De Rijke Dijk - Port of Rotterdam

Port Research Centre Rotterdam – Delft De
Rijke Dijk
1. Introductie
1.1 Achtergrond
Door de aanleg van steeds meer en hogere dijken in de laatste 150 jaar, en zeker als gevolg van de
Deltawerken, is van lieverlee op en rond dijken een ecologisch interessante soortengemeenschap
ontstaan. Langs vrijwel de gehele Nederlandse kust is een “harde constructie” gemaakt bij dijken in de
getijzone, voornamelijk bestaande uit een teenconstructie (vaak stortsteen) en een benedentalud
(vaak een steenzetting). Vanuit de ecologie gezien leveren deze harde substraten in brakke en zoute
watersystemen habitats op die voorheen niet beschikbaar waren, waarin vele soorten zich
voortplanten, opgroeien en foerageren (voedsel zoeken). Wolff (1999) beschrijft deze harde substraten
als “the rocky shores”. Op deze wijze ontwikkelden vele dijken zich als belangrijke plekken met een
ecologische uitstraling op de omgeving. Dientengevolge heeft dit geleid tot benutting van deze locaties
door onder andere sportvissers en sportduikers.
Eén van de eerste uitgebreide onderzoeken naar het leven op harde substraten werd in de tachtiger
jaren uitgevoerd door Rijkswaterstaat Dienst Getijdewateren en Bureau Waardenburg BV. (Leewis et
al. 1988; Leewis et al. 1989). In latere jaren is onderzoek naar habitats van dijken voortgezet, onder
andere in de zogenaamde ‘dijktuin’ experimenten in de Oosterschelde (van den Burg en Everaars,
1999). Ook is onderzoek gedaan naar dijkverbeteringswerken en de effecten op watervogels
(Berrevoets and Meininger 2004).
Verder wordt de benutting van harde substraten als habitat actief ingezet bij de ontwikkeling van
kunstriffen. Deze kunnen vele ecologische, recreatieve en economische (visserij) functies bedienen. In
Nederland zijn structuren als ‘reefballs’ in de vorm van kunstriffen van honderden exemplaren in de
Grevelingen aangebracht (http://www.nob-nl.nl/onderwatersport/archief_242.html). Vanaf 1992 is er
gedurende vier jaar door Leewis et al. (1996) in opdracht van Rijkswaterstaat een onderzoek
uitgevoerd naar de ontwikkeling van begroeiing op kunstriffen in de Nederlandse zoute wateren
(Leewis et al. 1996).
In 2004 is een Europees samenwerkingsproject afgerond (DELOS) waarin de invloed van harde
structuren in de kust op locale ecologie is onderzocht (Martin et al. 2005). Tot slot moet genoemd
worden dat in de TAW-leidraad Grondslagen voor Waterkeren al expliciet aandacht wordt besteed aan
natuurwaarden van harde infrastructuur (TAW 1998).
Er is dus al veel kennis aanwezig die de relatie beschrijft tussen abiotische omgevingscondities
(stroomsterkte, golfaanval, doorzicht), vorm, structuur, materiaal, locatie en de te verwachten
ecologische, economische of recreatieve functies van een harde structuur in kustwater. Echter, er
wordt nog erg weinig geoptimaliseerd op deze functies bij het verbeteren, onderhouden of aanleg van
dijken, laat staan dat echt ontworpen wordt op ecologische functies. Bij ontwerpen staat nog altijd de
veiligheid tegen overstromen centraal, of onderhoud volgens gangbare en traditionele principes,
zonder direct oog voor de biodiversiteit, recreatief medegebruik, of natuurbeheer.
1.2 Recreatief medegebruik
Elk jaar komen miljoenen mensen voor hun ontspanning naar de kust. Voor een belangrijk deel gaat
het om mensen die vooral voor het strand en de badplaatsen komen. Een tweede groep betreft de
natuurrecreanten: mensen die hun ontspanning zoeken in het natuurlijke landschap van stranden en
duinen. Binnen deze groepen vallen de mensen die gebruik maken van de functies die harde kustinfrastructuur
hun biedt. Vissers, die kustnabij in dieper water willen vissen of juist vissen op soorten
die aangetrokken worden door hard substraat, zoals zeebaars. Sportvissers maar ook sportduikers
kennen de interessante stukken dijk in onze Deltawateren. Gebieden zoals de Grevelingen, het
Oostvoornse meer en de Oosterschelde hebben internationale bekendheid onder duikers verworven
(ongeveer 700.000 duiken in 2005). Wandelaars die worden aangetrokken door de beleving die hoort
bij een zeewering of ‘vogelaars’ en verzamelaars, die op zoek zijn naar de interessante waarnemingen
en vondsten die horen bij een rotsachtige kust. In de context van de Rotterdamse haven en
omringende gebieden wordt al veel aandacht besteed aan het verbeteren van de recreatieve waarden.
Het gebied oefent een grote aantrekkingskracht uit op recreanten en toeristen. Benutting van
waterstructuur en oevers is belangrijk om de aantrekkelijkheid van recreatiemogelijkheden te
verbeteren. Zo is er binnen het Project Mainportontwikkeling Rotterdam www.mainport-pmr.nl ruimte
gecreëerd voor een groene inrichting van de landtong Rozenburg, verbeteren van de toeristisch-
1