Belastingrecht en de geest van de wet - Tilburg University

4 Belastingrecht en de geest van de wet
Inleiding
1. Een rode draad
Fiscale ethiek is van alle tijden. Laat ik u een voorbeeld geven uit het begin van
mijn fiscale carrière. Begin zeventiger jaren van de vorige eeuw werd ik benoemd
op de inspectie Vennootschapsbelasting te Amsterdam, een van de belangrijkste
inspecties van het land. Het was een tijd waarin er nog adjunct-inspecteurs,
inspecteurs en hoofdinspecteurs waren: bij Koninklijk Besluit benoemd door de
Koningin. Zij waren de inspecteurs waar art. 11 AWR over sprak en nog steeds
spreekt: ‘De aanslag wordt vastgesteld door de inspecteur’.
Een van de hoofdinspecteurs van de inspectie, een van de beste fiscalisten die ik
op mijn fiscale pad heb ontmoet, was belast met de aanslagregeling van een aantal
van de grootste concerns van Nederland. Een van deze zeer grote ondernemingen
had zich verzekerd van de diensten van een zeer prominente belastingadviseur.
Zeer regelmatig vond er overleg tussen deze adviseur en de inspecteur
plaats. Grote ondernemingen met grote, internationale belangen hebben behoefte
aan rechtszekerheid over de fiscale gevolgen van hun handelen. Vooroverleg is
dus niet van vandaag of gisteren, maar een gevestigde traditie waar Nederland
ook internationaal om bekendstaat.
Gaandeweg betrof het vooroverleg steeds meer creatieve constructies. Constructies
op het randje van de wet, maar waar geregeld vanuit een juridisch perspectief
weinig tegen in te brengen was. Het resultaat bleef niet uit. Hoewel de
onderneming commercieel grote winsten maakte, verdween de fiscale winst als
sneeuw voor de zon. Op een gegeven moment, toen de adviseur zich weer aandiende
met een fiscale constructie, weigerde de inspecteur verder vooroverleg te
voeren en verklaarde hij dat de adviseur weer welkom was als de onderneming
ook fiscaal een normale winst aangaf. Een paar weken later vond op verzoek van
de adviseur en het bedrijf opnieuw overleg plaats. Zij deelden mee dat zij fiscaal
een andere koers gingen varen en boden aan gewetensgeld te betalen. En aldus
geschiedde.
De term ‘gewetensgeld’: iedere fiscalist weet wat ermee wordt bedoeld, maar u
zult het begrip tevergeefs in de wet zoeken. Naast een paar varianten die hier
niet ter zake doen, gaat het in de woorden van Scheltens om de situatie ‘dat
iemand zich in geweten verplicht acht het te weinig betaalde alsnog te voldoen,
dus zijn geweten te zuiveren.’ Scheltens vervolgt: ‘het (komt) voor dat een belastingplichtige
geheel uit vrije wil een zeker bedrag stort omdat vroeger te weinig
Belastingrecht en de geest van de wet 5