richtlijnenboek voor het opstellen en beoordelen van ... - Lne.be

Informatie horende bij de “Richtlijnenboeken voor het opstellen en beoordelen van 

milieu-effectenrapportages” van 1997. 

Het volgende document is een gedigitaliseerde versie van de richtlijnenboeken die in 1997 

gepubliceerd zijn. Deze dateren dus van vóór het mer/vr-decreet van 18/12/2002 (BS 

13/02/2003) die de uitwerking van een Richtlijnenboek milieueffectrapportage voorop stelt. 

Vernieuwde en nieuwe delen van het richtlijnenboek zijn dus in de komende jaren te 

verwachten. U verneemt er later meer over via de website van de Cel Mer op 

http://www.mervlaanderen.be 

Vanwege een wijziging in de informaticasystemen zijn een aantal figuren van de 

richtlijnenboeken niet meer beschikbaar en is een deel van de opmaak verloren gegaan 

waardoor ook de paginanummering verkeerd kan zijn. Deze gedigitaliseerde bestanden 

worden dan ook slechts ter informatie ter beschikking gesteld. 

Indien u een correct genummerd en van alle illustraties voorzien, papieren exemplaar wenst 

van een bepaald richtlijnenboek dan kan u dit, tegen kostprijs, aanvragen bij de Cel Mer via 

mer@vlaanderen.be of via het secretariaat op 02 553 80 79. 

RICHTLIJNENBOEK VOOR HET OPSTELLEN EN 

BEOORDELEN VAN MILIEUEFFECTRAPPORTEN 

DEEL 11 : ALGEMENE METHODOLOGIE 

DISCIPLINE MONUMENTEN, LANDSCHAPPEN EN 

MATERIËLE GOEDEREN IN HET ALGEMEEN

OMTRENT HET RICHTLIJNENBOEK MEROMTRENT HET 

RICHTLIJNENBOEK MEROMTRENT HET RICHTLIJNENBOEK MER 

initiatief 

Op initiatief van de "cel m.e.r." van de Afdeling Algemeen Milieu- en Natuurbeleid van de 

Administratie Milieu-, Natuur- en Land- en Waterbeheer (Departement Leefmilieu en Infrastructuur) 

is een Richtlijnenboek opgesteld voor het opstellen en beoordelen van milieueffectrapporten. Voor het 

tot stand komen van het Richtlijnenboek werden drie onderzoeksopdrachten uitgevoerd op initiatief 

van de cel m.e.r. : 

fase 1'verkennende studie in verband met een richtlijnenboek voor het opstellen en beoordelen van 

milieueffectrapporten, met de nadruk op de milieuonderdelen fauna en flora' 

fase 2'studie betreffende het samenstellen van een richtlijnenboek voor het opstellen en beoordelen van 

milieueffectrapporten' 

fase 3'studie betreffende de toetsing van de specifieke richtlijnen voor het opstellen van 

milieueffectrapporten voor m.e.r.-plichtige inrichtingen of projecten aan de hand van case 

studies, waarna de basisrichtlijnen kunnen verfijnd en/of bijgestuurd worden' 

doelstelling 

De doelstelling van het Richtlijnenboek is de kwaliteit van het milieueffectrapport te verbeteren en de 

vereiste diepgang van een MER af te bakenen. In het richtlijnenboek wordt alle kennis, zowel 

procedureel als methodologisch, gebundeld op het gebied van milieueffectrapportage; het geeft 

praktische en concrete richtlijnen en aanbevelingen per activiteitengroep - zowel interdisciplinair als 

disciplinair - voor het opstellen van een kwalitatief goed milieueffectrapport. 

doelgroep 

Het Richtlijnenboek beoogt bruikbaar te zijn voor : de initiatiefnemer van een m.e.r.-plichtige activiteit, 

de MER-makers, de administratie, de vergunningsverlenende en controlerende overheid en de 

bevolking. 

opstellers 

Het Richtlijnenboek is opgesteld door een interdisciplinaire groep van promotoren van verschillende 

Universiteiten, onder supervisie van een promotor-coördinator. De disciplines 'lucht', 'geluid en 

trillingen', 'licht, warmte en straling', 'water', 'bodem', 'mens-gezondheid', 'mens-ruimtelijke aspecten', 

'fauna en flora' en 'monumenten en landschappen en materiële goederen' komen aan bod. De opstellers 

werden begeleid en bijgestuurd door een stuurgroep, samengesteld uit leden van de verschillende 

betrokken administraties, aangevuld met het LISEC, het VITO en drie MER-deskundigen 

(generalisten). 

ii 

m.e.r.-richtlijnenboek : deel 11 discipline monumenten, landschappen en materiële goederen

structuur 

Het Richtlijnenboek bestaat uit verschillende delen : 

deel 1procedurele aspecten 

deel 2algemene methodologische aspecten 

deel 3methodologie per discipline : mens : gezondheid 

deel 4 methodologie per discipline : mens : ruimtelijke aspecten 

deel 5 methodologie per discipline : fauna en flora 

deel 6 methodologie per discipline : bodem 

deel 7 methodologie per discipline : water 

deel 8 methodologie per discipline : lucht 

deel 9 methodologie per discipline : licht, warmte en stralingen 

deel 10 methodologie per discipline : geluid en trillingen 

deel 11 methodologie per discipline : monumenten, landschappen en materiële 

goederen in het algemeen 

toekomst 

Het Richtlijnenboek zal aangevuld worden met verschillende delen die de specifieke methodologie per 

activiteitengroep beschrijven. Veel procedurele en methodologische informatie in de eerste 11 delen 

is zeer technisch en werd diepgaand en volledig behandeld. Voor de bevolking en de initiatiefnemers 

van m.e.r.-plichtige activiteiten is veel informatie minder essentieel, zodat ten behoeve van beide 

doelgroepen een samenvatting zal worden opgesteld. 

m.e.r.-richtlijnenboek : deel 11 discipline monumenten, landschappen en materiële goederen 

iii

Lijst van promotoren en medewerkers 

discipline 'monumenten, landschappen en materiële goederen in het algemeen' 

Prof. Dr. M. ANTROP en Prof. L. DAELS 

medewerker : Sylvie Van Damme 

Vakgroep Geografie, Regionale Geografie en Landschapskunde 

Universiteit Gent 

Krijgslaan 281, S8 

9000 GENT 

coördinatie 

Prof. Dr. R.F. VERHEYEN 

medewerkers : Katia Nagels, Dick van Straaten 

Departement Biologie 

Universitaire Instelling Antwerpen 

Universiteitsplein 1 

2610 WILRIJK 

iv 


Samenstelling stuurgroepSamenstelling stuurgroepSamenstelling stuurgroep 

-Administratie Milieu-, Natuur-, Land- en Waterbeheer (AMINAL) : Afdeling Algemeen Milieu en 

Natuurbeleid - cel m.e.r. 

-AMINAL : Afdeling Milieuvergunningen 

-AMINAL : Afdeling Natuur 

-AMINAL : Afdeling Land 

-Administratie Ruimtelijke Ordening, Huisvesting & Monumenten & Landschappen (AROHM): 

Afdeling Ruimtelijke Planning 

-AROHM : Afdeling Monumenten en Landschappen 

-Administratie Gezondheidszorg : Afdeling Preventie en Sociale Gezondheidszorg 

-Administratie Economie : Afdeling Natuurlijke Rijkdommen en Energie 

-Instituut voor Natuurbehoud 

-Instituut voor Bos- en Wildbeheer 

-het Vlaams Insituut voor Technologisch Onderzoek (VITO) 

-het Studiecentrum voor Ecologie en Bosbouw v.z.w. (LISEC) 

-de Mobiliteitscel 

-drie MER-deskundigen, generalisten : 

*de heer F. Vansina 

*de heer J. Vangenechten 

*de heer J. Vandenbroeck 


v

LEESWIJZERLEESWIJZERLEESWIJZER 

Dit deel van het Richtlijnenboek behandelt de algemene methodologie per discipline en omvat tien 

hoofdstukken. 

Hoofdstuk 1Benaderingswijze en specifieke inhoudsbepaling van de discipline 

bespreekt de reikwijdte van de discipline; de benaderingswijze van de discipline wordt toegelicht. 

Hoofdstuk 2Bronnen van basisinformatie 

verduidelijkt welke basisinformatie per discipline vereist is, meer bepaald welke gegevens nodig zijn 

voor het beschrijven van het studiegebied, de referentiesituatie, en voor de 

effectvoorspellingsmethoden. 

Hoofdstuk 3Afbakening van het studiegebied 

beschrijft de wijze waarop het studiegebied wordt afgebakend; de methodologie wordt beschreven en 

voorstellingsmethoden worden toegelicht. 

Hoofdstuk 4Analyse van de referentiesituatie 

bespreekt de methode voor de inventarisatie van de referentiesituatie(s), beschrijft de mogelijke 

voorstellingsmethoden van de referentiesituatie en geeft een korte toelichting van de 

ontwikkelingsscenario's. 

Hoofdstuk 5Karakterisering van de effectgroepen, effectuitdrukkingen en beoordelingscriteria 

verduidelijkt de effectgroepen en de beoordelingscriteria per effectgroep toegelicht. Aan de 

verschillende effectgroepen wordt inhoud gegeven. Per effectgroep worden de effectuitdrukkingen en 

de beoordelingscriteria per effect/effectgroep (normen, richtwaarden en grenswaarden, ...) toegelicht. 

Hoofdstuk 6Analyse van de geplande situatie 

beschrijft de effectvoorspellingsmethoden per effectgroep. Voor elke voorspellingsmethode wordt de 

interpretatie en beoordeling van de uitvoergegevens en de beperkingen van de voorspellingsmethode 

verduidelijkt. De mogelijke voorstellingsmethoden worden beschreven. 

vi 


Hoofdstuk 7Gegevensoverdracht naar andere disciplines 

benadrukt het interdisciplinaire gebruik van gegevens; de discipline duidt aan welke gegevens 

overgedragen worden naar andere disciplines. 

Hoofdstuk 8Beoordeling van de geplande situatie 

bespreekt voor de integrerende disciplines op welke wijze het globale effect bepaald en beoordeeld 

wordt. 

Hoofdstuk 9Beschrijving van de milderende maatregelen 

geeft een algemene toelichting van mogelijke effectmilderende maatregelen. 

Hoofdstuk 10Het opstarten van een postevaluatieprogramma 

formuleert methodologische voorstellen voor het opnemen van een postevaluatiestudie in het MER. 

Tot slot wordt deel 11 afgesloten met : 

Begrippenlijst 

Lijst van afkortingen 

Referentielijst 

Bijlagen 


vii

INHOUD 

OMTRENT HET RICHTLIJNENBOEK MER .......................................................................................... i 

LIJST VAN PROMOTOREN EN MEDEWERKERS .............................................................................. iii 

LEESWIJZER.............................................................................................................................................. iv 

1BENADERINGSWIJZE EN SPECIFIEKE INHOUDSBEPALING VAN DE DISCIPLINE............... 1 

1.1Inleiding................................................................................................................................................... 1 

1.2Benaderingswijzen.................................................................................................................................. 3 

1.2.1Visies op het landschap ....................................................................................................................... 3 

1.2.2Schaalniveau's ...................................................................................................................................... 3 

1.2.3Chorologie en typologie....................................................................................................................... 5 

1.2.4De genetische benadering.................................................................................................................... 6 

1.2.5Kwalitatief versus kwantitatief............................................................................................................ 6 

1.2.6Overzichtsstudie of detailstudie ......................................................................................................... 7 

2BRONNEN VAN BASISINFORMATIE................................................................................................. 8 

2.1Algemeen overzicht ................................................................................................................................ 8 

2.2Topografische kaarten............................................................................................................................. 8 

2.3Thematische kaarten .............................................................................................................................. 10 

2.4Historische kaarten................................................................................................................................. 11 

2.4.1De kaarten van Ferraris (einde 18de eeuw)........................................................................................ 11 

2.4.2Kaarten van de 19de eeuw.................................................................................................................. 11 

2.5Kadasterplans......................................................................................................................................... 12 

2.6Luchtfoto's en orthofoto's ...................................................................................................................... 12 

2.7Satellietbeelden...................................................................................................................................... 13 

2.8Inventarissen en databanken.................................................................................................................. 14 

2.9NIS-statistieken...................................................................................................................................... 14 

2.10Beleidsmatige en juridische basisgegevens ........................................................................................ 15 

2.11Te leveren basisinformatie .................................................................................................................. 15 

3AFBAKENING VAN HET STUDIEGEBIED ....................................................................................... 16 

3.1Inleiding.................................................................................................................................................. 16 

3.2Methode voor de afbakening van het studiegebied............................................................................... 16 

3.3Voorstellingsmethoden.......................................................................................................................... 17 

4ANALYSE VAN DE REFERENTIESITUATIE.................................................................................... 18 

viii 


4.1Inleiding.................................................................................................................................................. 18 

4.2Beschrijving van de referentiesituatie ................................................................................................... 18 

4.2.1Geografische situering........................................................................................................................ 18 

4.2.2Landschapskartering .......................................................................................................................... 19 

4.2.2.1De inhoudelijke kartering ................................................................................................................ 19 

4.2.2.2De kartering van de erfgoedwaarden............................................................................................... 21 

4.2.2.3De fysiognomische kartering........................................................................................................... 21 

4.2.2.4De kartering van de belevingskwaliteiten van het landschap......................................................... 22 

4.2.3Huidige, gewijzigde en gewenste situatie .......................................................................................... 22 

4.2.4Interpretatie en beoordeling van de referentiesituatie........................................................................ 23 

4.2.4.1Bedoeling ......................................................................................................................................... 23 

4.2.4.2De landschapsgenese ....................................................................................................................... 23 

4.2.4.3Structurele landschapsanalyse......................................................................................................... 24 

4.2.4.4De beoordeling van de erfgoedwaarden.......................................................................................... 26 

4.3Voorstellingsmethoden van de referentiesituatie.................................................................................. 26 

4.4Korte toelichting van de ontwikkelingsscenario 's................................................................................ 27 

5KARAKTERISEREN VAN EFFECTGROEPEN, EFFECTUITDRUKKINGEN EN 

BEOORDELINGSCRITERIA............................................................................................................ 29 

5.1Relevantie van de effecten..................................................................................................................... 29 

5.2Ingreep- en Effectgroepen...................................................................................................................... 29 

5.2.1Ingreepgroepen.................................................................................................................................... 30 

5.2.2Effectgroepen...................................................................................................................................... 32 

5.3Beoordelingscriteria............................................................................................................................... 34 

5.3.1Beoordeling algemeen ........................................................................................................................ 34 

5.3.2Verlies erfgoedwaarde........................................................................................................................ 35 

5.3.3Structuur- en relatiewijzigingen ......................................................................................................... 36 

5.3.4Wijzigen perceptieve kenmerken ....................................................................................................... 39 

5.3.5Wijzigen belevingskwaliteiten ........................................................................................................... 40 

6ANALYSE VAN DE GEPLANDE SITUATIE...................................................................................... 42 

6.1Inleiding.................................................................................................................................................. 42 

6.2Effectgroep Verlies erfgoedwaarde....................................................................................................... 42 

6.2.1Methoden voor effectvoorspelling .................................................................................................... 42 

6.2.2Interpretatie en beoordeling van de uitvoergegevens ....................................................................... 43 

6.2.3Beperkingen van de voorspellingsmethoden ..................................................................................... 44 

6.2.4Voorstellingsmethoden ...................................................................................................................... 44 

6.3Effectgroep Structuur- en relatiewijzigingen........................................................................................ 45 

6.3.1Methoden voor effectvoorspelling ..................................................................................................... 45 




ix


6.4Effectgroep Wijzigen perceptieve kenmerken...................................................................................... 50 

6.4.1Methoden voor effectvoorspelling .................................................................................................... 50 




6.5Effectgroep Wijzigen belevingskwaliteiten .......................................................................................... 53 

6.5.1Methoden voor effectvoorspelling ..................................................................................................... 53 




7GEGEVENSOVERDRACHT NAAR ANDERE DISCIPLINES.......................................................... 55 

8BEOORDELING VAN DE GEPLANDE SITUATIE............................................................................ 56 

9BESCHRIJVING VAN DE MILDERENDE MAATREGELEN........................................................... 58 

9.1Inleiding.................................................................................................................................................. 58 

9.2Mogelijke milderende maatregelen per effectgroep ............................................................................. 58 

9.2.1Verlies erfgoedwaarde........................................................................................................................ 58 

9.2.2Structuur- en relatiewijzigingen ......................................................................................................... 58 

9.2.3Perceptieve kenmerken....................................................................................................................... 59 

9.2.4Belevingskwaliteiten........................................................................................................................... 59 

9.3De hoeveelheid effect-mildering ........................................................................................................... 60 

9.4Voorstellingsmethoden.......................................................................................................................... 60 

10HET OPSTARTEN VAN EEN POSTEVALUATIEPROGRAMMA ................................................ 61 

BEGRIPPENLIJST..................................................................................................................................... 62 

LIJST VAN AFKORTINGEN................................................................................................................... 65 

REFERENTIELIJST................................................................................................................................... 66 

x 


BIJLAGEN.................................................................................................................................................. 71 

1KAARTENBRONNEN............................................................................................................................ 71 

2LUCHTFOTOBRONNEN....................................................................................................................... 71 

3TELEDETECTIEBRONNEN.................................................................................................................. 72 

4BELEIDSMATIGE RANDVOORWAARDEN ..................................................................................... 72 

5JURIDISCHE RANDVOORWAARDEN............................................................................................... 73 

6INVENTARISSEN................................................................................................................................... 74 


xi

LIJST VAN TABELLEN 

Tabel 4.1 :Landschappelijke gegevens te karteren bij een inhoudelijke detailinventarisatie 

Tabel 5.1 :Overzicht van ingreep- en effectgroepen en te verwachten effecten 

Tabel 5.2 :Criteria voor de beoordeling van de erfgoedwaarden 

Tabel 5.3 :Beoordelingscriteria bij de effectgroep Structuurwijzigingen 

Tabel 5.4 :Belevingskwaliteiten en hun diagnostische betekenis 

Tabel 6.1 :Methoden voor effectvoorspelling voor de effectgroep Verlies erfgoedwaarde 

Tabel 6.2 :Methoden voor effectvoorspelling voor de effectgroep Structuurwijzigingen en per 

landschappelijke component 

Tabel 6.3 :Methoden voor effectvoorspelling voor de effectgroep Wijzigen perceptieve kenmerken 

Tabel 6.4 :Methoden voor effectvoorspelling voor de effectgroep Wijzigen belevingskwaliteiten 

Tabel 7.1 :Overdracht van gegevens van de discipline 'landschap' naar andere disciplines 

Tabel 8.1 :Voorbeeld van een fictieve synthetische impactmatrix (bespreking zie tekst) 

LIJST VAN FIGUREN 

Figuur 3.1 :Opeenvolgende stappen in de begrenzing van het studiegebied 

xii 


1)BENADERINGSWIJZE EN SPECIFIEKE INHOUDSBEPALING VAN 

DE DISCIPLINE2)BENADERINGSWIJZE EN SPECIFIEKE 

INHOUDSBEPALING VAN DE DISCIPLINE3) 

BENADERINGSWIJZE EN SPECIFIEKE INHOUDSBEPALING VAN 

DE DISCIPLINE 

a)Inleidingb)Inleidingc)Inleiding 

De discipline 'Monumenten, Landschappen en Materiële Goederen in het Algemeen' bestudeert de 

effecten op deze verschijnselen die als landschappelijke milieucomponenten gezien worden. De studie 

omvat zowel de fysieke als de fysiognomische aspecten ervan en moet relevant zijn met betrekking tot 

hun natuurwetenschappelijke, (cultuur)historische en esthetische waarden die samen ook de 

belevingswaarde bepalen. 

Methodologisch worden monumenten, landschappen en materiële goederen als 'objecten' beschouwd, 

d.w.z. meestal duidelijk begrensde entiteiten die in hun geheel of in delen (samenstellende elementen) 

blootstaan aan ingrepen en milieueffecten. Voorbeelden van onderdelen of elementen zijn het niet 

opgegraven of onderzochte archeologisch patrimonium in een gebied, en ook een aantal onroerende 

goederen uit aard of door bestemming, zoals bijvoorbeeld muurschilderingen en orgels. 

Met betrekking tot het landschapsonderzoek worden volgende begrippen onderscheiden : 

- Landschapselementen zijn objecten die als op zich staande entiteiten beschreven kunnen worden. 

Voorbeelden van landschapselementen zijn een gebouw, een perceel, een boom, een heuvel, een rivier 

... Voor hun geografische localisatie worden ze geabstraheerd tot een punt, lijn, polygoon of volume. Ze 

worden beschreven door zowel nominale als numerieke attributen. 

- Landschapscomponenten zijn continue verschijnselen die ruimtelijk niet altijd duidelijk of eenduidig 

te begrenzen zijn. Voor de beschrijving, analyse en (kaart)voorstelling moeten hun beschrijvende 

attributen eerst in klassen of categorieën ingedeeld worden. Voorbeelden hiervan zijn het reliëf en het 

(micro)klimaat. Landschapscomponenten kunnen ook beschreven worden door een groepering van 

landschapselementen op een hoger abstractieniveau met continu karakter. Voorbeelden hiervan zijn 

bewoning, percelering, hydrografie ... 

- Het patroon van een landschapselement of -component heeft betrekking op de ruimtelijke schikking 

van de elementen of - bij een component - de beschrijvingcategorieën. Ze worden beschreven aan de 

hand van dichtheden en spreidingskenmerken. 

- Structuren drukken relaties tussen elementen uit. Ze worden bijgevolg opgesteld in functie van het 

weergeven van de relaties die men wenst te onderzoeken. Op die manier kan een landschapselement of - 

component deel uitmaken van meerdere structuren. Met betrekking tot landschappen worden structuren 

zowel ruimtelijk, functioneel als temporeel gedefinieerd. Voorbeelden van ruimtelijke structuren zijn 

bewoningspatroon, wegennet, percelering. Voorbeelden van functionele structuren zijn de 

transportfluxen langs wegen, de connectiviteit van lineair groen, de erosie- en sedimentatiedynamiek op 

een helling. Temporele structuren beschrijven veranderingen in functie van de tijd, zoals b.v. de 

xiv 


ontwikkeling van een helling of valleivorm, de groei van een nederzetting, de landoccupatie. 

- Ruimtelijke relaties beschrijven de wisselwerkingen of onderlinge afhankelijkheid tussen de 

verschillende elementen in de geografische ruimte. In het landschap onderscheidt men verticale en 

horizontale relaties, naargelang het relaties betreft tussen elementen die dezelfde geografische positie 

innemen of niet. Een voorbeeld van verticale relaties is die tussen de vegetatie en de bodemgesteldheid. 

Een voorbeeld van een horizontale relatie is het overstromingsgevaar van een laaggelegen gebied ten 

gevolge van afstroming van een verder gelegen hoger gebied. Relaties hebben een associatieve betekenis 

('samen voorkomen') en kunnen in sommige gevallen ook een functionele betekenis bezitten ('elkaar 

nodig hebben'). Dit laatste aspect vormt een fundamenteel principe in de landschapsecologie : de 

ruimtelijke structuur bepaalt het functioneren van de relaties tussen de landschappelijke elementen en 

het functioneren bepaalt de ontwikkeling van de ruimtelijke structuur. 

Dé landschappelijke structuur bestaat niet zonder dat de bedoeling van de structuurweergave beschreven 

is. In sommige gevallen spreekt men dan ook van landschappelijke structuren of van deelstructuren. Ook 

de schaal van de benadering speelt hierbij een rol. Op microniveau worden in hoofdzaak concrete, 

doorgaans rechtstreeks waarneembare aspecten van de landschappelijke structuur benadrukt, alsook de 

relatie met de waarnemer. Dergelijke structuren en relaties worden op grootschalige kaarten 

voorgesteld. Een voorbeeld is de voorstelling van de zichtbaarheid van een constructie. Op meso- en 

macroniveau bezit de landschappelijke structuur een meer abstract karakter. De structuren en relaties 

worden op eerder kleinschalige kaarten voorgesteld. Een voorbeeld is de openheid van het landschap. 

Onder 'materiële goederen in het algemeen' worden alle vormen van bebouwing, kunstwerken en 

infrastructuren verstaan. Deze toevoeging aan de omschrijving van de discipline wijst er op dat niet 

alleen objecten met een erkende (al dan niet wettelijke beschermde) patrimoniumwaarde moeten 

onderzocht worden. De geplande activiteit kan immers effecten veroorzaken op alle voorkomende 

materiële goederen waardoor hun aard, kwaliteit of gebruik kan veranderen. Behalve mogelijke 

materiële schade (b.v. ten gevolge van trillingen, verzakkingen,...), kan er ook een belangrijke 

verandering optreden in door verstoring van de context, de onmiddellijke omgeving, bereikbaarheid en 

de toegankelijkheid. 

Deze discipline zal in de eerste plaats een inventaris opmaken van de voorkomende materiële goederen 

en die toevoegen aan de beschrijving van de referentiesituatie. De resultaten van die inventarisatie 

kunnen op één of meerdere topografische kaarten aangeduid worden en/of opgenomen worden in 

tabellen en lijsten. 

2 


e)Benaderingswijzenf)Benaderingswijzeng)Benaderingswijzen 

i)Visies op het landschapii)Visies op het landschapiii)Visies op het landschap 

Algemeen wordt het landschap bestudeerd langs drie invalshoeken, nl. "het landschap als erfgoed", "het 

landschap als dynamisch relatiestelsel" en "het landschap als zintuiglijk en hoofdzakelijk visueel 

waarneembaar verschijnsel". Voor een nadere toelichting omtrent deze drie invalshoeken wordt verwezen 

naar deel B(1). In de drie gevallen is het nodig een precieze inventaris te bezitten van de 

voorkomende objecten en de kenmerken van de geografische ruimte waarin ze voorkomen. Hierbij 

worden zowel de inhoudelijke kenmerken als het voorkomen van de elementen of objecten beschreven, 

evenals hun onderlinge ruimtelijke relaties. Deze beschrijvingen staan de erfgoedwaarde van het 

landschap, het functioneren ervan (het relatiestelsel) en van de perceptieve kwaliteiten ervan. 

Methodologisch kunnen voor het landschapsonderzoek algemene en bijzondere methoden 

onderscheiden worden. Algemene methoden omvatten vooreerst de studie van de literatuur, van kaarten, 

(lucht)foto's en archieven. Ze vormen de voorbereiding tot een landschapskartering op het terrein die op 

verschillende manieren kan uitgevoerd worden en die leidt tot de inventaris van alle aanwezige 

materiële goederen en van hun voorkomen in ruimtelijke context. 

De specifieke methoden kunnen in drie groepen ingedeeld worden volgens de gebruikelijke 

invalshoeken. Als relatiesysteem zullen methoden van thematische cartografie en ruimtelijke analyse 

gebruikt worden, zoals die ook voorkomen in de geomorfologie, de regionale, sociale en historische 

geografie en in de landschapsecologie. De perceptieve aspecten van het landschap maken gebruik van 

fysiognomische karteringen en zichtbaarheidsbepalingen en kunnen desgevallend aangevuld worden met 

een enquête voor de evaluatie van de belevingswaarde. De erfgoedaspecten vereisen een 

landschapsgenetische studie, een thematische kartering van de relicten, een landschapstypologie en een 

vergelijkend onderzoek tussen het terrein en de geschreven bronnen en een evaluatie van de 

erfgoedwaarde van de voorkomende elementen. 

v)Schaalniveau'svi)Schaalniveau'svii)Schaalniveau's 

Behalve met de inhoudelijk bepaalde benaderingswijzen, zal ook rekening gehouden moeten worden 

met de schaalaspecten van het landschap. 

Cartografisch wordt het begrip schaal gedefinieerd als de verhouding tussen de werkelijke afstand op 

het terrein en zijn voorstelling op kaart. Anderzijds refereert het begrip schaal ook naar de resolutie. De 

resolutie drukt de graad van detail en de dichtheid van informatie uit. Grootschalige kaarten (schalen 

groter dan 1/10 000) bezitten een grotere resolutie en bevatten meer detail dan kleinschalige kaarten. 

Met betrekking tot ingrepen worden de begrippen grooten kleinschalig dikwijls foutief aangewend in 

het courante taalgebruik, waardoor heel wat verwarring kan ontstaan, veroorzaakt door een 

overdrachtelijk taalgebruik. Een grootschalige ingreep verwijst naar een uitgestrekte ingreep die 

cartografisch op een eerder kleinere kaartschaal maar te overzien zal zijn. Kleinschalige ingrepen 

verwijzen naar beperkte, lokale ingrepen die slechts duidelijk op grootschalige kaarten kunnen 

voorgesteld worden. 


3

Wat de studiemethode betreft worden verschillende schaalniveaus onderscheiden. Meestal zijn het er 

drie : het groot-, midden- en kleinschalige niveau. 

Met grootschalige studies zal verder verwezen worden naar studies die steunen op gedetailleerde 

grootschalige kaarten waarop alle relevante elementen op hun precieze plaats gelocaliseerd zijn en in 

hun juiste afmetingen en vormen weergegeven worden. Meestal gebeurt dit op schalen van 1/5 000 of 

groter. Het betreft kadasterplannen of technische plannen. Belangrijk is dat grootschalige kaarten 

dikwijls gebruik maken van een lokaal referentiesysteem dat niet altijd op een eenvoudige manier in het 

nationale Lambert 72 referentiesysteem ingepast kan worden. 

Middenschalige studies steunen op topografische kaarten met een spilschaal van 1/10 000 tot 1/50 000. 

De verschijnselen worden meestal geabstraheerd tot conventionele tekens, zodat hun juiste vorm en 

afmetingen niet altijd behouden worden. Tot een schaal van 1/20 000 kunnen de meeste terreinobjecten 

op hun correcte geometrische positie weergegeven worden. Schalen kleiner dan 1/20 000 noodzaken tot 

generalisatie van de gegevens, hetgeen onderlinge verplaatsingen, uitdunnen en schematiseren inhoudt. 

Kleinschalige studies maken gebruik van kaartschalen kleiner dan 1/50 000, met dikwijls een spilschaal 

van 1/100 000. De generalisatie is hier nog meer doorgevoerd en de grenslijnen bezitten geen fysische 

betekenis meer. 

Overzichtskarteringen of surveys maken meestal gebruik van kleinschalige, soms van middenschalige 

kaartreferenties. Detailkarteringen gebeuren op schalen van 1/10 000 of groter. De graad van detail van 

de kartering zal afhangen van de aard van de activiteit en het soort m.e.r. dat uitgevoerd moet worden 

(zie verder). 

Bij analyse is het belangrijk er zich steeds van bewust te zijn op welk schaalniveau men werkt. Vele 

technieken in de ruimtelijke analyse, het relatieonderzoek en beoordelingen met structurele 

synthesematen, zoals landschappelijke diversiteit en complexiteit, zijn immers schaalafhankelijk. 

4 


ix)Chorologie en typologiex)Chorologie en typologiexi)Chorologie en typologie 

Alvorens tot een land(schaps)evaluatie te kunnen overgaan moet een landschapskartering gebeuren en 

moet een landschapstypologie bepaald worden die in een algemeen regionaal geografische en 

landschappelijke chorologie kan ingepast worden. Landschapstypologie heeft betrekking op het 

beschrijven van de kenmerken van landschappelijke entiteiten op basis van hun inhoudelijke en 

fysiognomische kenmerken. Landschapschorologie is gericht op het indelen van de geografische 

ruimte in homogene entiteiten die hiërarchisch op verschillende schaalniveaus in elkaar ingepast 

worden. Deze typologie en chorologie vormen het algemene referentiekader bij de waardering van 

landschappen. Beide classificaties kunnen op twee manieren gerealiseerd worden : volgens een 

analyserende of synthetiserende benadering. 

Analyserend betekent dat grotere ruimtelijke gehelen steeds verder opgesplitst worden in kleinere delen. 

Landeenheden voorgesteld op kleinschalige documenten worden stapsgewijze verfijnd tot kleinere 

landeenheden die op grotere schaalniveaus met meer detail voorgesteld kunnen worden. De werkwijze is 

grotendeels holistisch. De regel hierbij is dat de kleinere landeenheden de eigenschappen 'erven' van de 

grotere eenheden waartoe ze behoren. De verfijning gebeurt zowel op het vlak van de 

beschrijvingsattributen als op het vlak van de begrenzing. Deze benadering kan vergeleken worden met 

het 'inzoomen' van een kleine schaal naar een grote schaal, waarbij de concrete objectinformatie 

belangrijker wordt. 

Synthetiserend betekent dat kleinere delen steeds verder tot grotere gehelen worden samengevoegd. 

Kleine landeenheden worden geaggregeerd tot grotere, waarbij hun kenmerken volgens een bepaald 

systeem samengevoegd worden. De werkwijze is dan ook meestal parametrisch. Meest voorkomend is 

het samenvoegen van afzonderlijke monothematische kaarten (single-valuekaarten) tot 

composietkaarten. De gecombineerde grenzen van de verschillende kaartlagen vormen dan dikwijls een 

'spaghetti' die moet gegeneraliseerd worden. Dit kan door het definiëren van overgangszones (limes 

divergens), het 'middelen' van de grenzen of het selecteren van differentiërende attributen. Bij m.e.r. is 

de laatste methode te verkiezen. Deze benadering kan vergeleken worden met 'uitzoomen' van een grote 

schaal naar een kleine schaal, waarbij de ruimtelijke contextuele informatie belangrijker wordt. 

Beide benaderingen laten toe een hiërarchisch systeem van landeenheden op te bouwen dat als basis kan 

dienen voor landschapstypologie en landschapsevaluatie. Het resultaat van de bekomen eenheden en 

hun begrenzingen is afhankelijk van de gevolgde werkwijze en de informatie vervat in de gebruikte 

brondocumenten. Eenzelfde gebied achtereenvolgens bewerken met een analyserende en 

synthetiserende werkwijze leidt bijgevolg niet tot precies dezelfde landeenheden. 

Grootschalige ingrepen kunnen vlugger ingepast worden door gebruik te maken van een analyserende 

werkwijze. Kleinschalige ingrepen, zoals vele projectMERen, kunnen best benaderd worden met een 

synthetiserende werkwijze. 

xiii)De genetische benaderingxiv)De genetische benaderingxv)De genetische benadering 

Het landschap is een dynamisch verschijnsel dat continu evolueert. De actuele situatie kan maar 

begrepen worden wanneer die ontwikkelingsgeschiedenis begrepen wordt. Hierin ligt bovendien de 


5

asis voor het bepalen van de erfgoedwaarde en het uitvoeren van een landschapsevaluatie. Het belang 

van ingrepen en effecten moet tegen dit genetisch kader afgewogen worden. In het kader van m.e.r zal 

de discipline 'monumenten, landschappen en materiële goederen' bijgevolg steeds een summier 

landschapsgenetisch onderzoek moeten uitvoeren. 

Algemeen wordt een onderscheid gemaakt tussen de natuurlijke landschapsgenese en de 

cultuurhistorische ontwikkeling van het landschap. De natuurlandschappelijke genese is bij m.e.r. 

belangrijk voor het begrijpen van geomorfologische elementen en het evalueren van hun geopatrimoniumwaarde. 

In de meeste gevallen wordt hierbij gebruik gemaakt van geofysische prospectiemethoden, 

soms ook van geschreven bronnen. Ten behoeve van m.e.r. volstaat het in vele gevallen 

de evolutie te schetsen van het Laat-Pleistoceen tot het heden. De geomorfologische ontwikkeling is 

bijzonder belangrijk met betrekking tot het bepalen van de archeologische potenties van een gebied. 

De cultuurlandschappelijke genese heeft betrekking tot de vormgeving van en de organisatie van de 

geografische ruimte door de mens in de loop van de geschiedenis. De studie maakt zowel gebruik van 

geofysische prospectietechnieken als van geschreven bronnen. Hierbij worden methoden gehanteerd 

naargelang de doelstelling. Ten behoeve van m.e.r. is het nodig de verschillende ontwikkelingsfasen van 

het landschap te kunnen onderscheiden. Op die manieren kunnen de nog bestaande elementen 

gegroepeerd worden tot consistente structuren en kan hun relictwaarde ingeschat worden. Het gaat 

hierbij zowel om monumenten als landschappelijke structuren, zoals b.v. kavelvormen, 

nederzettingsvormen, enz. 

De genetische benadering van het landschap kan ook gericht worden op de toekomst in plaats van op het 

verleden. In deze gevallen worden ontwikkelingsprocessen onderzocht die de toekomstige 

ontwikkelingen van het landschap kunnen bepalen. Hierbij wordt zowel gesteund op methoden uit de 

landschapsecologie als op methoden uit de sociale en economische geografie. 

xvii)Kwalitatief versus kwantitatiefxviii)Kwalitatief versus kwantitatiefxix)Kwalitatief 

versus kwantitatief 

Deze discipline beschrijft de effecten op holistische entiteiten zoals een historisch monument of een 

landschap. De waarde van dergelijke entiteiten en dus ook de mogelijke schade tengevolge van ingrepen 

kan niet altijd volledig kwantitatief uitgedrukt worden. De 'waarde' ervan hangt immers af van de actuele 

betekenis die de maatschappij er aan hecht, en die is tijds- en plaatsgebonden. Kwantitatieve 

beschrijvingsmaten zijn dan ook in de meeste gevallen partieel en 'absolute' numerieke normen zijn er 

niet. Hun betekenis is dan ook indicatief en vooral vergelijkend. Goede kwantitatieve beschrijvingsmaten 

voor de kenmerken van monumenten en landschappen moeten in de eerste plaats een 

vergelijking in de tijd en tussen verschillende plaatsen toelaten. Dit laat o.m. toe de grootte-orde van de 

effecten te duiden op een objectief beschreven manier. Ze moeten in ieder geval doorzichtig zijn en in 

iedere MER volledig gedefinieerd worden. 

In vele gevallen zullen de uitspraken met betrekking tot deze discipline dan ook kwalitatief duidend zijn 

en variëren van 'kan/kan niet', rangschikkingen van 'veel' naar 'weinig'. In vele gevallen kunnen effecten 

6 


ook potentieel of voorwaardelijk zijn. Dit wil zeggen dat het effect afhankelijk is van het al dan niet 

voorkomen van een ander effect, het overschrijden van een norm of het nemen van gepaste milderende 

maatregelen. Zo zal een effect zoals 'het vernietigen van het gesloten landschapskarakter door het 

kappen van houtkanten' slechts een tijdelijk karakter hebben 'op voorwaarde dat' b.v. in de 

nabestemming en afwerking van het landschap na het project voorzien is in het al dan niet heraanplanten 

van houtkanten. 

xxi)Overzichtsstudie of detailstudie xxii)Overzichtsstudie of detailstudie xxiii) 

Overzichtsstudie of detailstudie 

De m.e.r.-studie voor deze discipline zal niet steeds met dezelfde graad van detail moeten worden 

uitgevoerd, maar afhangen van de grootte-orde van de te verwachten effecten. Volgende richtlijnen zijn 

hierbij indicatief. 

In principe zal de studie voor deze discipline steeds gedetailleerd gebeuren. Men kan zich eventueel 

beperken tot een overzichtsstudie of partiële studie wanneer : 

het een haalbaarheidsMER betreft (en de uitvoeringsmodaliteiten niet concreet gekend zijn) 

de aard van het project conform is aan de bestemmingszone waarin het ligt en die bestemmingszone 

geen bijzonder landschappelijke waarde inhoudt (b.v. binnen industriegebieden) 

het een verandering van een bestaande infrastructuur betreft (b.v. veranderen wegtype) 

Bij de overzichtsstudie zal hoofdzakelijk de landschapskartering minder gedetailleerd hoeven te 

gebeuren en zullen ook een aantal analyses beperkt kunnen worden. 


7

5)BRONNEN VAN BASISINFORMATIE6)BRONNEN VAN 

BASISINFORMATIE7)BRONNEN VAN BASISINFORMATIE 

a)Algemeen overzichtb)Algemeen overzichtc)Algemeen overzicht 

De basisinformatie voor een landschapsstudie komt algemeen van volgende bronnen : 

- het terrein; 

- topografische en thematische kaarten; 

- luchtfoto's en teledetectiebeelden; 

- literatuurstudie, inventarissen en databanken; 

- archieven; 

- statistieken. 

e)Topografische kaartenf)Topografische kaarteng)Topografische kaarten 

Topografische kaarten geven een beschrijving van de voorkomende elementen en componenten in het 

landschap in een geometrisch referentiesysteem, aangevuld met attribuutinformatie betreffende 

administratieve begrenzingen, toponiemen, enz. De selectie van de voorgestelde objecten gebeurt 

meestal op basis van 'de grootste gemene deler', d.w.z. bruikbaar voor de meeste toepassingen. De 

legendecategorieën worden precies beschreven in een objectencatalogus. Niet alle landschappelijk 

relevante informatie is opgenomen in een topografische kaart. Bovendien kunnen naargelang de 

geografische streken de landschappelijke aanduidingen verschillen in aard, dichtheid en volledigheid 

De meeste topografische kaarten worden uitgegeven door het N.G.I. en omvatten het midden- en 

kleinschalige niveau. 

De actuele topografische kaarten bezitten eenzelfde geometrische referentie en steunen op het nationale 

Lambert 72 referentiesysteem en de Tweede Algemene Waterpassing (AWP2). De verschijnselen 

worden meestal geabstraheerd tot conventionele tekens, zodat hun juiste vorm en afmetingen niet altijd 

behouden wordt. Op schalen van 1/10 000 tot 1/20 000 kunnen de meeste terreinobjecten op hun 

correcte geometrische positie weergegeven worden. 

Sedert de Tweede Wereldoorlog worden topografische kaarten vervaardigd door fotogrammetrische 

restitutie, aangevuld met terreinwaarnemingen. Dit betekent dat voor iedere kaartuitgave ook 

stereoscopische luchtfoto's van dezelfde datum beschikbaar zijn. Opeenvolgende uitgaven van kaarten 

kunnen lokale aanvullingen bevatten. Oudere uitgaven steunen op de Eerste Algemene Waterpassing, 

waardoor hun hoogtelijnen verschillen van de recente uitgaven. 

8 


De nog steeds meest gebruikte topografische referentiekaart in het landschaps- en milieuonderzoek is de 

analoge topografische kaart van het N.G.I. op schaal 1/10 000 met een plaatsnauwkeurigheid van ca. 5 

meter. Deze kaart bezit een neutrale bister-gekleurde fond en is bijzonder geschikt voor het aanvullen 

met thematische informatie. Deze kaart is een vergroting van de basiskaart op schaal 1/25 000 die wel in 

veelkleurendruk is uitgegeven. Beide kaarten bevatten precies dezelfde informatie. 

Schalen kleiner dan 1/25 000 noodzaken tot generalisatie van de gegevens, hetgeen onderlinge 

verplaatsingen, uitdunnen en schematiseren inhoudt. De topografische kaart op schaal 1/50 000 vormt 

een tweede basiskaart uitgegeven door het N.G.I.. Ze voldoet aan de internationale Europese normen in 

NAVO-verband. Tenslotte is er nog de administratieve basiskaart op schaal 1/250 000. Een bijzonder 

succesvolle kaart in beleidscartografie, structuurplanning en toerisme is echter de topografische kaart 

1/100 000 (type GTI), met op de verso kant een thematische kaart met de toeristische en recreatieve 

elementen en een selectie van beschermde monumenten en landschappen en waardevolle vista's. 

De nieuwe topografische basiskaarten worden aangemaakt uitgaande van digitale geografische 

databanken rond drie spilschalen : 1/10 000, 1/50 000 en 1/250 000. Deze data zijn zowel digitaal als 

analoog beschikbaar. De nieuwe basiskaart steunt op schaal 1/10 000 en wordt analoog uitgegeven als 

een polychrome kaart. In vergelijking met de vorige basiskaart bevat ze heel wat meer informatie over 

het landgebruik en de vegetatie. De nieuwe kaart op schaal 1/50 000 bevat in vergelijking met de vorige 

een grotere informatiedichtheid en de objecten worden er kleiner voorgesteld. Deze kaarten zijn nog niet 

beschikbaar voor het gehele grondgebied van het Vlaamse Gewest. 

Ondertussen zijn ook gescande kaartversies van de oude generatie van de analoge topografische kaarten 

beschikbaar gekomen. Verschillende firma's bieden die aan onder licht verschillende vormen. In de 

beste gevallen gebeurde een aanpassing naar het Lambertcoördinatenstelsel. Meestal worden ze 

afgeleverd op diskette, digitale tape of CD-ROM onder een algemeen gebruikt TIF-formaat. Deze 

gescande kaarten met een resolutie van 150 dpi of meer kunnen als digitale achtergrond gebruikt worden 

in CAD- of GIS-pakketten en dienen als topografische referentie voor het on-screen aanduiden van 

thematische informatie. 

Het N.G.I. biedt ook een digitaal terreinmodel (DTM of DEM) dat afgeleid is van de 

hoogtelijninformatie van de topografische kaart 1/50 000. Het geeft in een rasterformaat de terreinhoogte 

digitaal weer. De hoogtenauwkeurigheid verschilt tussen Laag-, Midden- en Hoog-België. 

De meeste topografische kaarten zijn verouderd. Bij m.e.r.-studies vormen ze zeer bruikbare 

topografische referentiekaders, maar voor de inhoudelijke informatie is steeds een actualisering met 

andere bronnen noodzakelijk. 

i)Thematische kaartenj)Thematische kaartenk)Thematische kaarten 

Thematische kaarten geven de geografische verspreiding van één of meerdere verschijnselen. In het 

geval dat slechts één verschijnsel voorgesteld wordt (b.v. het voorkomen van de bossen), spreekt men 

een monothematische of single-valuekaart. In een GIS-omgeving vormt dit een elementaire informatielaag. 

Wanneer meerdere verschijnselen samen voorgesteld worden spreekt men van een 


9

polythematische kaart. Thematische kaarten kunnen al dan niet gebruik maken van een topografische 

achtergrond (b.v. de bodemkaart gebruikt de topografische kaart 1/20 000 als achtergrond). 

De bruikbaarheid van bestaande thematische kaarten ten behoeve van m.e.r. hangt o.m. af van : 

- de actualiteitswaarde van de thematische kaart; 

- de kaartschaal; 

- de volledigheid in bedekking; 

- de nauwkeurigheid en precisie; 

- het informatiegehalte. 

Voor het landschappelijk onderzoek zijn volgende thematische kaarten op schalen groter dan 1/100 000 

essentieel : 

- de kaarten met de administratieve en regionale indelingen; 

- de traditionele landschappen; 

- de gewestplannen; 

- de bodemkaart op schaal 1/20 000; 

- de biologische waarderingskaart. 

Ook kleinschalige kaarten uit atlassen kunnen belangrijk zijn : 

> uit de Atlas van België (Nationaal Comité voor Geografie), o.m. : 

-de geografische streken; 

-de bodemassociatiekaart; 

-de bodemgeschiktheidskaart; 

-de kwartairgeologische kaart; 

-de bewoningsvormen; 

-de perceelsvormen. 

> uit de Plattelandsatlas (Stichting Plattelandsbeleid) 

> uit de Typologie van de Landelijke Gebieden (Stichting Plattelandsbeleid) 

> uit het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (Ruimtelijke Databank) 

10 


m)Historische kaartenn)Historische kaarteno)Historische kaarten 

Historische kaarten zijn bijzonder belangrijk voor het beschrijven en verklaren van de 

cultuurlandschappelijke ontwikkeling. Vlaanderen heeft een groot aantal landsdekkende historische 

kaarten die bijzonder nuttig zijn in het kader van m.e.r. Behalve die landsdekkende kaarten bestaan er 

ook vele regionale en lokale bedekkingen. Ze komen voor in archieven en zijn soms besproken in 

regionale monografieën. Algemeen geldt dat het gebruik van historische kaarten moet vooraf gegaan 

worden door een bronnenkritiek. De voorgestelde informatie kan immers om allerlei redenen vertekend 

of onvolledig zijn. 

Voor m.e.r. zijn volgende historische kaarten bijzonder belangrijk, omdat ze nagenoeg het volledige 

grondgebied van het Vlaamse gewest uniform bedekken : 

i)De kaarten van Ferraris (einde 18de eeuw)ii)De kaarten van Ferraris (einde 18de eeuw) 

iii)De kaarten van Ferraris (einde 18de eeuw) 

De kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden werd opgenomen door J.de Ferraris tussen 1770 en 

1778 en omvat 275 gekleurde kaartbladen op schaal van ca. 1/11 500. Bij deze kaarten horen ook 

beschrijvingen, de 'memoires'. Deze kabinetskaart werd opnieuw uitgegeven door het Gemeentekrediet 

op een gereduceerde schaal van 1/25 000. 

De betekenis van deze kaart voor het landschapsonderzoek is bijzonder groot aangezien ze ten eerste de 

eerste uniforme gedetailleerde landsdekkende kaart is, en ten tweede omdat ze de situatie weergeeft op 

het einde van het Ancien Régime en dus net voor alle grote veranderingen die met de Industriële 

Revolutie op gang zouden komen. Daarom is deze kaart in de meeste gevallen geschikt als 

tijdsreferentie. 

Het gebruik vergt toch enige omzichtigheid in de interpretatie en vergt de nodige cartografische 

basiskennis. De metrische fout op de kaart bedraagt ongeveer 10% (10 meter op 100 m) en de 

vervormingen nemen sterk toe naar het noorden van het land (Depuydt, 1991). De grafische weergave 

suggereert percelen, hetgeen echter niet het geval is. 

Behalve de kabinetskaart vervaardigde Ferraris ook de 'carte marchande' op schaal 1/86.400. 

v)Kaarten van de 19de eeuwvi)Kaarten van de 19de eeuwvii)Kaarten van de 19de eeuw 

Na de kabinetskaart van Ferraris werd het grondgebied van België nog een drietal keren gekarteerd. Dit 

omvat o.m. de Militaire Verkenningskaarten (1815-1830), de kaart van Ph.Vandermaelen op schaal 

1/20 000 (ca. 1830-1840) en de eerste militaire topografische kaarten van het M.G.I. op schaal 1/20 000 

(tweede helft 19de eeuw, de kaarten van het Dépôt de la Guerre). 

Zowel de kaart van Vandermaelen als de eerste militaire topografische kaarten zijn bijzonder belangrijk 

om de vele ingrijpende landschapsontwikkelingen in de 19de eeuw te kunnen volgen. Dit geldt o.m. 


11

voor de uitbreiding van de grootsteden, de ontwikkelingen langs de Noordzeekust en de ontwikkelingen 

ten gevolge van de mijnbouw in Limburg. 

q)Kadasterplansr)Kadasterplanss)Kadasterplans 

Het Kadaster in België is in de eerste plaats een financieel instrument. Dit betekent dat de kadasterplans 

in feite als 'bijproducten' beschouwd worden. De meeste van die plans zijn dan ook zgn. 'eilandkaarten' 

met een lokale geometrische referentie. Het inpassen van een kadasterplan in een topografisch 

referentiestelsel is niet zonder meer mogelijk. In het algemeen kunnen kadasterplans niet als 

geometrisch correcte kaartdocumenten beschouwd worden. In een beperkt aantal gevallen, zoals bij een 

(ruil)verkaveling, worden nieuwe perceelskaarten opgemeten die wel in het algemene geografische referentiestelsel 

inpassen. Deze kaarten kunnen als correcte grootschalige kaarten gebruikt worden. 

De gemeenten beheren de kadasterplans en zorgen ook voor de bijwerking ervan die ze aan het 

Nationale Kadaster doorspelen. Voor ruilverkavelingen en landinrichtingsprojecten gebeurt dit door de 

Vlaamse Landmaatschappij. 

De inhoudelijke informatie van de kadasterplans is echter wel van betekenis. Ze geven een beeld van de 

bezitspercelering die relevant kan zijn om het cultuurhistorisch ontwikkelingstype van het landschap te 

bepalen. Op luchtfoto's en orthofotokaarten ziet men immers alleen de gebruikspercelering die soms 

sterk kan afwijken van de bezitsstructuur. 

u)Luchtfoto's en orthofoto'sv)Luchtfoto's en orthofoto'sw)Luchtfoto's en orthofoto's 

Luchtfoto's vormen samen met kaarten de belangrijkste informatiebron voor het landschappelijk 

onderzoek. Er moet onderscheid gemaakt worden tussen : 

- stereoscopische luchtfoto's; 

- vergrootte (ontschrankte) luchtfoto's; 

- orthofotokaarten; 

- oblieke foto's. 

Stereoscopische luchtfoto's vormen de basis voor de aanmaak van de topografische kaarten. Ze laten als 

enig document toe een driedimensionele weergave van het landschap te geven. Ze zijn onmisbaar voor 

een grondig landschappelijk onderzoek. Hun gebruik vergt echter de kennis van de beginselen van de 

luchtfoto-interpretatie. Luchtfoto's vertonen belangrijke (geometrische) vertekeningen waardoor ze niet 

als precieze kaarten gebruikt kunnen worden. 

De foto-informatie moet door fotogrammetrische restitutie geometrisch ingepast worden. Dit kan 

gebeuren door de relevante gegevens tijdens de restitutie over te tekenen tot lijnkaarten, of door de 

productie van orthofoto's. 

Afzonderlijke verticale luchtfoto's kunnen ook vergroot en eventueel ontschrankt worden. Hierdoor 

12 


ekomt men een handige fotografische achtergrond voor het aangeven van thematische gegevens. 

Wanneer dergelijke foto's ontschrankt worden, worden de geometrische vertekeningen gereduceerd. In 

gebieden met hoogteverschillen kleiner dan 2 meter, bekomt men dan een goedkoop alternatief van een 

orthofoto. 

Orthofotokaarten zijn mozaïeken van luchtfoto's die differentieel ontschrankt zijn geworden. De 

orthofoto's die Eurosense N.V. levert zijn bovendien radiometrisch gecorrigeerd, waardoor de naden 

tussen de afzonderlijke luchtfoto's onzichtbaar en de kleuren gehomogeniseerd werden. Hierdoor treedt 

een zeker verlies aan kleurnuances op. Orthofotokaarten zijn geometrisch precies en correct ingepast in 

het Lambert 72 referentiesysteem. 

Oblieke luchtfoto's bestaan in de meest uiteenlopende formaten. Ze zijn geometrisch sterk vertekend en 

moeilijk restitueerbaar. De grote flexibiliteit bij de opnamecondities maakt echter dat ze bijzonder 

waardevolle informatie kunnen verzamelen over efemere verschijnselen. Ze worden dan ook gebruikt 

voor de detectie van archeologische sporen en microvariaties in de bodem en vegetatie. Landschappelijk 

bieden ze zeer bruikbare holistische overzichten van cultuurhistorische patronen. 

De informatiewaarde van luchtfoto's hangt ook af de gebruikte opnamekenmerken. De opnameschaal 

bepaalt in belangrijke mate de grondresuloutie en de stereoscopische drempel. De gebruikte emulsie laat 

toe aanvullende informatie te bekomen. Men onderscheidt hierbij : 

-panchromatische opnamen : de standaardopnamen voor de fotogrammetrische restitutie voor de 

aanmaak van topografische kaarten 

-kleuropnamen : de basis voor de aanmaak van orthofotokaarten 

-kleurinfrarode opnamen : maken gebruik van een valse kleurenfilm die bijzonder gevoelig is voor 

verschillen in de vegetatie. Beschikbaar voor gebieden waar bijzondere opdrachten gebeurden. 

y)Satellietbeeldenz)Satellietbeeldenaa)Satellietbeelden 

Verschillende soorten teledetectiebeelden gemaakt met satellieten zijn beschikbaar voor het Vlaamse 

Gewest. Voor grootschalige m.e.r.-activiteiten kunnen beelden van de tweede generatie satellieten 

eventueel nuttige aanvullende overzichtsinformatie verschaffen. Het betreft dan opnamen gemaakt met 

de Amerikaanse Landsat TM sensor (grondresolutie ca. 30 m) en de Franse SPOT HRV sensor met 

grondresoluties van 20 m (multispectraal) en 10 m (panchromatisch). De informatie van deze beelden 

kan gecombineerd worden, b.v. de thermale informatie van de TM-sensor kan gecombineerd worden 

met de hoge geometrische resolutie van SPOT. Een overzicht van de bestaande bedekkingen kan 

bekomen worden bij het NPOC in het N.G.I.. 

Gezien de grondresoluties kunnen afzonderlijke objecten niet eenduidig en met zekerheid 

geïdentificeerd worden. Het gebruik in m.e.r. van satelietbeelden in Vlaanderen is dan ook nagenoeg 

uitgesloten. 

cc)Inventarissen en databankendd)Inventarissen en databankenee)Inventarissen en 


13

14 

databanken 

Talrijke inventarissen beschrijven monumenten, landschappen en materiële goederen. Ze zijn niet steeds 

landsdekkend beschikbaar en de actualiteitswaarde kan sterk uiteenlopen. Een overzicht wordt in bijlage 

gegeven. 

Bijzonder belangrijk in het kader van de discipline monumenten, landschappen en materiële goederen in 

het algemeen zijn de inventarissen van de Afdeling Monumenten en Landschappen met betrekking tot 

beschermde monumenten, stads- en dorpsgezichten en gerangschikte landschappen. Niet geactualiseerde 

versies zijn ook uitgegeven door Kluwer. De meest actuele situatie moet bij het Afdeling Monumenten 

en Landschappen ingewonnen worden. 

Voor het waardevolle bouwkundige erfgoed (al dan niet beschermd) is verder de reeks Bouwen door de 

eeuwen heen belangrijk. Deze inventaris is echter nog niet voor heel Vlaanderen beschikbaar. De 

actuele stand van de inventaris Bouwkundig erfgoed moet bij de Afdeling Monumenten en 

Landschappen gevraagd worden. 

gg)NIS-statistiekenhh)NIS-statistiekenii)NIS-statistieken 

Het Nationaal Instituut voor de Statistiek staat in voor het verzamelen van geaggregeerde statistische 

informatie over de bevolking, de woonstand en het landgebruik. Sedert de volkstelling van 1991 vormen 

de buurten (wijken, statistische sectoren) de kleinste ruimtelijke eenheid voor de aggregatie van 

gegevens. De NIS-code bevat informatie over de hiërarchie van de administratieve indelingen. Zo bevat 

de buurtcode ook informatie over de vroegere deelgemeenten, die thans niet meer afzonderlijk 

beschreven worden. Statistische buurten worden wel met opeenvolgende volkstellingen aangepast en 

vormen geen constante ruimtelijke indelingen. De bedoeling is echter zo homogeen mogelijke entiteiten 

te bekomen op basis van demografische en sociale kenmerken. De administratieve indelingen (buurt, 

gemeente, arrondissement, provincie, gewest) zijn ook cartografisch beschikbaar onder digitale vorm. 

Statistische buurtinformatie kan bijzonder belangrijk zijn bij het inschatten van de autonome 

ontwikkeling van een gebied en bij het uitbouwen van ontwikkelingsscenario's. 

kk)Beleidsmatige en juridische basisgegevensll)Beleidsmatige en juridische basisgegevens 

mm)Beleidsmatige en juridische basisgegevens 

De beleidsmatige en juridische basisgegevens vormen een belangrijk referentiekader in de beoordeling 

van de effecten op monumenten, landschappen en alle materiële goederen. Dit omvat in de eerste plaats 

de situering van het project in het gewestplan, waarbij rekening dient gehouden te worden met mogelijke 

wijzigingen ervan en het bestaan van APA's en BPA's. Naargelang de aard van de ingrepen zal dan 

de desbetreffende wetgeving onderzocht dienen te worden. In het bijzonder voor deze discipline zal dit 

het register zijn van de beschermde monumenten, stads- en dorpsgezichten en landschappen (Afdeling 

Monumenten en Landschappen) en het register van beschermde archeologische goederen (Instituut voor 

het Archeologisch Patrimonium). Hierbij dient ook melding gemaakt te worden van lopende procedures 

voor bescherming en deklassering. 


Beleidsmatig belangrijk en indicatief zijn verder de structuurplannen op de verschillende bestuurlijke 

niveaus en sectoriële beleidsplannen (GNOPs, GHS,...). Ze bevatten al dan niet duidelijke 

gebiedsaanduidingen voor aandachtszones. Daarnaast zijn de algemene richtlijnen en beleidsprincipes 

belangrijk. Voor verschillende gebieden werden trouwens de beleidsintenties in 'wenselijke 

ontwikkelingen' geformuleerd. Voor landschappen gebeurde dit in het kader van het Ruimtelijk Structuurplan 

Vlaanderen, deelstudie Open Ruimte. (Brussel, Plangroep). 

oo)2.11pp)2.11qq) 

2.11Te leveren basisinformatie 

Van de initiatiefnemer van het project wordt gedetailleerde informatie verwacht over de locatie en de 

aard (vormgeving, afmetingen, fasering, ...) van het project en alle hiermee verbonden ingrepen en 

mogelijke alternatieven. 

Van de verschillende andere disciplines zal eveneens basisinformatie overgenomen dienen te worden. In 

bijna alle gevallen zal rekening gehouden moeten worden met informatie over geluid, licht en lucht (met 

betrekking tot de belevingswaarde), over bodem en water (met betrekking tot de toegankelijkheid en het 

bodemarchief) en informatie van de disciplines 'mens-ruimte' en 'mens-gezondheid' (met betrekking tot 

belevingswaarde en autonome ontwikkeling). 


15

9)AFBAKENING VAN HET STUDIEGEBIED10)AFBAKENING VAN 

HET STUDIEGEBIED11)AFBAKENING VAN HET STUDIEGEBIED 


De afbakening van het studiegebied wordt bepaald door de invloedssfeer van de effecten en dit voor 

verschillende fazen van het project (voorbereiding, aanleg, exploitatie, onderhoud en afbraak). 

Aangezien de effecten erg verschillende reikwijdten kunnen bezitten naargelang hun aard en het 

landschappelijk aspect dat bekeken wordt, kunnen verschillende invloedssferen aangegeven worden. Het 

is wenselijk naast de begrenzing van het studiegebied ook het projectgebied aan te duiden. 

Het projectgebied omvat het terrein waar de effecten verticaal inwerken op de landschappelijke 

componenten. Typisch zijn dit de zones van veranderingen van het landgebruik, zones waar reliëf en 

bodem gewijzigd worden en waar de gebruiksintensiteit (tijdelijk) sterk toeneemt (werfzone, 

toegangswegen tot de werf,...). Het studiegebied is ruimer en omvat ook de invloedssfeer van de effecten 

die horizontaal of lateraal inwerken. Dit zal b.v. de visuele invloedssfeer van het project omvatten. In 

vele gevallen zal het studiegebied echter ruimer moeten genomen worden. Het dient de volledige landschappelijke 

structuur te omvatten die mogelijks door het project partieel gewijzigd kan worden. 

In sommige gevallen kan het wenselijk zijn (m.b.t. de gegevensinzameling of de beschikbaarheid van 

gegevens) in het studiegebied een kerngebied en een perifeer gebied te onderscheiden. Zo kan b.v. in het 

kerngebied een detailkartering van de referentiesituatie gebeuren en in het perifere gebied een 

overzichtskartering. 

e)Methode voor de afbakening van het studiegebiedf)Methode voor de afbakening van het 

studiegebiedg)Methode voor de afbakening van het studiegebied 

De verschillende effecten op het landschap zullen verschillende invloedssferen bezitten. Daarom zal de 

afbakening van het studiegebied in verschillende stappen moeten gebeuren, die vaak iteratief verlopen 

(zie figuur 3.1). Het studiegebied dient van in den beginne maximaal gedefinieerd te worden. 

Het projectgebied wordt begrensd door de werkzone en de toegangswegen ertoe. Het studiegebied 

omvat vooreerst het projectgebied plus de ertussen liggende ruimten. Het wordt dan lateraal uitgebreid 

om de eventuele zichtbaarheidszone rond de ingreep te vatten. Die wordt bepaald door de afstand van 

waarop de ingreep als dominante beelddrager in het landschapsbeeld nog zichtbaar is. Mocht deze zone 

kleiner zijn dan de invloedssfeer voor geluid en geurhinder, dan wordt het studiegbied verder uitgebreid 

om ook deze invloedssferen te omvatten. Tenslotte wordt het uitgebreid totdat alle landschappelijke 

structuren die partieel binnen de effectenzone vallen, volledig in het studiegebied opgenomen zijn. 

16 


hoofdstructuur 

in het landschap 

studiegebied 

zichtbaarheidszone 

Figuur 3.1 :Opeenvolgende stappen in de begrenzing van het studiegebied Figuur 3.1 :Opeenvolgende 

stappen in de begrenzing van het studiegebied Figuur 3.1 :Opeenvolgende stappen in 

de begrenzing van het studiegebied 

i)Voorstellingsmethodenj)Voorstellingsmethodenk)Voorstellingsmethoden 

zone met geluidshinder 

De begrenzing van het studiegebied wordt voorgesteld op een topografische kaart. De situering van het 

studiegebied in een ruimer kader kan ook gebeuren op kleinschalige topografische of thematische 

kaarten. In dit laatste geval is het wenselijk minimale noodzakelijke geometrische referenties aan te 

geven die een eenduidige localisatie toelaten. 

De begrenzing van het studiegebied of studiegebieden moet op alle overige kaarten in een MER zijn 

aangeduid. Aangezien de kaarten in verschillende formaten in het MER kunnen opgenomen worden, is 

het noodzakelijk ze te voorzien van een lijnschaal en noordoriëntatie of te voorzien met een kilometernet 

(Lambertkwadranten b.v.). 


projectgebied 

belangrijk landschappelijk 

element 

zone met geurhinder 

17

13)ANALYSE VAN DE REFERENTIESITUATIE14)ANALYSE VAN DE 

REFERENTIESITUATIE15)ANALYSE VAN DE 

REFERENTIESITUATIE 


De studie van de referentiesituatie houdt een beschrijvende en interpretatiefase in. De beschrijving 

bestaat uit een geografische situering van het studiegebied en een inventarisatie van alle relevante 

gegevens tijdens een landschapskartering. De interpretatie van deze inventarisatie noodzaakt een verder 

doorgevoerde analyse waarin o.m. de landschapsgenese en de landschappelijke structuurkenmerken 

onderzocht worden en beoordelingscriteria gedefinieerd worden. 

Verschillende methoden bestaan voor het maken van een landschapsinventarisatie. De keuze hieruit is 

afhankelijk van de beschikbare middelen (tijd, personeel, basisinformatie) en de schaal waarop de studie 

dient te gebeuren. De meeste activiteiten bezitten een directe impact die eerder lokaal is. Bestaande 

grootschalige brondocumenten, zoals (lucht)foto's en kaarten, zijn zelden actueel genoeg om een 

gedetailleerd en correct beeld te geven van de referentiesituatie. Ze kunnen echter wel gebruikt worden 

om een terreinkartering efficiënter te laten gebeuren. 

e)Beschrijving van de referentiesituatief)Beschrijving van de referentiesituatieg) 

Beschrijving van de referentiesituatie 

i)Geografische situeringii)Geografische situeringiii)Geografische situering 

Het is eerst nodig het studiegebied te situeren in een ruimere geografische context. Op die manier wordt 

de regionale inpassing van de gewijzigde landschappelijke situatie ingeschat en kan ook nagegaan 

worden welke meso- en macrostructuren door de ingrepen geaffecteerd worden. Anderzijds wordt 

hiermee ook het kader gedefinieerd waarmee de algemene processen de landschappelijk situatie binnen 

het studiegebied kunnen beïnvloeden (zie de autonome ontwikkeling). 

De geografische situering omvat een beschrijving van het studiegebied in de grote regionale indelingen 

op het vlak van de natuurlijke streken, de landbouwstreken, de traditionele landschappen en de positie in 

de invloedssferen van de stadsgewesten. 

Tot de geografische situering behoort ook de beleidsmatige en juridische situering van het gebied. Het 

inpassen in structuurplannen, gewestplannen en sectoriële plannen wordt hierbij aangegeven. 

18 


v)Landschapskartering vi)Landschapskartering vii)Landschapskartering 

De beschrijving van de referentiesituatie gebeurt door middel van een landschapskartering die 

naargelang de aard van de ingreep en het soort MER een verschillende graad van detail kan hebben. Bij 

een beleids- en haalbaarheidsMER zal een overzichtskartering, eventueel aangevuld met steekproeven 

van detailkartering volstaan. Ook zal vooral gesteund worden op bestaande informatiebronnen. Voor een 

projectMER zal het daarentegen nodig zijn om een gedetailleerde en volledig dekkende 

landschapskartering uit te voeren op het terrein zelf. 

Een landschapskartering beoogt het maken van een cartografische inventaris van de actuele toestand van 

de landschappelijke kenmerken van het studiegebied. Het gaat om een globale, polythematische 

kartering waarin enkel alle elementen worden opgenomen die nodig en voldoende zijn om de 

landschappelijke identiteit en typologie binnen het studiegebied te beschrijven (vgl. "integratiekartering" 

in Nederland). 

De landschapskartering omvat een beschrijving van de aard, functie en toestand van het landgebruik, 

gebouwen en constructies (kunstwerken), wegen, afsluitingen en van kleine landschapselementen van 

biotische en abiotische aard (bomenrijen, dreven, vijvers, oevers, geomorfologische elementen, taluds, 

...). De graad van detail kan hierbij verschillen tussen de kernzone en de perifere zone in het 

studiegebied. 

Omwille van de verschillende methoden die nodig zijn om materiële objecten en fysiognomische 

kenmerken te beschrijven, gebeurt de landschapskartering op twee verschillende manieren. 

(1)De inhoudelijke kartering(2)De inhoudelijke kartering(3)De inhoudelijke 

kartering 

De inhoudelijke kartering geeft een gedetailleerde beschrijving van alle objecten (discrete elementen) 

en terreineenheden (percelen, morfologische eenheden, enz.) die met een verticale, orthogonale projectie 

op het kaartvlak voorgesteld kunnen worden. Wanneer de dichtheid van de voor te stellen verschijnselen 

te groot is en het kaartbeeld onleesbaar dreigt te maken, dan worden de objecten aangeduid met 

conventionele tekens en codes die in bijhorende beschrijvingstabellen verder in detail beschreven 

worden. 

De kaartlegende dient logisch en systematisch gestructureerd te worden zodat verwante categorieën en 

objecten samen in groepen aangegeven worden die de grote landschappelijke componenten 

(landgebruik, geomorfologie, bewoning, landschapsecologische elementen, kleine landschapselementen 

enz.. ) weergeven. Die legende zal meestal bijzonder gedetailleerd zijn en specifiek voor het 

studiegebied opgebouwd worden. Alleen de in het studiegebied voorkomende categorieën dienen 

vermeld te worden. 

Onderstaande tabel geeft een mogelijke standaardlijst. 


19

Tabel 4.1 :Landschappelijke gegevens te karteren bij een inhoudelijke detailinventarisatieTabel 4.1 

:Landschappelijke gegevens te karteren bij een inhoudelijke detailinventarisatieTabel 4.1 

:Landschappelijke gegevens te karteren bij een inhoudelijke detailinventarisatie 

Geomorfologische en hydrografische kenmerken 

-Bij macro-eenheden (grote reliëfseenheden) worden de hoofdassen (b.v; kamlijn, valleias) 

symbolisch aangegeven, evenals begrenzingen of overgangen (markante hellingsveranderingen, 

begrenzingen van het alluvium, enz...). 

-Micro-entiteiten worden als objecten aangeduid en beschreven (taluds, graften, holle wegen, 

bosoevers, dijken, uitgravingen enz.). Deze elementen kunnen ook bij de groep "kleine 

landschapselementen" opgegeven worden. behalve een beschrijving van hun aard (type) is het 

ook wenselijk afmetingen (b.v. taludhoogte) en toestand aan te geven. 

Algemeen landgebruik 

-Dit omvat alle vormen van landgebruik : het agrarisch grondgebruik, de diverse vormen van 

bebouwing (residentieel, commercieel, industrieel), bebossing, natuurlijke vegetatie, de grote 

infrastructuren. 

-De beschrijving omvat een zestal aspecten die naar hun relevantie beschreven worden : 

* de aard (teelt, vegetatietype, woontype ...) 

* de morfologie (aangeplant, geoogst, twee bouwlagen met zadeldak ...) 

* de functie (akkerland, tuinbouw, woonhuis, recreatiedomein ...) 

* de toestand (gaaf, verwaarloosd, vervallen ...) 

* de ouderdom (exact of in grote periodes) 

* het statuut (volgens het gewestplan, eigenaar, beheersplan ...) 

Infrastructuren 

Deze omvatten antropogene lineaire elementen zoals wegen, spoorwegen, kanalen en leidingen. Ze 

vormen netwerken die verder lopen buiten het netwerk. Landschappelijk bezitten ze verschillende 

betekenissen : 

- ze vormen ruimtelijke (hoofd)structuren; 

- ze verbinden (kunnen corridors vormen, bepalen toegankelijkheid); 

- ze scheiden en begrenzen (barrièrewerking, versnippering, isolement ...); 

- ze bezitten een eigen morfologie met dikwijls een grote visuele impact. 

Punt- of lijnobjecten 

-'Kleine landschapselementen' (KLE) hebben wettelijk alleen een landschapsecologische betekenis, 

maar daarnaast komen ook vele kleine (puntvormige) elementen in het landschap voor die een 

belangrijke structurerende betekenis bezitten en die de identiteit van een landschap in belangrijke 

mate bepalen. 

-Een onderverdeling van punt- of lijnobjecten kan gebaseerd zijn op hun unieke waarde: 

*abiotische elementen (b.v. een waterval, een afgesneden meander, een rivierduin) behoren tot het 

geo-patrimonium; 

*biotische elementen (b.v. brongebieden, vennen, houtwallen, de begroeiing in holle wegen, rijen 

van knotbomen); 

*cultuurhistorische elementen kunnen zowel van biotische als abiotische aard zijn (kapel, holle 

weg, brug, sluis,...). Bij de beschrijving dient hun beschermingsstatuut aangegeven te 


20 


(5)De kartering van de erfgoedwaarden(6)De kartering van de erfgoedwaarden 

(7)De kartering van de erfgoedwaarden 

Bijzondere aandacht dient bij deze discipline te gaan naar de cultuurhistorische en geopatrimoniumrelicten. 

Wanneer die in een groot aantal voorkomen binnen het studiegebied, kan het wenselijk zijn die 

op een afzonderlijke kaart voor te stellen. 

De volgende relicten kunnen worden onderscheiden : 

-vlakrelicten : per natuurlijke landschappelijke eenheid (alluviale vlakte, plateau,...) en per 

landschapstype (open field, kouters, bulken, kampen, bocage, bos,...) ; 

-lijnrelicten : oude riviermeanders, bomenrijen, dreven, dijken, kanalen,...; 

-puntrelicten : aard (kasteel, hoeve, site met walgracht, motte, abdij,...) met aanduiding van toestand 

(vervallen, gerestaureerd, ...) en functie. 

Belangrijk is dat hiermee niet alleen de beschermde erfgoedwaarden worden weergegeven, maar alle 

elementen die een of andere erfgoedwaarde bezitten of kunnen krijgen. 

Een voorbeeld van een dergelijke relictenkaart wordt voor de Scheldevallei gegeven door Verhoeve 

et.al.(1992). 

Het is wenselijk op dezelfde kaart ensembles en begrenzingen van relictlandschappen aan te geven (zie 

par. 4.2). 

(9)De fysiognomische kartering(10)De fysiognomische kartering(11)De 

fysiognomische kartering 

Bij de fysiognomische kartering of landschapsbeeldkartering worden de perceptieve kenmerken van 

het studiegebied beschreven en eventueel op kaart voorgesteld. Het betreft een objectieve beschrijving 

van de perceptieve eigenschappen, meestal beperkt tot de visueel-ruimtelijke kenmerken. Ook auditieve 

eigenschappen kunnen ook worden aangegeven, o.m. het aangeven van stiltegebieden. 

Er bestaan verschillende methoden voor fysiognomische kartering. Zie de Veer, Buitenhuis en van het 

Loo (1977) voor de Nederlandse methoden, verder ook Neuray (1982), Brossard en Wieber (1984), 

Piessens (1983) en Antrop (1989). 

Relevante verschijnselen en variabelen die in deze kartering dienen opgenomen te worden zijn o.m. : 

-maximale horizontale kijkafstanden; 

-transparantiegraad van schermen; 

-het voorkomen van blikvangers (dominante beelddragers) en hun aard en kenmerken (hoogte, volume, 

kleur,...); 

-standplaatsen en kijksectoren van belangrijke vista's; 

-visuele bekkens (visual catchment areas) met hun skyline; 

-zichtlijnen naar het projectsite; 


21

-voorkomen van richtende en ruimtevormende structuren (dreven, valleiassen, watervlakken, enz...); 

... 

Bij sommige methoden van fysiognomische kartering worden ruimtetypes bepaald (b.v. methode Van 

der Ham). Bij andere methoden wordt de visueel-ruimtelijke typering afgeleid van een inhoudelijke 

kartering, van topografische kaarten of luchtfoto's. Verschillende GIS-pakketten bevatten procedures 

voor zichtbaarheidanalyse die in de meeste gevallen op rasteranalyse steunen. Hiervoor is het nodig de 

het reliëf, de verticale objecten te coderen in een rasterformaat. De terreinkartering moet hiermee 

rekening houden. 

(13)De kartering van de belevingskwaliteiten van het landschap(14)De 

kartering van de belevingskwaliteiten van het landschap(15)De 

kartering van de belevingskwaliteiten van het landschap 

Objecten, standplaatsen en vista's die een bijzondere betekenis bezitten met betrekking tot de beleving 

van het landschap worden apart aangeduid tijdens de landschapskartering. Hun beschrijving gebeurt in 

termen van objectieve kwaliteitskenmerken (hoedanigheden), zoals zichtwijdte, kijkafstanden, aantal 

diepteplans en kijksectoren, variatie, het voorkomen van blikvangers, enz. Deze gegevens worden verder 

gebruikt bij het bepalen van beoordelingscriteria met betrekking tot de beleving. 

In de meeste gevallen kunnen die aspecten aangeduid worden op één kaart samen met b.v. de 

fysiognomische kenmerken. 

ix)Huidige, gewijzigde en gewenste situatiex)Huidige, gewijzigde en gewenste situatiexi) 

Huidige, gewijzigde en gewenste situatie 

De referentiesituatie is de toestand van het studiegebied waarnaar gerefereerd wordt in functie van het 

voorspellen en beoordelen van de milieueffecten. In de meeste gevallen zal zij overeenkomen met de 

huidige situatie, d.i. de toestand van het studiegebied die beschreven wordt op in de periode van de 

MER-inventarisatie. Daarentegen kunnen er gevallen zijn waarin het aangewezen is om de gewijzigde 

situatie als referentiesituatie te hanteren. De gewijzigde situatie is de actuele toestand van het 

studiegebied, rekening houdend met projecten waarvan de uitvoering zal voltooid zijn voor de realisatie 

van de m.e.r.-plichtige activiteit. De keuze welke de referentiesituatie gebruikt zal worden, wordt 

interdisciplinair vastgelegd. 

Er kan ook voor een gewenste situatie worden geopteerd in het geval dat de actuele toestand niet 

conform is aan de wettelijke voorschriften. Er kan voor een dergelijke situatie geopteerd worden bij 

flagrante overtredingen van de gewestplannen. De actuele toestand van het studiegebied moet echter ook 

bij het werken met een gewenste situatie worden geïnventariseerd in functie van de analyse van de 

geplande situatie (= huidige of gewijzigde situatie + effecten). Het werken met een gewenste situatie als 

referentiesituatie kan per discipline worden bepaald. 

xiii)Interpretatie en beoordeling van de referentiesituatiexiv)Interpretatie en beoordeling 

22 


van de referentiesituatiexv)Interpretatie en beoordeling van de referentiesituatie 

(1)Bedoeling(2)Bedoeling(3)Bedoeling 

Om de waarde van de voorkomende verschijnselen in referentiesituatie te kunnen inschatten, en dus ook 

de betekenis van de effecten veroorzaakt door de m.e.r.-plichtige activiteit, is het nodig ze te vergelijken 

met het algemene landschappelijke referentiekader. Dit dient te gebeuren voor de drie invalshoeken bij 

de landschapswaardering : (1) de erfgoedwaarde, (2) het dynamisch relatiesysteem en (3) het perceptief 

systeem. 

Hiervoor is in de eerste plaats de kennis nodig van de landschapsgenese, zowel op het natuurlijkefysische 

vlak als op het cultuurhistorische vlak. Deze kennis wordt verworven door een analyse van de 

desbetreffende basisinformatie. 

Voor het beschrijven van de relaties en de perceptieve eigenschappen met hun diagnostische betekenis 

naar belevingswaarde toe, zal de inventaris van de landschapskartering moeten verwerkt worden. Dit 

gebeurt door een synthese naar typologische en structurele kenmerken. Hierbij is het vaak nuttig 

numerieke synthesematen te bepalen die aspecten zoals diversiteit, complexiteit beschrijven en die 

voorspellingen en simulaties toelaten naar gewijzigde situaties, o.m. ten gevolge van de voorgestelde 

ingrepen. 

Deze analyses kunnen eveneens resulteren in kaarten. Meestal zijn dit bijzondere thematische kaarten 

met geïnterpoleerde gegevens, of cartodiagrammen, of ook structuurkaarten die een globale synthese 

beogen. Daarnaast zijn tabellen en grafieken bruikbare voorstellingswijzen. 

(5)De landschapsgenese(6)De landschapsgenese(7)De landschapsgenese 

De ontwikkelingen van het landschap om tot de toestand van de referentiesituatie te komen, dienen kort 

beschreven te worden. Dit omvat maximaal volgende aspecten. 

De geomorfogenese : in onze gewesten volstaat hiervoor meestal de ontwikkeling na het Laat- 

Pleistoceen tot op heden. In vele gevallen kunnen kortere ontwikkelingsperioden relevant zijn. 

De prehistorische ontwikkelingen beschrijven de waarschijnlijke menselijke invloeden op de inrichting 

van de geografische ruimte. 

De historische ontwikkelingen zijn bekend door geschreven bronnen. Landschappelijke relicten en 

structuren die hiermee geassocieerd kunnen worden, moeten gedetecteerd en beschreven worden. In vele 

gevallen kan dit gebeuren door interpretatie op historische kaarten, die dan ook best opgenomen worden 

in het MER, met aanduiding van het projectgebied. De historische ontwikkelingen worden beschreven 

tot aan de referentiesituatie. Ze kunnen bijgevolg een tijdspanne bezitten van de Romeinse periode tot 

deze eeuw. Soms volstaat het de korte periodes van grote veranderingen te situeren in de tijd en te 

beschrijven. 


23

De fysische veranderingen in het milieu en de menselijke invloeden op de inrichting van de geografische 

ruimte bepalen de potentiële waarde voor het geo-patrimonium en het archeologische patrimonium. 

Eventuele landschappelijke relicten en structuren die hiermee geassocieerd kunnen worden, moeten 

gedetecteerd en beschreven worden. 

(9)Structurele landschapsanalyse(10)Structurele landschapsanalyse(11) 

Structurele landschapsanalyse 

De structurele analyse van een landschap leidt tot het formuleren van diverse synthesen die afgeleid 

worden uit de kartering van de afzonderlijke componenten. Dit gebeurt met volgende doelstellingen : 

1.komen tot een zo gedetailleerd mogelijke typering van de verschillende landschappelijke eenheden 

2.het aangeven van de landschappelijke hoofdstructuren 

3.het aangeven van de landschapsecologische structuren 

4.het formuleren van diagnostische synthesematen 

De landschapstypologie geeft voor iedere landschappelijke eenheid een synthese van de kenmerken die 

de identiteit ervan bepalen. Het aantal types dat onderscheiden wordt zal beperkt blijven en het is 

wenselijk dat die zo goed mogelijk aansluiten bij landsdekkende typologieën om vergelijking tussen 

MERen te vergemakkelijken. Voorbeelden van typologieën worden gegeven door Antrop (1989), Vink 

(1980) en Zonneveld (1985). De verschillende types kunnen cartografische weergegeven worden op een 

thematische kaart. 

De landschappelijke hoofdstructuren omvatten o.m. 

-de hoofdrichtingen van het reliëf (kamlijnen, valleien, steilranden,...); 

-de hoofdassen en -richtingen van het wegennet ; 

-de hoofdassen en richtingen van de percelering; 

-ruimtelijke geledingen in het landschap (b.v. centrum-periferie); 

-concentraties met verschillende bebouwingsdichtheid; 

-grote homogene landgebruikzones (watervlak, bos,...). 

Ze worden voorgesteld op een structuurkaart, waarbij eventueel de ontwikkelingsdynamiek (vroeger en 

nu) aangegeven wordt. In vele gevallen zal de hydrografie een belangrijke rol spelen in de 

landschappelijke structuur (zie M.Antrop, 1992) en ook in het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen 

werden de grote valleisystemen als hoofdstructuren van de geografische ruimte vooropgesteld. 

De landschapsecologie bestudeert 'het landschap als een heterogeen complex van groepjes interagerende 

ecosystemen die associaties vormen in de geografische ruimte en aldus het landschap karakteriseren' 

(Antrop, 1989). Bij landschapsecologie gaat het wezenlijk om de interacties tussen biotische (mens 

inbegrepen) en abiotische factoren, en zulks mede beschouwd in historisch (genetisch) perspectief. 

De landschapsecologische structuren komen tot stand ten gevolge van deze voortdurende dynamische 

wisselwerking tussen structuur en functioneren (R.Forman en M.Godron, 1986). Enerzijds bepalen en 

24 


eperken de lokaal aanwezige natuurlijke condities, zoals bodem, geologie, hydrologie en plantengroei 

de ontwikkelingsmogelijkheden van een gebied. Anderzijds verandert en vervormt de mens de bestaande 

natuurlijke condities waardoor de structuur, het uitzicht en de bestemming van de landschappen 

al dan niet ingrijpend gewijzigd worden (Van Damme, 1995). 

Uitgaande van de aanwezigheden van landschapsecologische structuren en relaties wordt een uitspraak 

gedaan met betrekking tot de landschapsecologische kwaliteit van het studiegebied. 

Landschapsecologisch rijke gebieden worden gekenmerkt door intense en duidelijke horizontale en 

verticale landschappelijke relatiestelsels die relatief stabiele landschapspatronen tot stand hebben 

gebracht en die in min of meerdere mate als authentieke landschappen bewaard zijn gebleven (relictlandschappen). 

Diagnostische synthesematen drukken o.m. holistische aspecten uit zoals landschappelijke diversiteit, 

complexiteit en variatie in het landschap, gaafheid, versnipperingsgraad, enz. In vele gevallen probeert 

men ordinale of numerieke meetschalen te gebruiken. De maten worden meestal als een index uitgedrukt. 

De betekenis ervan blijft echter steeds relatief t.o.v. operationele definitie (formule) van de maat 

zelf en van de manier waarop die bepaald wordt (steekproeftype,...). In de studie moet deze definitie en 

methodiek dan ook beschreven worden. Geen van deze maten kan leiden tot beslissingsnormen, 

aangezien die slechts beleidsmatig bepaald kunnen. Het grote voordeel van het gebruik van deze maten 

is dat ze vergelijkingen toelaten tussen de referentiesituatie, de geplande situatie met eventueel 

verschillende alternatieven en tussen ontwikkelingsscenario’s. Een recent overzicht van dergelijke 

maten wordt gegeven door Antrop, Van Damme, Dhondt en Matthysen (1994). Andere voorbeelden en 

toepassingen van dergelijke maten worden o.m. gegeven door Forman & Godron (1986), Snacken & 

Antrop (1983), Eastman (1992), Phipps (1981), Kilchenmann (1973) en Davis (1986). Dergelijke maten 

kunnen bepaald worden door middel van steekproeven op inventariskaarten, luchtfoto’s of uitgaande 

van een raster- of netwerkanalyse met GIS. 

De versnippering van de Open Ruimte is erkend geworden als een belangrijk milieuprobleem 

(Verbruggen, 1994). De versnipperingsproblematiek is bijzonder complex en is niet alleen van invloed 

op ecologische aspecten, maar ook op sociale en economische aspecten en hangt sterk samen met de 

ruimtelijke ordening. In die optiek wordt ook aangeraden binnen de discipline monumenten en 

landschappen hieraan de nodige aandacht te besteden. Heel wat geplande activiteiten bezitten immers 

Één of ander versnipperend effect, meestal van het type 'versnijden', 'dichtslibben' of 'isoleren'. In het 

kader van het eerste milieu- en natuurrapport voor Vlaanderen (MIRA-1) werd hiervoor een 

benaderingswijze geschetst en worden ook de definities gegeven (Antrop, Dhondt, Mathyssen, Van 

Damme, 1994). 

(13)De beoordeling van de erfgoedwaarden(14)De beoordeling van de 

erfgoedwaarden(15)De beoordeling van de erfgoedwaarden 

De interpretatie en beoordeling van de referentiesituatie houdt ook het definiëren in van 

relictlandschappen en 'ensembles' die kunnen voorkomen. Een relict is een herkenbaar, min of meer gaaf 

geheel van verschillende (veelsoortige) landschappelijke elementen die bij elkaar horen en dus als één 

entiteit kunnen beschouwd worden. Een passende term voor kleine entiteiten is 'ensemble' (soms wordt 


25

ook de term ankerplaats gebezigd). Voor diffuus begrensde en meer uitgestrekte zones wordt de term 

relictlandschap gebezigd. Een voorbeeld van een ensemble is een kerkplein en een kasteel verbonden 

door een dreef die het tussenliggende akkerland doorsnijdt. Een voorbeeld van een relictlandschap is een 

stuk valleilandschap dat de kenmerken van de typische dalvorm en landgebruik nog herkenbaar toont. 

Door de holistische samenhang bezit een ensemble (en in sommige gevallen een relictlandschap) een 

grotere erfgoedwaarde dan de som van de waarden van de afzonderlijke samenstellende elementen. Het 

is dus belangrijk dergelijke ensembles en relictlandschappen duidelijk te definiëren en eventueel te 

begrenzen. Dit kan gezamenlijk gebeuren op de kaart met de zuiver beschrijvende en localiserende 

inventarisatie van de erfgoedelementen (zie paragraaf 4.2.2.2). 

Een inventarisatie en evaluatie van de relictlandschappen als mesoschalige aandachtsgebieden is in 

Vlaanderen pas aangevat. Hierbij wordt gesteund op de indeling van de traditionele landschappen in 

Vlaanderen en op de criteria voor het bepalen van de erfgoedwaarden ervan (Antrop en Van 

Damme,1995) 

i)Voorstellingsmethoden van de referentiesituatiej)Voorstellingsmethoden van de 

referentiesituatiek)Voorstellingsmethoden van de referentiesituatie 

De landschapskartering resulteert in één of meerdere gedetailleerde kaarten, naargelang de dichtheid van 

de voor te stellen verschijnselen en de leesbaarheid van de kaart. Indien het nodig is de informatie over 

verschillende thematische kaarten te verdelen, dan zijn verschillende groeperingen mogelijk : 

> Groepering naar landschappelijke invalshoeken : 

-geomorfologie (reliëf en hydrografie) 

-cultuurhistorie 

-landschapsecologie 

-perceptie en beleving 

> Groepering naar de dimensie van de voorgestelde verschijnselen : 

-vlakvormige verschijnselen (landgebruik, vegetatie) eventueel aangevuld met geomografische 

aanduidingen; 

-punten lijnvormige objecten (gebouwen, kunstwerken, infrastructuren, afsluitingen, kavelgrenzen); 

-standplaatsen, vista's, blikvangers, zichtbaarheidszones of -lijnen 

Belangrijk is dat de legendecategorieën eenduidig gedefinieerd moeten zijn. Het voorkomen van klassen 

zoals ‘naaldbos’ en ‘dennenbos’ en 'bebouwd' en 'residentieel' in één kaartlegende moet dus vermeden 


De aangeduide informatie is louter beschrijvend : interpretatieve informatie en resultaten van analyses 

dienen in afzonderlijke thematische kaarten opgenomen te worden. De verschillende kaarten kunnen 

best dezelfde uitsneden en topografische ondergrond bezitten. 

De aanduiding van de gekarteerde elementen gebeurt op een grootschalige kaart (kadasterplan of 

(vergrote) topografische kaart 1/10 000). Gezien formaatveranderingen tijdens het reproduceren 

mogelijk zijn, is het nodig iedere kaart te voorzien van een lijnschaal, een noordoriëntatie of eventueel 

26 


een metrisch ruitennet (zoals b.v. de Lambert-kilometervierkanten). 

Kleine elementen kunnen met een volgnummer aangeduid worden dat verwijst naar meer gedetailleerde 

beschrijvingslijsten. 

Standplaatsen van waarnemingen met betrekking tot het bepalen van de zichtbaarheid of het typeren van 

de visueel-ruimtelijke opbouw worden eveneens op kaart gelocaliseerd, evenals de standplaatsen van 

terrestrische foto-opnamen. 

Bij het weergeven van continue verschijnselen, zoals in de meeste gevallen ook de berekende 

synthesematen zijn, kunnen verschillende cartografische voorstellingen gebruikt worden : choropleten, 

isopleten, rasteren kwadrantkaarten en cartodiagrammen. De regels voor de keuze en 

voorstellingswijze worden o.m. beschreven door Wieland (1980). 

m)Korte toelichting van de ontwikkelingsscenario 'sn)Korte toelichting van de 

ontwikkelingsscenario 'so)Korte toelichting van de ontwikkelingsscenario 's 

Ontwikkelingsscenario's beschrijven de evolutie van het studiegebied in de toekomst rekening houdend 

met de autonome evolutie van het gebied en met de evolutie o.i.v. bestaande of bekende plannen en 

beleidsopties. Deze scenario's vullen de referentiesituatie aan indien er redenen zijn om aan te nemen 

dat de huidige toestand in de nabije toekomst ingrijpend kan veranderen. De autonome ontwikkeling kan 

beschouwd worden als één van de scenario's. 

De autonome ontwikkeling van een gebied is de ontwikkeling die het zou doormaken zonder gestuurde 

beïnvloeding van buitenaf. Deze ontwikkeling wordt bepaald enerzijds door natuurlijke morfologische, 

klimatologische en ecologische processen en anderzijds door de gesommeerde en gecombineerde 

activiteiten van afzonderlijk en niet gecoördineerde activiteiten en initiatieven van individuen of 

groepen mensen. Het inschatten van een autonome ontwikkeling zal met beide facetten rekening dienen 

te houden. Natuurlijke ontwikkelingen kunnen ingeschat worden door de studie van de bestaande 

processen en het aangeven van potenties en risico's in de verschillende landschappelijke eenheden. De 

invloed ten gevolge van menselijke activiteiten kunnen ingeschat worden door demografische en sociologische 

parameters, de positie van het gebied in de sociaal-economische invloedssferen (o.m. de positie 

in de stadsgewesten) en aan de hand van terreincriteria met betrekking tot gebruikspotenties (b.v. voor 

bepaalde recreatievormen) en toegankelijkheid van de landeenheden. 

Tegenover de autonome ontwikkeling staan ontwikkelingen die bewust en doelgericht gestuurd worden 

door de overheden. Beleidsvoornemens kunnen o.m. gehaald worden uit structuurplannen, 

gewestplannen, bijzondere plannen van aanleg, sectoriële beleidsplannen (b.v. de GHS), uit de invulling 

van het gemeentelijk milieu-convenant (GNOP), beleidsrichtlijnen en internationale conventies en 

intentieverklaringen. 

De mogelijke ontwikkelingsscenario's zullen echter bijna altijd een samenspel inhouden van zowel 


27

autonome ontwikkelingen als invloeden die door de mens gestuurd en beïnvloed worden. Het 

voorspellen van een toekomstige ontwikkeling zal dus steeds een zekere graad van onzekerheid 

inhouden. Die onzekerheid komt voort uit onvolledigheid en fouten in de 

gebruikte basisinformatie, fouten in het gebruikte scenario en model (de ontwikkelingsregels) en een 

toevalsfaktor. Het is wenselijk de grootte-orde van de onzekerheid of de kans op het reëel ontwikkelen 

van een scenario in te schatten en aan te geven. 

Het aantal weerhouden scenario's hangt hoofdzakelijk af van de mate waarin er eventueel meerdere 

beleidsopties en/of privéplannen bestaan die elkaar doorkruisen of zelfs tegenspreken, en van de mate 

waarin deze opties realistisch geacht en voorspeld kunnen worden. 

28 


17)KARAKTERISEREN VAN EFFECTGROEPEN, 

EFFECTUITDRUKKINGEN EN BEOORDELINGSCRITERIA18) 

KARAKTERISEREN VAN EFFECTGROEPEN, 

EFFECTUITDRUKKINGEN EN BEOORDELINGSCRITERIA19) 

KARAKTERISEREN VAN EFFECTGROEPEN, 

EFFECTUITDRUKKINGEN EN BEOORDELINGSCRITERIA 

a)Relevantie van de effectenb)Relevantie van de effectenc)Relevantie van de effecten 

De selectie van effecten op 'landschap' die voldoende relevant zijn om in het MER te worden 

opgenomen kan o.m. gebeuren op grond van volgende regels : 

-effecten die betrekking hebben op landschapscomponenten die zeldzaam, kwetsbaar of waardevol 

kunnen zijn; 

-effecten die zich voordoen op beschermde of beschermenswaardige landschapscomponenten; 

-effecten die belangrijke gevolgen hebben in positieve of negatieve zin voor de structuur of de 

samenhang van het landschap; 

-effecten die belangrijke gevolgen hebben in positieve of negatieve zin op het landschapsecologisch 

functioneren en het functioneren van belangrijke afzonderlijke elementen; 

-effecten die zich voordoen over een uitgestrekt gebied; 

-effecten die permanent en onomkeerbaar zijn; 

-effecten die belangrijke negatieve gevolgen hebben voor de belevingskwaliteiten van het landschap; 

-effecten die de Open Ruimte versnipperen. 

e)Ingreep- en Effectgroepenf)Ingreep- en Effectgroepeng)Ingreep- en Effectgroepen 

De ingrepen die de landschappelijke situatie veranderen bestaan in essentie uit het toevoegen van 

nieuwe elementen en het wijzigen of verwijderen van bestaande elementen. De aard van wat 

toegevoegd, gewijzigd of verwijderd wordt, bepaalt verder welke ingreepgroepen onderscheiden kunnen 

worden. Zo wordt het toevoegen van elementen in de Open Ruimte verder onderverdeeld tussen 'vullen' 

met massa's van bebouwing en vegetatie of het 'versnijden' door infrastructuren of (transparante) 

schermen. Het wijzigen van elementen wordt onderverdeeld in wijzigingen met betrekking tot de 

toestand, de functie en het voorkomen of uitzicht. 

De verschillende mogelijke effecten worden gegroepeerd volgens de verschillende invalshoeken van de 

discipline. Structuurwijziging heeft betrekking op de ruimtelijke schikking van de elementen, hun 

samenhang en onderlinge relaties en op het functioneren van het geheel. De wijzigingen van de 

perceptieve kenmerken worden gescheiden van de wijzigingen van de belevingskwaliteiten omdat de 


29

eerste groep objectief beschreven kan worden en de tweede groep noodzakelijkerwijze een waardering 

en interpretatie inhoudt. De erfgoedwaarde, zowel natuurwetenschappelijk als cultuurhistorisch, vormt 

een aparte groep. 

Volgende tabel geeft een overzicht van de ingreepgroepen en effectgroepen op landschappen, 

monumenten en materiële goederen. 

Tabel 5.1 :Overzicht van ingreep- en effectgroepen en te verwachten effectenTabel 5.1 :Overzicht van 

ingreep- en effectgroepen en te verwachten effectenTabel 5.1 :Overzicht van ingreep- en 

effectgroepen en te verwachten effecten 

Ingreepgroep > 

Effectgroep 

30 

Materiële verande- 

ring van de 

toestand en het 

voorkomen van 

objecten 

Functie-verandering Vullen van de 

Open Ruimte 

Versnijden van de 


Reliëfs- 

wijzigingen 

Openen, 

vergroten van de 

Verlies erfgoedwaarde X X X X XX X 

Structuur- en 

relatiewijzigingen 

Wijzigen perceptieve 

kenmerken 


ruimte 

O X X X X X 

X O XX XX XX XX 

Wijzigen belevingskwaliteiten X X XX XX XX XX 

O : de ingreepgroep veroorzaakt weinig of geen effecten op de effectgroep 

X : de ingreepgroep veroorzaakt mogelijks effecten op de effectgroep 

XX : de ingreepgroep veroorzaakt zeer waarschijnlijk effecten op de effectgroep 

i)Ingreepgroepenii)Ingreepgroepeniii)Ingreepgroepen 

Materiële verandering van de toestand en het voorkomen van objecten. 

Dit omvat alle veranderingen aan discrete objecten zoals gebouwen, constructies, afsluitingen, 

rijbeplanting en solitaire beplanting, enz. Die veranderingen slaan op verbouwen, veranderen van 

afmetingen (volume, hoogte), bouwmateriaal, dichtheid van voorkomende elementen, e.d. Het essentiële 

van de ingreep is dat de kwaliteit van het object gewijzigd wordt zowel wat de inhoudelijke aspecten 

betreft als het voorkomen (uitzicht) ervan in het landschap. Deze ingrepen geven meestal directe 

effecten die onmiddellijk zichtbaar worden in het landschap. Effectvoorbeelden zijn verstoring, 

verbreking van esthetische harmonie, verval, e.d.

Functieverandering 

Bestaande objecten kunnen een nieuwe functie toegemeten krijgen, waardoor hun betekenis in de 

ruimtelijke context en dus hun relatie met de omgeving kan veranderen, hetgeen tot indirecte effecten op 

langere termijn kan leiden. Algemeen geldt ook dat functieverlies dikwijls aanleiding zal geven tot een 

versneld verval. Ook vlakvormige verschijnselen (percelen, struwelen,...) kunnen van functie veranderen 

door een nieuwe bestemming of bodembezetting. Dit leidt tot nieuwe gebruiksmogelijkheden of 

gebruikstoestanden. 

Vullen van de open ruimten 

De open ruimten worden begrensd door massa’s of schermen. Massa’s en schermen kunnen van 

abiotische aard zijn (gebouwen, muren) of biotisch van aard (bos, houtkanten, bomenrijen). Het 

toevoegen van nieuwe massa’s en schermen vullen en versnipperen de bestaande open ruimten 

waardoor het landschap kleinschaliger wordt. Naargelang van de vulling (aard, afmetingen, dichtheden, 

vormgeving,...) treden verschillende effecten op. 

Versnijden of versnipperen van de Open Ruimte 

De Open Ruimte omvat het landelijke gebied dat gekenmerkt wordt door het ontbreken van uitgestrekte 

aaneengesloten bebouwde oppervlakten. Deze gebieden kunnen versneden worden waarbij dit 'Open 

Ruimte'-karakter verloren gaat door elementen die de ruimten verkleinen. Dit kan zowel fysiognomisch 

(visuele massa's en schermen), als functioneel (barrières die de toegankelijkheid beperken). Dit laatste 

geval gebeurt b.v. door vlakke infrastructuren (wegen, leidingen). Effecten slaan o.m. op verstoring, 

isolement, toegankelijkheid. Ook herstructureren wordt tot deze groep gerekend, alhoewel dit niet 

noodzakelijk tot een grotere versnijding aanleiding hoeft te geven (b.v. bij kavelvergroting bij een 

ruilverkaveling). Belangrijk is echter dat deze ingrepen de bestaande landschappelijke structuur (die 

mogelijks een historisch relict van landontginning is) verstoort of vernietigt. 

Reliëfswijzigingen 

Reliëfswijzingen slaan op vergravingen, ontgrondingen, ophogingen, storten, enz.. Effecten die hiervan 

het gevolg zijn kunnen bijzonder gevarieerd zijn : verandering van de fysiognomie van het landschap, 

wijziging van geomorfologische (erosie-sedimentatie) en ecologische relaties (bezonning, microklimaat), 

mogelijks vernietiging van het geo- en archeopatrimonium, vernietiging van het bodemarchief, 

enz. 


31

v)Effectgroepenvi)Effectgroepenvii)Effectgroepen 

Verlies erfgoedwaarde 

De kern van het landschappelijke erfgoed is het landschappelijke structuur die gegroeid is uit een 

eeuwenlange organisatie en herinrichting door de mens van zijn leefmilieu. Deze basisstructuren zijn 

soms nog duidelijk bewaard gebleven in het landschap, alhoewel het gebruik en de invulling van de 

ruimten en het gebruik of de functie van de constituerende elementen in de loop van de tijd veranderd 

zijn geworden. Zowel deze structuren als elementen vormen het landschappelijk erfgoed. Behalve deze 

zichtbare relicten, zijn er nog heel wat getuigenissen van ons erfgoed onzichtbaar en niet gekend, maar 

potentieel aanwezig onder ieder materiële laag van het huidige landschap. De bodem en iedere 

constructie vormt een waar archief van ons natuurlijk en cultuurhistorisch erfgoed. Gebieden waar het 

bodemprofiel niet verstoord is geworden, bezitten een hoge kans dat hierin waardevolle artefacten of 

sporen van een natuurlijke ontwikkeling bewaard zijn gebleven. Het beoordelen van die potentiële 

waarde door het aangeven van aandachtsgebieden is een taak van deze discipline. Het onderzoeken van 

deze potenties valt buiten de m.e.r.-opdracht. Wel zal moeten aangegeven worden of een aanvullend 

gespecialiseerd onderzoek nodig is alvorens de activiteiten van de ingreep te starten. 

De aandachtspunten bij de effectvoorspelling en -beoordeling met betrekking tot de erfgoedwaarde zijn 

o.m. : 

-het gekende archeologisch patrimonium : ligging, omvang, functie (funerair, bewoning, ...), ouderdom, 

kwaliteit/mate van conservering, materialen (hout, aardewerk, metaal, ...), (bodem)sporen, 

zeldzaamheid, roerend-onroerend, zichtbaar-onzichtbaar, representativiteit,...; 

-het bouwkundig erfgoed : ligging, type, oorspronkelijke en huidige functie, bouwkundige 

kenmerken/stijl, materialen, restauratie, vervuiling/aantasting, representativiteit,...; 

-historisch-geografische elementen en structuren : perceleringspatronen, landgebruik/bodembezetting, 

nederzettingsvormen en patronen,...Belangrijke beoordelingscriteria zijn gaafheid, volledigheid, 

representativiteit; 

-het overig cultuurhistorisch patrimonium, onroerend uit aard of door bestemming : b.v. orgels, 

muurschilderingen, glasramen enz.. Het betreft hier objecten waarvan het belang algemeen gekend is 

door bescherming of inventarisatie; 

-de visueel-ruimtelijke samenhang van 'ensembles' (b.v. stads- en dorpsgezichten) 

-het geo-patrimonium : relicten van natuurlijke landschapsontwikkelingen (landduinen, vennen, 

meanders en kronkelbergen, veengebieden,...); 

-het statuut van de relicten : beschermd-onbeschermd-beschermenswaardig. 

32 


Structuur- en relatiewijzigingen 

Verschillende types van landschappelijke structuren kunnen gedefinieerd worden (zie par.1.1). 

Structuur- en relatiewijzigingen vormen een uitgebreide en gevarieerde groep van effecten. Die situeren 

zich o.m. op volgende domeinen : 

-landschapsecologische verstoring (zie Antrop, Van Damme, Dhondt en Matthysen, 1994). 

-versnippering van cultuurhistorische structuren (verbrokkeling van organisch gegroeide eenheden tot 

geïsoleerde elementen) 

-functionele versnippering van het actuele gebruik (veranderde toegankelijkheid, gewijzigde 

gebruiksmogelijkheden,...) 

Wijziging van de perceptieve kenmerken 

Deze effecten veroorzaken een verandering in de fysiognomie, het uitzicht van het landschap. 

Perceptieve kenmerken zijn hoofdzakelijk visueel, maar in bepaalde gevallen zal ook de auditieve 

waarneming een belangrijke rol spelen (b.v. bij het verlies van stiltegebieden). Ook schaalvergroting of 

verkleining van open ruimten, creëren van nieuwe vista’s en doorkijken, veranderingen in de 

transparantiegraad, enz. kunnen de perceptieve kenmerken veranderen. Deze effecten kunnen maken dat 

het landschapstype van aard verandert en dus de identiteit van het landschap zelf (b.v. het ‘uitkleden’ 

van een heggenlandschap tot een open landschapstype). Visuele perceptieve kenmerken kunnen meestal 

door objectieve en zelfs kwantitatieve criteria beschreven worden (maat van de ruimten, zichtwijdte, 

kijkafstand,...). Hierdoor is het mogelijk de grootte-orde van de wijzigingen van de 

landschapsfysiognomie te bepalen en te vergelijken tussen verschillende alternatieven of scenario’s. 

Ook de efficiëntie van milderende maatregelen ten behoeve van het behoud van het landschapskarakter 

kunnen hiermee ingeschat worden. Een bijzondere aandacht moet hierbij gaan naar de gewijzigde 

perceptie van waardevolle elementen, zoals beschermde monumenten, stads- en dorpsgezichten en 

landschappen en hun context. 

Wijziging van belevingskwaliteiten 

De belevingswaarde van een landschap is niet alleen afhankelijk van landschappelijke kenmerken, maar 

ook van individuele en maatschappelijke factoren. Belevingswaarde is tijd-, maatschappij- en 

cultuurgebonden. Waarnemingskenmerken en cognitieve ervaringen van de waarnemer zijn eveneens 

van invloed. Een overzicht van deze complexe wisselwerkingen wordt gegeven door Schöne en 

Coeterier (1986). 

Ten behoeve van m.e.r. is het niet noodzakelijk om in de eerste plaats te onderzoeken hoe de 

belevingswaarde is bij de potentiële gebruikers van het landschap (bewoners, recreanten,...) en hoe zij 

tegen de geplande ingrepen aankijken (dit hoort o.m. bij de discipline ‘mens’). Vanuit de discipline 

monumenten en landschappen moeten de elementen die een betekenis kunnen hebben op de beleving 

gelocaliseerd, beschreven en beoordeeld worden in termen van kwaliteiten. 


33

De belevingskwaliteiten of -hoedanigheden van het landschap kunnen op verschillende manieren 

beschreven worden : 

-esthetisch : in termen van mooi/lelijk, harmonieus/disharmonieus; 

-utilitair : in termen van nuttigheid, gebruiksmogelijkheden; 

-cognitief : in termen van bekendheid, vertrouwdheid, herkenning; 

-affectief : in termen van gezellig/beklemmend, veilig/bedreigend,...; 

-symbolisch : de verwijzing van een concreet object naar een abstract begrip, zoals een standbeeld kan 

verwijzen naar een gebeurtenis uit de nationale geschiedenis. 

i)Beoordelingscriteriaj)Beoordelingscriteriak)Beoordelingscriteria 

i)Beoordeling algemeenii)Beoordeling algemeeniii)Beoordeling algemeen 

Beoordelingscriteria met betrekking tot de discipline monumenten, landschappen en materiële goederen 

kunnen nooit volledig uit kwantitieve grootheden bestaan. Het holistische karakter eigen aan de 

studieobjecten vormt immers één van de kenmerken die de methode van deze discipline karakteriseert. 

Kwantitatieve parameters kunnen nooit volledig en precies de subtiele nuances beschreven worden of 

b.v. de complexe landschappelijke identiteit in zijn geheel vatten. Vele numerieke synthesematen 

worden op een zeer complexe, zelfs ondoorzichtige manier bepaald waardoor hun juiste betekenis nog 

moeilijk te vatten is. Hier schuilt het grote gevaar van een pseudo-objectiviteit. Evenmin kunnen 

wiskundig logische processen aangevoerd worden om landschappelijke of bouwkundige ontwikkelingen 

te beschrijven, zoals dit ook niet het geval is voor menselijke gedragingen en maatschappelijke 

ontwikkelingen. Het toeval vormt hierin telkens een fundamentele factor. Beoordelingscriteria worden 

dan ook dikwijls heuristisch bepaald, d.w.z. zijn volledig methode-afhankelijk. Deze bespreking van 

beoordelingscriteria kan dan ook moeilijk gescheiden worden van die van de methoden voor 

effectvoorspelling. 

Kwalitatieve criteria met betrekking tot deze discipline kunnen dan ook best uitgedrukt worden door de 

taal, zowel verbaal als met beeldtaal, zoals beeldmontages, schema's, kaarten, diagrammen. 

Kwantitatieve criteria moeten steeds gezien worden als maten die zeer specifieke deelfacetten van de 

bestudeerde verschijnselen beschrijven op een manier die een vergelijking in tijd en plaats toelaten. De 

definitie en de methode voor het bepalen van numerieke maten moet steeds beschreven worden. 

Wiskundige en (carto)grafische voorstellingen zijn mogelijk in zeer verscheidene vormen. 

Normen voor de duiding en de beoordeling van de bekomen uitspraken en kwantitatieve maten moeten 

dan steeds terugvallen op een maatschappelijke (sociaal en psychologisch) bepaling, die echter in vele 

gevallen niet expliciet gegeven is. Ook hier gelden in de eerste plaats algemene visies en principes die 

als richtlijn kunnen dienen. Uitspraken met betrekking tot structuurplanning illustreren dit zeer goed. 

Als voor een gebied b.v. aangegeven wordt dat er een prioriteit moet zijn aan het maximale behoud van 

de Open Ruimte, betekent dit niet dat er niet meer gebouwd mag worden. 

De beoordeling in de verschillende effectgroepen van deze discipline zal dan ook op twee vlakken 

34 


gebeuren. Enerzijds steunen op objectieve criteriawaarden die argumenten kunnen vormen in de 

interdisciplinaire discussie van een globale besluitvorming met betrekking tot het verlenen van 

vergunningen. Anderzijds kan gesteund worden op de -- eerder schaarse -- resultaten van fundamenteel 

onderzoek met betrekking tot de invloed van omgevingsfactoren op perceptie, gedrag en welzijn bij de 

bevolking, waarvan ook het waardestelsel met betrekking tot het erfgoed afhankelijk is. 

Interessante mogelijkheden worden geboden door nieuwe multicriteria-analysetechnieken (zie Eastman, 

Kyem, Toledano, Jin, 1993; Saaty, 1977). 

v)Verlies erfgoedwaardevi)Verlies erfgoedwaardevii)Verlies erfgoedwaarde 

Cultuurhistorische criteria zijn dikwijls moeilijk meetbaar en hun relevantie is afhankelijk van de plaats 

van voorkomen, zowel wat de onmiddellijke context betreft als de geografische streek waarin ze 

voorkomen. Een uitvoerige bespreking over de waardering van archeologische vindplaatsen wordt door 

Groenewoudt (1994) gegeven. Tabel 5.2 geeft een niet-limitatieve lijst van de criteria voor beschrijving 

van de erfgoedwaarde. 

Tabel 5.2 :Criteria voor de beoordeling van de erfgoedwaardenTabel 5.2 :Criteria voor de beoordeling 

van de erfgoedwaardenTabel 5.2 :Criteria voor de beoordeling van de erfgoedwaarden 

Criteria Omschrijving 

Intrinsieke waarde van een site of element 

Potentiële 

-elementen of gebieden die potentieel nog onbekende of niet- 

informatiewaarde 

onderzochte informatie bevatten 

Aard van het element -naar tijd (periode), cultuur, functie, representativiteit; 

-ook naar type : geo-patrimonium, archeopatrimonium, ... 

Kwaliteit -conservering (mate van bewaring, aantasting); 

-gaafheid (mate van verstoring) 

Zeldzaamheid frequentie van voorkomen; uniek zijn : te beoordelen op lokaal, 

regionaal, nationaal en internationaal vlak 

Ensemble- of 

contextwaarde 

(ruimtelijke samenhang) 

Beheerscriteria 

-gehelen van verscheidene, maar samenhorende elementen bezitten een 

grotere waarde (b.v. dorps- of stadsgezicht) 

-verstorende elementen (constructies, licht, geluid, trillingen, stank,...) 

verlagen de waarde 

Omvang -oppervlakte (archeologische zone,...) 

-aantal van de waardevolle elementen 

Inhoud -betekenis en waarde van de afzonderlijke elementen van een site 

Behoudsperspectief -kansen op conservering, toekennen nieuwe functies, bedreiging voor 


35

ehoud in bestaande beleidsopties 

Kwetsbaarheid -fysieke bedreiging voor verlies, aantasting, verstoring 

Een aantal van deze criteria kunnen ook numeriek uitgedrukt worden als een verschil (eventueel index) 

ten opzichte van vroegere situaties. Gaafheid van een landschap kan b.v. uitgedrukt worden als het 

oppervlaktepercentage dat thans nog de vroegere situatie weergeeft. Kwetsbaarheid stemt overeen met 

een relatieve kans (of zekerheid) uit die dikwijls op een ordinale schaal in klassen uitgedrukt wordt (zeer 

kwetsbaar ... weinig kwetsbaar). 

ix)Structuur- en relatiewijzigingenx)Structuur- en relatiewijzigingenxi)Structuur- en 


Belangrijk is hier het definiëren van criteria die toelaten de relevante aspecten van bepaalde structuren te 

meten zodat het mogelijk is de aard of de grootte-orde van de veranderingen in te schatten. De 

structuurmaten worden in volgende bespreking cursief aangegeven en de literatuurverwijzingen laten 

toe zich verder te informeren. 

Reliëfs- en hydrografische structuren 

Reliëfsstructuren worden in vele gevallen bepaald door het hydrografisch net en de hydrografische 

bekkens. De grote valleien van Vlaanderen vormen landschappelijke hoofdstructuren (Antrop, 1992). 

Een typologie van de hydrografische structuur kan verfijnd worden naar grootte-orde, vertakkingswijze, 

vorm van de dwarsprofielen, e.d. Niet alle reliëfsstructuren worden echter door valleivormen bepaald. 

Kust- en landduinen, steilranden van cuestafronten en rivierterrassen, getuigeheuvels en -ruggen zijn 

andere belangrijke structurerende reliëfselementen. Ook antropogene, kunstmatige reliëfsstructuren 

zoals dijken, vijvers, storthopen kunnen het landschap structureren. 

Criteria voor beoordeling van structurele wijzigingen van dergelijke morfologische structuren zijn 

verschillend voor een macro- of microschalige benadering. Op macroniveau (kleinschalig) zijn het 

vooral aanduidingen van globale richtingen en hoogteniveaus en -verschillen. Op dit vlak zijn weinig 

effecten te verwachten ten gevolge van m.e.r.-plichtige activiteiten. Op het microvlak daarentegen 

kunnen de effecten op de reliëfsstructuur wel ingrijpend zijn. Beoordelingscriteria zijn hier zowel 

kwalitatief als kwantitatief. Kwalitatieve criteria hebben betrekking tot het verdwijnen, wijzigen of 

toevoegen van morfologische elementen van een bepaald type. Voorbeelden zijn dempen van holle 

wegen, afgraven van taluds, aanleggen of wijzigen van dijken en bermen, afsnijden en dempen van 

riviermeanders, enz. In het geval dat het elementen betreft met een geo-patrimoniumwaarde vormt de 

structurele ruimtelijke context een factor in de beoordeling. Kwantitatieve criteria hebben vooral 

betrekking op absolute en relatieve hoogteverschillen, hellingsveranderingen naar steiltegraad, -lengte 

en -oriëntatie. 

Bodembezetting, landgebruik en percelering 

Bodembezetting (Eng 'land cover') heeft betrekking op de feitelijke begroeiing van een perceel land (b.v. 

gras). Landgebruik (Eng 'landuse') heeft betrekking op het gebruik dat de mens er effectief van maakt 

(b.v. weiland, hooiland, grasperk in tuin, recreatieve ligweide, ...). 

36 


Perceels- of kavelstructuren vormen netwerken van grenzen die ruimten met een bepaald gebruik 

omsluiten. Structuurwijzingen hebben hier betrekking op de netwerkkarakteristieken en vormkenmerken 

van de percelen. Hierbij is het belangrijk het onderscheid te maken tussen bezit- en gebruikspercelering. 

De versnipperingsgraad drukt het aantal percelen of kavels uit van een bepaalde eigenaar of voor een 

bepaald landgebruik, gestandaardiseerd tot aantallen per oppervlakte-eenheid. Afzonderlijke kavels 

kunnen zich op een typische manier groeperen tot kwartieren en patronen die betekenisvol zijn voor de 

cultuurhistorische ontwikkeling. De vormen patroontypes van perceelsstructuur werden door een 

internationale werkgroep gedefinieerd (Uhlig en Lienau, 1972). Perceelsbegrenzingen bestaan dikwijls 

uit sloten of beplantingen met lineair groen die een belangrijke landschapsecologische betekenis kunnen 

hebben en door hun schermwerking ook een belangrijke rol spelen in de visueel-landschappelijke 

structuur (Piessens, 1985). Netwerken van lineaire elementen zoals sloten en lineair groen kunnen 

kwantitatief beschreven worden en in de loop van de tijd gevolgd worden door connectiviteitsmaten 

(Braekevelt, 1986; Antrop, Van Damme, Dhondt, Mathyssen, 1994) of door de evolutie van de aard van 

de knooppunten (Baudry, 1984; Antrop, 1989). Percelen, landgebruikszones en territoria bezitten ook 

een bepaalde vorm die best door een maat voor de compactheid (zie R.Eastman, 1992; Antrop, 1987; 

Forman & Godron,1986) beschreven kan worden. 

Infrastructuren 

Alle lijnvormige infrastructuren (allerhande wegen, leidingen) verhogen de connectiviteit tussen 

plaatsen, controleren de toegankelijkheid van de plaatsen en de omliggende ruimte en bezitten vaak een 

zekere barrièrewerking. Ze zijn de belangrijkste factor in de versnijding van de bestaande structuren in 

de geografische ruimte (Lhermitte, 1993). Infrastructuren kunnen al dan niet een grote wisselwerking 

bezitten met hun omgeving. Afritten van autowegen, stopplaatsen van het openbaar vervoer kunnen b.v. 

'initiators' vormen voor indirecte geïnduceerde ontwikkelingen in de omgeving (zie voorbeelden bij 

Antrop, Van Damme, Dhondt, Mathyssen, 1994). In het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen werd hier 

expliciet rekening mee gehouden: doorgaande infrastructuren zonder contacten met de omgeving 

veroorzaken op lange termijn minder veranderingen in de doorkruiste landschappen. 

Bebouwingspatronen 

Bebouwingspatronen bestaan uit een complex samengroeien van traditionele bewoningskernen, nieuwe 

residentiële bewoning, agro-industriële constructies en infrastructurele kunstwerken. In de sterk 

verstedelijkte rurbane landschappen van Vlaanderen vormen dit de meest verspreide doch ook de meest 

banale uitdrukkingsvormen van landinrichting. Oude kernen en moderne types van bebouwing dienen 

als afzonderlijke eenheden beschouwd te worden en de traditionele kernen als relicten geïdentificeerd te 

worden. Heterogeniteit (of diversiteit) van de constructies is een bruikbare maat. Criteria om de bebouwingspatronen 

te beschrijven kunnen per type bepaald worden. Ze omvatten de dichtheid, de 

spreidingsgraad (of concentratiegraad) en het spreidingstype (toevallig, lineair, ...). Dit zijn eenvoudig 

te bepalen kwantitatieve maten die een vergelijking over verschillende periodes of toestanden mogelijk 

maken. 

Tabel 5.3 :Beoordelingscriteria bij de effectgroep Structuur- en relatiewijzigingenTabel 5.3 

:Beoordelingscriteria bij de effectgroep Structuur- en relatiewijzigingenTabel 5.3 

:Beoordelingscriteria bij de effectgroep Structuur- en relatiewijzigingen 

DEELASPECTEN VOORBEELDEN CRITERIA 


37

Reliëf en hydrografie -relatieve hoogten, 

-hellingsgraad, 

-hellingsoriëntatie, 

-hellingsvorm, 

-stroomdichtheid 

Landgebruik, bodembezetting 

en percelering 

(omvat alle vormen van 

landgebruik : agrarisch, stedelijk, 

natuurlijk, industrieel, 

recreatief,...) 

38 

-versnippering per landgebruikscategorie, 

-grootte (oppervlakte; absoluut, relatief), 

-vorm (compactheid, geometrie,...) 

-groeperingspatronen, 

-relatieve oppervlakte landgebruikscategorieën 

-verandering van landgebruik (functiewijziging) 

-verandering van bodembezetting (functiewijziging) 

Infrastructuren -connectiviteit naar type 

-barrièrewerking (isolement, toegankelijkheid,...) 

Bebouwing -dichtheid naar type 

-spreidingsgraad (concentratie, toevallig, gespreid) 

-spreidingstype (concentrisch, lineair, geometrisch,...) 

De gegeven structuur- en relatiesystemen bestaan uit diverse kleinere elementen en structuren maar 

vormen terzelfdertijd belangrijke onderdelen van een groter landschapsecologisch systeem. Wegens hun 

intense interacties hebben wijzigingen met betrekking tot bepaalde deelaspecten directe en indirecte 

gevolgen voor andere deelstructuren. Zo kan een verandering van de hydrologische toestand in het 

studiegebied, zoals een verlaging van de lokale grondwatertafel, gevolgen hebben voor het 

bebouwingspatroon, aangezien drogere gronden zich gemakkelijker lenen voor bebouwing. 

Om rekening te houden met deze relaties tussen effecten is het van het grootste belang dat structuur- en 

relatiewijzigingen ten opzichte van een breed landschapsecologisch kader worden geëvalueerd, waarin 

ook het menselijk gedrag als structurerende en relatiebepalende factor in rekening gebracht wordt. 

landschapsecologisch kader 

een basisprincipe uit de landschapsecologie stelt dat er een wisselwerking is tussen de (ruimtelijke) 

structuur en het functioneren ervan. Een wijziging van de structuur kan leiden tot een verandering in het 

'functioneren' van het landschap (b.v. barrièrewerking door de aanleg van een nieuwe weg). Anderzijds 

kan het wijzigingen van het functioneren door allerlei externe factoren zoals demografische of 

economische ontwikkelingen, politieke beslissingen, enz. leiden tot een verandering in ruimtelijke 

structuur of organisatie (b.v. herstructurering van oude mijn- of industriegebieden). Algemeen geldt : 

een structuur die niet meer functioneel is, geraakt in verval en wordt vervangen door een nieuwe 

(andere). 

xiii)Wijzigen perceptieve kenmerkenxiv)Wijzigen perceptieve kenmerkenxv)Wijzigen 

perceptieve kenmerken 

De criteria die bij de karakterisering van de visueel-ruimtelijke opbouw van het landschap een rol 

spelen, kunnen in vele gevallen beschreven worden op een ordinaal of numeriek meetbare schaal. 


Ordinale criteria laten een rangschikking toe. Numerieke criteria zijn meestal indices die gerelateerd zijn 

naar de dichtheid van voorkomen binnen het studiegebied. Bij het gebruik van dergelijke criteria is het 

noodzakelijk de volledige definitie (eventueel formule) en berekeningsmethode te beschrijven. 

Bruikbare criteria zijn o.m. : 

-de mate van openheid/geslotenheid (b.v. % oppervlakte open ruimte); 

-de mate van bebouwing (b.v. aantal gebouwen :km², % bebouwde oppervlakte,...); 

-de mate van compartimentering (aantal afwisselingen); 

-de maat van de ruimten (maximale kijkafstand, oppervlakte); 

-aantal en dominantie (b.v. hoogte) van blikvangers; 

-diversiteit (b.v. aantal soorten elementen/km²); 

-complexiteit (b.v. variatie, aantal elementen naar soort/km²); 

-transparantie van schermen (b.v. % transparantie, kijkdiepte,...); 

-contrasten/gradiënten langs begrenzingen (breedte van de grenzen); 

-beweging in het landschap (verkeer ...); 

-zichtbare kunstverlichting; 

-atmosferische toestand (rookpluimen, nevel, smog,...); 

-netheid (voorkomen van zwerfvuil, stof, roet, ...). 

Bij het beschrijven van perceptieve kenmerken moeten ook de factoren van de waarneming aangegeven 

zijn, zoals : 

-ooghoogte van de waarnemer; 

-standplaats van de waarnemer; 

-beweeglijkheid van de waarnemer (vaste standplaats, bewegen langs een weg,...); 

-kijkrichtingen; 

-kijkafstanden; 

-tijdstip en weersomstandigheden. 

xvii)Wijzigen belevingskwaliteitenxviii)Wijzigen belevingskwaliteitenxix)Wijzigen 

belevingskwaliteiten 

Belevingskwaliteiten worden afgeleid uit de morfologische kenmerken van de voorkomende elementen 

en uit de perceptieve kenmerken. De beleving hangt echter af van vele factoren (zie par.6.2.2). 

Belangrijk is ook de context van de waargenomen elementen, evenals de opeenvolging van het 

waargenomene (Schöne en Coeterier 1986; Antrop,1992). De criteria zijn gemakkelijk holistisch te 

benoemen, doch moeilijk in maten te operationaliseren die een voorspelling toelaten. De omschrijvende 

naamgeving en de diagnostische betekenis van een aantal criteria die veelvuldig in de literatuur 

voorkomen worden in volgende lijst vermeld. 


39

Tabel 5.4 :Belevingskwaliteiten en hun diagnostische betekenisTabel 5.4 :Belevingskwaliteiten en hun 

diagnostische betekenisTabel 5.4 :Belevingskwaliteiten en hun diagnostische betekenis 

Omschrijving Diagnostische betekenis 

Orde (variatie, diversiteit, 

complexiteit,...) 

te veel of te weinig wordt negatief beoordeeld 

Verzorging (netheid) netheid wordt positief beoordeeld 

Toegankelijkheid (bewegingsvrijheid) verlies aan bewegingsvrijheid wordt negatief beoordeeld 

Barrières werken zowel positief (veiligheid) als negatief (beperking 

bewegingsvrijheid) 

Gebruiksmogelijkheden moeten duidelijk en veelzijdig zijn. 

Herkenbaarheid (identiteit, 

duidelijke herkenbaarheid is positief 

authenticiteit) 

Rust (stilte) rust is positief 

Beweging (auto's op een rijtje, wolken, 

golven,...) 

Natuurlijkheid wordt positief ervaren 

Ouderdom wordt positief ervaren 

40 

rustige, stille en ritmische beweging is positief 

Aantallen van gelijksoortige objecten positief of negatief naargelang orde, ritme en aantal 

Bundeling of spreiding van objecten bundeling kan lokaal negatief werken, spreiding kan 

regionaal negatief werken 

Afmetingen van blikvangers buiten-‘menselijke schaal’ is negatief 

Context (storende elementen) harmoniserende omgeving van het element is positief 

Compactheid van constructies 

(versnippering, verspreiding) 

verspreiding wordt negatief ervaren. 


21)ANALYSE VAN DE GEPLANDE SITUATIE22)ANALYSE VAN DE 

GEPLANDE SITUATIE23)ANALYSE VAN DE GEPLANDE 

SITUATIE 


De analyse van de geplande situatie houdt een selectie en beoordeling in van de relevant geachte 

effecten. Die effecten kunnen veroorzaakt worden tijdens de aanleg van het m.e.r.-plichtige project, 

tijdens het bestaan en de exploitatie ervan en eventueel tijdens de realisatie van de nabestemming. In 

deze analyse is het nodig een duidelijk onderscheid aan te geven tussen directe en indirecte effecten en 

hun tijdsprofiel. Volgende vragen zijn hierbij belangrijk : 

-Welke mogelijke effecten zijn te verwachten tijdens de verschillende fasen van de activiteit ? 

-Waar situeren die zich in de ruimte ? 

-Welke aspecten van monumenten, landschappen en materiële goederen worden er door geaffecteerd en 

zijn dus relevant ? 

-Welke criteria beschrijven best die veranderingen ? 

-Welke effectvoorspellingstechnieken werden gebruikt en wat is hun betrouwbaarheid en 

nauwkeurigheid ? 

e)Effectgroep Verlies erfgoedwaardef)Effectgroep Verlies erfgoedwaardeg)Effectgroep 

Verlies erfgoedwaarde 

i)Methoden voor effectvoorspelling ii)Methoden voor effectvoorspelling iii)Methoden voor 

effectvoorspelling 

De voorspellingsmethoden kunnen in twee groepen ingedeeld worden : 

-voorspelling van de effecten op gekende erfgoedelementen (monumenten, relicten, zichten,...). Dit 

impliceert het inschatten van het mogelijke waardeverlies. 

-voorspelling van de effecten van potentiële, maar niet gekende of niet bestudeerde erfgoedelementen 

(bodemarchief). Dit impliceert het inschatten van de kansen op verlies of aantasting. 

De voorspellingsmethoden van de eerste groep beschrijven het verlies van erfgoedwaarde aan de hand 

van het verdwijnen of de aantasting van elementen, het verlies van hun samenhang en de indirecte 

effecten op langere termijn ten gevolge van een functie- of contextwijziging. 

De voorspellingsmethoden voor niet gekende potentiële erfgoedwaarden beschrijven het verlies aan 

elementen of de veranderingen in het milieu die op termijn tot een dergelijk verlies kunnen leiden. 

Voorbeelden zijn bodemerosie en grondvergravingen, grondwaterverlaging, herverkavelingen. 

Uitgangspunten zijn de bouwkundige en archeologische inventarissen, de luchtfotoprospectie en de 

gedetailleerde landschapskartering. Potentiële dichtheden en kwetsbaarheden kunnen met ruimtelijke 

analysetechnieken bepaald worden en cartografisch voorgesteld worden (zie Renfrew & Bahn, 1991). 

Tabel 6.1 :Methoden voor effectvoorspelling voor de effectgroep Verlies erfgoedwaardeTabel 6.1 


41

42 

:Methoden voor effectvoorspelling voor de effectgroep Verlies erfgoedwaardeTabel 6.1 

:Methoden voor effectvoorspelling voor de effectgroep Verlies erfgoedwaarde 

Methoden voorbeelden 

Op gekende erfgoedelementen 

Cartografische impactkaart (plaats, grootte, zin van de wijziging) 

verlies van samenhang in ensembles 

Inventarissen 

Tabellen 

Op niet-gekende of bestudeerde erfgoedelementen 

tabel per monument met aantasting, kwetsbaarheid,... 

beschrijving per site 

verlies van samenhang in ensembles 

Cartografische zonekaart met potenties 

isopletenkaart met potenties 

potentiële kwetsbaarheidskaart. 

Inventarissen 

Tabellen 

beschrijving potentiële sites 

inventaris bouwkundig erfgoed 

v)Interpretatie en beoordeling van de uitvoergegevens vi)Interpretatie en beoordeling van 

de uitvoergegevens vii)Interpretatie en beoordeling van de uitvoergegevens 

De beoordeling kan best per erfgoedelement gebeuren. De nauwkeurigheid van de voorspelde effecten 

zal wellicht verschillen van element tot element en functie zijn van de beschikbare basisinformatie 

waarmee de erfgoedwaarde van het object kan ingeschat worden. Voor eenzelfde element kan die 

waarde ook verschillende betekenissen hebben en niet alle hoeven relevant te zijn. Dit kan best gebeuren 

volgens vier schaalniveau's : 

1.lokale erfgoedwaarde : alleen van bijzondere betekenis voor de lokale bevolking; 

2.regionale erfgoedwaarde : representatief voor een landschappelijke streek, een bepaald thema of een 

bepaalde stijl,...; 

3.nationale erfgoedwaarde : van nationale betekenis voor Vlaanderen of België (meestal grote 

symboolwaarde); 

4.internationale erfgoedwaarde : internationaal erkend erfgoedelement met een zeldzaam voorkomen, 

mogelijks uniek. 

De beoordeling kan ook een voorstel tot actie inhouden, b.v. het uitvoeren van een archeologische 

spoedopgraving. 


ix)Beperkingen van de voorspellingsmethoden x)Beperkingen van de 

voorspellingsmethoden xi)Beperkingen van de voorspellingsmethoden 

De voorspellingsmethoden hebben in de eerste plaats betrekking op het aanwijzen van erfgoedelementen 

die bedreigd of aangetast worden. In de tweede plaats moet de aard en intensiteit van die aantasting 

afgewogen worden ten opzichte van de waarden die aan de elementen toegekend worden. Aangezien die 

waarden meestal niet in kwantitatieve termen uitgedrukt worden, is het ook niet mogelijk numerieke 

waarden aan te geven voor de graad van aantasting of verlies. Wel kan een veto gesteld worden wanneer 

het beschermde elementen betreft waarvan de veiligheid voor het behoud na de ingrepen niet kan 

gegarandeerd worden. 

Voorspellingen met betrekking tot de potentiële erfgoedwaarde steunen steeds op waarschijnlijkheden 

van voorkomen van nog onbekende erfgoedelementen of op het bestaan van waardevolle goederen in 

nog niet onderzochte elementen. Het aangeven van archeologische zones gebeurt aan de hand van het 

voorkomen van oppervlakte-vondsten, luchtfoto- en geofysische prospectie en archiefstudie. In het kader 

van m.e.r. kunnen deze basisgegevens zeer sporadisch en onvolledig beschikbaar zijn, terwijl de 

middelen en de tijd voor de aanvulling ervan dikwijls ontbreken. Een voorspelling van de kansen op 

voorkomen moet met dergelijke onvolledige informatie dan ook steeds maximalistisch gebeuren. Het 

aangeven van cultuurhistorisch belangrijke zones in het landschap gebeurt aan de hand van de studie 

van bestaande landschappelijke structuren, de studie van oude kaarten, archief- en literatuuronderzoek. 

Ook hier kunnen de basisgegevens erg onvolledig zijn of vergen nog een grondige studie. De aandacht 

zal vooral gaan naar het behoud van de herkenbaarheid van landschappelijke structuren en 

samenhangende elementen. Dezelfde beperkingen met betrekking tot de basisinformatie geldt voor het 

bouwkundig erfgoed en de materiële goederen die het kan bevatten. Inventarissen zijn hier eveneens nog 

onvolledig. Ook hier kan de regel gehanteerd worden dat bij onzekerheid ten gevolge van onvoldoende 

informatie, de kansen op behoud maximaal moeten gesteld worden. 

xiii)Voorstellingsmethoden xiv)Voorstellingsmethoden xv)Voorstellingsmethoden 

Localisatie van beschermde monumenten en de begrenzing van gerangschikte landschappen moet 

precies aangegeven worden op de kaarten met de te verwachten ingrepen. Deze localisatie en begrenzing 

is precies beschreven in de rangschikkings- of beschermingsbesluiten (zie Afdeling Monumenten en 

Landschappen). 

De schade (ook partiële) aan beschermde erfgoedelementen moet zo precies mogelijk beschreven 

worden. Een overzicht van alle effecten kan gegeven worden in impactmatrix, waarbij desgevallend de 

aantasting aan het element per onderdeel of deelgebied gescheiden aangegeven wordt. 

Plaatsen en zones met kansen op verlies van het potentiële erfgoed kunnen best ook cartografisch 

aangegeven worden. 

i)Effectgroep Structuur- en relatiewijzigingenj)Effectgroep Structuur- en 

relatiewijzigingenk)Effectgroep Structuur- en relatiewijzigingen 

i)Methoden voor effectvoorspellingii)Methoden voor effectvoorspellingiii)Methoden voor 



43

Veranderingen in structuren kunnen beschreven worden door veranderingen in de samenstellende 

elementen (aard, aantal, vorm, ...) en hun onderlinge relaties (b.v. verbindingsgraad). De 

voorspellingsmethoden zijn dan ook gericht op het schatten van die veranderingen en drukken die uit in 

criteria die een bijzonder aspect van de beschreven structuur weergeven. Aangezien verschillende 

soorten structuren in het landschap gedefinieerd kunnen worden naar gelang de behandelde component 

of invalshoek, zijn er ook verschillende methoden van effectvoorspelling. De invalshoek "het landschap 

als ruimtelijk relatiestelsel" wordt in onderstaande tabel opgedeeld in verschillende deelstructuren. 

Voorspellingsmethoden met betrekking tot structurele veranderingen maken gebruik van de grafische 

beeldtaal (cartografie, illustratieve voorstellingen) en van syntheseparameters die deelaspecten van de 

structuren beschrijven. Voorspellingen gebeuren door de situatie voor en na de ingreep voor te stellen of 

te meten en hieruit de aard en grootte van de veranderingen af te leiden. De globale structuurwijziging 

wordt best verbaal beschreven en geïntegreerd aan de hand van de diverse numerieke criteria. 

Tabel 6.2 :Methoden voor effectvoorspelling voor de effectgroep Structuurwijzigingen en per 

landschappelijke componentTabel 6.2 :Methoden voor effectvoorspelling voor de effectgroep 

Structuurwijzigingen en per landschappelijke componentTabel 6.2 :Methoden 

voor effectvoorspelling voor de effectgroep Structuurwijzigingen en per 

landschappelijke component 

Landschappelijke component Methoden 

44 

Cartografische methoden Numerieke methoden 

Geomorfologie (reliëf en hydrografie) toestand voor/na ingreep; impactkaart 

(enkel wijzigingen) 

Landgebruik (inclusief bebouwing) toestand voor/na ingreep; impactkaart 

(enkel wijzigingen); cartodiagrammen; 

landgebruikswisseling 

Cultuurhistorie versnijding van ensembles en 

relictlandschappen 

Landschapsecologie toestand voor/na ingreep; impactkaart 

(enkel wijzigingen); cartodiagrammen 

verandering van oppervlakte, hoogte, 

helling, ruimtelijke variatie,... 

oppervlakteverandering, 

versnipperingsgraad gebruikseenheden, 

omschakelmatrix tussen 

bodembezettingen, ruimtelijke variatie 

(aantal runs,...) en diagnostische maten 

(diversiteit, entropie,...) 

gaafheid van samenhang en context, 

herkenbaarheid 

verandering van connectiviteit, 

dichtheid, vormindices 




Structuurwijzigingen staan in vele gevallen in wisselwerking met functionele veranderingen. 

Samengevat in termen van het landschapsecologische principe (Forman & Godron, 1986) : 

de huidige structuur bepaalt het functioneren, 

het functioneren bepaalt de toekomstige structuur,... 

Even belangrijk is het principe uit de chaostheorie dat zegt dat wanneer bestaande structuren (of orde) 

zo sterk veranderd worden (zo ver uit hun evenwicht gebracht worden), hun functioneren onmogelijk 

wordt en er noodzakelijkerwijze een herstructurering gebeurt in functie van het optimaliseren van het 

nieuwe functioneren (Prigogine & Stengers, 1985; Phipps, 1984). 

De interpretatie van structuurverandering moet dan ook niet alleen gebeuren in termen van grootte-orde 

van verlies of vernieuwing, maar in termen van potentieel anders gaan functioneren. Die interpretatie is 

niet beperkt tot de functionele interactie van verschijnselen op dezelfde plaats (b.v. nieuwe 

bodemstructuur > nieuw optimaal landgebruik), maar moet ook gericht zijn op ruimtelijke interactie 

(afstand tot..., toegankelijkheid, invloedssfeer van ...). 

Kwantitatieve criteria laten toe de grootte van verandering van deelfacetten te bepalen, doch deze 

waarden hebben meestal slechts betekenis voor de specifieke situatie (gebonden aan studiegebied, 

gebruikte basisinformatie en methode). Numerieke synthesen door middel van b.v. gewogen scores, 

multifactoriële analyse en meerdimensionele schaling zijn mogelijk, maar geven numerieke 

synthesematen die moeilijk doorzichtig zijn en dus weinig mededeelbaar zijn. Derhalve is een synthese 

onder de vorm van een matrix of tabel met de verschillende criteria aan te raden. 

Structuurwijzigingen met betrekking tot cultuurhistorische aspecten hebben vooral te maken met het 

verlies of verbrokkelen van de ruimtelijke context of samenhang van organische gegroeide gehelen. De 

volledigheid en de gaafheid van de samenstellende elementen en hun relaties vormen belangrijke 

criteria. Wijzigingen hieraan kunnen ingeschat worden aan de hand van materiële wijzigingen aan de 

elementen die hun volledigheid en gaafheid verminderen en het toevoegen van storende 'vreemde' 

elementen. 

De evaluatie van structuur- en relatiewijzigingen in het gebied moet aanleiding geven tot een 

beoordeling omtrent de beïnvloeding van de bestaande landschapsecologische structuur en kwaliteit 

door het betrokken project. Er dient te worden aangeven of het geplande project de 

landschapsecologische kwaliteit teniet doet of verstoort, onveranderd laat of positief beïnvloedt. Tot slot 

dient ook te worden aangeduid welke de toekomstige potenties van het studiegebied kunnen zijn op 

landschappelijk vlak, zowel in de landschapsecologisch rijke gebieden als in de min of meer aangetaste 

gebieden. 




45

Het voorspellen van structurele wijzigingen door een simulatie van de geplande toestand te maken, 

zowel cartografisch als met kwantitieve parameters, is relatief eenvoudig voor onmiddellijke directe 

effecten, maar moeilijk en onzeker voor indirecte effecten en effecten op lange termijn. 

De belangrijkste beperkingen in voorspelling van structuurwijzigingen komen voort uit : 

-onvolledige basisinformatie (onvolledige kaartbedekking, inventarisatie,...) 

-ongekende nauwkeurigheid en precisie van de basisinformatie 

-validiteit en gevoeligheid van de gebruikte criteria 

-validiteit en gevoeligheid van het gebruikte simulatiemodel 

-verkeerde of ontbrekende duiding van de betekenis van de criteria 

-onduidelijke of onbekende wisselwerking structuur-functioneren 

Beperkingen met betrekking tot geomorfologie 1 (reliëf en hydrografie) 

De meeste adequate informatiebron en voorstelling is de morfografische en morfologische kaart. Grooten 

middenschalige oro-hydrografische kaarten geven een duidelijk, doch minder gedetailleerd beeld. 

Bodemkaarten en kwartairgeologische kaarten kunnen mits de nodige achtergrondkennis geïnterpreteerd 

worden naar morfografische kenmerken en hieruit kan een synthesekaart afgeleid worden. 

Een gedetailleerde landsdekkende morfologische kartering op middenschalig en grootschalig niveau is 

niet voorhanden. Slechts enkele kaartbladen van de morfologische kartering zijn gepubliceerd. Lokale 

morfologische en morfografische kaarten zijn verder nog te vinden in gevalstudies. Stereoscopische 

luchtfoto's vormen nog steeds het meest aangewezen instrument voor een vlugge morfografische 

kartering. Het N.G.I. biedt een digitaal terreinmodel, afgeleid uit de gescande hoogtelijnenkaarten op 

schaal 1/50 000. 

Het afleiden van numerieke grootheden kan slechts gebeuren uitgaande van terrein-opmetingen, 

fotogrammetrische metingen, metingen en analyses op hoogtelijnenkaarten, of uitgaande van digitale 

terreinmodellen (DTM's). Belangrijk is te beseffen dat hoogtelijnen bepaald worden door interpolatie 

tussen preciezer gemeten punten. Ook DTM's worden afgeleid uit fotogrammetrie of uit het vectoriseren 

en rasteren van hoogtelijnenkaarten. 

Voorspellingsmethoden omvatten o.m. het schatten van de bodemerosie, de evolutie van hellingen en 

het ontwikkelen van hydrografische stelsels. GIS-procedures bieden hier veelzijdige mogelijkheden voor 

simulatie uitgaande van digitale terreinmodellen. Ze laten toe morfografische parameters af te leiden en 

"what if ..." voorspellingen uit te voeren. Het gebruik van deze methoden vergt echter een grondige 

kennis van de kwaliteiten van de DTM-data en van de gebruikte algoritmen (Brackman, 1994). Het 

gevaar van nonsense resultaten en 'onzichtbare' foutenpropagatie is immers erg groot. 

Beperkingen met betrekking tot landgebruik 

Gegevens over de bodemgebruik worden regelmatig verzameld door het N.I.S.. Ze geven echter een 

geaggregeerde informatie per gebruikscategorie en gemeente. De gebruikscategorieën zijn sterk 

46 

1 reliëf betekent 'relatieve hoogteverschil'; daarnaast worden termen gebruikt zoals reliëfsvormen. Ze worden bestudeerd door 

de geomorfologie (die de reliëfsvormen beschrijft en hun ontstaan verklaart). Geologische en lithologische aspecten zijn 

hierbij van belang evenals de hydrografie (die alleen de oppervlaktewaterlopen bestudeert). 


opgedeeld op basis van een economische classificatie. In de sterk rurbane landschappen is vastgesteld 

dat de reële bodembezetting en -gebruik tot 50% kan afwijken van de officiële statistieken van het 

bodemgebruik. Een geactualiseerde en gedetailleerde kartering van het landgebruik en de 

bodembezetting is dus steeds noodzakelijk en moet als basisinformatie bij de voorspelling van de 

impacten gebruikt worden. Hierbij dienen aangepaste categorieën gebruikt te worden die de functionele 

aspecten en de dynamiek helpen te voorspellen. Een typisch voorbeeld hiervoor is de categorie 

"weiland" : dit volstaat niet voor een interpretatie in termen van toekomstige functionaliteit. Een weide 

met runderen wijst op een actief agrarisch gebruik; een weide met schapen en paarden wijst op een 

versterkt verstedelijkingsproces. Dergelijke basisinformatie kan ook niet afgeleid worden uit verouderde 

kaarten of luchtfoto's : de referentiesituatie kan slechts door terreinkartering vastgesteld worden. 

Beperkingen met betrekking tot cultuurhistorie 

Cultuurhistorische basisinformatie is dikwijls onvolledig of nog onvoldoende gelijkmatig bestudeerd. 

Slechts enkele typische structuren zijn grondig bestudeerd in gebieden met een eerder beperkte 

uitgestrektheid. Nieuw fundamenteel onderzoek toont steeds meer specifieke regionale 

aanpassingsstrategieën, zodat de algemene schema's die bekend zijn, niet steeds adequaat zijn in een 

bepaald gebied. Dit heeft in de eerste plaats betrekking op de interpretatie van de betekenis vastgestelde 

structuren voor de ontwikkelingsgeschiedenis van het landschap in een bepaald gebied. Zoals eerder 

reeds gesteld, vormt dit het referentiekader voor de bepaling van de erfgoedwaarde. Met betrekking tot 

de cultuurhistorische aspecten moeten structurele wijzigingen in het landschap dan ook steeds precies 

beschreven worden. 

Beperkingen visueel-ruimtelijke structuur 

Structuurwijzingen met betrekking tot de visueel-ruimtelijke opbouw worden veroorzaakt door de 

verdeling van open ruimten, schermen en massa's van diverse aard. Blikvangers (ook dominante 

beelddragers genoemd) en standplaatsen met bijzondere vista's zijn belangrijke structurerende 

elementen. De basisinformatie komt meestal van een terreinkartering. Voorspellingsmethoden richten 

zich naar veranderingen (toevoegen, verwijderen) in de verdeling van open ruimten (groter/kleiner; 

compacter, meer doorkijken) en het voorkomen van belangrijke beelddragers. De voorspelling van de 

structuuraspecten gebeurt kwalitatief : aanduiding van belangrijke elementen en grote zichtassen of - 

perspectieven en bijzondere standplaatsen. 

Beperkingen met betrekking tot landschapsecologie 

Landschapsecologische processen hebben dikwijls betrekking op processen en dynamiek van 

wisselwerkingen tussen de verschillende landschappelijke eenheden. Hierbij spelen rand- of grenseffect, 

barrièrewerking en toegankelijkheid een belangrijk rol. Deze effecten zijn nog onvoldoende volledig 

gekend en dikwijls moet gesteund worden op bevindingen opgedaan in gevalstudies uit andere gebieden. 

Het niet kennen van de relevantie van deze gegevens voor het eigen studiegebied vormt een belangrijke 

beperking. De relaties tussen functioneren en structuur zijn eveneens nog onvoldoende gekend. 

Landschapsecologische structuren vormen het ruimtelijke netwerk dat de wisselwerkingen bepaalt 

tussen de verschillende elementen en componenten in het landschap en het functioneren ervan. Het 

voorspellen van die wisselwerkingen zal steeds een onzekerheid inhouden aangezien ze deels bepaald 

zijn door toevalsfactoren. De wijzigingen van structurele parameters, zoals connectiviteit, vormindices 

enz. is wel gemakkelijk mogelijk. De betekenis van deze waarden moet vergeleken worden met 

bestaande modellen of beschreven toestanden op andere plaatsen en in andere situaties. 


47


Structuurkenmerken kunnen best voorgesteld worden in structuurkaarten of -schema's. Ze geven een 

synthese en globaal beeld van de belangrijkste structuurkenmerken en van hun eventuele veranderingen. 

Eventueel kunnen structuurkaarten per landschappelijke componenten (dus per structuurthema) gemaakt 


Meer gedetailleerde cartografische voorstellingen van structuurkenmerken gebeurt door 

cartodiagrammen, die een zonekaart van ruimtelijke eenheden combineren met grafieken van structurele 

parameters. De ruimtelijke eenheden kunnen bepaald zijn door administratieve, natuurlijke of 

historische landschappelijke indelingen; ook door verschillende zones die onderscheiden kunnen 

worden met betrekking tot de geplande ingrepen. De grafische voorstellingen maken gebruik van 

choropleten, cirkel- of staafdiagrammen of combinaties ervan. Ze laten toe een relatief groot aantal 

criteria gelijktijdig en ruimtelijk te visualiseren. Hun interpretatie dient echter verbaal te gebeuren en is 

derhalve holistisch-synthetisch. 

Driedimensionele visualisatie van digitale terreinmodellen is een groeiende mogelijkheid binnen een 

GIS of CAD-omgeving. Hierbij kan in vele gevallen ook het terreinmodel 'gedrapeerd' worden met het 

landgebruik of de bodembezetting. De voorstelling geeft een holistisch en globaal beeld van de 

landschappelijke structuur, maar is eerder illustratief en demonstratief, dan een wetenschappelijk 

analyseinstrument. 

Topologische structuur- en processchema's laten toe de dynamiek van de structurele verandering op een 

meer concrete manier te beschrijven. 

Tabellen en matrices laten toe de kwalitatieve en numerieke waarden van een groot aantal criteria samen 

te vatten en te ordenen. De ingangen kunnen de ruimtelijke ingreepzones of -segmenten zijn en de 

landschappelijke componenten of ingreepgroepen. 

m)Effectgroep Wijzigen perceptieve kenmerkenn)Effectgroep Wijzigen perceptieve 

kenmerkeno)Effectgroep Wijzigen perceptieve kenmerken 

i)Methoden voor effectvoorspelling ii)Methoden voor effectvoorspelling iii)Methoden voor 


De verschillende methoden die perceptieve kenmerken beschrijven steunen op grootheden die aantallen, 

afmetingen en ruimtelijke samenhang van beelddragende elementen uitdrukken. Veranderingen in die 

parameters kunnen gemakkelijk ingeschat worden voor diverse ingreep- en ontwikkelingsscenario's. 

Visualisatiemethoden proberen een zo realistisch mogelijk beeld van de actuele en toekomstige situatie. 

Deze groep varieert van eenvoudige, 'artistieke' methoden tot gesofistikeerde computersimulatie en 

48 


computermodelling en videomontages. 

Zichtbaarheidsanalyses van geplande ingrepen kunnen op verschillende manieren uitgevoerd worden 

(zie o.m. Burrough & de Veer, 1982; Brackman, 1994; Eastman, 1992; Piessens, 1985). Hierbij moet 

onderscheid gemaakt worden tussen methoden die met toevallige of regelmatige steekproeven werken 

en die welke langs (weg)transsecten genomen zijn of op bijzondere standplaatsen. De eerste groep houdt 

geen rekening met de potentiële 'bezoekers'frequentie, de tweede groep kan dat wel. 

Verschillende methoden die een typologie bepalen voor de visueel-ruimtelijke opbouw van een 

landschap werden ontwikkeld (zie o.m. de Veer, Buitenhuis en Van het Loo, 1977; Brossard en Wieber, 

1994). Synthetische landschapstypes worden hierbij gedefinieerd en cartografisch voorgesteld. 

Tabel 6.3 :Methoden voor effectvoorspelling voor de effectgroep Wijzigen perceptieve kenmerkenTabel 

6.3 :Methoden voor effectvoorspelling voor de effectgroep Wijzigen perceptieve 

kenmerkenTabel 6.3 :Methoden voor effectvoorspelling voor de effectgroep Wijzigen 

perceptieve kenmerken 

methoden voorbeelden 

Visualisatie schetsen 

schaalmodellen 

fotomontages 

video/filmmontage 

3D rendering met computer 


49

Zichtbaarheidsanalyse zichtlijnen 

zichtvelden of -bekkens (viewshed, visual catchment area) 

frequentie van gezien worden 

3D simulatie met rendering 

Cartografische methoden kaart met beelddragers, vista’s, blikvangers 

cartodiagram met standplaatsen en kijkcirkels 

(weg)transsecten met zichtkenmerken 

kaart van visuele veranderingen (voor/na) 

isopleet van de transparantiegraad 

Visueel-ruimtelijke typologie compartimentmethoden 

zichtwijdtemethoden (kijkcirkels) 

rastermethoden 

zichtfrequenties 

Tabellen met parameters maat van de ruimten 

maximale kijkafsafstanden 

zichtwijdten 

diversiteit 

complexiteit 



De interpretatie van deze analyseresultaten gebeurt enerzijds in functie van structurele wijziging in de 

visueel-ruimtelijke opbouw en anderzijds in functie van mogelijke veranderingen in de 

belevingskwaliteit. De voorspellingsmethoden van de perceptieve kenmerken moeten dan ook objectief 

zijn en bruikbaar zijn voor de duiding die er aan gegeven zal worden met betrekking tot veranderingen 

van de structuur- en belevingseigenschappen. 

Als meetbare criteria laten ze in sommige gevallen toe absolute grootheden te definiëren die belangrijk 

kunnen zijn om de landschapstypering in de loop van de tijd en tussen verschillende gebieden te 

vergelijken. Dit geldt o.m. voor de maat van de ruimten, de maximale kijkafstand, de transparantiegraad, 

enz. Deze criteria zijn ook bruikbaar om - desgevallend - het effect van milderende maatregelen te 

meten. 

Het resultaat van zichtlijnenanalyse en zichtbaarheidzone moet geïnterpreteerd worden in het licht van 

de gebruikte methode, van de kwaliteit van de gebruikte basisinformatie en de voorstellingswijze. 

Vooral bij GIS-toepassingen is dit noodzakelijk om de beoordeling van de resultaten kritisch te kunnen 

maken. 



50 


Visueel-ruimtelijke kenmerken worden gewijzigd door een verandering in dichtheid, aard en ordening 

van ruimtebegrenzende objecten. Dit zijn meestal verticale objecten die als massa of scherm een open 

ruimte begrenzen. Daarnaast bepalen blikvangers, zowel in positieve zin (herkenningspunten, 

landmerken) als in negatieve zin (storende elementen) de visueel-ruimtelijke opbouw. 

Voorspellingsmethoden hebben hier betrekking op veranderingen van grootheden zoals openheid, maat 

van de ruimten, transparantie van schermen, dichtheid en invloedssfeer van blikvangers. Die 

veranderingen kunnen gesimuleerd worden door ruimtevormende objecten toe te voegen, te wijzigen of 

te verwijderen. De betekenis van de nieuwe waarden is echter niet absoluut en zal een verbale 

interpretatie en appreciatie vergen. 

Methoden ter bepaling van de visueel-ruimtelijke types bezitten eveneens een wisselende gevoeligheid 

voor dergelijke veranderingen. Sommige methodes zijn in bepaalde geografische streken zo ongevoelig 

dat grondige wijzigingen in dichtheid of ruimtelijke schikking van ruimtebepalende objecten tot geen 

typeverandering van het landschap aanleiding geven. Deze gevoeligheden worden zelden beschreven, 

zodat het aan te raden is de gebruikte methode hierop te testen met een theoretische simulatie. Dezelfde 

opmerking geldt voor methoden die een numerieke combinatie van parameters maken en die 

synthetiseren in één eindscore. De combinatieregels en vooral de wegingsfactoren zijn niet steeds 

duidelijk gedefinieerd zodat het eindresultaat dikwijls ondoorzichtig en moeilijk interpreteerbaar is. 

Sommige illustratieve methoden kunnen zeer suggestief zijn en de interpretatie in een bepaalde zin 

conditioneren. Driedimensionele computervoorstellingen met rendering geven een virtueel-realistisch 

beeld dat echter helemaal niet met de realiteit hoeft overeen te stemmen. Numerieke methoden met 

zichtlijnen en zichtbaarheidszones die gebruik maken van GIS geven kaartvoorstellingen of 3Dvoorstellingen 

waarvan de uitkomst in belangrijke mate bepaald wordt door de kwaliteit van de 

gebruikte basisgegevens en het gevolgde algoritme. Kennis van datakwaliteit en computerprocedures is 

nodig om tot betrouwbare interpretaties te komen. 


Perceptieve kenmerken kunnen voorgesteld worden gebruikmakend van : 

-verbale beschrijvingen 

-illustraties (schetsen, foto- en videomontage, 3D-computer-rendering,...) 

-schema's (met hoofdkenmerken, structuurlijnen, blikvangers en vista's,...) 

-thematische kaarten (choropleten of vlakkaart, isopleten, cartodiagrammen) 

-tabellen (met de verandering van de numerieke parameters voor en na de ingreep) 

q)Effectgroep Wijzigen belevingskwaliteitenr)Effectgroep Wijzigen belevingskwaliteitens) 

Effectgroep Wijzigen belevingskwaliteiten 

i)Methoden voor effectvoorspellingii)Methoden voor effectvoorspellingiii)Methoden voor 



51

De effectvoorspelling met betrekking tot het wijzigen van belevingskwaliteiten kan gebeuren door : 

-een interpretatie van de resultaten bekomen voor de andere effectgroepen, in het bijzonder de 

perceptieve kenmerken; 

-het gebruik van voorstellingen van de geplande toestand of de verwachte effecten als stimuli bij een 

belevingsonderzoek bij proefpersonen. 

Voor beide groepen staan verschillende methoden ter beschikking (zie Dijkstra, 1991). De keuze zal 

vooral gebeuren in functie van de beschikbare basisinformatie of afgeleide gegevens en de middelen en 

tijd om aanvullend omgevingspsychologisch onderzoek te verrichten. 

Tabel 6.4 :Methoden voor effectvoorspelling voor de effectgroep Wijzigen belevingskwaliteitenTabel 

6.4 :Methoden voor effectvoorspelling voor de effectgroep Wijzigen 

belevingskwaliteitenTabel 6.4 :Methoden voor effectvoorspelling voor de effectgroep 

Wijzigen belevingskwaliteiten 

52 

Methoden voorbeelden 

Evaluatie -multicriteria-analyse 

*met experten 

*met bewoners 

-belevingsonderzoek (enquête) 

*met directe (in situ) waarneming van proefgroep 

*met indirecte waarneming (foto’s) 

*bevoorrechte getuigen (sleutelpersonen) 

*toevallige steekproef bevolking 

-mental mapping 

-meerdimensionele schaling 

-semantische differentialen 

Cartografische -thematische kaart met belevingselementen (positief/negatief) 

-isopletenkaart met mental mappingparameters 

*bekendheid 

*aantrekkelijkheid 

*enz. 




Belevingskwaliteiten omschrijven de mogelijke beleving van de omgeving door verschillende 'gewone' 

waarnemers ter plekke. Zoals in par.5.2.2 aangegeven werd, kan de beleving op verschillende vlakken 

gebeuren en dus ook de gewijzigde belevingskwaliteiten moeten beoordeeld worden op deze vijf vlakken, 

zijnde het esthetische, het utilitaire, het cognitieve, het affectieve en het symbolische. 

Belevingsaspecten zijn vaak gepolariseerd tussen goed (beter) en slecht (slechter) en worden 

gekenmerkt door een bepaalde intensiteit (b.v. weerstand tegen de verandering). 

Een belangrijk, doch moeilijk in te schatten aspect is de gewenning op een verandering in de loop van de 

tijd (zie Lörzing, 1982). Voor de interpretatie van verstoringsaspecten kunnen de dominante 

belevingskenmerken richtingevend zijn (zie Schöne & Coeterier,1986). 



De resultaten van een belevingsonderzoek in het algemeen en een voorspelling van gewijzigde 

belevingskwaliteiten in het bijzonder, zijn steeds project-, omgeving- en cultuurgebonden. Resultaten 

kunnen slechts in zeer algemene zin en zeer omzichtig getransfereerd worden naar andere situaties. Dit 

geldt evenzeer voor het gebruik van bestaande resultaten in het uit te voeren m.e.r. 


Resultaten van een voorspelling van gewijzigde belevingskwaliteiten kunnen best verbaal weergegeven 

worden. De resultaten van een belevingsonderzoek worden in tabellen met statistische parameters 

weergegeven of voorgesteld in frequentiegrafieken en semantische differentialen. 


53

25)GEGEVENSOVERDRACHT NAAR ANDERE DISCIPLINES26) 

GEGEVENSOVERDRACHT NAAR ANDERE DISCIPLINES27) 

GEGEVENSOVERDRACHT NAAR ANDERE DISCIPLINES 

Volgende tabel geeft een niet limitatief overzicht van gegevens verzameld door de discipline 

'monumenten en landschappen', bruikbaar voor andere disciplines. In sommige gevallen houden ze een 

vraag in naar 'retour'-informatie. Zo is het aangeven van belangrijke bouwkundige elementen voor de 

discipline 'geluid en trillingen' ook belangrijk voor de discipline 'monumenten en landschappen' om tot 

een beoordeling van het potentiële verlies van erfgoedwaarde te komen. Zo ook kan een verlaging van 

de grondwatertafel betekenisvol zijn om de conserveringskansen van bepaalde artefacten in de bodem af 

te wegen. De gegevens waarvan een 'retour' van informatie gewenst wordt, staan in een afzonderlijke 

kolom aangegeven met "?>". 

Tabel 7.1 :Overdracht van gegevens van de discipline 'landschap' naar andere disciplinesTabel 7.1 

:Overdracht van gegevens van de discipline 'landschap' naar andere disciplinesTabel 7.1 

:Overdracht van gegevens van de discipline 'landschap' naar andere disciplines 

54 

Discipline Retourinformatie 

Aard gegevens 

Mens -belevingskwaliteiten; 

-ruimtelijke structuren m.b.t. toegankelijkheid, connectiviteit; 

-autonome ontwikkeling. 

Fauna & Flora ?> -landschapsgenese; 

-traditioneel landschappelijke indeling en structuren; 

-ruimtelijke landschapsecologische structuren (schermen, netwerk, versnippering,...); 

-erfgoedwaarde van natuurelementen (holle wegen, bosoevers, ...). 

Bodem ?> 

?> 

Water 

?> 

Lucht ?> 

?> 

Licht ?> 

?> 

Geluid & Trillingen ?> 

?> 

-belangrijke zones met potentieel bodemarchief; 

-bodemkundige zonering met cultuurlandschappelijke betekenis. 

-vroegere hydrografische structuren; 

-voorkomen van belangrijke kunstwerken m.b.t. waterbeheersing (molens, 

sluizen,...). 

-voorkomen van erfgoedelementen die aangetast kunnen worden; 

-voorkomen van plaatsen met bijzondere belevingskwaliteiten en die aangetast 

kunnen worden (wonen, recreatie,...). 


-wenselijke duistere zones. 


-wenselijke stiltezones. 

Klimaat ?> -landschapselementen die microklimatologische werking geven. 


29)BEOORDELING VAN DE GEPLANDE SITUATIE30) 

BEOORDELING VAN DE GEPLANDE SITUATIE31) 

BEOORDELING VAN DE GEPLANDE SITUATIE 

Voor de discipline 'monumenten en landschappen' kan een globale beoordeling van de geplande situatie 

en alternatieven best gebeuren aan de hand van een synthetische impactmatrix per landschapscomponent 

en ruimtelijke zone of segment van de ingreep. 

Aangezien de effecten zowel kwalitatief als kwantitatief van aard zijn, is het enige toegelaten 

meetniveau voor een beoordeling een ordinale rangschikking of gradatie. Dit gebeurt best voor iedere 

landschapscomponent afzonderlijk op eenzelfde schaal die zowel positieve als negatieve effecten als 

hun graad. Ook de 'nul', zijnde geen effect moet aangegeven worden. Een voorbeeld is een schaal met 7 

klassen met als numerieke codes : -3, -2, -1, 0, +1, +2, +3. Wanneer de effecten niet relevant zijn voor 

een landschapscomponent, dan kan dit aangeduid worden met "-" of een lege cel. Wanneer er een effect 

is, maar niet geoordeeld kan worden of die positief of negatief zal zijn, dan wordt een "x" ingevuld. De 

effecten worden positief en negatief ingedeeld in 3 ordinale klassen. Positieve effecten betekenen dat de 

landschapscomponent verandert in de zin van een betere herkenning, beter behoud, grotere 

belevingskwaliteit, betere structuur en functioneren, enz. van de landschappelijke aspecten in het 

studiegebied. Negatieve effecten verminderen de waarde van deze aspecten ten opzichte van de 

referentiesituatie. Wanneer een effect afhankelijk kan zijn van uitvoerings-modaliteiten van het project, 

dan wordt de beoordeling tussen haakjes ( ) geplaatst om aan te geven dat ze voorwaardelijk is, m.a.w. 

geconditioneerd wordt door nog uit te voeren activiteiten. Wanneer er onzekerheid bestaat over de 

beoordeling omwille van onvoldoende basisinformatie, dan kan de aangegeven beoordeling gevolgd 

worden door een "?". 

Ordinale rangschikkingen zijn te verkiezen omdat ze niet zo maar mogen worden opgeteld (algemeen : 

wiskundig gecombineerd) om tot één globale synthesebeoordeling te komen. Ongelijke 

informatiewaarde en nauwkeurigheid van de verschillende deelaspecten en het ontbreken van normen 

voor de weging van hun onderlinge betekenis, maken dergelijke synthesen wetenschappelijk 

onverantwoord. Nieuwe methoden van multicriteria-analyse (MCA) bieden hier oplossingen (zie 

Eastman, Kyem, Toledano en Jin,1993). De rangschikkingsklassen bezitten evenmin een normatieve 

betekenis : ze zeggen niet wat moet of mag. Een bewuste verandering in het landschap en de materiële 

goederen die het bevat is immers in de eerste plaats een beleidsmatige beslissing en geen 

wetenschappelijke. 

De landschapsaspecten kunnen op verschillende manieren ingedeeld worden. Dit kan wisselen van MER 

tot MER in functie van de eigenheid van de ingrepen en van het milieu. Volgende tabel geeft een 

voorbeeld van een dergelijke synthesematrix, met de verschillende landschapscomponenten als ingang 

en een illustratieve aanduiding van fictieve codes. Ook ingangen met de ingreep- of effectgroepen zijn 

mogelijk. Het verder opdelen van de landschappelijke aspecten zal in vele gevallen ook wenselijk zijn. 

Zo kan b.v. het cultuurhistorische aspect verder ingedeeld worden naar landgebruik, percelering, bewoning, 

afsluitingen. Belevingsaspecten kunnen verder ingedeeld worden naar visuele, auditieve en 

geuraspecten. 

Tabel 8.1 :Voorbeeld van een fictieve synthetische impactmatrix (bespreking zie tekst)Tabel 8.1 

:Voorbeeld van een fictieve synthetische impactmatrix (bespreking zie tekst)Tabel 8.1 


55

56 

:Voorbeeld van een fictieve synthetische impactmatrix (bespreking zie tekst) 

Landschapsaspect Ingreepzone 

zone 1 zone 2 zone 3 

Geomorfologie (reliëf en hydrografie) (-3) (-1) 0 

Landgebruik -2 0 +1 

Erfgoedwaarden -3 x (+1) 

Perceptieve kenmerken -2 -2 ? -1 

Belevingskwaliteiten -3 -2 -1 

Landschapsecologie -1 0 - 


33)BESCHRIJVING VAN DE MILDERENDE MAATREGELEN34) 

BESCHRIJVING VAN DE MILDERENDE MAATREGELEN35) 

BESCHRIJVING VAN DE MILDERENDE MAATREGELEN 


Milderende maatregelen kunnen betrekking hebben op het landschap als geheel en op bepaalde 

elementen (objecten, monumenten,..) in het bijzonder. Ze worden dus best gezamenlijk voorgesteld en 

beoordeeld. 

e)Mogelijke milderende maatregelen per effectgroepf)Mogelijke milderende maatregelen 

per effectgroepg)Mogelijke milderende maatregelen per effectgroep 

i)Verlies erfgoedwaardeii)Verlies erfgoedwaardeiii)Verlies erfgoedwaarde 

Milderende maatregelen met betrekking tot gekende erfgoedelementen hebben betrekking op hun 

behoud, hun eventuele restauratie, hun functie (huidige en eventueel toekomstige) en het vrijwaren van 

hun ruimtelijke contextwaarde. 

In verband met mogelijke restauraties van gebouwen moeten nieuwe, meer verantwoorde technieken 

aangewend worden. Ook bescherming tegen milieuaantastingen kunnen voorgesteld worden, zoals het 

aanbrengen van beschermlagen tegen chemische aantastingen. 

Voor gerangschikte landschappen zullen milderende maatregelen voorgesteld moeten worden die 

conform zijn aan de waarden die als motivering voor de bescherming in aanmerking genomen werden. 

Milderende maatregelen met betrekking tot niet-gekende maar waarschijnlijke erfgoedwaarden moeten 

gericht zijn op een maximaal behoud van de bestaande toestand, b.v. door locatie- of 

inrichtingsalternatieven voor te stellen. Eventueel kan ook een urgent aanvullend onderzoek voorgesteld 

worden (b.v. noodopgraving) om de potentiële informatiewaarde met betrekking tot het erfgoed 

preciezer te kunnen inschatten en de gepaste milderende maatregelen aan te bevelen. 

v)Structuur- en relatiewijzigingenvi)Structuur- en relatiewijzigingenvii)Structuur- en 


Milderende maatregelen hebben hier betrekking op het behoud of het accentueren van herkenbare 

ruimtelijke structuren. Voorbeelden hiervan zijn grote richtingen (reliëfassen, wegen- en 

perceleringsassen), samenhang tussen richtingselementen (concordantie van weg met heuvelrug b.v.), 

patronen (bewoning) en dichtheid en netwerkstructuur van lineaire begroeiingselementen. 

Daarnaast kunnen milderende maatregelen betrekking op het functioneren van elementen in het milieu. 


57

Aspecten van doorbreken van isolement, gecontroleerde toegankelijkheid en indirecte effecten door een 

gewijzigde context komen hiervoor in aanmerking. 

De milderende maatregelen moeten erop gericht zijn de structuur en de relaties in het landschap 

minimaal te verstoren, c.q. te versterken. Binnen deze structuur moet de nodige variatie worden 

nagestreefd. Volgens het principe van de wisselwerking tussen structuur en functioneren moet bij de 

inpassing en de aanpassing van (nieuwe) elementen in het bestaande landschap rekening gehouden 

worden met de organisch gegroeide structuren en functies. Met het inspelen op bepaalde patronen, 

waarbij het nieuwe op het oude wordt geënt, worden immers voorwaarden geschapen voor continue en 

geleidelijke veranderingsprocessen in het landschap (Van Damme, 1995). 

ix)Perceptieve kenmerkenx)Perceptieve kenmerkenxi)Perceptieve kenmerken 

Milderende maatregelen hebben hier betrekking op het vrijwaren of verbeteren van belangrijke vista's, 

het reduceren van het effect van storende elementen en het behoud van kenmerkende ruimtematen, 

schermpatronen en -transparantie, compartimenteringskenmerken, skyline en ruimtevulling. 

Hierbij moeten technische ingrepen geëvalueerd worden op hun inpasbaarheid. Dit heeft o.m. 

betrekking tot de aanvaardbaarheid of uitvoeringsmodaliteiten voor het camoufleren met 

groenschermen, geluidswerende schermen en bermen, (toeristische en recreatieve) accommodaties bij 

belangrijke standplaatsen (toegankelijkheid, contextbeveiliging,...), het vrijwaren van vista's, van de 

authentieke context van ensembles, de aanvaardbaarheid van nieuwe functies,.enz. 

Alle maatregelen samen moeten de lokale of regionale identiteit beter herkenbaar maken en 

uniformerende nivellering in de variatie van de perceptieve kenmerken tegen gaan. 

xiii)Belevingskwaliteitenxiv)Belevingskwaliteitenxv)Belevingskwaliteiten 

Milderende maatregelen moeten pogen de belevingskwaliteiten te maximaliseren. Dit kan door het 

vermeerderen van de kwaliteiten in aantal (plaats), aard (diversiteit) en toestand. Milderende 

maatregelen moeten de landschappelijk netheid stimuleren. Mens 'vijandelijke' afmetingen, vormen, 

repetitieve aantallen, enz. moeten geweerd worden. Tussen orde en chaos moet naar evenwicht gezocht 

worden. De regel hierbij is dat te veel en te weinig niet goed is. Tenslotte moeten belevingskwaliteit 

gevarieerd worden over zoveel mogelijke aspecten (esthetische, cognitieve, affectieve,...). 

i)De hoeveelheid effectmilderingj)De hoeveelheid effectmilderingk)De hoeveelheid 

effectmildering 

De hoeveelheid effectmildering zal algemeen moeilijk in te schatten zijn voor de discipline 

'monumenten en landschappen'. In de eerste plaats zal geoordeeld worden over geen effect of wel een 

effect en de mate waarin een dergelijk effect aanvaardbaar kan zijn of niet. Zelfs kleine ingrepen kunnen 

immers een totaal verlies van belevingskwaliteiten en erfgoedwaarde veroorzaken. Indien effecten 

58 


onvermijdelijk zijn dan zullen milderende maatregelen in de eerste plaats een kwalitatieve betekenis 

inhouden. Maximaal behoud van positieve waarden dient nagestreefd te worden en eveneens dienen 

voorstellen van milderende maatregelen een verbetering van de landschappelijke kwaliteiten na te 

streven ten opzichte van de referentiesituatie. 

m)Voorstellingsmethodenn)Voorstellingsmethodeno)Voorstellingsmethoden 

Milderende maatregelen kunnen best gezamenlijk voorgesteld worden. Enerzijds kan dit cartografisch, 

waarmee hun precieze localisatie en ruimtelijke reikwijdte bevattelijk kan weergegeven worden. 

Thematische kaarten, cartodiagrammen en structuurschema's zijn hiervoor bruikbaar. 

Een overzicht kan ook gegeven worden in een synthesematrix die analoog kan opgevat worden als de 

synthese-impactmatrix (zie hfdst. 8). 

Daarnaast is het wenselijk een precieze beschrijving te geven van de voorgestelde milderende 

maatregelen, met de motivering ervan, en dit voor alle geaffecteerde elementen of zones in het 

studiegebied. 


59

37)HET OPSTARTEN VAN EEN POSTEVALUATIEPROGRAMMA38) 

HET OPSTARTEN VAN EEN POSTEVALUATIEPROGRAMMA39) 

HET OPSTARTEN VAN EEN POSTEVALUATIEPROGRAMMA 

Postevaluatie is voor de discipline 'monumenten en landschappen' bijzonder aan te bevelen, vooral met 

betrekking tot de reële uitvoering van de werken en de nabestemming, hetgeen niet steeds (en eerder 

zelden) conform is aan de beschrijving in het lastenboek. 

60 


BEGRIPPENLIJSTBEGRIPPENLIJSTBEGRIPPENLIJST 

Choropleet 

of vlakkaart : kaartvoorstelling waar ruimtelijke entiteiten voorgesteld worden door gekleurde en/of 

gearceerde polygonen. 

Complexiteit 

zie bij diversiteit 

Cartodiagram 

kaartvoorstelling waarbij een statistisch diagram op een vlakkaart gelegd wordt 

Cultuurlandschap 

landschap dat voor een belangrijk deel onder invloed van menselijke activiteiten is ontstaan. 

Digitaal terreinmodel 

numerieke weergave van de terreinhoogte in een raster- of vectorformaat. Synoniem met digitaal 

elevatiemodel en digitaal hoogtemodel. 

Diversiteit 

diversiteit verwijst naar het aantal verschijnselen of objecten van verschillende aard binnen een gegeven 

gebied (ruimte). Complexiteit verwijst niet alleen naar deze categorische verschillen, maar ook naar 

het aantal elementen. 

Isopleet 

kaartvoorstelling van een continue numerieke variabele die op slechts enkele plaatsen gemeten is. De 

lijnen verbinden gelijke geïnterpoleerde waarden. 

Kleine landschapselementen (KLE) 

onder kleine landschapselementen verstaat men in de eerste plaats afzonderlijke of discrete objecten die 

intrinsiek een belangrijke ecologische waarde hebben. Door hun uitzonderlijk of repititief karakter in 

de geografische ruimte kunnen ze bovendien een belangrijke schakel vormen in een ruimer ecologisch 

netwerk en ook een karakteriserend element van het gehele landschap vormen. Landschappelijk 

kunnen KLE ook uit abiotische elementen bestaan. 

Landeenheid 

algemene term voor een ruimtelijke entiteit die bepaald wordt op grond van inhoudelijke kenmerken en 

waarbij geen rekening wordt gehouden met de grootte van het gebied. Aan landeenheden kan een 

(inhoudelijke en ruimtelijke) hiërarchie toegekend worden wanneer de grootte in rekening gebracht 

wordt. 

Landschap 

een globaal waarneembaar deel van het landschap; het landschap is holistisch, dynamisch en relatief ten 

opzichte van de waarnemer. 


61

Landschapsecologie 

de landschapsecologie bestudeert het landschap als een heterogeen complex van groepjes interagerende 

ecosystemen die associaties vormen in de geografische ruimte en aldus het landschap karakteriseren. 

Bij landschapsecologie gaat het wezenlijk om de interacties tussen biotische (mens inbegrepen) en 

abiotische factoren, en zulks mede beschouwd in historisch perspectief. 

Landschapstype 

een landschapstype wordt gekarakteriseerd door bepaalde dominerende kenmerken en wordt ten aanzien 

van de combinatie van een aantal kenmerken als homogeen beschouwd. 

Modelling 

computertechnieken met betrekking tot het bewerken en voorstellen van ruimtelijke gegevens 

Natuurlandschap 

gebied dat ongerept is of waar de menselijke invloed beperkt is. 

Natuurlijke streek 

streken die hoofdzakelijk bepaald worden door de geologie, het reliëf en de bodem. 


concept uit de planologie verwijzend naar het buitenstedelijk gebied, ook aangeduid als het landelijke 

gebied of het rurale gebied. Het omvat gebieden met landbouwland en dorpen, met bossen woeste 

gronden en natuurgebieden. Open ruimte wordt hier in overdrachtelijke betekenis gebruikt; het kan 

dus om een gesloten landschap gaan. 

Rendering 

grafische computertechniek waarbij de voorgestelde objecten 'aangekleed' worden met een textuur en 

een bepaalde belichting krijgen 

Traditionele landschappen 

landschappen die zich (meestal) traag en langdurig ontwikkelden, waardoor zowel ruimtelijk als 

ecologisch een harmonische integratie van de verschillende componenten van het landschap mogelijk 

was. Het resultaat is dat ze niet allen nauw overeenstemmen met de natuurlijke streken (zie 

natuurlijke streek), maar ook over een sterke eigen identiteit beschikken. 

Tussenvariabelen 

alle disciplines die effecten bestuderen die direct of indirect aanleiding geven tot effecten die bestudeerd 

worden door de discipline 'monumenten en landschappen'. 

Versnippering 

het proces waarbij areaalverkleining en doorsnijding van landschappen (landschapselementen, - 

componenten, patronen, structuren, relaties) optreedt. 

Verstoring (visuele) 

het proces waarbij nieuwe elementen (bijvoorbeeld gebouwen, wegen) disharmoniëren met de bestaande 

62 


situatie en als zodanig negatief worden beleefd. 


63

LIJST VAN AFKORTINGENLIJST VAN AFKORTINGENLIJST VAN 

AFKORTINGEN 

AROHM :Administratie voor Ruimtelijke Ordening, Huisvesting, Monumenten en Landschappen 

DEM :digitaal elevatiemodel 

DTM :digitaal terreinmodel 

GIS :geografisch informatiesysteem 

KLE :kleine landschapselementen 

MCA :multicriteria-analyse 

MDS :meerdimensionele schaling 

NGI :Nationaal Geografisch Instituut 

NIS :Nationaal Instituut voor de Statistiek 

64 


REFERENTIELIJSTREFERENTIELIJSTREFERENTIELIJST 

Anon., 1980, Natuurbehoud en landschapszorg in Vlaanderen. Derde Vlaams Wetenschappelijk 

Congres over Groenvoorziening. Antwerpen. 

Anon., 1993, De Groene Hoofdstructuur van Vlaanderen. Richtnota T.Kelchtermans, Brussel, AMINAL 

Anon., 1993, Structuurplan Vlaanderen. Een nieuwe kijk op ruimtelijke ordening. Brussel, AROHM. 

Anon., 1994, Landschapsbehoud is cultuurbehoud. Vragen omtrent landschapszorg. Brussel, AROHM. 

Antrop M., 1989, Het landschap meervoudig bekeken. Kapellen, Pelckmans 

Antrop M., 1991, De landschappelijke betekenis van groen. Groenkontakt,1,39-46 

Antrop M., 1992, Valleien en bossen : twee structuurdragers in de ontwikkeling van het landschap. 

Vlaamse Bosbouwvereniging, De Groene Band, okt-nov-dec,15-28 

Antrop M., 1992, Landschap en recreatie. Planologisch Nieuws,1,14-27 

Antrop M., Gulinck H., De Blust G., et.al., Structuurplan Vlaanderen : deelfacet Open Ruimte. 

Eindrapport, Instituut voor Natuurbehoud-Plangroep. 

Antrop M., Dhondt A., Mathyssen E., Van Damme S., 1994, De versnippering van de Open Ruimte. In : 

A.Verbruggen : Leren om te keren. Eerste Milieu-en Natuurrapport Vlaanderen, VMM & Garant 

Uitg.,449-471 

Antrop M., Van Damme S., Dhondt A., Matthysen E., 1994, Versnippering van de Open Ruimte. 

Wetenschappelijk verslag.Vlaamse Milieumaatschappij, Mechelen 

Antrop M.,1988, Invisible connectivity in landscapes. Münsterische Geographische Arbeiten 28,57-62 

Antrop M.& De Vliegher B.,1994, Vijf jaar Het Andere Landschap. Gent,RUG 

Antrop M. en Van Damme S., 1995, Landschapszorg in Vlaanderen : onderzoek naar criteria en 

wenselijkheden voor een ruimtelijk beleid met betrekking tot cultuurhistorische en esthetische waarden 

van de landschappen in Vlaanderen, Gent, UG 


65

Bakermans M., 1986, Gebruiksbeperkingen van de moderne topografische kaart bij onderzoek in het 

cultuurlandschap. Wageningen, Pudoc, Reeks Landschapsstudies,7 

Baudry J., 1984, Effects of landscape structure on biological communities : the case study of hedgerow 

network landscapes. Roskilde,IALE-seminar,55-66 

Baudry J. & Merriam H., 1988, Connectivity and connectedness : functional versus structural patterns in 

landscapes. Münsterische Geographische Arbeiten 29, 23-28 

Brackman, P., 1994, Automatische extractie van topografische en geomorfologische variabelen uit 

raster-DEMS. Belgisch Tijdschrift voor Geografische Studies, nr. 1, 113-138. 

Braekevelt A., 1986, Evolutie van de ruimtelijke structuur van de levende afsluitingen in het 

Westvlaamse Houtland. Gent, RUG. 

Brossard T. & Wieber J., 1984, L'espace géographique,1,5-12 

Buitenhuis A., Burrough P., de Veer A., 1979, De doorzichtigheid van landschapselementen. Groen, 7 

Burrough P. & de Veer A, 1982, een informatiesysteem landschapsbeeld. Planning,17,2-15 

Burrough P., 1986, Principles of geographical information systems for land resources assessment. 

Oxford University Press. 

Coeterier J. & Langezaal-Van Swaay, 1984, Waarneming en waardering van landschappen 1(1) 17-22 

Daels L., Verhoeve A., Antrop M., 1989, Vlaanderen vanuit de lucht. Deel I. West- en Oost-Vlaanderen. 

Gent, RUG. 

Davis J., 1986, Statistics and Data analysis in in Geology. New york, J.Wiley. 

Den Besten J., 1988, Het landschap op één kaart. Reeks Landschapsstudies 9, Wageningen, Pudoc. 

Denis J. (ed.), 1992, Geografie van België, Gemeentekrediet, Brussel. 

Depuydt F., 1991, Vijf eeuwen kartografie in Vlaanderen. De Aardrijkskunde, 4, 403-424 

De Veer A. & Burrough P., 1978, Physiographic landscape mapping in the Netherlands. Landscape 

Planning,5,45-62 

De Veer A., 1977, De ruimtelijke classificatie van het Nederlandse landschap. KNAG Geografisch 

Tijdschrift XI,2 

De Veer A., Buitenhuis A. en Van het Loo H., 1977, Vergelijking van Nederlandse methoden van 

landschapsbeeldkartering en hun toepassingsmogelijkheden. Wageningen, Pudoc. 

66 


De Veer A., 1985, Geografie van de opvallende boom in het agrarische landschap van Nederland. Diss. 

Rijksuniversiteit Groningen. 

Dijkstra H., 1992, Effectvoorspelling Landschap. Milieueffectrapportage 24 VI A .Zoetermeer 

VROM, Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, Ministerie van 

Landbouw, Natuurbeheer en Visserij. 

Dijkstra H. & Klijn J.(ed.), 1992, Kwaliteit en waardering van landschappen. DLO-Staring Centrum, 

rapport 229, Wageningen. 

Dijkstra H. , 1991, Het visuele landschap. Onderzoek naar de visuele kwaliteit van landschappen. 

Landschap 8 (3), 157-175 

Eastman J., 1992, IDRISI : a grid based geographical analysis system. Clark University, Worchester, 

Mass. 

Eastman J., Kyem P.,Toledano J.,Jin W., 1993, GIS and Decision Making. Geneva, UNITAR European 

Office, Vol 4. 

Eastman et al., 1993, GIS and decision making, Clark University, Worcester, 112pp. 

Forman R. & Godron M., 1986, Landscape Ecology. New York. J.Wiley & Sons. 

Groenewoudt B., 1994, Prospectie, waardering en selectie van archeologische vindplaatsen : een 

beleidsgerichte verkenning van middelen en mogelijkheden. Amersfoort, Rijksdienst voor het 

Oudheidkundig Bodemonderzoek. 

Kilchenmann A., 1973, Merkmalanalyse für Nominaldaten. Eine methode zur Analyse von 

Quantitativen geographischen Daten. Geoforum,15,33-45 

Larnoe G., 1992, De lintbebouwing in Vlaanderen. Planologisch Nieuws,3 

Lhermitte K., 1993, Een "Typologie landelijke gebieden", een eerste stap naar de herkenning van het 

landelijke gebied in Vlaanderen op structureel niveau. De Aardrijkskunde,1-2,23-70 

Lörzing H., 1982, De angst voor het nieuwe landschap. 's-Gravenhage, Staatsuitg. Reeks Architectuur en 

Stedebouw 4 

Neuray, G., 1982, Des paysages : pourqoui ? pour qui ? comment ? gembloux, PAG, 589 blz. 

Piessens C., 1985, Studie van de landschapstransparantie in het Land van Waas. De 

Aardrijkskunde,2,155-164 

Phipps M., 1984, Rural landscape dynamics : an illustration of some concepts. Roskilde, IALE- 


67

Seminar., Vol I, 47-54 

Phipps M., 1981, Information theory and Landscape analysis. Wageningen, Pudoc, Proc. 

Int.Congr.Neth.Soc.Landscape Ecology 

Prigogine I. & Stengers I., 1985, Orde uit chaos. Amsterdam, Uitg.B.Bakker 

Renfrew C. & Bahn P., 1991, Archeology, Theories, Methods and Practice. London, Thames & Hudson. 

Saaty, T.L., 1977, A scaling method for priorities in hierarchical structures, Philadelphia, Pennsylvania, 

Academic Press, University of Pennsylvania, Wharton School, p. 234-281 

Schöne M. & Coeterier J., 1986, Wat bosserij eromtoe. De Dorschkamp, Wageningen. 

Schreurs V., 1986, Een plattelandsatlas voor Vlaanderen. Stichting Plattelandsbeleid 

Snacken F. & Antrop M., 1983, Structure and dynamics of landscape systems. In : J.Drdos, Landscape 

Synthesis. Bratislava, Slovak Acad. of Sciences. 

Steegh A. & Mulders P., 1984, Milieueffectrapportage en cultuurhistorie. Beschrijving en evaluatie van 

methoden te gebruiken voor de voorspelling van cultuurhistorische effecten op het landschap. De 

Dorschkamp, Rapport 366, Wageningen 

Ten Besten J., 1988, Het landschap op één kaart. Enkele methoden van integratiekartering en hun 

toepassing. Wageningen, PUDOC, reeks Landschapsstudies, 9 

Uhlig H. & Lienau C., 1972, Internationale Arbeitsgruppe für die geographische Terminologie in der 

Agrarlandschaft. 

Van Damme S., 1995, Methoden vor de evaluatie van visueel-landschappelijke impacten en de 

toepasbaarheid in de planning van de Open Ruimte, proefschrift, Gent, UG 

Van der Haegen H., 1982, Statistisch Tijdschrift 65,1-33 

Van der Haegen H., 1992, De steden. In : Denis J. (ed.), Geografie van België, Gemeentekrediet, 

Brussel. 

Van Meldert M., Gulinck H., Pauwels F., 1991, Holle wegen in de leemstreek : verspreiding en 

kenmerken. Groenkontakt,1,47-52 

Verbruggen A (ed.), 1994, Leren om te keren. Milieu- en natuurrapport Vlaanderen., Leuven, Vlaamse 

Milieumaatschappij en Garant Uitg.N.V., 823pp. 

Verhoeve A. (red.), 1992, Het Scheldevalleiproject. Een cultuur-geografische verkenning. Gent, 

Provincie Oost-Vlaanderen. 

Vervloet J., 1984, Inleiding tot de historische geografie van het Nederlandse cultuurlandschap. 

68 


Wageningen, PUDOC, Reeks Landschapsstudies 4. 

Vink A., 1980, Landschapsecologie en landgebruik. Utrecht, Bohn, Scheltema & Holkema 

Wetenschappelijk Comité GIS-Vlaanderen, 1993, Advies GIS-Vlaanderen, Brussel 

Wieland, G., 1980, Diagram en kaart als geografisch hulpmiddel. Unieboek, Bussem, 272 blz. 

Zonneveld J., 1985, Levend Land. De geografie van het Nederlandse landschap, Utrecht, Bohn, 

Scheltema & Holkema 

Zube E. et. al. (ed.), Landscape Assessment : values, perceptions and resources. Stroudsburg, Dowden, 

Hutchinson & Ross. 


69

BIJLAGENBIJLAGENBIJLAGEN 

1KAARTENBRONNENKAARTENBRONNENKAARTENBRONNEN 

Historische kaarten te verkrijgen bij N.G.I. - Verkoopdienst, Abij ter Kameren 5, 1050 Brussel : 

-Carte de cabinet des Pays-Bas autrichiens, 1 :11520, Ferraris, 1770-1777 

-Carte chorographique des Pays-Bas autrichiens, ± 1 :86400, Ferraris, ± 1780 

-Carte des provinces des Pays-Bas, ± 1 :135000, Fricx, 1744 

-Carte topographique de la Forêt de Soigne et de ses environs, 1 :29500, Ferraris, 1770 

-Carte chorographique des Pays-Bas autrichiens, ± 1 :214000, de Bouge, ± 1789 

-Carte topographique militaire de Belgique, ± 1 :88000, Capitaine, 1836 

-Atlas van de Belgische steden in de 16de eeuw, 1 :7500 behalve uitzonderingen, Deventer 

-Carte topographique de la Belgique, 1 :80000, Gérard en Vandermaelen, 1837-1853 

-Carte de la Belgique d'après Ferraris augmentée des plans des six villes principales, 1 :86400, Vander 

Maelen (naar Ferraris), 1831-1832 

-Carte topographique de la Belgique, 1 :20000, Vandermaelen, 1846-1854 

-Carte de la principauté de Liège et de la comté de Namur, ± 1 :170000, Le Clerc, 1750 

-Topografische kaart van België, 1 :20000 

* Dépôt de la Guerre, ± 1865 

* Militair Cartografisch Instituut (ed. 2, ± 1900; ed. 3, ± 1930) 

-Topografische kaart van België, 1 :40000, Dépôt de la Guerre, Militair Cartografisch Instituut, 1930- 

1939 

-Kaarten van de 17de eeuw, De Wit, Blaeu, Allart, Visscher, ... 

-Topografische kaart van België, 1 :25000, uitgaven ouder dan de huidige 

-Kadastrale plannen, 1 :20000, 1850 

-Topografische kaart, 1 :5000, uitgegeven door het Ministerie van Openbare werken 

2LUCHTFOTOBRONNENLUCHTFOTOBRONNENLUCHTFOTOBRON 

NEN 

-luchtfoto's te verkrijgen bij N.G.I. - Verkoopdienst, Abij ter Kameren 5, 1050 Brussel : 

*kontaktafdruk, ± 1 :20000 

*vergrotingen, speciale vergrotingen (op schaal brenegen, ontschranking, ...) 

*samenvoeging van foto's (mozaïeken, fotokaarten) 

*orthofotokaarten 

*foto's van vroegere opnamen zijn ook verkrijgbaar (sedert einde Tweede Wereldoorlog) 

-luchtfoto's gemaakt door Eurosense N.V. Nerviërslaan 54, 1780 Wemmel 

-orthofotoplans, 1 :10000, uitgegeven door Eurosense N.V. 

-orthofotoplans, 1 :10000, uitgeven door Aero Survey 

-oblieke luchtfoto's in diverse archieven en collecties, o.m. 

*Vakgroep Archeologie RUG voor West- en oost-Vlaanderen 

*Internationaal Centrum voor Luchtkartering, Brussel Brugmannlaan 

70 


3TELEDETECTIEBRONNENTELEDETECTIEBRONNENTELEDETEC 

TIEBRONNEN 

SPOT-XS : 109 wolkenvrije opnamen die het Vlaamse Gewest gedeeltelijk bedekken (stand van zaken 

op 01/05/93) (27 met het centraal punt over West-Vlaanderen, 20 over Oost-Vlaanderen, 41 over 

Antwerpen en Brabant en 21 over Limburg. De beelden beslaan de periode van 1986 tot 01/05/93. 

SPOT-P : ongeveer 25 wolkenvrije opnamen tot 1993 

Landsat-TM : een honderdtal opnamen die grote overlappingen vertonen en dikwijls maar gedeeltelijk 

Vlaanderen bedekken. De Landsat-TM-beelden bestijken de periode van 1984 tot heden. 

Gebiedsbedekkende mozaïekbeelden : België in 1991 met Landsat-TM, Vlaanderen in 1992 met SPOT- 

XS 

In tegenstelling tot de hierboven vermelde satellietbeelden ondervinden radarbeelden zoals die van de 

ESA-satelliet ERS-1 geen hinder van wolkenbedekking, maar hun interpretatie is moeilijker en nog 

weinig operationeel voor een courant gebruik. 

4BELEIDSMATIGE RANDVOORWAARDENBELEIDSMATIGE 

RANDVOORWAARDENBELEIDSMATIGE 

RANDVOORWAARDEN 

Op mondiaal/internationaal niveau : 

Het betreft hier initiatieven van o.m. de Verenigde Naties : 

- de Conventie van Ramsar 

Op Europees niveau : 

-de EEG-verordeningen i.v.m. de herstructurering van de landbouw in vereniging met de eisen ten 

aanzien van milieu, natuur en landschap 

-de EEG-vogelrichtlijn nr. 409/79 inzake het behoud vn de vogelstand 

-de Habitatrichtlijnen 

-het 5B-regio-beleid 

-het Euregio-beleid 

Op Benelux-niveau : 

-de overeenkomst inzake natuurbehoud en landschapsbescherming 

-de Benelux globale structuurschets (1 en 2) 

Op niveau van het Vlaamse Gewest : 

-het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen 


71

-het Minaplan 2000 = het Milieubeleids- en Natuurontwikkelingsplan voor Vlaanderen omvattende : 

- de Regionale Landschappen (pilootprojecten) 

- het ontwerpplan Groene Hoofdstructuur voor Vlaanderen 

- de Ecologische Impulsgebieden 

- het Rivierbekkenbeleid 

- de Traditionele Landschappen van Vlaanderen 

Op provinciaal niveau : 

-het Provinciaal Struktuurplan 

-het Provinciaal Natuurontwikkelingsplan (PNOP) 

Op gemeentelijk niveau : 

-het Gemeentelijk Structuurplan 

-het Gemeentelijk Natuurontwikkelingsplan (GNOP) 

-de gemeentelijke patrimoniële boekhouding 

5JURIDISCHE RANDVOORWAARDENJURIDISCHE 

RANDVOORWAARDENJURIDISCHE RANDVOORWAARDEN 

Beleidsinitiatieven op internationaal niveau : 

Mondiaal, europees en in Benelux-verband, waarvoor in Vlaanderen een juridisch instrumentarium 

werd gecreëerd : 

-de conventie van Ramsar, door België ondertekend op 22/02/1979, KB 

-de EEG- vogelrichtlijn 409/79 van 02/04/1979 door het Besluit van de Vlaamse regering van 

17/10/1988 

-de "set-aside"regeling, EEG-verordening 797/85 ?? 

-de conventie van Bern voor het behoud van wilde dieren en planten en hun natuurlijk milieu, 

ondertekend door België op 20/04/1989 

-de Benelux-overeenkomst op gebied van natuurbehoud en landschapsbescherming, ondertekend op 

08/06/1982 

Op federaal niveau voorziet het juridisch instrumentarium in : 

-het Veldwetboek, wet van 07/10/1886 en 08/04/1969 

-Wet op het behoud van monumenten en landschappen, wet van 07/08/1931, gewijzigd door de 

decreten van 13/07/1972, 18/12/1992 en 14/07/1993 

-Wet op de Polders (03/06/1957) en de Wateringen (05/07/1956) 

-Wet op de Ruimtelijke ordening en de stedebouw, wet van 29/03/1962; gewestplan, APA, BPA, 

stedebouwkundige voorschriften, bouwvergunningen, verkavelingsvergunningen, 

bouwverordeningen, verkavelingsverordeningen 

-Wet op de onbevaarbare waterlopen, wet van 28/12/1967, aangevuld door het decreet van 21/04/1983 

-Wet op de ruilverkaveling, wet van 22/07/1970, aangevuld door de wet van 11/08/1978 

-Wet op de landinrichting, wet van 22/07/1970, aangevuld door de wet van 11/08/1978 en het decreet 

van 21/12/1988 

-Wet op het natuurbehoud, wet van 12/07/1973 (raamwet) 

72 


-het decreet houdende de bescherming van monumenten, stads- en dorpsgezichten, 03/03/1976, 

aangevuld door ... 

-het Bermbesluit, Besluit van de Vlaamse regering van 27/06/1984 

-het Bosdecreet, decreet van 13/06/1990 (raamdecreet) 

-het Vegetatiebesluit, Besluit van de Vlaamse regering van 04/12/1991 

-het decreet houdende de bescherming van het archeologisch patrimonium, decreet van 30/06/1993 

-het Duinendecreet, decreet van 14/07/1993 

-gemeentelijke kap- en beplantingsverordening 

6INVENTARISSENINVENTARISSENINVENTARISSEN 

- Bouwen door de eeuwen heen. Inventaris van het cultuurbezit in België. 

Inventaris van het bouwkundig erfgoed op basis van een administratief-geografische indeling 

(provincie, arrondissement, kanton, hoofd- en deelgemeente of de stedebouwkundige groei voor 

steden als Gent en Antwerpen) door het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Bestuur 

Monumenten en Landschappen; te verkrijgen in de boekhandel. 

Praktisch geldt er een chronologische limiet voor opname in de inventaris die werd vastgesteld circa 

1940, ofschoon recentere kwaliteitsvolle en representatieve gebouwen toch vaak zijn 

opgenomen. Naast het traditionele bouwkundig erfgoed werd ook aandacht besteed aan 

straatbeelden, ensembles en volledige stads- en dorpsgezichten zodat ook een ruim aantal 

doorsnee-gebouwen, typerend voor de gemeente of de streek, in de inventarissen zijn 

opgenomen. Het onroerend kunstbezit van interieurs uit privé-gebouwen werd slechts 

sporadisch opgenomen. Het voornaamste kerkmeubilair en interessante grafstenen in en buiten 

kerken werden wel opgenomen. In de inleidingen wordt ruime aandacht besteed aan de 

landschappelijke, historische en architectuurhistorische facetten van het betrokken gebied. 


73

- Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen 

Volledig afgeronde inventaris van het kunstbezit van de kerken in België, gerealiseerd per kanton door 

het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium; te verkrijgen bij K.I.K. - Jubelpark 1, 1040 

Brussel. 

- Verzamelingen van oude foto's en prentkaarten 

- Het historisch orgel in Vlaanderen 

Inventaris van het Vlaamse orgelpatrimonium, aanwezig in de gebouwen van de openbare eredienst 

beheerd door de kerkfabrieken. De inventaris is nog niet voltooid voor het volledige 

grondgebied van Vlaanderen en wordt uitgegeven door het Ministerie van de Vlaamse 

Gemeenschap, Bestuur Monumenten en Landschappen; te verkrijgen bij B.M.L. - 

Hoofdbestuur, Zandstraat 3, 1000 Brussel. 

- Inventarissen van het Kunstpatrimonium van West-Vlaanderen 

Wetenschappelijke inventarissen per gemeente of gebouw, uitgegeven in opdracht van de provincie 

West-Vlaanderen. Het eerste deel van de reeks bevat een keuze uit het kunstbezit van de 

provincie. 

- Inventarissen van het Kunstpatrimonium van Oost-Vlaanderen 

Wetenschappelijke inventaris, per kanton, gemeente, onderwerp of thema, uitgegeven in opdracht van 

de provincie Oost-Vlaanderen; te verkrijgen bij de Dienst Kunstpatrimonium van het 

Provinciebestuur van Oost-Vlaanderen - Vogelmarkt 17, 9000 Gent. 

- Archeologisch Inventaris Vlaanderen (Arch.I.V.) 

Inventaris van het archeologisch patrimonium per pre-fusiegemeente in het kader van 

licentiaatsverhandelingen op basis van veldprospectie, aangevuld met luchtfotografische 

prospectie, archiefonderzoek, studie van collecties e.d. Het project werd gestart in 1978 door de 

vakgroep Archeologie en Oude Geschiedenis van Europa aan de Universiteit Gent met het oog 

op het verkrijgen van een zo volledig mogelijk beeld van wat er momenteel aan archeologica 

zichtbaar is in Vlaanderen. Momenteel werden een 80-tal gemeenten geprospecteerd, vnl. 

gesitueerd in de provincie Oost-Vlaanderen. Een aantal delen werden gepubliceerd met de steun 

van het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Administratie voor Ruimtelijke Ordening en 

Leefmilieu; te verkrijgen bij VZW Arch. I.V., Woeringenstraat 80, 9000 Gent of ter inzage bij 

de vakgroep Archeologie en Oude Geschiedenis van Europa aan de Universiteit Gent, na 

toestemming. 

74 


- het luchtfotografisch archief van de Vakgroep Archeologie (Universiteit Gent) 

Sinds de jaren '70 was de regio rond Gent het voorwerp van een intense luchtfotografische prospectie. 

Dit resulteerde in een bijzonder rijk luchtfotografisch archief van zandig Binnen-Vlaanderen. 

Sinds 1992 werd aan deze vakgroep een project gestart met de bedoeling de cirkelvormige 

grachtstructuren grondig te onderzoeken en de inventarisatie ervan te voltooien. 

- Gids voor Vlaanderen. 

Toeristische en cultuurhistorische encyclopedie van de Vlaamse gemeenten., door Jozef van 

Overstraeten, herwerkt door Jan gerrits, Antwerpen, VTB-VAB, 1985. 

- Gemeenten van België. Gemeentekrediet 


75

richtlijnenboek voor het opstellen en beoordelen van ... - Lne.be

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?