).
Uit bovenstaande analyse werd duidelijk dat het aandeel van een maatregel in het totaal
(maximaal) reductiepotentieel, weergegeven door de kostencurve, bepaald wordt door de
(technische) toepasbaarheid, de eenheidsreductiekost en het technisch rendement. We hebben
weinig of geen verschillen in technisch rendement geconstateerd, maar wel verschillen in
toepasbaarheid en eenheidsreductiekosten. Het moet gezegd dat ook binnen de sectorstudie
zelf verschillen in eenheidsreductiekosten tussen bijvoorbeeld waterig reinigen en een volledig
gesloten systeem in sommige gevallen klein kunnen zijn zodat niet voor alle min of meer
gelijkaardige bedrijfssituaties in Vlaanderen met 100% zekerheid kan gesteld worden dat ofwel
de ene, dan wel de andere maatregel meest kosteneffectief is. Maar deze onzekerheid is
inherent aan de aanpak en het gegeven dat geen individuele uitspraak mogelijk is voor de meer
dan 4.000 bedrijven die in Vlaanderen reinigings- en ontvettingsactiviteiten uitoefenen.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 351

11. ECONOMISCHE HAALBAARHEID
Eindrapport
De evaluatie van de economische haalbaarheid van de scenario’s voor emissiereductie maakt
gebruik van informatie die werd verzameld in hoofdstuk 5 (socio-economische doorlichting) en
van de berekeningen in hoofdstuk 10 (kostencurven en scenarioberekeningen). Bepaalde
economische parameters zullen daarbij in verband worden gebracht met de berekende
jaarlijkse kostprijs van de maatregelen die het mogelijk maken de in de diverse
beleidsscenario’s vooropgestelde emissiereductiedoelstellingen te bereiken.
De analyse van economische haalbaarheid kan op twee manieren worden benaderd: enerzijds
op het niveau van de NACE-sectorafbakening die in hoofdstuk 4 werd gedefinieerd en
anderzijds op individueel bedrijfsniveau. Gegeven het feit dat binnen de sectorafbakening een
grote variatie bestaat aan type bedrijven, zowel op het vlak van schaalgrootte, financiële
draagkracht als stand van zaken op het vlak van emissiereductie, zullen op basis van de globale
analyse geen uitspraken kunnen gedaan worden voor individuele ondernemingen. Daarom
wordt deze analyse aangevuld met een analyse van de haalbaarheid op individueel
bedrijfsniveau (zie punt 11.2).
De analyse houdt enkel rekening met de private kosten en eventuele baten van de voorgestelde
maatregelen, terwijl de maatschappelijke kosten en baten niet in rekening worden gebracht.
Ook wordt geen rekening gehouden met de invloed van een eventuele verandering in de
risicopositie van de onderneming: bvb een verminderd risico op bodemvervuiling,
gezondheidsrisico’s van werknemers, … Een verminderd risico kan een toekomstige baat voor
de onderneming betekenen.
In de verdere bespreking wordt gebruikt gemaakt van verschillende bronnen: enerzijds BTWstatistieken
van NIS, anderzijds de Bel First databank van Bureau van Dijk. Voor een
vergelijking tussen de diverse bronnen wordt hier opnieuw verwezen naar Tabel 5-3. De BTWstatistieken
van NIS blijken meer bedrijven te omvatten dan de Bel First databank. Het verschil
voor de sectoren 28 (metaalproducten) en 29 (machinebouw) samen bedraagt ongeveer 2000
bedrijven.
11.1. Analyse op sectorniveau
11.1.1. Effect op de rentabiliteit
Een goede rentabiliteit is onontbeerlijk voor het voortbestaan van een onderneming op langere
termijn. Vandaar dat de economische haalbaarheid van de diverse emissiereductiemaatregelen
in de eerste plaats afgewogen wordt aan het effect op de rentabiliteit. In hoofdstuk 5 Socio-
Economische doorlichting werden een aantal rentabiliteitsratio’s berekend.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 353

Eindrapport
In Tabel 11-1 werden de kosten van de berekende combinaties van basisscenario’s en
beleidsscenario’s gerelateerd aan het totaal vermogen van de bedrijven binnen de NACEsectorafbakening
(zie hoofdstuk 4). De netto rentabiliteit van het totaal der activa kan immers
worden berekend als:
netto resultaat na niet kaskosten, voor financiële kosten en voor belastingen
---------------------------------------------------------------------------------------------totaal
vermogen
Aangezien de emissiereductiemaatregelen een extra kost vertegenwoordigen kunnen zij
beschouwd worden als een vermindering van het netto resultaat en bijgevolg van de gewogen
gemiddelde rentabiliteit van de ondernemingen binnen de NACE-sectorafbakening. De NACEsectoren
die binnen de scope van deze studie vallen werden in hoofdstuk 1 gedefinieerd. Het
gaat om volgende sectoren:
NACE-sector omschrijving
28 VERVAARDIGING VAN PRODUCTEN VAN METAAL
29 VERVAARDIGING VAN MACHINES, APPARATEN EN WERKTUIGEN
30 VERVAARDIGING VAN KANTOORMACHINES EN COMPUTERS
31 VERVAARDIGING VAN ELEKTRISCHE MACHINES EN APPARATEN
32 VERVAARDIGING VAN AUDIO-, VIDEO- EN TELECOMMUNICATIEAPPARATUUR
34
34.2 VERVAARDIGING VAN CARROSSERIEEN EN AANHANGWAGENS
34.3 VERVAARDIGING VAN ONDERDELEN EN ACCESSOIRES VOOR MOTORVOERTUIGEN EN MOTOREN
DAARVAN
35 VERVAARDIGING VAN OVERIGE TRANSPORTMIDDELEN
Enkel de combinaties tussen basisscenario’s en beleidsscenario’s die effectief een kost
vertegenwoordigen (dus geen opbrengst) en die gehaald kunnen worden met de beschikbare
(mix van) technologieën worden hier besproken. Ook de doelstellingen die momenteel reeds
gehaald worden, worden niet beschouwd.
Zo blijkt dat de extra kost van de NEC-doelstellingen een verwaarloosbare daling van 0,01 tot
0,03 procentpunt uitoefent op de gewogen gemiddelde netto rentabiliteit van het totaal
vermogen binnen het geheel van bedrijven binnen de sectorafbakening. Dit is de kost van de te
implementeren maatregelen, gewogen op het totaal vermogen van de bedrijven binnen de
sectorafbakening (30.682 miljoen € in 2000). In hoofdstuk 5 werd de gewogen gemiddelde
netto rentabiliteit van het totaal vermogen berekend voor de sectoren 28 (metaalproducten) en
29 (machinebouw). Deze bedroeg respectievelijk 5,4 en 4,9% in 1999.
De invloed op individueel bedrijfsniveau kan echter aanzienlijk hoger uitvallen. De bedrijven
binnen deze sectorstudie variëren immers aanzienlijk in schaalgrootte, financiële draagkracht en
stand van zaken op het vlak van emissiereductie. In punt 11.2 wordt daarom een bespreking
gegeven van de impact op individueel bedrijfsniveau. Ook dient opgemerkt dat binnen de
354 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
sectorafbakening alle bedrijven vallen met potentiële activiteiten van reinigen en ontvetten, wat
ruimer kan zijn dan de bedrijven die effectief deze activiteiten uitoefenen.
Tabel 11-1: Invloed van emissiereductiekost op de gewogen gemiddelde rentabiliteit binnen
de NACE-sectorafbakening.
Basisscenario
(emissies/ discontovoet)
Beleidsscenario
(sectordoelstelling)
NECindicatief
NECevenredig
Totale jaarlijkse kost
(miljoen €)
niet relevant
niet relevant
Effect op rentabiliteit
(procentpunten) 83
REF/I10 NEC+ 9,99 0,03%
REF/I5 NEC+ 8,91 0,03%
BAU/I10 NEC+ 3,17 0,01%
REF/I10 Buigpunt REF 7,62 0,02%
REF/I5 Buigpunt REF 6,60 0,02%
BAU/I10 Buigpunt BAU 5,85 0,02%
83 Bron: Bel First, Bureau van Dijk, 2002
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 355

Eindrapport
11.1.2. Verhouding tot het gemiddeld jaarlijks investeringsniveau
De totale jaarlijkse kost van de voorgestelde meetregelen kan eveneens in verhouding gezien
worden tot de totale jaarlijkse investeringen binnen de NACE-sectorafbakening (zie
hoofdstuk 4). Investeringen kunnen ofwel rechtstreeks de rentabiliteit van een onderneming
verbeteren (door een hogere productiviteit) ofwel onrechtstreeks (door een
kwaliteitsverbetering) ofwel leveren ze geen enkele bijdrage aan de rentabiliteit. Milieuinvesteringen
behoren meestal tot de laatste 2 categorieën: procesgeïntegreerde milieuinvesteringen
leveren vaak een beperkte bijdrage aan de rentabiliteit; end-of-pipe milieuinvesteringen
zijn meestal een loutere kostenfactor.
Tabel 11-2: Verhouding emissiereductiekost per scenario tot totale jaarlijkse investeringen
(jaar 2000).
Basisscenario Beleidsscenario
(sectordoelstelling)
NECindicatief
NECevenredig
Totale jaarlijkse kost
(miljoen €)
niet relevant
niet relevant
Verhouding tot de
investeringen (procent) 84
REF/I10 NEC+ 9,99 1,25%
REF/I5 NEC+ 8,91 1,11%
BAU/I10 NEC+ 3,17 0,40%
REF/I10 Buigpunt REF 7,62 0,95%
REF/I5 Buigpunt REF 6,60 0,82%
BAU/I10 Buigpunt BAU 5,85 0,73%
De jaarlijkse emissiereductiekost voor het behalen van de NEC-doelstelling maakt, afhankelijk
van het gekozen scenario, 0,4 tot 1,25% uit van het totale investeringsniveau binnen de NACEsectorafbakening
(jaar 2000). Dit investeringsniveau bedraagt 801 miljoen € in 2000.
Omtrent het aandeel milieu-investeringen binnen de totale investeringen zijn geen gegevens
bekend.
11.1.3. Verhouding tot de toegevoegde waarde
De extra kost van de voorgestelde maatregelen voor het bereiken van de NEC-doelstellingen
kan eveneens worden afgewogen aan de totale toegevoegde waarde binnen de NACE-sectoren
die binnen de afbakening van deze sectorstudie vallen (zie hoofdstuk 1). De toegevoegde
waarde is het verschil in waarde tussen de afgewerkte producten en de ingezette grondstoffen
84 Bron: NIS, BTW statistieken
356 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
en intermediaire goederen, dus hetgeen overblijft voor vergoeding van personeelskosten en
afschrijvingen.
In Tabel 11-3 wordt de totale kost voor het behalen van de NEC-doelstellingen volgens
verschillende basisscenario’s uitgedrukt als een percentage van de toegevoegde waarde. Enkel
de combinaties tussen basisscenario’s en beleidsscenario’s die effectief een kost
vertegenwoordigen (dus geen opbrengst) en die gehaald kunnen worden met de beschikbare
(mix van) technologieën worden hier besproken. Ook de doelstellingen die momenteel reeds
gehaald worden, worden niet beschouwd.
Het blijkt dat de jaarlijkse emissiereductiekost voor het behalen van de NEC-doelstellingen,
ongeacht het scenario, maximaal 0,1% uitmaakt van de totale toegevoegde waarde in de
NACE-codes met potentiële activiteiten van reinigen en ontvetten 85 . De totale toegevoegde
waarde binnen deze sectoren bedraagt 10.265 miljoen € in 2000. Men zou kunnen stellen dat
de toegevoegde waarde met dit percentage dient toe te nemen om de gestegen kosten als
gevolg van de bijkomende emissiereductie te compenseren. De jaarlijkse gemiddelde groei van
de toegevoegde waarde over de periode 1991-2000 bedroeg 2,5% (gegevens van NBB).
Tabel 11-3: Verhouding emissiereductiekost per scenario tot totale toegevoegde waarde
(jaar 2000).
Basisscenario Beleidsscenario
(sectordoelstelling)
NECindicatief
NECevenredig
Totale jaarlijkse kost
(miljoen €)
niet relevant
niet relevant
Verhouding tot de
toegevoegde waarde 86
REF/I10 NEC+ 9,99 0,10%
REF/I5 NEC+ 8,91 0,09%
BAU/I10 NEC+ 3,17 0,03%
REF/I10 Buigpunt REF 7,62 0,07%
REF/I5 Buigpunt REF 6,60 0,06%
BAU/I10 Buigpunt BAU 5,85 0,06%
11.1.4. Effect op liquiditeit en solvabiliteit
De liquiditeit werd in hoofdstuk 5 benaderd door middel van de ‘current ratio’ (= vlottende
activa/vreemd vermogen op korte termijn). De extra kost van emissiereductiemaatregelen
hebben bijgevolg enkel een effect op de liquiditeitspositie indien de financiering ervan gebeurt
85
Hierbij dient wel opgemerkt dat de bedrijven binnen de NACE-sectorafbakening niet noodzakelijk allemaal
activiteiten van reinigen en ontvetten uitvoeren.
86
Bron: Bel First, Bureau van Dijk, 2002
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 357

Eindrapport
met korte termijn vreemde middelen. Gegeven de gemiddelde levensduur van de maatregelen
(10 jaar) is dit een weinig realistische hypothese.
Aan de andere kant is er een invloed op de solvabiliteit, zowel indien de financiering met
vreemde middelen als indien ze met eigen middelen gebeurt. De totale financieringsbehoefte
varieert, afhankelijk van de gekozen NEC-doelstelling, tussen 31,7 en 99,9 miljoen € (zijnde de
totale jaarlijkse kost vermenigvuldigd met een gemiddelde afschrijvingstermijn van 10 jaar). Dit
betekent maximaal een daling van de solvabiliteitsratio van 0,1 procentpunt, onder de
hypothese dat de volledige financiering met vreemde middelen gebeurt (enkel een invloed op
de noemer van de ratio). De gewogen gemiddelde solvabiliteitsratio voor alle sectoren binnen
de scope van de studie bedraagt 22,9%. De solvabiliteitsratio’s werden in hoofdstuk 5 berekend
voor de sectoren 28 (metaalproducten) en 29 (machinebouw). In 1999 bedroegen ze
respectievelijk 28,68% en 31,62%.
11.2. Analyse op bedrijfsniveau
Gegeven de beperkingen van bovenstaande analyse van de financiële haalbaarheid voor het
geheel van de bedrijven binnen de sectorafbakening wordt hier ook een analyse gemaakt op
bedrijfsniveau. De financiële haalbaarheid van emissiereductiemaatregelen wordt per cluster
van type maatregelen bestudeerd, telkens aan de hand van twee bedrijven waarop de
emissiereductiemaatregel kan toegepast worden. De maatregel ‘plasma reinigen’ wordt
geïllustreerd aan de hand van één bedrijf 87 . Om de vertrouwelijkheid van de informatie te
waarborgen worden de bedrijven anoniem gemaakt.
11.2.1. Effect op rentabiliteit
De netto rentabiliteit van het totaal der activa kan worden berekend als:
netto resultaat na niet kaskosten, voor financiële kosten en voor belastingen
---------------------------------------------------------------------------------------------totaal
vermogen
Aangezien de emissiereductiemaatregelen een extra kost vertegenwoordigen kunnen zij
beschouwd worden als een vermindering van het netto resultaat en bijgevolg van de
rentabiliteit van de onderneming waarop de maatregel wordt toegepast.
Bij de meeste beschouwde bedrijven is de daling van de rentabiliteit als gevolg van het
invoeren van de emissiereductiemaatregel eerder beperkt. Bij bedrijf G is er zelfs een lichte
stijging van de rentabiliteit. Bij twee bedrijven is de impact wel zeer groot: in de bedrijven D2
87 Er werd voor deze analyse gezocht naar bedrijven waarvan de jaarrekening betrekking heeft op één
productievestiging, waarin de maatregel kan ingevoerd worden. Bij plasma reinigen werd slechts één dergelijk
voorbeeld gevonden.
358 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
en F2 is er een rentabiliteitsdaling van om en bij de 5%, wat zeer veel is. Bij deze bedrijven kan
de invoering van de emissiereductiemaatregel als quasi onhaalbaar beschouwd worden, zeker
bij D2 dat reeds een sterk negatieve rentabiliteit kende in 2000.
Tabel 11-4: Invloed van emissiereductiekost op de netto rentabiliteit van het totaal
vermogen per bedrijf.
Bedrijf cluster jaarlijkse kost
REF emissiereductiemaatregel
(dzd €)
emissiereductie
(kg)
Rentabiliteit
(2000)
Daling van
rentabiliteit
(procentpunten)
Bedrijf A1 good housekeeping 3,79 574 3,62 0,02%
Bedrijf A2 good housekeeping 1,60 237 22,77 0,03%
Bedrijf B1 waterig reinigen 4,73 953 0,86 0,31%
Bedrijf B2 waterig reinigen 38,28 79.500 7,56 0,08%
Bedrijf D1 gesloten systeem 153,43 8.284 12,03 0,17%
Bedrijf D2 gesloten systeem 29,91 15.678 -7,67 4,68%
Bedrijf E1 minder vluchtig solvent 0,41 422 29,93 0,00%
Bedrijf E2 minder vluchtig solvent 0,83 450 9,14 0,00%
Bedrijf F1 actief kool 50,00 4.183 3,97 0,04%
Bedrijf F2 actief kool 141,41 13.034 6,46 5,46%
Bedrijf G plasma reinigen -28,92 2.425 6,89 -0,08%
Bron: Bel First, Bureau van Dijk en eigen berekeningen
11.2.2. Effect op toegevoegde waarde
Analoog aan de bespreking in punt 11.1.3 wordt hier de impact van het invoeren van
emissiereductiemaatregelen op de toegevoegde waarde besproken op het niveau van de
individuele bedrijven. De toegevoegde waarde is het verschil in waarde tussen de afgewerkte
producten en de ingezette grondstoffen en intermediaire goederen, dus hetgeen overblijft voor
vergoeding van personeelskosten en afschrijvingen.
De analyse is gelijkaardig als die in punt 11.2.1. Bij de meeste bedrijven maakt de extra kost
van de emissiereductiemaatregel minder dan 1 procent uit van de toegevoegde waarde. Bij de
bedrijven D2 en F2 maakt de kost van de emissiereductiemaatregel 7 à 8 procent uit van de
toegevoegde waarde binnen de onderneming. Men kan stellen, dat de toegevoegde waarde
jaarlijks met een dergelijk % moet groeien om de extra kost van de emissiereductiemaatregel
te kunnen dragen. De jaarlijkse gemiddelde groei van de toegevoegde waarde binnen de
gehele sectorafbakening over de periode 1991-2000 bedroeg 2,5% (gegevens van NBB).
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 359

Eindrapport
Tabel 11-5: Invloed van emissiereductiekost op de toegevoegde waarde per bedrijf.
Bedrijf cluster jaarlijkse kost REF
emissiereductiemaatregel
(dzd €)
emissiereductie
(kg)
Daling van toegevoegde
waarde (procent)
Bedrijf A1 good housekeeping 3,79 574 0,07%
Bedrijf A2 good housekeeping 1,60 237 0,06%
Bedrijf B1 waterig reinigen 4,73 953 0,64%
Bedrijf B2 waterig reinigen 38,28 79.500 0,12%
Bedrijf D1 gesloten systeem 153,43 8.284 0,26%
Bedrijf D2 gesloten systeem 29,91 15.678 8,43%
Bedrijf E1 minder vluchtig solvent 0,41 422 0,01%
Bedrijf E2 minder vluchtig solvent 0,83 450 0,01%
Bedrijf F1 actief kool 50,00 4.183 0,15%
Bedrijf F2 actief kool 141,41 13.034 7,91%
Bedrijf G plasma reinigen -28,92 2.425 -0,79%
Bron: Bel First, Bureau van Dijk en eigen berekeningen
11.2.3. Effect op liquiditeit en solvabiliteit
De extra kost van emissiereductiemaatregelen heeft enkel een effect op de liquiditeitspositie
(current ratio) indien de financiering ervan met korte termijn vreemde middelen gebeurt. Tabel
11-6 geeft de invloed weer die de extra kost van deze maatregel uitoefent op de
liquiditeitspositie van het betreffende bedrijf onder de hypothese dat de volledige financiering
van de in te voeren emissiereductiemaatregel met korte termijn vreemde middelen zou
gebeuren. Gegeven het feit dat de gemiddelde levensduur van de maatregelen 10 jaar
bedraagt is dit een weinig realistische hypothese. De berekening vertrekt van een totale
financieringsbehoefte gelijk aan de totale jaarlijkse kost vermenigvuldigd met een gemiddelde
afschrijvingstermijn van 10 jaar. De procentuele daling van de current ratio is uitgesproken bij
de bedrijven D2 en F2. Enkel bij F2 wordt de current ratio als gevolg van de invoering van de
maatregel kleiner dan 1.
De invloed van de extra financieringsbehoefte op de solvabiliteit van de onderneming waarin de
maatregel geïmplementeerd wordt, is weergegeven in Tabel 11-7 , onder de hypothese van een
volledige financiering met vreemde middelen. Onder deze hypothese is de invloed op de
solvabiliteitsratio maximaal (enkel een invloed op de noemer). Bij de bedrijven D2 en F2
bedraagt de daling van de solvabiliteit in dat geval meer dan 20%. In deze ondernemingen was
er wel reeds een hoge mate van financiering met eigen middelen.
360 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Tabel 11-6: (Hypothetische) invloed van emissiereductiekost op de liquiditeit (current
ratio 88 )van individuele bedrijven.
Bedrijf cluster jaarlijkse kost
REF emissiereductiemaatregel
(dzd €)
emissiereductie
(kg)
Liquiditeit
(current ratio)
Eindrapport
Daling van
liquiditeit
(procentueel)
Bedrijf A1 good housekeeping 3,79 574 0,98 0,34%
Bedrijf A2 good housekeeping 1,60 237 1,88 0,57%
Bedrijf B1 waterig reinigen 4,73 953 1,40 5,08%
Bedrijf B2 waterig reinigen 38,28 79.500 1,76 2,19%
Bedrijf D1 gesloten systeem 153,43 8.284 1,35 3,62%
Bedrijf D2 gesloten systeem 29,91 15.678 5,55 73,83%
Bedrijf E1 minder vluchtig solvent 0,41 422 1,48 0,05%
Bedrijf E2 minder vluchtig solvent 0,83 450 0,97 0,05%
Bedrijf F1 actief kool 50,00 4.183 1,12 0,65%
Bedrijf F2 actief kool 141,41 13.034 2,21 62,93%
Bedrijf G plasma reinigen -28,92 2.425 1,93 -13,92%
Bron: Bel First, Bureau van Dijk en eigen berekeningen
88
De current ratio is de verhouding tussen vlottende activa en vreemd vermogen op korte termijn. Idealiter is
deze ratio minstens gelijk aan 1.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 361

Eindrapport
Tabel 11-7: (Hypothetische) invloed van emissiereductiekost op de solvabiliteit (graad van
financiële onafhankelijkheid 89 ) van individuele bedrijven.
Bedrijf cluster jaarlijkse kost
REF emissiereductiemaatregel
(dzd €)
emissiereductie
(kg)
Solvabiliteit %
(2000)
Daling van
solvabiliteit
(procent punt)
Bedrijf A1 good housekeeping 3,79 574 20,03% 0,04%
Bedrijf A2 good housekeeping 1,60 237 51,39% 0,14%
Bedrijf B1 waterig reinigen 4,73 953 38,09% 1,15%
Bedrijf B2 waterig reinigen 38,28 79.500 33,44% 0,28%
Bedrijf D1 gesloten systeem 153,43 8.284 47,72% 0,80%
Bedrijf D2 gesloten systeem 29,91 15.678 71,67% 22,85%
Bedrijf E1 minder vluchtig solvent 0,41 422 37,42% 0,01%
Bedrijf E2 minder vluchtig solvent 0,83 450 20,31% 0,01%
Bedrijf F1 actief kool 50,00 4.183 21,74% 0,10%
Bedrijf F2 actief kool 141,41 13.034 60,74% 21,46%
Bedrijf G plasma reinigen -28,92 2.425 12,13% -0,10%
Bron: Bel First, Bureau van Dijk en eigen berekeningen
89 De graad van financiële onafhankelijkheid = eigen vermogen/totaal vermogen
362 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

12. IMPLICATIES VAN DE EUROPESE SOLVENTRICHTLIJN
12.1. Impact van de Europese Solventrichtlijn
Eindrapport
De Europese Solventrichtlijn 1999/13//EG, die werd omgezet in VLAREM I en II (B.Vl.R. 20 april
2001 (B.S. 10 juli 2002), datum inwerking treding: 10 juli 2001 ), is een belangrijke stap op
weg naar de realisatie van de NEC-doelstelling voor VOS, in het bijzonder waar het betreft
reinigen en ontvetten van (metalen) oppervlakken met behulp van solventen. Rechtstreeks
emissieregulerende milieuwetgeving zoals deze, die vóór 2010 haar volle uitwerking zal hebben,
wordt echter niet opgenomen in het BAU-scenario omdat het beschouwd wordt als een
milieubeleidsinstrument met het oog op het bereiken van de NEC-doelstellingen. Voor de
regelgevende overheid is het evenwel van belang te weten hoeveel dit milieubeleidsinstrument
zal bijdragen aan het bereiken van de milieudoelstelling om daaruit te kunnen afleiden wat zij
eventueel nog aan bijkomende regelgeving zal moeten inzetten. Daarom wordt hier een poging
ondernomen om de impact van de Solventrichtlijn na te gaan.
Om die impact na te gaan, dienen we het antwoord te zoeken op volgende vragen:
Hoeveel enquêtebedrijven vallen onder de Solventrichtlijn?
Welke maatregelen zijn noodzakelijk om te voldoen aan de Solventrichtlijn?
Wat is hun impact op Vlaams niveau?
Dit wordt uitgewerkt in onderstaande paragrafen.
12.1.1.1. Hoeveel enquêtebedrijven vallen onder de Solventrichtlijn?
Om te bepalen hoeveel enquêtebedrijven onder de Solventrichtlijn vallen, moeten we over de
nodige gegevens beschikken om dat te kunnen uitmaken. Voor een groot deel van de
enquêtebedrijven bieden de enquêtegegevens een voldoende basis. Vergelijking van
solventverbruik met de drempelwaarden van rubriek 59.2 (2 ton/jaar voor niet CKW-solventen,
1 ton/jaar voor bedrijven die CKW gebruiken) laat immers toe om accuraat die vraag te
beantwoorden. Slechts voor enkele bedrijven, met een verbruik tussen 1 en 2 ton/jaar zonder
opgave van het type solvent, diende een aanname gemaakt te worden. De bedrijven die juist
1 ton/j resp. 2 ton/j solvent gebruiken, zijn aanzien als bedrijven die niet onder rubriek 59.2
vallen.
Van de 135 solventverbruikende enquêtebedrijven werden er 48 bedrijven geïdentificeerd die
onder de Solventrichtlijn vallen. Deze bedrijven oefenen verschillende activiteiten uit waarbij
gereinigd of ontvet wordt. De verhouding van de bedrijfsdelen afkomstig van bedrijven die
onder de solventrichtlijn vallen t.o.v. die er niet onder vallen, wordt weergegeven in de
volgende tabel.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 363

Eindrapport
Tabel 12-1: Verhouding bedrijfsdelen die onder Solventrichtlijn vallen t.o.v. andere
bedrijfsdelen.
Sectorindeling in subgroepen Solventrichtlijn
(# bedrijfsdelen)
Niet
Solventrichtlijn
(# bedrijfsdelen)
Totaal
1.a Galvano – Zeer groot 0 0 -
1.b Galvano – Standaard 10 2 83,3%
1.c Galvano – Fijn 6 2 75,0%
2.a Lakken – Zeer groot 1 5 16,7%
2.b Lakken – Standaard 13 25 34,2%
2.c Lakken – Fijn 5 0 100,0%
3.a Polijsten e.d. – Zeer groot 0 0 -
3.b Polijsten e.d. – Standaard 10 17 37,0%
3.c Polijsten e.d. – Fijn 6 8 42,9%
4.a Metalliseren – Zeer groot 0 0 -
4.b Metalliseren – Standaard 1 4 20,0%
4.c Metalliseren – Fijn 1 4 20,0%
5.a Hot dip – Zeer groot 0 0 -
5.b Hot dip – Standaard 0 0 -
5.c Hot dip – Fijn 0 0 -
6.a Thermisch – Zeer groot 0 0 -
6.b Thermisch – Standaard 9 5 64,3%
6.c Thermisch – Fijn 9 3 75,0%
7.a Enkel eigen constr. – Zeer groot 1 5 16,7%
7.b Enkel eigen constr. – Standaard 26 50 34,2%
7.c Enkel eigen constr. – Fijn 13 11 54,2%
8. Gedrukte schakelingen 3 2 60,0%
9.a Enkel montage – Zeer groot 0 0 -
9.b Enkel montage – Standaard 0 5 0,0%
9.c Enkel montage – Fijn 0 2 0,0%
10. Vacuüm 2 1 66,7%
11. Draad en draadproducten 1 0 100,0%
12. Microelectronica 1 0 100,0%
Totaal 118 151 43,9%
De activiteiten met een groot percentage bedrijven (bedrijfsdelen) dat onder de Solventrichtlijn
vallen zijn: galvano en thermische bewerkingen. Ook gedrukte schakelingen, vacuüm, draad en
micro-elektronica hebben een hoog percentage, maar het is gebaseerd op weinig
waarnemingen. Zowel bij lakken en polijsten als bij eigen constructie blijkt het percentage
bedrijven dat onder de Solventrichtlijn valt toe te nemen naarmate de stukken kleiner/fijner
worden.
364 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
12.1.1.2. Welke maatregelen zijn noodzakelijk om te voldoen aan de
Solventrichtlijn?
In een volgende stap werd nagegaan welke van de voorgestelde maatregelen per individueel
enquêtebedrijf noodzakelijk zijn om te voldoen aan de Solventrichtlijn. Nadien is het mogelijk
het reductiepotentieel van deze maatregelen te sommeren en te stellen tegenover het
maximaal reductiepotentieel.
Een eerste stap hierbij, is uit te maken of een bedrijf, in vergelijking met de situatie die
gerapporteerd werd in de enquête, überhaupt nog bijkomende maatregelen dient te nemen.
Hiervoor was de informatie die aangeleverd in veel gevallen ontoereikend.
Het voornaamste knelpunt is de inschatting van de situatie van de bedrijven die zowel
solventreinigen als reinigen op waterbasis. Wanneer zij zowel solventreinigen als reinigen op
waterbasis, kunnen zij gebruik maken van de 30 gewichts%-regel (VLAREM II, bijlage 5.59.1, rij
5 van de tabel, kolom bijzondere bepalingen; zie paragraaf 12.2.4.5 verderop in dit hoofdstuk)
om daarmee aan te tonen dat de emissiegrenswaarden niet van toepassing zijn. In het
enquêtebestand is onvoldoende duidelijkheid over de hoeveelheid waterige ontvetters.
Sommige bedrijven hebben de hoeveelheid concentraat opgegeven (zoals werd gevraagd),
andere bedrijven gaven de hoeveelheid van de aangemaakte baden. Heel wat bedrijven gaven
enkel aan dat waterige reinigers gebruikt worden, zonder opgave van de hoeveelheid. Tevens
is bij de verwerking van de enqûete veel minder kwaliteitscontrole uitgevoerd van dit punt, dan
voor de antwoorden ivm. de solventenbalans.
Dit probleem werd op pragmatische wijze opgelost via interpretatie en inschatting van de
terbeschikking staande gegevens door een expert.
Een tweede knelpunt, dat op minder bedrijven van toepassing is, is de raming van de
hoeveelheid solvent die door interne distillatie opnieuw in het proces ingezet wordt. De
berekening van het % diffuse emissie gebeurt immers met als referentiebasis de verse + de
door distillatie herwonnen solventen. De bedrijven werdt enkel gevraagd om te melden of een
distillatietoestel aanwezig is ; er is geen raming van de hoeveelheid herwonnen solvent. Ook
hier werd het probleem op pragmatische wijze opgelost via interpretatie en inschatting van de
terbeschikking staande gegevens door een expert.
Tenslotte is het onduidelijk of bedrijven die verplicht zijn om maatregelen te nemen, ineens
zullen kiezen voor vergaande maatregelen, of eerder voor partiële maatregelen. Als vuistregel
werd hierbij aangenomen dat bedrijven die een verbruik hebben dat slechts beperkt boven de
drempelverbruiken van 1 ton/jaar resp. 2 ton/jaar ligt, eerder voor partiële maatregelen kiezen,
waardoor het verbruik daalt tot onder deze drempels; voor bedrijven die een veelvoud van dit
verbruik hebben, is aangenomen dat ze eerder zullen opteren voor meer intensieve en
vergaande maatregelen. Een tweede toegepaste vuistregel is dat voor bedrijven die in de
enquête aangeven dat ze bepaalde maatregelen zullen invoeren naar aanleiding van de
solventenrichtlijn, deze maatregelen ook effectief weerhouden worden. Naast deze beide
vuistregels was ook hier een deel interpretatie en inschatting door een expert nodig.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 365

Eindrapport
Voor het geheel van de enquêtebedrijven, welke een emissie veroorzaken van 533 ton VOS,
werd een maximaal emissiereductiepotentieel berekend van 434 ton VOS, zijnde 81,4%. Als we
enkel de maatregelen meenemen die noodzakelijk zijn om te voldoen aan de Solventrichtlijn,
berekenen we een maximaal emissiereductiepotentieel van 355 ton VOS, zijnde 66,6%.
We stellen dus vast dat, ondanks het feit dat slechts één derde van de enquêtebedrijven onder
de solventrichtlijn valt, de maatregelen die zij noodzakelijkerwijze moeten nemen om aan de
verplichtingen van de Solventrichtlijn te voldoen, 82% van het maximale
emissiereductiepotentieel
vertegenwoordigen.
berekend voor het geheel van de enquêtebedrijven
12.1.1.3. Wat is de impact van de Solventrichtlijn op Vlaams niveau?
De volgende stap is de extrapolatie van de enquêteresultaten naar het Vlaamse niveau. Dit is
eigenlijk alleen correct indien er ook een bruikbare methode kan afgebakend worden om af te
lijnen hoeveel kg solventen er op het niveau van Vlaanderen gebruikt worden in installaties die
vallen onder de solventenrichtlijn, en dit opgesplitst per activiteit die in deze studie is
gedefinieerd. In tegenstelling tot de extrapolatie van de solventemissies, waarbij we op het
niveau van het bedrijvenbestand beschikten over de aard van de activiteiten en de aard van het
bedrijf (geïntegreerd of niet) voor meer dan 1.100 bedrijven die samen meer dan 60% van de
RSZ-tewerkstelling in de afgebakende sectoren vertegenwoordigen, hebben we voor de
extrapolatie van de maatregelen noodzakelijk om aan de verplichtingen van de Solventrichtlijn
te voldoen geen bijkomende indicaties die de verdeling in het enquêtebestand zou kunnen
corrigeren 90 . We kunnen dus niet anders dan ervan uitgaan dat de verdeling in het
enquêtebestand representatief is voor de verdeling op Vlaams niveau.
Voor het REF-scenario van de sectoremissies in Vlaanderen werden de totale emissies geschat
op 1.576 ton VOS. Hiervoor werd een maximaal emissiereductiepotentieel berekend van
1.385 ton VOS, zijnde 87,9%. Als we enkel de maatregelen meenemen die noodzakelijk zijn om
te voldoen aan de Solventrichtlijn, berekenen we een maximaal emissiereductiepotentieel van
1.146 ton VOS, zijnde 72,7%. De maatregelen die noodzakelijk zijn om aan de verplichtingen
van de Solventrichtlijn te voldoen vertegenwoordigen 83% van het maximale
emissiereductiepotentieel berekend voor het niveau Vlaanderen.
Voor het BAU-scenario van de sectoremissies in Vlaanderen werden de totale emissies geschat
op 684 ton VOS. Hiervoor werd een maximaal emissiereductiepotentieel berekend van
558 ton VOS, zijnde 81,6%. Als we enkel de maatregelen meenemen die noodzakelijk zijn om
te voldoen aan de Solventrichtlijn, berekenen we een maximaal emissiereductiepotentieel van
448 ton VOS, zijnde 65,6%. De maatregelen die noodzakelijk zijn om aan de verplichtingen van
90 Een mogelijke reden dat de verdeling tussen bedrijven die wel/niet onder de solventenrichtlijn vallen resp. die
wel/niet nog bijkomende maatregelen moeten nemen in het enquêtebestand anders ligt dan in heel
Vlaanderen, is een afwijkende verdeling van de bedrijfsgrootte.
366 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
de Solventrichtlijn te voldoen vertegenwoordigen dus 80,3% van het maximale
emissiereductiepotentieel berekend voor het niveau Vlaanderen.
We willen nogmaals benadrukken dat het om een ruwe benadering gaat die wellicht gepaard
ging met een overschatting van de impact van de Solventrichtlijn (zeker in het BAU-scenario
waar, door de “spontane” maatregelen, heel wat bedrijven niet meer onder de solventenrichtlijn
zullen vallen, die er nu wel onder vallen).
12.1.1.4. Is de Solventrichtlijn voldoende voor het behalen van de
NEC-doelstellingen?
Het NECINDICATIEF-plafond (1.325 ton VOS) kan worden gehaald met enkel het effect van de
Solventrichtlijn (REF-scenario). De emissies in het BAU-scenario zitten al onder dit plafond
zonder dat er extra reductiemaatregelen nodig zijn. Maar wellicht is de verwachte daling van de
emissies in het BAU (t.o.v. het REF) mede te wijten aan de Solventrichtlijn. Het NECEVENREDIG plafond (1.967 ton VOS) wordt reeds gehaald in beide scenario’s (REF en BAU) zonder dat er
extra reductiemaatregelen nodig zijn. Deze conclusies konden in feite reeds afgeleid worden uit
de resultaten m.b.t. de kostencurven in paragraaf 10.2 en paragraaf 10.3.
In het REF-scenario zou de impact van de Solventrichtlijn leiden tot een geschatte restemissie
van 430 ton VOS, wat nog 229 ton te weinig is voor het bereiken van de NEC+ doelstelling
(201 ton VOS). In het BAU-scenario zou de impact van de Solventrichtlijn leiden tot een
geschatte restemissie van 236 ton VOS, wat nog 35 ton (±7%) te weinig is voor het bereiken
van de NEC+ doelstelling. Deze extra reductie kan gehaald worden door het nemen van
bijkomende maatregelen bij bedrijven die (normaal gezien) niet onder de Solventrichtlijn vallen,
zij het dan tegen een veel duurdere gemiddelde eenheidsreductiekost 91 .
12.2. Operationele knelpunten i.v.m. de toepassing van
de Europese Solventrichtlijn
12.2.1. Inleiding.
Inrichtingen met een solventverbruik boven een zekere drempel, moeten vanaf 2002 minstens
jaarlijks een document opstellen waarin een aantal solventstromen (bv. verbruik, gebruik,
diffuse emissies, …) bepaald worden. Voor de aktiviteit “oppervlaktereiniging” is het in de
praktijk nodig om hiervoor minstens een partiële solventenbalans op te stellen.
91 De gemiddelde eenheidsreductiekost van de noodzakelijke maatregelen om aan de verplichtingen van de
Solventrichtlijn te voldoen werd berekend op 7,76 EUR/kg VOS; de gemiddelde eenheidskost van de
‘resterende’ maatregelen bedraagt 49,30 EUR/kg VOS (BAU-scenario).
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 367

Eindrapport
De solventenbalans is een instrument om aan te tonen dat aan grenswaarden voor diffuse
emissies of totale emissie voldaan wordt of dat aan bovengrenzen voor bepaalde indicatoren
(bv. kg solventemissie per eenheid productie) voldaan wordt.
Dit hoofdstuk bespreekt een aantal knelpunten die bij het opstellen van een solventenbalans
kunnen optreden. Het gaat enkel in op knelpunten die relevant zijn voor het opstellen van een
solventenbalans voor oppervlaktereinigingsactiviteiten. Sommige vermelde knelpunten zijn
echter ook algemener.
Voor de duidelijkheid worden eerst:
de algemene doelstellingen voor het opstellen van een solventenbalans samengevat
en vertaald naar de specifieke eisen voor een solventenbalans voor
oppervlaktereinigingsactiviteiten;
wordt de aanpak beschreven voor de meest algemene situatie.
12.2.2. Doelstellingen van het opstellen van de solventenbalans
12.2.2.1. Doelstellingen van wetgever.
Voor inrichtingen met een solventverbruik boven een zekere drempel, moet regelmatig een
solventenbalans opgesteld worden. Deze verplichting is opgelegd door de solventenrichtlijn, ze
is verder uitgewerkt en in detailvoorschriften omgezet in Vlarem I en II; meer bepaald is ze
opgelegd door Art. 5.59.3.2 van Vlarem II; de verschillende elementen van de solventenbalans
zijn beschreven in de richtsnoer van Bijl. 5.59.3 van Vlarem II.
Het opstellen van deze solventenboekhouding heeft 2 doelstellingen:
1. Bepalen van het verbruik. Hieruit volgt immers welke drempels al dan niet overschreden
worden en met andere woorden welke grenswaarden van toepassing zijn;
2. Aantonen dat aan de emissiegrenswaarden of aan de voorwaarden van het equivalent
reductieprogramma voldaan is (Art. 5.59.3.2 §1).
Het opstellen van een solventenbalans geldt concreet voor inrichtingen met een
solventenverbruik dat hoger is dan één van de volgende drempels (5.59.3.2 §3):
1. Voor sommige categorieën van solventen (deze genoemd in 5.59.2.2§1): 1 ton per jaar
2. Voor de overige solventen: 2 ton per jaar.
(Zie ook paragraaf 12.2.4.1 voor eventuele knelpunten bij het vaststellen of een
solventenbalans moet opgesteld worden).
368 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
12.2.2.2. Praktische doelstellingen van de solventenbalans in het geval
van oppervlaktereiniging.
De bepalingen zijn verschillend naargelang de gevaarseigenschappen van de gebruikte
solventen. 3 categorieën worden onderscheiden:
- stoffen vermeld in Art. 5.59.2.2. §1. Het betreft stoffen met carcinogene,
mutagene, teratogene en vergelijkbare eigenschappen. Dergelijke stoffen
worden niet ingezet als reiniger.
TRI (trichloorethyleen) wordt vanaf de 2° helft van 2002 wel in deze categorie
ingedeeld als gevolg van een Europese beslissing van juni 2001, die tegen juli
2002 in nationale wetgeving moet worden omgezet. Vanaf dat ogenblik wordt
TRI met gevaarszin R45 (kan kanker veroorzaken) op de markt gebracht.
- stoffen vermeld in Art. 5.59.2.2. §3. Het betreft gehalogeneerde VOS met
gevaarszin R40.
Wat betreft oppervlaktereiniging gaat het enkel om de volgende drie solventen:
PER (perchloorethyleen), DCM (methyleenchloride of dichloormethaan); TRI is
tot medio 2002 met gevaarszin R40 op de markt gebracht. Deze worden zoals
elders in dit rapport aangeduid als de C-KW. 92
- overige oplosmiddelen.
Wat betreft het opstellen van een solventenbalans en het toetsen aan verbruiksdrempels en
grenswaarden voor diffuse emissies zijn de wettelijke eisen gelijklopend voor de eerste 2
categorieën.
Samenvattend: in wat volgt wordt een praktisch onderscheid gemaakt tussen gechloreerde
oplosmiddelen (CKW) en overige oplosmiddelen.
De praktische doelstellingen voor het opstellen van een solventenbalans zijn dan:
Bepalen van het verbruik.
Aantonen dat voldaan is aan volgende grenswaarde voor diffuse emissies. Het gaat om
volgende grenswaarden:
- CKW; verbruik 1 - 5 ton/jaar: diffuse emissies < 15 %
- CKW; verbruik > 5 ton/jaar: diffuse emissies < 10%
- overige solventen; verbruik 2 - 10 ton/jaar: diffuse emissies < 20 %
92 Er bestaan nog een hele reeks andere gehalogeneerde VOS die in theorie als solvent zouden kunnen ingezet
worden. Hiervan is ofwel het gebruik als solvent voor oppervlaktereiniging verboden ofwel in de praktijk t.g.v.
de zeer hoge kostprijs beperkt tot kleine hoeveelheden in speciale toepassingen.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 369

Eindrapport
- overige solventen; verbruik > 10 ton/jaar: diffuse emissies < 15 %
Voor bedrijven die gebruik wensen te maken van een equivalent reductieprogramma:
aantonen dat de doelstellingen van dit programma gehaald worden.
12.2.2.3. Doelstellingen van bedrijf.
Doelstelling voor het bedrijf is het verzamelen van feiten en cijfers om zo een goed inzicht te
krijgen in de solventverbruiken en –verliezen. Deze moeten:
1. het bedrijf in staat stellen om correcte en goed onderbouwde beslissingen te nemen bij
de invoering van emissiebeperkende maatregelen;
2. het bedrijf toelaten om de goede werking van deze maatregelen op te volgen.
Deze doelstelling wordt ook onderkend door de wetgever. Dit blijkt onder meer uit de
verplichting om reeds voor 2002 een solventenbalans op te stellen, alhoewel de grenswaarden
die met de solventenbalans gecontroleerd moeten worden, pas vanaf een latere datum gelden.
Een tweede doelstelling van het bedrijf is om dit te doen met een systematiek die zo nauw
mogelijk aansluit bij bestaande systemen van informatieverzameling die reeds aanwezig zijn in
het bedrijf, b.v. stock-opvolging, kosten-opvolging, opvolging van afvalstoffen, enz. Deze
systemen zijn immers reeds op punt gesteld; maximaal gebruik van deze systemen laat toe om
de solventenbalans snel en met weinig extra inspanning op te stellen.
Tenslotte ligt het voor de hand dat emissiejaarverslagplichtige bedrijven voor de berekening
van de emissies van de activiteit solventreinigen ook een solventenbalans zullen gebruiken 93 .
De reden is dat bij quasi alle toepassingen van solventreinigen een minstens een deel van de
emissies diffuus gebeuren; een solventenbalans is doorgaans de vlotste en in veel gevallen ook
de enige manier om de diffuse emissies te bepalen.
12.2.3. Meest voorkomende aanpak voor de solventenbalans.
12.2.3.1. Algemene vorm van een solventenbalans
De algemene vorm van een solventenbalans is beschreven in bijlage 5.59.3 bij VLAREM II. Deze
tekst beschrijft de verschillende termen die in een balans kunnen voorkomen, en beschrijft
verder welke inputs van een installatie weerhouden worden om het verbruik te berekenen en
welke outputs bijdragen tot de diffuse emissies.
93 Nazicht van een aantal emissiejaarverslagen van bedrijven met een groot solventverbruik voor
oppervlaktereiniging, leert dat de meeste bedrijven reeds voor de invoering van rubriek 59 gebruik maakten
van een partiële solventenbalans om de emissies te berekenen.
370 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
Voor de duidelijkheid worden de definities van deze bijlage verkort hernomen en in meer
praktijkgerichte termen vertaald.
Een solventenbalans wordt altijd opgesteld voor een bepaalde periode. Solventen kunnen als
dusdanig, of als onderdeel van een preparaat (een mengsel van stoffen) voorkomen.
Inputstromen van organische oplosmiddelen of solventen:
I1 : hoeveelheid aangekochte solventen, die in het proces worden ingevoerd
I2 : hoeveelheid teruggewonnen en als oplosmiddel in het proces herbruikte
solventen
Outputstromen van organische oplosmiddelen of solventen:
O1 : Solventen aanwezig in de geleide afgassen
O2 : Solventen aanwezig in het geloosde afvalwater (evt. gecorrigeerd voor
stoffen afgebroken of gecapteerd in waterzuivering)
O3 : Solventen die achterblijven in de in het proces vervaardigde producten
O4 : Solventen die via de lucht afgevoerd worden via andere wegen dan
geleide afgassen (komt in buitenmilieu terecht via deuren, ramen,
algemene ventilatie, enz.)
O5 : Solventen die vernietigd worden (b.v. in afgasreiniging, waterzuivering,
verbranding, …) of gecapteerd worden, met uitzondering van stoffen die
elders geteld werden (b.v. actief kool ofwel hier ofwel bij afval = O6,
enz.)
O6 : Solventen in ingezameld afval
O7 : Solventen als zodanig of in preparaten, in product dat bestemd is voor
verkoop
O8 : Solventen, (intern of extern) herwonnen voor hergebruik, en die niet
terug in het proces gebracht worden. (B.v. afvoer van afvalsolvent naar
recyclagebedrijf: de hoeveelheid solvent die door tijdens de recyclage
herwonnen wordt)
O9 : Andere
Met deze termen worden verbruik, diffuse emissie en totale emissie berekend.
Verbruik: V = I1 – O8.
Als tussenstap voor de diffuse emissie worden de lekemissie en de totale input van het proces
bepaald.
De lekemissie kan op verschillende manieren bepaald worden. Als definitie is volgende
bepaling het meest bruikbaar: LE = O2 + O3 + O4 + O9. In de praktijk is volgende
bepalingsmethode vermoedelijk de meest gebruikte: LE = I1 – O1 – O5 – O6 – O7 – O8.
De totale input I van het proces is: I = I1 + I2.
Het % diffuse emissie is LE / I, uitgedrukt in %.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 371

Eindrapport
De totale emissie: O1 + LE.
Belangrijk is, dat nergens wordt voorgeschreven dat bv. O2 of O3 of O4 afzonderlijk bepaald
worden. Doorgaans zal dus eerder de som van deze 3 termen bepaald worden.
12.2.3.2. Toepassing voor oppervlaktereiniging.
In zijn eenvoudigste vorm, die bij zeer veel reinigingsinstallaties voorkomt, beperkt de
solventenbalans zich tot:
term omschrijving meetmethode
I1
aangekochte solventen ingezet in het proces bestaand aankoop- en stockopvolgingssysteem
O6 oplosmiddelen aanwezig in afval bestaand systeem van opvolging afvalstoffen
(meldingsformulering)
O4+O3 niet-afgevangen emissies van solventen +
restsolvent aanwezig op gereinigd product
I solventverbruik I = I1
O4 + O3 = I1 – O6
LE diffuse emissie LE = O4 + O3
Hierbij kunnen volgende termen bijkomen:
Interne herwinning van het solvent b.v. door distillatie:
meetmethode: Varieert; afhankelijk van interne organisatie en type distillatietoestel.
Bij losstaand batch-distillatie-toestel: bijhouden van aantal vaten solvent dat
terugkomt van de distillatie-unit.
Bij continue distillatie: afleiden uit parameters die met de PLC van het toestel worden
bijgehouden (bv. aantal draaiuren of aantal kWh verbruikt). Bij een eenmalige proef
of uit leveranciersinformatie de verhouding kg herwonnen solvent per draaiuur of per
kWh verbruikt bepalen.
deze hoeveelheid bijtellen bij de term I2.
Contaminatie van afvalwater (O2):
doorgaans zeer gering;
voor meeste solventen mag vernietiging van solventen door afvalwaterzuivering
verwaarloosd worden.
372 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
tenzij in zeer uitzonderlijke omstandigheden: deze term niet afzonderlijk meten of
bepalen, maar ineens de som O2 + O3 + O4 bepalen.
Geleide emissie (O1):
meetmethode: debietsmeting x concentratiemeting
Hoeveelheid solvent vernietigt door chemische of fysische reacties (O5):
deze term komt slechts bij weinig installaties voor. Er wordt in het gaval van
oppervlaktereiniging immers slechts weinig gebruik gemaakt van naverbranding,
biofiltratie of andere destructieve technieken als afgasreinigingstechniek. 94
bij een naverbrander is de meest voorkomende situatie dat de naverbrander zowel
solventen afkomstig van oppervlaktereiniging als solventen afkomstig van b.v. lakken
behandelt. In dat geval zal het bedrijf wellicht een geïntegreerde solventbalans voor
beide activiteiten maken. De hoeveelheid verbrand solvent volgt dan uit simultane
metingen van in- en uitgang van de naverbrander (debietsmeting x
concentratiemeting).
concrete meetmethode: varieert van geval tot geval.
12.2.4. Vastgestelde knelpunten.
12.2.4.1. Al dan niet opstellen van een solventenbalans.
Het gaat hier om de vaststelling welke bedrijven al dan niet onder rubriek 59.2 vallen.
De formulering kan als volgt voor verwarring zorgen:
interpretatieprobleem bij inrichting die jaarlijks tussen 1 en 2 ton solventen gebruikt,
bestaande uit < 1 ton CKW en daarnaast overige solventen
2 concrete cases: 1° Valt een bedrijf dat 750 kg CKW en 1500 kg KWS verbruikt
onder de solventenrichtlijn? 2° Valt een bedrijf dat 250 kg CKW en 900 kg KWS
verbruikt onder de solventenrichtlijn?
De onduidelijkheid is in de praktijk terug te herleiden tot de verwarring “inrichting” –
“installatie”. In de praktijk worden CKW en KWS immers steeds in volledig van elkaar
gescheiden toestellen gebruikt, die doorgaans ook in van elkaar gescheiden afdeling
94 Indien gebruik gemaakt wordt van adsorptie op actief kool, is er geen sprake van vernietiging. In dat geval is
de duidelijkste en goedkoopste meetmethode registratie van hoeveelheid afgevoerd actief kool samen met
meting van de solventbelading in de actief kool. Bij een herwinningstechniek (pervaporatie, actief kool +
regeneratie,...) is er eveneens geen sprake van vernietiging.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 373

Eindrapport
of productiestappen opgesteld zijn.
Indien de interpretatie voor “installatie” eerder “toestel” 95 wordt, en kan er dus
geargumenteerd worden dat het toestel met CKW één installatie is (die onder rubriek
59.2.1 zou vallen indien tenminste het CKW-verbruik > 1 ton/jaar is) en dat het
andere toestel waarin de KWS gebruikt worden weer een andere installatie is (die op
zijn beurt valt onder 59.2.2, indien het verbruik van die installatie > 2 ton/jaar is).
Conclusie: een herformulering of verduidelijking van het begrip ‘installatie’ dient overwogen te
worden, daar in de praktijk heel wat bedrijven het begrip ‘installatie’ anders interpreteren.
12.2.4.2. Organische oplosmiddelen in afval (term O6).
Hierbij werden 2 knelpunten vastgesteld:
In de eerste plaats is de richtsnoer onduidelijk over het feit of alle solventen aanwezig in afval
geteld moeten worden. Er moet rekening gehouden worden met 2 types afvalstoffen:
1. solventhoudend afval, afgevoerd in gesloten recipiënten Een typisch voorbeeld is
vervuild solvent dat afgevoerd wordt voor verbranding of externe distillatie
2. solventhoudend afval, afgevoerd in open containers. Een typisch voorbeeld zijn vodden
en absorbentia die b.v. samen met ander restvuil wordt afgevoerd.
Alhoewel dit niet gespecificeerd wordt in de richtsnoer, is het uit de context duidelijk dat enkel
het 1° type geen aanleiding geeft tot emissies en als O6 geteld moet worden, terwijl het 2°
type wel aanleiding geeft tot emissies, en dus niet bij O6 geteld mag worden maar wel bij één
van de termen die bijdragen tot LE.
Het tweede knelpunt is dat bij zeer veel bedrijven het solventgehalte in het afvalsolvent niet
gekend is, en gelijkgesteld wordt aan 100%. Dit blijkt onder meer uit:
de enquêteresultaten
bedrijven die i.f.v. het milieujaarverslag de totale solventemissie berekenen met
behulp van een solventenbalans.
Het is nochtans duidelijk dat bedrijven enkel vervuild solvent afvoeren, dat dus onmogelijk voor
100% uit solvent kan bestaan. Tevens blijkt uit de praktijk dat in veel gevallen ook de
recipiënten waarin het afvalsolvent wordt verpakt, meegeteld worden.
95 Een interpretatie van “installatie” als “toestel” zorgt ervoor dat bedrijven met hoog solventverbruik maar één
gecentraliseerde reiniger wel onder de solventenrichtlijn zouden vallen, maar bedrijven met een identiek
solventverbruik maar met een reiniging verspreid over meerdere toestellen, dan weer niet.
374 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
Voor het opstellen van een solventenbalans zijn dus richtinggevende metingen nodig. In een
aantal gevallen worden deze nu reeds routinematig uitgevoerd door de verwerker. Dit is onder
meer het geval voor:
afvoer van gehalogeneerde solventhoudend afval bestemd voor vernietiging:
hiervoor wordt steekproefsgewijs het totaal halogeengehalte gecontroleerd; hieruit
kan dan weer eenvoudig het gehalte aan CKW berekend worden als het tenminste
gaat over één enkele CKW;
afvoer van solventen bestemd voor herwinning door distillatie (met of zonder
terugname van de herwonnen solventen). Naast testen op stalen blijkt hier het
solventgehalte ook uit de hoeveelheid restmateriaal die overblijft na distillatie (Ref.
persoonlijke communicatie De Neef en Recyper).
Deze informatie zou, mits enige administratieve organisatie en evt. mits een kleine
meerkost om de administratieve kosten te dekken, ter beschikking kunnen gesteld
worden.
Voor halogeenarm solventhoudend afval bestemd voor vernietiging worden zo goed als nooit
metingen uitgevoerd van het solventgehalte.
Het weze duidelijk dat een schatting meestal niet volstaat. Dit wordt verduidelijkt aan de hand
van volgend voorbeeld:
aankoop: 5 ton
afvalstof: 4,5 ton
solventgehalte: niet gekend: ramingen varieren tussen 80% en 95%
indien 80% wordt weerhouden: diffuse emissie: 1,4 ton = 28% m.a.w. hoger dan de
grenswaarde voor diffuse emissies
indien 95% wordt weerhouden: diffuse emissie: 0,725 ton = 15 % m.a.w. lager dan
de grenswaarde
Een schatting is enkel aanvaardbaar indien de totale hoeveelheid solvent die via afvalstoffen
wordt afgevoerd klein is (b.v. < 10% van de aangekochte hoeveelheid). In alle andere
gevallen zijn één of meer metingen nodig.
Knelpunt is dat eenvoudige en goedkope meetmethodes niet beschikbaar zijn. De enige
beschikbare methode is op dit ogenblik een GC-screening, met vergelijking met een ijkmengsel
dat gekozen is in functie van de in het staal aanwezige solvent(en), en is gebaseerd op het
OVAM-compendium. De analysekost van de analyse is ca. 150 € per staal; bij afvalsolvent met
een hoog gehalte slib of zwevende stoffen loopt dit beduidend hoger op. In het kader van het
opstellen van een solventenbalans volstaan één of enkele representatieve stalen; analyse van
elk afgevoerd lot is zinloos.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 375

Eindrapport
Een alternatief is om voor een aantal categoriën van toestellen die gebruik maken van een
ingebouwde terugwinningsstap (bv. de 100% gesloten dampontvetters met aktief kool of met
zak systeem; evt. nog een aantal andere systemen), geen solventenbalans of vergelijkbaar
document meer te eisen, maar volstaan met de vaststelling dat een systeem gebruikt wordt dat
bij normaal gebruik automatisch leidt tot het voldoen aan de emissiedoelstellingen van de
solventenrichtlijn.
Samenvattend:
Een aantal geavanceerde ontvettingstoestellen beschikken over een ingebouwde
terugwinningsstap. Voorbeelden zijn een ingebouwde distillatie-eenheid of een actiefkoolpatroon
met terugwinning van geadsorbeerde solventen.
Doorgaans beschikken deze toestellen niet over de mogelijkheid om de hoeveelheid herwonnen
solvent te meten.
Er wordt voorgesteld dat samen met de leverancier van het toestel en een erkend deskundige
een indirecte meetmethode wordt vastgelegd. Hierbij wordt continu een bepaalde parameter
opgevolgd die evenredig is met de hoeveelheid herwonnen solvent.
Een alternatief is om voor een aantal 100% gesloten systemen het opstellen van een solventenbalans
achterwege te laten, maar enkel te controleren dat ze correct gebruikt worden.
12.2.4.3. Bepaling van I2 bij toestellen met een ingebouwde
distillatiestap.
Verschillende types ontvettingsapparaten zijn uitgerust met een ingebouwde distillatie-eenheid.
Deze regenereert continu het verontreinigde solvent en brengt het geregenereerde solvent
opnieuw in de ontvetter.
Een ander voorbeeld is dat van een gesloten ontvetter, waarvan de afzuiging is uitgerust met
een actief-kool-patroon dat continu of op zeer regelmatige tijdstippen (b.v. na iedere
ontvettingsbatch) geregenereerd wordt.
In beide gevallen is er sprake van een grote hoeveelheid solvent die teruggewonnen wordt en
opnieuw in het proces wordt ingezet. Deze hoeveelheid valt onder de term I2 van de
solventenbalans.
Knelpunt is dat er doorgaans geen meetapparatuur aanwezig is.
T.g.v. de brede variëteit aan toestellen met ingebouwde terugwinningstap en het feit dat
dergelijke toestellen nog steeds verder evolueren, is het niet mogelijk om een algemeen
geldende aanpak voor te stellen.
Er wordt voorgesteld om in samenspraak met de leverancier een toestelparameter te kiezen die
evenredig is met de hoeveelheid teruggewonnen solvent. De verhouding tussen de gekozen
376 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
parameter en de hoeveelheid teruggewonnen solvent wordt via een éénmalige test vastgelegd.
Daarna volstaat het om via de PLC de gekozen toestelparameter continu op te volgen. Het
vastleggen van deze meetmethode gebeurt in een aantal gevallen best samen met een erkend
deskundige, cfr. Art. 5.59.1.2 §2.
Samenvattend:
Een aantal geavanceerde ontvettingstoestellen beschikken over een ingebouwde
terugwinningstap. Voorbeelden zijn een ingebouwde distillatie-eenheid of een actiefkoolpatroon
met terugwinning van geadsorbeerde solventen.
Doorgaans beschikken deze toestellen niet over de mogelijkheid om de hoeveelheid herwonnen
solvent te meten.
Er wordt voorgesteld dat samen met de leverancier van het toestel en een erkend deskundige
een indirecte meetmethode wordt vastgelegd. Hierbij wordt continu een bepaalde parameter
opgevolgd die evenredig is met de hoeveelheid herwonnen solvent.
12.2.4.4. Positionering van een dampontvetter tov. I2
(teruggewonnen solvent)
Bij een dampontvetter doorloopt het solvent continu volgende cyclus:
het solvent wordt verdampt vanuit de bodemsectie van de dampontvetter
de solventdamp condenseert op het te ontvetten stuk
de gecondenseerde solventen verwijderen de vuilvracht van het stuk
de beladen solventdruppeltjes druppelen van het stuk af naar de bodemsectie
Er is met andere woorden een continue herwinning van vers solvent.
Tevens wordt continu een deel solvent verdampt en terug gecondenseerd op koelspiralen in de
topsectie van de dampontvetter. Voor dit deel solvent is duidelijk geen sprake van “hergebruik
in het oppervlaktereinigingsproces”.
Vanuit meettechnisch oogpunt is het onduidelijk hoe de hoeveelheid solvent die telkens
verdampt en op het stuk gecondenseerd wordt, gemeten wordt.
Tevens is het onduidelijk in welke mate de wetgever de bedoeling had om deze hoeveelheid
solvent op te nemen onder de noemer I2. Hiervoor is verduidelijking, eventueel na afstemming
op Europees vlak, wenselijk.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 377

Eindrapport
12.2.4.5. Bepaling van het gemiddeld gehalte aan organische
oplosmiddelen ingezet in een “installatie”.
Deze bepaling verloopt in de praktijk simultaan met de bepaling van de solventenbalans, en
wordt dus bij voorkeur ook hier besproken.
Deze bepaling is cruciaal voor inrichtingen met rubriek 59.2.2 “overige oppervlaktereiniging”.
De solventenrichtlijn voorziet dat deze bedrijven, wanneer vergaand overstappen naar
solventarme of watergedragen reinigers, de grenswaarden voor de grensconcentratie en voor
de diffuse emissie niet hoeven na te leven. Deze bepaling is op te vatten als een afwijkende
opvolgingsmethode voor het equivalent reductieprogramma die enkel van toepassing is voor
“overige oppervlaktereiniging”.
Concreet:
“Wanneer aan de bevoegde instantie wordt aangetoond dat het gemiddeld gehalte aan
organische oplosmiddelen van al het in een installatie gebruikte reinigingsmateriaal niet hoger
ligt dan 30 gewichtsprocent, gelden deze waarden (de emissiegrenswaarde in de afgassen en
de diffuse-emissiegrenwaarde) niet voor deze installatie.”
(Richtlijn 1999/13/EG van 11/03/99 – PB L 85 van 29/03/99).
Bij de omzetting naar Vlarem II is er voor gekozen om de controle van dit punt niet aan de
vergunningverlener of aan de bevoegde milieu-inspectie toe te vertrouwen, maar is geopteerd
voor een meer complexe procedure bij de Vlaamse minister volgens Art. 1.2.2.1. en Art.
5.59.2.1 §2 van het Vlarem II: 96
“Overeenkomstig artikel 5.59.2.1, §2, kan een afwijking worden verleend van deze
emissiegrenswaarden indien in de afwijkingsaanvraag wordt aangetoond dat het gemiddelde
gehalte aan organische oplosmiddelen van al het in een installatie gebruikte reinigingsmateriaal
96
Dat gekozen is voor een bepaalde procedure, is op zich geen fundamenteel knelpunt. Vanuit juridisch oogpunt
kunnen minstens volgende knelpunten aangehaald worden: De Europese Richtlijn eist enkel dat wordt
aangetoond dat gemiddeld < 30 % van de ingezette reinigingsmiddelen uit solventen bestaan. Art. 5.59.2.1§2
eist bovendien dat wordt aangetoond dat de emissiegrenswaarden van Bijl. 5.59.1 technisch en economisch
niet haalbaar zijn en dat gebruik gemaakt wordt van de best beschikbare technieken. Dit is veel restrictiever
dan bedoeld onder de solventenrichtlijn.
Indien het inderdaad de bedoeling is dat de toets aan het gemiddeld gewichtspercentage solvent in de
ingezette reinigers een alternatieve methode is om de effectiviteit van een equivalent reductieprogramma op
te volgen, dan rijst de vraag waarom deze bijkomende restricties zijn ingebouwd in het geval van “overige
oppervlaktereiniging”, daar waar voor de meeste andere activiteiten die gebruik maken van solventen, enkel
een conformiteitsverklaring door een erkend deskundige gevraagd wordt.
Daarnaast rijst ook de vraag of deze procedure (die duidelijk voor éénmalig gebruik bedoeld is), in de praktijk
bruikbaar is om een situatie te controleren die jaar na jaar kan wijzigen in functie van de bestellingen, evolutie
in productietechnologie, … van het bedrijf. Het is dus aangewezen om het “aantonen dat het gemiddeld
gehalte van solventen van al het gebruikte reinigingsmateriaal ingezet in een installatie < 30 gewichtsprocent
is” niet via een éénmalige procedure te laten verlopen, maar wel bv. jaarlijks.
378 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
niet hoger ligt dan 30 gewichtsprocenten. In dergelijk geval kan in de afwijking worden bepaald
dat de emissiegrenswaarden niet gelden voor die installatie.” (Bijl. 5.59.1 – 5 bij Vlarem II).
In de context van dit rapport wordt niet ingegaan op de vraag of het wenselijk is om deze
complexere procedure in te voeren voor wat op het terrein de meest voorkomende
emissiereductiemaatregel is nl. gedeeltelijke overgang op watergedragen reinigers. Er wordt
enkel ingegaan op mogelijke knelpunten bij de bepaling en een algemeen bruikbare procedure
voorgesteld.
Verder ontwikkelt de voorliggende tekst één mogelijke interpretatie van dit stukje wetgeving.
Het is duidelijk dat er ook andere interpretaties mogelijk zijn. Het is onduidelijk welke
interpretatie bij de opstelling van de solventenrichtlijn voor ogen stond. Verduidelijking, evt. na
afstemming op Europees vlak, is wenselijk.
Vooreerst wordt beklemtoond dat het begrip “installatie” veel ruimer is dan één welbepaald
reinigingstoestel. Ook een groep reinigingstoestellen in een afdeling of zelfs in een heel bedrijf
kan beschouwd worden als een “installatie”. (Indien het omgekeerde het geval zou zijn,
zouden veel bedrijven door het opsplitsen van hun reinigingstaken over verschillende toestellen
de toepassing van de solventenrichtlijn kunnen ontwijken).
In de praktijk blijken er eerder weinig reinigers voor te komen die bestaan uit een mengsel van
solventen en waterige reinigers.
Een situatie die wel frequent voorkomt, is degene waarbij een bedrijf de solventemissies
beperkt door van zuiver solvent-reinigen over te stappen op een combinatie van waterig
reinigen en solventreinigen. Solventreiniging wordt dan enkel nog toegepast voor welbepaalde
toepassingen (b.v. stukken die omwille van corrosiegevoeligheid, scheppende vormgeving of
specifieke vuilvracht niet waterig gereinigd kunnen worden). Dit kan al dan niet in combinatie
gebeuren met de keuze voor een minder vluchtig solvent, waardoor de solventemissies en
bijgevolg ook het solventverbruik nog verder daalt.
Concreet is er dus behoefte aan volgende informatie 97 :
1. hoeveelheid in het proces ingezette solventen (aankoop + intern hergebruik)
2. hoeveelheid in het proces ingezette waterige reinigers. Dit wordt bekomen uit:
a) hoeveelheid aangekochte concentraten waaruit waterige reinigers
worden aangemaakt
b) hoeveelheid toegevoegd water in de waterige reiniger
97 In de teksten van de richtlijn en van VLAREM II wordt de term “gebruikt reinigingsmateriaal” gebruikt. Correctie
van deze hoeveelheden voor verdamping resp. uitsleep is dus niet nodig.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 379

Eindrapport
De punten 1 en 2a worden door het bedrijf systematisch opgevolgd met (aankoop- en stockopvolgingssystemen).
Punt 2b wordt niet systematisch opgevolgd en de opvolging is in de
praktijk ook moeilijk. Het bedrijf zal veeleer de vaste verhouding tussen 2a (de
hoeveelheid concentraat) en 2b (de hoeveelheid water in de reiniger) opvolgen. Met ander
woorden: punt 2b wordt berekend uit 2a met de gekende verhouding. Deze verhouding
concentraat/water wordt bij de meeste bedrijven in overleg met de leverancier vastgelegd, en
daarna voor lange tijd constant gehouden.
Het gemiddeld gewichtspercentage solvent in de in de installatie ingezette reinigers wordt dan
bepaald als:
punt 1
punt 2a x (1 + verhouding tussen punt 2b en punt 2a) + punt 1
Deze methode kan gemakkelijk uitgebreid worden voor het specifieke geval waarbij solvent /
water mengsels aangekocht worden.
Samenvattend:
Voor reinigers wordt voorzien dat de grenswaarden van Bijl. 5.59.1 – 5 niet van toepassing zijn
wanneer wordt aangetoond dat het gemiddeld solventgehalte van de ingezette reinigers < 30
gewichtsprocent is.
Er wordt een praktische berekeningsmethode voor dit gewichtsprocent voorgesteld, die
gebruik maakt van elementen uit de solventenbalans. Naast de hoeveelheid ingezette solvent
dienen daarbij ook de hoeveelheid ingezet concentraat en water bepaald te worden, waaruit de
waterige reinigers worden samengesteld.
12.2.4.6. Solventen toegepast in oppervlaktereiniging, worden
opnieuw ingezet bij een andere activiteit.
Een concreet voorbeeld is het gebruik van afvalsolvent (al dan niet na distillatie) voor het
reinigen van hulpstukken of spuitpistolen bij het lakken.
Deze situatie is in principe duidelijk: wat betreft oppervlaktereinigen valt deze term onder O8.
De hoeveelheid elders terug ingezet solvent kan afgetrokken worden van het verbruik. Bij inzet
na herwinning door distillatie kan wellicht het solventgehalte gelijkgesteld worden door 100%
of (in het geval van stoffen die een azeotroop vormen) door de azeotropische samenstelling.
Bij direct hergebruik is het knelpunt opnieuw de bepaling van het % solvent.
Toezicht op dit punt kan moeilijk zijn bij bedrijven die wel een solventenbalans opstellen voor
oppervlaktereiniging, maar niet voor de andere activiteit omdat ze voor die activiteit een
verbruik hebben kleiner dan de drempelhoeveelheid.
Voor bedrijven die voor beide activiteiten onder de solventenrichtlijn vallen, stellen in dit geval
wellicht best een geïntegreerde balans op. In dat geval is het toch nodig om de term O8 te
380 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
bepalen zoals hierboven beschreven. Deze informatie is nodig om de grenswaarde voor het %
diffuse emissie voor het gehele bedrijf te bepalen als een gewogen gemiddelde van de
wettelijke grenswaarden voor de afzonderlijke activiteiten.
12.2.4.7. Toezicht op de waarde van I1, in het geval een bedrijf
solventen aankoopt en terug doorverkoopt.
Sommige bedrijven kopen centraal solventen aan. Deze worden binnen één vestigingsplaats
gestockeerd, en van daaruit ingezet ofwel in deze vestiging, ofwel in andere vestigingen van
hetzelfde bedrijf.
De naar andere vestigingen afgevoerde hoeveelheid moet uiteraard afgetrokken worden bij de
bepaling van I1.
Toezicht op het correct verrekenen van de elders ingezette hoeveelheid solvent, is moeilijk.
Dit is een algemeen knelpunt, dat niet eigen is aan oppervlaktereiniging.
12.2.4.8. Toewijzen van solventverliezen bij zeer weinig vluchtige
solventen.
Deze situatie doet zich voor bij veel constructie-activiteiten. De functie van de reiniger is het
verwijderen van spanen en koelmiddel, na een verspanende bewerking en voorafgaand aan een
een reeks volgende bewerking waarbij opnieuw een smeer- of koelmiddel ingezet wordt. Bij een
dergelijke reinigingsopdracht speelt het geen rol dat er een kleine hoeveelheid reiniger
achterblijft op het stuk, en wordt dus bij voorkeur geopteerd voor een weinig vluchtig product.
Er zijn echter toch grote verliezen, die in de praktijk slechts weinig verdampen, maar wel hetzij
in het koel- of smeermiddel van de volgende processtap, hetzij als vervuiling in de eindreiniger
terechtkomen. In beide gevallen is de eindbestemming een afvalstof, die echter niet als
solventhoudend afval wordt afgevoerd.
Het is echter zeer lastig onmogelijk om de verdeling -> afvalstof / -> lucht te kennen.
12.2.4.9. Haalbaarheid van het uitvoeren van ontvetten met CKW in
gesloten systemen
Een mogelijk knelpunt is de toepassing van paragraaf 5.59.2.2 §3 tweede lid. Deze paragraaf
komt er op neer dat de uitstoot van VOS met R-zinnen R40, R45, R46, R49, R60 en/of R61
moet beperkt worden alsof het gaat om emissies van een installatie in gesloten systeem, voor
zover het technisch en economisch haalbaar is.
Een eerste mogelijk interpretatieprobleem is de afbakening van het begrip "gesloten". Volgens
ons bestaat de begripsverwarring wel in de praktijk, maar niet in de wetgeving. Zie Vlarem II,
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 381

Eindrapport
definities bij hoofdstuk 5.59, 26° en verdere afbakening van de begrippen "open", "gesloten"
en "volledig gesloten" in dit rapport (paragraaf 9.1.1.1).
Voor oppervlaktereiniging met solventen herleidt deze verplichting zich tot:
- voor installaties en ontvettingstoepassingen waarbij gebruik gemaakt wordt van CKW,
- moeten de vrijkomende emissies afgevangen worden en uitgestoten via een
afgaskanaal en nabehandelingsapparatuur, zodat de emissies niet volledig diffuus zijn.
In combinatie met andere artikels van 5.59 leidt dit tot de verplichting om volgende prestaties
te halen:
- voor TRI: afzuiging (voldoende krachtig om de grenswaarden voor diffuse emissies te
kunnen halen), en nabehandeling tot < 10 g/uur of < 2 mg/Nm³
- voor Methyleenchloride en PER: afzuiging (voldoende krachtig om de grenswaarden
voor diffuse emissies te kunnen halen), en nabehandeling tot < 100 g/uur of < 20
mg/Nm³
Mogelijke technische knelpunten zijn:
- sommige reinigingstoepassingen, bijvoorbeeld lokaal reinigen van grote stukken, lenen
zich niet tot het plaatsen van een afzuiging. Bij dergelijke manuele
reinigingstoepassingen kan in de praktijk relatief gemakkelijk en met lage kost een
alternatief product ingezet worden. Zie ERM 15.
- voor alle andere reinigingstechnieken (dompelontvetten, dampontvetten, ...) is
technische toepassing van een omkasting, afzuiging en nabehandeling mogelijk.
Uiteraard blijft een proces- of productwijziging ook mogelijk (voor TRI, met R45vermelding,
wordt dit zelfs expliciet gevraagd via Art. 5.59.2.2 §1).
- voor TRI (met R-zin R45) is er geen enkele klassieke nabehandelingstechniek die < 2
mg/Nm³ haalt. Met actief kool is 20 mg/Nm³ haalbaar. Dit betekent dat bij
afgasdebieten die 5000 m³/h benaderen de grens van 10 g/h overschreden zal worden
en dus in de praktijk niet kan voldaan worden. Voor grotere TRI-gebruikers betekent dit
een verplichting om hetzij naar 100% gesloten over te stappen, hetzij om een procesof
productwijziging door te voeren en TRI te verlaten. Kleinschalige verbruikers hebben
ook de mogelijkheid van een actief-kool nabehandeling.
- voor PER en MeCL2 (met R-zin R40) kan met actief kool een grenswaarde van < 20
mg/Nm³ gehaald worden. In de praktijk kan bij actief kool een beperkte overschrijding
van deze grens voorkomen. Dit is voor de betrokken bedrijven zelden een knelpunt,
omdat de totale emissie doorgaans < 100 g/uur zal zijn; in de praktijk zal in slechts
weinig gevallen het afgezogen debiet 50.000 m³/h benaderen of overschrijden; de
382 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
uitzonderingen zijn vooral terug te vinden bij continue lijnen (draad, plaat, stukken aan
lopende band of ketting,...).
- daarnaast bestaat er een mogelijk knelpunt voor volledig gesloten ontvetters. Het
grootste deel van de emissie doet zich dan immers diffuus voor bij het openen van de
kamer; bij het openen komen enkele g solvent vrij.
Met TRI kan de grens van 10 g/uur zeker overschreden worden bij grotere installaties. In de
praktijk lijkt het ons onwaarschijnlijk dat de 100 g/uur voor PER overschreden zal worden,
tenzij bij zeer grote installaties of bij installaties die het solvent niet vergaand verwijderen uit de
kamer voor het openen (zie paragraaf 9.1.1.5).
Vermoedelijk doet dit knelpunt zich in de praktijk niet voor, of is het mogelijks beperkt tot één
of enkele grotere en oudere 100% gesloten machines op TRI. Alle recent verkochte installaties
en op dit ogenblik aangeboden 100% gesloten installaties werken op PER of kunnen naar PER
omgeschakeld worden.
12.2.5. Situaties waar de emissiegrenswaarden van de
solventenrichtlijn zeer moeilijk haalbaar zijn.
12.2.5.1. Reinigen van stukken in continu uitgevoerd productieproces.
Hierwee wordt bedoeld: processen waarbij de stukken op een lopende band, aan een ketting,
enz… doorheen het proces gevoerd worden, of waarbij het stuk zelf continu is (bv. continue
draad, plaat, profiel, …).
Bij dergelijke installaties zijn er twee mogelijke knelpunten:
indien er nu met solventen gereinigd worden (damp, dompel), is het niet mogelijk om die
solventreiniging om te vormen tot een 100% gesloten systeem. 100% gesloten systemen
zijn immers bijna per definitie beperkt tot batch-reiniging.
bij gebruik van een zeer vluchtig solvent naar een minder vluchtig solvent of naar een
waterige reiniger, nemen de droogtijden zeer snel toe. Bij een continu proces betekent dit
automatisch: een grotere lengte van de lijn. Zelfs bij toepassing van geforceerde droging
leidt dit bij snelle processen tot zeer moeilijk realiseerbare toenames in lijnlengte en
noodzakelijke bedrijfsruimte.
In sommige gevallen kunnen deze knelpunten opgelost worden door:
keuze van een solvent waarvan sporen op het stuk mogen achterblijven. De haalbaarheid
hiervan moet geval per geval onderzocht worden, en hangt sterk af van de nageschakelde
stap (bv. volgende stap vergt smering en solvent is compatibel met smeermiddel, solvent
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 383

Eindrapport
compatibel met lak die in volgende stap aangebracht wordt,...). Onvolledig drogen is zo
goed als nooit een optie met waterige producten, gezien het hoge risico op roestvorming.
Ombouwen van het proces (of van de reinigingsstap) van een continu naar een batchproces.
In de praktijk enkel haalbaar voor stukken aan een ketting. Voor een continue lijn
met grote stukken of met een continu product is dit niet haalbaar.
Het gaat om een zeer ingrijpende maatregel, die in de praktijk nooit verantwoord kan
worden enkel op basis van de beperking van de solventemissies. Kan nietemin in sommige
gevallen toch technisch en economisch haalbaar zijn indien de reinigingsstap de allereerste
stap is waaraan de stukken aan de ketting onderworpen worden.
Een andere technische oplossing is het werken met een speciale ketting, waarbij de te
drogen stukken tijdelijk in bufferposities geschoven worden. Ook dit is een zeer ingrijpende
maatregel, die in de praktijk de volledige vernieuwing van de ketting vereist, en die enkel
haalbaar is bij de volledige vernieuwing van de lijn.
Er zijn tal van bedrijven die, naar aanleiding van het grondig herbouwen van de lijn,
inderdaad overgegaan zijn naar waterig reinigen.
Soms haalbaar: beperken van de droogtijd door combinatie van meerdere droogtechnieken
(bv. warmte + afblazen; warmte + uitslingeren, …). In de praktijk soms haalbaar voor
producten met een eenvoudige geometrie (bv. vlakke plaat). Indien het gaat om een
substitutie van een vluchtig door een weinig vluchtig solvent levert dit weinig op: de
bepalende factor voor de solventemissie in deze contekst eerder de uitsleep van solvent, die
in eerste benadering identiek is voor vluchtige en weinig vluchtige solventen.
Voor een bestaande lijn is in een aantal gevallen enkel een omkasting en een afzuiging naar
een afgasreiniging mogelijk.
Samenvattend: bij overgang van vluchtige solventen naar minder vluchtige of waterige
reinigers stelt zich bij continue proceslijnen een knelpunt van onvoldoende droogtijd. Hiervoor
bestaan een reeks mogelijke oplossingen, die elk slechts in een bepaalde niche bruikbaar zijn.
Doorgaans is de overgang wel mogelijk bij volledige vernieuwing van de lijn. Bij een bestaande
lijn is omkasting en afzuiging naar een actief kool eenheid de enige haalbare (doch dure)
mogelijkheid.
12.2.5.2. Reinigen van grote stukken met een complexe vorm.
Het gaat typisch om stukken zoals silo’s, delen van bouwconstructies, rolbruggen, opleggers,
enz. Deze stukken worden in veel gevallen niet integraal gereinigd; de reiniging bestaat
doorgaans uit het verwijderen van smeermiddelen e.d. op die plaatsen waar er effectief
metaalbewerkingsstappen zijn uitgevoerd. De reiniging gebeurt vnl. manueel. De verdamping
van solventen gebeurt 100% diffuus; afleiding naar een geleide bron is niet mogelijk, tenzij in
die situaties waar de hele productiehall wordt afgezogen; in dat laatste geval moet in veel
gevallen rekening gehouden worden met zeer lage solventconcentraties (bv. 50 – 100 mg/Nm 3
m.a.w. van zelfde orde als de emissiegrenswaarde van 75 mg TOC/Nm 3 ). Enkel indien in de
384 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
hall veel solvent-emitterende activiteiten plaatsgrijpen, is de concentratie hoger, en is het
technisch mogelijk om met een actief kool eenheid een behoorlijk rendement te halen. Deze
maatregel bleek bij meerdere referentiebedrijven en enquêtebedrijven technisch haalbaar, met
name indien solventlakken en solventreinigen op een intensieve manier in dezelfde hall worden
toegepast. Nadelen zijn de zeer hoge werkingskost door vervanging van actief kool en het
risico op terug ontladen van de actief kool bij sterk wisselende solventconcentraties in het
afgas.
Overgang van een zeer vluchtig solvent naar een minder vluchtig solvent is in veel gevallen wel
mogelijk. Zeer concreet is het doorgaans ook wel mogelijk om CKW te vervangen door een
alternatief. Dat levert bij deze concrete toepassing geen verbetering op t.o.v. de
emissiegrenswaarden, omdat zo goed als alle ingezette solventen diffuus verdampen.
Overgang naar een waterige reiniging is in veel gevallen zeer moeilijk wegens onvolledige
droging en hieraan gekoppeld roestvorming. Een aantal enquêtebedrijven passen de techniek
wel toe, onder de vorm van een hoge druk reiniger. Dit volstaat voor sommige toepassingen.
In geval van reinigen vóór lakken bestaat in principe ook de mogelijkheid om over te stappen
op een alternatief productieproces, nl. stralen gevolgd door lakken. Dit is een zeer
gebruikelijke techniek voor eenvoudige stukken (plaat, eenvoudig profiel, …) maar in de
praktijk zeer moeilijk haalbaar voor complexe stukken.
Samenvattend : bij reinigen van grote complexe stukken is er doorgaans sprake van manuele
reiniging en is de emissie doorgaans 100% diffuus. Alternatieven zoals stralen of waterig
reinigen zijn in veel gevallen niet uitvoerbaar. Capteren van deze emissies en ze afleiden naar
een geleide bron, komt in de praktijk neer op het afzuigen van de hele productiehal; doorgaans
zal op dat punt door de grote verdunning voldaan zijn aan de emissiegrenswaarde van 75
mg/Nm 3 . Elimineren van CKW, m.a.w. niet langer vallen onder rubriek 59.2.1, is doorgaans wel
mogelijk.
12.2.5.3. Bedrijven die wel aan de geest van de solventenrichtlijn
maar niet aan de letter beantwoorden.
In deze paragraaf vatten we de meest voorkomende situaties samen van bedrijven die:
enerzijds wel een zeer krachtige inspanning leveren om het solventverbruik sterk
terug te dringen;
anderzijds toch niet voldoen aan de emissiegrenswaarden van de solventenrichtlijn.
In de praktijk herneemt deze paragraaf een aantal punten die reeds in paragraaf 9.1.2
beschreven zijn. Tevens komt het in veel gevallen neer op bedrijven die daadwerkelijk een
“equivalente reductie” uitvoeren, maar waarbij de meettechnieken ontbreken om deze
“equivalente reductie” te meten.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 385

Eindrapport
Het lijkt – zowel vanuit het oogpunt van de bedrijven als vanuit het oogpunt van de
milieuadministratie – aangewezen om de meest voorkomende dergelijke situaties eens en
voorgoed te erkennen als een equivalent reductieprogramma in de zin van de solventenrichtlijn.
Zeer concreet gaat het over:
bedrijven die vergaand overschakelen op waterige reinigers. Deze bedrijven kunnen
nog steeds bv. een te hoge diffuse emissie hebben (gemeten t.o.v. het werkelijke
solventverbruik in de beschouwde periode), terwijl er de totale emissie toch veel
lager ligt dan wat de emissie zou zijn indien het bedrijf 100% zou reinigen met
solventen en enkel end-of-pipe maatregelen had genomen om binnen de solventenrichtlijn
te vallen.
Dit knelpunt kan ondervangen worden met de toetsing van het aandeel solventen in
de totale hoeveelheid ingezette reinigers aan de grens van 30%. Zie 12.2.4.5.
bedrijven die overgaan op een volledig gesloten systeem met ingebouwde distillatie.
In dat geval kan een bedrijf enkel voldoen aan de emissiegrenswaarden door
kunstmatig verbruik en afval-afvoer op te drijven, zodat toch de 10 à 15 %
grenswaarde voor diffuse emissies bereikt wordt.
Dit knelpunt kan mogelijk ondervangen worden door ook het gebruik van volledig
gesloten systemen die aan bepaalde eisen voldoen, steeds te beschouwen als een
mogelijk equivalent reductieprogramma. Op te leggen voorwaarden slaan o.a. op
het toestel zelf (bvb. in vorm van grenswaarde voor solventconcentratie in kamer op
moment dat kamer geopend wordt; bvb. < enkel g/m 3 ) en het feit dat zo goed als
alle reinigingsactiviteiten op met dat toestel gebeuren en dat er slechts een beperkt
solventverbruik is in andere reinigingstoepassingen (bvb. grenswaarde voor %
diffuse emissies – 5%).
bedrijven die (quasi-) volledig zijn omgeschakeld of reeds partiëel zijn omgeschakeld
en toch nog onder de solventenrichtlijn vallen, doch niet voldoen aan de
emissiegrenswaarden. Zoals is gebleken uit de bespreking van de marginale kosten
(in hoofdstuk 1 en hoofdstuk 1), hebben nageschakelde maatregelen een zeer hoge
kost en kunnen zij voor het bedrijf in kwestie afgrijselijk duur uitvallen.
386 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

13. CONCLUSIES
13.1. Methodologie
Deze sectorstudie was omwille van twee redenen enigszins bijzonder.
Eindrapport
Ten eerste ging het over een zogenaamde ‘horizontale’ sectorstudie, d.w.z. dat de aandacht
uitging naar de emissies ten gevolge van een welbepaalde activiteit (reinigen en ontvetten met
solventen) die bij een veelheid van bedrijven, met sterk uiteenlopende producties, kan
voorkomen. Er is dus geen sprake van een ‘sector’ in de ware zin van het woord. Deze
benadering bemoeilijkte de afbakening zeer (zie hoofdstuk 4). Tevens diende de ‘sector’ meer
in detail ingedeeld te worden om de toepasbaarheid van verschillende emissiereductiemaatregelen
op een efficiënte manier in te kunnen schatten; dit gebeurde in hoofdstuk 1.
Het tweede bijzondere aan deze studie was het grote aantal potentiële bedrijven met
reinigings- en ontvettingsactiviteiten op metalen oppervlakken. Hun aantal in Vlaanderen werd
op meer dan 4.000 bedrijven geschat (zie hoofdstuk 4). Dit gegeven noopte ertoe om
extrapolatietechnieken te ontwikkelen die zoveel mogelijk rekening hielden met de beschikbare
gegevens op diverse niveaus (zie hoofdstuk 2 – Methodiek).
Aangezien over de omvang en de aard van de reinigings- en ontvettingsactiviteiten in
Vlaanderen weinig bekend is, werd een enquête aan ongeveer 1.600 bedrijven opgestuurd. De
afbakening, de indeling in (sub)activiteiten en de extrapolatiemethodiek werden verder
bijgestuurd op basis van de resultaten van deze enquête. Samen met de enquêteresultaten
werd tevens een ruimere bedrijvendatabank (ongeveer 1.160 bedrijven) opgesteld die aangaf
binnen welke (sub)activiteit(en) elk bedrijf kon ingedeeld worden en welke de aard
(geïntegreerd of niet) van elk bedrijf was. Samen met de RSZ-statistieken liet dit toe de
‘sectoremissies’ in te schatten.
Gegevens omtrent de emissiereductietechnieken werden onderbouwd door de kennis van onze
experten, door contacten met leveranciers van solventen en reinigingssytemen en door
bedrijfsbezoeken aan referentiebedrijven.
13.2. VOS-emissies 2000 en 2010 m.b.t. reinigen en
ontvetten van (metalen) oppervlakken
De totale sectoremissies voor het jaar 2000 werden ingeschat op 1.576 ton VOS. De
sensitiviteitsanalyse gaf een ondergrens aan die 21% lager ligt en een bovengrens die 9%
hoger ligt. Deze schatting kan worden vergeleken met een paar andere schattingen.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 387

Eindrapport
In de jaarlijks gepubliceerde NMVOS inventaris van de VMM worden de emissies door ‘ontvetten
van metalen’ ingeschat op basis van een emissiefactor per arbeider, werkzaam binnen de
metaalverwerkende industrie, van 44 kg NMVOS/arbeider. De aldus ingeschatte emissies voor
Vlaanderen verlopen van 7.788 ton NMVOS in 1990 tot 8.073 ton NMVOS in 1993; vanaf 1993
werd het cijfer niet meer herberekend en bleef het behouden op 8.073 ton.
In opdracht van VMM werkte UG een verfijning van de emissie-inventaris voor vluchtige
organische stoffen in Vlaanderen uit voor een dertigtal industriële en niet-industriële NMVOS
emitterende activiteiten, waaronder ‘reinigen en ontvetten’. De methodolgie van UG vertrekt
van een combinatie van verkoopscijfers voor gechloreerde solventen in België/ Luxemburg
(ECSA), een inschatting van de verdeling van productgebruik voor reiniging en ontvetting in
Vlaanderen door de leveranciers van reinigingssystemen en de RAINS-methodologie
(implementatiegraad, efficiëntie en toepasbaarheid van diverse reinigingssystemen). Voor 2000
schat UG de totale emissie op 1.851 ton VOS; voor 2001 daalt de totale emissie terug tot
1.167 ton VOS.
In hoofdstuk 8 werd een scenario (BAU) uitgewerkt voor de toekomstige sectoremissies in 2010
op basis van enkele belangrijke emissiebepalende evoluties en trends en op basis van
enquêtegegevens omtrent geplande emissiereductiemaatregelen. Zodoende werden de
sectoremissies 2010 op 684 ton VOS geschat, 43,4% van de geschatte emissies voor 2000. De
verwachte daling is te wijten aan een dalend solventverbruik als gevolg van:
-de geleidelijke invoering van - alternatieven voor het solventontvetten
- technieken die noodzaak tot reiniging verlagen
(miniaturisatie, smeermiddelvrij bewerken, …)
-reductie van het solventverbruik door het inzetten van efficiëntere systemen
-het verbod op het gebruik van TRI
-de tendens tot delokalisatie
Tevens wordt een verdere daling van de emissiefactor verwacht, uitsluitend als gevolg van een
autonome evolutie gebaseerd op een verbetering van de stand van de techniek en een verdere
geleidelijke vervanging van oude systemen door nieuwe.
13.3. De kost van emissiereductie
In hoofdstuk 9 werden de emissiereductiemaatregelen en hun impact uitvoerig besproken. De
omschakeling naar waterig reinigen blijkt de belangrijkste reducerende maatregel te zijn, die
zo’n 65% van het maximaal reductiepotentieel van alle maatregelen voor zijn rekening neemt.
Het gebruik van 100% gesloten systemen komt op de tweede plaats met een aandeel van 15%
in het globaal reductiepotentieel (REF-scenario). De maatregelen met relatief minder belang zijn
‘actief kool filter’, ‘omschakelen naar minder vluchtige solventen’ en ‘plasma reinigen’.
In het BAU-scenario blijft het relatief belang van de cluster ‘waterig’ constant terwijl dat van de
cluster ‘100% gesloten’ terugliep ten voordele van de overige clusters. Dit heeft te maken met
het feit dat een aantal belangrijke solventemiterende bedrijven concrete plannen hadden om
388 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
over te schakelen naar een volledig gesloten ontvettingssysteem. Hiermee werd rekening
gehouden in het BAU-scenario, waardoor de maatregelen voor die bedrijven kwamen te
vervallen.
De gemiddelde eenheidsreductiekost voor ‘omschakelen naar waterig reinigen’ bedraagt in het
REF-scenario 4,7 €/kg VOS en in het BAU-scenario 7,3 €/kg VOS; voor ‘inzetten van 100%
gesloten systemen bedraagt de gemiddelde eenheidsreductiekost in het REF-scenario
9,1 €/kg VOS en in het BAU-scenario 24,2 €/kg VOS. Globaal genomen zijn de
eenheidsreductiekosten bijna dubbel zo hoog in het BAU-scenario dan in het REF-scenario,
gezien de eenheidsreductiekosten stijgen wanneer de te reduceren hoeveelheid daalt (omwille
van een deel ‘vaste’ investeringskosten – zie opschaal- en terugschaalfunctie investeringskost).
Uit de kostencurve voor het REF-scenario valt af te lezen dat de emissies maximaal kunnen
gereduceerd worden tot 191.155 kg (87,8%). De marginale en totale jaarlijkse kost bij een
maximale reductie bedragen respectievelijk 359 €/kg en 12,7 miljoen €. De grootste reducties
kunnen worden gerealiseerd bij de activiteiten ‘eigen constructie van standaard stukken’,
‘gedrukte schakelingen’, ‘lakken - standaard’ en ‘galvano – standaard stukken’.
Uit de kostencurve voor het BAU-scenario valt af te lezen dat de emissies maximaal kunnen
gereduceerd worden tot 125.635 kg (81,6%). De marginale en totale jaarlijkse kost bij een
maximale reductie bedragen respectievelijk 361 €/kg en 8,9 miljoen €. De grootste reducties
kunnen worden gerealiseerd bij dezelfde activiteiten, maar in een andere volgorde: ‘gedrukte
schakelingen’, ‘eigen constructie van standaard stukken’, ‘galvano – standaard stukken’ en
‘lakken – standaard stukken’.
Alle beleidsscenario’s kunnen gehaald worden; in vier gevallen wordt de beoogde reductie
momenteel reeds gehaald. Het komt erop neer dat de NEC beleidsscenario’s zonder (veel extra)
moeite kunnen gehaald worden. Het NEC+ beleidsscenario daarentegen is slechts haalbaar
tegen zeer hoge totale kosten (10 miljoen €) en marginale kosten (340 €/kg in REF10% en
333 €/kg in REF5%) en hoge totale kosten (3,2 miljoen €) en marginale kosten in het BAUscenario
(19 €/kg).
13.4. De vergelijking met de IIASA-kostencurve
De RAINS-kostencurve voor metaalontvetting vertrekt van een emissieniveau voor 2010 van
3.180 ton VOS (voor België); dit moet vergeleken worden met het BAU-scenario in deze studie
(684 ton VOS). Aangezien ook in de Ecolas-studie de maximale emissiereductie (MFR) op 82%
geschat werd, moet het verschil tussen RAINS en Ecolas in de eerste plaats gezocht worden in
de schatting van het emissiescenario voor 2010. De eerste verklaring is natuurlijk van
geografische aard (RAINS=België en Ecolas=Vlaanderen). Een tweede verklaring is dat RAINS
enkel voor nieuwe technieken in 2010 een emissiefactor van 72% vooropstelt; terwijl in de
Ecolas-studie voor het geheel van de reinigings- en ontvettingstechnieken op solventbasis in
2000 een emissiefactor van 67% geschat wordt. Voor 2010 werd in deze studie aangenomen
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 389

Eindrapport
dat deze emissiefactor nog een extra 10%-punt zou dalen. Een derde mogelijke verklaring ligt
in een verschillende inschatting van welke maatregelen in 2010 reeds geïmplementeerd zullen
zijn, doch dit verschil kan moeilijk gekwantificeerd worden.
Uit de vergelijking van het type maatregelen (paragraaf 10.4) werd duidelijk dat het aandeel
van een maatregel in het totaal (maximaal) reductiepotentieel, weergegeven door de
kostencurve, bepaald wordt door de (technische) toepasbaarheid, de eenheidsreductiekost en
het technisch rendement. We hebben weinig of geen verschillen in technisch rendement
geconstateerd, maar wel verschillen in toepasbaarheid en eenheidsreductiekosten. Grote
verschillen in toepasbaarheid werden vastgesteld voor ‘100% gesloten systemen’ en ‘koud
plasma reinigen’, waar RAINS een veel hogere toepasbaarheidsgraad inschat dan de
sectorstudie. ‘Waterig reinigen’ is in de sectorstudie relatief (t.o.v. andere maatregelen)
goedkoper ingeschat dan bij RAINS. Tenslotte hebben we vastgesteld dat RAINS geen
maatregel beschouwd zoals de overschakeling naar minder vluchtige solventen.
De vergelijking RAINS – sectorstudie op het niveau van de marginale kostencurve zelf laat zien
dat waterig reinigen pas helemaal op het einde van de RAINS-curve opduikt met een relatief
beperkte bijdrage (±16%) aan het totale reductiepotentieel en aan een marginale kost van
6,63 €/kg VOS. In de marginale kostencurve voor het BAU-scenario is 62,4% van het totaal
reductiepotentieel afkomstig van de cluster ‘waterig reinigen’; meer dan de helft daarvan aan
marginale kost lager dan 6,61 €/kg VOS, dus voorkomend in het begin van de kostencurve. De
grootste bijdrage (±49%) aan het totale reductiepotentieel in de RAINS-curve is afkomstig van
de maatregel LTPP (koud plasma). Plasmareinigen neemt in de marginale kostencurve van de
sectorstudie een veel bescheidener deel (±6,9%) van het totaal reductiepotentieel voor zijn
rekening. In beide kostencurven zit plasmareinigen in het begin van de kostencurve (dus tegen
relatief lage – of negatieve - kosten). Het aandeel van de maatregel ‘actief kool’ in het totaal
reductiepotentieel bedraagt volgens de RAINS-curve 8,4% t.o.v. 14,4% in de sectorstudie. Bij
RAINS zit die maatregel eerder aan het begin van de curve (aan een marginale kost van
1,68 €/kg VOS) terwijl die in de sectorstudie eerder aan het einde zit (aan een marginale kost
van 16 à 19 €/kg VOS).
13.5. De impact van de Solventrichtlijn
Rekening houdend met de opmerking omtrent de extrapolatie van de enquêteresultaten naar
het Vlaamse niveau die in hoofdstuk 12 werd gemaakt, kan min of meer de impact van de
Solventrichtlijn bepaald worden. Voor het REF-scenario vertegenwoordigen de maatregelen die
noodzakelijk zijn om aan de verplichtingen van de Solventrichtlijn te voldoen 83% van het
maximale emissiereductiepotentieel. Voor het BAU-scenario vertegenwoordigen de maatregelen
die noodzakelijk zijn om aan de verplichtingen van de Solventrichtlijn te voldoen 80,3% van het
maximale emissiereductiepotentieel.
Het NECINDICATIEF-plafond (1.325 ton VOS) kan worden gehaald met enkel het effect van de
Solventrichtlijn (REF-scenario). De emissies in het BAU-scenario zitten al onder dit plafond
390 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
zonder dat er extra reductiemaatregelen nodig zijn. Het NECEVENREDIG-plafond (1.967 ton VOS)
wordt reeds gehaald in beide scenario’s (REF en BAU) zonder dat er extra reductiemaatregelen
nodig zijn.
In het REF-scenario zou de impact van de Solventrichtlijn leiden tot een geschatte restemissie
van 430 ton VOS, wat nog 229 ton te weinig is voor het bereiken van de NEC+ doelstelling
(201 ton VOS). In het BAU-scenario zou de impact van de Solventrichtlijn leiden tot een
geschatte restemissie van 236 ton VOS, wat nog 35 ton (±7%) te weinig is voor het bereiken
van de NEC+ doelstelling. Deze extra reductie kan gehaald worden door het nemen van
bijkomende maatregelen bij bedrijven die (normaal gezien) niet onder de Solventrichtlijn vallen,
zij het dan tegen een veel duurdere gemiddelde eenheidsreductiekost.
13.6. De economische haalbaarheid van de
beleidsscenario’s
De economische haalbaarheidsanalyse toetste twee benaderingen: een macro-economische en
een micro-economische benadering (zie hoofdstuk 11).
De macro-economische benadering geeft aan dat er op het vlak van economische haalbaarheid
voor de sector waarschijnlijk weinig problemen te verwachten zijn als gevolg van de extra
kosten van emissiereductiemaatregelen die noodzakelijk zijn om de NEC+ doelstellingen te
bereiken. Dit kan worden afgelezen aan verschillende parameters zoals het effect op de
rentabiliteit, liquiditeit en solvabiliteit en de verhouding tot de jaarlijkse investeringen of de
toegevoegde waarde. De macro-economische benadering is enerzijds onvolmaakt omdat de
afbakening in de sectorstudie niet dezelfde is als deze van de beschikbare macro-economische
grootheden en maakt anderzijds abstractie van de variatie op individueel bedrijfsniveau in
schaalgrootte, financiële draagkracht en stand van zaken op het vlak van emissiereductie. Ook
is het zo dat bij de macro-economische benadering de totale jaarlijkse kosten voor het behalen
van de doelstellingen gespreid wordt over alle bedrijven terwijl de maatregelen onderliggend
aan de totale jaarlijkse kosten slechts op een deel van de bedrijven van toepassing zijn. Dat is
ook één van de redenen waarom een micro-economische benadering werd uitgewerkt.
De micro-economische benadering maakt duidelijk dat er voor bepaalde bedrijven wel grote
problemen zouden rijzen wanneer zij zouden verplicht worden bepaalde
emissiereductiemaatregelen toe te passen. Bij twee van de dertien bedrijven werd het effect op
de rentabiliteit geschat op (een daling van) 5 procentpunten. Dit zijn dan ook twee van de
kleinere bedrijven (minder dan 50 werknemers) met een hoge kwaliteitseis voor ontvetting.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 391

REFERENTIES
1. Agoria (2001), jaarverslag 2000
2. Agoria (2001) Compendium van bedrijven.
Eindrapport
3. Agoria (2001), verslag over de investeringen in de sectoren van technologische industrie in
2000
4. Agoria (2002) Mededelingen van het economisch departement.
5. Amann, M., Cofala, J., Klimont, Z. (1997) Estimating Costs for Controlling Emissions of
VOC from stationary sources in Europe, IIASA, 42 p. (samenvatting + persoonlijke
mededelingen)
6. AMINAL (2002), afdeling milieuvergunningen, meldingsgegevens solventrichtlijn
7. AMINAL, Sectie Lucht (2001) Protocol van het verdrag over grensoverschrijdenden
luchtverontreiniging ter bestrijding van verzuring, eutrofiëring en ozon in de omgevingslucht
en Europese richtlijn nationale emssiemaxima.
8. Bogaert, G., et. Al. (2000) Economische analyse van de emissiegrenswaarden voor
luchtverontreiniging door VOS. Ecolas – CES-KUL, 358p.
9. Bureau van Dijk, Bel First Databank, raadpleging van jaarrekeningen van bedrijven.
10. Duerinck, J., Van Rompaey, H., Siebens, K. (1999) Analyse van de reductiekosten voor
NH3, SO2, NOx en VOS, VITO, 88p.
11. Federaal Planbureau (2002) Economische vooruitzichten 2002-2007, Brussel, 162 p.
12. FO industrie (1998) Werkboek milieumaatregelen in de metaal en electrotechnische
industrie, Den Haag, Nederland, delen C12 t.e.m. C6.
13. GOM (2001) CD-rom van Vlaamse toeleveranciers.
14. GOM (2001) CD-rom ‘Bedrijvengids Vlaanderen 2001’.
15. Infobel (2001) CD-rom ‘Infobel Business 2001’.
16. International Institute for applied system analysis – IIASA (1998) Review of data
used in RAINS-VOC model. Country specific data set from RAINS-VOC model for Belgium.
Laxenburg, Austria, IIASA, 12p.
17. KBC (2002) Economische vooruitzichten België – 3 e en 4 e kwartaal 2002, publicatie, 4p.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 393

Eindrapport
18. NBB (2002), maandelijkse conjunctuurenquête 1997-2002.
19. NIS, BTW statistieken 1990-2001
20. Oppervlaktetechnieken en corrosiebestrijding (2001) Trichlooretheenherclassificatie –
Vraag- en antwoord document: Wat is de nieuwe classificatie?, magazine, jrg.45, nr.9, 2001
21. RSZ, Gedecentraliseerde statistieken, 1995-2000.
22. RSVZ, Aantal zelfstandigen in hoofdbezigheid 1996-2000.
23. Staatsblad (2001) Besluit van de Vlaamse regering van 20 april 2001 tot wijziging van
VLAREM I en VLAREM II (Solventrichtlijn), Brussel, 10 juli 2001, p.23818-23838.
24. Universiteit Gent (2001) Verfijning van de inventaris van vluchtige organische stoffen in
Vlaanderen, Gent, tweede tussentijds rapport + mededelingen.
25. Vaesen, A., Danneels, L, Derden, A., Van den Steen, P., De Bonte, M., Dijkmans,
R. (1998), Beste Beschikbare Technieken voor het elektrolytisch behandelen, chemisch
behandelen en ontvetten met oplosmiddelen van metalen oppervlakken, VITO, 471p.
26. Vercaemst, P. (2001) Costing Methodology for BAT purposes.
27. Vlaamse Milieumaatschappij (2001) Lozingen in de lucht 1980 – 2000.
28. Vlaamse Milieumaatschappij (2002), emissiejaarverslagen individuele bedrijven
29. Vito en Econotec (2000), Preparation of a policy to reduce the emissions of VOC from
products, final report, Part I: Inventory of emissions from the use of products
(Confidential).
30. VOM (2001) Compendium van bedrijven.
31. VOM, ism FABRIMETAL (1996) Preventie en milieuzorg in de oppervlaktebehandeling,
PRESTI, sectoriele studie.
394 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

BIJLAGEN
Bijlage 1: Sectorafbakening: argumentatie ferro en non-ferro
sectoren
Eindrapport
De sectoren non-ferro (non-ferrous metals industries) en de ferro, zowel primaire als secondaire
productiestappen (iron and steel industry; ferrous metals processing) kunnen in een vroeg
stadium uitgesloten worden van een onderzoek gericht op VOS-emissies bij metaalontvetting,
op basis van de vaststelling dat:
de VOS-emissies in deze sectoren reeds bestudeerd worden in de specifieke sectorstudies
‘non-ferro’ en ‘ferro’.
in die sectoren voor het ontvetten van producten geen technieken gebruikt worden waarbij
VOS-emissies ontstaan.
BRONNEN, METHODIEK
De gebruikte informatie is:
sectoroverzichten, zoals de BREF’s (BREF iron & steel; BREF ferrous metals processing;
BREF non-ferrous metals industries)
bestaande contacten en ervaring van ECOLAS-consultants in de voornaamste Vlaamse
bedrijven van deze sectoren.
Voor de ferro-sector is de gevolgde methodiek:
in welke processtappen ontvetting van producten nodig is of toegepast wordt
welke technieken hierbij gebruikt worden
of hierbij VOS-emissies ontstaan.
Voor de non-ferro-sector is de gebruikte methodiek:
vaststellen bij welke metalen en bij welke processtappen VOS-emissies optreden
vaststellen of deze VOS ontstaan bij een ontvettingsbewerking of niet.
Indien relevant worden de processtappen aangeduid, waarbij verwijdering van organische
stoffen als neveneffect optreedt, doch waarbij dit niet de bedoeling is van deze processtap.
PRIMAIRE PRODUCTIE VAN IJZER EN STAAL
Deze omvatten, indien hoofdzakelijk wordt uitgegaan van ijzererts (cfr. SIDMAR):
cokes-oven en bijhorende zuivering en bewerking van cokes-oven-gassen
sinter-plant
hoogoven
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 395

Eindrapport
evt. tussenopwarming
toevoegen additieven, leveringselementen, slakvormers, …
B.O.F.
gieten (continu of ingots)
Indien hoofdzakelijk wordt uitgegaan van schroot, vervallen de eerste stappen en wordt in
plaats daarvan een electro-oven gebruikt (cfr. ALZ).
In geen enkele stap wordt ontvetting of oppervlaktereiniging gebruikt.
SECONDAIRE BEWERKINGSPROCESSEN STAAL
Ontvetting en oppervlaktereiniging gebeurt in verschillende processtappen. Het gaat hierbij
om:
verwijdering van emulsies of andere smeermiddelen (na walsen, na draadtrekken, …),
voorafgaand aan bewerkingen zoals verzinken, thermisch behandelen, …
De ontvetting gebeurt normaal met een waterige oplossing.
oppervlaktereiniging na een thermische bewerking. Deze is gericht op verwijderen van
oxides en gebeurt doorgaans door een opeenvolging van mechanische bewerking (b.v.
stralen) en chemische bewerkingen (elektrochemisch beitsen, zuur beitsen).
bij sommige thermische bewerkingen (b.v. dunne platen of draden, RVS, als voorbereiding
van continu verzinken van staalplaat, …) wordt indirect gewerkt, onder H2/N2-atmosfeer.
Bij deze thermische bewerking, bedoeld voor het herstellen van de metaalstructuur na een
koudvervorming, is er tegelijk een verwijdering van de laatste resten smeermiddel; dit
reinigend effect is te beschouwen als een neveneffect van de thermische behandeling.
Hierbij worden de resten organisch materiaal omgezet tot VOS en worden samen met de H2
in een brander omgezet.
bij een aantal specialiteiten worden solventen gebruikt als ontvettingsmiddel. Dergelijke
specialiteiten zijn echter niet meer te beschouwen als klassieke halffabricaten, maar wel als
verdere producten. Bedrijven die dergelijke specialiteiten maken dienen dus mee bekeken
te worden bij de in deze nota bedoelde onderzoeksopdracht.
Dergelijke specialiteiten komen echter niet voor in de beide bedrijven die het voorwerp
vormen van de sectorstudie “ferro” nl. Sidmar en ALZ.
NON-FERRO INDUSTRIE
De emissie van VOS is relevant bij volgende processen (BREF):
sintering: VOC die gevolg zijn van onvolledige verbranding van organisch materiaal
solvent-extractie: opslag en gebruik van solventen
Al-electrolyse: electrolyseproces, bakken en grafitiseren van electroden: welbepaalde VOS
(bv. PAK, PFK, …) die specifiek zijn voor dit proces
gieten : organische onzuiverheden in smeltoven, binder van gietvorm
396 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Ontvetten is niet relevant als bron van VOS.
Eindrapport
Ontvetting en oppervlaktereiniging treedt op bij het verder bewerken van de metalen tot een
halfproduct. Hieronder worden de meest relevante besproken. Bij de afbakening van
bewerkingen die nog deel uitmaken van de non-ferro industrie, en welke deel uitmaakt van de
processen van andere sectoren, wordt de afbakening van de BREF gebruikt.
Productie van Cu-walsdraad.
Aanbrenging van smeermiddel (minerale of synthetische olie-emulsie. Geen ontvetting voorzien.
Productie van Cu-pijp, buizen en op maat gesneden stukken. Productie van dunne Cu-plaat.
Aanbrenging van smeermiddel (minerale of synthetische olie-emulsie, zeepoplossing, …). Een
deel van de productie wordt thermisch behandeld (gloeien of annealing); vóór de thermische
behandeling is er een ontvettingsstap. Ook snijresten die voor hergebruik teruggestuurd
worden naar de smeltoven worden doorgaans ontvet. Ontvetting gebeurt met een aangepast
product op waterbasis.
De thermische behandeling gebeurt in H2/N2-atmosfeer, en dient voor het herstellen van de
metaalstructuur en het geven van uniforme sterkte-eigenschappen. Neven-effect is een verdere
thermische reiniging van het oppervlak.
EINDCONCLUSIE
In de sectoren “ferro” en “non-ferro” komen een aantal oppervlaktereinigings- en ontvettingsbewerkingen
voor, vooral bij de productie van halffabricaten zoals plaat, buis, walsdraad,
profielen,… of bij het thermisch verzinken.
Deze bewerkingen maken gebruik van waterige producten zoals alkalische ontvetters, electrochemische
beitsbaden, zure beitsbaden,… Hierbij ontstaan geen VOS.
Tevens kan bij sommige thermische bewerkingen die onder H2/N2-beschermgas worden
uitgevoerd, als neveneffect een reiniging optreden. Deze is echter ondergeschikt aan het
hoofddoel van de thermische bewerking nl. het herstellen van de metaalstructuur na een
koudvervormingsbewerking.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 397

Bijlage 2: Analyse bedrijfsactiviteiten
Eindrapport
Om uit te testen of het mogelijk was om een één-één relatie te leggen tussen bedrijven en
bepaalde activiteiten die aanleiding geven tot reiniging is als volgt te werk gegaan.
1. Een tiental activiteiten zijn geselecteerd. Hierbij zijn zuiver vormgevende activiteiten
(“constructie”) niet opgenomen, tenzij bij bedrijven die geen enkele andere activiteit uit het
lijstje uitvoeren.
2. De bedrijven zijn tevens opgesplitst in geïntegreerde bedrijven, loonbedrijven en andere
bedrijven.
3. Telkens is dan nagegaan hoeveel bedrijven die deze activiteit uitvoeren (alleen of naast
andere) en vergeleken met het aantal bedrijven die alleen deze activiteit uitvoeren. De
vergelijking is gemaakt zowel op het niveau van het aantal bedrijven, als van het aantal
personeelsleden in deze bedrijven.
4. Tenslotte is nagegaan voor elke activiteit in welke mate het mogelijk was om een
representatieve dekking te verkrijgen door enkel de bedrijven met één enkele activiteit te
weerhouden of door de overige bedrijven aan één enkele activiteit toe te wijzen. Een
cruciaal tussenresultaat is de vergelijking van het aantal bedrijven met één enkele activiteit
met het totaal aantal bedrijven met die (alleen of naast andere) deze activiteit uitvoert. Dit
is als % berekend. Een zelfde vergelijking is gemaakt voor het aantal personeelsleden.
Deze vergelijking is gemaakt bij een bepaalde tussentoestand van het bedrijvenbestand, maar
de conclusies gelden ook voor de finale toestand van het bedrijvenbestand.
De resultaten van deze oefening zijn op de volgende pagina’s te vinden.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 399

Code Naam Doen zeker wel Doen evt. ook # firma’s
Eindrapport
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 400
# personen
vgl. alle bedrijven met die
activiteit
vgl. alle bedrijven met
volledige info
0 Zuiver constructiebedrijven Eigen constructie
Geen van de
bewerkingen 1 t.e.m. 9
402 20095 49% 25% 820 79323 36% 19% 1110 107401
0.1 Zuiver constructiebedrijven - geïntegreerd 184 10808
0.2 Zuiver constructiebedrijven - tussen de twee 196 6354
0.3 Zuiver constructiebedrijven - loon 22 2933
1Zuiver galvano
Galvanik of anodiseren of
emailleren
beitsen, chemisch
reinigen,
conversielagen, lassen,
monteren
77 11026 48% 33% 160 33372 7% 10% 1110 107401
1.1 Zuiver galvano - geïntegreerd 35 655
1.2 Zuiver galvano - tussen de twee 4 253
1.3 Zuiver galvano - loon
beitsen, chemisch
38 10118
2 Zuiver lakken lakken
reinigen,
conversielagen, lassen,
monteren
175 16285 54% 33% 326 48915 16% 15% 1110 107401
2.1 Zuiver lakken - geïntegreerd 80 10627
2.2 Zuiver lakken - tussen de twee 53 3360
2.3 Zuiver lakken - loon
beitsen, chemisch
42 2298
3 Polijsten - glanzen - trommelen
Polijsten - glanzen -
trommelen
reinigen,
conversielagen, lassen,
monteren
68 2565 40% 12% 171 21227 6% 2% 1110 107401
3.1 Polijsten - glanzen - trommelen - geïntegreerd 33 968
3.2 Polijsten - glanzen - trommelen - tussen de twee 30 1497
3.3 Polijsten - glanzen - trommelen - loon 5 100
4 Zuiver thermisch spuiten
Thermisch spuiten,
thermisch spuiten
beitsen, chemisch
reinigen,
conversielagen, lassen,
monteren
26 1657 32% 25% 82 6742 2% 2% 1110 107401
4.1 Zuiver thermisch spuiten - geïntegreerd 4 206
4.2 Zuiver thermisch spuiten - tussen de twee 11 1267
4.3 Zuiver thermisch spuiten - loon 11 184
5 Zuiver hot dip metaalcoaten
thermisch verzinken of
vertinnen
beitsen, chemisch
reinigen,
conversielagen, lassen,
monteren
8 275 53% 4% 15 7376 1% 0% 1110 107401
5.1 Zuiver hot dip metaalcoaten - geïntegreerd 0 0

Code Naam Doen zeker wel Doen evt. ook # firma’s
Eindrapport
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 401
# personen
vgl. alle bedrijven met die
activiteit
vgl. alle bedrijven met
volledige info
5.2 Zuiver hot dip metaalcoaten - tussen de twee 2 93
5.3 Zuiver hot dip metaalcoaten - loon 6 182
6 Zuiver thermische treatment Thermische oppervlakte- beitsen, chemisch
43 3857 43% 15% 101 25718 4% 4% 1110 107401
behandeling, thermisch reinigen,
behandelen stuk ifv. conversielagen, lassen,
kristaltype
monteren
6.1 Zuiver thermische treatment -
geïntegreerd
geïntegreerd 29 3374
6.2 Zuiver thermische treatment -
tussen de twee
de rest 10 354
6.3 Zuiver thermische treatment - loon niet(lassen of monteren of geïntegreerd) 4 129
7 Zuiver vacuüm vacuüm 3 61 50% 61% 6 100 0% 0% 1110 107401
7.1 Zuiver vacuüm - geïntegreerd geïntegreerd 1 10
7.2 Zuiver vacuüm - tussen de twee de rest 0 0
7.3 Zuiver vacuüm - loon niet(lassen of monteren of geïntegreerd) 2 51
8 Zuiver gedrukte schakelingen Bedrukte schakelingen 23 3822 82% 66% 28 5813 2% 4% 1110 107401
8.1 Zuiver gedrukte schakelingen -
geïntegreerd
geïntegreerd 19 3707
8.2 Zuiver gedrukte schakelingen -
tussen de twee
de rest 3 111
8.3 Zuiver gedrukte schakelingen -
loon
niet(lassen of monteren of geïntegreerd) 1 4
9 Zuiver ontlakken Bedrukte schakelingen 3 137 18% 6% 17 2270 0% 0% 1110 107401
9.1 Zuiver ontlakken - geïntegreerd geïntegreerd 0 0
9.2 Zuiver ontlakken - tussen de twee de rest 0 0
9.3 Zuiver ontlakken - loon niet(lassen of monteren of geïntegreerd) 3 137
Totaal 828 59780
75% 56%
Daarnaast nog een groep bedrijven die geen constructie en geen van de genoemde
activiteiten hebben
0 Geen van genoemde 39 3965 100% 100% 39 3965 4% 4% 1110 107401

Code Naam Doen zeker wel Doen evt. ook # firma’s
Eindrapport
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 402
# personen
0.1 Geen van genoemde - geïntegreerd 21 3192
0.2 Geen van genoemde - tussen de twee 6 388
0.3 Geen van genoemde - loon 12 385
vgl. alle bedrijven met die
activiteit
vgl. alle bedrijven met
volledige info

Bijlage 3: Evaluatievragen bij de testenquête
Eindrapport
1) Hoeveel tijd heeft u besteed aan het lezen en invullen van de enquête? Waar (welke vraag)
is de meest tijd naar toe gegaan?
2) Is de bedoeling van de enquête duidelijk genoeg?
3) Wat kan er verbeterd worden aan de toelichting? Welke aanvullingen suggereert u?
4) Zou u geneigd zijn om aan deze enquête mee te werken als u ze zo in de bus zou krijgen?
Waarom wel? Waarom niet?
5) Zou u geneigd zijn om als referentiebedrijf (beschreven in de toelichting) verder aan de
studie mee te werken? Waarom wel? Waarom niet?
6) In vraag 1 worden een aantal bedrijfskenmerken (aard van het bedrijf, bedrijfsgrootte)
gevraagd. Welke algemene kenmerken zouden volgens u beter geschikt zijn om uw bedrijf
te typeren in functie van de activiteit van het ‘reinigen en ontvetten van (metalen)
oppervlakken’? (Bijvoorbeeld: geproduceerde hoeveelheden of stuks, aantal m² oppervlak
gereinigd, andere?)
7) Kan u de ontvettings- en reinigingsactiviteiten in uw bedrijf voldoende typeren aan de hand
van de indeling in vraag 3? En aan de hand van de indeling in vraag 4?
8) Is de gebruikte terminologie in vraag 3 en 4 u voldoende vertrouwd? Heeft u suggesties
voor andere benamingen? Zou voor u een in de toelichting toegevoegde lijst van
productnamen meer duidelijkheid brengen?
9) Kan u voor de jaarlijkse verbruikcijfers terugvallen op bestaande interne statistieken (b.v.
aankoopdienst) of baseerde u zich op (ruwe) schattingen?
10) Is het mogelijk het verbruik van solventen voor ontvetten en reinigen van producten te
scheiden van dit voor andere toepassingen? (verdunners, procesvloeistof, reiniging van de
machines,..)
11) Is de opsomming van emissiereducerende maatregelen in vraag 7 volledig of voldoende
gedetailleerd?
12) Is het lettertype leesbaar genoeg? Is er voldoende ruimte om de vrije vragen te
beantwoorden?
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 403

Bijlage 4: Voorbeeld extrapolatie: Aktief Kool
Eindrapport
Het voorbeeld dat hieronder is uitgewerkt, is enkel ter illustratie van de methodiek; de correcte
resultaten vindt men in hoofdstuk 9.
Plaatsen van een afgasreiniging met aktief kool
1° Stap: groeperen van relevante kengetallen.
Bij 4 referentiebedrijven werd deze maatregel geïdentificeerd; slechts voor 3 bedrijven waren
bruikbare cijfers beschikbaar. In 2 gevallen gaat het om een aktief-kool eenheid die enkel
afgassen afkomstig van een reinigingsbewerking verwerkt. In het 3° geval gaat het om een
toestel waarnaar zowel de solventdampen van lakken als van reinigen worden afgezogen. Voor
deze maatregel werd een solventenbalans gemaakt, en werden de werkings- en
investeringskosten proportioneel met de verwijderde hoeveelheid solvent toegewezen aan de
De bestaande aktief kool reinigingssystemen werden bedreven als piek-absorber: er is m.a.w.
geen afvoer van met solvent beladen aktief kool – enkel een spreiding van de solventemissies
in de tijd. Op die manier vormen ze op lange termijn geen emissie-reductiemaatregel. De
werkelijke kosten en emissiereductie werden hiervoor gecorrigeerd; m.a.w. de onderstaande
cijfers gelden voor aktief kool systemen bedreven met regelmatige afvoer van beladen aktief
kool.
In 2 van de 3 gevallen gaat het om een maatregel die reeds is ingevoerd in het verleden. In
1 geval gaat het om een maatregel die door het bedrijf wordt overwogen als één van de
mogelijke alternatieven om tegemoet te komen aan de eisen van de solventenrichtlijn.
Voor 2 referentiebedrijven worden hieronder de kengetallen verzameld:
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 405

Eindrapport
ERM 4 : Stand-alone aktief-kool filter op een bestaande reinigingstoepassing met vluchtig
solvent - emissies enkele ton/j.
Van toepassing zijnde activiteiten Alle
Toepasbaar op Alle reinigingsactiviteiten die op één of een
beperkt aantal plaatsen geconcentreerd zijn
Type maatregel Afgasreiniging
Kengetallen referentiebedrijf
Investeringskost (€) 30350
Economische levensduur (jaar) 5
Werkingskost (€/jaar) 99591
Emissie vóór invoering maatregel (kg EM/j) 11200
Emissie na invoering maatregel (kg/jaar) 1440
Emissiereductie (kg RP/j) 9760
Opschaal- en terugschaalfunctie investeringskost
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Vaste basiskost AI (€) 25798
Coëfficiënt CI (€ per kg EM/j) 0,41
Opschaal- en terugschaalfunctie reductiepotentieel
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CRP (kg RP/j per kg EM/j) 0,871
Opschaal- en terugschaalfunctie werkingskosten
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CWK (€/j per kg EM/j) 8,892
406 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Eindrapport
ERM 9 : Aktief-kool filter voor vluchtig solvent - 1 filter voor reinigings- en laktoepassing -
aandeel in totaal van reinigingstoepassing.
Van toepassing zijnde activiteiten 2a en in mindere mate ook 2b / 2c
Toepasbaar op Alle reinigingsactiviteiten die op één of een
beperkt aantal plaatsen geconcentreerd zijn
Type maatregel Afgasreiniging
Kengetallen referentiebedrijf
Investeringskost (€) 90100
Economische levensduur (jaar) 10
Werkingskost (€/jaar) 78152
Emissie vóór invoering maatregel (kg EM/j) 20400
Emissie na invoering maatregel (kg/jaar) 8335
Emissiereductie (kg RP/j) 12065
Opschaal- en terugschaalfunctie investeringskost
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Referentie-investeringskost I0 (€) 90100
Referentie-solventemissie voor S0 (kg EM/j) 20400
Extrapolatie-exponent (-) 0,86
Opschaal- en terugschaalfunctie reductiepotentieel
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CRP (kg RP/j per kg EM/j) 0,591
Opschaal- en terugschaalfunctie werkingskosten
Referentiegrootheid emissie voor invoeren maatregel (kg EM/j)
Coëfficiënt CWK (€/j per kg EM/j) 3,831
2° Stap: toekennen en kwantificeren van reductiemaatregelen aan bedrijven in het
enquêtebestand.
In principe kan een aktief kool filter op de meeste reinigingstoepassingen geplaatst worden.
Tegenindicaties zijn:
- Reinigingsbewerkingen die zeer verspreid gebeuren (bv. manuele; bv. op grote stukken).
Een aktief kool filter heeft weinig zin bij sterk verdunde afgassen: in die gevallen zou het
rendement van de aktief kool filter erg laag zijn.
- De afgezogen afgassen zijn warm, bevatten vonken of hebben een hoge vochtigheidsgraad.
Dit is eerder uitzonderlijk het geval bij reinigingstoepassingen met solventen.
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 407

Eindrapport
- Een relatief hoge concentratie van zeer brandbare solventen. In dat geval vertegenwoordigt
de aktief kool filter een ernstig brandrisico. In dat geval is een aktief kool filter
ook om procestechnische redenen af te raden tegenover andere afgasreinigingstechnieken.
- Voor sommige koolwaterstoffen waarvoor tegelijkertijd een lage emissiegrenswaarde geldt
en die minder goed adsorberen op actief kool, is actief kool geen geschikte keuze. Er is
weliswaar een emissiereductie, doch om te voldoen aan de wettelijke regeling (hetzij
bestaande emissiegrenswaarden, hetzij de grenswaarden voor stoffen met R40 zinnen).
Voor TRI is actief kool niet geschikt om de opgelegde emissiegrenswaarde te halen (in die
gevallen wordt een technische levensduur van 5 jaar vooropgesteld). Voor de meeste
andere klassieke solventen stelt zich dit probleem niet.
In de praktijk blijkt bij veel toepassingen de plaatsing van een aktief kool filter tegelijkertijd
even duur of duurder te zijn dan een procesgeïntegreerde techniek, terwijl het rendement lager
ligt. Enkel bij bedrijven waar dit duidelijk niet het geval blijkt te zijn, is aktief kool filtratie als
een mogelijkheid weerhouden.
Bij de keuze van welk van de drie technieken is rekening gehouden met de bestaande emissie
en met het feit of synergie met solventlakken mogelijk is.
Tenslotte wordt deze maatregel niet voorgesteld voor bedrijven met slechts een zeer klein
solventverbruik. De motivatie voor deze keuze is reeds elders uiteengezet. Bij aktief kool
domineert echter de werkingskost en niet de investeringskost. Om die reden is de grens vrij
laag gezet. De grens is arbitrair op een verbruik van ca. 100 kg/jaar gezet.
Onderstaande resultaten zijn voorlopig:
Er is geen correctie gemaakt voor bedrijven waar meerdere ERM toepasbaar zijn, die elkaar
wederzijds uitsluiten. Concreet zou de combinatie van een partiële maatregel in het proces, in
combinatie met afgasreiniging met actief kool, zeer goed realiseerbaar zijn.
408 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

De voorlopige resultaten zijn:
Investering Afschrijving
(techisch)
Werkings-kost Som Reductiepotentieel
€ €/jaar €/jaar €/jaar kg solvent/j
activiteiten
26221 6917 9266 16183 908 1b, 1c, 3b, 3c, 7b, 7c
26221 6917 9266 16183 908 1b, 1c, 3b, 3c, 7b, 7c
26221 6917 9266 16183 908 1b, 1c, 3b, 3c, 7b, 7c
27547 7267 38271 45538 551 1b
30472 8038 102258 110297 10021 1b
3628 591 1866 2456 288 2b
2583 420 1257 1677 194 2b
12227 1990 7662 9652 783 2b, 4b
Totalen 39057 179111 218168 14561
3° stap: samenbrengen van maatregelen
Eindrapport
De kostenkurves worden opgesteld per combinatie van een bedrijfsactiviteit en een set
varianten van dezelfde emissiereductiemaatregel. Onderstaande tabel geeft reductiepotentieel,
werkingskosten en afschrijvingen voor het plaatsen van een aktief kool filter.
Activiteit Red.Pot Werkingskosten Afschrijvingen Totaal
kg/j €/j €/kg €/j €/kg €/j €/kg
1b 10708 141920 13,25 16343 1,53 158262 14,78
1c 136 1390 10,20 1038 7,62 2427 17,82
2b 729 6020 8,25 1711 2,35 7731 10,60
3b 545 5559 10,20 4150 7,62 9710 17,82
3c 545 5559 10,20 4150 7,62 9710 17,82
4b 391 3831 9,79 995 2,54 4826 12,33
7b 825 7882 9,55 5483 6,65 13365 16,20
7c 681 6949 10,20 5188 7,62 12137 17,82
totaal 14561 179111 39057 218168
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 409

Eindrapport
4° stap: bepaling van reductiepotentiëel en kostprijs per kg vermeden emissie voor
niveau van Vlaanderen.
Nog uit te voeren. Deze stap is zeer direct: de enquêtebedrijven worden als een representatief
staal beschouwd van de Vlaamse bedrijven als geheel. Werkingskost- en afschrijvingkost per
kg vermeden emissie worden behouden bij de extrapolatie naar het geheel van Vlaanderen.
Het reductiepotentieel wordt uit dat van de tabel hierboven afgeleid door opschaling met de
verhouding tussen emissies voor deze activiteit in de enquête enerzijds en deze berekend voor
geheel Vlaanderen anderzijds.
Voornaamste oorzaken van zeer hoge of zeer lage waarden bij individuele bedrijven
De kostprijs van een aktiefkool filtratie is voornamelijk de aanschaf- en verwerkingskost van de
aktief kool. Deze is beperkt afhankelijk van het type solvent; o.a. voor gechloreerde solventen
ligt deze kost een stuk hoger (iets duurdere aktief kool; beduidend hogere afvoer- en
verwerkingskosten.
De voornaamste basiskost is de installatie van een afzuigsysteem. Tevens is het bij sommige
bedrijven zeer moeilijk om op de plaats waar de solventhoudende dampen vrijkomen een
regelmatige vervanging van de aktief kool uit te voeren, en moet dus voorzien worden in een
afzuiging over een langere afstand, waardoor de basiskost snel hoog kan oplopen.
410 AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp

Bijlage 5: Enquêteformulier
Eindrapport
AMINAL/MNB/TWOL2000/mjp2000-a10-opp 411