Beleidsnota Middelengebruik en -overlast - Veilige zorg, ieders zorg

Nota
Middelengebruik en –overlast
Ans Maaijen
Senior Verpleegkundige
Januari 2010
Werkgroep:
Ans Maaijen, Chris den Braber, Hans de Klein, Ton Hamers en Marij de Roos

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
Inhoudsopgave
Algemeen beleid 3
Cliënt & behandeling 6
Zorgeenheid & afdeling 13
Deskundigheidsbevordering & cultuuromslag 21
Veiligheid & samenwerking 26
│versie 1.1│juni 2010│
Veiligheid &
Samenwerking
Deskundigheidsbvordering
& Cultuuromslag
Algemeen Beleid
Middelengebruik &
-overlast
Cliënt &
Behandeling
Zorgeenheid &
Afdeling
Pagina
2

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
Algemeen Beleid GGz Breburg Groep
1. Inleiding
Toenemend drugsgebruik, en het gebruik van zwaardere middelen (drugs en alcohol), is een
maatschappelijke trend die ook in de GGZ zichtbaar wordt. Dit geldt ook voor GGZ Breburg Groep. In
de afgelopen tijd zijn van verschillende kanten signalen afgegeven over toenemend drugsgebruik en -
misbruik in zorgeenheden en op locaties van GGz Breburg Groep. In de instelling zijn verschillende
initiatieven genomen om de gesignaleerde problemen op te lossen: sancties, preventieve
maatregelen, aanpassingen aan gebouwen en dergelijke. Ad hoc oplossingen zijn niet afdoende. Het
is van belang een samenhangend beleid vast te stellen om drugsgebruik en de overlast als gevolg van
drugsgebruik zo veel mogelijk tegen te gaan.
In dit segment wordt puntsgewijs een overzicht gegeven van de noodzakelijke kaders, uitgangspunten
en richtlijnen die gelden binnen de instelling GGz Breburg Groep.
2. Kaders
Binnen het middelenbeleid zijn een tweetal kaders van belang:
Juridische wet- en regelgeving
Het juridisch kader in Nederland bepaalt de uiterste grens van het drugsbeleid binnen GGZ Breburg
Groep.
Handel in of verstrekken van soft- of harddrugs op het terrein, of in gebouwen van de
stichting, wordt niet getolereerd;
Gebruik van harddrugs wordt niet getolereerd;
Gebruik van softdrugs kan worden gedoogd voor zover het behandelkader dit niet verder
inperkt.
Relatie met het individuele behandelplan
In het individuele behandelplan van een cliënt kunnen afspraken gemaakt worden. Deze individuele
afspraken hebben dan voorrang. Deze individuele afspraken kunnen:
Inperkend zijn: Het feit dat binnen bepaalde settings softdrugs gedoogd kunnen worden,
wil niet zeggen dat ze gedoogd moeten worden;
Verruimend zijn: Zelfs in die settings waar behandelen voorop staat zal een absoluut nee
niet in alle voorkomende gevallen kunnen gelden. Een zwaar accent dient dan te liggen
op de afspraken die over het gebruik van drugs voor aanvang van de behandeling
gemaakt zijn tussen cliënt en behandelaar.
Deze afspraken dienen vastgelegd te worden in het individuele behandelplan.
│versie 1.1│juni 2010│
3

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
3. Algemene uitgangspunten GGZ Breburg Groep
Terugdringen van drugs- en alcoholgebruik en -overlast begint met het (opnieuw) expliciet maken van
de algemene uitgangspunten en (gedrags)regels ten aanzien van drugs in de instelling.
Gedragscode GGz Breburg Groep
Het gebruik van drugs is verboden in en op locaties van GGz Breburg Groep.
Veel cliënten kampen met drugs- en/of alcoholgebruik en verslaving.
Middelengebruik heeft directe invloed op het ziektebeeld. Cliënten hebben
hiervoor behandeling, begeleiding en bescherming nodig.
Behandeling, begeleiding en bescherming van cliënten tegen de schadelijke
gevolgen van verslaving is wezenlijk onderdeel van de psychiatrische
behandeling.
Cliënten, medewerkers en bezoekers hebben een gezamenlijke
verantwoordelijkheid om middelengebruik tegen te gaan in, op en rondom de
locaties van GGz Breburg Groep.
Personen die overmatig alcohol en/of drugs gebruiken zullen hierop op actief en
bij voortduring aangesproken worden.
Van medewerkers wordt verwacht dat zij gebruikers actief aanspreken dan wel
het signaleren van gebruik melden; de aandacht hiervoor begint al vóór het
terrein van de GGz Breburg Groep.
Als gebruik gesignaleerd wordt: of aanspreken of melden (geldt zowel voor
medewerkers als cliënten en bezoekers).
Van cliënten bij wie drugs aangetroffen worden kan –na overleg met directeur
behandelzaken- melding of aangifte gedaan worden bij politie.
Bij sterke vermoedens van handel zal –na overleg met directeur
behandelzaken- melding of aangifte gedaan worden bij politie.
Personen die op of in locaties van GGz Breburg Groep middelen meebrengen
voor anderen zijn niet welkom en zullen verwijderd worden.
│versie 1.1│juni 2010│
4

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
4. Protocollen
Het protocol en het behandelingsplan verwijzen naar elkaar. In het protocol staat alleen de praktische
werkwijze kort omschreven zoals die in het algemeen op de afdeling gehanteerd wordt, zodat het een
houvast is voor de verpleging en andere hulpverleners en duidelijkheid schept voor patiënten wanneer
deze daar behoefte aan hebben. Wanneer er zich een crisissituatie of onwenselijke situatie voordoet
dient er gehandeld te worden volgens de wettelijke richtlijnen en protocollen. Deze protocollen zijn
terug te vinden in het segment Algemeen Beleid GGz Breburg Groep.
Protocollen Beleid Middelengebruik en -overlast
Wanneer er zich een crisissituatie of onwenselijke situatie voordoet dient er gehandeld
te worden volgens de wettelijke richtlijnen en protocollen. De volgende protocollen zijn
terug te vinden in het kwaliteitshandboek.
Fouilleren
Kamer controle
Middelen en Maatregelen beleidsnota
Beëindiging vrijwillige opname
WGBO-protocol geheimhouding
Ontzegging toegang
Dwangtoepassing en regelgeving
Er zijn mogelijkheden om te controleren op middelengebruik:
Het wettelijk kader is bij BOPZ-cliënten anders dan bij WGBO-cliënten. Bij
BOPZ cliënten is fouilleren aan kleding of aan het lichaam bij een vermoeden
van drugsbezit, mogelijk. In beslag genomen drugs worden anoniem aan de
politie overhandigd (zie WGBO-protocol geheimhouding).
Bij WGBO-cliënten mag fouilleren alleen als de cliënt daar toestemming voor
geeft. Indien er geen toestemming gegeven wordt en de cliënt bezit drugs, dan
is er sprake van het niet nakomen van dit protocol.
│versie 1.1│juni 2010│
5

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
Cliënt & Behandeling
1. Inleiding
Het thema cliënt en behandeling staat centraal in dit segment: de integrale visie is een leidend
principe voor de besluitvorming in de behandeling en begeleiding van de cliënt in relatie tot
middelengebruik.
In dit segment wordt weergegeven welke interventies er nodig zijn om de individuele cliënt adequaat
te ondersteunen in de aanpak problematiek rondom middelengebruik. Onderstaande onderwerpen
geven samen richting aan het proces, dat zal leiden tot een integrale aanpak van middelengebruik en
–overlast binnen de GGz Breburg Groep.
2. Visie op zorg, behandeling en middelengebruik
GGz Breburg Groep (Zichtbaar beter, 2009) biedt een getrapt aanbod van laagcomplexe, brede
hoogcomplexe en selectieve topspecialistische BioPsychoSociale diagnostiek, behandeling en zorg
inclusief revalidatie en rehabilitatie. Veel mensen met een ernstige psychiatrische aandoening hebben
iets gemeen, namelijk verslaafd zijn aan drugs of alcohol. Het probleem bij mensen met een ernstige
psychiatrische aandoening is, dat ze deze middelen dikwijls gebruiken als vorm van zelfmedicatie. Ze
gebruiken drugs om symptomen van de ziekte te doen afnemen of bijwerkingen van medicijnen te
verlichten. Ze gebruiken alcohol om sociale problemen als gevolg van hun aandoening te maskeren.
Het gebruik en misbruik van alcohol en drugs heeft dus directe samenhang met de psychiatrische
aandoening. Reden waarom het beleid is gebaseerd op een integrale aanpak. Het zorgaanbod is
gericht op zorg op maat, waarin het nemen van eigen verantwoordelijkheid en regie over het eigen
leven centraal staan. GGz Breburg Groep stelt de veiligheid van cliënten en medewerkers centraal.
“Veilig voor cliënten” betekent dat GGz Breburg Groep handelt volgens de professionele standaarden
en onze zorg zo organiseert dat de kans op schade aan de cliënt minimaal is. “Veiligheid voor
medewerkers” betekent, dat de organisatie van de zorg en de arbeidsomstandigheden dusdanig zijn,
dat de kans op onveilige situaties voor onze medewerkers minimaal is.
Psychiatrie en verslaving
Een psychiatrische ziekte maakt mensen sneller vatbaar voor een verslaving.
Verslaving en psychiatrie gaan hand in hand:
Verslavende middelen kunnen een psychiatrische aandoening veroorzaken;
Middelengebruik kan destabiliserend werken en/of het herstelproces van de
cliënt belemmeren;
Middelengebruik kan een bewuste keuze zijn van de cliënt.
Het is een illusie te veronderstellen, dat middelengebruik binnen de psychiatrie volledig
uit te bannen is. Een grote groep cliënten kan niet stoppen met de verslavende
middelen en de middelen verergeren de symptomen van de aandoening. Dit negatieve
proces heeft grote gevolgen. Er ontstaan vaak allerlei problemen op het gebied van
werk, wonen, financiën en gezondheid.
Op basis van nog steeds geldende recente wetenschappelijke inzichten onderscheiden
we drie verklaringsniveaus voor het ontstaan en de instandhouding van verslaving
(Toolkit Drugs, ZonMw 2009).
Het biologische niveau verwijst naar de kwetsbaarheid van het individu door zowel
factoren die samenhangen met de genetische aanleg alsook door de invloed van
psychotrope stoffen op het zenuwstelsel.
│versie 1.1│juni 2010│
6

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
-Vervolg-
Op het psychologische niveau gaat het vooral om de sterke aandrang van het individu
om te (blijven) gebruiken. Deze aandrang wordt sterk bepaald door de set (de
geestesgesteldheid) en setting (de omgevingsfactoren) en vormt een noodzakelijke
voorwaarde om te (blijven) gebruiken.
Het derde, intentionele niveau is ook nodig om een afdoende verklaring voor
verslaving te geven. Het betreft de beslissing van het individu al dan niet toe te geven
aan gebruik. Hierbij spelen in het bijzonder motivationele processen een rol.
De interactie tussen deze drie niveaus is zeer complex en dynamisch. Het verloop van
verslaving heeft veelal een cyclisch karakter waarbij perioden van (excessief) gebruik
afgewisseld worden met perioden van abstinentie of een gematigd consumptiepatroon.
Op den duur veroorzaakt verslaving meer of minder ernstige verstoringen of
beschadigingen van psychische en lichamelijke functies die samenhangen met onder
meer beoordelingsvermogen en zelfcontrole. Daardoor neemt de kwaliteit van leven
alsook de individuele wilsbeschikking in toenemende mate af.
3. Hoofdlijnen van het zorgbeleid
Het vergt het nodige van de zorgverlener en organisatie om enerzijds cliënten een participerende rol
te laten vervullen als het gaat om gebruik van middelen in relatie tot behandeling en herstel en
anderzijds zorg te dragen voor veiligheid van cliënt, medewerkers en omgeving.
Hieronder volgen enkele uitgangspunten/aanbevelingen die richting zouden kunnen geven aan het op
te stellen beleid binnen de GGz Breburg Groep.
Hoofdlijnen beleid
Opname: Informatie uitreiken over drugsbeleid en hulpprogramma’s;
Systematische screening op middelenmisbruik en screening en assessment van
psychopathologie;
Uitgangpunt van het behandelbeleid is de kwaliteit van leven, niet strikt
gebaseerd op abstinentie;
Motiverende gespreksvoering/ IDDT
In dialoog en samenwerking met cliënt;
Aandacht voor kwaliteit van leven en empowerment;
Geïntegreerde behandeling;
Adequate medicamenteuze behandeling;
Samenhang in interventies en aandacht voor bijkomende problematiek.
4. Opname
Voordat een cliënt wordt opgenomen wordt deze gescreend op psychopathologie, drugsgebruik en
drugsverleden. Er wordt een risico-inventarisatie uitgevoerd. Bevindingen worden zo snel als mogelijk
gecommuniceerd met het team.
│versie 1.1│juni 2010│
7

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
Interventies bij opname
Tijdens de hele behandeling/begeleiding moet het voor cliënten en betrokkenen
duidelijk zijn wie de verantwoordelijke hulpverlener is. Geef korte schriftelijke
informatie over het middelenbeleid en de mogelijkheden voor behandeling en
ondersteuning mee aan de cliënt en familie;
Tijdens een gesprek over de diagnostiek wordt ook informatie (mondeling en
schriftelijk) over het betreffende ziektebeeld verstrekt;
Als een cliënt een “geschiedenis” heeft binnen onze organisatie, is het belangrijk
om dit te bespreken met de cliënt en alle betrokkenen met als doel voorwaarden
te scheppen om het deze keer anders te doen.
5. Behandelen en aanspreken
5.1 Samenwerken en delen van verantwoordelijkheid
Binnen onze organisatie werken we met behandelplannen, begeleidingsplannen, signaleringsplannen
en crisisplannen. Het is van belang en ook wettelijk verplicht om met elkaar tot afspraken te komen
(behandelplan). Een signaleringsplan is onderdeel van het behandelplan/begeleidingsplan. Het
behandelplan moet worden gezien als uitgangspunt van het hulpverleningsproces en wordt altijd in
samenspraak met de cliënt gemaakt, regelmatig geëvalueerd en bijgesteld. Ook een begeleidingsplan
wordt altijd samen met de cliënt gemaakt. Het is van belang om de cliënt die middelen gebruikt te zien
als een persoon die functioneert of heeft gefunctioneerd op een groot aantal verschillende
levensgebieden. De Persoonlijk Begeleider heeft wekelijks een gesprek met de cliënt over
verschillende domeinen: lichamelijke en geestelijke gezondheid, afhankelijkheid van middelen, wonen,
werken, leren, sociale contacten, zelfzorg en zingeving. In dit gesprek dient aan de orde te komen of
de cliënt op de gebieden wensen of problemen ervaart. Daarnaast spreek je een verslaafde cliënt aan
op zijn verantwoordelijkheid om zo goed mogelijk voor zijn gezondheid te zorgen, en rekening te
houden met zijn chronische stoornis.
Een signaleringsplan geeft houvast bij een situatie van (dreigende) ontregeling. Hierbij moet
agressie of terugval gezien worden als kernprobleem. Het doel van een signaleringsplan is om samen
met de cliënt te onderzoeken hoe deze kan leren omgaan met zijn symptomen, waardoor het weer
mogelijk is om deel te nemen aan de samenleving.
Door het werken met signaleringplannen kan een bijdrage geleverd worden aan:
Het terugdringen van dwangmiddelen;
Het vergroten van de autonomie en bewegingsvrijheid van de cliënt, of het voorkomen van
een ernstige of langdurige inperking hiervan;
Het voorkomen van terugval in een psychose.
5.2 Kwaliteit van leven
Kwaliteit van het bestaan verwijst naar de mogelijkheid voor de persoon om zelf zijn/haar leven te
sturen en in te vullen én dit binnen alle levensgebieden. Hierbij wordt het „normale‟ zoveel mogelijk
geïmplementeerd en het „uitzonderlijke‟ als aanvulling aangeboden. De kwaliteit van het bestaan
bepaalt het welzijn en de levenstevredenheid van de cliënt.
Binnen de behandeling en begeleiding van cliënten middelen gebruiken is het van groot belang dat we
gebruik maken van de kracht van de cliënt, zijn motivatie en het aanboren van motiverende factoren,
oog hebben voor (eer)herstel, rehabilitatie, wederopbouw en revalidatie.
De uitdaging deze doelgroep liggen voornamelijk op het gebied van:
In stand houden of verstevigen van autonomie;
Motiveren;
Normale dagelijkse activiteiten ontwikkelen (koken, winkelen, wassen);
Cliënten betrekken bij alle daagse zaken;
Vergroten van eigenwaarde en vertrouwen in zichzelf;
│versie 1.1│juni 2010│
8

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
Het hebben van een hobby;
Activiteiten ontplooien buiten de afdeling;
Aandacht voor samenleven binnen de woongroep (creëren van een prettige sfeer);
Het behouden of versterken van sociale relaties.
5.3 Empowerment
Empowerment is een begrip dat in de Verenigde Staten binnen de cliëntenbeweging is ontstaan. “De
kern van empowerment is dat het gaat om een proces waarin mensen, organisaties of een
gemeenschap invloed verwerven over hun leven. Mensen krijgen daarbij meer greep op wat ze in hun
leven belangrijk vinden en ze ontdekken hun kracht en de talenten waarmee ze hun levensdoelen
zouden kunnen verwezenlijken. Dat verstevigt het gevoel van de eigenwaarde, maar maakt hen ook
bewust van de macht en invloed die instellingen en maatschappelijke structuren op hen uitoefenen. Bij
empowerment gaat men ervan uit dat mensen hel goed in staat zijn om hun eigen problemen op te
lossen. De vorm van hulp zou dan ook in wezen zelfhulp moeten zijn zodat iemand kan ontdekken dat
hij meer is dan slechts slachtoffer of patiënt, maar ook sterk is en in staat is tot het zelf bepalen van
zijn situatie (Brunklaus 2007). Empowerment verhoogt het bewustzijn en laat mensen specifieke
kennis en vaardigheden op doen zodat ze hun eigen leven in handen nemen.
Een aantal belangrijke aspecten bij verslaafde cliënten in het versterken van de eigen regie zijn:
De nadruk op eigen regie en op de dingen die (nog) wel kunnen, voor zowel de cliënt als
medewerker;
Nadruk op de leuke dingen in het leven: positieve grondhouding, omgeving en sfeer;
Nadruk op zelfwerkzaamheid en gebruik van eigen capaciteiten en het scheppen van de
mogelijkheden daartoe;
Nadruk op een speciale manier van sociale interactie in het sociaal systeem;
Maximale zelfredzaamheid bewerkstelligen;
Cultuur van betrokkenheid.
Interventies voor behandeling en rehabilitatie
1. Accepteren van weerstand tegen verandering als natuurlijk gegeven;
2. Inzicht verschaffen (psycho-educatie);
Liberman; omgaan met verslaving
Doel van de module „Omgaan met verslaving‟ is patiënten te leren „nee‟ zeggen tegen
verslavende middelen en „ja‟ tegen zogeheten gezonde genoegens. Door het aanleren
van vaardigheden (waar met name mensen met een ernstige psychiatrische stoornis
vaak niet vanzelf over beschikken) en het geven van informatie over allerlei
onderwerpen die met verslaving te maken hebben, worden deelnemers aangezet af te
zien van het misbruik van drugs en alcohol. Belangrijk hierbij is de notie dat het
gebruiken van drugs en alcohol is aangeleerd en dus ook kan worden afgeleerd. Bij de
opbouw van de Liberman-modules is gebruik gemaakt van expertise uit de
gedragstherapie, de leertheorie en de psycho-educatie.
Blow up, Blow out
Het doel van de cursus is het geven van informatie over middelengebruik aan mensen
met psychotische ervaringen, zodat men na de cursus weet waarom men zelf gebruikt
en wat de voor en nadelen van gebruik zijn. De cursus telt acht bijeenkomsten waarbij
per keer een thema belicht wordt.
3. Consequenties bewust maken (psycho-educatie, sociotherapie, zelfhulp);
4. Motiveren voor verandering door benadrukken en versterken van discrepanties
tussen huidige en gewenste situatie (oproepen cognitieve dissonanties);
5. Craving behandelen (medicatie);
6. Versterken autonomie van de cliënt (empowerment);
7. Eventueel: bijkomende problemen behandelen.
│versie 1.1│juni 2010│
9

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
5.4 Individuele afspraken
Wanneer iemand de gemaakte afspraken niet naleeft dient hij hier persoonlijk op te worden
aangesproken. Wanneer aan het gebruik van middelen en het verstoren van de orde consequenties
zijn verbonden dan moeten deze erop gericht zijn om het aan het middelengebruik of de
Individuele afspraken
Individuele afspraken moeten altijd vastgesteld worden in het behandelplan;
Ga in gesprek met de cliënt wat hem kan motiveren om zijn middelengebruik aan
te pakken. Een “beloning”: bijvoorbeeld een bezoek brengen aan een familielid,
naar de bioscoop gaan. Maak hier samen afspraken over;
Stel individuele maatregelen die nodig zijn om de veiligheid van de cliënt als de
omgeving te waarbogen vast in het behandelplan;
Maak gebruik van het signaleringsplan;
Indien er zich een onveilige situatie heeft voorgedaan, maak altijd een melding in
TRIAS-Web en vermeld de M&M in Argus.
middelenoverlast een eind te maken, maar ze mogen geen strafkarakter hebben.
Bemoeizorg
De hulpverlener noteert bovendien (naast de bevindingen van de cliënt) of hij zelf bij de
cliënt problemen ervaart die ingrijpen rechtvaardigen. Dat leidt tot bemoeizorg.
5.5 Behandelplanoverleg
Naar de norm van de Zorggroep vind er x maal per jaar een behandelplanoverleg plaats. In dit
behandelplanoverleg worden de effecten van de behandeling besproken, doelen geëvalueerd en
bijgesteld.
Uitkomsten van gesprekken met de cliënt dienen gerapporteerd te worden in Psygis zodat
behandelaren het proces van de cliënt nauwkeurig kunnen volgen en hierop kunnen interveniëren.
De Persoonlijk Begeleider maakt in samenspraak met de cliënt een verslag ten behoeve van het
Middelengebruik in behandelplanoverleg
1. Middelen gebruik moet expliciet aan de orde worden gesteld;
2. Middelengebruik en de individuele afspraken hoe daar mee omgegaan wordt,
worden inclusief aanspreken en sancties, opgenomen in het behandelplan van de
cliënt;
3. Crisis signaleringsplannen worden opgesteld ten aanzien van middelengebruik (nu
afspraken voor als het verkeerd gaat, vergelijkbaar met crisis- signaleringsplannen);
4. Aandacht voor medicatiebeleid ten aanzien van alternatieven voor drugs.
behandelplanoverleg. Eerdere verslaglegging kan hierbij dienen als handig hulpmiddel.
│versie 1.1│juni 2010│
10

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
6. Dwang & drang
De tendens die onder invloed van maatschappelijke ontwikkelingen binnen GGz Nederland is
ontstaan is dat het toepassen van dwang en drang fors geminderd wordt. Om dit resultaat te behalen,
is het noodzakelijk om alles wat we doen vanuit een gemeenschappelijke, contextuele visie te
benaderen.
Dwang en dwang wordt voornamelijk toegepast om veiligheid voor zowel de cliënt als diens omgeving
te waarborgen. Veiligheid is een ruim begrip en omvat een diversiteit aan thema’s.
Om die reden hebben we een apart segment aandacht besteed aan veiligheid en samenwerking.
Een voorwaarde om vertrouwen te ontwikkelen tussen cliënten en familie is het realiseren van een
veilige omgeving. Vertrouwen valt en staat met het laten slagen van begeleiding en behandeling.
Veiligheid is een voorwaarde, maar is geen leidend principe voor al ons handelen. Het leidende
principe is het proces van hulpverlening en dienstverlening. Het toepassen van dwangmaatregelen
heeft altijd een grote impact op de betrokkenen: op de cliënt, de familie, medepatiënten en personeel.
Dwangmaatregelen op zich kunnen leiden tot psychische problemen. Zoveel mogelijk inzetten op het
voorkomen van dwangmaatregelen is dan ook niet alleen beter, maar zelfs een noodzaak. De cliënt
en het hulpverleningsproces staan centraal.
Soms kan dwang en drang een onderdeel worden van dit proces. Als er overgegaan moet worden op
individuele sancties, dienen deze vast te worden gesteld in het behandelplan. Dwangtoepassingen
worden altijd uitgevoerd na overleg met eerst geneeskundige/ behandelaar.
6.1 Crisissituatie
Indien er sprake is van een noodsituatie is het belangrijk om te besluiten wat er moet gebeuren, wie
wat doet en op welke manier iets gebeurt. Dit kan een alternatief zijn voor dwangtoepassing, maar het
kan ook een dwangtoepassing zelf zijn.
ln dit kader gaat het bijvoorbeeld om een cliënt die onder invloed van drugs gedrag vertoont dat een
gevaar vormt voor zichzelf of zijn omgeving. Centraal staat dat de noodsituatie veranderd moet
worden in een situatie waarin men zich weer veilig voelt.
6.2 Onwenselijke situatie
Cliënten en bezoekers dienen zich te conformeren met de afspraken die de GGz Breburg Groep heeft
opgesteld conform de Nederlandse wet- en regelgeving. Deze afspraken staan vermeld in het
Algemeen Beleid Middelengebruik van de GGz Breburg Groep. Hulpverleners zijn op deze wijzen
gemachtigd om in te grijpen bij onwenselijke situaties, bijvoorbeeld bij overlast, dealen of
binnen smokkelen van middelen.
6.3 Protocollen
Het protocol en het behandelingsplan verwijzen naar elkaar. In het protocol staat alleen de praktische
werkwijze kort omschreven zoals die in het algemeen op de afdeling gehanteerd wordt, zodat het een
houvast is voor de verpleging en andere hulpverleners en duidelijkheid schept voor patiënten wanneer
deze daar behoefte aan hebben. Wanneer er zich een crisissituatie of onwenselijke situatie voordoet
dient er gehandeld te worden volgens de wettelijke richtlijnen en protocollen. Deze protocollen zijn
terug te vinden op het intranet plein Middelenbeleid.
6.4 Nabespreking en rapportage incident middelengebruik en –overlast
Incidenten die te maken hebben met middelengebruik en –overlast worden nabesproken met de
cliënt, indien wenselijk diens familie en betrokken hulpverleners. Nagegaan wordt hoe de cliënt (en
eventueel familie) de situatie heeft ervaren en of er behoefte is aan extra ondersteuning.
Hulpverleners evalueren de taakverdeling en verantwoordelijkheden. De nabespreking wordt ook
gerapporteerd.
│versie 1.1│juni 2010│
11

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
Nabespreking incident middelengebruik
Hulpverlener
Hoe heb ik de situatie ervaren?
Ben ik tevreden over mijn inschatting van de situatie?
Hoe was mijn rol als regienemer/ houder of deelnemer?
Hoe verliep de communicatie?
Hoe verliep het handelen?
Organisatie
Was aanwezig wat er nodig was?
De cliënt
Hoe is de situatie ervaren?
Wat was de eigen inschatting van de situatie?
Hoe verliep de communicatie?
Hoe verliep het handelen?
Is er behoefte aan extra ondersteuning?
Wat/ kan/ moet er anders bij een eventueel volgende keer?
Is er nog een gesprek/ evaluatie wenselijk?
Sociale situatie
Wie moet er ingelicht worden?
Moet er melding gemaakt worden bij de politie?
Situatie ook bespreken met familie?
Is er een duidelijke behandelplanovereenkomst?
Of moet er een BOPZ maatregel volgen?
Geciteerde werken
RINO Groep Centrum opleidingen langdurige & complexe zorg [Online] / aut. RINO Groep //
www.rinogroep.nl. - 2009. - 9 0ktober 2009. - http://lczorg.rinogroep.nl/?pageID=90.
GGz Breburg Groep Zichtbaar Beter 2009-2012 [beleidsdocument[/ aut. Bestuursstaf GGz Breburg
Groep. - [sl] : red. T. Vervoort, M. de Vries, GGz Breburg Groep, 2009.
Veiligheidsbeleid drugs en alcohol, een toolkit voor GGz instellingen [Rapport] / aut. Nederland
Zorg Consult. - [sl] : Zorg Consult Nederland , september 2009.
Werken aan herstel, handvatten voor de persoonlijk begeleider in de zorg voor mensen met
psychiatrische aandoeningen [Boek]/ aut. Brunklaus, O, 2007.
│versie 1.1│juni 2010│
12

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
Zorggroep & Afdeling
1. Inleiding
Dit segment spitst zich toe op het ontwerpen van een eigen beleid en de implementatie ervan binnen
de zorggroep en de eigen afdeling, passend binnen de (behandel)setting en doelgroep. Er worden
handvaten aangereikt voor het opstellen van een afdelingsgebonden visie en -beleid. Het is daarnaast
ook van belang dat de zorg rondom middelengebruik op de afdeling op een juiste en zorgvuldige wijze
gecoördineerd wordt. Het beleid moet niet alleen eenduidig zijn, maar ook uitvoerbaar en
controleerbaar.
2. Middelengebruik: psycho-educatie, zelfhulp en informatie
op de afdeling
De GGz Breburg Groep wil cliënten door middel van een divers aanbod zo adequaat mogelijk
ondersteunen in hun herstelproces. Het is van belang dat cliënten hun verslaving (her)kennen en
begrijpen, hun verslaving aanvaarden en een positief zelfbeeld behouden. Psycho-educatie wil de
persoon begeleiden in een constructief verwerkingsproces. Daarvoor moet er op maat van de persoon
en diens leven gewerkt worden. De vertaling van algemene principes naar het leven van de persoon
en de toepassing ervan levert soms problemen op. Belangrijk is om te inventariseren wat de gewenste
ondersteuningsvorm en -vraag van de cliënt en wat het team van professionals aan ondersteuning
noodzakelijk acht. Het aanbod dient hier zorgvuldig op afgestemd te worden.
2.1 Informatiefolders middelengebruik
Het RSC-GGz Breburg Groep beschikt over een diversiteit aan foldermateriaal rondom het thema
middelengebruik. Dit materiaal is voornamelijk afkomstig van het Trimbos-instituut. GGz Breburg
Groep stelt deze informatiebrochures gratis ter beschikking aan cliënten en hun familie. Het is
noodzakelijk dat deze informatie vrij toegankelijk is op de afdeling. Op verzoek van de zorggroep of
afdeling kan het RSC-GGz Breburg Groep foldermateriaal samenstellen naar behoefte van de afdeling
en doelgroep.
2.2 Inzetten van ervaringsdeskundigen op de afdeling
Ervaringsdeskundigheid (RSC-GGz 2008) houdt in, dat mensen met een psychiatrische en/of
verslavingsachtergrond op basis van hun eigen ervaring en die van anderen, ervaringskennis
ontwikkelen, die ingezet kan worden in de hulpverlening, wat kan helpen bij het bevorderen van het
herstelproces van de cliënt. Herstel is niet hetzelfde als wachten op genezing. Herstel betekent (leren)
zien waar je kwetsbaarheden en talenten liggen. Herstellen betekent je eigen weg vinden, greep
krijgen op je psychische kwetsbaarheden en je leven weer meer in eigen hand nemen. Herstellen
betekent ook je eigen verhaal daarover maken, in woorden die je zelf kiest.
De aandacht verschuift van ziekte, symptomen en cliënt zijn naar herstel, mogelijkheden en actief zijn.
In het eigen leven, in de geestelijke gezondheidszorg en daarbuiten. Leren om vanuit je ervaringen
ervaringsdeskundig te worden en met die kennis daadwerkelijk aan de slag gaan.
GGz Breburg Groep vindt dat ervaringsdeskundigheid onmisbaar is bij de ondersteuning van
herstelprocessen. Niet alleen door andere cliënten de weg te wijzen naar hun eigen kracht, maar ook
door een inhoudelijke bijdrage te leveren aan verbetering van de kwaliteit van de geestelijke
gezondheidszorg. Het doel van de inzet van ervaringsdeskundigen is het vinden, motiveren,
begeleiden van cliënten met (ernstige) verslaving- als ook een (ernstig) psychiatrisch probleem.
De inzet van ervaringsdeskundigen kunnen op diverse vlakken van grote meerwaarde zijn op de
afdeling:
Voorlichting geven aan het team;
Voorlichting geven aan cliënten;
Geven van psycho-educatie;
│versie 1.1│juni 2010│
13

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
Actieve benadering en onderhoud van (transmuraal) contact met cliënt en het sociaal
netwerk);
Bieden van praktische hulp aan cliënten in de thuissituatie en op de afdeling;
Motiveren van cliënten om verantwoording te nemen voor hun herstelproces;
Begeleiding bieden aan cliënten bij ADL en sociale activiteiten;
Observeren van gedrag en reacties van de cliënt en/of ontwikkelingen binnen het team.
Organisatie van inzet ervaringsdeskundige medewerkers
GGz Breburg Groep hecht grote waarde aan de inzet van ervaringsdeskundige
medewerkers. Ga met het team na op welke wijze ervaringsdeskundigen een bijdrage
kunnen leveren aan het herstelproces van de cliënten die middelen gebruiken. Bedenk
ook dat ervaringsdeskundigen ingezet kunnen worden voor het team; men kan een
bijdrage leveren aan deskundigheidsbevordering over verslaving en herstel.
Ervaringsdeskundige medewerkers worden ondersteund vanuit het RSC-GGZ
Tilburg en Steunstructuur Ervaringsdeskundigen in Breda en worden ingezet bij
de zorgeenheid/dienst of (F)ACT-team waar de functie uitgevoerd wordt.
De betreffende zorgeenheid/dienst is verantwoordelijk voor de inhoudelijke
afstemming en uitvoering van de werkzaamheden.
De verantwoordelijkheid voor de ondersteuning, intervisie/supervisie en
deskundigheidsbevordering en borging van ervaringsdeskundigheid ligt bij het
RSC-GGZ Tilburg en Steunstructuur Ervaringsdeskundigen in Breda
2.3 Psycho-educatie middelengebruik op de afdeling
Informatie specifiek gericht op middelengebruik (verslaving) wordt aan cliënten én hun betrokkenen
aangeboden. De voorlichting heeft meerdere doelen. Door inzicht te krijgen in het ziektebeeld, de
verslaving, wordt de acceptatie bevorderd en leren zowel de cliënt als de betrokkenen beter met de
ziekte om te gaan. Zo kan vroegtijdige signalering van de symptomen een terugval voorkómen. Op
deze wijze krijgt de cliënt meer grip op het eigen leven en kan de kwaliteit daarvan verbeteren.
Psycho-educatie vindt plaats in de vorm van een vaardigheidstraining, een cursus, individuele of
groepsgesprekken. Thema’s zoals: de kenmerken van verslaving, werking van middelen, mogelijke
oorzaken van verslaving, de behandelmogelijkheden inclusief (bij)werking van medicijnen, psychische
en sociale gevolgen en sociale steun, komen tijdens een bijeenkomst aan bod.
Niet alleen aan cliënten maar ook familieleden en andere verwanten wordt psycho-educatie
aangeboden. Ook voor hen is het belangrijk informatie te krijgen over de ziekte en steun te krijgen te
leren hoe met het middelengebruik om te gaan.
Vaak maakt psycho-educatie onderdeel uit van een behandel- en begeleidingsplan en wordt dit
georganiseerd vanuit GGz Breburg Groep in samenwerking met partners.
│versie 1.1│juni 2010│
14

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
3. Profiel aandachtsfunctionaris Beleid Middelengebruik en
-overlast
Het is aan te bevelen om per afdeling een aandachtsfunctionaris Middelengebruik aan te wijzen.
Medewerkers moeten de aandachtsfunctionaris rechtstreeks kunnen raadplegen bij vragen omtrent
middelengebruik, -overlast, beleid en regelgeving. Bij voorkeur is de aandachtsfunctionaris afkomstig
uit het team. Hij heeft een extra taak in het onder de aandacht brengen van het beleid en deze af te
stemmen met de dagelijkse praktijk.
3.1 Takenpakket van de aandachtsfunctionaris
Signaleren
De aandachtsfunctionaris vervult een signalerende rol binnen afdeling en organisatie. Hij geeft
gevraagd en ongevraagd advies aan interne collega’s. De aandachtsfunctionaris verwijst derden door
naar andere disciplines, zoals manager, politie, behandelaar en meldpunt middelengebruik.
Adviseren en consulteren
De aandachtsfunctionaris heeft een adviserende rol naar collega’s en cliënten. Hij ondersteunt hen bij
vragen of bij problematisch gedrag van cliënten welke gerelateerd zijn aan middelengebruik en
overlegt zo nodig met derden over de afstemming van de hulpverlening of het beleid.
Hij informeert collega’s over nieuwe ontwikkelingen op het gebied van middelengebruik en –overlast.
Aanspreekpunt
De aandachtsfunctionaris regelt voorlichting binnen de teams (voor cliënten en medewerkers).
Hij beheert het voorlichtingsmateriaal (verkrijgbaar via het RSC-GGz) over middelen op de afdeling en
zorgt voor de verspreiding hiervan. Hij fungeert als aanspreekpunt van de ervaringsdeskundige
(gericht op middelengebruik) en begeleidt hem op de afdeling.
Deskundigheidsbevordering en discussie
De leidinggevende en aandachtsfunctionaris brengen het onderwerp Middelengebruik bij voorkeur
minimaal twee maal per jaar in tijdens het teamoverleg.
Het volgende kan bijvoorbeeld besproken worden:
Inventarisatie van behoefte aan deskundigheidsbevordering over middelengebruik;
Bespreken van eventuele wijzigingen in het beleid Middelengebruik en –overlast;
Bespreken van TriasWeb meldingen die gedaan zijn met betrekking tot middelengebruik en –
overlast;
Preventie en signalering van middelengebruik en –overlast.
Plaats binnen het team
De aandachtsfunctionaris is de motor van de beleidsontwikkeling en vertegenwoordigt dit proces
binnen het team. Hij stimuleert ook draagvlak op de afdeling en is onontbeerlijk voor
input, het aangeven van kaders en het leggen van een link tussen praktijk en beleid.
Aandachtsfunctionaris middelengebruik en -overlast
Binnen elk team is er een aandachtsfunctionaris middelengebruik benoemd. Deze heeft
een signalerende, adviserende, coachende en coördinerende rol als het gaat om de
aanpak van middelengebruik en –overlast.
│versie 1.1│juni 2010│
15

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
4. Huisregels op de afdeling
Het bespreekbaar maken en behandelen van middelengebruik zijn een essentiële
verantwoordelijkheid van onze hulpverleners. Uitgangspunt van de huisregels is dat cliënten en
personeel samen verantwoordelijk zijn voor een voor iedereen veilige sfeer op de afdeling. Deze
veiligheid mag niet in het gedrang komen. Wanneer iemand deze veiligheid in gevaar brengt, wordt
een grens overschreden en moeten daar passende acties op worden ondernomen om de veiligheid te
herstellen. Over het gebruik van middelen worden via het individuele behandelplan afspraken op maat
gemaakt, passend bij de behandelfase en behandeldoelen van de cliënt. Van belang is dat het gebruik
van middelen de veiligheid op de afdeling niet in gevaar mag brengen.
4.1 Waarom een huisreglement?
De wet BOPZ verplicht het bestuur van de instelling een schriftelijk overzicht te overhandigen van de
in het ziekenhuis geldende huisregels en van de op grond van deze wet aan de cliënt toekomende
rechten aan de cliënt, de echtgenoot, de wettelijke vertegenwoordiger en de naaste familie. Het
Besluit rechtspositieregelen BOPZ omschrijft vervolgens wat de strekking van deze huisregels is.
Huisregels zijn bedoeld om een goede gang van zaken (waaronder ook praktische) in huis te regelen;
zij kunnen geen inbreuk maken op de aan de cliënt in de wet toegekende rechten. Huisregels kunnen
alleen die beperkingen aanbrengen in de vrijheid van handelen van de cliënt die nodig zijn om de
afdeling een geordende samenleving te doen zijn. Buiten een instelling wordt van mensen verlangd
dat zij zich zullen gedragen naar wat in het maatschappelijk verkeer betamelijk is; hetzelfde geldt
binnen een instelling.
Huisregels laten onverlet dat in het behandelingsplan aan de cliënt andere beperkingen worden
opgelegd dan die welke in deze regels zijn opgenomen. Deze beperkingen moeten hun legitimatie
vinden in individuele behandeldoelen en de beoogde kwaliteit van leven. Anderzijds is het ook
mogelijk dat het behandelingsplan met hetzelfde oogmerk, in de huisregels opgenomen beperkingen
ten opzichte van de desbetreffende cliënt opheft.
5. Model huisregels
In dit model zit een aantal instrumenten die de afdeling kan gebruiken om haar beleid op dit gebied te
expliciteren, te verstevigen en te implementeren. Door middel van dit model kan de afdeling zelf het
door haar gewenste beleid samenstellen, afgestemd op de setting en doelgroep. Het Algemeen Beleid
Middelengebruik en -overlast is reeds voor handen. In die zin biedt dit model de mogelijkheid om
beleid-op-maat te maken voor de afdeling.
5.1 Gedifferentieerde huisregels
Afdelingsgebonden regels moeten gedifferentieerd beschreven worden naar aard van de afdeling.
De ene afdeling zal bijvoorbeeld een abstinentie beleid voeren, de andere afdeling zal vooral uitgaan
van beheersen daar waar mogelijk en het tegengaan van overlast.
Ook de doelgroep vraagt om gedifferentieerde huisregels. Voor de doelgroep jeugd en ouderen zullen
bijvoorbeeld andere regels van belang zijn, dan voor de doelgroep dubbele diagnose. En een
ambulante setting vraagt weer om andere regels dan een gesloten crisisopname afdeling.
Zorggroepregels en huisregels zijn afgestemd op het segment Algemene uitgangspunten en
gedragscode van GGz Breburg Groep.
Medewerkers worden middels onderstaande informatie en vragen geprikkeld om de huisregels vorm
te geven, afgestemd op de doelgroep en setting. Het stelt hen in staat zelf – en met elkaar als team –
op zoek te gaan naar de aanpak van middelengebruik en de uitgangspunten van behandeling en
beleid. Met als doel de huisregels en -afspraken te formuleren over het middelenbeleid, passend
binnen de opgestelde kaders van GGz Breburg Groep.
│versie 1.1│juni 2010│
16

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
5.2 Wat hoort er niet thuis in de huisregels?
De hierna beschreven onderwerpen horen in ieder geval niet thuis in de huisregels om verschillende
redenen:
Huisregels zijn er om de algemene omgangsvormen in de instelling aan te geven zodat er binnen de
instelling een geordende samenleving kan bestaan. Huisregels zijn er om de algemene en praktische
gang van zaken te regelen. Huisregels zijn niet gebaseerd op individuele voorvallen of uitzonderingen
maar geven de algemene lijn aan. Huisregels behandelen zaken ten aanzien van het verblijf en niet
ten aanzien van de behandeling. Persoonlijke zaken worden niet in de huisregels geregeld maar in het
individuele behandelingsplan of elders in het dossier. Dit geldt ook voor vergaande beperkingen in de
vrijheid van handelen van de cliënt.
Huisregels kunnen niet gebruikt worden voor het aanbrengen van beperkingen die samenhangen met
de kwaal van de cliënt. Dergelijke beperkingen horen in een individueel behandelingsplan of elders in
het dossier thuis. Dit geldt ook wanneer beperkingen voor alle cliënten van de hele afdeling nodig zijn.
In het laatste geval kunnen protocollen op de afdeling een goede aanvulling zijn.
Protocollen bevatten geen regels voor cliënten. In protocollen wordt de procedure beschreven hoe
gehandeld wordt in een bepaalde situatie. Voorwaarde is dat deze protocollen niet als substituuthuisregels
gaan fungeren, omdat de situaties waar de protocollen van toepassing op zijn altijd eerst in
het behandelingsplan moeten zijn besproken.
Protocollen en het behandelingsplan verwijzen naar elkaar. In het protocol staat alleen de praktische
werkwijze kort omschreven zoals die in het algemeen op de afdeling gehanteerd wordt, zodat het een
houvast is voor de verpleging en andere hulpverleners en duidelijkheid schept voor cliënten wanneer
deze daar behoefte aan hebben. De belangrijkste protocollen aangaande middelengebruik en –
overlast zijn opgenomen in het Algemeen Beleid van dit document.
Onderwerpen die op grond van de wet BOPZ niet in de huisregels mogen staan:
Regels over gedrag
De huisregels zijn niet geschikt om expliciete gedragsregels op te nemen. Wel is de achterliggende
gedachte van de huisregels dat iedereen zich op zo'n manier gedraagt dat een prettige samenleving
mogelijk is. Dit houdt dus in dat van de cliënten verlangd mag worden dat zij zich niet agressief,
gewelddadig of seksueel intimiderend gedragen en zich in het algemeen onthouden van het plegen
van strafbare feiten. Indien de instelling het wenselijk vindt om hier iets over te zeggen in verband met
de geruststellende werking voor slachtoffers van zulk gedrag, dan zou een goede plaats hiervoor de
inleiding op de huisregels of een algemene informatie brochure zijn.
Sancties in het algemeen en sancties op het niet naleven van de huisregels
Sancties en straffen horen niet in de huisregels. Wanneer iemand de huisregels niet naleeft dient hij
hier persoonlijk op te worden aangesproken. Wanneer aan het verstoren van de orde consequenties
zijn verbonden dan moeten deze erop gericht zijn aan de verstoring een eind te maken, maar ze
mogen geen strafkarakter hebben. Individuele afspraken en maatregelen moeten altijd in het
behandelplan opgenomen worden, bijvoorbeeld als er sprake is van beëindiging van de vrijwillige
behandelovereenkomst.
Beperkingen in bewegingsvrijheid, telefoonverkeer, ontvangen van bezoek
Beperkingen die verder gaan dan normaal gesproken nodig zijn voor een ordelijke gang van zaken,
horen alleen in het elektronisch patiëntendossier thuis, ook indien bepaalde aspecten op de gehele
afdeling van toepassing zijn. Beperkingen als deze zijn een dermate grote inbreuk op de privacy en de
vrijheid van handelen van de cliënt dat deze met hem persoonlijk besproken en vastgesteld moeten
worden.
Het beperken van het recht op privacy, waaronder het recht om zich terug te trekken met bezoek, met
andere cliënten of alleen, verder dan nodig is om overlast voor andere cliënten te voorkomen, is
eveneens alleen mogelijk in het dossier. De mate van bewegingsvrijheid is zo individueel bepaald dat
het niet in de huisregels staat. Cliënten die onvrijwillig zijn opgenomen zullen over het algemeen
toestemming moeten vragen om het terrein van de instelling te verlaten.
Dit kan in een brochure over opname en verblijf met IBS of RM geregeld worden evenals de gronden
van art. 40 BOPZ voor beperking van het recht op bewegingsvrijheid.
│versie 1.1│juni 2010│
17

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
Middelen en maatregelen
Het toepassen van middelen en maatregelen is een ingrijpende gebeurtenis waarover de cliënt goed
geïnformeerd dient te worden, niet in de huisregels maar in een aparte brochure. De reden dat de
huisregels niet geschikt zijn, is dat middelen en maatregelen alleen in acute en tijdelijke noodsituaties
worden toegepast. Hiervan is sprake indien de cliënt een acuut ernstig gevaar vormt voor zichzelf of
voor anderen of wanneer er een meer dan normale kans aanwezig is dat deze situatie zich voor zal
doen. Middelen en maatregelen betreffen nooit de algemene gang van zaken maar hebben altijd
betrekking op bijzondere situaties in bepaalde omstandigheden en horen dus niet in de huisregels.
Het aanhalen van middelen en maatregelen als zijnde sancties op het niet naleven van de huisregels
is niet de bedoeling van de middelen en maatregelen en ook niet van de huisregels.
Op de afdeling kan een protocol gemaakt worden met daarin beschreven wat het beleid is bij
toepassing van middelen en maatregelen.
Urinetesten
Ook al is het misschien op bepaalde afdelingen gebruikelijk dat iedereen na het geven van
toestemming, op gezette tijden aan een urinecontrole wordt onderworpen, kan men dit toch niet in de
huisregels plaatsen. Het afnemen van urine valt onder behandelen en niet onder wonen, ook wanneer
het op de afdeling misschien meer als een ordemaatregel fungeert. Indien het herhaaldelijk (of
incidenteel) afnemen van urine van belang is, dient dit in het behandelingsplan opgenomen te worden.
In het behandelingsplan kan verwezen worden naar een afdelingsprotocol, dat de procedure voor
urinetesten beschrijft.
Verbod op het gebruik van bepaalde voeding/ drank
Indien het gebruik van bepaalde stoffen niet toegestaan is, wordt dit opgenomen in het behandelingsplan
en staat het niet in de huisregels omdat het een behandel- en geen woonkwestie is.
5.3 Het perspectief waaruit huisregels worden opgesteld
Elke (behandel)setting heeft zijn eigen cliëntenpopulatie, (behandel)doelstellingen, behandelcontext,
expertise en werkwijze. Het is van groot belang om dit perspectief in kaart te brengen, alvorens er een
afdelingsreglement of gedragscode ontworpen gaat worden. De regels rondom middelengebruik en –
overlast moeten relevant, acceptabel, uitvoerbaar en controleerbaar zijn binnen de afdeling.
In het kader op de volgende pagina kunt u thema’s vinden om het perspectief van de afdeling en
cliëntenpopulatie, in relatie tot middelengebruik en –overlast, in kaart te brengen.
Het perspectief voor het opstellen van afdelingsvisie en –beleid
Doelgroep en setting klinisch, deeltijd, ambulant, wonen & arbeid
Wat is de problematiek van de doelgroep? Hoe groot wordt het probleem
middelengebruik geschat?
Wat is (voornamelijk) de opnamestatus van de doelgroep BOPZ- cliënten of
WGBO- cliënten?
Behandeldoelen
Is de behandeling primair gericht op:
Totale abstinentie (onthouding);
Abstinentie op lange termijn;
Beheersbaarheid en daar waar mogelijk abstinentie op lange termijn;
Motivatie en kwaliteit van leven.
Context (individueel, systeemgericht, groepsgericht)
Zeker binnen een groepsbehandeling of groepsbegeleid wonen zullen afspraken over
abstinentie dan wel aanvaard middelengebruik een ander karakter kennen en een
andere impact hebben dan binnen een individuele behandelrelatie of
woonbegeleidingsvorm.
│versie 1.1│juni 2010│
18

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
-vervolg-
Professionele optiek en discipline
Vanuit medische-verpleegkundige optiek en socio-psychologische optiek worden
professionele inschattingen gemaakt van behandelmogelijkheden tijdens abstinentie en
tijdens gebruik.
De door individuele medewerkers gehanteerde opvattingen en richtlijnen ten
aanzien van het belang van abstinentie
Deze individuele opvattingen en richtlijnen worden enerzijds bepaald door kennis (over
evidence voor en het belang van genuanceerd beleid rond middelengebruik tijdens
behandeling) en vaardigheden (om deze nuances binnen de dagelijkse
hulpverleningspraktijk op te nemen). En anderzijds door waarden, normen, tradities en
voorkeuren van individuele medewerkers.
Het team en de afdeling
Welke regels zijn nodig om middelengebruik en –overlast beheersbaar te
houden op de afdeling?
Zijn de huisregels en -afspraken in de praktijk naleefbaar en controleerbaar?
Op welke wijze worden de huisregels en -afspraken uitgedragen door de
hulpverleners?
Cliëntenparticipatie
Is het zinvol om cliënten te betrekken bij het opstellen van huisregels en
afspraken rondom middelengebruik? Hoe krijgt deze participatie vorm?
Hoe kan er bij cliënten draagvlak gecreëerd worden om de huisregels en
-afspraken na te leven?
Kunnen cliënten extra gemotiveerd worden om zich aan de huisregels te
houden? Bijvoorbeeld door het “belonen” van goed gedrag of het geven van
meer verantwoordelijkheid?
Hoe creëren we (cliënten en hulpverleners) een positieve sfeer op de afdeling?
Op welke wijze kunnen we aansturen op de eigen verantwoordelijkheid van de
cliënt? Welke afspraken kunnen we samen maken?
5.4 Opstellen van huisregels
De op te stellen huisregels moeten passen binnen het kader van GGz Breburg Groep en de
Nederlandse wetgeving. Deze kaders en juridische regelgeving zijn opgenomen in het Algemeen
Beleid Middelengebruik en -overlast.
Opstellen van huisregels en –afspraken met betrekking tot Beleid
Middelengebruik Deelname aan psycho-educatie
en –overlast
Alcohol Is psycho-educatie een verplicht onderdeel van de behandeling?
Mag Zo de ja; cliënt bezoek op zijn of haar kamer ontvangen?
Is alcohol o Welke op de afdeling programma’s verboden? worden Is dit gegeven? strikt of wordt het min of meer
gedoogd? o Is dit een groepsbijeenkomst (collectief) of individueel programma?
Mag men gelimiteerd Vaststellen alcohol in individueel drinken behandelplan.
in het weekend en op feestdagen?
Wat gebeurt o Wat er is met de gevonden frequentie? alcohol, wordt dit in beslag genomen en
vernietigd? Hoe gaan we (cliënten en hulpverleners) hier met elkaar mee om?
Hoe gaan we (cliënten en hulpverleners) hier met elkaar mee om?
│versie 1.1│juni 2010│
19

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
-vervolg-
Drugs
Mag een cliënt bezoek op zijn of haar kamer ontvangen?
Wordt het gebruik van cannabis gedoogd? Wat zijn de grenzen?
Mag men onder invloed van drugs op de afdeling verblijven? Of wordt de
toegang ontzegd? Of moet de cliënt op zijn kamer verblijven?
Gevonden drugs wordt anoniem ingeleverd bij de politie. Wordt de politie op de
afdeling uitgenodigd?
Hoe gaan we (cliënten en hulpverleners) hier met elkaar mee om?
Overlast
Wat wordt verstaan onder overlast? (schending privacy, schending leefgenot,
bedreiging, onacceptabele gedragingen, hinder, geweld)
Wanneer wordt melding bij de politie gedaan?
Hoe gaan we (cliënten en hulpverleners) hier met elkaar mee om?
Wat zijn de mogelijkheden om samen te werken met instanties (gemeenten,
politie, woningbouwcoöperaties).
Let op: Naast de huisregels kunnen er voor cliënten persoonlijke afspraken worden
opgenomen in het behandelingsplan. Deze afspraken hebben voorrang op de huisregels
en -afspraken.
5.5 Evaluatie van huisregels en afspraken
Binnen een organisatie bestaan kaders en regels. Deze moeten eenduidig, actueel en redelijk zijn.
Wanneer dit niet zo is, kan dit tot veel discussies en irritaties leiden. Irritaties kunnen leiden tot
escalaties. De maatschappij en onze doelgroepen veranderen, kaders en regels dienen hierop
afgestemd te worden. Huisregels en -afspraken dienen dan ook op verschillende onderwerpen
Ieder jaar worden alle huisregels en -afspraken geëvalueerd
en bijgesteld.
geëvalueerd te worden; eenduidigheid, redelijkheid, actualiteit, doeltreffendheid en uitvoerbaarheid.
5.6 veiligheidsbeleid
Het opstellen van huisregels is in belangrijke mate verbonden met het waarborgen van veiligheid op
de afdeling. In segment 5 wordt meer specifiek ingegaan op het thema veiligheid.
Geciteerde werken
RSC-GGz/ Notitie Borging Ervaringsdeskundigheid [beleidsdocument]/ aut. GGz Breburg Groep.
[sl] GGz Breburg Groep, 2009
│versie 1.1│juni 2010│
20

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
Deskundigheidsbevordering & cultuuromslag
1.Inleiding
Een cruciale voorwaarde om deze Beleidsnota Middelengebruik en -overlast voortdurend en
voortvarend te kunnen hanteren is competentieontwikkeling van medewerkers. Betrokkenen bij het
primaire proces moeten middelenproblematiek kennen om het te kunnen herkennen; een standaard
kennisniveau over alcohol, drugs en bijbehorende problematiek bij cliëntgebonden functies is dus een
minimum vereiste. Daarnaast hebben deze betrokkenen handvatten nodig om gebruik en misbruik
vervolgens te beïnvloeden/aan te pakken; een heldere visie is hiervoor een belangrijk
aangrijpingspunt. Daarnaast moeten medewerkers over praktische vaardigheden beschikken om de
problematiek te kunnen hanteren. Voor deze kennis- en competentieontwikkeling is scholing en het
verbreden van verslavingsexpertise over de gehele instelling essentieel.
Naast de kennis en kunde dienen de normen en waarden bewaakt te worden; alcohol- en
drugsgebruik is verboden en overlast is onacceptabel. Een dergelijk standpunt vereist dat
medewerkers in deze hun verantwoordelijkheid nemen. Zo mag overlast op de afdeling niet verplaatst
worden naar openbare ruimtes. Dat betekent dat cliënten en bezoekers die overlast creëren
aangesproken worden, en dat collega’s elkaar wijzen op deze verantwoordelijkheid.
2. Cultuuromslag personeel
Een afdeling waar cliënten (tijdelijk) verblijven heeft zijn gewoontes en zijn regels. De wijze waarop
men op de eigen afdeling werkt, is niet per definitie gebaseerd op de laatste ontwikkelingen en
inzichten. Het is goed om je hiervan bewust te worden. Gewoontes en rituelen zijn veelal onderdeel
van ons handelen.
2.1 Personeel in de groep
Om ongewenst gedrag rondom middelengebruik en –overlast snel te signaleren en de-escalerend te
werken is het van groot belang dat personeel zo veel mogelijk in de groep aanwezig is.
Personeel in de groep
Afdelingen zorgen voor personeel ín de groep;
Tijdens de overdracht blijft altijd minimaal één zorgverlener in de groep;
Geef op de kantoordeur de tijden van overleg aan en houd je daaraan;
Overleg (ook met de cliënt) wie op welke manier de cliënt het beste kan
begeleiden om de spanning/ onrust te doorbreken en verminderen. Maak alleen
haalbare afspraken. Dit is van belang voor het vertrouwen en het gevoel van
veiligheid in een meestal al spannende situatie;
Bespreek situaties die als onveilig worden ervaren. Bespreek dit zowel met
(mede)cliënten, medewerkers als met familie.
2.3 Van gedogen naar aanspreken
Het tegengaan van drugsoverlast is een veranderingsproces die interventies vergt om de houding van
betrokkenen te veranderen, het omvormen van een “gedoogcultuur” naar een “meldcultuur” en
cliënten ervan bewust maken dat middelengebruik schadelijke gevolgen heeft voor hun herstel en op
de behandeling.
GGz Breburg Groep is een integere organisatie, mensen gaan zorgvuldig met elkaar om en leveren zo
optimaal mogelijk zorg aan de cliënten.
│versie 1.1│juni 2010│
21

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
Ondanks een hoeveelheid aan maatregelen die de GGz Breburg Groep heeft getroffen is
middelenmisbruik, diefstal en criminaliteit, machtsmisbruik en andere ongewenste omgangsvormen
niet geheel uit te bannen.
De eerste stap in het bestrijden van dergelijk gedrag is, dat er een code gehandhaafd wordt waarin
hulpverleners, cliënten en bezoekers verantwoordelijkheden, waarden en normen respecteren die
gelden binnen de GGz Breburg Groep.
De noodzakelijke tweede stap is dat de dilemma’s rondom middelengebruik en schendingen die
gesignaleerd worden bespreekbaar worden gemaakt. De uitgangspunten en gedragscode zijn terug te
vinden in het stuk Algemeen Beleid GGz Breburg Groep van deze beleidsnota.
Risico’s van gedogen
Middelenmisbruik en -overlast zal nooit geheel te voorkomen zijn, in alle gevallen is het van belang
dat de GGz Breburg Groep incidenten vroegtijdig signaleert. Immers waar zicht ontbreekt, blijven
maatregelen uit. Signalering kan ertoe leiden dat (OOG, onderzoekers ongewenst gedrag, 2009):
de nadelige gevolgen van middelen misbruik en overlast wordt beperkt. Door vroegtijdig te
signaleren, kunnen mogelijkerwijs nog tegenmaatregelen of verzachtende maatregelen
worden getroffen. Zo kan het vroegtijdig herkennen van middelengebruik van een cliënt
voorkomen dat de persoon wegens de gevolgen van het gebruik decompenseert.
de kans op herhaling door dezelfde cliënt af neemt. Wanneer een gebruiker niet wordt
aangesproken op zijn gedrag neemt de kans op herhaling toe. De drempel wordt immers
steeds lager;
de kans op overtredingen van meer ernstige aard door dezelfde cliënt af neemt. Een grote
crimineel begint dikwijls als kruimeldief. Wanneer een overtreding wordt gedoogd, zal de
overtreder minder morele bezwaren hebben om de volgende keer een overtreding van meer
ernstige aard te begaan;
wordt voorkomen dat het klimaat verloederd. Ongecorrigeerd, ongeoorloofd gedrag kan bij
omstanders tot de opvatting leiden dat GGz Breburg Groep kennelijk niet zo zwaar tilt aan de
naleving van afspraken. De opvatting “En waarom zou ik als cliënt mij moreler gedragen dan
mijn medecliënt” opent de deur voor navolging;
de cliënt die overlast bezorgt wordt gecorrigeerd en daarmee wordt de organisatienorm van
GGz Breburg Groep onderstreept. Juist uit hetgeen gesanctioneerd wordt, blijkt welke normen
de organisatie feitelijk hanteert. Een hulpverlener die de cliënt aanspreekt op zijn
ontoelaatbaar gedrag creëert daarmee een norm. Daarentegen tasten ongecorrigeerde
overtredingen de geloofwaardigheid van de betreffende normen juist aan.
Om op adequate wijze ongewenst gedrag te kunnen voorkomen, dient het aanspreken op
middelengebruik en -overlast onderdeel te worden van de organisatiecultuur. Hierbij is het de
verantwoordelijkheid van de managers binnen de GGz Breburg Groep om de normen, waarden en het
gewenste gedrag te definiëren en te implementeren in de cultuur van de organisatie. Openheid en
communicatie is hierbij de sleutelfactor.
Openheid en communicatie als sleutelfactor
Het blijkt dat:
de kans op overtredingen afneemt. Adequate signalering en tegenmaatregelen werpen hun
schaduw vooruit. Het besef dat normafwijkend gedrag niet alleen wordt gesignaleerd maar
ook wordt aangepakt, werkt op zich al als afschrikmiddel;
er preventief beleid kan worden gevoerd. Als er niet wordt geleerd van gemaakte fouten of
tekortkomingen in de organisatie, blijft de kans bestaan dat soortgelijke incidenten zich ook op
andere plekken binnen de organisatie voordoen.
│versie 1.1│juni 2010│
22

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
3. Afstemming en communicatie
Samenwerking met elkaar en met andere disciplines en (externe) partners is een van de voorwaarden
voor een goede hulpverlening. Samenwerken vraagt aanpassing, invoegen, luisteren,
verantwoordelijkheden delen en nemen. Het betekent ook dat we onze eigen deskundigheid moeten
kennen, maar ook de eigen grenzen daarin. Hetzelfde geldt voor de (on)mogelijkheden van de
organisatie, ook deze moeten we kennen. Rond het Beleid Middelengebruik en -overlast zijn
samenwerking met de cliënt, de familie en diverse schakels binnen en buiten de organisatie, aspecten
waarbij winst en alternatieven te vinden zijn.
Naast communicatie met elkaar is ook reflectie op gebeurtenissen wezenlijk. Het geven van feedback,
het reflecteren op acties en reacties en het kunnen bespreken van knelpunten met elkaar leidt tot
gedeelde inzichten en verbeteringen.
Niet alleen individuele kwaliteiten maken een samenwerking tot een succes, ook het
gemeenschappelijke is nodig. De visie op middelengebruik en -overlast is het gemeenschappelijke
uitgangspunt. Eén aspect van onze visie is dat middelengebruik en -overlast voorkomen kan worden
door zo vroeg mogelijk in te spelen op signalen die wij zien en horen.
Correctie vraagt structuur en cultuur
De organisatiecultuur is een noodzakelijke aanvulling op structurele maatregelen.
Kenmerken van een dergelijke cultuur zijn zicht op elkaars handelen en
bespreekbaarheid van gedrag (transparantie).
Sociale controle
De rol van de leidinggevende en hulpverleners is van cruciaal belang voor het
vroegtijdig signaleren van normafwijkend gedrag. Een hulpverlener dient over
vaardigheden te beschikken om signalen van middelengebruik en -overlast te
herkennen. Daarnaast dient hij over capaciteiten te beschikken om mensen op de juiste
wijze aan te spreken en dient hij het lef te hebben om desnoods sancties te nemen. Het
is van belang dat medewerkers elkaar kunnen aanspreken op hun gedrag. Dit vereist
zowel een open houding bij degene die wordt aangesproken als moed en lef bij degene
die feedback geeft.
Nemen van verantwoordelijkheid
Aanspreken van cliënten die middelengebruiken en/of –overlast veroorzaken gaat een
ieder aan. Dit betekent voor hulpverleners dat zij het aaspreken van cliënten niet
beperken tot hun eigen caseload of populatie van de eigen afdeling of setting. Het is
noodzakelijk om verantwoordelijkheid te nemen voor alle cliënten, dit door hen aan te
spreken of signalen door te geven aan de desbetreffende afdeling waar de cliënt
verblijft.
3.1 Afspraken
Veel van onze cliënten komen in aanraking met diverse disciplines (bijvoorbeeld behandelaren,
maatschappelijk verkenden), en externe partners (bijvoorbeeld reclassering, politie en justitie).
Afstemming van en helderheid over regie en het nemen van initiatieven in de zorgverlening is daarbij
van belang. Voor medewerkers is het belangrijk op de hoogte te zijn van deze afspraken. Dit is zeker
ook belangrijk in noodsituaties.
Samenwerkingsafspraken moeten dan ook actueel zijn en bekend binnen de organisatie. Geef extra
aandacht aan de volgende aspecten: Iedere medewerker kent de disciplines en externe partners en is
op de hoogte van afspraken. Bespreek dit punt bij het beleidsoverleg van je afdeling.
│versie 1.1│juni 2010│
23

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
Als er nieuwe afspraken worden gemaakt, moeten de bestaande afspraken worden verzameld en
moet worden overlegd met degene die de eerdere afspraken heeft gemaakt, voordat nieuwe
afspraken worden ingevoerd. Afspraken die met de disciplines en externe partners worden gemaakt,
zijn concreet en werkbaar.
3.2 Middelengebruik en -overlast in werkoverleg en intervisie
Werkoverleg
Het is van belang dat middelengebruik en –overlast een vast agendapunt wordt in teamvergaderingen.
De medewerkers dienen op de hoogte gesteld te worden van ontwikkelingen binnen de organisatie,
procesdoelen en verwachtingen personeel met betrekking tot middelengebruik en -overlast.
Medewerkers dienen hier tijdig over geïnformeerd worden, zodat ze hierop kunnen inspelen.
Daarbij vergroot het ook de betrokkenheid van medewerkers bij elkaar en bij de organisatie. Een goed
functionerend werkoverleg draagt bij aan een constructieve teamsfeer. Het is de verantwoordelijkheid
van de leidinggevende om structureel met medewerkers te overleggen.
Het doel van het werkoverleg is om het functioneren van het team te optimaliseren en te leren van
knelpunten in het werk. Zo kunnen medewerkers inspraak hebben en invloed uitoefenen op
besluitvorming rondom het beleid middelengebruik en –overlast.
Intervisie
In een team is het van belang om deze eerste signalen waar te nemen, met elkaar hierover te
communiceren en van elkaars ervaringen te leren. Wij doen dit in de dagelijkse samenwerking, maar
ook door intervisie.
Intervisie is een instrument dat ons leert stil te staan bij ons denken en handelen.
Hierbij een aantal suggesties met betrekking tot deze aspecten:
Organiseer naar voorkeur intervisiebijeenkomsten omtrent middelengebruik en -overlast.
Benoem een persoon die hiervoor verantwoordelijk is.
Tijdens een intervisie worden casusbesprekingen gehouden met als thema middelengebruik
en –overlast. Er is ook ruimte voor thema’s als omgaan met dilemma’s, macht en onmacht en
veiligheid rondom middelengebruik en –overlast.
Problemen en knelpunten zijn geen persoonlijke aanval op medewerkers of leidinggevenden, maar
geven aan welke aspecten nader bekeken moeten worden en waar verbeterpunten kunnen liggen.
Communicatie
Communicatie is de eerste voorwaarde om met problemen om te gaan. Hierbij de
volgende suggesties:
Maak een jaarplanning voor het werkoverleg en intervisie, laat het thema
middelengebruik en –overlast regelmatig aan bod komen, doch minimaal 4 keer
per jaar.
Maak gebruik van de aandachtsfunctionaris middelengebruik en –overlast op de
werkvloer, bespreek onduidelijkheden en knelpunten.
Problemen en knelpunten worden gesignaleerd, zoals we dit ook doen bij
gedrag van cliënten. Signaleren is de eerste stap, communiceren hierover de
tweede (in het team en ook met leidinggevenden).
De leidinggevenden nemen daarin hun verantwoordelijkheden, door deze
signalen op te pakken en in acties te vertalen.
Mochten de problemen te maken hebben met een ander organisatieonderdeel dan waar
men zelf werkt, dan zal de leidinggevende van het andere organisatieonderdeel hierin
betrokken worden en kan het probleem op de juiste plaats besproken worden door
degene wiens verantwoordelijkheid het is. Koppel de uitslag van overleg altijd weer
terug naar de boodschapper.
│versie 1.1│juni 2010│
24

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
3.3 Coaching op de werkvloer
Een van de randvoorwaarden voor het inbedden van het beleid Middelengebruik en –overlast is dat er
werkbegeleiding/ coaches op de werkvloer aanwezig zijn. Er moet uitgegaan worden van het ‘learning
on the job’ principe, het herkennen, begeleiden en behandelen van verslaving in de dagelijkse praktijk.
Het effect is dat medewerkers scherp worden gehouden; het vlammetje moet blijven branden.
De medewerkers die scholing verslaving krijgen zouden aangesteld moeten worden als
aandachtsfunctionaris (coach), om kennis en kunde over te kunnen dragen aan collega’s. Wanneer er
op een locatie géén medewerker geschoold in verslavingsproblematiek is, zou er een ‘coach op
afroep’, van een andere locatie beschikbaar moeten zijn.
4. Introductie, training, en cursusaanbod
Binnen de organisatie zijn deskundigen werkzaam die bijvoorbeeld introductiecursus kunnen
verzorgen of kunnen deelnemen aan een werkoverleg. Maak gebruik van elkaars expertisen binnen
het team, binnen de zorggroep en binnen de organisatie.
Het is noodzakelijk dat behandelaren en verpleegkundigen geschoold worden in
verslavingsproblematiek.
GGz Breburg Groep heeft in samenwerking met opleidingsorganisaties een aantal cursussen
ontwikkeld op het gebied van verslavingsproblematiek. In het aanbod zijn thema’s opgenomen als;
kennis over alcohol en drugs in relatie tot psychiatrie, herkennen van signalen en het bespreekbaar
maken van problematiek, IDDT en motiverende gespreksvoering.
Het cursusaanbod wordt regelmatig vernieuwd; afgestemd op behoefte van medewerkers en
ontwikkelingen rondom het thema psychiatrie en verslaving.
Inschrijven cursussen
Voor vragen over het cursusaanbod kun je terecht bij je leidinggevende of afdeling
opleidingen van de GGz Breburg Groep. Alvorens je je inschrijft voor een cursus dien je
dit eerst te overleggen met je leidinggevende. Zie voor het actuele cursusaanbod
EduWeb.
│versie 1.1│juni 2010│
25

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
Veiligheid & Samenwerking
1. Inleiding
Middelengebruik vormt een vast aandachtspunt als onderdeel van de behandeling.
Maar daarnaast moet er ook nagedacht worden over de beheersing van het gebruik in relatie tot de
openbare orde om de veiligheid voor (mede)cliënten, medewerkers en de omgeving te garanderen.
Overlast valt te omschrijven als handelingen en gedrag dat als hinderlijk en onaanvaardbaar wordt
ervaren, waarbij sprake is van schending van de privacy, inbreuk op woon- en leefgenot en waardoor
men zich soms ook bedreigd voelt. Dit heeft dus ook betrekking op situaties waarbij het gedrag van de
ene cliënt (middelengebruik) een onveilige, verslavende context creëert voor een andere cliënt. Er ligt
dus een sterke relatie met veiligheid. Waar het overlast als gevolg van alcohol- en drugsgebruik
betreft, zoals op openbare ruimtes (en terrein), gelden vanzelfsprekend dezelfde regels als elders in
de maatschappij. Gebruik van en handel in verboden middelen is dus ook uitgesloten en hiermee
verband houdende overlast wordt niet getolereerd.
Zoals gezegd staat behandeling/begeleiding rondom de verslavingsproblematiek centraal, maar indien
dit de ervaren veiligheid aantast worden andere afspraken gemaakt. Om aan dit meer restrictieve
beleid vorm te geven zijn goede afspraken, bijvoorbeeld met de politie, cruciaal.
2. Overlast
2.1 Overlast voor cliënten
Op de afdelingen zelf kan overlast ontstaan, omdat medecliënten of het bezoek van cliënten drugs
meebrengen, drugs dealen en/of gebruiken. Dat heeft soms tot gevolg dat ook tussen cliënten
onderling, op de afdeling, afpersing en bedreiging plaatsvindt en dat cliënten door medecliënten
worden bestolen. Ook proberen dealers via openstaande ramen hun drugs te verkopen.
Bij een vermoeden van aanwezigheid van drugs op de afdeling doorzoekt het verplegend personeel
alle kamers dat voor cliënten die er niet direct bij betrokken zijn vervelende consequenties heeft.
2.2 Overlast voor het personeel
Het zijn niet alleen cliënten en het publiek in de omgeving die met drugs en dealen te maken krijgen.
Ook het verplegend personeel ervaart ’s avonds laat het terrein als onveilig en durft niet altijd in te
grijpen als er dealers gesignaleerd worden op het terrein.
Ook al worden deze arbeidsomstandigheden gezien als behorend bij het werk, het is een vervelende
bijkomstigheid. Verpleegkundigen zijn opgeleid zorg te verlenen en niet om als bewaker of controleur
op te treden.
2.3 Overlast op de terreinen
De overlast bestaat uit het komen en gaan van dealers die proberen cliënten drugs te verkopen of hen
daartoe te verleiden. Soms worden cliënten onder druk gezet of onder bedreiging gedwongen om
drugs te verkopen aan medecliënten. De meeste terreinen kennen onbewaakte plekken of bossages,
waar deze handelingen gemakkelijk kunnen plaatsvinden en het toezicht niet goed mogelijk is.
Bij GGz Breburg Groep zijn bepaalde plaatsen van het terrein favoriet, bijvoorbeeld een “hangplek”
waar gebruikers elkaar ontmoeten. Er ontstaat tussen cliënten onderling soms handgemeen, als
gevolg van onenigheid over de deal, of afpersing waar men zich tegen probeert te verweren, of een
schuld die nog vereffend moet worden. Niet altijd zijn het verblijfscliënten die worden lastig gevallen,
het komt ook voor dat ambulante (verslaafde) cliënten naar het terrein komen, daar rondhangen en
hun dealers op het terrein ontmoeten. Terreinen zijn soms ook plekken die zich gemakkelijker lenen
voor dealen dan bijvoorbeeld het centrum van de nabijgelegen stad, waar meer politiecontrole is.
│versie 1.1│juni 2010│
26

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
2.4 Overlast voor de omgeving
De meeste GGz-cliënten zijn vrijwillig opgenomen en kunnen naar buiten, naar het naburige dorp of
de stad. De aan alcohol en drugs verslaafde cliënten hangen vaak bij winkelcentra rond, gaan winkels
in en kopen drank of worden daar benaderd door dealers.
Er vinden samenscholingen in kleine groepjes plaats en soms vloeien gevechten en ruzies voort uit de
financiële transacties tussen dealer en cliënt. Dat geeft de omwonenden, de klanten en het
winkelpersoneel een onveilig gevoel.
3. Meldpunt middelenmisbruik
Waarom een meldpunt?
Een meldpunt is één van de maatregelen tegen het verminderen van de overlast van
middelenmisbruik. Medewerkers er een voorkeur voor hebben om signalen van alcohol- en
drugsoverlast te melden in plaats van de drugs- en alcoholmisbruikende personen aan te spreken,
zeker wanneer zij een conflictueuze situatie verwachten. Een meldpunt kan ervaren worden als een
‘veilige’ manier om drugs- en alcoholoverlast tegen te gaan. Maar een meldpunt kan nog meer doelen
dienen, zoals het monitoren van de overlast (als registratie- en onderzoeksmiddel) om beleid op te
kunnen maken, en om het gevoel van veiligheid onder medewerkers/cliënten en bezoekers te
vergroten. Het feit alleen al dat er een punt is waar men de overlast kan melden, heeft een steunende
werking.
3.1 Relatie met een Veiligheids Management Systeem (TriasWeb)
Een dergelijk meldpunt kan ingebed worden in een veiligheidsmanagementsysteem van de instelling.
Dit systeem is bedoeld voor het management, de professional en de cliënt ter bevordering van
veiligheid binnen een instelling. Het is met name gericht op registreren van incidenten rondom
veiligheid in brede zin, waarin verbeteracties een verantwoordelijkheid van het lijnmanagement zijn.
Daarnaast kan er gemakkelijk periodieke sturingsinformatie rondom incidentenmanagement worden
gegenereerd, waarop beleid ontwikkeld kan worden. Toch kan een VMS het Meldpunt
Middelenmisbruik niet vervangen, aangezien in een VMS alleen door medewerkers gemeld kan
worden. De kracht van het meldpunt Middelenmisbruik is dat ook cliënten, bezoekers en omwonenden
kunnen melden.
Bovendien kan zo het anonieme en blame –free meldkarakter behouden blijven. Het invoeren van een
VMS is een omvangrijk proces met niet alleen technische, maar ook culturele implicaties.
3.2 Functie meldpunt middelengebruik
Meldingen van gebruik kunnen gedaan worden bij personeel of leidinggevende van de
zorgeenheid of bij de receptie van de desbetreffende locatie. Personeel van de zorgeenheid
pakt dit op: interventie of aanspreken.
Iedere locatie van de instelling heeft een meldpunt veiligheid. Medewerkers, bezoekers en
cliënten kunnen hier -ook anoniem- drugsgebruik en overlast melden. Het meldpunt wordt
georganiseerd door de facilitaire dienst (receptie).
Het meldpunt (op dit moment receptie JWH) geeft alle meldingen dagelijks door aan
desbetreffende zorgeenheid, zodat het personeel van de Zorggroep direct in kan interveniëren
of personen aan kan spreken, soms op een later tijdstip maar wel dagelijks.
3.3 Checklist Meldpunt Middelenmisbruik
Het meldpunt dient bekend te zijn bij alle doelgroepen die melding kunnen doen van drugs- en
alcoholoverlast (medewerkers, cliënten, bezoekers, omwonenden);
De contactgegevens van het meldpunt dienen bekend te zijn bij de doelgroepen;
Doelgroepen dienen bekend te zijn met de werkwijze waarop zij meldingen kunnen doen
(voorschriften);
Doelgroepen dienen te weten wat voor middelenmisbruik bij het meldpunt gemeld moet
worden;
Het meldpunt dient eenvoudig en via verschillende manieren (telefoon, email, persoonlijk)
bereikbaar te zijn;
Het meldpunt dient zowel overdag als ’s avonds bereikbaar te zijn;
│versie 1.1│juni 2010│
27

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
Het meldpunt moet na melding de informatie doorspelen aan de personen die actie kunnen
nemen (bijvoorbeeld bewaking, leidinggevende, politie);
De meldingen dienen te worden geregistreerd;
Het meldpunt dient de melder mee te delen wat er met de melding gebeurt en welke acties
ondernomen zullen worden;
Meldingen dienen ook anoniem gedaan te kunnen worden;
Het meldpunt dient het resultaat (meldingen en acties) bekend te maken aan de doelgroepen
(medewerkers, cliënten, omwonenden) in de vorm van een periodieke terugkoppeling.
3.4 Format Meldpunt Middelengebruik
Hieronder treft u een voorbeeld format om een meldpunt op te zetten.
Omschrijving organisatorische plaats
Bijvoorbeeld: facilitaire dienst (ondergebracht bij meldpunt incidenten)
Doelstelling meldpunt middelengebruik
Het meldpunt heeft als doelstelling: het registreren van meldingen, acties (laten)
ondernemen en rapporteren mbt middelengebruik
Personele samenstelling meldpunt
Taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden
Onderwerpen voor melding
Omschrijving van het niet toegestane middelengebruik
Signaleren van drugshandel
Signaleren van verdachte personen op en rond het terrein/locatie
Drugs en alcoholafval (spuiten, aluminiumfolie, blikjes)
Afpersing van cliënten/medewerkers
Agressie jegens cliënten/medewerkers met als onderwerp drugs of alcohol
Doelgroepen van het meldpunt
Medewerkers
Cliënten
Bezoekers
Omwonenden
Politie
Werkwijze meldpunt
Alle meldingen krijgen een volgnummer en datum van ontvangst
Alle meldingen worden in een categorie ondergebracht
Melder ontvangt een schriftelijke bevestiging (niet bij anonieme meldingen)
Meldingen krijgen een aanmerking (hoge prioriteit, gemiddelde prioriteit, lage
prioriteit)
│versie 1.1│juni 2010│
28

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
Op meldingen met hoge prioriteit volgt meteen een actie
Er is een coördinator van het meldpunt
4. Samenwerking met de politie
Waarom samenwerken met de politie?
De samenwerking tussen GGz Breburg Groep en de politie op het gebied van handel in drugs- en
alcohol is er over het algemeen wel, maar soms kan de politie niet ingrijpen, omdat het GGz-terrein
een openbaar terrein is en de cliënt of de dealer op heterdaad betrapt moet worden om hem te
kunnen beboeten of verwijderen. In gevallen dat de politie regelmatig controleert, is dat meestal niet
voldoende, want de cliënten/ dealers gaan weer door met ‘verdachte handelingen’ zodra de politie het
terrein verlaten heeft.
Samenwerking met politie is nodig om overlast tegen te gaan. Dit is geen eenvoudige taak.
Het is niet altijd duidelijk wat de taakverdeling is tussen de door de GGz hulpverleners of aangestelde
beveiligers en de politie. Bij ambulante cliënten is het mogelijk om met terreinverboden te werken. Met
het toepassen van dit verbod is het probleem niet opgelost: ‘je kunt mensen verwijderen, maar ze
komen toch steeds weer terug’. Bijgaand een voorbeeld van een convent die gesloten kan worden
met de politie, met het doel afstemming van taken en samenwerking te borgen.
│versie 1.1│juni 2010│
29

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
4.1 Model Convenant Politie
Convenant
Naam GGZ instelling en Naam Politie
De [naam instelling], statutair gevestigd te [plaatsnaam], ten deze rechtsgeldig vertegenwoordigd door
[….], verder te noemen [naam instelling]
En
De [naam politie] statutair gevestigd te [plaatsnaam], ten deze rechtsgeldig vertegenwoordigd door
[…..], verder te noemen [naam instelling]
Overwegende
- ggz-cliënten kwetsbare groepen zijn die beschermd dienen te worden tegen middelengebruik
en personen die hierin handelen.
- dat sprake is van een groot aantal cliënten van de instelling die middelengebruik gerelateerde
overlast veroorzaken.
- dat een aantal personen het terrein van de instelling bezoekt met als doel verslavende
middelen aan de cliënten te leveren.
- dat cliënten van de instelling te maken krijgen met afpersing gerelateerd aan middelengebruik
- dat politie en ggz-instelling een gezamenlijke verantwoordelijkheid hebben om cliënten van de
instelling te beschermen tegen middelengebruik
- dat politie en ggz-instelling een gezamenlijke verantwoordelijkheid hebben om aan
middelengebruik gerelateerde overlast tegen te gaan.
- dat met betrekking tot deze overlast en te nemen maatregelen, de onderscheidende rollen en
taken vaak onduidelijk zijn.
- dat ook overigens tussen beide organisaties over en weer steun kan worden verleend
- dat samenwerking van beide organisaties het middelengebruik van cliënten kan verminderen
- dat samenwerking van beide organisatie de hieraan gerelateerde overlast kan verminderen
spreken de intentie uit tot samenwerking bij het (voorkomen van) middelengebruik door cliënten van
de ggz-instelling en het verminderen van de daaraan gerelateerde overlast en maken in het
navolgende afspraken hierover.
Partijen streven binnen de aan hen opgedragen taak naar een optimaal resultaat in deze binnen de
mogelijkheden die wetgeving hieraan verstrekt. Waar tegen de grenzen van het eigen taakgebied
wordt aangelopen wordt samenwerking gezocht met andere partijen.
Één en ander wordt nader uitgewerkt in het document ‘nadere uitwerking convenant drugs en alcohol’.
Bedoeld document maakt onlosmakelijk deel uit van dit convenant.
│versie 1.1│juni 2010│
30

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
Aldus overeengekomen te ……[plaatsnaam] Datum………….
Namens [naam ggz instelling] Namens [naam politie]
[naam persoon] [naam persoon]
│versie 1.1│juni 2010│
31

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
Nadere uitwerking convenant drugs en alcohol
Convenant betreffende de samenwerking tussen [naam instelling] en politie bij het terugdringen van
middelengebruik en de hieraan gerelateerde overlast van cliënten van de instelling.
Inleiding
Dit convenant is opgesteld door een werkgroep van [naam instelling] en [naam politie] (zie voor de
samenstelling bijlage 1) en heeft als onderwerp de samenwerking tussen politie en de geestelijke
gezondheidszorg (GGZ) betreffende de overlast van het middelengebruik van cliënten van de
instelling.
Aanleiding is de groeiende wens bij partijen om duidelijkheid te verschaffen in de onderscheiden rollen
en taken bij de opvang van individuen die zich bevinden op het grensvlak van de
verantwoordelijkheidsgebieden van beide organisaties. Het betreft met name het middelengebruik van
de cliënten die overlast en (gevoelens van) onveiligheid veroorzaken.
Onder de verantwoordelijkheid van de GGZ m.b.t. dit onderwerp valt enerzijds de zorg voor personen
die daar niet zelf om vragen en die via het ‘reguliere’ GGZ-aanbod niet (voldoende) worden bereikt.
Anderzijds gaat het om het leveren van een bijdrage aan de bescherming van de maatschappij tegen
onnodige overlast, risico en gevaar door gedrag van die (potentiële) patiënten.
De taak van de politie staat in artikel 2 van de Politiewet verwoord: ”De politie heeft tot taak in
ondergeschiktheid aan het bevoegde gezag en in overeenstemming met de geldende rechtsregels te
zorgen voor de daadwerkelijke handhaving van de rechtsorde en het verlenen van hulp aan hen die
deze behoeven.” De eerste taak valt uiteen in de strafrechtelijke taak en het handhaven van de
openbare orde. Onder dit takenpakket valt ook het ondersteunen van de hulpverlening indien de
veiligheid van hulpverleners of (potentiële) patiënten in het geding is.
Onder de tweede taak (hulpverlening) valt het uitvoering geven aan een aantal in de wet Bijzondere
Opnemingen in Psychiatrische Ziekenhuizen (BOPZ) omschreven activiteiten. De samenwerking
tussen [naam instelling] en de politie dient in het licht te worden gezien van knelpunten die zich in de
praktijk voordoen m.b.t. de opvang van deze doelgroepen.
Verantwoordelijkheden van partijen
Waar sprake is van overlast, onveiligheid en openbare ordeproblematiek heeft de politie de
verantwoordelijkheid om geëigende maatregelen te nemen. Indien de veiligheid van zorgverleners in
het geding is, treedt de politie op verzoek op bij ernstige dreiging van geweld of in gevallen waarbij
reeds sprake is van geweld.
In ieder geval zijn over de volgende punten afspraken gemaakt tussen partijen:
1. De ggz-instelling en politie benoemen contactfunctionarissen drugs en alcohol.
2. De politie zal regelmatig preventief surveilleren [omschrijving van aantal keer en namen van de
ggz-locaties] ter ondersteuning van vroegsignalering van overlast gerelateerd aan
middelengebruik.
3. De ggz instelling meldt signalen van drugshandel door niet-cliënten/bezoekers aan de politie.
4. De ggz instelling verzamelt bewijsmateriaal tegen personen die geen cliënt van de instelling zijn
maar die wel strafbare feiten plegen op het terrein m.b.t drugshandel.
5. Wanneer de politie een strafbaar feit constateert, zal overgegaan worden tot wegplaatsing van
personen naar het politiebureau. De ggz-instelling levert zoveel mogelijk een bijdrage aan het
verzamelen van bewijs van het strafbare feit van personen die zich op haar terrein begeven en
die geen cliënt van de instelling zijn.
6. Essentieel is dat de ggz instelling en politie zodanig samenwerken dat men ter plekke
beslissingen kan nemen of dat de ggz instelling aan de politie een aanspreekpunt in één
persoon bieden, die namens die instanties beslissingen kan nemen.
7. Bij situaties waar strafrechtelijke feiten niet aan de orde zijn, zoals overmatig gebruik van
alcohol zal de politie in het kader van openbare orde verstoring optreden.
│versie 1.1│juni 2010│
32

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
8. Er zal (vul hierin x bijeenkomsten per jaar) plaatsvinden tussen vertegenwoordigers van de ggzinstelling
en politie om de samenwerking met betrekking tot tegengaan van middelengebruik
overlast te bespreken en evalueren.
9. In welke situaties en in welke mate de politie ondersteuning geeft is onder andere […….]
10. Voor concrete zaken per locatie wordt er ook een contactpersoon drugs en alcohol
aangewezen.
11. De politie benoemt per locatie voor concrete zaken contactfunctionarissen drugs en alcohol.
12. De contactfunctionarissen zijn zowel bij de zorginstelling als bij de politie tijdens kantooruren
bereikbaar.
13. Bij noodsituaties kunnen de medewerkers via 112 de politie bereiken.
14. De zorginstelling en de politie dragen zorg voor het implementeren van dit convenant in hun
instelling
15. Er vindt periodiek overleg plaats tussen de contactpersonen van de zorginstelling en de politie
om casuïstiek te bespreken, van elkaar te leren, samenwerking te evalueren.
16. De zorginstelling zal beschrijven welke rechten de politie heeft op het terrein en in de locaties
van de instelling.
Bijlage 1: Samenstelling werkgroep Politie - GGZ instelling
Naam voorzitter
Naam secretaris
Naam lid 1
Naam lid 2
Naam lid 3
│versie 1.1│juni 2010│
33

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
5. Terrein Maatregelen
Onderstaande mogelijke interventies liggen niet in de directe hulpverlening maar hebben vooral
betrekking op het scheppen van een veilige behandel en werkomgeving voor cliënten, medewerkers
en bezoekers van GGZ Breburg Groep.
Het is van belang om realistisch te zijn ten aanzien van de te bereiken resultaten. Overlast is nooit
helemaal te voorkomen. Het reduceren van de overlast tot 'nul' is een illusie, en garanties hierover
kunnen dan ook niet gegeven worden. Wel hebben gemeente, politie en zorgpartners uitgesproken
om zich optimaal in te zetten voor de veiligheid en leefbaarheid van de directe omgeving van de GGz
Breburg Groep.
5.1 Uitleg en informeren winkelpersoneel uit directe omgeving
GGz Breburg Groep geeft het winkelpersoneel van een nabijgelegen winkelcentrum een cursus
informatie over psychiatrische problematiek, het omgaan met psychiatrische patiënten, en wat te doen
als men zich onveilig voelt.
5.2 Clean Team
Een zogenaamd ‘Cleanteam’, bestaande uit cliënten, dat de omgeving schoonhoudt en ervoor zorgt
dat er geen overlast ontstaat. Ze werken ook in de groenvoorziening en doen klussen in het dorp, voor
de bewoners. Deelname kan per dag, aangezien de gesteldheid van cliënten zeer wisselend.
5.3 Bewaking en beveiliging
Het is van belang dat toezichthouders op de grotere locaties van de GGz Breburg Groep toezien op:
De naleving van wetten en regels;
Waken over medewerkers, cliënten en bezoekers;
Het gehele terrein overzien.
Op deze manier kunnen de risico’s op het ontstaan van schadelijke invloeden van buitenaf en van
binnenuit verminderen en beheersbaar worden gemaakt, waardoor de veiligheid verhoogd wordt.
5.4 Inrichten terrein
Er kunnen maatregelen getroffen worden om het terrein te beveiligen en te bewaken, door het terrein
transparanter te maken en maatregelen te treffen die ervoor zorgen dat het signaal wordt afgegeven
dat dealen en overlast niet getolereerd worden. Hieronder volgen een aantal mogelijkheden.
5.4.1 Borden
Bagage-controle borden
Op locaties waar bezoekers komen/zitten kunnen bordjes opgehangen worden met de tekst: recht
voorbehouden om cliënten/bezoekers te vragen in de tas te kijken (vergelijkbaar met detailhandel)
Verbodsborden
Plaatsing van borden op terrein/ bij ingang met tekst zoals “drugsgebruik verboden”. “Handelen in
drugs verboden”.
Camera borden
Borden plaatsen met de tekst “cameratoezicht”.
5.4.2 Herinrichting/ aanpassing
Hekwerken
Hekwerken plaatsen op delen van het terrein die hierom vragen.
Herinrichting straatmeubilair
Straatmeubilair/bankjes verplaatsen /weghalen waar deze overlast geeft.
5.4.3 Verlichting
Verlichting
│versie 1.1│juni 2010│
34

Beleidsnota Middelengebruik en -overlast
Meer verlichting op het terrein plaatsen vooral op de donkere locaties op het terrein en de lichtsterkte
van de huidige verlichting verhogen.
Sensorverlichting
Sensorverlichting plaatsen op de donkere locaties, hoeken van de gebouwen.
Verlichting parkeerterreinen
Extra verlichting plaatsen op parkeerterreinen
5.4.5 Bos
Bossage
Snoeien/weghalen van bomen om terrein beter controleerbaar te maken.
5.4.6 Camerabewaking
Camera’s
Beveiligingscamera’s plaatsen/ ook om bewijs te verzamelen voor politie.
Dummycamera’s
Dummycamera’s plaatsen om dealers af te schrikken.
5.4.7 Bewaking
Beveiligingsbeambten
Beveiligingsbeambten surveilleren op het terrein
Politie – surveillances
Politie vragen meer te surveilleren en gericht in actie te komen als er vanuit meldpunt bepaalde zaken
worden gesignaleerd.
5.4.8 Overige maatregelen
Spiegels
Bolle spiegels aanbrengen om controle te vergroten
Schoonhouden terrein
Terrein schoonhouden van peuken op de grond, bierflesjes, spuiten, wietzakjes en andere vormen
van afval en verloedering.
Verplaatsen van overlastgevende cliënten
│versie 1.1│juni 2010│
35