Het Persoonlijk Inburgeringsbudget (PIB) - Abonneren

Het Persoonlijk
Inburgeringsbudget
(PIB)
Ervaringen van zeven gemeenten

Het Persoonlijk
Inburgeringsbudget (PIB)
Ervaringen van zeven gemeenten
Deze publicatie is bedoeld voor gemeenten die overwegen het Persoonlijk Inburgeringsbudget (PIB) structureel in te bedden in hun
inburgeringspraktijk. De ervaringen van de zeven gemeenten die in 2009 binnen het innovatietraject van het Deltaplan Inburgering hebben
geëxperimenteerd liggen hier aan ten grondslag.
Het persoonlijk inburgeringsbudget (PIB)l 1

Inhoud
Inleiding 4
1. Hoe wordt het PIB een succes? 6
2. Lessen uit de praktijk 8
3. ervaringen per gemeente 15
Resultaten van het innovatietraject 15
Almere 16
Breda 16
Delft 17
Haarlem 18
’s-Hertogenbosch 20
Groningen 21
Tilburg 22
2 | Het persoonlijk inburgeringsbudget (PIB)

Inleiding
Sinds 1 januari 2007 is de Wet Inburgering van kracht. In het
huidige inburgeringsstelsel ligt de nadruk op de eigen
verantwoordelijkheid van de inburgeraar en op het behalen
van het inburgeringsexamen.
Het rijk streeft ernaar om ‘de kwaliteit van de inburgering te
verbeteren, zodat meer mensen hun inburgering afronden
met een hoger niveau en economisch, sociaal en cultureel
participeren in de samenleving’.
Het rijk heeft deze kwaliteitsverbetering onder andere
willen realiseren met het innovatietraject Persoonlijk
Inburgeringsbudget (PIB), waarbinnen gemeenten konden
experimenteren met een aantal nieuwe instrumenten.
Inburgeraars met speciale behoeften of wensen kunnen
hiermee hun eigen inburgeringstraject vormgeven in plaats
van het reguliere door de gemeente ingekochte traject te
volgen.
Zo kan een cursus korter of intensiever zijn omdat iemand
snel kan leren, faciliteiten bieden voor een lichamelijke of
psychische beperking of afgestemd zijn op ploegendiensten
of de thuissituatie. Het doel blijft hetzelfde, namelijk het
behalen van het inburgeringsexamen of een staatsexamen I
of II, het werken aan participatie in de Nederlandse
samenleving en/of reïntegratie.
Door de invoering van de Wet Inburgering en de Regeling
Vrijwillige Inburgering kunnen gemeenten al sinds 2007
een inburgeringsvoorziening aanbieden in de vorm van een
persoonlijk budget. Maar in de praktijk maakten gemeenten
daar in 2008 nog weinig gebruik van. Om het gebruik van
het PIB te bevorderen, is deze mogelijkheid inmiddels
expliciet in de wet- en regelgeving opgenomen.
De tekst van artikel 19 lid 2 van de Wet Inburgering
luidt:
“Indien de inburgeringsplichtige daarom verzoekt, kan de
inburgeringsvoorziening, de taalkennisvoorziening of de
inburgeringscomponent van de gecombineerde voorziening,
bedoeld in artikel 20, eerste lid, worden aangeboden in de
vorm van een persoonlijk inburgeringsbudget”
In artikel 24 lid 2 is geregeld dat ook vrijwillige
inburgeraars een PIB kan worden aangeboden:
“Indien de vrijwillige inburgeraar daarom verzoekt, kan de
inburgeringsvoorziening, de taalkennisvoorziening of de
inburgeringscomponent van de gecombineerde voorziening,
bedoeld in artikel 24b, eerste lid, worden aangeboden in de
vorm van een persoonlijk inburgeringsbudget”
Het innovatietraject PIB zocht antwoord op vragen als:
• Wat lever de inzet van het PIB op?
• Waar moet een gemeente op letten wanneer zij het PIB
wil invoeren?
• Hoe kan het PIB worden ingebed in het werk van de
gemeente?
• Hoe kun je inburgeraars begeleiden bij het opstellen van
een trajectplan?
• Welke vormen zijn er voor de toekenning van een PIB?
• Voor welke doelgroepen inburgeraars is het PIB geschikt?
• Waar moeten gemeenten op letten bij het (laten)
selecteren van aanbieders van individuele inburgeringstrajecten?
Aan het innovatietraject PIB hebben Almere, Breda, Delft,
Haarlem, Groningen, ’s-Hertogenbosch en Tilburg
meegewerkt. Zij hebben ieder minstens 20 PIB’s toegekend
aan inburgeraars. Ook hebben zij producten die zij daartoe
hebben ontwikkeld, beschikbaar gesteld aan andere
gemeenten. Deze zijn te vinden op de website van het
ministerie van VROM (http://www.vrom.nl/pagina.
html?id=48056).
Uiteindelijk hebben de gemeenten tijdens het innovatietraject
samen meer dan 200 PIB’s toegekend. Deze handreiking
beschrijft hun ervaringen en praktische adviezen die door
andere gemeenten kunnen worden overgenomen. In
hoofdstuk drie vindt u de belangrijkste ervaringen en
aanbevelingen per gemeente.
Het persoonlijk inburgeringsbudget (PIB)l 3

1 Hoe wordt het PIB een Succes?
Meerwaarde
De zeven pilotgemeenten die deelnamen aan het innovatietraject
zien het PIB als een verrrijking van het inburgeringsbeleid.
Casemanagers kunnen hiermee aansluiten bij de
persoonlijke behoeften en ambities van de klant. Alle
gemeenten geven aan dat ze het PIB in hun gemeente
blijven inzetten. Het PIB bleek zowel voor de inburgeraars
als voor de gemeente een belangrijke meerwaarde te
hebben. Het is nu mogelijk om aan iedereen een aanbod te
doen, waarbij de resultaten, rendement en klanttevredenheid
over het algemeen hoger zijn.
Wat levert het PIB een inburgeraar op?
De inburgeraar kan met een PIB zelf een eigen traject
vormgeven, op maat gesneden en naar eigen wens. Mensen
met behoefte aan specifieke studieondersteuning (bijvoorbeeld
visueel of auditief gehandicapten) kunnen precies díe
aanbieder zoeken die biedt wat voor hen van belang is.
Hoogopgeleiden kunnen sneller doorstromen naar het
staatsexamen of een speciaal traject samenstellen. Het PIB
biedt kansen voor ondernemers en werknemers die tijdens
werkuren geen lessen kunnen volgen, voor mantelzorgers
die behoefte hebben aan flexibele lestijden of lessen dicht
bij huis en voor mensen die op afwijkende tijden of in
ploegendiensten werken. En werknemers kunnen binnen
een bedrijf een opleiding volgen, waarmee ze naar het
inburgeringsexamen worden toegeleid en tegelijkertijd
worden (bij)geschoold voor werkzaamheden in het bedrijf.
Wat levert het PIB een gemeente op?
Gemeenten kunnen met het PIB alle inburgeraars een
passend traject bieden. Het PIB doet een beroep op de eigen
verantwoordelijkheid van inburgeraars. Door veel gemeenten
wordt dat als een kernwaarde aan de inburgering
verbonden. Omdat de inburgeraars de cursus zelf hebben
samengesteld, zijn ze veel gemotiveerder. Dit kan leiden tot
een hogere instroom van inburgeraars, een hoger succespercentage
van trajecten en een betere doorstroom van
inburgering naar participatie en werk. Ook stimuleert het
PIB de zelfstandigheid en zelfredzaamheid van inburgeraars.
Ze leren hun behoeften benoemen en gaan zelf op
zoek naar een geschikte aanbieder.
4 | Het persoonlijk inburgeringsbudget (PIB)
Een succesvolle invoering
Ondanks lokale verschillen zijn er enkele algemene
aandachtspunten van belang bij het invoeren van het PIB.
• Bestuurders, beleidsmakers en uitvoerders moeten een
consistent beeld hebben over doelstellingen en uitwerking
ervan. Voor welke inburgeraars wordt het middel
ingezet en welke verantwoordelijkheden krijgen zij? Wie
beoordeelt de individuele trajectplannen? Welke criteria
worden daarbij gehanteerd? Deze aspecten hebben
gevolgen voor de belasting en de omvang van het
uitvoeringsteam inburgering.
• Ook in procedurele zin moet de gemeente een aantal
zaken organiseren. Werkprocessen moeten duidelijk
worden omschreven en het PIB moet juridisch worden
ingepast in de lokale verordening.
• Er moet budget worden gereserveerd en er moeten
procedures worden opgesteld rond voorlichting, intake,
beoordeling en begeleiding.
• Het PIB moet worden ingepast in het klantvolgsysteem
en in de financiële systemen, moeten er modelcontracten,
-brieven en -beschikkingen worden opgesteld.
• Er moet voorlichtingsmateriaal komen. Maatschappelijke
organisaties, inburgeringsbedrijven, opleidingsinstellingen,
re-integratiebedrijven en dergelijke moeten
geïnformeerd worden.
• Er moet aandacht zijn voor de ontwikkeling van de
relevante competenties bij de uitvoerende medewerkers.
Vaak is het aanbieden van een PIB een nieuw werkterrein
voor de casemanager. Immers: de casemanager adviseert
nu vraaggestuurd (‘hoe vertaalt de inburgeraar de ambitie
in een passend PIB?’) in plaats van aanbodgericht (‘welk
regulier aanbod past het beste bij de inburgeraar’).

2 Lessen Uit de praktijk
Lokale accenten
In de zeven gemeenten heeft het PIB, naast de reguliere
inburgeringstrajecten, een blijvende plek gekregen. Iedere
gemeente legt eigen accenten, bijvoorbeeld op ‘eigen
verantwoordelijkheid’ of juist meer op ‘maatwerk’. Die
keuzes klinken door in de verdere uitwerking van de
projectplannen. Zo hebben gemeenten die nadruk leggen
op eigen verantwoordelijkheid ervoor gekozen om
PIB-inburgeraars slechts beperkte begeleiding te bieden bij
het vinden van een passend traject of bij het schrijven van
een trajectplan. Gemeenten die de nadruk leggen op
‘maatwerk’ kiezen voor meer begeleiding en leggen die
bijvoorbeeld bij het casemanagement neer.
Personele inzet
In het volgende schema staat voor enkele gemeenten
beschreven hoe ze het PIB in hun organisatie hebben
ingevoerd.
De uitvoering van het PIB vraagt extra inzet van het
casemanagement. Die extra tijd zit vooral in aanvullende
gesprekken met de inburgeraar om zijn wensen te achterhalen,
samen de markt te verkennen en in begeleiding van de
inburgeraar bij het schrijven van zijn trajectplan. Ook
afstemming tussen casemanagers onderling of met andere
afdelingen kan een extra tijdsinzet vergen. De mogelijkheid
om deze extra tijd te nemen is vooral in de eerste maanden
na invoering van het PIB van belang. De casemanagers leren
immers vooral in de praktijk en van elkaar hoe het PIB het
best kan worden ingezet.
Gemeente Invoering PIB in de uitvoeringsorganisatie
Vaardigheden casemanager
Het PIB vergt een aantal specifieke competenties van de
casemanager. Bij de intake moet de casemanager alert zijn
op de mogelijkheid dat een PIB passend is. Er moet een
inschatting gemaakt worden van de zelfstandigheid en
motivatie van de inburgeraar om met een PIB te gaan
werken. Ook is van belang dat de casemanager in staat is de
verantwoordelijkheid voor het traject bij de klant te leggen.
Als de casemanager wordt ingezet om de PIB-inburgeraar
gedurende het traject te begeleiden zijn coachingsvaardigheden
van belang: de casemanager moet kunnen begeleiden,
maar ook kunnen loslaten, hij of zij is adviseur, maar
ook beoordelaar.
Verder hebben alle casemanagers de volgende specifieke
vaardigheden nodig:
• intercultureel kunnen communiceren: etnische herkomst,
sociale achtergrond en sekse van de inburgeraar
hebben invloed op de manier waarop de inburgeraar zijn
of haar doelen en behoeften kan aangeven en hoe hij of
zij reageert op signalen van de casemanager;
• in staat zijn om constructief commentaar te kunnen
leveren op de PIB-aanvragen van inburgeraars, ook
wanneer de casemanager van mening is dat de inburgeraar
onrealistische verwachtingen heeft;
• een balans weten te vinden tussen de wensen en ambities
van de inburgeraar en de mogelijkheden van een
duurzame inburgering, maar ook borgen dat inburgeraars
binnen een redelijke termijn opgaan voor het
inburgeringsexamen en toewerken naar actieve participatie
of re-integratie naar werk.
Breda Er zijn een projectleider en twee klantmanagers aangesteld om de intakes met PIB-kandidaten
te doen.
Delft Aanvankelijk werd ervoor gekozen om twee consulenten inburgering aan te wijzen als
PIB-consulenten. Uiteindelijk heeft één consulent als zodanig gefunctioneerd.
’s-Hertogenbosch Beleid en coördinatie van de uitvoering liggen in één hand. PIB werd door dezelfde persoon
gecoördineerd. Alle casemanagers werden betrokken bij de inzet van het PIB.
Tilburg Er is een projectleider PIB aangesteld. Zij heeft de intakers en casemanagers (in Tilburg zijn dit
gescheiden functies) begeleid in het werken met PIB. Projectleider en intaker bespreken een
potentiële kandidaat met elkaar.
Het persoonlijk inburgeringsbudget (PIB)l 5

Wel of geen coördinator?
Een aantal gemeenten heeft een PIB-coördinator of een
speciale casemanager aangewezen om alle dossiers te
beheren. Zij geven aan dat een centralisatie van kennis op
korte termijn nuttig is, maar op lange termijn kwetsbaar.
Ook vergt het veel afstemming. Ze zijn van plan in de
toekomst alle casemanagers met het PIB te laten werken.
Het benoemen van een PIB-coördinator heeft als voordeel
dat deze - meer dan de casemanager - als ambassadeur kan
optreden richting betrokkenen in het veld en andere
gemeentelijke afdelingen. Ook kan de coördinator de
casemanagers stimuleren en begeleiden in het werken met
het PIB. Zo wordt het PIB als een krachtig instrument
neergezet.
Samenwerking
Nauwe samenwerking met andere afdelingen binnen de
gemeente, vooral met Sociale Zaken of Werk en Inkomen,
bleek waardevol. Hoewel er nog vrijwel geen PIB-trajecten
binnen de korte looptijd van het innovatietraject werden
afgerond, is de inschatting dat door nauwe samenwerking
inburgeraars kunnen doorstromen naar werk of re-integratie.
Wat doet de inburgeraar zelf?
Een voorziening in de vorm van een PIB kan door de
gemeente worden aangeboden op verzoek van de inburgeraar.
Hij of zij kan zelf op zoek gaan naar aanbieders en
offertes aanvragen. Als de gemeente hiervoor kiest, kan de
inburgeraar ook zelf een contract met een aanbieder
afsluiten.
Wat blijft de gemeente doen?
Uiteindelijk komt een PIB tot stand in een dialoog tussen de
casemanager, de inburgeraar en de aanbieder van een
individueel traject. De casemanager adviseert en begeleidt
de inburgeraar bij een goede invulling van het PIB, maar
dient ook de belangen van de gemeente en bewaakt de
financiële randvoorwaarden. De gemeente moet het
programma uiteindelijk goedkeuren, omdat het toe moet
leiden naar het inburgeringsexamen of het Staatsexamen.
De bekostiging van het PIB verloopt voor de gemeente op
dezelfde wijze als bij een ‘gewone’ inburgeringsvoorziening.
De aanbieder wordt door de gemeente betaald.
De financiële middelen voor het PIB komen dus niet in
handen van de inburgeraar.
Wat wordt in de verordening geregeld?
Op basis van de wijziging van de Wet Inburgering van 19
december 2009 en 1 januari 2010 moeten gemeenten, op
grond van de artikelen 19, tweedelid, jo. vijfde lid, en 24a,
tweede lid, jo. vijfde lid, bij verordening regels stellen over
de procedure voor het doen van een aanbod voor een PIB en
over de wijze waarop in overleg wordt getreden met de
inburgeraar.
6 | Het persoonlijk inburgeringsbudget (PIB)
Gemeenten hebben de wettelijke plicht om de verordening
zo snel mogelijk aan te passen.
Andere onderwerpen die in de verordening aan bod kunnen
komen zijn: doelgroepen, hoogte van het budget, beoordelingscriteria,
het uitvoeringsproces en wie het contract sluit/
ondertekent met de aanbieder: de inburgeraar, de gemeente,
gezamenlijk of een andere partij. Voor deze onderwerpen
kan bij de modelverordening (zie voorbeelden (http://www.
vrom.nl/pagina.html?id=45160) worden aangesloten. Het is
verstandig om te kiezen voor ruime formuleringen
De gemeente heeft veel beleidsruimte om het instrument
PIB naar eigen inzicht en behoefte in te vullen. De vorm van
het PIB-contract is sterk afhankelijk van wat in de gemeente
gebruikelijk is. Tijdens het innovatietraject kozen sommige
gemeenten voor een driepuntscontract (tussen gemeente,
aanbieder en inburgeraar) en anderen voor een formele
overeenkomst tussen gemeente en aanbieder, terwijl de
inburgeraar alleen zijn of haar trajectplan tekent. Geen van
bovenstaande vormen leverde problemen op.
Het is aanbevelingswaardig de inburgeraar op de één of
andere manier ook tekenpartij te maken omdat dit zijn of
haar motivatie en verantwoordelijkheidsgevoel kan
versterken.
Wel of niet aanbesteden?
Als er binnen een gemeente meerdere PIB-voorzieningen
worden verstrekt, moet er misschien worden aanbesteed.
Neem het volgende als leidraad voor wel of niet
aanbesteden:
Check de eigen aanbestedingsverordening en inkoopregels
op aanvullende voorwaarden voor aanbesteding;
• Check de inhoud van gegunde aanbestedingen op het
uitvoeren van het PIB buiten deze contracten.
• Kijk of het PIB kan worden ondergebracht bij een
aanbieder die onder de huidige aanbesteding valt.
• Is er binnenkort een nieuwe aanbestedingsronde te
verwachten? Als dat het geval is, kan het PIB expliciet
worden uitgesloten.
• Overweeg een andere contractpartner dan de gemeente,
bijvoorbeeld de inburgeraar. In deze variant is er geen
sprake van gemeentelijke inkoop..
Werving
In deze tabel staat welke communicatiemiddelen Haarlem
en Groningen inzetten:
De overige gemeenten geven aan dat er voor het realiseren
van twintig PIB’s per gemeente geen uitvoerige wervingscampagne
nodig was om inburgeraars te vinden en
geïnteresseerd te krijgen. In eerste instantie is het voldoende
om het PIB te vermelden in de reguliere communicatiemiddelen,
zoals een folder en de website. Eventueel kan er
later een grotere wervingscampagne worden opgezet, waar
mogelijk in samenwerking met partnerorganisaties.

Gemeente Ingezette communicatiemiddelen PIB
Haarlem Er is bewust geen uitvoerige campagne gevoerd. Hiervoor was de inzet van het PIB te
kleinschalig. Wel is er een flyer ontwikkeld en informatie op de gemeentelijke website
opgenomen. De instroom via het inburgeringsloket en via mond-tot-mond reclame was
verder voldoende.
Groningen Tijdens de pilot bleek dat er meer behoefte was aan externe werving. Vervolgens is een
folder over het PIB opgesteld. Ook hebben alle bijstandgerechtigden informatie over
het PIB ontvangen.
Intake en begeleiding
In het volgende schema wordt beknopt weergegeven op
welke wijze innovatiegemeenten de toekenning en
begeleiding van een PIB hebben ingericht.
Gemeente Toekenningsproces
Almere De klantmanager is het eerste aanspreekpunt en begeleidt de inburgeraar. Er is een
modeltrajectplan ontwikkeld dat inburgeraars met een PIB als uitgangspunt kunnen
nemen
Delft In de praktijk droeg de reguliere consulent inburgering de potentiële PIB-inburgeraars
niet altijd over naar de PIB-consulent. Voortaan wordt eerst een PIB overwogen en in
tweede instantie pas een regulier traject. De inburgeraar schrijft zijn eigen trajectplan en
kon aanvankelijk voor taalkundige ondersteuning een beroep doen op een extern
bureau. Dit bleek weinig toegevoegde waarde te hebben. De consulent inburgering
biedt nu taalkundig en vooral inhoudelijk ondersteuning.
Haarlem De verantwoordelijkheid voor het herkennen van potentiële PIB-inburgeraars ligt bij het
inburgeringsloket en bij de klantmanagers. Haarlem heeft gedurende het innovatietraject
een toetsingscommissie ingesteld die de PIB-aanvragen beoordeelde. In het begin
werden alle aanvragen beoordeeld, later alleen nog de ‘bijzondere gevallen’
Groningen De verantwoordelijkheid voor het trajectplan ligt volledig bij de inburgeraar zelf. Wel is
er een stappenplan en een format trajectplan opgesteld. In de praktijk blijkt dat
PIB-inburgeraars hulp zoeken bij het schrijven van hun plan, vaak hun partner of een
kennis. Voor de inhuur van een professionele schrijver is een budget van €750,-
beschikbaar. Deze kosten maken deel uit van het trajectbudget van de klant
De belangrijkste verschillen tussen de gemeenten zitten in
de afweging tussen:
• één of meerdere casemanagers die zich met het PIB
bezighouden;
• intern of extern beleggen van begeleiding;
• het wel of niet instellen van een toetsingscommissie.
Alle casemanagers moeten bij de uitvoering van het PIB
worden betrokken. Ook is het aan te bevelen om het PIB
altijd als optie te overwegen bij alle klanten die op intakegesprek
komen, zodat er geen potentiële PIB-inburgeraars
worden gemist. De casemanager moet goed op de verborgen
talenten van mensen letten en ze aanspreken op hun
zelfstandigheid en zelfredzaamheid.
Welke beoordelingscriteria worden gehanteerd?
Iedere gemeente is vrij in het vaststellen van de doelgroep
en van de daarbij behorende criteria. Uit het innovatietraject
bleek dat inburgeraars met een intrinsieke motivatie en
hoge mate van zelfstandigheid goed met een PIB uit de
voeten kunnen. Als een gemeente bereid is te investeren in
de begeleiding van de inburgeraar, extern of door de
casemanager, is het waarschijnlijk dat ook mensen die
minder zelfstandig zijn goed met een PIB kunnen werken.
Motivatie blijft ook dan een cruciale factor.
Begeleiding bij het opstellen van een trajectplan
Het schrijven van een trajectplan blijkt voor PIBinburgeraars
een behoorlijke opgave. Tijdens het innovatietraject
is gebleken dat vrijwel alle PIB-inburgeraars een
beroep doen op begeleiding. Meestal wordt deze door de
casemanager geboden. Afgezien van de extra tijdsinzet die
dit vergt, zijn hierbij geen problemen gerezen. Het risico is
wel dat de casemanager teveel gaat overnemen. De primaire
verantwoordelijkheid moet bij de inburgeraar liggen.
Externe begeleiding is ook een mogelijkheid, maar moet
meer behelzen dan alleen taalkundige ondersteuning.
Anders moet de casemanager alsnog de inhoudelijke
begeleiding bieden. Het ontwikkelen van een modeltrajectplan
kan helpen om de PIB-inburgeraar op weg te helpen.
Het persoonlijk inburgeringsbudget (PIB)l 7

8 | Het persoonlijk inburgeringsbudget (PIB)
Doelgroep PIB zoals vastgelegd in projectplan Klantenkring PIB in de praktijk
Almere Iedere inburgeraar die gemotiveerd en in staat
is om de individuele inburgeringsdoelen te
formuleren in een plan van aanpak. Geen
analfabeten.
Hoogopgeleiden, mensen met (studie)beperkingen,
mantelzorgers
Breda In principe staat het PIB voor iedereen open Hoogopgeleiden en mensen met een hoog
leervermogen, mensen met (studie)beperkingen
Delft In principe staat het PIB voor iedereen open Hoogopgeleiden en mensen met een hoog
leervermogen
Haarlem In principe staat het PIB voor iedereen open Hoogopgeleide nieuwkomers
’s-Hertogenbosch In principe staat het PIB voor iedereen open Hoogopgeleiden, mensen met (studie)beperkingen en
nachtdienstwerkers
Groningen In principe staat het PIB voor iedereen open,
sterke voorkeur voor gemotiveerde en
gealfabetiseerde inburgeraars
Tilburg Het PIB staat voor iedereen open, behalve voor
analfabeten
Doelgroep
De gemeenten formuleerden voor aanvang van het
innovatietraject allemaal een vrij ruime definitie van de
inburgeraars die een beroep konden doen op het PIB. Maar
in de praktijk gaven slechts enkele groepen daar gehoor
aan.
In de praktijk bleek dat vooral hoogopgeleiden een beroep
op het PIB deden.
Deze groep kent bij de reguliere trajecten een relatief hoge
uitval, omdat ze gedemotiveerd raken door het lage niveau.
Tijdens de pilot werden vooral mensen met studie-ervaring
op een PIB-traject gezet. Het einddoel was vaak het
Staatsexamen. Omdat het PIB vooral aan deze groep werd
aangeboden, kan het zijn dat het beeld enigszins is
vertekend. Een aantal gemeenten geeft aan dat het PIB
desondanks ook een goed instrument kan zijn voor minder
hoogopgeleiden. Casemanagers moeten zich hiervan
bewust zijn. Ook bij het ontwikkelen van wervingsmateriaal
moet hiermee rekening worden gehouden.
Een tweede groep klanten bestaat uit inburgeraars die extra
ondersteuning nodig hebben bij het leren of die niet op de
gebruikelijke tijden lessen kunnen volgen.
Aanbieders PIB zoals vastgelegd in projectplan
Hoog- en laagopgeleiden, vooral inburgeringsplichtigen,
zowel wel- als niet-uitkeringsgerechtigden
Mensen met motivatie, zelfstandigheid en studieervaring,
in werkverband ook mensen met weinig tot
geen opleiding, mensen met afwijkende werktijden en
ondernemers
Denk bijvoorbeeld aan mensen met een fysieke of psychische
studiebeperking of aan mensen die de zorg hebben
voor iemand met een beperking. Voor hen is het moeilijk
een passend traject te vinden dat rekening houdt met
studiehulpmiddelen of afwijkende tijden. Aan het begin van
het innovatietraject was de verwachting dat ook gepardonneerden
gebruik zouden maken van het PIB. Dit is niet
gebeurd, mogelijk omdat een groot deel van die groep al in
2008 een traject is gestart. Een andere indruk die tijdens het
traject ontstond, is dat het PIB interessant kan zijn voor
ondernemers of voor mensen die in nachtdienst of
ploegendienst werken. Zie het voorbeeld van Den Bosch in
hoofdstuk 3.
Aanbieders
Iedere gemeente is vrij in het stellen van criteria voor
aanbieders. Tijdens het innovatietraject hebben zich geen
knelpunten met aanbieders voorgedaan. Er is gewerkt met
grote en kleine en wel en niet gecertificeerde aanbieders.
Een inschrijving bij de Kamer van Koophandel is in de
praktijk wel het minste vereiste. Het lijkt erop dat vooral
kleinere aanbieders interesse hebben in het aanbieden van
individuele trajecten. De gemeenten formuleerden de
volgende voorwaarden:
Almere Alle aanbieders binnen en buiten Almere die bevoegd, verzekerd, financieel gezond en veilig zijn
Breda Alle aanbieders die referenties en bewijs van bevoegdheid kunnen laten zien
Delft Alle aanbieders die keurmerk, referenties, certificaten en accreditaties kunnen laten zien
Haarlem Geen criteria gesteld
’s-Hertogenbosch Alle aanbieders die rechtspersoon zijn, gecertificeerd zijn en continuïteit kunnen waarborgen
Groningen Alle aanbieders die ingeschreven zijn bij de Kamer van Koophandel
Tilburg Alle financieel gezonde aanbieders met aantoonbare ervaring, behalve de vijf waarmee al een overeenkomst
bestaat

In een aantal gemeenten bleek dat het aanbod in de markt
niet overeenkomt met de behoefte van de PIB-klanten. Het
bleek belangrijk dat de casemanagers zelf zicht hebben op
de markt zodat ze de klanten kunnen adviseren. Sommige
gemeenten hebben zich verdiept in het bestaande aanbod
in de markt om zo de klanten beter te kunnen bijstaan in
hun zoekproces naar een passend traject.
Er is dan een catalogus of informatiemap samengesteld met
al het aanbod in de regio.
Andere gemeenten nemen zich voor zo’n catalogus te
ontwikkelen.
Een aantal gemeenten geeft aan dat het van belang is ook
richting aanbieders te communiceren over het PIB zodat zij
aanbod kunnen ontwikkelen. Let er daarbij op dat de
gecontracteerde aanbieders het PIB als aantasting kunnen
zien van hun volumes. De gemeente Tilburg had tijdens het
innovatietraject als enige de beperking gesteld om geen
PIB’s in te kopen bij bedrijven waarmee al een overeenkomst
bestaat. Dit leidde niet tot problemen.
Een aantal gemeenten had vooraf in het projectplan
vastgelegd dat PIB-inburgeraars meerdere offertes zouden
moeten opvragen bij geschikte aanbieders. Dit bleek in de
praktijk niet altijd te realiseren en soms niet eens nodig.
Voor een slechtziende die met moeite een geschikte
aanbieder heeft gevonden in een buurgemeente, is dit
meestal niet haalbaar. Ook bleek dat sommige aanbieders
na een paar keer niet meer wilden offreren voor een
PIB-traject als ze het gevoel kregen een offerte als formaliteit
te moeten opstellen.
Bewaking, voortgang en afronding
Tijdens de pilotfase is vrijwel geen ervaring opgedaan met
uitvallers of met de afronding en evaluatie van PIBtrajecten.
In de meeste gemeenten worden de eerste
trajecten pas in 2010 afgerond. In deze handreiking kan
daar dan ook nog niet op worden ingegaan. Wel kan worden
opgemerkt dat alle gemeenten de voortgang van de
trajecten volgen tijdens de contactmomenten met de
PIB-inburgeraars.
Allianties met werkgevers
Een aantal gemeenten sloot tijdens het traject een alliantie
met één of meerder werkgevers. Inburgeringsbehoeftige
werknemers volgen dan op de werkplek en onder werktijd
een inburgeringstraject met inzet van een PIB. De eerste
ervaringen zijn positief.
Als maatwerk nodig is om aan te sluiten bij de bedrijfssituatie
of als een werknemer een ander soort traject nodig
heeft, kan het PIB worden ingezet bij inburgering op de
werkvloer voor één of meerdere werknemers. De inhoud
van het traject kan worden afgestemd op de taal en de
werksituatie. Het traject kan ook worden toegespitst op het
werk dat de werknemer nu of later uitvoert. Een aandachts-
De Diamantgroep
De gemeente Tilburg heeft een alliantie gesloten met
leerwerkbedrijf De Diamantgroep. Hier werken
mensen met een Wet Sociale
Werkvoorzieningindicatie. De Diamantgroep vond
het als werkgever belangrijk voor hun werknemers
om in te burgeren omdat hen dit verder zou brengen
in hun arbeidsproces. Ook de gemeente Tilburg wilde
graag een bijdrage leveren aan de inburgering en
ontwikkeling van de werknemers. Na de intakegesprekken
werd al snel duidelijk dat een regulier
inburgeringstraject er niet in zat. WerkWinkel, een
afdeling van de Diamantgroep, treedt nu op als
trajectbegeleider van veertien werknemers die een
persoonlijk traject volgen. Werk en inburgering zijn
volkomen verweven. Deelnemers doen zoveel
mogelijk trajectactiviteiten tijdens werktijd en op de
werklocatie. Het taal- en portfoliogedeelte is gericht
op werk en flexibel uit te voeren. Dit onderdeel
wordt aangevuld met werknemersgerichte trainingen
rondom de betekenis van werk, communicatie op het
werk en ontwikkelingsmogelijkheden binnen het
werk. De inburgeringstrajecten bij de Diamantgroep
spelen in op de behoeften van iedere werknemer.
Een deel van de lessen wordt klassikaal of in groepen
gegeven, maar er is ook aandacht voor persoonlijke
begeleiding, zowel door een werkbegeleider op de
werkvloer als tijdens coachingsgesprekken.
punt is wel in hoeverre in zo’n groepsaanpak het individuele
karakter van het PIB overeind blijft. In bovenstaand
voorbeeld werd daarom, naast de klassikale lessen, ook
persoonlijke begeleiding gegeven.
Financieel en administratief
Uit het innovatietraject bleek dat het PIB ook financieel
interessant kan zijn. Binnen een PIB hoeft niet gewerkt te
worden met vaste trajectprijzen. De kosten van een
voorziening binnen het PIB zijn geheel afhankelijk van de
inhoud van de voorziening. Een voorziening binnen het PIB
is daarmee niet per definitie duurder dan een regulier
traject. Een intensief, kortdurend traject kan goedkoper zijn
dan een aanbesteed langdurig traject. Zo bleek in Delft dat
PIB-trajecten gemiddeld minder kosten dan het reguliere
inburgeringstraject. Gemeenten bepalen zelf hoeveel ze
inzetten en reserveren voor het PIB. Het buiten de aanbestedingsprocedure
houden van het PIB kan de mogelijkheden
vergroten om de voorziening binnen het PIB écht volledig af
te stemmen op de behoeften van de individuele
inburgeraar.
Het persoonlijk inburgeringsbudget (PIB)l 9

3 ervaringen per gemeente
Resultaten van het innovatietraject
Alle gemeenten (met uitzondering van Groningen) hebben
het streefaantal van twintig PIB’s behaald. Almere, Haarlem
en Tilburg hebben zelfs ruim meer inburgeraars een PIB
verstrekt. Dit was ook hun ambitie in het projectplan.
Daarmee zijn de streefaantallen grotendeels gehaald.
Dit betekent dat tijdens het innovatietraject 78% van de
aanvragen werd gehonoreerd, 13 procent van de aanvragen
moest op het moment van schrijven nog worden behandeld,
maar werd als veelbelovend beschouwd. Dit zou een
percentage toekenningen van 91% betekenen. Dit hoge
aantal kan worden verklaard door de manier van werven. In
de meeste gemeenten is nog geen brede publiekscampagne
rond het PIB opgezet maar is het instrument onderdeel van
de reguliere intake van inburgeraars. Het PIB wordt alleen
ter sprake gebracht of alleen aangevraagd als de casemanager
inschat dat het PIB een goed instrument is. Het relatief
hoge percentage afgewezen/ingetrokken aanvragen in
Haarlem kan verklaard worden omdat de eerste intake
wordt gedaan door een inburgeringsloket van waaruit wordt
doorverwezen naar een klantmanager inburgering.
10 | Het persoonlijk inburgeringsbudget (PIB)
Aantal
intakes /
aanvragen
Aantal
toegekend
Almere
Figuur 1: aantal PIB’s die zijn overwogen en/of toegekend in de innovatiegemeenten in 2009
De gemeente Almere heeft overwegend positieve ervaringen
met het PIB. Vooral hoogopgeleiden maakten er gebruik
van. Een tweede groep inburgeraars die met het PIB goed
geholpen blijkt, zijn mensen met een studiebeperking of
mensen die de zorg hebben voor iemand met een beperking.
Voor hen is het moeilijk een passend traject te vinden
dat rekening houdt met studiehulpmiddelen of afwijkende
tijden. Met het PIB kan de gemeente iedereen een passend
aanbod doen.
In Almere is de verordening aangepast aan het PIB. Er is
geen aanvraagprocedure in vastgelegd omdat het PIB alleen
op indicatie wordt verstrekt en niet op aanvraag. De
gemeente sluit de individuele overeenkomst met de
aanbieder en geeft een beschikking af aan de inburgeraar.
De klantmanager is het eerste aanspreekpunt en begeleidt
de inburgeraar in het vinden van een geschikte aanbieder.
In Almere is een model trajectplan ontwikkeld dat inburgeraars
met een PIB als uitgangspunt kunnen nemen.
Klantmanagers en taalaanbieders zijn hier tevreden over. De
gemeente wil in de toekomst de klantmanagers intensief
laten begeleiden.
Ook wil de gemeente Almere na een succesvolle pilot met
WSW-bedrijf De Tomingroep meer gaan samenwerken met
Aantal in
behandeling
Aantal
afgewezen/
ingetrokken
Aantal
afgerond
in 2009
Almere 40 38 0 2 0 0
Breda 38 26 5 7 0 0
Delft 24 17 7 0 1 1
Haarlem 71 58 0 13 0 2
Groningen 16 5 9 2 0 2
’s-Hertogenbosch 30 23 7 0 1 2
Tilburg 45 38 7 0 0 0
TOTAAL 264 205 35 24 2 7
Gestaakt of
vertraagd

werkgevers. Deze groepsgewijze aanpak biedt volgens de
gemeente kansen. Zo zijn er ook gesprekken gevoerd met de
Oostvaarderskliniek om te bezien of er daar patiënten
groepsgewijs met een PIB kunnen starten. De gemeente
bekijkt of aanbesteden in deze gevallen opportuun wordt.
In Almere werd het PIB onder de aandacht van het publiek
gebracht door middel van presentaties, de websites van
inburgeringsbedrijven en lokale media. Externe partijen
zoals het UWV reageerden hier enthousiast op. Het gros van
de werving verliep echter via de algemene intake en via
mond-tot-mond reclame. Er is nog geen PIB-folder
ontwikkeld.
Aanbevelingen Almere:
• Let op dat gevestigde bedrijven soms eerst volume
nodig hebben om rendabel PIB’s aan te kunnen
bieden. Dit druist in tegen de geest van het PIB.
• Stel een interne PIB-ambassadeur die andere
klantmanagers stimuleert het PIB te gebruiken.
• Timmer niet alles dicht: het PIB is bedoeld als een
flexibel instrument.
• Bespreek de invoering van het PIB met gecontracteerde
aanbieders. Gebruik PIB om buiten het
bestaande aanbod te kijken wat er in de markt is.
• Stel een keurmerk voor aanbieders niet verplicht.
Hierdoor lopen gemeenten het risico op beperkingen
in het aanbod bij PIB’s.
Breda
In Breda zijn tijdens het innovatietraject alleen staatsexamentrajecten
gestart. De PIB-inburgeraars waren over het
algemeen zeer gemotiveerde cliënten die goed voor ogen
hadden wat zij wilden: zo snel mogelijk de taal leren en dan
verder met opleiding of werk. Er waren drie aanvragen van
mensen met een fysieke of psychische belemmering. Eén
was uiteindelijk te ziek, een ander is toch een regulier
traject gaan volgen en naar een passend traject voor de
derde wordt nog gezocht.
In Breda is een projectleider PIB aangetrokken en twee
klantmanagers aangesteld om de intakes met de PIBkandidaten
te doen. Wel zijn alle reguliere klantmanagers
geïnformeerd over het PIB. De reguliere klantmanagers
verwezen potentiële PIB-inburgeraars door naar de
klantmanagers. Ook de begeleiding werd door de klantmanager
gedaan. Aanvankelijk was het idee daarvoor een
extern bureau aan te trekken maar dat bleek niet nodig. In
de praktijk wordt de begeleiding verzorgd door het eigen
sociale netwerk van de klant of door de klantmanager, al
dan niet in samenspraak met een onafhankelijk arbeidsmarktadviseur
of de coördinator Leerwerkloket. De
klantmanagers zijn door middel van een training op deze
taak voorbereid.
De gemeente Breda heeft gedurende het innovatietraject
een toetsingscommissie ingesteld. Daarin hadden de
projectleider PIB, de klantmanagers PIB en het hoofd van
het team Inburgering zitting, indien nodig aangevuld met
andere expertise. De toetsingscommissie toetste het
trajectplan op doelstelling, inhoud, de gekozen aanbieder,
doorlooptijd en kosten. Het goedgekeurde trajectplan
wordt ondertekend door gemeente en cliënt. Voor de
staatsexamentrajecten heeft de gemeente ‘brieven akkoord
scholingsverzoek’ vastgelegd tussen gemeente en aanbieder.
De cliënt draagt zelf zorg voor inschrijving en
aanmelding.
Het team Inburgering werkte tijdens het innovatietraject
nauw samen met klantmanagers van Wet Werk en Bijstand
(WWB) en het Nuggersproject (NUG). PIB-inburgeraars die
het vervolgtraject al helder in kaart hadden werden op die
manier ‘warm’ overgedragen aan klantmanagers NUG of
WWB. Zo krijgen zoveel mogelijk mensen een doorlopend
traject.
In Breda viel op dat veel PIB-inburgeraars lang hebben
moeten wachten op een plaatsing omdat er in de eigen
gemeente geen regulier aanbod is voor het staatsexamen I
of II. Met het PIB wilden deze inburgeraars vervolgens naar
de Universiteit van Tilburg of het ROC Kellebeek in Breda.
De Universiteit van Tilburg start echter slechts tweemaal per
jaar met een cursus en het ROC start pas als er vijftien
deelnemers zijn. Om de wachttijd voor PIB-clienten te
verkorten, heeft de gemeente Breda onderhandeld met het
ROC om met een kleinere klas te starten met verschillende
startniveaus. De prijs per traject is daardoor verhoogd. In
2010 wordt nader bekeken hoe de flexibele instroom van
staatsexamenkandidaten kan worden vergroot.
De gemeente creëerde samen met taalaanbieder
Taalvakwerk en Scholle Europe B.V. tien duale PIB-trajecten
op de werkvloer. Het is de vraag in hoeverre een dergelijke
groepsmatige aanpak nog vanuit het PIB aangeboden kan
worden. Deze tien inburgeraars zijn daarom niet meegerekend
in de aantallen van Breda.
De projectleider PIB informeerde een deel van het maatschappelijk
middenveld over het PIB, zoals
Taalcaochprojecten, Breda-Actief (1001 Kracht), SNV Brabant
Centraal en zelforganisaties.
Voor Breda bleek het PIB een wezenlijke aanvulling op het
reguliere aanbod. Met het instrument kan de gemeente
gemotiveerde cliënten bieden wat zij wensen. Ook de
verbinding met het Nuggersproject was waardevol: zo kan
een doorlopend traject worden aangeboden. De verwach-
Het persoonlijk inburgeringsbudget (PIB)l 11

ting dat vooral gebruik gemaakt zou worden van duale
trajecten is niet uitgekomen. Het PIB werd vooral ingezet
voor snelle taaltrajecten met als vervolg een toeleidingstraject
naar werk of opleiding. Het is nog onduidelijk of een
PIB-groepstraject in samenwerking met een werkgever
onder de vlag van PIB kan worden voortgezet.
Aanbevelingen Breda:
• De verbinding van PIB met werk, re-integratie en
aanpak Nuggers biedt meerwaarde.
• Begeleiding van de inburgeraar kan het beste
door de klantmanager worden gegeven.
Delft
In Delft is al tijdens de looptijd van het innovatietraject een
aantal wijzigingen in de aanpak doorgevoerd. Zo was het
voor de gemeente Delft van belang dat de klant maximale
ruimte zou krijgen binnen de randvoorwaarden van de
gemeente. Zodoende zou de inburgeraar in Delft zich zelf
oriënteren op de markt en het eigen PIB-trajectplan
schrijven. Daarbij kon hij of zij een beroep doen op
ondersteuning door een door de gemeente gecontracteerd
extern bureau. Deze externe begeleiding bleek echter
onvoldoende toegevoegde waarde te bieden, omdat die
puur taalkundig van aard was. Er was nog steeds veel
inhoudelijke afstemming nodig met de PIB-consulent.
Vervolgens is besloten de externe begeleiding te beëindigen.
De eerste twaalf PIB-inburgeraars hebben hiervan nog
wel gebruik gemaakt.
Ook werd er in Delft aanvankelijk voor gekozen om twee
consulenten inburgering aan te wijzen als PIB-consulenten.
Deze zouden de inburgeraars beoordelen op ambitie en
motivatie, de informatie rond het PIB verzorgen en het PIB
na goedkeuring van het trajectplan toekennen. Uiteindelijk
heeft één consulent als zodanig gefunctioneerd. De ervaring
leert nu dat de centralisatie van kennis voordelen biedt,
maar tegelijk kwetsbaar is. Ook kost de overdracht veel
coördinatietijd. Als in de toekomst de aantallen PIB’s groter
worden, zullen alle consulenten inburgering in Delft
daarmee gaan werken.
Vooraf werd verwacht dat tijdens de intakegesprekken met
inburgeraars door de consulent inburgering zou worden
beoordeeld of de klant tot de doelgroep van het PIB
behoorde. In dat geval zou de klant worden overgedragen
aan de PIB-consulent. In de praktijk is gebleken dat dit
overdragen vaak niet gebeurde, ook al was dit in sommige
gevallen opportuun geweest. In de huidige procesbeschrijvingen
wordt een regulier traject als eerste en het PIB als
tweede optie gekozen. Aangezien een PIB goedkoper is
gebleken en tot tevredenheid leidde, wordt in Delft in 2010
12 | Het persoonlijk inburgeringsbudget (PIB)
gekeken of dit omgekeerd kan worden: eerst bekijken of
een PIB een optie is en in tweede instantie een regulier
traject aanbieden.
Gemeente Delft geeft aan dat het PIB vooral wordt benut
door inburgeraars die veel eigen initiatief en verantwoordelijkheidsgevoel
tonen en die opgaan voor het staatsexamen.
In het projectplan was de verwachting uitgesproken dat
vooral inburgeraars met ideeën, initiatieven en ambities
aanspraak zouden maken op een PIB. Deze uitgangspunten
werden door de consulenten inburgering als beperkend
ervaren. Terugkijkend wordt gesteld dat wat meer geëxpliciteerd
had moeten worden dat het PIB ook open stond voor
inburgeraars met een minder hoog leervermogen.
In Delft werd in het kader van het PIB gewerkt met vier
taalaanbieders. In de evaluatie geeft de gemeente aan het
lage aantal van vier in verband met de aanbestedingsregels
kwetsbaar te vinden, omdat de aanbestedingsgrenzen vrij
snel bereikt worden. In 2009 leverde dat echter geen
problemen op. Het bleek dat inburgeraars moeite hebben
om zelf een geschikte aanbieder te vinden. In 2010 zal Delft
een marktscan verrichten van alle taalaanbieders in een
straal van 25 kilometer en daarvan een catalogus opstellen.
Aanbevelingen Delft:
• Instrueer casemanagers om een brede blik te
houden op mogelijke PIB-inburgeraars.
• Kies alleen externe begeleiding als deze duidelijke
meerwaarde heeft.
Haarlem
De doelstelling voor de gemeente Haarlem was om vijftig
inburgeraars een PIB toe te kennen. Haarlem heeft er
bewust voor gekozen geen uitvoerige campagne te voeren.
Hiervoor was de inzet van het PIB te kleinschalig. Er is wel
een flyer ontwikkeld en informatie op de gemeentelijke
website opgenomen. Ook hebben de inburgeringsambassadeurs
en de projectmedewerker ‘Nuggers’ het PIB onder
de aandacht gebracht van potentiële klanten.
Om de instroom op een creatieve manier te stimuleren
experimenteerde Haarlem met bonussen voor PIBinburgeraars.
Twintig inburgeraars met een PIB konden
naast het inburgeringstraject een bonus verdienen in natura
tot maximaal €250,- aan vouchers. Deze vouchers kunnen
gebruikt worden voor het volgen van een cursus persoonlijke
ontwikkeling bij een gerenommeerde instelling. De
gemeente had een shortlist opgesteld van cursussen en
instellingen die hiervoor in aanmerking komen. Ook
inburgeringsmakelaars maakten kans op een bonus in
natura of in geld tot maximaal € 250,-. De bonussen werden

uitgereikt bij een door de gemeente goedgekeurd PIBtrajectplan
en bij deelname aan het inburgeringstraject.
In Haarlem waren tijdens de pilot drie gemeentelijke
afdelingen bij het PIB betrokken. Dit waren de afdelingen
Stadszaken, Dienstverlening en Sociale Zaken en
Werkgelegenheid (SZW). De ervaring van SZW met de
re-integratie van statushouders en gepardonneerden en met
de uitvoering van de WWB diende als voorbeeld bij het
vaststellen van de PIB-procedures. In Haarlem is de
verordening niet aangepast.
In Haarlem ligt de verantwoordelijkheid voor het herkennen
van potentiële PIB-inburgeraars bij het inburgeringsloket
en bij de klantmanagers. Tijdens de pilot bleek dat die
herkenning goed verloopt. Het overgrote deel van de
nieuwkomers die zich niet konden vinden in één van de
percelen ontvingen en accepteerden een aanbod PIB. Wel
vergt het PIB van de klantmanagers extra tijd om de
competenties van de klant verder te verkennen, een goede
plaatsing te vinden en het inburgeringsplan op te stellen.
Ook is van belang dat klantmanagers binnen bepaalde
kaders zelf beslissingen kunnen nemen.
Klantmanager en inburgeraar stellen samen het Persoonlijk
InburgeringsPlan (PIB) op. Dit wordt vastgelegd in een
trajectplan, dat door klant en klantmanager wordt getekend.
Op basis daarvan wordt door de gemeente een
inburgeringsbeschikking afgegeven. De gemeente sluit op
basis van een door de klant (op inhoud) en gemeente (op
inhoud en middelen) goedgekeurde offerte een overeenkomst
met de aanbieder.
De gemeente Haarlem heeft gedurende het innovatietraject
een toetsingscommissie ingesteld die de PIB-aanvragen
beoordeelde. In het begin werden alle aanvragen beoordeeld,
later alleen nog de ‘bijzondere gevallen’.
De gemeente had geen aanleiding om tot aanbesteding over
te gaan. Alle trajecten werden immers individueel ingekocht.
In de toekomst kan dit veranderen als blijkt dat te
veel trajecten bij een aanbieder worden gevolgd. Het
voornemen is om naast de gebruikmaking van de individuele
inkoop bij voldoende volume de meest voorkomende
trajecten PIB op te nemen in het regulier aanbod. Haarlem
signaleert ook dat niet alles vanuit het Participatiebudget
aangekocht hoeft te worden. Voor het duale deel kan ook
gebruik worden gemaakt van voorzieningen in de wijk,
maatschappelijke organisaties of bedrijven.
Aanbevelingen Haarlem:
• Ga uit van de wensen en mogelijkheden van de
klant. Motivatie is een belangrijke factor voor het
slagen van de missie.
• Integratie is meer dan een inburgeringsopleiding.
Klanten hebben behoefte aan perspectief dus
maak gebruik van een integrale aanpak.
• Het heeft de voorkeur om naast de taalvaardigheid
en het leervermogen ook competenties te
laten testen.
• Experimenteer met het inkopen van trajecten.
Verwacht niet dat ROC’s direct kunnen inspelen
op de vraag. Zoek naar alternatieven.
• Biedt de klantmanager autonomie en tijd om
creatief en klantgericht te kunnen zijn;
• Kleinschaligheid kan een succesfactor zijn. Maak
het niet te gecompliceerd.
• Duale trajecten kunnen over het algemeen pas
worden ingezet zodra er sprake is van enig
taalniveau. Creatief zoeken naar duale componenten
is de uitdaging.
• Samenwerking is van belang. Maak gebruik van
bestaande netwerken en nieuwe partners.
’s-Hertogenbosch
In ’s-Hertogenbosch ligt het beleid en de coördinatie van de
uitvoering bij dezelfde persoon. Deze is verantwoordelijk
voor de uitvoering van het PIB. Hierdoor was er veel kennis
aanwezig. In ’s-Hertogenbosch werden alle casemanagers
betrokken bij de inzet van het PIB. Zij zijn geïnformeerd
over het PIB in het werkoverleg. Relevante informatie is
opgenomen in de handboeken en werkinstructies. De
casemanagers delen hun ervaringen met het PIB met elkaar
en zorgen zo voor verdere ontwikkeling van het instrument.
In ’s-Hertogenbosch ontvangt iedere klant informatie over
het PIB tijdens het eerste gesprek met de casemanager. De
casemanager is nauw betrokken bij het tot stand komen van
de aanvragen. Wijzigingen of afwijzingen vonden daarom
niet of nauwelijks plaats. De casemanagers beoordelen ook
zelf het trajectplan. Is het concreet, realistisch en doelgericht?
De begeleiding van een PIB traject bleek de casemanager
meer tijd te kosten dan een regulier traject. Onder
andere door het verkennen van de specifieke behoeften, het
zoeken naar de juiste aanbieder en een intensievere
monitoring van de voortgang.
In ’s-Hertogenbosch kwam het aanbod in de markt niet
altijd overeen met de vraag van de PIB-klanten. De
casemanagers hebben zich verdiept in het bestaande
aanbod in de markt om zo de klanten beter te kunnen
bijstaan in het zoekproces naar een passend traject.
Het persoonlijk inburgeringsbudget (PIB)l 13

De verordening van ´s-Hertogenbosch kende al de
mogelijkheid van de individuele inkoop, waarbij de
gemeente opdrachtgever is. De verordening hoefde dan ook
niet verder aangepast te worden. Het inkoopcontract wordt
getekend door de aanbieder en de gemeente. De inburgeraar
tekent zijn trajectplan.
’s-Hertogenbosch ziet in de toekomst nog meer mogelijkheden
om tot maatwerk te komen. Het PIB is daarvoor niet
toereikend. De behoefte bestaat om snel trajecten te
kunnen ontwikkelen naar behoefte. Ze denken dan ook een
andere groep klanten te kunnen bedienen, bijvoorbeeld
mensen die inburgering willen combineren met werk of
stage in een bepaald vakgebied. Ook heeft deze gemeente
door het innovatietraject een andere kijk op het inkoopbeleid
ontwikkeld. Er wordt meer flexibel ingekocht.
Aanbevelingen ’s-Hertogenbosch:
• Maak een handboek met relevante informatie en
werkinstructies voor de casemanagers. Zij delen
hun werkervaring met elkaar en zorgen zo voor
de verdere ontwikkeling van het PIB als
instrument.
• Casemanagers moeten voldoende tijd krijgen om
het PIB uit te voeren. Het is een tijdrovend
product dat om de houding van een ondernemer
vraagt. De casemanager moet kunnen experimenteren.
Terugoppelen van ervaringen en het
snel inspelen op vragen zijn belangrijk om de
casemanager in de beginperiode te faciliteren.
• Timmer het product niet teveel dicht via allerlei
regels. Binnen het PIB kun je op zoek gaan naar
de behoefte van de klant. Het is niet productief
hier van tevoren allerlei beperkende voorwaarden
aan te koppelen.
• Offertes van de PIB aanbieders vragen extra
aandacht. De onderhandelingspositie van de
gemeente is minder sterk omdat de meeste
aanbieders geen slagingsgarantie willen bieden
en ook specifieke betalingseisen hanteren. Omdat
het om een enkel traject gaat zijn zij vaak niet
bereid om concessies te doen. Dit vraagt om
goede afspraken met de aanbieder en monitoren
van de voortgang.
Groningen
Voor aanvang van de pilotfase stelde de gemeente
Groningen een projectgroep samengesteld die de kaders
heeft opstelde. Die projectgroep koos ervoor om met het
innovatietraject te experimenteren met de eisen die gesteld
worden aan een PIB. Deze moeten de zelfstandigheid van de
inburgeraar prikkelen.
14 | Het persoonlijk inburgeringsbudget (PIB)
Voor de uitvoering van het innovatietraject is een projectleider
PIB ingezet. De PIB’s worden in de reguliere intakes
geworven. De inburgeringsconsulenten maken de inschatting
of een inburgeraar met een PIB kan inburgeren. Dat
wordt vervolgens besproken met één van de twee PIBcoaches.
Als een PIB aan de orde is, wordt het dossier
overgedragen en doet de PIB-coach de verdere begeleiding.
Alle consulenten moeten dus bekend zijn met het PIB. De
projectleider PIB zorgt ervoor dat de ervaringen met het PIB
met het hele team gedeeld worden. De PIB-coaches volgden
een training om cliënten goed te kunnen begeleiden.
In Groningen ligt de verantwoordelijkheid voor het
schrijven van het trajectplan volledig bij de inburgeraar zelf.
Er is een stappenplan en een format trajectplan opgesteld
om de PIB-klant hiermee te helpen. In de praktijk blijkt dat
PIB-inburgeraars hulp zoeken bij het schrijven van hun
plan, vaak hun partner of een kennis. Het is mogelijk een
professionele schrijver in te huren. Hiervoor is vanuit de
gemeente een budget van €750,- beschikbaar. Deze kosten
maken deel uit van het trajectbudget van de klant. Er zijn
gemiddeld vijf (korte of langere) contactmomenten tussen
PIB-coach en inburgeraar voordat het plan voltooid is. Deze
oriëntatiefase duurt maximaal 12 weken. Er is een schema
met criteria opgesteld aan de hand waarvan de PIB-coaches
de plannen beoordelen.
In de zomer van 2009 waren nog slechts vier inburgeraars
met een PIB traject gestart. Uit evaluatie is gebleken dat de
consulenten behoefte hadden aan een checklist en een
folder om potentiële PIB-cliënten te informeren over de
mogelijkheden. Deze zijn inmiddels opgesteld en verspreid.
Ook bleek de richtlijn dat alleen duale trajecten met een PIB
mochten worden ingekocht niet realistisch. Die eis is
vervolgens komen te vervallen. Ten slotte bleek dat er meer
behoefte was aan externe werving. Vervolgens is een folder
over het PIB opgesteld. Ook alle bijstandsgerechtigden
hebben informatie over het PIB ontvangen.
In Groningen is het PIB verankerd in de gemeentelijke
inburgeringsverordening, waarin is opgenomen dat het
aanbod voor een inburgeringsvoorziening ook kan bestaan
uit een PIB. In Groningen sluit de aanbieder een contract
met de inburgeraar. De gemeente keurt de offertes goed en
stuurt een beschikking naar de inburgeraar. De aanbieder
krijgt een bevestigingsbrief. Betaling vindt plaats door de
gemeente na toestemming van de PIB-inburgeraar. Op deze
manier is een aanbesteding niet nodig.
In Groningen was de verwachting dat vooral gepardonneerden
gebruik zouden maken van het PIB. Dit is niet uitgekomen
omdat het grootste deel van die groep al in 2008 aan
een traject was begonnen. De verwachting is nu dat het PIB
interessant kan zijn voor zelfstandigen. Hierover zijn door
de projectleider PIB eind 2009 gesprekken gevoerd met

afdeling Sociale Zaken. In 2010 wordt dit nader onderzocht.
Op dit moment doet een brede groep inburgeraars een
beroep op het PIB: zowel hoog- als laagopgeleiden en
vooral inburgeringsplichtigen.
Groningen heeft zo min mogelijk criteria opgesteld aan de
aanbieders. Wel moeten zij ingeschreven staan bij de Kamer
van Koophandel. Uitgangspunt is dat de inburgeraar zelf op
onderzoek gaat en een aanbieder kiest. Daarvoor kan de
inburgeraar zich wenden tot de PIB-coach, de onafhankelijk
arbeidsadviseur en websites. Tijdens het innovatietraject
zijn met deze beperkte criteria geen vervelende situaties
ontstaan.
In Groningen zoekt Stavoor voor de gemeente in de
krachtwijken naar potentiële inburgeringsbehoeftigen.
Stavoor is geïnformeerd over het PIB en heeft al enkele
potentiële PIB-cliënten doorgestuurd. Het project
Taalcoaches wordt in Groningen uitgevoerd door
Humanitas. Ook zij zijn op de hoogte gebracht van het PIB.
Voor de gemeente Groningen betekende het innovatietraject
een heel nieuwe manier van werken: de grote mate van
zelfstandigheid die van de inburgeraar verwacht wordt
vraagt een andere rol van de consulenten inburgering en
werk. In Groningen is het PIB dan ook nog niet door
iedereen in het hart gesloten. Het instrument zal zich de
komende tijd moeten bewijzen. De PIB-coaches zijn wel erg
enthousiast over de mogelijkheden die het PIB biedt.
Aanbevelingen Groningen:
• Een belangrijke keuze is in hoeverre de regie bij
de PIB-inburgeraar komt te liggen. Dit betekent
een meer coachende rol voor de consulenten.
Hier moet aandacht en ruimte voor zijn. Ook kan
er training nodig zijn.
• Niet te strak vasthouden aan het inkopen van
louter duale trajecten met een PIB. Dit leverde in
Groningen te weinig instroom op.
• Maak werk van de externe werving en communicatie
over het PIB, bijvoorbeeld door een folder
voor inburgeraars.
Tilburg
De gemeente Tilburg heeft een projectleider PIB aangesteld.
Zij heeft de intakers en casemanagers (in Tilburg zijn dit
gescheiden functies) begeleid in het werken met het PIB.
Ook is er een hand-out en werkbeschrijving gemaakt voor
medewerkers. Projectleider en intaker bespreken een
potentiële kandidaat samen. Die samenwerking verloopt
goed. In Tilburg is aanvankelijk een ambtelijke werkgroep
ingesteld, die begin 2009 enkele keren bijeen is geweest. De
behoefte aan ondersteuning door de werkgroep verdween
echter. Er is daarnaast geïnvesteerd in directe samenwerking
tussen de verschillende bij het PIB betrokken afdelingen
binnen de gemeente, te weten Beleidsontwikkeling,
Innovatie en Strategie en team Inburgering.
In de gemeente Tilburg zijn nog geen wijzigingen doorgevoerd
in de verordening. Dit zal gebeuren als alle veranderingen
in de wet zijn vastgelegd. Met het PIB wordt zoveel
mogelijk gewerkt binnen de werkwijze van afdeling Sociale
Zaken. De inburgeraar tekent een inburgeringspolis met
daarin de afspraken met de gemeente Tilburg. Het trajectplan
wordt uiteindelijk door gemeente, inburgeraar en
aanbieder getekend.
Er zijn in de gemeente Tilburg geen aanbestedingsprocedures
geweest omdat het steeds individuele contracten betreft.
In de praktijk is gebleken dat één aanbieder erg veel
PIB-trajecten deed. In 2010 wordt met de afdeling Inkoop
bekeken of aanbesteden opportuun wordt.
Er is in Tilburg ook nog geen publiekscampagne opgezet.
Wel is er een folder voor inburgeraars ontwikkeld (Zelf
Inburgeren) en zijn er artikelen in de Tilburgse Koerier
verschenen. De projectleider PIB heeft presentaties
gehouden en informatie verstrekt aan andere gemeenten.
Aanvragen voor het PIB komen vooralsnog via de reguliere
intake of via partnerorganisaties of aanbieders binnen. In
Tilburg zijn bovendien twee trajecten met een werkgever in
gang gezet om een hele groep inburgeraars te bereiken.
In Tilburg is de casemanager nauw betrokken bij de
ontwikkeling van het inburgeringstraject. De klant wordt
begeleid in de zoektocht naar een geschikte aanbieder, die
ook uiteindelijk het trajectplan opstelt. In de praktijk is
gebleken dat er maar een hele kleine groep is die het zelf
kan. Dit zijn mensen die intrinsiek gemotiveerd en
zelfstandig zijn, en die studie-ervaring hebben. De
casemanagers hebben in de meeste gevallen mee moeten
zoeken naar een geschikt traject.
De gemeente Tilburg hanteert als stelregel: als het past,
volgt de cliënt een regulier traject (eventueel met aanpassingen)
en anders een PIB. De reguliere trajecten waren dus het
uitgangspunt. Omdat de gemeente Tilburg in 2009 is
overgestapt van een aanbodstelsel naar een vaststellingstelsel
(niet alleen de inburgeringsplicht wordt opgelegd, maar
ook de verplichting om een inburgeringstraject te volgen) is
de mogelijkheid maatwerk te bieden nog belangrijker
geworden. Tijdens de pilot zijn alleen mensen die motivatie,
zelfstandigheid en studie-ervaring hadden op een
PIB-traject gezet.
In gemeente Tilburg zijn de intakers zelf op zoek gegaan
naar geschikte aanbieders. Er zijn gesprekken gevoerd met
Het persoonlijk inburgeringsbudget (PIB)l 15

aanbieders om het PIB onder de aandacht te brengen.
Hiervan is een informatiemap gemaakt. De beperking om
geen PIB’s in te kopen bij bedrijven waarmee al een
overeenkomst bestaat, heeft niet tot problemen geleid. In
Tilburg werd ingezet op het aanvragen van twee offertes. Dit
bleek in de praktijk niet altijd te realiseren. Vaak is het al
moeilijk één geschikte aanbieder te vinden. Wel wordt deze
regel aan de cliënten verteld, om ronselpraktijken door
aanbieders te voorkomen en om de eigen verantwoordelijkheid
van de inburgeraar te stimuleren. Maar in de praktijk
wordt hier dus vaak vanaf geweken. De aanbieders werken
vervolgens met het format van de gemeente voor het
opstellen van een trajectplan.
In Tilburg is met twee werkgevers een samenwerking
aangegaan: de Diamantgroep (veertien personen) en
Bakkersland (vijf personen). Ook hier worden de lessen
onder werktijd en op de werkvloer gegeven. In 2010 wordt
verder naar deze verbinding met werkgevers gekeken. De
service sector punten, de matchingsunit, het werkplein en
de afdeling Innovatie en Strategie hebben veel contact met
werkgevers. Inburgering wordt steeds meer een onderwerp
van aandacht in die gesprekken.
In Tilburg heeft de projectleider PIB zich verdiept in de
verbinding tussen 1001 Kracht en het PIB. Dit is niet
eenvoudig. Eind 2009 zijn gesprekken gevoerd met lokale
partners om te zien hoe de afdeling Inburgering van de
gemeente Tilburg en Contour (1001 Kracht en taalcoaches)
elkaar meer kunnen opzoeken in 2010. Ook zijn gesprekken
gevoerd met Centrum Buitenlandse Vrouwen en Stichting
Nieuwkomers en Vluchtelingenwerk. In 2010 zal Tilburg
zich met het PIB meer richten op de andere inburgeringbevorderende
trajecten van de Taal- en Participatieladder.
In Tilburg wordt voor het PIB niet gewerkt met een
standaard budget. De hoogte van het PIB is gerelateerd aan
de trajectprijs van een vergelijkbaar gemeentelijke inburgeringsvoorziening
bij een van de zes standaard ingekochte
trajecten. De Tiwi-toets is dus leidend voor de hoogte van
het budget. De uitbetaling gebeurt in Tilburg altijd
gestaffeld (35 procent / 50 procent / 15 procent) en rechtstreeks
aan de trajectaanbieder. Voor een aantal aanbieders
is gestaffelde uitbetaling een probleem (bijvoorbeeld de
Universiteit van Tilburg en kleine aanbieders). Hier wordt in
2010 verder naar gekeken.
16 | Het persoonlijk inburgeringsbudget (PIB)
Gemeente Tilburg geeft aan zeer positief te zijn over het PIB
vanwege de vrijheid die het inburgeraars biedt. Ook blijkt
het PIB een uitkomst voor mensen die in eerste instantie
zeer negatief zijn over inburgering. Door de vele mogelijkheden
en de flexibele en coöperatieve houding van de
gemeente worden ze een stuk gemotiveerder. In 2010 wordt
in Tilburg nog een aantal zaken uitgewerkt en concreet
gemaakt. Bijvoorbeeld de werkgeversbenadering, een
eventuele aanbestedingsronde, contracten en communicatiemiddelen
richting aanbieders en werkgevers.
Aanbevelingen Tilburg:
• Het kost tijd om PIB echt neer te zetten. Het is
verstandig eerst alles eromheen te regelen en dan
pas de medewerkers ermee te laten werken. Het
is wel belangrijk de uitvoering bij de plannen te
betrekken. En steeds toetsen aan de praktijk wat
werkt en wat niet.
• PIB inburgeraars zijn bijna nooit in staat om zelf te
zoeken naar een geschikte uitvoerder. Houd dus
rekening met extra tijdsinzet van de casemanager
voor begeleiding hierin.
• Het was zeer nuttig dat de casemanagers zich in
de markt hadden verdiept. Het verplicht stellen
van meerdere offertes bleek niet realistisch.
• Maak vooraf afspraken met de aanbieder over
uitbetaling, als staffeling een probleem blijkt.
• Het PIB is geen wondermiddel. Mensen die
ernstige lichamelijke beperkingen hebben, in
5-ploegendienst werken of 60 uur per week
werken in hun eigen zaak zijn ook met een PIB
niet geholpen.

VROM 0255 | september 2010
Dit is een publicatie van: Ministerie van VROM
Rijnstraat 8 | 2515 XP Den Haag | www.vrom.nl