download pdf - Vlaams Instituut voor de Zee

III. — DE HAVEN VAN NIEUWPOORT.
Dc stad Nieuwpoort werd gebouwd aan de brede monding
van de Ijzer. Deze monding strekte zidh oorspronkelijk uit van
Westende tot Oostduinkerke. Vanaf Nieuwendamme liep de
Ijzer in twee takken naar de zee ; de noordertak vloeide langs
het oude Cnoc ; de zuidertak langs de oude duinen van Sandhove.
C n o c, dat gelegen was te Bamburg (ten zuid-oosten van
Lombardsijde), was het eerst bewoond. Rond 1130 verzandde de
noorderarm van de Ijzer, en de bevolking verhuisde naar
Sandhove op de zuiderarm ; daar werd de stad Nieuwpoort
gebouwd, die in 1163 stadsrechten ontving. Later, in 1248, ontving
Cnoc dezelfde vrijheden als Nieuwpoort, maar de bevolking die
er gebleven was verhuisde stilaan noordwaarts naar het huidige
Lombardsijde. In 1259 werd de stad onder het rechtsgebied van
Nieuwpoort gevoegd.
Aan de westzijde van de IJzermonding was een nieuw
vissersdorp ontstaan, niet ver van Oostduinkerke, te Groenendijk.
Het heette Nieuwerijde. Dit dorp was in 1246 insgelijks
onder het rechtsgebied van Nieuwpoort geplaatst.
De monding van de Ijzer is in de loop van de eeuwen
immer smaller geworden door het indijken van de polders en het
vooruitkomen van de duinen ; bij zover dat de monding nu nog
slechts bestaat uit een geul.
Te Nieuwpoort ontving de Ijzer eerst, bij Nieuwendamme,
de Leet, die in de Middeleeuwen doorgetrokken werd tot aan
de Leet van Brugge, te Oudenburg. Dan, ten westen van de stad,
de Langelis en de Venepe, die door de Ryole en de westsluis
in de haven liepen ; later werd ten oosten van de stad de Nieuwe
Ryole gegraven, waardoor deze drie waterwegen ook langs de
oostsluis in de zee konden vloeien
De Langelis ontstaat te Adinkerke en loopt over
Veurne, Wulpen, Koksijde en Oostduinkerke naar Nieuwpoort.
Rond 1640 werd het bed van de Langelis, tussen Nieuwpoort en
Wulpen, gebruikt voor het graven van de vaart Nieuwpoort-
Veurne.
De Venepe ontstaat te Veurne (oost) en loopt over
Booitshoeke naar Nieuwpoort ; het is de huidige Proostdijk- en
Koolhofvaart.
Na 1638 werd dc vaart Plasschendale-Nieuwpoort-Veurne-
Duinkerke gegraven, zoo had de stad Nieuwpoort drie waterwegen,
die in de haven uitmondden : de Ijzer, de vaart naar
Plasschendale en de vaart naar Veurne. In 1643 weid de Ijzer
rechtgetrokken tussen St. Joris en Nieuwpoort.
Deze drie waterwegen dienden zoowel voor de scheepvaart