Eindrapport Veldwerk/Denkwerk - Centrum Agrarische Geschiedenis
Eindrapport Veldwerk/Denkwerk - Centrum Agrarische Geschiedenis
Eindrapport Veldwerk/Denkwerk - Centrum Agrarische Geschiedenis
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Veldwerk</strong>/<strong>Denkwerk</strong><br />
Agrarisch erfgoed in Vlaanderen: stand van zaken en<br />
analyse<br />
Bert Woestenborghs<br />
<strong>Centrum</strong> <strong>Agrarische</strong> <strong>Geschiedenis</strong><br />
Project ontsluiting cultureel erfgoed met subsidies van het Ministerie van de<br />
Vlaamse Gemeenschap, afd. Beeldende Kunst en Musea<br />
2005
Inhoudstafel<br />
Inleiding...................................................................................................................... 4<br />
Deel 1: Opdracht en situering van het onderzoeksproject .................................... 7<br />
1. Uitgangspunt........................................................................................................ 7<br />
2. Scope van het project .......................................................................................... 8<br />
3. Situering in enge en in brede zin ......................................................................... 9<br />
Agrarisch erfgoed in enge zin 9<br />
Vergelijkbare projecten in brede zin 10<br />
Deel 2: Afbakening en methodologie .................................................................... 13<br />
1. Grenzen van het onderzoeksdomein ................................................................. 13<br />
In de tijd 13<br />
In de ruimte 13<br />
Volgens aard van de collecties 14<br />
Naar onderwerp 14<br />
2. Lijst met collecties.............................................................................................. 15<br />
Lijst van bezochte instellingen of personen met een agrarische hoofd- of<br />
deelcollectie 16<br />
Lijst van aangeschreven instellingen of personen met een minimale<br />
landbouwcollectie die de schriftelijke enquête hebben beantwoord 18<br />
<strong>Agrarische</strong> hoofd- of deelcollecties die in de loop van het project zijn<br />
verdwenen 19<br />
Personen of instellingen met een agrarische hoofd- of deelcollectie die niet<br />
zijn opgenomen in het project 19<br />
3. Methodologie ..................................................................................................... 19<br />
Globale collectiebeschrijving 19<br />
Individueel getelde objecten 24<br />
Ambachten 25<br />
Museale aspecten 26<br />
Deel 3: <strong>Agrarische</strong> (deel)collecties in beeld.......................................................... 28<br />
1. Agrarisch erfgoed in beeld: globale overzichten ................................................ 28<br />
Invalshoek: periode 28<br />
Invalshoek: techniek 33<br />
Invalshoek productie/teelt 37<br />
Invalshoek: provincie 44
2. Agrarisch erfgoed in beeld: individuele (deel)collecties ..................................... 50<br />
3. Individueel getelde objecten in beeld............................................................... 118<br />
4. Ambachten in beeld ......................................................................................... 119<br />
5. Museale aspecten van instellingen en collecties ............................................. 120<br />
6. Immaterieel en levend erfgoed ........................................................................ 130<br />
Deel 4: Analyse met het oog op de toekomst ..................................................... 131<br />
1. SWOT-analyse ................................................................................................ 131<br />
Sterktes van het agrarisch erfgoed in Vlaanderen 131<br />
Zwaktes van het agrarisch erfgoed in Vlaanderen 131<br />
Kansen voor het agrarisch erfgoed in Vlaanderen 131<br />
Bedreigingen voor het agrarisch erfgoed in Vlaanderen 132<br />
2. Kiezen tussen onrealistisch(?), ideaal en realistisch........................................ 132<br />
Onrealistisch? 132<br />
Ideaal 133<br />
Realistisch 133<br />
Besluit .................................................................................................................... 135<br />
Beperkte bibliografie............................................................................................. 137<br />
Bijlagen .................................................................................................................. 139<br />
Bevragingsformulier bezochte agrarische collecties 139<br />
Adressenlijst bezochte instellingen en personen met een agrarische hoofd-<br />
of deelcollectie 139
Inleiding<br />
Verzamelen is van alle tijden. Het aanleggen van collecties was evenwel lange tijd<br />
voorbehouden voor de gegoede burger die het vereiste geld en de nodige tijd ter<br />
beschikking had. Deze collecties waren dan ook vaak in de eerste plaats bedoeld om<br />
de eigen maatschappelijke status te benadrukken. Vandaag blijft verzamelen een<br />
actief gegeven. Maar meer dan vroeger ligt het nu in het bereik van de gewone man<br />
en vrouw. Behalve een algemene maatschappelijke verbreding van de mogelijkheden<br />
ligt ook de focus van die collecties hieraan ten grondslag. Hoe uitzonderlijker, hoe<br />
beter. Of misschien wel, hoe gekker, hoe beter. Of je nu een collectie hebt die zich<br />
toespitst op alles wat met Mickey Mouse in verband staat, dan wel kroonkurken van<br />
bierflesjes, postzegels of pinguïnspullen: alles kan, niks moet. Tegelijk blijft vaak de<br />
behoefte bestaan om met je collectie naar buiten te treden. Je verschijnt op televisie<br />
met je collectie, opent een eigen museum. Indien nodig kan je ook je collectie te<br />
gelde maken, voor soms zeer veel geld.<br />
Pioniers in dit verzamelen waren de heemkundigen die – vaak in verenigingsverband<br />
– in eerste instantie op zoek gingen naar lokale en regionale restanten van een<br />
alsmaar sneller veranderende wereld. De basis van hun collectie vormde dikwijls het<br />
landbouwgerei of het ambachtelijk alaam: objecten die herinnerden aan het leven van<br />
alledag op het platteland. De zorg om de ‘authentieke’ hoeve, het originele landschap<br />
of het agrarisch erfgoed is natuurlijk een gerechtvaardigde bekommernis. Het is<br />
echter onmogelijk om de eigenlijke betekenis en charme zonder de menselijke<br />
beleving te vrijwaren. Er moet daarom worden vermeden dat er een esthetiserende<br />
‘stolp’ rondom object, gebouw of landschap wordt geplaatst, m.a.w. de musealisering<br />
ervan moet in goede banen worden geleid 1 . Met het verstrijken van de tijd wordt<br />
bovendien de discrepantie tussen wat er wordt bewaard en wat er in werkelijkheid<br />
gebeurt steeds groter. Voor de jongere generaties is de museale presentatie hoe<br />
langer hoe meer de reflectie van een volledig vreemde wereld. Van een vertrouwd<br />
herinneringsobject wordt het een exotische attractie. De vanzelfsprekendheid van de<br />
agrarische collectie is dus eindig en kan alleen worden opgevangen door zorg te<br />
dragen voor de contextualisering van de collectie 2 .<br />
Vandaag de dag is het duidelijk de hogervermelde kernverzameling die het niet onder<br />
de markt heeft, die dikwijls onder vuur ligt. De band met het verleden is immers bijna<br />
doorgesneden, iedereen heeft al wel eens een dergelijke collectie gezien en<br />
bovendien overheerst het gevoel dat er meer dan genoeg bewaard is. Tegelijk rijst de<br />
moeilijkheid om de oude collectie te moderniseren met meer actuele stukken die vaak<br />
veel complexer, duurder en groter uitvallen dan voorheen.<br />
Toch blijft de aandacht voor het agrarische – of liever het rurale – in stijgende lijn.<br />
Vanuit een hang naar authenticiteit, kwaliteit en beleving laat de hedendaagse<br />
consument zich immers graag in met alles wat hem die eigenschappen kan bieden.<br />
Inderdaad consument, want het valoriseren van de natuurlijke en culturele<br />
rijkdommen van het platteland draagt bij tot de uitbouw van de plattelandseconomie.<br />
1 Rooijakkers G. en van de Weijer R., “‘Ze komen mij bezichtigen’. De musealisering van het<br />
platteland”, in: Rooijakkers G. e.a., De musealisering van het platteland. De historie van een Brabants<br />
boerenhuis. Nijmegen, 2002, 26.<br />
2 Rooijakkers G. en van de Weijer R., Idem, 32-33.
Cultureel en agrarisch erfgoed worden in toenemende mate erkend als dragers van<br />
de eigen regionale identiteit waarin ook de hedendaagse landbouw zijn plaats moet<br />
kunnen vinden 3 . Dat standpunt wordt ook volledig onderbouwd in de vernieuwde visie<br />
van het Europees Landbouwbeleid waarin de landbouwer niet alleen als<br />
voedselproducent, maar ook als landschaps- en milieubeheerder en leverancier van<br />
rurale diensten kan fungeren. De uitbouw van de zogeheten tweede pijler van het<br />
landbouwbeleid – een versterking van het platteland via een gericht beleid – moet de<br />
duurzame ontwikkeling van het platteland in al zijn facetten ten goede komen. Onder<br />
meer de nieuwe ruimtelijke organisatielogica, die meer is gericht op de integratie van<br />
de verschillende functies op het platteland dan wel eenzijdig gefocust op de<br />
productivistische landbouw met alle verschraling tot gevolg, kan hiervoor een<br />
fundamentele bijdrage leveren 4 . Op het platteland neemt de alsmaar groeiende groep<br />
‘bezoekers’ de plaats in van de oorspronkelijke gebruikers. En die nieuwe gebruiker<br />
is eerder een consument van het agrarische landschap dan wel een producent.<br />
Landschap en erfgoed zijn niet langer alleen een productiefactor, maar zelf ook een<br />
uniek product dat als zodanig kan worden geëxploiteerd.<br />
De vraag dringt zich bijgevolg op in hoeverre het agrarisch erfgoed in de Vlaamse<br />
publieke collecties een weerspiegeling is van de evolutie die de landbouw in de<br />
laatste eeuw heeft ondergaan. Het is logisch dat de kleinschalige, weinig<br />
gemechaniseerde landbouw tot aan de Tweede Wereldoorlog weinig gemotoriseerde<br />
of hoogtechnologische sporen heeft nagelaten. Maar komt de regionale<br />
verscheidenheid, gebaseerd op de fysische mogelijkheden, wel aan bod? Zien we<br />
dat de samenstelling van de collecties inderdaad een mooi beeld vormt van de<br />
typische gemengde landbouwbedrijven? In hoeverre is de productieverbreding van<br />
de landbouw na 1880 – de opkomst van tuinbouw, fruitteelt en veeteelt zijn daar de<br />
levend(ig)e getuigen van – ook te herkennen in de werktuigen en ander gerei dat<br />
wordt bewaard in collecties allerhande? Of is er een oververtegenwoordiging van<br />
sommige segmenten die in feite niet te verantwoorden is in verhouding tot het<br />
aandeel in de keten?<br />
Onderstaand rapport biedt hierop antwoorden. Het is opgebouwd in vier delen die elk<br />
een aspect van het onderzoekswerk van het voorbije jaar behandelen. Het eerste<br />
deel vertrekt vanuit het uitgangspunt van het project, namelijk de enorme evolutie die<br />
de landbouw de laatste 200 jaar heeft ondergaan en de onvermijdelijke gevolgen<br />
hiervan voor mens en maatschappij. Gezien de omvang en de verspreiding van het<br />
agrarisch erfgoed is noodzakelijkerwijze uitgegaan van een collectieve beschrijving<br />
en niet van een individuele beschrijving. Doel is immers om een globaal beeld te<br />
schetsen van de status van het agrarisch erfgoed in Vlaanderen. Een al te<br />
detaillistische opname zou dit niet mogelijk maken. Tegelijk wordt ook een licht<br />
geworpen op wat er al eerder is gebeurd in min of meer gelijkaardige projecten in<br />
België en de ons omringende landen. In deel twee worden de grenzen van het<br />
onderzoeksdomein vastgelegd. Een afbakening drong zich op 1) in tijd, de periode<br />
tussen 1850 en 1980, 2) in ruimte, Vlaanderen, 3) naar onderwerp, agarisch erfgoed<br />
3 Segers Y., “De relevantie van het verleden. Historici en duurzame landbouw: een tandem voor de<br />
toekomst?”, in: Nevens F. en Dessein J. red., Duurzame landbouw vanuit markante invalshoeken.<br />
Leuven, 2005.<br />
4 Meert H., “Wie construeert het nieuwe Vlaams consumptielandschap”, in: Ruimte en planning, jg. 23<br />
(2003), nr. 2, 80-86.
in de enge zin en 4) naar collectie, namelijk alleen de publiek toegankelijke<br />
agrarische collecties. Dat resulteert in een lijst met 75 agrarische (deel)collecties in<br />
Vlaanderen. Vervolgens wordt ook bekeken hoe we te werk zijn gegaan voor de<br />
bevraging ter plaatse. Uitgangspunt hierbij was een opdeling volgens periode,<br />
productie en techniek. In het derde deel tonen we met de nodige grafieken de<br />
resultaten die we op basis van de input in de database kunnen generen. Daarbij komt<br />
in de eerste plaats het agrarisch erfgoed in het algemeen aan bod. Maar we<br />
besteden ook aandacht aan elke collectie op zich door telkens vier grafieken per<br />
collectie mee te geven die toch een beeld van de focus van die collectie presenteren.<br />
Tenslotte worden ook enkele individueel getelde objecten, rurale ambachten alsmede<br />
een aantal museale aspecten van de collecties toegelicht. Deel vier eindigt met een<br />
SWOT-analyse van het agrarisch erfgoedveld en gaat bovendien een<br />
toekomstscenario niet uit de weg. Een kernachtig Besluit rondt deze studie af.<br />
Tenslotte worden in de Bijlagen nog enkele bevragingsdocumenten alsmede een<br />
detaillijst van de bezochte agrarische erfgoedcollecties weergegeven.<br />
Dit rapport is het resultaat van een jaar intensief de boer op gaan, versterkt door de<br />
vele gesprekken met de regionale betrokkenen in het agrarisch erfgoedveld. Hun<br />
soms passievolle betrokkenheid bij hun collecties en erfgoedinstellingen is zonder<br />
meer de menselijke factor geweest die aan dit project voor mij een meerwaarde heeft<br />
verleend. Een welgemeend dankjewel voor hun ontvangst – zonder uitzondering<br />
werd ik overal welkom geheten – is hier absoluut op zijn plaats. Het is de bedoeling<br />
dat hun engagement zijn cijfermatige weerslag vindt in dit rapport om op die manier<br />
tot bij de beleidsverantwoordelijken de nodige signalen door te geven.<br />
Het is trouwens met subsidies van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap,<br />
afdeling Beeldende Kunst en Musea, dat dit project van start is kunnen gaan.<br />
Waarvoor onze dank. Wij menen met dit rapport voldoende resultaten te kunnen<br />
voorleggen die deze financiële inspanning rechtvaardigen. Aangezien het project<br />
absoluut nog maar een ruwe inventarisatie behelst, willen wij dit graag verder<br />
uitdiepen waarvoor we hopelijk opnieuw een beroep kunnen doen op gelijkaardige<br />
financiële hulp. De projectpartners – het Vlaams <strong>Centrum</strong> voor Volkscultuur en<br />
Heemkunde Vlaanderen vzw – onderschreven de ambities van het project. In het<br />
bijzonder dr. Marc Jacobs, Eva Van Hoye en Daphné Maes hebben tijdens enkele<br />
overlegvergaderingen mee de koers van het project bepaald. Graag dank ik ook mijn<br />
directe collega’s op de CAG-zolder: prof. Yves Segers voor de inhoudelijke<br />
opvolging, Jo Bekaert voor de ICT-hulp bij de creatie van de databank en andere<br />
technische aspecten bij de afwerking en Roeland Hermans, Toon Toelen, Bieke<br />
Verhoelst en Eddie Niesten voor de collegiale bekommernis.
Deel 1: Opdracht en situering van het onderzoeksproject<br />
1. Uitgangspunt<br />
Onze samenleving is de laatste 150 jaar op spectaculaire wijze veranderd.<br />
Vlaanderen evolueert in deze periode van een overwegend rurale maatschappij naar<br />
een sterk verstedelijkte samenleving, gericht op industrie en diensten. Het<br />
zwaartepunt in de productieketen verschuift van de gemengde boerderij en de lokale<br />
of regionale verwerking naar nijverheid en distributie met een (inter)nationale<br />
dimensie. De plattelandssamenleving wordt opengebroken en opgenomen in de<br />
welvaart- en consumptiespiraal. Het resterende buitengebied krijgt belangrijke nietagrarische<br />
functies toebedeeld, voornamelijk wonen en “leven”. Het evolueert steeds<br />
meer van een productieruimte naar een consumptieruimte.<br />
Het roerend en immaterieel erfgoed dat deze evolutie illustreert en documenteert,<br />
wordt bewaard en geactiveerd door vele kleine musea, instellingen, verenigingen en<br />
privé-verzamelaars. Deze brede interesse is waardevol, maar ook beperkend en<br />
bedreigend. Veelal gaat het om deelcollecties van een meer algemene verzameling<br />
die dikwijls de regionale of lokale geschiedenis als onderwerp heeft. Klemtoon ligt op<br />
traditie en ambacht, op het alaam of de machinerie met dikwijls dezelfde objecten.<br />
Voor het overige betreft het verzamelingen die zich concentreren op één thema: bier,<br />
brood en suikerwaren, landbouw, dieren en vlees, textiel of tabak. Ook de molens<br />
hebben niet te klagen over gebrek aan aandacht. Maar deze interesse heeft ook zijn<br />
beperkingen. Sommige thema’s komen niet of te weinig aan bod. Bepaalde objecten<br />
zijn moeilijk te verwerven of te bewaren. De bredere sociaal-economische context en<br />
duiding ontbreekt dikwijls.<br />
Voor het <strong>Centrum</strong> <strong>Agrarische</strong> <strong>Geschiedenis</strong> als agrarisch erfgoedcentrum is hier een<br />
bijna vanzelfsprekende rol weggelegd. Behalve een vage afbakening van collecties<br />
overal te lande, is immers weinig geweten over de omvang, de focus en de kwaliteit<br />
van die (landbouw)collecties. Nochtans onderkent iedereen het belang van dat ruraal<br />
erfgoed. Dit erfgoed is immers interessant omwille van het verhaal dat het vertelt over<br />
economische en maatschappelijke ontwikkelingen en over de inspanningen en<br />
groeipijnen die ermee gepaard gingen. Dit erfgoed is te koesteren omdat het de<br />
nieuwe, geïntegreerde en historisch meer correcte belevingswaarde van het<br />
platteland mee onderbouwt. Dit erfgoed is belangrijk omdat het de rechtstreekse<br />
wortels zijn van zeer veel Vlamingen en van de op een na belangrijkste economische<br />
sector vandaag, de voedingsnijverheid. Tegelijk leeft ook een gevoel dat de nood<br />
hoog is, dat het hoog tijd is dat er actie wordt ondernomen. Bij velen overheerst de<br />
idee dat inderdaad zeer veel is verzameld, maar misschien wel zeer veel van<br />
hetzelfde en uit dezelfde periode. Een bewijs dat de situatie niet altijd even<br />
rooskleurig is, blijkt uit de stopzetting van maar liefst vijf musea met een agrarische<br />
(deel)collectie in de al bij al beperkte tijdsspanne van één jaar. Kortom een<br />
diepgaander onderzoek dringt zich op.
2. Scope van het project<br />
Een goede verstaander is er twee waard. <strong>Veldwerk</strong>/<strong>Denkwerk</strong> beoogt een globaal<br />
overzicht van het roerend agrarisch erfgoed, bewaard in Vlaamse, publieksgerichte<br />
instellingen en collecties voor de periode 1850 tot1980.<br />
Binnen die afbakening staat de collectie in zijn geheel en niet zozeer het<br />
collectiestuk op zich centraal. We willen in de eerste plaats een beeld geven van het<br />
zwaartepunt van de verschillende landbouwcollecties. Betreft het een collectie gericht<br />
op akkerbouw of veeleer fruitteelt is een vraag die misschien al vooraf kan worden<br />
beantwoord. Als je naar een fruitteeltmuseum in Borgloon gaat, lijkt het logisch wat je<br />
kan verwachten. Nochtans zijn we vaak voor aangename verrassingen komen te<br />
staan omdat heel wat verzamelingen veel diverser zijn samengesteld dan in eerste<br />
instantie gedacht. Maar binnen dat zwaartepunt hebben we dieper willen uitspitten<br />
waar de focus ligt. Is het een collectie met het zwaartepunt na 1950 of rond 1900? Is<br />
de collectie eerder op graanteelt dan wel op bietenteelt gericht? Telt de collectie<br />
vooral handwerktuigen of zijn er ook gemechaniseerde werktuigen voorhanden?<br />
Tegelijk worden ook een aantal museale aspecten doorgelicht. Inderdaad hebben we<br />
er van geprofiteerd om tijdens onze bezoeken ter plaatse ook telkens een meer<br />
globaal beeld van de collectie of de instelling te verkrijgen. Aan de hand van enkele<br />
gerichte vragen omtrent verwerving, beheer, behoud en publiekswerking willen we op<br />
die manier ook de omgevingsfactor van de collectie op zich beter in beeld brengen.<br />
Vragen naar het eigendomsstatuut van collectie en gebouwen, de bewaaromgeving,<br />
de bezoekersaantallen of het al dan niet bestaan van samenwerkingsverbanden met<br />
andere instellingen komen op die manier aan bod.<br />
Het project beoogt dus geen individuele identificering van elk collectiestuk in elke<br />
verzameling. Een gedetailleerde opsomming en beschrijving is onmogelijk binnen het<br />
tijdskader van het project. Dit was wel mogelijk geweest indien we ons hadden<br />
beperkt tot slechts enkele collecties, maar dan hadden we het vooropgestelde doel<br />
van het project – een overzicht van de agrarische collecties in Vlaanderen – niet<br />
kunnen waarmaken. Precies omdat we een overzicht nastreven, zijn de genoteerde<br />
aantallen niet absoluut juist, maar eerder richtinggevend. Voor de grotere toestellen<br />
of machines is een exacte telling nastreefbaar, maar voor de handwerktuigen die<br />
vaak her en der verspreid liggen of met meerdere tegelijk ‘gestapeld’ zijn, is dit<br />
onmogelijk.<br />
Of er in museum X nu 16 dan wel 17 aardappelrieken aanwezig zijn, is trouwens<br />
binnen de context van het project niet van groot belang. Evenmin hebben we<br />
onderscheid gemaakt tussen de verschillende modellen die in die collectie aanwezig<br />
zijn. Veel belangrijker is aan te tonen dat in de collectie van museum X een<br />
significant deel gericht is op akkerbouw en meer bepaald de niet-gemechaniseerde<br />
aardappelteelt. Op die manier is het perfect mogelijk om aan te geven waar de<br />
zwaartepunten van deze collectie liggen.
Een individuele telling van alle objecten was niet mogelijk. Voor een twintigtal<br />
objecten hebben we die oefening toch gehouden. Daartoe werd een lijst opgesteld<br />
van stukken en tuigen waarvoor het ons binnen het kader van het project opportuun<br />
en ook mogelijk leek om te streven naar een numerieke benadering. Op die manier<br />
kan een zicht worden verkregen op de aantallen, verspreid over Vlaanderen. Voor<br />
meer informatie hierover verwijzen we naar het hoofdstuk methodologie. Voor een<br />
deel is de projectfocus dus bewust beperkt gehouden, voor een flink deel hebben we<br />
er naar gestreefd om binnen die focus ons gezichtsveld letterlijk zo breed mogelijk te<br />
houden.<br />
3. Situering in enge en in brede zin<br />
Agrarisch erfgoed in enge zin<br />
Het begrip agrarisch erfgoed vormt het centrale onderzoeksitem van het project<br />
<strong>Veldwerk</strong>/<strong>Denkwerk</strong>. Binnen dat agrarisch erfgoed komt, gezien de context van het<br />
project, alleen het roerend erfgoed aan bod. Vooraleer dieper in te gaan op de<br />
concrete aspecten hiervan, lijkt het meer dan nuttig een definiëring hierover te<br />
formuleren.<br />
Cultureel erfgoed wordt door de Vlaamse Gemeenschap omschreven als volgt: Het<br />
roerend cultureel erfgoed omvat objecten, informatie en culturele bronnen met een<br />
gemeenschappelijke betekenis: industrieeltechnisch, archeologisch, artistiek,
wetenschappelijk, (cultuur)historisch of antropologisch. Het immaterieel cultureel<br />
erfgoed omvat beeldvorming via beschrijving of culturele bronnen, bijvoorbeeld<br />
allerhande verhalen en geschiedenissen 5 . In dat lijstje van bronnen met een<br />
gemeenschappelijke betekenis kan gemakkelijk agrarisch worden ondergebracht.<br />
Agrarisch op zich is een term die in feite voor zich spreekt: op de landbouw of de<br />
landbouwers betrekking hebbend 6 . Zonder ons in het mijnenveld van definities al te<br />
zeer te mengen, durven we bijgevolg uitgaan van volgende omschrijving: Het roerend<br />
agrarisch erfgoed omvat objecten, informatie en bronnen met een<br />
gemeenschappelijke agrarische betekenis: industrieeltechnisch, archeologisch,<br />
artistiek, wetenschappelijk, (cultuur)historisch of antropologisch. Het immaterieel<br />
agrarisch erfgoed omvat beeldvorming via beschrijving of culturele bronnen,<br />
bijvoorbeeld allerhande verhalen en geschiedenissen.<br />
Binnen het kader van het project <strong>Veldwerk</strong>/<strong>Denkwerk</strong> hebben wij agrarisch erfgoed in<br />
enge zin geïnterpreteerd. De tijdsduur van één jaar verplichtte ons immers tot een<br />
beperking om op die manier toch meer dan alleen maar een grof beeld van de<br />
collecties te verkrijgen. Het project spitst zich bijgevolg toe op het roerend materieel<br />
en immaterieel agrarisch erfgoed met een industrieeltechnische, historische en<br />
antropologische gemeenschappelijke betekenis. Archeologische, artistieke en<br />
wetenschappelijke objecten (behalve veterinaire instrumenten) komen niet aan bod.<br />
Vergelijkbare projecten in brede zin<br />
Het project <strong>Veldwerk</strong>/<strong>Denkwerk</strong> is uniek, in die zin dat tot hiertoe geen project is<br />
uitgewerkt dat gepoogd heeft op dergelijke schaal de agrarische collecties in<br />
Vlaanderen in beeld te brengen. Andere initiatieven bieden ten dele informatie aan<br />
waar wij gebruik van hebben kunnen maken.<br />
Het <strong>Centrum</strong> <strong>Agrarische</strong> <strong>Geschiedenis</strong> zelf werkt volop aan de uitbouw van<br />
www.hetvirtueleland.be met als doel het agrarisch erfgoed dat ons land rijk is (bv.<br />
voorwerpen, foto's, documenten, affiches) en de gegevens van de bewaarders van<br />
dit erfgoed (musea, privé-verzamelaars, archieven, heemkundige kringen) digitaal te<br />
bewaren in een databank. Rond deze databank wordt een website gebouwd die deze<br />
informatie op een gebruiksvriendelijke manier naar diverse doelgroepen brengt.<br />
Vanwege de Vlaamse overheid is een impuls uitgegaan middels het project<br />
Standaardisering Collectieregistratie. Vanaf halverwege de jaren 1990 werden aldus<br />
musea aangespoord hun collectie digitaal te ontsluiten waarbij het programma ADLIB<br />
als standaard werd aangeboden. Maar hoe gedetailleerd deze registratie ook al<br />
gebeurd is – zeker in de ondertussen erkende musea – toch blijft een gerichte<br />
ontsluiting richting agrarisch erfgoed moeilijk. Een overkoepelend overzicht bestaat<br />
immers niet.<br />
In Oost-Vlaanderen bestaat MovE, wat staat voor 'Musea Oost-Vlaanderen in<br />
Evolutie'. MovE en de Oost-Vlaamse musea werken samen aan digitale<br />
collectieregistratie om onder meer op die manier tot een Oost-Vlaamse centrale<br />
museumobjectencatalogus te komen. Tot nu toe is die registratie nog in een<br />
5 http://www.wvc.vlaanderen.be/erfgoed<br />
6 Van Dale Groot woordenboek der Nederlandse taal.
eginfase en eerder beperkt, ook al omdat slechts een 15-tal musea deelnemen 7 .<br />
Cursussen allerhande en verdere informatieverspreiding moeten leiden tot wat ook<br />
een bron van digitale collectie-ontsluiting voor agrarisch erfgoed kan worden. Maar<br />
de beperking ligt vooral in het feit dat privé-collecties hierin niet zijn opgenomen en<br />
dat bovendien een onderlinge vergelijking voorlopig niet mogelijk is. In West-<br />
Vlaanderen – waar zich overigens het grootste aantal landbouwmusea bevindt –<br />
heeft de provinciale overheid al een enkele ‘ronde tafel’ gehouden met de<br />
landbouwmusea, maar tot verdere dynamiek heeft dit niet geleid 8 .<br />
Andere mogelijkheden om te weten te komen waar zich agrarische (deel)collecties<br />
bevinden, zijn verschillende websites of publicaties die het museumlandschap in<br />
Vlaanderen en België in kaart brengen. Maar telkens weer stuiten we op de<br />
beperking dat agrarische deelcollecties hierin te weinig duidelijk naar voren komen.<br />
Bovendien blijven privé-verzamelaars vaak buiten schot én zijn de gegevens maar al<br />
te vlug verouderd.<br />
Een eerste project dat net als <strong>Veldwerk</strong>/<strong>Denkwerk</strong> getracht heeft een bepaald veld<br />
van het erfgoed in beeld te brengen, is het Repertorium van de technische en<br />
wetenschappelijke collecties in de Vlaamse en de Brusselse musea 9 . Dit project<br />
brengt technische en wetenschappelijke collecties in beeld van 175 musea via de<br />
toekenning van hoofd- en subtrefwoorden. Het betreft evenwel alleen collecties in<br />
musea – niet bij privé-personen – die bovendien ook alleen schriftelijk werden<br />
bevraagd. Zoals het Repertorium het zelf aangeeft, is het in de eerste plaats een<br />
werkinstrument voor de musea als hulpmiddel voor de eigen werking en als aanzet<br />
tot samenwerking tussen de musea. Onder technische collecties verstaat het<br />
Repertorium ook technische landbouwcollecties. Inderdaad vinden we heel wat<br />
overeenkomsten tussen het Repertorium en onze collectielijst. Maar evengoed blijft<br />
de informatie die het Repertorium biedt inzake agrarisch erfgoed te beperkt om een<br />
goed beeld van de agrarische collecties in Vlaanderen te verkrijgen.<br />
Hetzelfde geldt voor het vervolgproject op het Repertorium dat een jaar later zijn<br />
beslag kent in het onderzoeksproject van de Vlaamse Gemeenschap Toestand,<br />
beheer en conservatie van de technische collecties in de Vlaamse musea 10 . Ook nu<br />
weer is het resultaat een overzicht van de technische collecties waarvan de<br />
agarische natuurlijk een onderdeel vormen. Ditmaal wordt evenwel de aandacht<br />
veeleer naar de museale aspecten georiënteerd. De focus ligt op het beheer van de<br />
collecties: verwerving, registratie, conservatie en restauratie. Aanbevelingen richting<br />
overheid en een uitgebreide bibliografische documentatie vervolledigen het geheel.<br />
Maar opnieuw komt het concrete agrarische erfgoed niet of nauwelijks aan bod. Het<br />
is dan ook niet de focus van het project. De conclusie mag zijn dat in Vlaanderen<br />
7 http://www.oost-vlaanderen.be/public/cultuur_vrijetijd/cultuur/musea/move/index.cfm<br />
8 Ronde tafel West-Vlaamse landbouwmusea, Provinciehuis Boeverbos, 18 juni 2004.<br />
9 Repertorium van de technische en wetenschappelijke collecties in de Vlaamse en de Brusselse<br />
musea. Grimbergen, 1999. Een digitale versie staat op de website van het Museum voor Oudere<br />
Technieken (MOT) in Grimbergen, zie www.mot.be. Het MOT heeft op zijn website bovendien een<br />
digitale database ontwikkeld met beschrijvingen van duizenden technische voorwerpen en aangevuld<br />
met een bijzonder volledige bibliografie hieromtrent.<br />
10 Een gepubliceerde versie hiervan is verschenen in een reeks van onderzoeksprojecten van de<br />
Vlaamse Gemeenschap rond beheer, conservatie en restauratie van museale collecties: Eloy A.,<br />
Technische collecties. Brussel, 2000.
over het algemeen genomen weinig gerichte actie is ondernomen richting agrarisch<br />
erfgoed.<br />
Dat ligt anders met het Museum Inventarisatie Project (MUSIP) in Nederland dat tot<br />
doel heeft deelcollecties van musea in kaart te brengen en zo toegankelijk te<br />
maken 11 . Door collecties op deelcollectieniveau te ontsluiten, kan men alvast een<br />
indruk krijgen van wat musea in huis hebben. Begonnen in 1997 in Utrecht werd<br />
ondertussen bijna heel Nederland onder handen genomen. Het resultaat is een al bij<br />
al vrij gedetailleerd overzicht van (deel)collecties in Nederlandse musea. Ook het<br />
agrarische aspect komt vanzelfsprekend aan bod. Niettemin denken wij nog een stap<br />
verder te gaan door ook de verhoudingen binnen de collecties te duiden en<br />
bovendien een aantal conclusies en aanbevelingen inzake agrarisch erfgoed te<br />
formuleren.<br />
Er is in de tweede helft van de jaren 1990 ook het project AGRIS geweest dat een<br />
gezamenlijke registratie van de collectie landbouwwerktuigen in acht Noord-<br />
Nederlandse landbouwmusea beoogde 12 . Dat samenwerkingsverband is niet<br />
overeind gebleven, maar heeft toch een aantal blijvende resultaten geboekt. In de<br />
eerste plaats werd de aanzet tot of zelfs de afwerking van de digitale registratie in de<br />
musea tot stand gebracht. Bovendien resulteerde het project in het opstellen van een<br />
agrarische erfgoedthesaurus, die ook in de Arts and Architecture Thesaurus (AAT)<br />
van het Rijksbureau voor Kunsthistorische documentatie (RKD) is verwerkt.<br />
In Frankrijk levert de Association française des musées d’agriculture et du patrimoine<br />
rural (AFMA) op een enigszins klassiekere manier een bijdrage tot het in kaart<br />
brengen van de agrarische en plattelands(deel)collecties. Met de publicatie van de<br />
Guide du patrimoine rural en France worden meer dan 600 musea voorgesteld,<br />
opgedeeld per regio en gesitueerd in hun context 13 .<br />
11 http://www.musip.nl<br />
12 Sparreboom J., Verslag van Agris, een samenwerkingsverband van acht musea die gezamenlijk hun<br />
collectie landbouwwerktuigen registreren. Hoorn, 1999.<br />
13 Le guide du patrimoine rural en France. 600 musées et collections d’agriculture. Tournai, 2002, 3e<br />
druk.
Deel 2: Afbakening en methodologie<br />
1. Grenzen van het onderzoeksdomein<br />
Het onderzoeksdomein voor het project <strong>Veldwerk</strong>/<strong>Denkwerk</strong> wordt beperkt in tijd, in<br />
ruimte, volgens aard van de collecties en naar onderwerp.<br />
In de tijd<br />
In de eerste plaats is het de bedoeling een periode te bestrijken die binnen het kader<br />
van het project realistisch is. De keuze voor de periode 1850 tot 1980 ligt enigszins<br />
voor de hand. Hoe belangrijk misschien ook, maar onderzoek naar middeleeuwse of<br />
zelfs oudere werktuigen vergt een totaal andere, want archeologische aanpak.<br />
Sowieso ligt de focus van het CAG eerder op de ontwikkelingen van de laatste twee<br />
eeuwen. De aldus opgebouwde expertise kan op die manier perfect worden<br />
geïntegreerd in dit project. Tegelijk legt de relatief beperkte projectduur van één jaar<br />
de verplichting op om de periode overzichtelijk en behapbaar te houden.<br />
Het is trouwens in deze periode dat precies de belangrijkste ontwikkelingen inzake<br />
landbouw en voeding zich hebben voorgedaan. Tot 1850 is landbouw voor het<br />
grootste deel van de bevolking een quasi onveranderlijk aspect van onze<br />
samenleving. De eeuwige terugkeer van hetzelfde: seizoenen, technieken,<br />
gewassen, arbeid en, behoudens crisisjaren, voeding. Na 1850 starten er een reeks<br />
steeds versnellende ontwikkelingen in de productieketen die moeten begrepen en<br />
verklaard worden in de brede sociaal-economische en maatschappelijke evolutie van<br />
de negentiende en de twintigste eeuw. Dat vertaalt zich ook in het gebruikte<br />
werkmateriaal op het veld, in de stal en op de boerderij. Vanaf de tweede helft van de<br />
negentiende eeuw zet zich de mechanisering door die tot vandaag en in toenemende<br />
mate de handenarbeid vervangt. Door de focus te leggen op deze periode komt<br />
bijgevolg ook de belangrijkste evolutie in het materiaal aan bod.<br />
De bovengrens ligt omstreeks 1980, een eerder symbolische datum voor de<br />
geleidelijke doorbraak van de informatisering in de landbouw. Met het toenemend<br />
gebruik van de computer breekt een nieuwe periode aan in de automatisering van<br />
handelingen en arbeid die tot op vandaag volop aan de gang is. Een andere reden<br />
voor de afbakening tot 1980 is simpelweg dat de meeste werktuigen van na 1980 nog<br />
steeds in gebruik zijn. En wat nog steeds courant in gebruik is, is natuurlijk nog niet in<br />
een museum of collectie beland!<br />
In de ruimte<br />
Ruimtelijk wordt geopteerd voor een beperking tot Vlaanderen. De keuze voor<br />
Vlaanderen is grotendeels ingegeven door een kwaliteitsaspect. Liever dan voor heel<br />
België slechts een oppervlakkige screening te bereiken, leek het interessanter om de<br />
regio te beperken, maar dan wel op een diepgaandere manier te werk te gaan.<br />
Inderdaad heeft die beperking toegelaten om alle belangrijke (deel)collecties<br />
persoonlijk te bezichtigen en tegelijk tijdens die bezoeken dieper in te gaan op<br />
bepaalde aspecten die anders niet aan bod zouden zijn gekomen.
Op objectniveau is wel gekozen voor een beperking tot België. Alleen die voorwerpen<br />
die in de Belgische landbouw werden gebruikt ofwel die agrarische werktuigen die in<br />
België werden geproduceerd, werden opgenomen. Concreet: een grasmaaimachine<br />
van Zweedse origine zoals die in de jaren 1950-1960 veel werd aangekocht en<br />
gebruikt door de Belgische boeren werd opgenomen. Maar een Duitse dorsmachine<br />
die niet in België werd verkocht en alleen in collectie X is aanbeland ter vervollediging<br />
van de collectie werd niet weerhouden. Meestal weet de eigenaar of de instelling vrij<br />
goed of het betreffende object van buitenlandse origine is. Of anders valt dit vrij<br />
gemakkelijk af te leiden uit het verschil in vormgeving of functie.<br />
Volgens aard van de collecties<br />
Een andere belangrijke restrictie schuilt in de publieksgerichtheid van de collecties.<br />
Doelbewust is ervoor gekozen om alleen die collecties op te nemen die publiek<br />
toegankelijk zijn. Dat kan in principe gaan van een vereniging met een klein<br />
heemkundig museum ergens te lande tot een nationaal erkend museum. Sowieso<br />
heeft echter elke instelling die zich met de naam museum betitelt de bedoeling om<br />
zijn verzameling en zijn kennis openbaar te maken. Op dat vlak stelt zich in dit<br />
segment collecties weinig problemen.<br />
Anders is het gesteld met de collecties in privé-bezit. Daar is de ambitie veel minder<br />
gericht op publieke kennisgeving. Niet allemaal, maar toch de meeste eigenaars<br />
hanteren grote beperkingen inzake openingsuren of toegankelijkheid. Niet toevallig<br />
bevinden de mooiste stukken zich vaak in handen van privé-eigenaars. Er bestaat<br />
immers een vrij lucratieve markt van grotere landbouwwerktuigen en –machines wat<br />
geïnteresseerden toelaat op bijna commerciële basis een collectie uit te bouwen en<br />
deze ook te gelde te maken. Het bekendste voorbeeld zijn de verzamelaars van oude<br />
landbouwtractoren. Slechts weinigen onder hen zijn evenwel geneigd hun collecties<br />
voor het publiek tentoon te stellen. Zij beperken zich eerder tot een sporadische<br />
vertoning op allerlei manifestaties. Het heeft wel tot gevolg gehad dat van dit segment<br />
niet alle collecties konden worden opgenomen, dikwijls op uitdrukkelijke vraag van de<br />
eigenaars zelf.<br />
Naar onderwerp<br />
Ten slotte werd er ook een beperking opgelegd met betrekking tot het eigenlijke<br />
onderzoeksonderwerp. Het project <strong>Veldwerk</strong>/<strong>Denkwerk</strong> mikt op het agrarisch erfgoed<br />
en de kennis en bekendmaking van dit terrein. Zoals al aangehaald wordt hieronder<br />
verstaan: alle roerend en geregistreerd immaterieel agrarisch erfgoed binnen de<br />
context van de voedingsketen (landbouwproductie, verwerking en distributie).<br />
Onroerend goed wordt dus niet behandeld.<br />
Werktuigen gebruikt voor het werk op het land horen hier vanzelfsprekend onder. Dat<br />
kan gaan van de eenvoudigste zeis tot een zelfrijdende maaidorser. Maar evengoed<br />
komen hier ook halsters voor paarden, aspergesteekmessen of plukmanden aan bod.<br />
Werktuigen voor de verwerking van oogst en voeding op de boerderij zoals ontromers<br />
of fruitpersen vallen eveneens onder het onderzoeksveld. Zodra evenwel van<br />
industriële voedselverwerking sprake is – bv. melkerijen of conservenfabrieken –
wordt het niet meer in dit project opgenomen. Speciale aandacht is uitgegaan naar<br />
de transportmiddelen op de boerderij, gaande van de klassieke boerenkarren over<br />
eiermanden tot de veelvoud aan tractoren vandaag de dag. Onder geregistreerd<br />
immaterieel erfgoed worden vastgelegde getuigenissen zoals bijvoorbeeld de<br />
resultaten van eerdere oral history projecten of een belangrijke collectie oude<br />
fruitboomsoorten verstaan. Het is niet de bedoeling binnen de scope van dit project<br />
zelf nieuwe collecties getuigenissen samen te stellen.<br />
De sector van de bosbouw en de visserij vallen volgens de methodologie van het<br />
Nationaal Instituut voor de Statistiek (NIS) wel onder de noemer landbouw, maar<br />
worden gezien hun specifieke geaardheid niet in het project opgenomen. Die<br />
domeinen vereisen toch wel een geheel andere voorkennis. Bovendien betekende<br />
hun opname zowat een verdubbeling van het aantal instellingen en verzamelingen,<br />
wat dan weer gevolgen zou hebben gehad voor de diepgang en de verbreding van<br />
ons onderzoek.<br />
2. Lijst met collecties<br />
Voor de samenstelling van een lijst met landbouw(deel)collecties zijn we vertrokken<br />
van de bestaande naslagwerken en adreslijsten die ofwel in boekvorm ofwel op<br />
internet vlot beschikbaar zijn 14 . Binnen het CAG bestond vanzelfsprekend al ruime<br />
kennis terzake. Bovendien leverde een rondvraag bij de provinciale<br />
museumconsulenten een positieve respons op die behalve de klassieke musea ook<br />
een aantal minder gekende collecties aan het licht bracht. Ten slotte kon ook een<br />
beroep worden gedaan op de expertise van de projectpartners, het Vlaams <strong>Centrum</strong><br />
voor Volkskunde en Heemkunde Vlaanderen.<br />
Dat leverde een startlijst op van zowat 240 collecties in Vlaanderen waarvan ofwel de<br />
aanwezigheid van een landbouw(deel)collectie verzekerd was ofwel terechte<br />
vermoedens bestonden van dergelijke collectie. Voor een goed zicht op de collecties<br />
leek het opportuun om de collecties zo veel als mogelijk en zo veel als relevant<br />
persoonlijk te bezoeken. Hiervoor werd een opsplitsing gemaakt in hoofd-, deel- en<br />
minimale collecties (zie verder onder methodologie voor meer uitleg hierover). Op die<br />
manier konden de (veelvuldige) verplaatsingen vrij gericht worden georganiseerd.<br />
Maar zelfs dan waren – aangename en minder aangename – verrassingen niet uit de<br />
lucht. In totaal werd zo meer dan 6.000 km doorheen Vlaanderen met de wagen<br />
afgelegd en zo’n vijftien trein-tram-busritten ondernomen. Tijdens de bezoeken ter<br />
plaatse bleef de verkregen informatie niet beperkt tot de bezochte collectie zelf.<br />
Meestal bleek men ook vrij goed op de hoogte te zijn van andere collecties uit de<br />
regio, vaak in particuliere handen en bijgevolg niet altijd even goed bij het grote<br />
publiek bekend.<br />
14 Museumgids van Oostende tot Maaseik. Brussel, 1997. Uitgave verzorgd door het Ministerie van de<br />
Vlaamse Gemeenschap, administratie cultuur. Enkele websites: www.tento.be,<br />
www.lannoo.be/toerisme/sites of www.wandelmee.be/toeristische_musealinks voor een Vlaams<br />
overzicht of www.tinck.be/index.cfm/act/museums voor West-Vlaanderen, www.moveweb.oostvlaanderen.be<br />
voor Oost-Vlaanderen, http://www.hbvl.be/dossiers/-m/museum voor Limburg
Die speurtocht, rondvraag en persoonlijke bezoeken leverden uiteindelijk een lijst op<br />
met 170 collecties in Vlaanderen die als agrarische (deel)collectie mogen worden<br />
bestempeld. Belangrijk: absolute volledigheid wordt hier niet geclaimd, maar toch<br />
mag worden gesteld dat alle relevante collecties zijn opgenomen. Alleszins werd<br />
meer dan genoeg informatie verzameld om een gedegen overzicht van de agrarische<br />
collecties in Vlaanderen te kunnen bieden. En dat was uiteindelijk toch het opzet van<br />
het project.<br />
Lijst van bezochte instellingen of personen met een agrarische hoofd- of<br />
deelcollectie 15<br />
Van die 170 collecties leken ons de 75 onderstaande collecties voldoende relevant<br />
voor het project om ze persoonlijk te bezoeken 16 . Hieronder wordt aangeduid of het<br />
om een hoofd-, deel- dan wel minimale agrarische collectie gaat en zijn ze verder<br />
onderverdeeld per provincie.<br />
Provincie Antwerpen<br />
Poldermuseum Lillo-Fort 2040 Lillo deel<br />
Heemkundig Museum Die Swane 2220 Heist-op-den-Berg deel<br />
De Zuiderkempen 2260 Westerlo deel<br />
Heemkundig Museum Rijkevorsel 2310 Rijkevorsel deel<br />
Heemkundig Museum Nicolaüs Poppelius 2381 Weelde deel<br />
Museum Vergane Glorie 2387 Baarle-Hertog deel<br />
Heemerf De Waaiberg 2460 Kasterlee deel<br />
Heemmusea Den Aker en De Roskam 2547 Lint deel<br />
Gemeentelijk Museum Duffel 2570 Duffel deel<br />
Het Molenijzer 2580 Putte deel<br />
Bijenteeltmuseum 2920 Kalmthout deel<br />
Kempisch Museum 2960 Brecht deel<br />
De Drie Rozen 2970 ’s Gravenwezel deel<br />
Levend landbouwmuseum 2200 Noorderwijk hoofd<br />
Landbouwcollectie Wuyts 2221 Booischot hoofd<br />
Landbouwverzameling Jessehof 2340 Vlimmeren hoofd<br />
Midzeelhoeve 2860 St-Katelijne-Waver hoofd<br />
Ons Klein-Brabants boerenerf 2880 Hingene hoofd<br />
Karrenmuseum 2910 Essen hoofd<br />
Heemmuseum De Kaeck 2160 Wommelgem minimaal<br />
Heemkundig museum Tempelhof 2340 Beerse minimaal<br />
Heemmuseum Bystervelt 2627 Schelle minimaal<br />
15 Voor een lijst met meer gedetailleerde adresinformatie per collectie, zie Bijlagen.<br />
16 Drie ervan werden niet bezocht. Het betreft de Nationale Boomgaardenstichting in Vliermaal, het<br />
Levend Erfgoedpark in Wachtebeke en de Museumtuin van het kasteel van Gaasbeek. In vergelijking<br />
met de andere collecties zijn het alle a-typische collecties waar niet zozeer de objecten dan wel het<br />
levend erfgoed centraal staat. Een telefonische bevraging leek daarom in overleg met de betrokkenen<br />
voldoende.
Provincie Limburg<br />
Streekmuseum De Reinvoart 3545 Loksbergen deel<br />
Openluchtmuseum Bokrijk 3600 Genk hoofd<br />
Museum Oude Tractoren 3668 Niel-bij-As hoofd<br />
Museum ’t Karrewiel 3670 Meeuwen hoofd<br />
Nationale Boomgaardenstichting 3724 Vliermaal hoofd<br />
Stedelijk Museum-Hoevemuseum 3800 Sint-Truiden hoofd<br />
Fruitstreekmuseum 3840 Borgloon hoofd<br />
De Lieteberg 3690 Zutendaal minimaal<br />
Levende Molens 3900 Overpelt minimaal<br />
Museum Dulle Griet 3990 Peer minimaal<br />
Provincie Oost-Vlaanderen<br />
Heemkundig museum Nieuwkerken<br />
200/700<br />
9100 Nieuwkerken-Waas deel<br />
Museum De Schuur 9150 Bazel deel<br />
Streekmuseum Rietgaverstede 9850 Nevele deel<br />
Collectie sierteeltgerei Destelbergen 9070 Destelbergen hoofd<br />
Landbouwmuseum Liefkenshoek 9120 Beveren hoofd<br />
Levend Erfgoedpark 9185 Wachtebeke hoofd<br />
Landbouwmuseum Stekene 9190 Stekene hoofd<br />
Polietjeshof 9420 Burst hoofd<br />
Bardelaere Museum 9971 Lembeke hoofd<br />
Landbouwmuseum 9990 Maldegem hoofd<br />
Heemkundig Museum Wetteren 9230 Wetteren minimaal<br />
Nostalgische Boerenattributen 9420 Erpe-Mere minimaal<br />
Museum voor Folklore 9620 Zottegem minimaal<br />
Stoomcentrum vzw 9990 Maldegem minimaal<br />
Provincie Vlaams-Brabant<br />
Zuidwestbrabants Museum 1500 Halle deel<br />
Van Reepinghens Huizeke 1755 Kester deel<br />
Heemkundig Museum De Veste 1932 St-Stevens-Woluwe deel<br />
Suikermuseum 3300 Tienen deel<br />
Museum ’t Nieuwhuys 3320 Hoegaarden deel<br />
Heemkundig Hagelands Museum 3390 Tielt-Winge deel<br />
Provinciaal Molenmuseum Rufferdinge 3400 Landen deel<br />
Museumtuin van Gaasbeek 1750 Gaasbeek hoofd<br />
Museum voor de Oudere Technieken 1850 Grimbergen hoofd<br />
Witloofmuseum 1910 Kampenhout hoofd<br />
Druivenmuseum 3090 Overijse hoofd<br />
De Botermolen 3140 Keerbergen hoofd<br />
Museum van het Belgisch Trekpaard 1570 Vollezele minimaal
Provincie West-Vlaanderen<br />
Bakkerijmuseum Walter Plaetinck 8630 Veurne deel<br />
Ambachtenmuseum ’t Krekelhof 8670 Koksijde deel<br />
Openluchtmuseum Bachten de Kupe 8690 Alveringem deel<br />
Stadsmuseum - collectie Jodoigne 8800 Roeselare deel<br />
Nationaal Tabaksmuseum 8940 Wervik deel<br />
Landbouwcollectie Lapscheure 8340 Lapscheure hoofd<br />
Zuivelmuseum 8370 Blankenberge Hoofd<br />
Nationaal Vlas-, Kant- en Linnenmuseum 8500 Kortrijk Hoofd<br />
Landbouwmuseum Leiedal 8501 Bissegem Hoofd<br />
Hoevemuseum ’t Kapelriegoed 8560 Moorsele Hoofd<br />
Fransmansmuseum 8680 Koekelare Hoofd<br />
Provinciaal Museum Bulskampveld 8730 Beernem Hoofd<br />
Landbouwcollectie Torhout 8820 Torhout Hoofd<br />
Collectie Patrick Trio 8820 Torhout Hoofd<br />
Gemeentelijk Landbouwmuseum 8950 Kemmel Hoofd<br />
Nationaal Hopmuseum 8970 Poperinge Hoofd<br />
Lijst van aangeschreven instellingen of personen met een minimale<br />
landbouwcollectie die de schriftelijke enquête hebben beantwoord<br />
De resterende 95 collecties werden vanop afstand ingeschat als minder gefocust op<br />
landbouw. Deze werden daarom schriftelijk bevraagd (bevragingsformulier zie<br />
bijlangen). Deze bevraging moet dus absoluut als een (extra) aanvulling worden<br />
gezien.<br />
Hieronder worden die instellingen vermeld die hebben gereageerd op onze<br />
schriftelijke vraag. Gezien het relatief mindere belang van hun agrarische collectie in<br />
verhouding tot de andere verzamelingen worden zij apart onder de loep genomen.<br />
Nationaal Museum en archief van<br />
Douane en Accijnzen 2000 Antwerpen Antwerpen<br />
Turninum-Volksmuseum Deurne vzw 2100 Deurne Antwerpen<br />
Heem- en sigarenmuseum 2370 Arendonk Antwerpen<br />
Bakkerijmuseum Worfthoeve 2440 Geel Antwerpen<br />
Heemkundig museum het Schuurtje 2930 Brasschaat Antwerpen<br />
Domein Pietersheim 3620 Lanaken Limburg<br />
Stads- en streekmuseum Rekem 3621 Rekem Limburg<br />
Oudheidkamer 3690 Zutendaal Limburg<br />
Heemmuseum Nederpeelt 3910 Neerpelt Limburg<br />
Vleeshuismuseum 9200 Dendermonde Oost-Vlaanderen<br />
Museum voor volkskunde 9200 Dendermonde Oost-Vlaanderen<br />
Museum van Deinze en de Leiestreek 9800 Deinze Oost-Vlaanderen<br />
Heemmuseum Eeklo 9900 Eeklo Oost-Vlaanderen<br />
Verschaeve 8520 Kuurne West-Vlaanderen<br />
Museum voor pijp en tabak 8530 Harelbeke West-Vlaanderen
<strong>Agrarische</strong> hoofd- of deelcollecties die in de loop van het project zijn<br />
verdwenen<br />
In het voorbije jaar – de periode september 2004 tot en met september 2005 oftewel<br />
de duur van het project <strong>Veldwerk</strong>/<strong>Denkwerk</strong> – zijn er in Vlaanderen een aantal (grote)<br />
agrarische erfgoedcollecties verdwenen of verkocht. Het betreft allemaal collecties<br />
die in particuliere handen waren. Er bestaan velerlei redenen voor de opheffing, maar<br />
in feite valt het bijna altijd te herleiden tot het financiële aspect. De verkoop van de<br />
collectie brengt vaak flink wat geld op aangezien er een florerende markt bestaat voor<br />
specifieke collectiestukken. En voor sommige eigenaars die met hun collectie op een<br />
dood punt zijn aanbeland, vormt dit dan ook een gerede aanleiding tot verkoop.<br />
Heemkundig Museum Goetsenhoven 3300 Goetsenhoven deel<br />
Museum Het Alaam 3600 Genk deel<br />
Domein d'Oude Smelterij 8820 Torhout deel<br />
Bijenmuseum Hengelhoef 3530 Houthalen hoofd<br />
Landbouwmuseum 1000 stoomwielen 8750 Zwevezele hoofd<br />
Personen of instellingen met een agrarische hoofd- of deelcollectie die niet<br />
zijn opgenomen in het project<br />
Tenslotte zijn er nog een aantal collecties die absoluut binnen het kader van dit<br />
project passen, maar die helaas niet konden worden opgenomen. De redenen<br />
hiervoor zijn divers: de eigenaar verkoos niet deel te nemen aan het project of<br />
verscheen met zijn collectie liever niet in de openbaarheid. Vooral in de sector van de<br />
tractorenverzamelaars – een flink uitbreidende hobbybranche – was er een zekere<br />
terughoudendheid. Enig speurwerk op het internet levert heel wat resultaten op, maar<br />
concrete gegevens konden we in de context van dit rapport niet opnemen.<br />
3. Methodologie<br />
Hier gaan we dieper in op de manier waarop we de collecties benaderd hebben. Zo<br />
hopen we duidelijk te maken hoe we te werk zijn gegaan, wat dan weer inzicht moet<br />
brengen in de verwerking van de resultaten. Omdat de gegevens werden verwerkt in<br />
een Accesdatabank zijn de grafische mogelijkheden op dat vlak quasi onovertroffen.<br />
In de Bijlagen bevindt zich een exemplaar van het bevragingsmodel waarmee de<br />
collecties werden benaderd. Dit document is in feite de leidraad voor de<br />
onderstaande bladzijden.<br />
Globale collectiebeschrijving<br />
De verschillende collecties hebben we vooreerst geografisch onderverdeeld per<br />
provincie. Deze opdeling biedt het voordeel van duidelijkheid qua afbakening. Dat is<br />
ook de reden waarom we niet voor een opdeling volgens landbouwstreek hebben<br />
gekozen. De grenzen hiervan zijn immers niet altijd zonder discussie vastgelegd. Ook<br />
het erfgoed- en museumveld is op die manier georganiseerd. Bovendien is de<br />
geïnteresseerde lezer sowieso meer vertrouwd met de provinciale grenzen. Het geeft
de mogelijkheid om overzichtelijke regionale conclusies te trekken die voor iedereen<br />
hanteerbaar zijn.<br />
Vervolgens hebben we de agrarische collecties onderverdeeld naar belangrijkheid:<br />
betreft het hier om een hoofdcollectie, een deelcollectie of een minimale agrarische<br />
collectie? Op die manier konden we bepalen welke collecties vanop afstand<br />
noodzakelijk moesten worden bezocht. Een definitieve conclusie kon evenwel pas na<br />
het bezoek worden getrokken. Maar al te vaak bleek de perceptie vooraf niet<br />
helemaal overeen te komen met de reële status. Niettemin denken we alle relevantie<br />
agrarische collecties in onze lijst te hebben opgenomen.<br />
Met belangrijkheid bedoelen we zowel het volume van de collectie als de intrinsieke<br />
relevantie ervan. Vanzelfsprekend zijn die collecties die volledig aan het agrarische<br />
gewijd zijn steeds als hoofdcollectie vermeld. Maar ook de collecties die in volume<br />
voor minstens vijftig procent op landbouw gericht zijn, werden als hoofdcollectie<br />
beschouwd. Dit is ook gerechtvaardigd: vaak is de halve collectie van een grote<br />
instelling groter in volume en waardevoller van inhoud dan de volledige collectie van<br />
een klein museum.<br />
Met agrarische deelcollectie willen we aangeven dat het gaat om collecties die<br />
slechts ten dele de focus van een breder geheel vormen en die bovendien in volume<br />
en relevantie duidelijk een trapje lager staan dan de hoofdcollecties 17 . De grens<br />
tussen beide is niet altijd even duidelijk en soms ook subjectief. De functie van de<br />
opsplitsing tussen hoofd- en deelcollectie ligt dan ook voornamelijk in de noodzaak<br />
tot onderverdeling om het veld behapbaar te houden. Voor het project zijn<br />
deelcollecties namelijk even relevant, alleen is hun impact op het geheel iets minder<br />
groot. Alle deelcollecties hebben we trouwens ook persoonlijk bezocht.<br />
Tenslotte maken we nog een derde onderverdeling: de minimale agrarische<br />
collecties. Dit betreft collecties die duidelijk niet tot de focus van de totale verzameling<br />
behoren, die bovendien zelden iets apart te bieden hebben en die vaak ook te klein<br />
en te weinig coherent zijn om van een echte agrarische collectie te spreken.<br />
Sommige hiervan werden toch persoonlijk bezocht omdat in eerste instantie en vanop<br />
afstand de collectie anders werd gepercipieerd. Het liet ons tegelijk toe om inderdaad<br />
bevestigd te zien dat het in het kader van het project niet nodig was om ook zoveel<br />
mogelijk minimale agrarische collecties persoonlijk te bezoeken. Een aanvulling werd<br />
gezocht in het versturen van een schriftelijke vragenlijst die door een vijftiental<br />
instellingen (op 95 verzonden exemplaren) werd ingevuld en terugbezorgd.<br />
Zowel de hoofdcollecties, de deelcollecties als de minimale collecties werden tijdens<br />
ons bezoek op dezelfde, drieledige manier bevraagd: volgens periode, volgens graad<br />
van mechanisering en volgens functie. De datering in periodes moest natuurlijk<br />
passen binnen het tijdskader van het project – de periode 1850-1980. Hierin noteren<br />
we vier periodes die van elkaar worden onderscheiden door een aantal<br />
17 Onder een deelcollectie verstaat men een groep objecten die samenhang met elkaar vertonen. Dat<br />
kan doordat ze dezelfde functie hebben (bv. landbouwwerktuigen), uit hetzelfde materiaal bestaan (bv.<br />
zilverwerk) of over hetzelfde onderwerp gaan (bv. Tweede Wereldoorlog). Zie: www.musip.nl.
symbooljaren 18 . De eerste periode loopt van 1850 tot 1880, moment waarop de<br />
Belgische landbouw in een diepe crisis beland als gevolg van de toevloed van<br />
goedkope buitenlandse landbouwproducten, in de eerste plaats tarwe. Het is ook de<br />
zeer traditionele landbouw die tot dan overheerst: kleine, gemengde bedrijven, weinig<br />
tot niet gemechaniseerd, aan de grens van haar kunnen.<br />
De tweede periode begint rond 1880 en eindigt in 1918. Het is een periode van<br />
transformatie. Door de bodemprijzen voor graan oriënteert de kleinschalige landbouw<br />
zich naast de traditionele akkerbouw in de richting van (intensieve) veeteelt,<br />
tuinbouw, sierteelt en fruitteelt. De relatieve welvaartsstijging laat toe om ook vlees en<br />
andere duurdere voedingsproducten in grotere aantallen te produceren. Tegelijk zet<br />
zich op de grote landbouwbedrijven – vooral in Wallonië – een eerste mechanisering<br />
door, gekoppeld aan het gebruik van meststoffen.<br />
De derde periode, van 1918 tot 1950, toont de Belgische landbouw die voortgaat op<br />
de eerder ingeslagen weg. De bedrijven blijven relatief klein, met veel werkkrachten,<br />
hoewel steeds minder mensen in de landbouw werkzaam zijn. Tegelijk vindt er ook<br />
een verder doorgedreven gebruik van allerlei machines plaats waarbij evenwel nog<br />
veel handenarbeid was vereist. De wanmolen, de dorsmolen, de ontromer zijn maar<br />
enkele voorbeelden van toestellen die algemeen verspreid waren, terwijl evengoed<br />
de dorsvlegel, de pikhaak of de bietenvork nog courant werden gebruikt.<br />
Dat verandert volledig en op zeer korte tijd in de vierde periode: 1950-1980. Onder<br />
impuls van de schaalvergroting, de internationalisering en de enorme<br />
rendementsstijgingen breekt de mechanisatie definitief door. De bedrijven worden<br />
veel groter, zowel in oppervlakte als in productie, terwijl het aantal werkkrachten in de<br />
landbouw zienderogen daalt. Symbolisch is wel de vervanging van het<br />
landbouwpaard door de tractor, algemeen verspreid vanaf het begin van de jaren<br />
1950. We eindigen rond 1980 omdat op dat moment de automatisering zijn intrede<br />
doet, wat toch weer een heel nieuwe dimensie aan de landbouw toevoegt. Bovendien<br />
konden recentere toestellen moeilijk teruggevonden worden in collecties omdat ze<br />
vaak nog in actieve dienst zijn op de boerderijen zelf.<br />
Inzake de datering van de objecten hebben we de grootste problemen ondervonden.<br />
Een preciese datering ontbreekt bijna altijd. Vaak kan alleen worden aangegeven dat<br />
het bewuste object voor of na een bepaalde periode werd gebruikt. Bovendien is niet<br />
altijd duidelijk hoe lang een bepaald object in gebruik is geweest. Goede werktuigen<br />
en machines blijven immers decennialang in gebruik, maar dat is niet meer geweten<br />
bij de huidige bewaarders. Als datering werd dan een gemiddelde opgemaakt van de<br />
datum waarop dit object zijn intrede deed op het gewone Belgische landbouwbedrijf<br />
en de datum waarop het niet meer courant in gebruik was. Gaandeweg hebben we<br />
ook een kennis opgebouwd die toelaat om toch min of meer preciese dateringen te<br />
hanteren. Vergelijking met gelijkaardige werktuigen in andere collecties waar meer<br />
informatie beschikbaar was, hielp hier veelal. De datering is over het algemeen dan<br />
ook eerder indicatief, maar kan toch haar functie vervullen om aan te geven of<br />
voorwerpen uit een bepaalde periode al dan niet aanwezig zijn.<br />
18 Hiervoor hebben we ons laten inspireren door het recente overzichtswerk over de Belgische<br />
landbouw van Segers Y. en Van Molle L., Leven van het land. Boeren in België, 1750-1850. Leuven,<br />
2005.
Voor de datering op zich kan ook de graad van mechanisering hulp bieden. Het is<br />
bv. vrij gemakkelijk te achterhalen wanneer bepaalde modellen van tractoren werden<br />
geproduceerd. Of de ontromer van Melotte zal zeker niet voor 1880 zijn<br />
geproduceerd aangezien het bedrijf pas rond 1888 haar eerste modellen op de markt<br />
bracht. Op die manier kan ook weer een indicatieve datering worden opgemaakt.<br />
Maar die graad van mechanisering is echter toch in de eerste plaats bedoeld om aan<br />
te geven over welk soort werktuig/machine het gaat. Hiertoe hebben we een<br />
drieledige opdeling gemaakt: niet gemechaniseerde tuigen of voorwerpen,<br />
gemechaniseerde tuigen en gemotoriseerde tuigen. Onder niet gemechaniseerde<br />
voorwerpen verstaan we enerzijds handwerktuigen en anderzijds allerlei andere<br />
voorwerpen. Handwerktuigen zijn dan de zeis, de schoffel, de spade, de riek enz. De<br />
andere voorwerpen zijn veel diverser en ook moeilijker te omschrijven. In feite gaat<br />
het om alle voorwerpen die werden gebruikt op het landbouwbedrijf waar geen<br />
aandrijving aan te pas komt. Dat betreft bv. een botervorm, baktrog, paardengetuig,<br />
bijenkorven, drainagebuizen enz. In de verwerking van de gegevens hebben we dit<br />
onderscheid niet gemaakt omdat dit anders te ver zou leiden.<br />
De tweede groep zijn de gemechaniseerde tuigen. Hier gaat het om gereedschap dat<br />
niet rechtstreeks met de hand werd gebruikt. Zolang er maar geen motorische<br />
aandrijving aan te pas komt. Dat varieert van de ploeg, de maaimachine of de<br />
karnton tot de groentewasmachine, de bietenrooier, de ontromer, de rugsproeier of<br />
de melkmachine. Tenslotte hebben we nog de groep gemotoriseerde tuigen. Dit zijn<br />
in feite gemechaniseerde tuigen, maar dan met zelfaandrijving. Deze toestellen<br />
komen bijna uitsluitend na 1950 voor: de zelfrijdende maaidorser of<br />
aardappelrooimachine, de tractor of andere meestal grootschalige, vrij moderne<br />
toestellen.<br />
Behalve de periodisering en de graad van mechanisering hebben we ook de<br />
functionaliteit van voorwerp/werktuig/machine willen beschrijven. Simpel gesteld:<br />
waarvoor diende het object? Ook hier weer hebben we een opdeling gemaakt om het<br />
geheel overzichtelijk te houden: voorwerpen met een primaire productiefunctie, een<br />
secundaire productiefunctie en een distributiefunctie.<br />
Onder primaire productiefunctie verstaan we die objecten die nodig zijn voor de<br />
productie van voedings- en industriële gewassen. Alles wat nodig is om concreet te<br />
kunnen zaaien, oogsten, onderhouden, bevloeien, bemesten en sproeien van teelten.<br />
Binnen deze primaire productiefunctie hebben we de klassieke onderverdeling in<br />
sectoren gevolgd: akkerbouw, tuinbouw, veeteelt, bijenteelt, fruitteelt en sierteelt.<br />
Bovendien duiden we de objecten nog eens aan in de onderscheiden teelten (zie<br />
schema). De objecten die vallen onder secundaire productiefunctie bevinden zich<br />
zoals de naam het al aangeeft verderop in de productieketen. In feite komt het neer<br />
op de verwerking van basisproducten op de boerderij. Na de oogst werden heel wat<br />
producten immers op de boerderij zelf verwerkt, vroeger veel meer dan nu. Objecten<br />
die dienen voor de kaasverwerking, boterverwerking, dorsen van het graan,<br />
verpakking van groenten en fruit, het kuisen van producten en nog vele andere<br />
secundaire functies komen hier aan bod (zie schema). Tenslotte wordt ook een<br />
onderscheid gemaakt voor die objecten die dienden voor transport en distributie van<br />
goederen van en naar de boerderij. Klassiek zijn de boerenwagens, maar evengoed<br />
de tractor of de eiermand zijn hier op hun plaats. Hier werd evenwel geen
onderscheid gemaakt in graad van mechanisering. De vervoersmiddelen spreken<br />
voor zich en in feite is alleen de tractor gemotoriseerd.<br />
Primaire productiefunctie<br />
Akkerbouw Tuinbouw Fruitteelt Veeteelt Sierteelt Bijenteelt<br />
Algemeen Algemeen Algemeen Algemeen Algemeen Algemeen<br />
Aardappelen Asperges Hoogstam Geiten<br />
Bieten Bloemkool Laagstam Paarden<br />
Graan Champignons Klein fruit Pluimvee<br />
Hop Erwten Runderen<br />
Maïs Prei Schapen<br />
Tabak Sla Varkens<br />
Vlas Tomaten<br />
Grasland Witloof<br />
Andere teelten Andere teelten<br />
Secundaire productiefunctie<br />
Bietenverwerking Maïsverwerking<br />
Boterverwerking Melk<br />
Brood Mestverwerking<br />
Conservering Meten en wegen<br />
Drankbereiding Slacht<br />
Fruitpersing Sorteren<br />
Graanverwerking Tabaksverwerking<br />
Honingbereiding Verpakken<br />
Kaasverwerking Vlasverwerking<br />
Kuisen/wassen Wolverwerking<br />
Lijnzaadverwerking<br />
Distributiefunctie<br />
Draagjuk Mand/korf Kar/wagen Kruiwagen Slee Tractor<br />
Verpakkingsmateriaal<br />
Aan de hand van enkele concrete voorbeelden kunnen we duidelijk maken welke de<br />
bedoeling is van de thematische onderverdelingen die we hierboven hebben willen<br />
uitleggen.<br />
Voorbeeld 1: in collectie X bevindt zich een graanmaaimachine van het merk<br />
McCormick, ongedateerd. Dit collectiestuk plaatsen we onder primaire<br />
productiefunctie, akkerbouw, graan, gemechaniseerd tuig, periode 1950-1980 (deze
datering is indicatief; werd bepaald aan de hand van de grootte van het mes en de<br />
trekhaak die alleen voor tractoren geschikt is).<br />
Voorbeeld 2: in collectie X bevindt zich een boterteil uit aardewerk, ongedateerd. Dit<br />
collectiestuk plaatsen we onder secundaire productiefunctie, boterverwerking, nietgemechaniseerd<br />
voorwerp, periode 1880-1918 (deze datering is indicatief; werd<br />
bepaald aan de hand van het gebruik van dergelijke teilen voor de algemene<br />
verspreiding van de ontromer einde 19 e eeuw).<br />
Voorbeeld 3: in collectie X bevindt zich een boerenwagen, gedateerd 1876. Dit stuk<br />
plaatsen we onder distributiefunctie, kar/wagen, periode 1850-1880.<br />
Voorbeeld 4: in collectie X bevindt zich een Brabantse ploeg, merk Melotte,<br />
ongedateerd. Dit stuk plaatsen we onder primaire productiefunctie, akkerbouw,<br />
algemeen (werd niet voor één teelt specifiek gebruikt), gemechaniseerd werktuig,<br />
periode 1918-1950 (deze datering is indicatief; werd bepaald doordat dergelijke<br />
ploegen over het algemeen in die regio pas na de Eerste Wereldoorlog werden<br />
gebruikt)<br />
Individueel getelde objecten<br />
Zoals al eerder aangehaald, hebben we van een beperkt aantal werktuigen en<br />
machines toch een individuele telling proberen te maken. Bij het doorlopen van de<br />
collecties werden specifiek deze tuigen individueel opgenomen en verder alleen<br />
onderverdeeld in de hogergenoemde periodes (1850-1880, 1880-1918, 1918-1950,<br />
1950-1980). Deze telling staat los van de globale verwerking per collectie. Elk stuk<br />
dat hier is opgenomen, werd uiteraard ook genoteerd onder bovenstaande globale<br />
collectie-opname. Ook deze gegevens werden verwerkt in een Accesdatabank.<br />
Aandrijfmachine op<br />
diesel<br />
Aandrijfmachine op<br />
stoomkracht<br />
Bietenrooimachine<br />
Dorsmachine<br />
Fruit- en<br />
groentewasmachine<br />
Graan/grasmaaimachine<br />
Sproeier hand/rug<br />
Kunstmeststoffenstrooier<br />
Melkkoelinstallaties<br />
Melkmachine<br />
Ontromer handmatig<br />
Ontromer motorisch<br />
Pikbinder/pikdorser<br />
Sproeimachine<br />
Thermosyphon<br />
Tractor<br />
Veldmaïshakselaar<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980
Veterinaire instrumenten<br />
Wanmolen<br />
Zaaimachine<br />
Verschillende criteria zijn bepalend voor de opname van specifiek deze stukken in de<br />
lijst. Zo gingen we ervan uit dat sommige stukken wellicht zeer zeldzaam waren en<br />
dat het meer dan nuttig kon zijn om zo exact mogelijk te weten te komen waar deze<br />
zich bevonden. Een voorbeeld hiervan zijn de aandrijfmachine op stoomkracht of de<br />
veldmaïshakselaar waarvan er inderdaad in de door ons bezochte collecties slechts<br />
enkele exemplaren aanwezig zijn. Een ander criterium was precies tegenovergesteld:<br />
van wanmolens of dorsmachines is genoegzaam geweten dat er zeer vele zijn, maar<br />
het leek nuttig dit aan realiteit te toetsen. In deze lijst bevinden zich ook alleen<br />
werktuigen die goed herkenbaar zijn binnen de algemene collectie. Dat<br />
vergemakkelijkte voor ons de schriftelijke verwerking ter plaatse.<br />
Maar ondanks ons streven naar individuele markering en volledigheid zullen we ook<br />
hier er niet in geslaagd zijn dat volledig te bewerkstelligen. Sommige stukken zullen<br />
we allicht niet hebben opgemerkt in de soms chaotische opeenstapeling van<br />
werktuigen en machines die we zijn tegengekomen. Anderzijds bezitten een aantal<br />
instellingen en eigenaars één of meerdere depots die we niet altijd hebben kunnen of<br />
mogen bezoeken. In elk geval biedt deze lijst toch meer dan een indicatie en kan het<br />
voor sommige stukken zonder meer relevant zijn.<br />
Ambachten<br />
In het verlengde van ons onderzoek werd ook aandacht besteed aan de<br />
ambachtelijke collecties. Deze vormen – zeker bij de kleinere of regionale musea –<br />
zelfs vaak de kern van de collectie. Bovendien is de verwevenheid met het agarische<br />
milieu dikwijls vanzelfsprekend. Een lijst met diverse ambachten en beroepen werd<br />
opgesteld die we gedurende het bezoek aanvulden en becommentarieerden 19 . We<br />
hebben ons hier doelbewust beperkt tot het al dan niet aanwezig zijn van een<br />
bepaalde collectie en zijn niet dieper ingegaan op de relevantie of de uniciteit ervan.<br />
Wel hebben we alleen (relatief) uitgebreide collecties opgenomen. Het moest een<br />
geheel vormen – liefst zo volledig mogelijk – dat een significant deel van de totale<br />
instellingscollectie uitmaakte.<br />
Bakker Huidevetter Rattenvanger<br />
Barbier Imker Schaapherder<br />
Beenhouwer Juwelier/horlogemaker Scharenslijper<br />
Behanger/schilder Ketelslager Schoenmaker<br />
Bezembinder Kleermaker Schrijnwerker<br />
Borstelmaker Klompenmaker Sigarenmaker<br />
Brouwer Kuiper Steenbakker<br />
Dakdekker Lattenkliever Steenkapper<br />
Diamantbewerker Loodgieter Smid<br />
19 Voor deze lijst van beroepen en ambachten baseerden wij ons op de lijst die is vermeld op de<br />
website van het MOT in Grimbergen www.mot.be. Niet alle beroepen werden echter weerhouden.<br />
Alleen deze die min of meer in verband stonden met de agrarische samenleving hebben we<br />
opgenomen.
Drukker Mandenmaker Stroper<br />
Emailleerder Metser Touwslager<br />
Edelsmid Molenaar Visser<br />
Gareelmaker Plaffoneerder Vlasbewerker<br />
Herbergier Pompboorder Wagenmaker<br />
Houthakker Pottenbakker Wever<br />
Museale aspecten<br />
Behalve een overzicht van het agrarisch erfgoed, individuele tellingen van een<br />
beperkt aantal objecten en de eventuele aanwezigheid van ambachtencollecties<br />
werden verzamelaars en instellingen ook bevraagd naar de meer algemene museale<br />
aspecten van hun collectie. In feite komen de klassieke museale functies – behoud<br />
en beheer, registratie en publiekswerking – aan bod. Wel werden alleen concrete<br />
aspecten van de agrarische collectie bekeken. Voor een volledige museale<br />
doorlichting zijn andere studies of projecten allicht meer aangewezen. In elk geval<br />
betekent onderstaande bevraging een mooie aanvulling op de cijfermatige<br />
doorlichting van de agrarische collecties in Vlaanderen. De meest markante<br />
conclusies kunnen bovendien grafisch worden voorgesteld aangezien we ook deze<br />
gegevens in de databank hebben verwerkt.<br />
In de eerste plaats werden de functies met betrekking tot behoud en beheer van de<br />
collecties nader beschouwd. Volgende aspecten komen aan bod:<br />
Hoe werden en worden nieuwe stukken verworven?<br />
Worden stukken van de collectie gerestaureerd?<br />
Worden nieuw aangeboden stukken geweigerd?<br />
Worden collectiestukken afgestoten?<br />
Worden de stukken onderhouden?<br />
Kunnen objecten door derden worden ontleend?<br />
Is er een aparte depotruimte?<br />
Hoe wordt de agrarische collectie bewaard?<br />
Is er een ruimteprobleem?<br />
Wat is het aandeel van de agrarische collectie in het geheel van de collectie?<br />
Wat is de oppervlakte in m² van de agrarische collectie?<br />
Hoeveel stuks telt de agrarische collectie?<br />
Is er een verzekering afgesloten voor de collectie?<br />
Wie is de eigenaar van de collectie?<br />
Wie is de eigenaar van de gebouwen en de gronden?<br />
Veel aandacht is uitgegaan naar de publiekswerking. De goede wisselwerking<br />
tussen collectiebeheer en publiekswerking is zonder meer een voorwaarde voor het<br />
genereren van bijkomende middelen en een externe dynamiek. Volgende aspecten<br />
komen aan bod:<br />
Wat is de doelgroep van bezoekers?<br />
Wat is de herkomst van de bezoekers?
Wat is de verhouding van herkomst van bezoekers?<br />
Verloopt het bezoek in groep of individueel?<br />
Zijn er rondleidingen voor bezoekers?<br />
Wat is het gemiddelde bezoekersaantal?<br />
Wat is de toegangsprijs?<br />
Hoeveel vaste openingsdagen per jaar zijn er?<br />
En hoeveel op afspraak?<br />
Worden er tentoonstellingen georganiseerd?<br />
Met welke frequentie?<br />
Is er een aparte tentoonstellingsruimte?<br />
Bestaan er samenwerkingsverbanden?<br />
Een minder zichtbaar aspect van de collectie- en museumwerking is de<br />
wetenschappelijke uitbouw ervan. Een gedegen collectieregistratie behoort<br />
evenwel hoe langer hoe meer tot de mogelijkheden wat ook hier tot uiting komt.<br />
Volgende aspecten komen aan bod:<br />
Bestaat er een inventaris?<br />
Is deze helemaal bijgewerkt of slechts ten dele?<br />
Is deze inventaris schriftelijk dan wel digitaal?<br />
Bestaat er ook een bibliotheek?<br />
Kunnen hiervan exemplaren worden ontleend?<br />
Bestaat er een archief dat kan geconsulteerd worden?<br />
Worden er publicaties uitgegeven?<br />
Een aantal algemene omgevingsfactoren die al dan niet rechtstreeks hun invloed<br />
hebben op de werking van het museum in het algemeen of op de vorming van de<br />
agrarische collectie in het bijzonder werden ook voor het voetlicht geplaatst.<br />
Volgende aspecten komen aan bod:<br />
Is het een erkend museum?<br />
Is er een raad van beheer?<br />
Zijn er statuten?<br />
Welk eigenaarsstatuut heeft het museum?<br />
Is er personeel in dienst?<br />
Hoeveel voltijdse eenheden?<br />
Zijn er vrijwilligers betrokken bij de werking van het museum?<br />
Hoeveel?<br />
Wat zijn de belangrijkste inkomsten voor het museum?<br />
Wat zijn de belangrijkste uitgaven?<br />
Afrondend bekijken we minder meetbare en bijgevolg meer subjectieve inzichten<br />
inzake collectie en museum. Volgende aspecten komen aan bod:<br />
Wat wordt ervaren als een positieve kant van collectie en museum?<br />
Wat zijn de meer negatieve aspecten?<br />
Wat zijn projecten, ambities of doelstellingen voor de nabije toekomst?
Deel 3: <strong>Agrarische</strong> (deel)collecties in beeld<br />
1. Agrarisch erfgoed in beeld: globale overzichten<br />
De input van de gegevens in een database laat toe om oneindig veel grafische<br />
voorstellingen te maken. Het heeft echter geen zin om de ene grafiek na de andere<br />
tabel af te beelden zonder oog voor samenhang, relevantie of inhoud. Daarom<br />
verkiezen we een gericht beeld te presenteren van het agrarisch erfgoed in<br />
Vlaanderen aan de hand van vier invalshoeken - periode, techniek, productie/teelt en<br />
provincie – gebaseerd op het bevragingsmodel dat werd gehanteerd. Telkens wordt<br />
een algemeen beeld per invalshoek gegeven, gevolgd door een aantal meer<br />
gedetailleerde. Bij elke grafiek volgt ook een korte verklaring of verduidelijking van de<br />
getoonde gegevens.<br />
Invalshoek: periode<br />
Figuur 1: Verdeling agrarisch erfgoed per periode<br />
Verduidelijking<br />
1950-1980<br />
26%<br />
1918-1950<br />
40%<br />
1850-1880<br />
9%<br />
1880-1918<br />
25%<br />
− De relatieve oververtegenwoordiging van de periode 1918-1950 is niet onlogisch<br />
aangezien verzamelaars en instellingen heel wat erfgoed uit die periode uit de eerste<br />
hand konden verwerven bij de oudere generatie gebruikers.
− De periode 1850-1880 is vrij beperkt. Het aandeel Bokrijk hierin is meer dan veertig<br />
procent. Meestal betreft het wel gewone gebruiksvoorwerpen, maar er bevinden zich<br />
ook unieke stukken tussen. Indien de collectie van Bokrijk om welke reden dan ook<br />
teloorgaat of niet voldoende wordt ondersteund, betekent dit een serieuze aderlating<br />
voor het Vlaams agrarisch erfgoed uit die periode.<br />
Grafiek 1: Verdeling agrarisch erfgoed periode 1850-1880 volgens productie/teelt<br />
20%<br />
18%<br />
16%<br />
14%<br />
12%<br />
10%<br />
8%<br />
6%<br />
4%<br />
2%<br />
0%<br />
Algemeen<br />
Aardappelen<br />
Akkerbouw algemeen<br />
Andere<br />
Bieten<br />
Graan<br />
Hop<br />
Weide en grasland<br />
Bijenteelt algemeen<br />
Draagjuk<br />
Kar/wagen<br />
Kruiwagen<br />
Mand/korf<br />
Slee<br />
Transport algemeen<br />
Verpakking<br />
Paarden<br />
Runderen<br />
Schapen<br />
Varkens<br />
Bietenverwerking<br />
Boter<br />
Brood<br />
Conserveren<br />
Fruitverwerking<br />
Graanverwerking<br />
Honingbereiding<br />
Kaas<br />
Lijnzaad<br />
Melk<br />
Algemeen Akkerbouw Bijenteelt Distributie Veeteelt Verwerking op de hoeve<br />
Verduidelijking<br />
− De aanwezige objecten zijn een mooie weerspiegeling van het gemiddelde<br />
kleinschalige, gemengde landbouwbedrijf dat zo typisch was voor de landbouw uit die<br />
periode. Vooral de verwerking van basisproducten op de boerderij valt hier op. Zowat<br />
elke agrarische collectie heeft wel een aantal keramische boterteilen in zijn bezit<br />
(boterverwerking), dorsvlegels en wanmolens zijn alom verspreid (graanverwerking),<br />
evenals stenen potten of rieten manden want elke boerderij voorzag hiermee in de<br />
bewaring van zijn voeding (conserveren) en de verwerking van vlas was onontbeerlijk<br />
in het dagelijkse leven (vlasverwerking).<br />
− Opvallend is misschien de vrij hoge score voor bijenteelt. Die valt te verklaren<br />
doordat nogal wat collecties oude tot zeer oude was- en honingpersen in hun bezit<br />
hebben.<br />
− Onder akkerbouw algemeen vallen de alom gebruikte ploegen, eggen en landrollen<br />
die soms van generatie op generatie werden doorgegeven.<br />
Mestverwerking<br />
Meten en wegen<br />
Slacht<br />
Tabaksverwerking<br />
Vlasverwerking<br />
Wolverwerking
Grafiek 2: Verdeling agrarisch erfgoed periode 1880-1918 volgens productie/ teelt<br />
16%<br />
14%<br />
12%<br />
10%<br />
8%<br />
6%<br />
4%<br />
2%<br />
0%<br />
Algemeen<br />
Aardappelen<br />
Akkerbouw algemeen<br />
Andere<br />
Bieten<br />
Graan<br />
Vlas<br />
Weide en grasland<br />
Bijenteelt algemeen<br />
Draagjuk<br />
Kar/wagen<br />
Kruiwagen<br />
Mand/korf<br />
Slee<br />
Transport algemeen<br />
Verpakking<br />
Druiven<br />
Fruitteelt algemeen<br />
Hoogstam<br />
Klein fruit<br />
Bloemkool<br />
Prei<br />
Tuinbouw algemeen<br />
Witloof<br />
Andere<br />
Geiten<br />
Paarden<br />
Pluimvee<br />
Runderen<br />
Schapen<br />
Varkens<br />
Veeteelt algemeen<br />
Bietenverwerking<br />
Boter<br />
Brood<br />
Conserveren<br />
Drankbereiding<br />
Fruitverwerking<br />
Graanverwerking<br />
Honingbereiding<br />
Kaas<br />
Lijnzaad<br />
Maïsverwerking<br />
Melk<br />
Mestverwerking<br />
Meten en wegen<br />
Slacht<br />
Sorteren<br />
Tabaksverwerking<br />
Vlasverwerking<br />
Wolverwerking<br />
Algemeen Akkerbouw Bijenteelt Distributie Fruitteelt Tuinbouw Veeteelt Verwerking op de hoeve<br />
Verduidelijking<br />
− Opnieuw vallen hier de objecten voor verwerking op de boerderij op: boter,<br />
conserveren, graanverwerking en vlasverwerking. Maar hun aandeel is niet meer zo<br />
sterk als in de vorige periode.<br />
− Er is een grotere spreiding van de bewaarde objecten over meer vormen van<br />
productie of teelt in vergelijking met de vorige periode. De verklaring hiervoor dient in<br />
de eerste plaats te worden gezocht in het feit dat de objecten van recentere datum<br />
zijn en op die manier allicht meer in volume zijn bewaard gebleven. Tegelijkertijd is<br />
die verbreding ook een weerspiegeling van de heroriëntering van de landbouw na de<br />
crisis van 1880-1895.<br />
− Nochtans is er van de opkomende sectoren na die landbouwcrisis in feite alleen de<br />
veeteelt goed vertegenwoordigd. Zowel voor fruitteelt als tuinbouw zijn relatief weinig<br />
objecten bewaard.<br />
− De bijenteelt is in verhouding minder vertegenwoordigd, omdat van de andere<br />
sectoren meer stuks bewaard zijn. Het absolute aantal objecten blijft voor de<br />
verschillende periodes min of meer gelijk.<br />
− Onder akkerbouw algemeen zien we een nog groter aantal ploegen, eggen,<br />
landrollen, zaaimachines enz.<br />
− Van paardengetuig is voor de verschillende periodes vrij veel bewaard. Dat was<br />
immers vrij kostbaar materiaal dat bovendien niet zelden decoratief was ontworpen.<br />
Voor vele (kleine) boeren was het paard zonder meer het uithangbord van de<br />
boerderij. Goed paardegetuig kon trouwens gemakkelijk tientallen jaren meegaan.
Grafiek 3: Verdeling agrarisch erfgoed periode 1918-1950 volgens productie/teelt<br />
18%<br />
16%<br />
14%<br />
12%<br />
10%<br />
8%<br />
6%<br />
4%<br />
2%<br />
0%<br />
Algemeen<br />
Aardappelen<br />
Akkerbouw algemeen<br />
Andere<br />
Bieten<br />
Graan<br />
Hop<br />
Tabak<br />
Vlas<br />
Weide en grasland<br />
Bijenteelt algemeen<br />
Draagjuk<br />
Kar/wagen<br />
Kruiwagen<br />
Mand/korf<br />
Slee<br />
Tractor<br />
Transport algemeen<br />
Verpakking<br />
Druiven<br />
Fruitteelt algemeen<br />
Hoogstam<br />
Klein fruit<br />
Asperges<br />
Bloemkool<br />
Erwten<br />
Prei<br />
Tuinbouw algemeen<br />
Witloof<br />
Andere<br />
Geiten<br />
Paarden<br />
Pluimvee<br />
Runderen<br />
Schapen<br />
Varkens<br />
Veeteelt algemeen<br />
Sierteelt algemeen<br />
Bietenverwerking<br />
Boter<br />
Brood<br />
Conserveren<br />
Drankbereiding<br />
Fruitverwerking<br />
Graanverwerking<br />
Honingbereiding<br />
Kaas<br />
Lijnzaad<br />
Maïsverwerking<br />
Melk<br />
Mestverwerking<br />
Meten en wegen<br />
Slacht<br />
Sorteren<br />
Tabaksverwerking<br />
Vlasverwerking<br />
Wolverwerking<br />
Algemeen Akkerbouw Bijenteelt Distributie Fruitteelt Tuinbouw Veeteelt Sierteelt Verwerking op de hoeve<br />
Verduidelijking<br />
− Voor geen van de vier periodes zijn er veel objecten bewaard gebleven die dienden<br />
voor de oogst van vlas. Nochtans was vlas een wijdverspreide teelt in Vlaanderen tot<br />
in de jaren 1920. Maar precies omdat ze vaak zo kleinschalig was, gebeurde de<br />
oogst manueel. Na 1950 blijven alleen nog de grotere vlasbedrijven over en<br />
inderdaad noteren we vanaf dan een (beperkte) aanwezigheid van<br />
vlasoogstwerktuigen en –machines in de agrarische erfgoedcollecties.<br />
− De beperkte aanwezigheid van hop is volledig te verklaren doordat deze teelt alleen<br />
in het Poperingse en rond Asse werd gekweekt. Ook voor dit gewas verliep de oogst<br />
grotendeels manueel tot zij vanaf de jaren 1940 stilaan werd gemechaniseerd. Maar<br />
vanaf dan vond ook een enorme inkrimping van areaal plaats, zodat<br />
verhoudingsgewijze slechts zeer weinig werktuigen bewaard zijn.<br />
− Voor tabaksoogst en tabaksverwerking geldt in feite hetzelfde: beperkte oogstregio<br />
(Wervik, Harelbeke), beperkt oogstmateriaal door kleinschaligheid en oogstvereisten,<br />
beperkte bewaring van objecten door sterke inkrimping areaal na 1950. Nochtans is<br />
er voldoende materiaal bewaard in het Tabaksmuseum in Wervik, maar werd dit niet<br />
opgenomen in de database. De meeste stukken zijn immers bewaard in het depot dat<br />
wij niet hebben kunnen bezoeken en waarvan wij, ondanks herhaalde verzoeken én<br />
toezeggingen, geen cijfers hebben gekregen.<br />
− De algemene verspreiding na de Eerste Wereldoorlog van wanmolens,<br />
dorsmachines en graanmolens tot op de kleinste boerderij heeft duidelijk tot een<br />
goede bewaring van deze objecten geleid.
Grafiek 4: Verdeling agrarisch erfgoed periode 1950-1980 volgens productie/teelt<br />
20%<br />
18%<br />
16%<br />
14%<br />
12%<br />
10%<br />
8%<br />
6%<br />
4%<br />
2%<br />
0%<br />
Algemeen<br />
Aardappelen<br />
Akkerbouw algemeen<br />
Andere<br />
Bieten<br />
Graan<br />
Hop<br />
Maïs<br />
Tabak<br />
Vlas<br />
Weide en grasland<br />
Bijenteelt algemeen<br />
Kar/wagen<br />
Kruiwagen<br />
Mand/korf<br />
Slee<br />
Tractor<br />
Transport algemeen<br />
Verpakking<br />
Druiven<br />
Fruitteelt algemeen<br />
Hoogstam<br />
Klein fruit<br />
Andere<br />
Asperges<br />
Bloemkool<br />
Erwten<br />
Prei<br />
Sla<br />
Tomaten<br />
Tuinbouw algemeen<br />
Witloof<br />
Andere<br />
Paarden<br />
Pluimvee<br />
Runderen<br />
Schapen<br />
Varkens<br />
Veeteelt algemeen<br />
Sierteelt algemeen<br />
Bietenverwerking<br />
Boter<br />
Brood<br />
Conserveren<br />
Drankbereiding<br />
Fruitverwerking<br />
Graanverwerking<br />
Honingbereiding<br />
Kaas<br />
Kuisen<br />
Lijnzaad<br />
Maïsverwerking<br />
Melk<br />
Mestverwerking<br />
Meten en wegen<br />
Slacht<br />
Sorteren<br />
Tabaksverwerking<br />
Vlasverwerking<br />
Wolverwerking<br />
Algemeen Akkerbouw BijenteeltDistributie Fruitteelt Tuinbouw Veeteelt Sierteelt Verwerking op de hoeve<br />
Verduidelijking<br />
− Op het eerste gezicht lijkt van sierteelt weinig tot niets bewaard. Nochtans bestaat<br />
hiervan een uitgebreide collectie die mettertijd ook in een nieuw in te richten museum<br />
in Lochristi zal worden tentoongesteld. Omdat deze collectie momenteel nog niet is<br />
ontsloten, konden wij ze niet objectgewijs opnemen in de database.<br />
− Met grote voorsprong is akkerbouw algemeen het meest aanwezig. Werktuigen die<br />
voor meerdere teelten of doeleinden werden gebruikt vallen hieronder: ploegen,<br />
eggen, landrollen enz.<br />
− Opvallend, maar niet onlogisch is de grotere aanwezigheid van<br />
verpakkingsmateriaal voor de periode na 1950. Fruitkistjes en nog meer witloof- of<br />
druivenverpakkingen bestaan nu eenmaal uit materiaal dat per definitie niet bedoeld<br />
is om gerecupereerd te worden.<br />
− Er zijn ook minder objecten bewaard die gericht zijn op de verwerking van<br />
producten op de boerderij. In die zin volgt het erfgoed de algemene evolutie van de<br />
landbouw na 1950: specialisering, grootschaligheid en dalende zelfvoorziening.<br />
Tegelijk ontstaat de moderne voedingsnijverheid, ver van de boerderij.<br />
− De belangrijkste teelten blijven graan en grasland, maar na 1950 neemt het belang<br />
van aardappelen en bieten in volume toe. Dat uit zich ook in de aanwezigheid van<br />
dergelijk erfgoed in de collecties.<br />
− Daarentegen blijven objecten met betrekking tot veeteelt beperkt, op paardengetuig<br />
na. Inderdaad is er bijzonder weinig bewaard van alles wat de intensieve veehouderij,<br />
die na 1950 in Vlaanderen zo’n vlucht heeft gekend, aanbelangt. Hier was immers
weinig materiaal voor nodig en ging er des te meer energie en centen naar de<br />
inrichting van stallen.<br />
Invalshoek: techniek<br />
Figuur 2: Verdeling agrarisch erfgoed volgens techniek<br />
Verduidelijking<br />
Gemechaniseerd<br />
30%<br />
Gemotoriseerd<br />
1%<br />
Niet gemechaniseerd<br />
69%<br />
− De oververtegenwoordiging van niet gemechaniseerde werktuigen is duidelijk. Voor<br />
de tijdsspanne tot 1918 mag dit vrij logisch worden genoemd. Maar ook voor de meer<br />
recente periodes waarin de mechanisering de overhand haalt, blijft het aandeel<br />
handwerktuigen relatief groot. De verklaring moet ten dele worden gezocht in het<br />
aanwervingsbeleid van de eigenaars en instellingen die eerder gemakkelijk kleinere<br />
werktuigen, van mindere waarde, in hun bezit krijgen.<br />
− Bijna dramatisch is de afwezigheid van gemotoriseerde toestellen. De omvang en<br />
de complexiteit alsmede de kost van dergelijke machines overstijgen duidelijk de<br />
draagkracht van de meeste eigenaars. Tegelijk ligt voor velen de focus op een eerder<br />
nostalgisch verleden dat zich focust op de ‘oude’ landbouw en zich niet inlaat met de<br />
meer hedendaagse grootschalige landbouw.
Grafiek 5: Verdeling niet gemechaniseerd agrarisch erfgoed volgens productie/teelt<br />
10%<br />
9%<br />
8%<br />
7%<br />
6%<br />
5%<br />
4%<br />
3%<br />
2%<br />
1%<br />
0%<br />
Algemeen<br />
Aardappelen<br />
Akkerbouw algemeen<br />
Andere<br />
Bieten<br />
Graan<br />
Hop<br />
Maïs<br />
Tabak<br />
Vlas<br />
Weide en grasland<br />
Bijenteelt algemeen<br />
Draagjuk<br />
Kar/wagen<br />
Kruiwagen<br />
Mand/korf<br />
Slee<br />
Transport algemeen<br />
Verpakking<br />
Druiven<br />
Fruitteelt algemeen<br />
Hoogstam<br />
Klein fruit<br />
Andere<br />
Asperges<br />
Bloemkool<br />
Erwten<br />
Prei<br />
Sla<br />
Tomaten<br />
Tuinbouw algemeen<br />
Witloof<br />
Andere<br />
Geiten<br />
Paarden<br />
Pluimvee<br />
Runderen<br />
Schapen<br />
Varkens<br />
Veeteelt algemeen<br />
Sierteelt algemeen<br />
Bietenverwerking<br />
Boter<br />
Brood<br />
Conserveren<br />
Drankbereiding<br />
Fruitverwerking<br />
Graanverwerking<br />
Honingbereiding<br />
Kaas<br />
Melk<br />
Mestverwerking<br />
Meten en wegen<br />
Slacht<br />
Sorteren<br />
Tabaksverwerking<br />
Vlasverwerking<br />
Wolverwerking<br />
Algemeen Akkerbouw BijenteeltDistributie Fruitteelt Tuinbouw Veeteelt Sierteelt Verwerking op de hoeve<br />
Verduidelijking<br />
− Zowat 60 procent van de niet gemechaniseerde tuigen heeft betrekking op zeven<br />
afgelijnde thema’s: akkerbouw algemeen (handwerktuigen die voor meerdere teelten<br />
werden gebruikt zoals spades, hakken, harken), graan (prik, pikhaak), weide en<br />
grasland (zeis, grondboor voor weidepalen), paarden (alle mogelijke paardengetuig),<br />
boter (handgerei voor het maken van boter op de boerderij), conserveren<br />
(bewaarpotten en –manden) en graanverwerking (dorsvlegel, wan).<br />
− De categorie akkerbouw andere betreft voornamelijk werktuigen voor turf. In veel<br />
armere landbouwregio’s in Vlaanderen hebben tot begin twintigste eeuw heel wat<br />
mensen zich hier actief mee ingelaten.<br />
− De vlasverwerking gebeurde gezien de kleinschaligheid grotendeels manueel. Elke<br />
agrarische collectie telt wel een vlashekel of vlasrekel.<br />
− Tot in de jaren 1950 was mest van goudwaarde. De verwerking van stal naar veld<br />
gebeurde op vrij primitieve wijze met meestal niet meer dan enkele handwerktuigen.<br />
Deze zijn in zowat elke landbouwcollectie aanwezig.
Grafiek 6: Verdeling gemechaniseerd agrarisch erfgoed volgens productie/teelt<br />
35%<br />
30%<br />
25%<br />
20%<br />
15%<br />
10%<br />
5%<br />
0%<br />
Algemeen<br />
Aardappelen<br />
Akkerbouw algemeen<br />
Andere<br />
Bieten<br />
Graan<br />
Hop<br />
Maïs<br />
Tabak<br />
Vlas<br />
Weide en grasland<br />
Bijenteelt algemeen<br />
Kar/wagen<br />
Kruiwagen<br />
Slee<br />
Transport algemeen<br />
Verpakking<br />
Druiven<br />
Fruitteelt algemeen<br />
Hoogstam<br />
Andere<br />
Bloemkool<br />
Erwten<br />
Prei<br />
Tomaten<br />
Tuinbouw algemeen<br />
Witloof<br />
Paarden<br />
Pluimvee<br />
Runderen<br />
Varkens<br />
Veeteelt algemeen<br />
Sierteelt algemeen<br />
Bietenverwerking<br />
Boter<br />
Conserveren<br />
Drankbereiding<br />
Fruitverwerking<br />
Graanverwerking<br />
Honingbereiding<br />
Kaas<br />
Kuisen<br />
Lijnzaad<br />
Maïsverwerking<br />
Melk<br />
Mestverwerking<br />
Meten en wegen<br />
Slacht<br />
Sorteren<br />
Tabaksverwerking<br />
Vlasverwerking<br />
Wolverwerking<br />
Algemeen Akkerbouw BijenteeltDistributie Fruitteelt Tuinbouw VeeteeltSierteelt Verwerking op de hoeve<br />
Verduidelijking<br />
− Opvallend is de lage graad van gemechaniseerde tuigen in tuinbouw en fruitteelt.<br />
Langer dan in akkerbouw bleef de kleinschaligheid hier een rol spelen waardoor<br />
minder gemechaniseerde tuigen werden gebruikt. Maar ook de specifieke vereisten<br />
voor dergelijke machines vormden een commerciële hinderpaal voor de ontwikkeling<br />
ervan.<br />
− Landbouwkarren en –wagens zijn relatief goed vertegenwoordigd. Wel betreft het<br />
slechts een tiental collecties die meer dan enkele ervan in hun bezit hebben. De<br />
omvang en ook de kostprijs vormen vaak een belemmering voor de verwerving.<br />
− Boter- en graanverwerking werden vrij snel na de Eerste Wereldoorlog algemeen<br />
gemechaniseerd. De aanwezigheid van ontromers, wanmolens, dorsmachines was<br />
bijna vanzelfsprekend op elk bedrijf.
Grafiek 7: Verdeling gemotoriseerd agrarisch erfgoed volgens productie/teelt<br />
30%<br />
25%<br />
20%<br />
15%<br />
10%<br />
5%<br />
0%<br />
Algemeen<br />
Aardappelen<br />
Akkerbouw<br />
algemeen<br />
Bieten<br />
Graan<br />
Maïs<br />
Vlas<br />
Weide en<br />
grasland<br />
Tractor<br />
Verpakking<br />
Prei<br />
Tomaten<br />
Tuinbouw<br />
algemeen<br />
Witloof<br />
Fruitteelt<br />
algemeen<br />
Boter<br />
Algemeen Akkerbouw Distributie Tuinbouw Fruitteelt Verwerking op de hoeve<br />
Verduidelijking<br />
− Van het sowieso al zeer beperkte aantal gemotoriseerde tuigen bestaat het gros in<br />
de collecties uit tractoren, sproeimachines (algemeen) of tuinbouwmachines.<br />
− Hoewel zeer beperkt in volume zijn toch de meeste sectoren aanwezig in de<br />
collecties. De eventuele aanwezigheid van gemotoriseerde machines hangt<br />
grotendeels af van de interesse van de verzamelaar.<br />
Graanverwerking<br />
Kuisen<br />
Lijnzaad<br />
Melk<br />
Mestverwerking<br />
Sorteren<br />
Tabaksverwerking<br />
Vlasverwerking<br />
Wolverwerking
Invalshoek productie/teelt<br />
Grafiek 8: Verdeling akkerbouwobjecten volgens periode<br />
50%<br />
45%<br />
40%<br />
35%<br />
30%<br />
25%<br />
20%<br />
15%<br />
10%<br />
5%<br />
0%<br />
Aardappelen<br />
Akkerbouw algemeen<br />
Verduidelijking<br />
Andere<br />
Bieten<br />
Graan<br />
Hop<br />
Maïs<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
Tabak<br />
Vlas<br />
Weide en grasland<br />
− Verdeeld over de akkerbouwteelten is elke periode vrij logisch vertegenwoordigd.<br />
Dat de recentere periodes iets meer aanwezig zijn in de collecties mag niet meer dan<br />
normaal worden genoemd.<br />
− Voor vlas, maïs, hop en tabak is sowieso weinig materiaal bewaard. Een opdeling in<br />
periode heeft dan ook weinig zin.
Grafiek 9: Verdeling akkerbouwobjecten volgens techniek<br />
50%<br />
45%<br />
40%<br />
35%<br />
30%<br />
25%<br />
20%<br />
15%<br />
10%<br />
5%<br />
0%<br />
Aardappelen<br />
Akkerbouw algemeen<br />
Verduidelijking<br />
Andere<br />
Bieten<br />
Graan<br />
Hop<br />
Maïs<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd Gemotoriseerd<br />
Tabak<br />
Vlas<br />
Weide en grasland<br />
− De zeer geringe aanwezigheid van gemotoriseerde werktuigen en machines is al<br />
eerder aangehaald.<br />
− Onder akkerbouw andere vallen vooral werktuigen voor turf. Deze productie kwam<br />
vrij veel voor tot het begin van de twintigste eeuw en viel dan stil. Logischerwijze is ze<br />
ook niet gemechaniseerd.<br />
− Voor graan of weide en grasland geldt dit eigenlijk niet. Deze teelten zijn vrij vlug<br />
gemechaniseerd, maar dat weerspiegelt zich relatief weinig in de collecties die vooral<br />
niet gemechaniseerde werktuigen voor deze teelten bewaren. Graanverwerkende<br />
machines zijn dan weer wel veel meer in de collecties te vinden (zie verder).
Grafiek 10: Verdeling objecten andere teelten volgens periode<br />
60%<br />
50%<br />
40%<br />
30%<br />
20%<br />
10%<br />
0%<br />
Verduidelijking<br />
Algemeen Bijenteelt Fruitteelt Sierteelt Tuinbouw Veeteelt<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
− De opkomst van fruitteelt en tuinbouw na 1880 wordt mooi weerspiegeld in de<br />
collecties.<br />
− Sierteelt is ondervertegenwoordigd omdat de bewaarde collectie pas in een latere<br />
fase onderdak zal vinden in een museum en nu niet kon worden opgenomen in de<br />
database.
Grafiek 11: Verdeling objecten andere teelten volgens techniek<br />
60%<br />
50%<br />
40%<br />
30%<br />
20%<br />
10%<br />
0%<br />
Verduidelijking<br />
Algemeen Bijenteelt Fruitteelt Sierteelt Tuinbouw Veeteelt<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd Gemotoriseerd<br />
− De hand- en rugsproeiers en verstuivers vallen onder algemeen, niet<br />
gemechaniseerd. Deze zijn vrij goed vertegenwoordigd evenals de sproeimachines<br />
die werden opgenomen onder algemeen, gemechaniseerd.<br />
− Bijenteelt is een weinig gemechaniseerde arbeid en telt dan logischerwijze vooral<br />
niet gemechaniseerde werktuigen.<br />
− Voor fruitteelt is de oververtegenwoordiging van niet gemechaniseerde werktuigen<br />
opvallend. Het betreft dan ook een sector die tot op vandaag voor een groot deel<br />
moet rekenen op handenarbeid bij snoeien, onderhoud en plukken.
Grafiek 12: Verdeling objecten verwerking op de boerderij volgens periode<br />
30%<br />
25%<br />
20%<br />
15%<br />
10%<br />
5%<br />
0%<br />
Verduidelijking<br />
Bietenverwerking<br />
Boter<br />
Brood<br />
Conserveren<br />
Drankbereiding<br />
Fruitverwerking<br />
Graanverwerking<br />
Honingbereiding<br />
Kaas<br />
Kuisen<br />
Lijnzaad<br />
Maïsverwerking<br />
Melk<br />
Mestverwerking<br />
Meten en wegen<br />
Slacht<br />
Sorteren<br />
Tabaksverwerking<br />
Vlasverwerking<br />
Wolverwerking<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
− De boterverwerking, conservering en graanverwerking zijn voor de recentste<br />
periode minder vertegenwoordigd. Dit is logisch aangezien boter en graan na 1950<br />
veel minder op de boerderij zelf werden verwerkt<br />
− Verschillende aspecten die toch wel hun rol hebben gespeeld op het boerenbedrijf<br />
komen maar heel matig aan bod zoals drankbereiding (illegaal gestookte jenever),<br />
kuisen van groenten en fruit, lijnzaadverwerking, maïs. Voor maïs is dit te begrijpen<br />
aangezien deze teelt pas na 1960 definitief doorbrak en bovendien vrij vlug op<br />
grootschalige manier werd geteelt en verwerkt.
Grafiek 13: Verdeling objecten verwerking op de boerderij volgens techniek<br />
30%<br />
25%<br />
20%<br />
15%<br />
10%<br />
5%<br />
0%<br />
Verduidelijking<br />
Bietenverwerking<br />
Boter<br />
Brood<br />
Conserveren<br />
Drankbereiding<br />
Fruitverwerking<br />
Graanverwerking<br />
Honingbereiding<br />
Kaas<br />
Kuisen<br />
Lijnzaad<br />
Maïsverwerking<br />
Melk<br />
Mestverwerking<br />
Meten en wegen<br />
Slacht<br />
Sorteren<br />
Tabaksverwerking<br />
Vlasverwerking<br />
Wolverwerking<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd Gemotoriseerd<br />
− Conserveren is volledig niet gemechaniseerd: het betreft dan ook alleen<br />
bewaarpotten en –manden, geen machines die voor bewaring konden zorgen.<br />
− Graan- en boterverwerking zijn weinig gemotoriseerd. Zo gauw deze fase aanbrak,<br />
vond de verwerking al niet meer op de boerderij plaats.
Grafiek 14: Verdeling transport- en distributieobjecten volgens periode.<br />
35%<br />
30%<br />
25%<br />
20%<br />
15%<br />
10%<br />
5%<br />
0%<br />
Draagjuk Kar/wagen Kruiwagen Mand/korf Slee Tractor Transport<br />
algemeen<br />
Verduidelijking<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
Verpakking<br />
− Transport en distributie wordt alleen per periode bekeken aangezien de techniek op<br />
zich voldoende voor zich spreekt. Wel werd noodzakelijkerwijze het ene<br />
transportmiddel als gemechaniseerd (bv. kar of wagen) en het andere als niet<br />
gemechaniseerd (bv. kruiwagen) opgenomen in de database. Alleen op die manier<br />
konden ook de transport- en distributiemiddelen worden verwerkt in de grafieken met<br />
betrekking tot techniek.<br />
− Karren en wagens zijn vrij goed verdeeld over de verschillende periodes, met een<br />
kleiner aandeel voor de recente periode. Dit is ook logisch aangezien de houten<br />
wagens maar tot het Interbellum werden geproduceerd. Van de nieuwere wagens<br />
met rubberen banden die vanaf de jaren 1930 in het straatbeeld verschenen, werden<br />
er veel minder in de collecties bewaard. De nostalgische waarde hiervan ligt in de<br />
ogen van veel verzamelaars een pak lager dan die van de houten boerenkarren en –<br />
wagens.<br />
− Omgekeerd geldt dit ook voor de tractor die vooral exemplaren telt voor de periode<br />
na 1950, in feite een weerspiegeling van de doorbraak van de tractor in de Belgische<br />
landbouw na 1950.<br />
− Onder verpakking wordt verpakkingsmateriaal verstaan. Heel wat boeren verpakten<br />
zelf hun producten, vooral dan de wat duurdere waren zoals witloof, druiven of ander<br />
fruit. Niet onlogisch zijn deze objecten vooral van recentere datum, gezien hun<br />
beperkte ‘houdbaarheid’.
Invalshoek: provincie<br />
Figuur 3: Verdeling agrarisch erfgoed volgens provincie<br />
Verduidelijking<br />
West-Vlaanderen<br />
22%<br />
Vlaams-Brabant<br />
18%<br />
Oost-Vlaanderen<br />
12%<br />
Antwerpen<br />
24%<br />
Limburg<br />
24%<br />
− De provincie Oost-Vlaanderen heeft iets minder volume aan agrarische objecten. Er<br />
zijn inderdaad minder grote collecties in die provincie, maar de collectie sierteeltgerei<br />
– die toch meer dan duizend stuks telt – is hier niet inbegrepen.<br />
− Indien de collectie van Bokrijk niet wordt meegeteld, is de provincie Limburg<br />
duidelijk degene met de kleinste aantallen. Bokrijk heeft daar zeker een aanzuigeffect<br />
uitgeoefend waardoor andere initiatieven misschien minder kansen hadden.
Grafiek 15: Verdeling agrarisch erfgoed provincie Antwerpen volgens productie/teelt<br />
18%<br />
16%<br />
14%<br />
12%<br />
10%<br />
8%<br />
6%<br />
4%<br />
2%<br />
0%<br />
Algemeen<br />
Aardappelen<br />
Akkerbouw algemeen<br />
Andere<br />
Bieten<br />
Graan<br />
Maïs<br />
Tabak<br />
Vlas<br />
Weide en grasland<br />
Bijenteelt algemeen<br />
Draagjuk<br />
Kar/wagen<br />
Kruiwagen<br />
Mand/korf<br />
Slee<br />
Tractor<br />
Transport algemeen<br />
Verpakking<br />
Fruitteelt algemeen<br />
Hoogstam<br />
Klein fruit<br />
Asperges<br />
Bloemkool<br />
Erwten<br />
Prei<br />
Sla<br />
Tomaten<br />
Tuinbouw algemeen<br />
Witloof<br />
Paarden<br />
Pluimvee<br />
Runderen<br />
Schapen<br />
Varkens<br />
Veeteelt algemeen<br />
Sierteelt algemeen<br />
Bietenverwerking<br />
Boter<br />
Brood<br />
Conserveren<br />
Drankbereiding<br />
Fruitverwerking<br />
Graanverwerking<br />
Honingbereiding<br />
Kaas<br />
Kuisen<br />
Lijnzaad<br />
Melk<br />
Mestverwerking<br />
Meten en wegen<br />
Slacht<br />
Sorteren<br />
Tabaksverwerking<br />
Vlasverwerking<br />
Wolverwerking<br />
Algemeen Akkerbouw Bijenteelt Distributie Fruitteelt Tuinbouw Veeteelt Sierteelt Verwerking op de hoeve<br />
Verduidelijking<br />
− De hoge score van bijenteelt en honingbereiding is te herleiden tot de aanwezigheid<br />
van het Bijenteeltmuseum in Kalmthout. De Kalmthoutse Heide was natuurlijk een<br />
uitgelezen terrein voor bijen, maar evengoed in andere streken in Vlaanderen hadden<br />
imkers hun werkterrein.<br />
− In vergelijking met de andere provincies blijkt ook tuinbouw vrij breed<br />
vertegenwoordigd. Dat is evenwel volledig te herleiden tot de regio Mechelen waar<br />
een aantal regionale collecties goed vertegenwoordigd zijn.<br />
− Verder blijven de ‘klassieke’ sectoren sterk aanwezig: akkerbouw algemeen,<br />
graanteelt, boterverwerking, conserveren en graanverwerking.
Grafiek 16: Verdeling agrarisch erfgoed provincie Limburg volgens productie/teelt<br />
14%<br />
12%<br />
10%<br />
8%<br />
6%<br />
4%<br />
2%<br />
0%<br />
Algemeen<br />
Aardappelen<br />
Akkerbouw algemeen<br />
Andere<br />
Bieten<br />
Graan<br />
Maïs<br />
Weide en grasland<br />
Bijenteelt algemeen<br />
Draagjuk<br />
Kar/wagen<br />
Kruiwagen<br />
Mand/korf<br />
Slee<br />
Tractor<br />
Transport algemeen<br />
Verpakking<br />
Fruitteelt algemeen<br />
Hoogstam<br />
Klein fruit<br />
Asperges<br />
Bloemkool<br />
Tuinbouw algemeen<br />
Andere<br />
Geiten<br />
Paarden<br />
Pluimvee<br />
Runderen<br />
Schapen<br />
Varkens<br />
Veeteelt algemeen<br />
Bietenverwerking<br />
Boter<br />
Conserveren<br />
Drankbereiding<br />
Fruitverwerking<br />
Graanverwerking<br />
Kaas<br />
Lijnzaad<br />
Maïsverwerking<br />
Melk<br />
Mestverwerking<br />
Meten en wegen<br />
Slacht<br />
Sorteren<br />
Tabaksverwerking<br />
Vlasverwerking<br />
Wolverwerking<br />
Algemeen Akkerbouw Bijenteelt Distributie FruitteeltTuinbouw Veeteelt Verwerking op de hoeve<br />
Verduidelijking<br />
− Hoewel Limburg in Borgloon en Sint-Truiden twee musea telt die zich expliciet op<br />
de fruitteelt richten, komt dit niet tot uiting in bovenstaande grafiek. Dat wordt<br />
inderdaad weggeblazen door het volume van Bokrijk. In die collectie komt fruit relatief<br />
weinig tot uiting omdat Bokrijk natuurlijk objecten vanuit heel Vlaanderen heeft<br />
verzameld. Min of meer hetzelfde verhaal laat zich optekenen voor de bietenteelt.<br />
− Graanverwerking scoort hier nog hoger dan in de andere provincies. De collectie<br />
wanmolens in Bokrijk is dan ook de grootste in Vlaanderen met meer dan 70<br />
exemplaren.<br />
− Verschillende collecties bezitten veel getuig voor paarden en runderen.
Grafiek 17: Verdeling agrarisch erfgoed provincie Oost-Vlaanderen volgens productie/teelt<br />
20%<br />
18%<br />
16%<br />
14%<br />
12%<br />
10%<br />
8%<br />
6%<br />
4%<br />
2%<br />
0%<br />
Algemeen<br />
Aardappelen<br />
Akkerbouw algemeen<br />
Andere<br />
Bieten<br />
Graan<br />
Hop<br />
Tabak<br />
Weide en grasland<br />
Bijenteelt algemeen<br />
Draagjuk<br />
Kar/wagen<br />
Kruiwagen<br />
Mand/korf<br />
Slee<br />
Tractor<br />
Transport algemeen<br />
Verpakking<br />
Druiven<br />
Fruitteelt algemeen<br />
Hoogstam<br />
Asperges<br />
Erwten<br />
Tuinbouw algemeen<br />
Witloof<br />
Paarden<br />
Pluimvee<br />
Runderen<br />
Schapen<br />
Varkens<br />
Veeteelt algemeen<br />
Bietenverwerking<br />
Boter<br />
Brood<br />
Conserveren<br />
Fruitverwerking<br />
Graanverwerking<br />
Honingbereiding<br />
Kaas<br />
Kuisen<br />
Lijnzaad<br />
Maïsverwerking<br />
Melk<br />
Mestverwerking<br />
Meten en wegen<br />
Slacht<br />
Sorteren<br />
Tabaksverwerking<br />
Vlasverwerking<br />
Wolverwerking<br />
Algemeen Akkerbouw Bijenteelt Distributie Fruitteelt Tuinbouw Veeteelt Verwerking op de hoeve<br />
Verduidelijking<br />
− Voor Oost-Vlaanderen valt de vrij grote aanwezigheid van werktuigen voor<br />
aardappelen op. Inderdaad is dit in het noorden en het centrum van de provincie<br />
lange tijd een belangrijke teelt geweest.
Grafiek 18: Verdeling agrarisch erfgoed provincie Vlaams-Brabant volgens productie/teelt<br />
20%<br />
18%<br />
16%<br />
14%<br />
12%<br />
10%<br />
8%<br />
6%<br />
4%<br />
2%<br />
0%<br />
Algemeen<br />
Aardappelen<br />
Akkerbouw algemeen<br />
Andere<br />
Bieten<br />
Graan<br />
Hop<br />
Weide en grasland<br />
Bijenteelt algemeen<br />
Draagjuk<br />
Kar/wagen<br />
Kruiwagen<br />
Mand/korf<br />
Slee<br />
Verpakking<br />
Druiven<br />
Fruitteelt algemeen<br />
Hoogstam<br />
Klein fruit<br />
Asperges<br />
Tuinbouw algemeen<br />
Witloof<br />
Andere<br />
Geiten<br />
Paarden<br />
Pluimvee<br />
Runderen<br />
Schapen<br />
Varkens<br />
Sierteelt algemeen<br />
Bietenverwerking<br />
Boter<br />
Brood<br />
Conserveren<br />
Fruitverwerking<br />
Graanverwerking<br />
Honingbereiding<br />
Kaas<br />
Kuisen<br />
Lijnzaad<br />
Maïsverwerking<br />
Melk<br />
Mestverwerking<br />
Meten en wegen<br />
Slacht<br />
Sorteren<br />
Tabaksverwerking<br />
Vlasverwerking<br />
Wolverwerking<br />
Algemeen Akkerbouw Bijenteelt Distributie Fruitteelt Tuinbouw Veeteelt Sierteelt Verwerking op de hoeve<br />
Verduidelijking<br />
− Misschien verrassend dat er weinig aanwezig is van fruitteelt hoewel het Hageland<br />
en het Pajottenland toch fruitteeltregio’s waren. Voor de druiventeelt bestaat het<br />
Druivenmuseum in Overijse dat weliswaar een volledige collectie heeft die evenwel<br />
vrij beperkt in volume is.<br />
− Vooral tuinbouw (witloof, asperges) is goed vertegenwoordigd, wat logisch te<br />
herleiden valt tot de tuinbouwdriehoek Leuven-Mechelen-Brussel.<br />
− De streek rond Tienen is al lang gericht op de suikerverwerking. De teelt van<br />
suikerbieten is dan ook vrij goed vertegenwoordigd in de collecties (categorie<br />
Akkerbouw bieten).
Grafiek 19: Verdeling agrarisch erfgoed provincie West-Vlaanderen volgens productie/teelt<br />
20%<br />
18%<br />
16%<br />
14%<br />
12%<br />
10%<br />
8%<br />
6%<br />
4%<br />
2%<br />
0%<br />
Algemeen<br />
Aardappelen<br />
Akkerbouw algemeen<br />
Bieten<br />
Graan<br />
Hop<br />
Maïs<br />
Tabak<br />
Vlas<br />
Weide en grasland<br />
Bijenteelt algemeen<br />
Draagjuk<br />
Kar/wagen<br />
Kruiwagen<br />
Mand/korf<br />
Slee<br />
Tractor<br />
Transport algemeen<br />
Verpakking<br />
Hoogstam<br />
Andere<br />
Asperges<br />
Erwten<br />
Prei<br />
Tuinbouw algemeen<br />
Witloof<br />
Paarden<br />
Pluimvee<br />
Runderen<br />
Schapen<br />
Varkens<br />
Bietenverwerking<br />
Boter<br />
Brood<br />
Conserveren<br />
Drankbereiding<br />
Fruitverwerking<br />
Graanverwerking<br />
Honingbereiding<br />
Kaas<br />
Kuisen<br />
Lijnzaad<br />
Melk<br />
Mestverwerking<br />
Meten en wegen<br />
Slacht<br />
Sorteren<br />
Tabaksverwerking<br />
Vlasverwerking<br />
Wolverwerking<br />
Algemeen Akkerbouw Bijenteelt Distributie Fruitteelt Tuinbouw Veeteelt Verwerking op de hoeve<br />
Verduidelijking<br />
− De aanwezigheid van hop is te herleiden tot de teelt in de streek rond Poperinge.<br />
Relatief blijft het wel een marginale teelt die ook op dergelijke manier<br />
vertegenwoordigd is in de collecties.<br />
− De teelt van tabak in Wervik is nauwelijks weerspiegeld in de collecties,<br />
voornamelijk omdat de depotcollectie van het Tabaksmuseum in Wervik niet kon<br />
worden opgenomen in de databank.<br />
− Vlas is lange tijd een belangrijke teelt in het Kortrijkse geweest, maar bleef<br />
grotendeels kleinschalig en manueel. Bijgevolg zijn hiervan weinig relicten<br />
overgebleven. De verwerking van vlas gebeurde in deze regio al snel op industriële<br />
schaal en werd bijgevolg niet opgenomen in dit project.<br />
− Een opvallende factor is de collectie karren en wagens die in feite de weerslag is<br />
van de grote collectie van het Bulskampveld in Beernem. Hetzelfde geldt voor<br />
boterverwerking wat te herleiden valt tot de collectie van het Zuivelmuseum in<br />
Blankenberge.
2. Agrarisch erfgoed in beeld: individuele (deel)collecties<br />
Van de 75 collecties die als agrarische (deel)collectie werden weerhouden, vertonen<br />
we hier een individuele fiche 20 . Telkens tonen we vier grafieken die iedere keer<br />
hetzelfde numerieke beeld per collectie geven. De eerste grafiek geeft een algemeen<br />
beeld van de collectie: aantal stuks, onderverdeeld volgens periode en techniek. De<br />
tweede grafiek gaat dieper in op de productiewijze, onderverdeeld volgens periode.<br />
De derde grafiek geeft eveneens de productiewijze, maar nu per techniek. Tenslotte<br />
wordt in een vierde grafiek de focus van de collectie belicht aan de hand van de top<br />
vijf in aantal aanwezige objecten.<br />
20 Van een aantal collecties worden geen grafieken getoond omdat er ofwel geen roerend agrarisch<br />
erfgoed in de verzameling is bewaard ofwel omdat de collectie te beperkt in omvang is. Het betreft:<br />
Levend Erfgoedpark in Wachtebeke, Nationaal Tabaksmuseum in Wervik, Fransmansmuseum in<br />
Koekelare, Sierteeltcollectie in Destelbergen, Museumtuin in Gaasbeek, Nationale<br />
Boomgaardenstichting in Vliermaal, Stoomcentrum in Maldegem, Museum van het Belgisch Trekpaard<br />
in Vollezele.
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 2 4 6 8 10<br />
0 20 40 60 80 100<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Akkerbouw<br />
Akkerbouw * bieten * 1950-1980<br />
Algemeen<br />
Distributie<br />
Akkerbouw * bieten * 1918-1950<br />
Tuinbouw<br />
Akkerbouw * weide en grasland *<br />
1880-1918<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 20 40 60 80 100<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
Algemeen<br />
Distributie<br />
Tuinbouw<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Ambachtenmuseum ’t Krekelhof, Koksijde
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 1 2 3 4 5<br />
0 2 4 6 8 10 12 14<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1918-1950<br />
Akkerbouw<br />
Akkerbouw * graan * 1918-1950<br />
Verwerking * Meten en wegen *<br />
1880-1918<br />
Verwerking op de<br />
hoeve<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1918-1950<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1950-1980<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 2 4 6 8 10 12 14<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
2<br />
Akkerbouw<br />
4<br />
6<br />
8<br />
10<br />
12<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Bakkerijmuseum, Veurne
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 10 20 30 40 50 60<br />
0 50 100 150 200 250<br />
Veeteelt * paarden * 1918-1950<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Akkerbouw * graan * 1880-1918<br />
Bijenteelt<br />
Distributie<br />
Distributie * Verpakking * 1950-1980<br />
Fruitteelt<br />
Tuinbouw<br />
Veeteelt * paarden * 1880-1918<br />
Veeteelt<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Tuinbouw * Tuinbouw algemeen *<br />
1880-1918<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 50 100 150 200 250<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
50<br />
Algemeen<br />
100<br />
Bijenteelt<br />
150<br />
Distributie<br />
200<br />
Fruitteelt<br />
250<br />
Tuinbouw<br />
300<br />
Veeteelt<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Bardelaere Museum, Lembeke
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 20 40 60 80 100<br />
0 50 100 150 200 250<br />
Bijenteelt * Bijenteelt algemeen *<br />
1850-1880<br />
Bijenteelt<br />
Bijenteelt * Bijenteelt algemeen *<br />
1918-1950<br />
Verwerking * Conserveren * 1880-<br />
1918<br />
Verwerking op de<br />
hoeve<br />
Bijenteelt * Bijenteelt algemeen *<br />
1950-1980<br />
Verwerking * Honingbereiding * 1918-<br />
1950<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 50 100 150 200 250<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
20<br />
Bijenteelt<br />
40<br />
60<br />
80<br />
100<br />
120<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Bijenteeltmuseum, Kalmthout
1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 5 10 15 20 25<br />
0 10 20 30 40 50 60<br />
Distributie * Transport kar * 1950-1980<br />
Akkerbouw<br />
Distributie * Transport kar * 1918-1950<br />
Distributie<br />
Distributie * Transport kar * 1880-1918<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Verwerking op de<br />
hoeve<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1950-1980<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Gemechaniseerd<br />
Gemechaniseerd<br />
0 10 20 30 40 50 60<br />
1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
5<br />
Akkerbouw<br />
10<br />
15<br />
Distributie<br />
20<br />
25<br />
30<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Collectie Patrick Trio, Torhout
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 10 20 30 40 50 60 70 80<br />
0 50 100 150 200 250 300 350<br />
Veeteelt * paarden * 1950-1980<br />
Akkerbouw<br />
Bijenteelt<br />
Akkerbouw * graan * 1950-1980<br />
Distributie<br />
Fruitteelt<br />
Akkerbouw * graan * 1918-1950<br />
Tuinbouw<br />
Veeteelt * paarden * 1918-1950<br />
Veeteelt<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 50 100 150 200 250 300 350<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
400<br />
350<br />
300<br />
250<br />
200<br />
150<br />
100<br />
50<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
Bijenteelt<br />
Distributie<br />
Fruitteelt<br />
Tuinbouw<br />
Veeteelt<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
De Botermolen, Keerbergen
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 1 2 3 4 5 6<br />
0 5 10 15 20 25 30<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1918-1950<br />
Akkerbouw<br />
Bijenteelt<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1950-1980<br />
Distributie<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Veeteelt<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1880-1918<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 5 10 15 20 25 30<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
5<br />
10<br />
Bijenteelt<br />
15<br />
Distributie<br />
20<br />
25<br />
Veeteelt<br />
30<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
De Drie Rozen, ’s Gravenwezel
1918-1950 1950-1980<br />
0 5 10 15 20 25<br />
0 5 10 15 20 25 30 35<br />
Bijenteelt *<br />
Bijenteelt<br />
algemeen * 1950-<br />
1980<br />
Bijenteelt<br />
Bijenteelt *<br />
Bijenteelt<br />
algemeen * 1918-<br />
1950<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd<br />
0 5 10 15 20 25 30 35<br />
1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
5<br />
10<br />
15<br />
Bijenteelt<br />
20<br />
25<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
De Lieteberg, Zutendaal
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 2 4 6 8 10<br />
0 20 40 60 80 100 120<br />
Verwerking * Boter * 1918-1950<br />
Akkerbouw<br />
Distributie<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1880-1918<br />
Fruitteelt<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1918-1950<br />
Tuinbouw<br />
Veeteelt<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Verwerking * Conserveren * 1918-<br />
1950<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 20 40 60 80 100 120<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
20<br />
Distributie<br />
40<br />
Fruitteelt<br />
60<br />
Tuinbouw<br />
80<br />
Veeteelt<br />
100<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
De Zuiderkempen, Westerlo
1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 5 10 15 20 25 30<br />
0 10 20 30 40 50 60<br />
Distributie * Verpakking * 1950-1980<br />
Akkerbouw<br />
Fruitteelt * druiven * 1880-1918<br />
Distributie<br />
Distributie * Verpakking * 1918-1950<br />
Fruitteelt * druiven * 1918-1950<br />
Fruitteelt<br />
Fruitteelt * druiven * 1918-1950<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 10 20 30 40 50 60<br />
1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
10<br />
20<br />
30<br />
Distributie<br />
40<br />
50<br />
Fruitteelt<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Druivenmuseum, Overijse
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 5 10 15 20 25 30 35 40<br />
0 20 40 60 80<br />
Distributie * Verpakking * 1950-1980<br />
Akkerbouw<br />
Distributie * Verpakking * 1918-1950<br />
Algemeen<br />
Distributie<br />
Fruitteelt * hoogstam * 1918-1950<br />
Fruitteelt<br />
Fruitteelt * hoogstam * 1950-1980<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Algemeen * algemeen * 1950-1980<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 20 40 60 80<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
80<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Distributie<br />
Fruitteelt<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Fruitstreekmuseum, Borgloon
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 5 10 15 20<br />
0 20 40 60 80 100 120<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1950-1980<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Bijenteelt<br />
Distributie<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1918-1950<br />
Tuinbouw<br />
Veeteelt<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1950-1980<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Distributie * Transport mand * 1950-<br />
1980<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 20 40 60 80 100 120<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
50<br />
Bijenteelt<br />
100<br />
Distributie<br />
150<br />
Tuinbouw<br />
200<br />
Veeteelt<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Gemeentelijk Landbouwmuseum, Kemmel
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 2 4 6 8 10 12 14<br />
0 20 40 60 80<br />
Veeteelt * paarden * 1950-1980<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Veeteelt * paarden * 1918-1950<br />
Distributie<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Tuinbouw<br />
Veeteelt<br />
Akkerbouw * graan * 1950-1980<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Akkerbouw * graan * 1918-1950<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 20 40 60 80<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
80<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Distributie<br />
Tuinbouw<br />
Veeteelt<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Gemeentelijk Museum, Duffel
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
4,4 4,6 4,8 5 5,2 5,4 5,6 5,8 6 6,2<br />
0 10 20 30 40 50 60<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1880-1918<br />
Akkerbouw<br />
Akkerbouw * weide en grasland *<br />
1880-1918<br />
Distributie<br />
Akkerbouw * weide en grasland *<br />
1918-1950<br />
Veeteelt<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1918-1950<br />
Verwerking op de<br />
hoeve<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1918-1950<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 10 20 30 40 50 60<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
10<br />
20<br />
Distributie<br />
30<br />
Veeteelt<br />
40<br />
50<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Heemerf De Waaiberg, Kasterlee
1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 1 2 3 4 5 6 7 8<br />
0 10 20 30 40 50 60<br />
Akkerbouw * bieten * 1950-1980<br />
Akkerbouw<br />
Bijenteelt<br />
Akkerbouw * bieten * 1918-1950<br />
Distributie<br />
Akkerbouw * graan * 1918-1950<br />
Tuinbouw<br />
Veeteelt<br />
Akkerbouw * bieten * 1880-1918<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Akkerbouw * weide en grasland *<br />
1950-1980<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 10 20 30 40 50 60<br />
1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
10<br />
Bijenteelt<br />
20<br />
Distributie<br />
30<br />
Tuinbouw<br />
40<br />
Veeteelt<br />
50<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Heemkundig Hagelands Museum, Tielt-Winge
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 2 4 6 8 10 12 14<br />
0 10 20 30 40 50 60<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1950-1980<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Distributie<br />
Distributie * Verpakking * 1950-1980<br />
Tuinbouw<br />
Veeteelt<br />
Akkerbouw * graan * 1918-1950<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Akkerbouw * graan * 1950-1980<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 10 20 30 40 50 60<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
10<br />
Algemeen<br />
20<br />
30<br />
Distributie<br />
40<br />
Tuinbouw<br />
50<br />
Veeteelt<br />
60<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Heemkundig Museum De Veste, Sint-Stevens-Woluwe
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 2 4 6 8 10 12<br />
0 10 20 30 40 50 60 70<br />
Verwerking * Conserveren * 1850-<br />
1880<br />
Akkerbouw<br />
Bijenteelt<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Distributie<br />
Verwerking * Boter * 1850-1880<br />
Veeteelt<br />
Verwerking * Vlasverwerking * 1850-<br />
1880<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1880-1918<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 10 20 30 40 50 60 70<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
40<br />
35<br />
30<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
Bijenteelt<br />
Distributie<br />
Veeteelt<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Heemkundig Museum Die Swane, Heist-op-den-Berg
1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 2 4 6 8 10 12 14<br />
0 10 20 30 40 50 60<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1950-1980<br />
Akkerbouw<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Bijenteelt<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1918-1950<br />
Veeteelt<br />
Veeteelt * paarden * 1918-1950<br />
Verwerking op de<br />
hoeve<br />
Veeteelt * paarden * 1950-1980<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 10 20 30 40 50 60<br />
1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
Bijenteelt<br />
Veeteelt<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Heemkundig Museum Nicolaüs Poppelius, Weelde
1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 2 4 6 8 10 12<br />
0 10 20 30 40<br />
Akkerbouw * graan * 1950-1980<br />
Akkerbouw<br />
Akkerbouw * aardappelen * 1950-1980<br />
Bijenteelt<br />
Distributie<br />
Akkerbouw * weide en grasland *<br />
1918-1950<br />
Veeteelt<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1950-1980<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Akkerbouw * aardappelen * 1918-1950<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 10 20 30 40<br />
1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
5<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
15<br />
10<br />
Bijenteelt<br />
25<br />
20<br />
Distributie<br />
35<br />
30<br />
Veeteelt<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Heemkundig museum Tempelhof, Beerse
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 1 2 3 4 5 6<br />
0 10 20 30 40<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1950-1980<br />
Distributie<br />
Veeteelt * paarden * 1918-1950<br />
Veeteelt<br />
Veeteelt * paarden * 1950-1980<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 10 20 30 40<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
5<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
15<br />
10<br />
Algemeen<br />
25<br />
20<br />
Distributie<br />
35<br />
30<br />
Veeteelt<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Heemkundig museum, Nieuwkerken
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 2 4 6 8 10 12 14<br />
0 20 40 60 80<br />
Verwerking * Boter * 1880-1918<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Bijenteelt * Bijenteelt algemeen *<br />
1950-1980<br />
Bijenteelt<br />
Distributie<br />
Verwerking * Boter * 1850-1880<br />
Fruitteelt<br />
Verwerking * Boter * 1918-1950<br />
Veeteelt<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1918-1950<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 20 40 60 80<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
80<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Bijenteelt<br />
Distributie<br />
Fruitteelt<br />
Veeteelt<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Heemkundig Museum, Rijkevorsel
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 1 2 3 4 5 6<br />
0 5 10 15 20 25 30<br />
Verwerking * Boter * 1880-1918<br />
Akkerbouw<br />
Distributie<br />
Verwerking * Conserveren * 1880-<br />
1918<br />
Fruitteelt<br />
Verwerking * Conserveren * 1918-<br />
1950<br />
Veeteelt<br />
Verwerking * Boter * 1850-1880<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Verwerking * Conserveren * 1950-<br />
1980<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 5 10 15 20 25 30<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
5<br />
Distributie<br />
10<br />
Fruitteelt<br />
15<br />
Veeteelt<br />
20<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Heemkundig Museum, Wetteren
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 5 10 15 20 25<br />
0 20 40 60 80 100<br />
Akkerbouw * aardappelen * 1918-1950<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Distributie * Transport mand * 1950-<br />
1980<br />
Bijenteelt<br />
Distributie<br />
Verwerking * Conserveren * 1950-<br />
1980<br />
Tuinbouw<br />
Akkerbouw * aardappelen * 1950-1980<br />
Veeteelt<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Distributie * Transport mand * 1918-<br />
1950<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 20 40 60 80 100<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
20<br />
Algemeen<br />
40<br />
Bijenteelt<br />
60<br />
Distributie<br />
80<br />
Tuinbouw<br />
100<br />
120<br />
Veeteelt<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Heemmusea Den Aker en De Roskam, Lint
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 5 10 15 20 25 30<br />
0 20 40 60 80 100 120<br />
Verwerking * Conserveren * 1880-<br />
1918<br />
Akkerbouw<br />
Verwerking * Conserveren * 1918-<br />
1950<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1880-1918<br />
Verwerking op de<br />
hoeve<br />
Verwerking * Boter * 1918-1950<br />
Verwerking * Boter * 1880-1918<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 20 40 60 80 100 120<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
10<br />
Akkerbouw<br />
20<br />
30<br />
40<br />
50<br />
60<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Heemmuseum Bystervelt, Schelle
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 1 2 3 4 5<br />
0 2 4 6 8 10 12 14<br />
Akkerbouw * graan * 1918-1950<br />
Akkerbouw<br />
Akkerbouw * weide en grasland *<br />
1950-1980<br />
Algemeen<br />
Veeteelt * paarden * 1918-1950<br />
Veeteelt<br />
Verwerking * Wolverwerking * 1918-<br />
1950<br />
Verwerking op de<br />
hoeve<br />
Algemeen * algemeen * 1850-1880<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 2 4 6 8 10 12 14<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
5<br />
Algemeen<br />
10<br />
15<br />
Veeteelt<br />
20<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Heemmuseum De Kaeck, Wommelgem
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 10 20 30 40 50 60<br />
0 50 100 150 200<br />
Akkerbouw<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Algemeen<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1950-1980<br />
Bijenteelt<br />
Distributie<br />
Fruitteelt<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1918-1950<br />
Tuinbouw<br />
Akkerbouw * weide en grasland *<br />
1950-1980<br />
Veeteelt<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 50 100 150 200<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
50<br />
Algemeen<br />
Bijenteelt<br />
100<br />
Distributie<br />
150<br />
Fruitteelt<br />
200<br />
Tuinbouw<br />
250<br />
Veeteelt<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Het Molenijzer, Putte
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 5 10 15 20 25 30 35<br />
0 20 40 60 80 100 120<br />
Veeteelt * paarden * 1918-1950<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Distributie<br />
Fruitteelt<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1918-1950<br />
Tuinbouw<br />
Akkerbouw * aardappelen * 1918-1950<br />
Veeteelt<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1950-1980<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 20 40 60 80 100 120<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
160<br />
140<br />
120<br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
20<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Distributie<br />
Fruitteelt<br />
Tuinbouw<br />
Veeteelt<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Hoevemuseum ’t Kapelriegoed, Moorsele
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
28 29 30 31 32 33 34 35<br />
0 50 100 150 200 250<br />
Distributie * Transport kar * 1880-1918<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Bijenteelt<br />
Distributie<br />
Fruitteelt<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1880-1918<br />
Tuinbouw<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1950-1980<br />
Veeteelt<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Algemeen * algemeen * 1918-1950<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 50 100 150 200 250<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
50<br />
Algemeen<br />
100<br />
Bijenteelt<br />
150<br />
Distributie<br />
200<br />
Fruitteelt<br />
250<br />
Tuinbouw<br />
300<br />
Veeteelt<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Karrenmuseum, Essen
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 5 10 15 20 25<br />
0 20 40 60 80 100 120<br />
Verwerking * Meten en wegen *<br />
1880-1918<br />
Akkerbouw<br />
Verwerking * Melk * 1950-1980<br />
Bijenteelt<br />
Distributie<br />
Verwerking * Boter * 1880-1918<br />
Veeteelt<br />
Veeteelt * runderen * 1880-1918<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Akkerbouw * graan * 1918-1950<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 20 40 60 80 100 120<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
20<br />
40<br />
Bijenteelt<br />
60<br />
Distributie<br />
80<br />
100<br />
Veeteelt<br />
120<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Kempisch Museum, Brecht
1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 1 2 3 4 5 6 7 8<br />
0 10 20 30 40 50 60<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1918-1950<br />
Akkerbouw<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Algemeen<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1950-1980<br />
Akkerbouw * weide en grasland *<br />
1950-1980<br />
Verwerking op de<br />
hoeve<br />
Akkerbouw * graan * 1950-1980<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 10 20 30 40 50 60<br />
1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
5<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
15<br />
10<br />
25<br />
20<br />
Algemeen<br />
35<br />
30<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Landbouwcollectie Wuyts, Booischot
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 5 10 15 20<br />
0 50 100 150 200<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Akkerbouw * weide en grasland *<br />
1880-1918<br />
Distributie<br />
Akkerbouw * weide en grasland *<br />
1950-1980<br />
Tuinbouw<br />
Veeteelt<br />
Akkerbouw * weide en grasland *<br />
1918-1950<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Veeteelt * varkens * 1950-1980<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 50 100 150 200<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
160<br />
140<br />
120<br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
20<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Distributie<br />
Tuinbouw<br />
Veeteelt<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Landbouwcollectie, Lapscheure
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 2 4 6 8 10 12<br />
0 5 10 15 20 25 30 35<br />
Distributie * Transport kar * 1918-1950<br />
Akkerbouw<br />
Distributie * Transport kar * 1880-1918<br />
Distributie<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1950-1980<br />
Verwerking op de<br />
hoeve<br />
Akkerbouw * graan * 1950-1980<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 5 10 15 20 25 30 35<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
5<br />
Akkerbouw<br />
10<br />
15<br />
Distributie<br />
20<br />
25<br />
30<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Landbouwcollectie, Torhout
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 10 20 30 40 50<br />
0 50 100 150 200<br />
Veeteelt * paarden * 1918-1950<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Veeteelt * paarden * 1950-1980<br />
Distributie<br />
Veeteelt * paarden * 1880-1918<br />
Tuinbouw<br />
Veeteelt<br />
Akkerbouw * graan * 1950-1980<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Veeteelt * pluimvee * 1950-1980<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 50 100 150 200<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
50<br />
Algemeen<br />
100<br />
Distributie<br />
Tuinbouw<br />
150<br />
Veeteelt<br />
200<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Landbouwmuseum Leiedal, Bissegem
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 2 4 6 8 10<br />
0 20 40 60 80<br />
Akkerbouw<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Algemeen<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1918-1950<br />
Bijenteelt<br />
Distributie<br />
Fruitteelt<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1918-1950<br />
Tuinbouw<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1880-1918<br />
Veeteelt<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1950-1980<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 20 40 60 80<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
20<br />
Algemeen<br />
Bijenteelt<br />
40<br />
Distributie<br />
60<br />
Fruitteelt<br />
80<br />
Tuinbouw<br />
100<br />
Veeteelt<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Landbouwmuseum Liefkenshoek, Beveren
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 10 20 30 40 50 60<br />
0 50 100 150 200 250 300 350<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1950-1980<br />
Distributie<br />
Distributie * Transport tractor * 1950-<br />
1980<br />
Tuinbouw<br />
Veeteelt<br />
Akkerbouw * aardappelen * 1918-1950<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1950-1980<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 50 100 150 200 250 300 350<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
50<br />
Algemeen<br />
100<br />
Distributie<br />
150<br />
Tuinbouw<br />
200<br />
Veeteelt<br />
250<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Landbouwmuseum, Maldegem
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 2 4 6 8 10<br />
0 10 20 30 40 50 60 70<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Algemeen * algemeen * 1950-1980<br />
Distributie<br />
Akkerbouw * aardappelen * 1918-1950<br />
Tuinbouw<br />
Veeteelt<br />
Algemeen * algemeen * 1918-1950<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1918-1950<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 10 20 30 40 50 60 70<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
Algemeen<br />
Distributie<br />
Tuinbouw<br />
Veeteelt<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Landbouwmuseum, Stekene
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 5 10 15 20<br />
0 20 40 60 80 100<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1950-1980<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1918-1950<br />
Distributie<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Tuinbouw<br />
Veeteelt<br />
Akkerbouw * graan * 1950-1980<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Akkerbouw * graan * 1918-1950<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 20 40 60 80 100<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
Algemeen<br />
Distributie<br />
Tuinbouw<br />
Veeteelt<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Landbouwverzameling Jessehof, Vlimmeren
1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 2 4 6 8 10 12<br />
0 10 20 30 40 50<br />
Veeteelt * paarden * 1950-1980<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Distributie<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1918-1950<br />
Tuinbouw<br />
Veeteelt<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1880-1918<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Algemeen * algemeen * 1918-1950<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 10 20 30 40 50<br />
1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
10<br />
Algemeen<br />
20<br />
Distributie<br />
30<br />
Tuinbouw<br />
40<br />
Veeteelt<br />
50<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Levend landbouwmuseum, Noorderwijk
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 1 2 3 4 5 6<br />
0 5 10 15 20 25<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1918-1950<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1950-1980<br />
Verwerking op de<br />
hoeve<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1880-1918<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1850-1880<br />
Verwerking * Boter * 1950-1980<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 5 10 15 20 25<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
2<br />
4<br />
6<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
8<br />
10<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Levende Molens, Overpelt
1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 20 40 60 80 100 120<br />
0 50 100 150 200 250<br />
Akkerbouw * andere * 1950-1980<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Tuinbouw * Tuinbouw algemeen *<br />
1950-1980<br />
Bijenteelt<br />
Distributie<br />
Distributie * Transport mand * 1950-<br />
1980<br />
Tuinbouw<br />
Veeteelt<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1950-1980<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1950-1980<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 50 100 150 200 250<br />
1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
100<br />
Algemeen<br />
200<br />
Bijenteelt<br />
300<br />
Distributie<br />
400<br />
Tuinbouw<br />
500<br />
Veeteelt<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Midzeelhoeve, Sint-Katelijne-Waver
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 2 4 6 8 10 12<br />
0 10 20 30 40 50 60<br />
Akkerbouw * graan * 1950-1980<br />
Akkerbouw<br />
Distributie<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1950-1980<br />
Fruitteelt<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Veeteelt<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1918-1950<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Distributie * Transport mand * 1950-<br />
1980<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 10 20 30 40 50 60<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
10<br />
20<br />
Distributie<br />
30<br />
Fruitteelt<br />
40<br />
50<br />
Veeteelt<br />
60<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Museum De Schuur, Bazel
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 1 2 3 4 5 6 7 8<br />
0 5 10 15 20 25<br />
Veeteelt * paarden * 1918-1950<br />
Akkerbouw<br />
Veeteelt * paarden * 1880-1918<br />
Bijenteelt<br />
Verwerking * Boter * 1850-1880<br />
Veeteelt<br />
Akkerbouw * graan * 1918-1950<br />
Verwerking op de<br />
hoeve<br />
Verwerking * Vlasverwerking * 1880-<br />
1918<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 5 10 15 20 25<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
5<br />
10<br />
Bijenteelt<br />
15<br />
Veeteelt<br />
20<br />
25<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Museum Dulle Griet, Peer
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 2 4 6 8 10 12<br />
0 10 20 30 40 50<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1950-1980<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1918-1950<br />
Distributie<br />
Distributie * Transport tractor * 1950-<br />
1980<br />
Veeteelt<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1880-1918<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Distributie * Transport tractor * 1918-<br />
1950<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 10 20 30 40 50<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
10<br />
Algemeen<br />
20<br />
30<br />
Distributie<br />
40<br />
Veeteelt<br />
50<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Museum Oude Tractoren, Niel-bij-As
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 2 4 6 8 10 12 14<br />
0 20 40 60 80 100<br />
Veeteelt * runderen * 1918-1950<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Veeteelt * paarden * 1950-1980<br />
Bijenteelt<br />
Akkerbouw * bieten * 1950-1980<br />
Distributie<br />
Veeteelt<br />
Verwerking * Boter * 1880-1918<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Veeteelt * runderen * 1950-1980<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 20 40 60 80 100<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
80<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Bijenteelt<br />
Distributie<br />
Veeteelt<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Museum ’t Karrewiel, Meeuwen
1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 1 2 3 4 5 6<br />
0 2 4 6 8 10 12 14<br />
Akkerbouw * graan * 1918-1950<br />
Akkerbouw<br />
Akkerbouw * graan * 1950-1980<br />
Distributie<br />
Verwerking * Boter * 1880-1918<br />
Veeteelt<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1950-1980<br />
Verwerking op de<br />
hoeve<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1880-1918<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 2 4 6 8 10 12 14<br />
1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
2<br />
4<br />
Distributie<br />
6<br />
8<br />
Veeteelt<br />
10<br />
12<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Museum ’t Nieuwhuys, Hoegaarden
1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 2 4 6 8 10<br />
0 10 20 30 40<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1950-1980<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1918-1950<br />
Bijenteelt<br />
Bijenteelt * Bijenteelt algemeen *<br />
1918-1950<br />
Distributie<br />
Veeteelt<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Bijenteelt * Bijenteelt algemeen *<br />
1950-1980<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 10 20 30 40<br />
1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
10<br />
Algemeen<br />
20<br />
30<br />
Bijenteelt<br />
40<br />
Distributie<br />
50<br />
Veeteelt<br />
60<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Museum Vergane Glorie, Baarle-Hertog
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 20 40 60 80 100<br />
0 100 200 300 400 500 600<br />
Akkerbouw<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Bijenteelt<br />
Akkerbouw * weide en grasland *<br />
1918-1950<br />
Fruitteelt<br />
Akkerbouw * weide en grasland *<br />
1880-1918<br />
Tuinbouw<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1880-1918<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1950-1980<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 100 200 300 400 500 600<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
100<br />
Bijenteelt<br />
200<br />
300<br />
Fruitteelt<br />
400<br />
Tuinbouw<br />
500<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Museum voor de Oudere Technieken, Grimbergen
1880-1918 1918-1950<br />
0 5 10 15 20 25<br />
0 5 10 15 20 25 30 35<br />
Verwerking * Conserveren * 1880-<br />
1918<br />
Akkerbouw<br />
Verwerking * Boter * 1880-1918<br />
Bijenteelt<br />
Distributie<br />
Akkerbouw * graan * 1918-1950<br />
Veeteelt<br />
Akkerbouw * graan * 1880-1918<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Bijenteelt * Bijenteelt algemeen *<br />
1918-1950<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 5 10 15 20 25 30 35<br />
1880-1918 1918-1950<br />
5<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
15<br />
10<br />
Bijenteelt<br />
25<br />
20<br />
Distributie<br />
35<br />
30<br />
Veeteelt<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Museum voor Folklore, Zottegem
1918-1950 1950-1980<br />
0 10 20 30 40 50 60<br />
0 20 40 60 80 100 120 140<br />
Distributie * Verpakking * 1950-1980<br />
Akkerbouw<br />
Verwerking * Conserveren * 1950-<br />
1980<br />
Distributie<br />
Distributie * Verpakking * 1918-1950<br />
Akkerbouw * hop * 1950-1980<br />
Verwerking op de<br />
hoeve<br />
Akkerbouw * hop * 1918-1950<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 20 40 60 80 100 120 140<br />
1918-1950 1950-1980<br />
160<br />
140<br />
120<br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
20<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
Distributie<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Nationaal Hopmuseum, Poperinge
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 5 10 15 20<br />
0 20 40 60 80 100 120<br />
Verwerking * Vlasverwerking * 1880-<br />
1918<br />
Akkerbouw<br />
Verwerking * Vlasverwerking * 1918-<br />
1950<br />
Distributie<br />
Verwerking * Vlasverwerking * 1918-<br />
1950<br />
Verwerking * Vlasverwerking * 1850-<br />
1880<br />
Verwerking op de<br />
hoeve<br />
Verwerking * Vlasverwerking * 1880-<br />
1918<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 20 40 60 80 100 120<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
80<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
Distributie<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Nationaal Vlas-, Kant- en Linnenmuseum, Kortrijk
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 2 4 6 8 10 12<br />
0 10 20 30 40 50 60<br />
Akkerbouw * graan * 1918-1950<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Veeteelt * paarden * 1918-1950<br />
Distributie<br />
Akkerbouw * graan * 1880-1918<br />
Tuinbouw<br />
Veeteelt<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1880-1918<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Akkerbouw * bieten * 1880-1918<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 10 20 30 40 50 60<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
10<br />
Algemeen<br />
20<br />
30<br />
Distributie<br />
40<br />
Tuinbouw<br />
50<br />
Veeteelt<br />
60<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Nostalgische Boerenattributen, Erpe-Mere
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 5 10 15 20 25<br />
0 20 40 60 80 100 120 140<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1950-1980<br />
Distributie<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1880-1918<br />
Tuinbouw<br />
Veeteelt<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1918-1950<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Distributie * Transport mand * 1880-<br />
1918<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 20 40 60 80 100 120 140<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
160<br />
140<br />
120<br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
20<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Distributie<br />
Tuinbouw<br />
Veeteelt<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Ons Klein-Brabants boerenerf, Hingene
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 10 20 30 40 50<br />
0 50 100 150 200 250 300 350<br />
Verwerking * Boter * 1880-1918<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Verwerking * Boter * 1918-1950<br />
Distributie<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1950-1980<br />
Tuinbouw<br />
Veeteelt<br />
Verwerking * Slacht * 1918-1950<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Veeteelt * paarden * 1950-1980<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 50 100 150 200 250 300 350<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
50<br />
Algemeen<br />
100<br />
150<br />
Distributie<br />
200<br />
Tuinbouw<br />
250<br />
Veeteelt<br />
300<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Openluchtmuseum Bachten de Kupe, Izenberge
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 50 100 150 200<br />
0 500 1000 1500<br />
Akkerbouw<br />
Verwerking * Conserveren * 1880-<br />
1918<br />
Algemeen<br />
Verwerking * Conserveren * 1918-<br />
1950<br />
Bijenteelt<br />
Distributie<br />
Fruitteelt<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1880-1918<br />
Tuinbouw<br />
Verwerking * Boter * 1880-1918<br />
Veeteelt<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Verwerking * Conserveren * 1850-<br />
1880<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 500 1000 1500<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
400<br />
200<br />
Algemeen<br />
Bijenteelt<br />
1400<br />
1200<br />
1000<br />
800<br />
600<br />
Distributie<br />
Fruitteelt<br />
Tuinbouw<br />
Veeteelt<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Openluchtmuseum Bokrijk
1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 2 4 6 8 10 12 14 16<br />
0 20 40 60 80 100<br />
Algemeen * algemeen * 1880-1918<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Verwerking * Conserveren * 1880-<br />
1918<br />
Bijenteelt<br />
Distributie<br />
Akkerbouw * graan * 1918-1950<br />
Sierteelt<br />
Algemeen * algemeen * 1918-1950<br />
Veeteelt<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Akkerbouw * graan * 1880-1918<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 20 40 60 80 100<br />
1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
20<br />
Algemeen<br />
40<br />
Bijenteelt<br />
60<br />
Distributie<br />
80<br />
Sierteelt<br />
100<br />
Veeteelt<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Poldermuseum, Lillo-Fort
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 2 4 6 8 10<br />
0 10 20 30 40 50<br />
Distributie * Transport kar * 1880-1918<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Distributie * Transport kar * 1918-1950<br />
Distributie<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Fruitteelt<br />
Veeteelt<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1950-1980<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Distributie * Transport kruiwagen *<br />
1918-1950<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 10 20 30 40 50<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
10<br />
Algemeen<br />
20<br />
30<br />
Distributie<br />
40<br />
Fruitteelt<br />
50<br />
Veeteelt<br />
60<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Polietjeshof, Burst
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 5 10 15 20<br />
0 10 20 30 40 50 60 70<br />
Veeteelt * paarden * 1950-1980<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Veeteelt * paarden * 1918-1950<br />
Bijenteelt<br />
Verwerking * Graanverwerking *<br />
1918-1950<br />
Distributie<br />
Veeteelt<br />
Akkerbouw * graan * 1918-1950<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1880-1918<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 10 20 30 40 50 60 70<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
20<br />
Algemeen<br />
40<br />
Bijenteelt<br />
60<br />
Distributie<br />
80<br />
Veeteelt<br />
100<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Provinciaal Molenmuseum Rufferdinge, Landen
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 10 20 30 40 50 60 70 80<br />
0 50 100 150 200 250 300 350<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1880-1918<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Distributie<br />
Fruitteelt<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1950-1980<br />
Tuinbouw<br />
Distributie * Transport kar * 1880-1918<br />
Veeteelt<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Distributie * Transport kar * 1850-1880<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 50 100 150 200 250 300 350<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
50<br />
Algemeen<br />
100<br />
Distributie<br />
150<br />
Fruitteelt<br />
200<br />
Tuinbouw<br />
250<br />
Veeteelt<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Provinciaal Museum Bulskampveld, Beernem
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 2 4 6 8 10 12<br />
0 10 20 30 40<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1880-1918<br />
Distributie<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1950-1980<br />
Tuinbouw<br />
Veeteelt<br />
Veeteelt * runderen * 1880-1918<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Verwerking * Vlasverwerking * 1950-<br />
1980<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 10 20 30 40<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
10<br />
Algemeen<br />
20<br />
Distributie<br />
30<br />
Tuinbouw<br />
40<br />
Veeteelt<br />
50<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Stadsmuseum - collectie Jodoigne, Roeselare
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 5 10 15 20 25 30 35<br />
0 20 40 60 80 100 120<br />
Fruitteelt * hoogstam * 1918-1950<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Distributie<br />
Fruitteelt<br />
Verwerking * Boter * 1918-1950<br />
Tuinbouw<br />
Algemeen * algemeen * 1880-1918<br />
Veeteelt<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 20 40 60 80 100 120<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
50<br />
Distributie<br />
100<br />
Fruitteelt<br />
150<br />
Tuinbouw<br />
200<br />
Veeteelt<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Stedelijk Museum-Hoevemuseum, Sint-Truiden
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 2 4 6 8 10 12<br />
0 10 20 30 40 50 60<br />
Akkerbouw * bieten * 1950-1980<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Bijenteelt<br />
Distributie<br />
Verwerking * Boter * 1918-1950<br />
Fruitteelt<br />
Akkerbouw * graan * 1918-1950<br />
Veeteelt<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Akkerbouw * graan * 1950-1980<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 10 20 30 40 50 60<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
10<br />
Algemeen<br />
20<br />
Bijenteelt<br />
30<br />
Distributie<br />
40<br />
Fruitteelt<br />
50<br />
60<br />
Veeteelt<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Streekmuseum De Reinvoart, Loksbergen
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 2 4 6 8 10 12<br />
0 10 20 30 40 50 60 70<br />
Distributie * Transport mand * 1950-<br />
1980<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Verwerking * Vlasverwerking * 1880-<br />
1918<br />
Distributie<br />
Akkerbouw * graan * 1918-1950<br />
Veeteelt<br />
Akkerbouw * graan * 1950-1980<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Distributie * Transport mand * 1918-<br />
1950<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 10 20 30 40 50 60 70<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
10<br />
Algemeen<br />
20<br />
30<br />
Distributie<br />
40<br />
Veeteelt<br />
50<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Streekmuseum Rietgaverstede, Nevele
1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 5 10 15 20 25 30 35 40<br />
0 20 40 60 80 100<br />
Akkerbouw * bieten * 1950-1980<br />
Akkerbouw<br />
Akkerbouw * bieten * 1918-1950<br />
Algemeen<br />
Akkerbouw * bieten * 1950-1980<br />
Distributie<br />
Algemeen * algemeen * 1918-1950<br />
Verwerking op de<br />
hoeve<br />
Algemeen * algemeen * 1950-1980<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 20 40 60 80 100<br />
1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
80<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
Algemeen<br />
Distributie<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Suikermuseum, Tienen
1850-1880 1880-1918 1918-1950<br />
0 1 2 3 4 5 6<br />
0 10 20 30 40<br />
Akkerbouw * graan * 1880-1918<br />
Akkerbouw<br />
Akkerbouw * graan * 1850-1880<br />
Distributie<br />
Fruitteelt<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1880-1918<br />
Veeteelt<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1918-1950<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Verwerking * tabak * 1880-1918<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 10 20 30 40<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
10<br />
Distributie<br />
20<br />
30<br />
Fruitteelt<br />
40<br />
Veeteelt<br />
50<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Van Reepinghens Huizeke, Kester
1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 10 20 30 40 50 60 70<br />
0 20 40 60 80 100<br />
Distributie * Verpakking * 1950-1980<br />
Akkerbouw<br />
Tuinbouw * witloof * 1950-1980<br />
Algemeen<br />
Distributie<br />
Tuinbouw * witloof * 1918-1950<br />
Tuinbouw<br />
Tuinbouw * witloof * 1950-1980<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Akkerbouw * Akkerbouw algemeen *<br />
1950-1980<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemotoriseerd Gemechaniseerd<br />
0 20 40 60 80 100<br />
1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
50<br />
Algemeen<br />
100<br />
Distributie<br />
150<br />
Tuinbouw<br />
200<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Witloofmuseum, Kampenhout
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
0 5 10 15 20 25<br />
0 20 40 60 80 100<br />
Verwerking * Kaas * 1880-1918<br />
Akkerbouw<br />
Bijenteelt<br />
Verwerking * Kaas * 1918-1950<br />
Distributie<br />
Verwerking * Boter * 1918-1950<br />
Fruitteelt<br />
Veeteelt<br />
Verwerking * Boter * 1880-1918<br />
Verwerking op de hoeve<br />
Verwerking * Conserveren * 1918-<br />
1950<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 20 40 60 80 100<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950 1950-1980<br />
80<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
0<br />
Akkerbouw<br />
Bijenteelt<br />
Distributie<br />
Fruitteelt<br />
Veeteelt<br />
Verw erking op de hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Zuidwestbrabants Museum, Halle
1850-1880 1880-1918 1918-1950<br />
0 20 40 60 80 100 120 140<br />
0 100 200 300 400 500<br />
Verwerking * Boter * 1850-1880<br />
Distributie<br />
Verwerking * Conserveren * 1850-<br />
1880<br />
Verwerking * Boter * 1880-1918<br />
Verwerking op de<br />
hoeve<br />
Verwerking * Conserveren * 1880-<br />
1918<br />
Distributie * Verpakking * 1880-1918<br />
Grafiek 3: Verdeling volgens productie en<br />
periode<br />
Grafiek 4: Top vijf in aantal<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
Niet gemechaniseerd Gemechaniseerd<br />
0 100 200 300 400 500<br />
1850-1880 1880-1918 1918-1950<br />
0<br />
50<br />
Distributie<br />
100<br />
150<br />
200<br />
250<br />
300<br />
Verw erking op de<br />
hoeve<br />
Grafiek 1: Verdeling volgens periode en<br />
techniek<br />
Grafiek 2: Verdeling volgens productie en<br />
techniek<br />
Zuivelmuseum, Blankenberge
3. Individueel getelde objecten in beeld<br />
Grafiek 20: Verdeling individueel getelde objecten volgens periode<br />
400<br />
350<br />
300<br />
250<br />
200<br />
150<br />
100<br />
50<br />
Verduidelijking<br />
0<br />
Veldmaïshakselaar<br />
Aandrijfmachine op stoomkracht<br />
Ontromer motorisch<br />
Melkkoelinstallaties<br />
Bietenrooimachine<br />
Fruit-en groentewasmachine<br />
Melkmachine<br />
Pikbinder/dorser<br />
Sproeimachine<br />
Kunstmeststoffenstrooier<br />
Thermosyphon<br />
Graan/grasmaaimachine<br />
Aandrijfmachine op diesel<br />
Ontromer handmatig<br />
Zaaimachine<br />
Tractor<br />
Dorsmachine<br />
Sproeier hand/rug<br />
Veterinaire instrumenten<br />
Wanmolen<br />
Periode 1850-1880 Periode 1880-1918 Periode 1918-1950 Periode 1950-1980<br />
− Er zijn duidelijk zeer vele en zelfs ook zeer oude wanmolens bewaard, bovendien<br />
vrij goed vertegenwoordigd over de verschillende periodes. Ook sproeiers hand/rug,<br />
dorsmachines en zelfs tractoren zijn bijna in elke collectie te vinden. Voor tractoren<br />
geldt bovendien dat hiervoor een zeer florerende hobbymarkt bestaat met enkele<br />
zeer grote collecties van honderden exemplaren, die evenwel niet publiek<br />
toegankelijk zijn en dus niet werden opgenomen.<br />
− Voor de veterinaire instrumenten was alleen een ruwe schatting, geen exacte telling<br />
mogelijk. Vaak betreft het volledige sets van dierenartsen die werden verworven.<br />
− Daarentegen zijn er bijna geen stoommachines (die zijn vooral in het bezit van<br />
privé-verzamelaars), bietenrooimachines (uitzonderlijk, want toch vrij courante teelt)<br />
of veldmaïshakselaar voor publiek toegankelijk.
4. Ambachten in beeld<br />
Hier wordt een beeld gegeven van de ambachtelijke en beroepencollecties die we<br />
gezien hebben in de 72 bezochte agrarische collecties in Vlaanderen. Allicht is een<br />
veelvoud hiervan bewaard in andere collecties die we niet hebben bezocht aangezien<br />
ze niet binnen onze projectfocus vielen.<br />
Grafiek 21: Aantal ambachtelijke collecties<br />
45<br />
40<br />
35<br />
30<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
Verduidelijking<br />
Emailleerder<br />
Huidevetter<br />
Ketelslager<br />
Lattenkliever<br />
Steenbakker<br />
Visser<br />
Behanger/schilder<br />
Plaffoneerder<br />
Pottenbakker<br />
Edelsmid<br />
Juwelier/horlogemaker<br />
Borstelmaker<br />
Gareelmaker<br />
Pompboorder<br />
Scharenslijper<br />
Schaapherder<br />
Bezembinder<br />
Brouwer<br />
Metser<br />
Rattenvanger<br />
Sigarenmaker<br />
Diamantbewerker<br />
Steenkapper<br />
Wever<br />
Drukker<br />
Houthakker<br />
Molenaar<br />
Kleermaker<br />
Mandenmaker<br />
Stroper<br />
Barbier<br />
Wagenmaker<br />
Herbergier<br />
Loodgieter<br />
Touwslager<br />
Vlasbewerker<br />
Imker<br />
Beenhouwer<br />
Kuiper<br />
Bakker<br />
Dakdekker<br />
Schoenmaker<br />
Smid<br />
Schrijnwerker<br />
Klompenmaker<br />
− Er is zeer veel bewaard, maar ook zeer veel van het hetzelfde (klompenmaker,<br />
schrijnwerker, smid, schoenmaker).<br />
− Vaak betreft het heel volledige, zeer mooie collecties.<br />
− Het eeuwige ‘probleem’ van het locale aspect komt hierin zeker terug. De collectie<br />
van de plaatselijke klompenmaker wil men – terecht – behouden, maar één dorp<br />
verder heeft men quasi dezelfde collectie.
5. Museale aspecten van instellingen en collecties<br />
Agrarisch erfgoed verwerven is één ding, de omstandigheden waaronder dit moet en<br />
kan gebeuren verklaren vaak het hoe en het waarom. Hieronder volgen een aantal<br />
grafieken en figuren die in feite voor zichzelf spreken. Deze museale toelichting moet<br />
dan ook als een verruiming worden gezien van de cijfermatige aanpak van het<br />
agrarische erfgoed in Vlaanderen.<br />
Figuur 4: Gemiddeld bezoekersaantal per jaar van agrarische collecties<br />
Verduidelijking<br />
7500-12500<br />
9%<br />
2500-7500<br />
16%<br />
> 12500<br />
8%<br />
(blank)<br />
5%<br />
500-2500<br />
43%<br />
− (blank) betekent dat deze instellingen geen cijfers voor 2004 konden geven. Ofwel<br />
waren ze in dat jaar niet geopend wegens verbouwingen ofwel omdat er geen cijfers<br />
voorhanden waren. Het betreft hier Museum De Kaeck in Wommelgem, Collectie<br />
Patrick Trio in Torhout, Provinciaal Molenmuseum in Rufferdingen en Heemkundig<br />
Museum in Duffel.<br />
− Meer dan de helft van de collecties heeft minder dan 2500 bezoekers per jaar. Voor<br />
de levensvatbaarheid én het publieksbereik van de agrarische collecties zijn dit<br />
duidelijke signalen.<br />
− Van de dertien collecties die meer dan 7500 bezoekers trekken zijn er vijf<br />
instellingen door de Vlaamse Gemeenschap officieel erkend. De middelen die bij zo’n<br />
erkenning ter beschikking komen, laat de beheerders toe een groter publiek aan te<br />
trekken.<br />
< 500<br />
19%
Figuur 5: Gemiddeld aantal openingsdagen per jaar van agrarische collecties<br />
Verduidelijking<br />
100-150<br />
8%<br />
50-100<br />
8%<br />
> 150<br />
21%<br />
(blank)<br />
3%<br />
− Bijna zestig procent van de agrarische collecties is minder dan 50 dagen per jaar<br />
toegankelijk voor het publiek. Meestal gaat het om instellingen die alleen tijdens het<br />
zomerseizoen – van april tot oktober – zijn geopend.<br />
− Hoewel toch zestien musea of collecties meer dan 150 dagen per jaar zijn geopend,<br />
levert dit blijkbaar niet zoveel meer bezoekers op (zie figuur 4).<br />
− Van twee collecties zijn geen gegevens beschikbaar: Heemkundig Museum in<br />
Duffel en Heemkundig Museum De Kaeck.<br />
< 50<br />
60%
Grafiek 22: Staat van inventarisatie van agrarische collecties<br />
30<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
Verduidelijking<br />
(blank) deels niet up-to-date up-to date<br />
op computer schriftelijk (blank)<br />
− Twee derde van de agrarische collecties (48 op de 75) heeft geen of slechts een<br />
gedeeltelijke inventaris van zijn bezit. Wel is er op dit moment een inhaalbeweging<br />
ingezet doordat de informaticatoepassingen stilaan in ieders bereik komen.<br />
− De collecties die een inventaris bezitten die helemaal bijgewerkt is, beschikken<br />
grotendeels over een geïnformatiseerde inventaris. Het lijdt geen twijfel dat de<br />
collecties die nog maar ten dele ontsloten zijn binnen onafzienbare tijd dit voorbeeld<br />
volgen.
Figuur 6: Verdeling eigendom gebouwen agrarische collecties<br />
Verduidelijking<br />
privé-persoon<br />
35%<br />
vereniging<br />
4%<br />
heemkring<br />
1%<br />
(blank)<br />
1%<br />
andere overheid<br />
5%<br />
gemeente<br />
54%<br />
− Bijna zestig procent van de gebouwen is eigendom van een gemeentelijke of een<br />
andere (meestal provinciale) overheid. Veel meer dan door rechtstreekse subsidies<br />
verlenen zij op die manier toch onrechtstreekse steun.<br />
− Misschien opvallend is de geringe eigendomsgraad van heemkringen of andere<br />
verenigingen. Deze verenigingen hebben duidelijk niet de middelen om onroerend<br />
goed te verwerven. Een goede relatie met de plaatselijke overheid is dus meer dan<br />
doorslaggevend voor een geschikte huisvesting.<br />
− Privé-personen hebben niet alleen gebouwen in eigendom voor hun eigen<br />
agrarische collectie. Het gebeurt ook dat zij gebouwen ter beschikking stellen voor de<br />
collectie die bv. eigendom is van de heemkundige kring.
Figuur 7: Verdeling eigendom collecties agrarisch erfgoed<br />
Verduidelijking<br />
vereniging<br />
31%<br />
privé-persoon<br />
28%<br />
andere overheid<br />
4%<br />
gemeente<br />
17%<br />
heemkring<br />
20%<br />
− In tegenstelling tot het eigendomsrecht over de gebouwen hebben heemkringen of<br />
andere verenigingen wel het gros van de verzameling in handen.<br />
− De inbreng van gemeentelijke of andere overheid is duidelijk minder gericht op het<br />
verwerven van een eigen collectie.
Figuur 8: Belangrijkste inkomsten agrarische collecties<br />
Verduidelijking<br />
subsidies<br />
33%<br />
schenkingen<br />
20%<br />
cafetaria<br />
13%<br />
publicaties<br />
5%<br />
evenementen<br />
9%<br />
inkomgelden<br />
20%<br />
− Voor meer dan de helft zijn de Vlaamse agrarische collecties afhankelijk voor hun<br />
inkomsten van subsidies of schenkingen. Onder schenkingen worden ook de<br />
bedragen verstaan die een privé-verzamelaar in zijn eigen collectie investeert.<br />
Wellicht is dit een weerspiegeling van het algemene cultuurlandschap in Vlaanderen<br />
dat inderdaad sterk gesubsidieerd is.<br />
− Iets meer dan een kwart van de inkomsten wordt gegenereerd uit een externe<br />
dynamiek: cafetaria, evenementen, publicaties. Het moet allicht mogelijk zijn om hier<br />
nog meer inkomsten te verkrijgen en zo een grotere financiële onafhankelijkheid te<br />
verwerven.<br />
− Dat inkomgelden nog steeds een vijfde van de inkomsten betreffen, mag in feite<br />
verbazend worden genoemd. Vaak bedraagt het inkomgeld slechts enkele euro’s en<br />
zijn de bezoekersaantallen niet meer dan enkele duizenden.
Figuur 9: Belangrijkste uitgaven agrarische collecties<br />
Verduidelijking<br />
personeel<br />
25%<br />
verzekering<br />
12%<br />
administratie<br />
12%<br />
gebouwen<br />
30%<br />
coll. aankopen<br />
21%<br />
− Hoewel een groot deel van de gebouwen eigendom is van gemeentelijke of een<br />
andere overheid steken de collectiebeheerders zelf ook nog flink wat geld in het<br />
onderhoud ervan.<br />
− Indien personeel in dienst is van een instelling is dit natuurlijk een zwaar<br />
doorwegende kost. Dat is evenwel bijna alleen het geval voor de erkende musea.<br />
− Zeker voor de kleinere instellingen of eigenaars met een kleinere collectie is de<br />
verzekering een belangrijke uitgavenpost.
Grafiek 23: Samenwerkingsverbanden<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
0<br />
Verduidelijking<br />
Andere musea Onderwijs Overheid Toerisme<br />
− Instellingen en personen met een agrarische collectie zoeken duidelijk naar<br />
samenwerking met de lokale of regionale toeristische sector. Inderdaad blijken nogal<br />
wat collecties te verschijnen in toeristische folders, zijn er regionale bus- of fietsroutes<br />
die er langskomen of worden rondleidingen georganiseerd.<br />
− Samenwerking met andere musea of erfgoedinstellingen ligt moeilijker. Sowieso zijn<br />
het alleen de instellingen die hiervoor opteren omdat privé-verzamelaars bijna per<br />
definitie op zichzelf werken. Maar ook voor de instelllingen is het blijkbaar niet<br />
gemakkelijk een zielsgenoot dan wel een regionale partner te vinden. Het is ook niet<br />
altijd duidelijk of ze hier vragende partij zijn voor een samenwerkingsverband.<br />
− Samenwerking met de overheid op verschillende niveaus is bijna een noodzakelijke<br />
vereiste om te overleven. Heel wat gemeentes en provincies zijn vaak eigenaar van<br />
de gebouwen.<br />
− Verschillende collecties bieden aparte pedagogische pakketten aan voor bezoeken<br />
van schoolkinderen. Bovendien is het jaarlijkse schoolbezoek aan het<br />
landbouwmuseum vaak opgenomen in een themaweek in school die handelt over de<br />
landbouw, het leven vroeger op de boerderij of in het dorp.
Grafiek 24: Moeilijkheden voor agrarische collecties<br />
20<br />
18<br />
16<br />
14<br />
12<br />
10<br />
8<br />
6<br />
4<br />
2<br />
0<br />
Erkenning<br />
Verduidelijking<br />
Financies<br />
Geen<br />
Kennis<br />
Locatie<br />
Onderhoud coll.<br />
Opvolging<br />
Plaatsgebrek<br />
− Plaatsgebrek is duidelijk probleem nummer één voor de meeste agrarische<br />
collecties. De alsmaar groter wordende machines en de nog steeds onafgebroken<br />
toevoer van nieuwe stukken zijn daar niet vreemd aan.<br />
− Bovendien is de locatie vaak ook een probleem: oude of slecht onderhouden<br />
gebouwen met soms beperkte mogelijkheden leggen een rem op de ontwikkeling van<br />
de collectie.<br />
− Onder kennis moet niet alleen technische kennis worden verstaan, maar ook en<br />
wellicht vooral een professionele omkadering. Dat is dan weer een gevolg van het<br />
gebrek aan financiële middelen dat eveneens wordt vermeld.<br />
− Het is evenwel niet al kommer en kwel, want acht op 75 instellingen of personen<br />
hebben geen noemenswaardige negatieve aspecten te vermelden.
Grafiek 25: Sterke kanten van agrarische collecties<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
Betrokkenheid<br />
Verduidelijking<br />
Collectie<br />
Erkenning bezoeker<br />
Locatie<br />
− Twintig keer (op 75) wordt de omvang, de rijkdom of het interessante thema van de<br />
collectie als de meest positieve kracht van de agrarische collectie beschouwd.<br />
− Voor velen is ook de erkenning vanwege de bezoeker een sterke kant en vaak zelfs<br />
een directe bestaansreden van de collectie.<br />
− Sommige collecties zijn gevestigd op prachtige locaties: boerderijen, pastorijen,<br />
molens, moderne gebouwen. De kracht van de site of het gebouw staat evenwel niet<br />
altijd in verhouding tot de mogelijkheden. Maar al te vaak vermeldt men als positieve<br />
aspect de locatie terwijl het belangrijkste negatieve element eveneens de locatie is.<br />
− De betrokkenheid van de directe medewerkers of de eigenaar van de collectie is<br />
eveneens een sterk element. Hun vaak passievol engagement heeft mee garant<br />
gestaan voor wat er tot op dit moment is bewaard gebleven.<br />
Varia
6. Immaterieel en levend erfgoed<br />
Behalve het roerend materieel agrarisch erfgoed hadden we ook graag bij de<br />
bezochte collecties het immaterieel agrarisch erfgoed beschreven. We zijn echter op<br />
weinig of geen van dergelijk materiaal gestoten. De agrarische collecties leggen hun<br />
zwaartepunt duidelijk bij het materiële erfgoed. Indien er dan interviews, liederen,<br />
sagen bewaard zijn, bevinden ze zich nooit in het museum. Het eventuele heem- of<br />
gemeentearchief is daarvoor duidelijk een betere omgeving. Maar dat had ons toch<br />
wel te geleid ver in onze zoektocht. Hiervoor is een project dat zich daar specifiek op<br />
richt een vereiste zoals het geplande intervieuwproject van het CAG dat van start<br />
gaat in januari 2006.<br />
We zijn wel op een aantal levende erfgoedcollecties gestuit die we gezien hun<br />
specifieke collecties niet mee konden opnemen in de database, met uitzondering van<br />
de museale aspecten. Daarom geven we hieronder kort een beschrijving van hun<br />
doelstellingen en een verwijzing naar de website. Behalve de drie hieronder vemelde<br />
grotere projecten nemen nog een aantal andere instellingen initiatieven in die zin. De<br />
(wetenschappelijke) omkadering en de omvang ervan blijven echter meestal beperkt.<br />
Museumtuin, Gaasbeek<br />
(www.bruegelproject.be/museumtuin.htm)<br />
De Museumtuin toont groenten, kruiden, bloemen, heesters en bomen die omstreeks<br />
1900 in alle grote tuinen te vinden waren. De hoveniers gebruiken in principe ook de<br />
methodes die gangbaar waren in het begin van de twintigste eeuw, toen chemicaliën<br />
en mechanisatie de land- en tuinbouw nog niet grondig veranderd hadden. Vooral de<br />
verzameling leifruitbomen, op dit ogenblik waarschijnlijk de grootste en volledigste ter<br />
wereld, is uniek.<br />
Levend Erfgoedpark, Wachtebeke<br />
(www.sle.be)<br />
In het provinciaal domein van Puyenbroeck in Wachtebeke bouwt de Stichting<br />
Levend Erfgoed samen met de Provincie Oost-Vlaanderen een ‘Levend Erfgoed<br />
Park’ uit. Bedoeling is om hier de Belgische landbouw- en huisdierrassen een<br />
onderkomen te bieden. Deze dierenrassen werden de voorbije generaties immers<br />
verdrongen door meer productieve soorten en dreigen daardoor helemaal uit ons<br />
erfgoed te verdwijnen. Het Levend Erfgoedpark wil deze oude boerderijdieren<br />
bewaren voor het nageslacht en ze in de belangstelling brengen.<br />
Nationale Boomgaardenstichting, Vliermaal<br />
(www.boomgaardenstichting.be)<br />
Deze vereniging beoogt het verwerven, het behoud en het beheer van waardevolle<br />
boomgaarden met het oog op het genetisch vrijwaren van ons nationaal en lokaal<br />
fruitpatrimonium. Daartoe worden zo’n 3000 fruitbomen, verspreid over verschillende<br />
boomgaarden, beheerd. Tegelijk probeert men ook via sensibilisering te werken aan<br />
de instandhouding en de heraanplant van boomgaarden, gekoppeld aan projecten<br />
van landschapsonderhoud en -herstel.
Deel 4: Analyse met het oog op de toekomst<br />
1. SWOT-analyse<br />
Sterktes van het agrarisch erfgoed in Vlaanderen<br />
− Er is verrassend veel bewaard in bovendien heel verscheiden collecties. Deze<br />
erfgoedrijkdom biedt mogelijkheden genoeg om te worden gevaloriseerd.<br />
− Er bestaat een grote communicatiebereidheid bij de betrokkenen. De overdracht<br />
van ‘hoe-het-is-geweest’ wordt als essentieel beschouwd. Het engagement van<br />
vrijwilligers én professionele krachten gaat vaak veel verder dan een doordeweekse<br />
werkhouding.<br />
− Agrarisch erfgoed behoort tot het collectieve geheugen van onze hedendaagse<br />
maatschappij. Iedereen heeft in een recenter of verder verleden een band met de<br />
landbouw en de voedselvoorziening op het platteland.<br />
− Er is een ruime technische kennis aanwezig bij de betrokkenen in het agarisch<br />
erfgoedveld over de functionaliteit van werktuigen en machines. Dat laat in sommige<br />
gevallen toe om demonstraties te geven die geïnteresseerden op een zeer manier de<br />
werking ervan tonen.<br />
Zwaktes van het agrarisch erfgoed in Vlaanderen<br />
− Misschien is de technische kennis wel aanwezig, de historische kennis is dat veel<br />
minder. Contextualisering van werktuigen en machines is een groot probleem.<br />
− De beheerders ondervinden grote moeilijkheden in de conservering van het<br />
agrarisch erfgoed. De aantasting door houtworm, roest, slijtage en verrotting van<br />
voorwerpen die bovendien lange tijd ‘gediend’ hebben zijn hiervan de oorzaak.<br />
− Plaatsgebrek is een noodkreet die overal opduikt. Dat wordt bovendien een alsmaar<br />
groter wordend probleem aangezien de recentere werktuigen steeds groter in<br />
omvang worden.<br />
− Er is veel bewaard, maar ook zeer veel van hetzelfde. De focus ligt duidelijk op de<br />
periode 1900-1960. De periode nadien is weinig bewaard omdat men in de eerste<br />
plaats geïnteresseerd was in het verdere verleden, maar ook omdat nogal wat tuigen<br />
nog in gebruik waren en zijn. Een uitzondering hierop vormen de tractoren die in een<br />
groeiende hobbymarkt zeer gegeerd zijn door verzamelaars.<br />
− Er bestaat een gebrek aan professionele omkadering. Zowel op collectieniveau als<br />
op overkoepelend vlak is er geen coördinatie van het agrarisch erfgoedveld.<br />
Nochtans is er absoluut nood aan een overkoepelend forum zoals het CAG dat ook<br />
als dusdanig door de overheid is erkend en gesubsidieerd.<br />
Kansen voor het agrarisch erfgoed in Vlaanderen<br />
− Er bestaat veel goodwill in de sector om gebruik te maken van de mogelijkheden<br />
van het agrarisch erfgoed. Daarom moet agrarisch erfgoed worden ingepast in<br />
projecten die perfect in de lijn liggen van de externe dynamiek van<br />
plattelandstoerisme en -economie. Dat sluit op zijn beurt weer aan bij de initiatieven<br />
tot stimulering van het plattelandssamenleving door de Europese Unie.
− De educatieve mogelijkheden naar kinderen zijn enorm. De invalshoeken om<br />
agrarisch erfgoed te benaderen zijn zeer divers en laten toe om zeer aanschouwelijk<br />
en ervaringsgericht kennis over te brengen. Dit gebeurt al op vele plaatsen, maar de<br />
mogelijkheden blijven zeker onderbenut.<br />
− Lokale overheden moeten zeker worden aangesproken om mee de kar te trekken<br />
inzake agrarisch erfgoed. Op plaatsen waar inderdaad de gemeentes zich meer dan<br />
indirect engageren, zijn mooie en beloftevolle initiatieven ontstaan.<br />
− Agrarisch erfgoed kan bijdragen tot een imagoverbetering van de moderne<br />
landbouw door het historische en ecologische bewustzijn van het publiek te<br />
versterken. In het kader van de ontwikkeling van een duurzame landbouw is het<br />
agrarisch erfgoed één van de mogelijke fundamenten.<br />
Bedreigingen voor het agrarisch erfgoed in Vlaanderen<br />
− Op dit moment heeft agrarisch erfgoed een weinig sexy imago. Precies door dit<br />
onterechte vooroordeel dreigt het in de vergeethoek te geraken of helemaal niet meer<br />
actief gevaloriseerd te worden.<br />
− In de sector van het agrarisch erfgoed zijn er heel wat privé-verzamelaars die vaak<br />
zeer mooie stukken in hun collecties hebben. Dikwijls stellen zij hun collecties<br />
openbaar, soms ook niet. De grootste dreiging is evenwel de mogelijkheid dat de<br />
jarenlang zorgvuldig opgebouwde collecties bij overlijden van de eigenaar of om een<br />
andere reden verkocht worden waardoor de diverse stukken verspreid geraken.<br />
− Hoe langer hoe minder heeft het hedendaagse publiek een band met de productie<br />
in de landbouw en de herkomst van voeding. Deze vervreemding kan leiden tot een<br />
totale desinteresse voor het verleden van de voedselketen.<br />
− Over het algemeen is de interesse in agrarisch erfgoed en het verleden een zaak<br />
van oudere mensen. Zij hebben vaak nog persoonlijke banden met de<br />
landbouwsector. Verschillende instellingen en verenigingen hebben het duidelijk<br />
moeilijk om jongeren mee te betrekken in de actieve werking van de agrarische<br />
collectie in het bijzonder.<br />
2. Kiezen tussen onrealistisch(?), ideaal en realistisch<br />
Onrealistisch?<br />
Vanuit het oogpunt van het behoud is de creatie van één centraal, groot<br />
landbouwmuseum of –depot het meest ideale, maar misschien ook het meest<br />
onrealistische toekomstscenario. Alleen een nieuw gebouw of alleszins een gebouw<br />
dat aan alle vereisten voldoet, met voldoende ruimte, komt hiervoor in aanmerking.<br />
Op die manier is het mogelijk een referentiecollectie te verwerven die een staalkaart<br />
biedt van de werktuigen en machines die in het verre en nabije verleden in de<br />
landbouw werden gebruikt.<br />
Behalve voldoende financiële middelen voor gebouwen(onderhoud) en verwerving<br />
van de collectie mag in dit ideale scenario ook de professionele omkadering niet<br />
achterwege blijven. Geschoold, wetenschappelijk personeel kan de collectie<br />
contextualiseren, voldragen publieksmanifestaties op poten zetten én een interactie<br />
met het overige agrarische erfgoedveld uitwerken.
Want het spreekt voor zich dat niet alles op één plaats tegelijk kan verzameld<br />
worden. De lokale actoren blijven absoluut hun waarde behouden, maar kunnen dan<br />
misschien meer als regionale speerpunten worden uitgebouwd. Kleinere, regionale<br />
themamusea scharen zich onder eenzelfde overkoepeling, belichaamd door het<br />
centrale landbouwmuseum. Omdat het overzicht op die manier bewaard blijft, is<br />
onderlinge uitwisseling van informatie, collectiestukken en expertise perfect mogelijk.<br />
Ideaal<br />
Bovenstaand scenario gaat evenwel voorbij aan de verwerving van die collectie die<br />
allicht lokaal moet worden in gang gezet. Precies daar ligt een dragende factor die tot<br />
op heden bepalend is geweest voor het agrarische erfgoedveld. Het gros van de<br />
eigenaars van agrarische collecties hecht terecht immers zeer veel belang aan de<br />
regionale component.<br />
Daarom kan misschien geopteerd worden voor een virtueel “centraal museum” of<br />
depot dat evengoed een referentiecollectie onder zijn hoede neemt, maar dat de<br />
reële stukken in zijn originele regionale context laat bestaan. Contextueel onderzoek<br />
naar elk item dat wordt opgenomen in dat “virtuele museum” moet toelaten ook vanop<br />
afstand de eigenheid ervan in te schatten.<br />
De referentiestukken voor het virtuele museum blijven natuurlijk in realiteit lokaal<br />
bewaard. Meer zelfs, subsidiëring voor conservering of onderzoek ter plaatse zou<br />
moeten toelaten het betreffende stuk als het ware in de schijnwerpers te plaatsen. De<br />
deelname van evenzovele regionale of lokale collecties biedt het grote voordeel een<br />
enorm draagvlak op te bouwen zodat de betrokkenheid bij het agrarisch erfgoed in<br />
het algemeen nog versterkt kan worden. Tegelijk komt de lokale expertise tot zijn<br />
recht in een groter geheel en met een grotere impact dan anders. Vanzelfsprekend is<br />
eenzelfde overkoepelende werking als hierboven toegelicht een conditio sine qua<br />
non voor een gedegen virtueel agrarisch erfgoedbeleid. Een instelling als het CAG<br />
kan deze rol perfect vervullen, heeft ook die ambitie, maar heeft daarvoor voorlopig<br />
niet de financiële middelen noch de erkenning door de Vlaamse Gemeenschap.<br />
Realistisch<br />
Het zou bijzonder jammer zijn moest het project <strong>Veldwerk</strong>/<strong>Denkwerk</strong> geen verdere<br />
opvolging kennen. In een minimaal uitgewerkt scenario kunnen tenminste die<br />
aspecten worden uitgewerkt die slechts een beperkt aantal middelen en mensen<br />
vergen.<br />
Kansen liggen bijvoorbeeld nog genoeg in het opbouwen van<br />
samenwerkingsverbanden tussen de verschillende agrarische erfgoedcollecties. Dat<br />
kan gebeuren op het vlak van expertise-uitwisseling, eventuele ruil van<br />
collectiestukken of de overdracht van onderzoek. In feite moeten we aldus komen tot<br />
een uitwisseling van knowhow waar er plaats is voor iedere specifieke collectie, maar<br />
wel met een gemeenschappelijk profiel naar het publiek en de overheid.
Tegelijk kan onder projectvorm verder en diepgaander werk worden gemaakt van de<br />
inventarisatie van het agrarisch erfgoed. De ontwikkeling van een algemeen<br />
beleidsplan kan bv. een theoretisch kader rondom dagelijkse praktijk bieden. Op die<br />
manier wordt als het ware een standaard vastgelegd voor al wie met agrarisch<br />
erfgoed bezig is. Maar evengoed kan een project resulteren in de publicatie van een<br />
aantrekkelijke agrarische erfgoedgids. Het moet de sector toelaten om een groter<br />
publiek te bereiken en tegelijk de professionele sector informeren.<br />
Primair is alleszins de voortzetting in de richting van een verfijnde, objectgerichte<br />
beschrijving. Allicht is hiervoor een grootschalig, langdurig onderzoeksproject vereist.<br />
Op die manier kan ook een zogeheten referentie- of holotypecollectie vast worden<br />
gelegd die op basis van een representatieve selectie – verspreid over diverse<br />
collecties – is samengesteld. Een uitgebreide contextuele beschrijving van specifiek<br />
die stukken met gebruik van de hedendaagse informaticatoepassingen (hiervoor<br />
verwijzen we graag naar het project van Jo Bekaert van het CAG die een interface<br />
voor collectie-inventarisatie heeft uitgewerkt) is dan onontbeerlijk.
Besluit<br />
Heterogeen agrarisch erfgoedveld<br />
Als er één conclusie mag worden getrokken na één jaar onderzoek naar het<br />
agrarisch erfgoed, dan is het wel dat de typische agrarische collectie niet bestaat.<br />
Integendeel betreft het een zeer heterogeen veld – verspreid over heel Vlaanderen –<br />
waarin op velerlei manieren aan collectievorming wordt gedaan.<br />
Onder de 75 collecties die in het kader van dit project werden onderzocht, bestaan<br />
vele verschillen. Sommige hebben een privé-persoon als eigenaar en zijn dan ook<br />
een éénmansoperatie. Andere zijn dan weer eigendom van een vereniging of van<br />
een gemeentelijke dan wel provinciale overheid. Soms betreft het zeer kleine<br />
collecties in volume, over het algemeen tellen de agrarische erfgoedcollecties<br />
evenwel behoorlijk wat stukken. Enerzijds durven het themacollecties te zijn die op<br />
een zeer beperkt item focussen. Anderzijds zijn het typisch generalistische<br />
verzamelingen die naar een globaal – meestal regiogebonden – landbouwbeeld<br />
streven. Nog al te vaak is het vrij pover gesteld met de huisvesting, wat dan weer<br />
gevolgen heeft voor bewaring en inventarisatiemogelijkheden. Daarentegen zijn er<br />
flink wat collecties zonder meer prachtig gehuisvest, gefinancierd door de lokale<br />
overheid of evengoed door een privé-verzamelaar. De dynamiek die de eigenaar of<br />
de beheerder van de collectie op het vlak van publiekswerking, inventarisatie of<br />
conservering tentoonspreidt, verschilt eveneens zonder dat daar een algemene lijn in<br />
valt te ontwaren. In vele gevallen is het bovendien de gemeente die mee de kar trekt<br />
en rond de agrarische collectie een echte museumwerking uitbouwt. Langs de andere<br />
kant durft de desinteresse of zelfs tegenwerking van de lokale overheid een meer dan<br />
remmende factor te zijn.<br />
Relatief beperkte focus<br />
Het soort collectie mag dan misschien wel enorm varieren, grotere uniformiteit<br />
bestaat er in de inhoudelijke focus. Het gros van de collecties bevat immers<br />
werktuigen en machines uit de periode 1900 tot 1960. De verklaring ligt voor de<br />
hand: de meeste relicten zijn bewaard en bovendien nog actief uit de eerste hand te<br />
verkrijgen van de originele eigenaars of gebruikers. Indien men teruggaat tot voor<br />
1900 wordt dit al moeilijker. Omdat precies de periode 1900-1960 is<br />
oververtegenwoordigd, komt in feite ook het gemengde, kleinschalige<br />
landbouwbedrijf – dat toen dominant was – te veel aan bod. Dit wordt evenwel<br />
ondervangen door de themacollecties die één specifiek aspect centraal plaatsen.<br />
De periode na 1960 past dan weer minder in het vaak nostagische opzet om de<br />
‘oude’ landbouw te tonen en te verzamelen. Bovendien zijn die overwegend<br />
gemechaniseerde tuigen vaak groot in omvang en behoorlijk duur in aanschaf wat<br />
dan weer de financiële draagkracht van de meeste instellingen te boven gaat.<br />
Binnen die chronologische focus blijkt uit de grafieken overduidelijk dat behalve<br />
werktuigen of machines die voor meerdere doeleinden konden worden gebruikt,<br />
vooral deze voor de graanoogst, de verwerking van graan en boter en paardengetuig<br />
bewaard zijn gebleven. In feite zou hier diepgaander onderzoek naar moeten worden
verricht om een sluitende verklaring te vinden. Wellicht speelde het belang dat werd<br />
gehecht aan deze teelten of bewerkingen mee een rol.<br />
In hoeverre de agrarische collecties de evolutie in de landbouw en voedselverwerking<br />
hebben gevolgd, is ten dele eenduidig te antwoorden. Sommige krachtlijnen zijn<br />
duidelijk te onderscheiden, andere minder. De toenemende mechanisering is bv. een<br />
element dat zeer duidelijk aan bod komt, over de verschillende sectoren heen. De<br />
vermindering van de voedselverwerkende activiteiten op de boerderij zelf na de<br />
Tweede Wereldoorlog heeft logischerwijze minder bewaarde werktuigen en machines<br />
tot gevolg. De opkomst van tuinbouw, veeteelt, fruitteelt en sierteelt na de crisis in<br />
1880 uit zich inderdaad in een bredere focus. Vooral vanaf het interbellum steekt die<br />
diversiteit de kop op. Minder duidelijk zijn de regionale verschillen die zich niet altijd in<br />
de collecties weerspiegelen. Ofwel legt de eigenaar geen geografische grenzen op<br />
ofwel is de ontwikkeling van de collectie eerder toevallig en minder gestuurd gebeurd.<br />
De kleinere regionale collecties of de themacollecties zijn meestal wel meer een<br />
exponent van de lokale landbouw.<br />
Niet toevallig zijn in het laatste decennium enkele collecties ontstaan die zich richten<br />
op het levend erfgoed. Ietwat atypisch hebben zij hun weg moeten zoeken in het<br />
agrarisch erfgoedveld, maar gezien de evolutie van de projecten lijkt dit meer dan<br />
goed te zitten. Anders is het gesteld met het immateriële erfgoed waar slechts karige<br />
informatie over bestaat. Zelden wordt dit ingepast in een agarische erfgoedcollectie.<br />
De hoogste tijd?<br />
Het agrarisch erfgoed mag dan wel relatief goed in volume zijn bewaard, de<br />
contextuele en technische kennis ervan verdwijnt schrikbarend snel. Omdat hoe<br />
langer hoe minder mensen persoonlijk betrokken zijn bij de landbouw zal dit<br />
probleem in de toekomst nog toenemen. Maar eerst is het zaak de functionele kennis<br />
van de nog levende oudere generatie aan te spreken en te valoriseren. In feite<br />
behoort dit tot de basiswerking van elke collectie, instelling of museum. Hier dient<br />
echter nog een lange weg te worden afgelegd. De toegenomen<br />
informaticamogelijkheden kunnen hier natuurlijk een grote stimulerende rol spelen.<br />
Een ander aspect dat de hoogste prioriteit verdient is de manier waarop de<br />
werktuigen en machines zijn bewaard. Nogal wat locaties zijn absoluut niet geschikt<br />
voor bewaring op lange termijn. Vochtproblemen, grote temperatuurverschillen, open<br />
gaanderijen of loodsen zijn niet bepaald ideale omstandigheden. Plaatsgebrek noopt<br />
de eigenaars en instelling bovendien tot het werkelijk opstapelen van de collectie. De<br />
geringe financiële mogelijkheden laten evenwel weinig verbetering toe op dit vlak.<br />
Maar niet alleen de huisvesting geeft aanleiding tot bezorgdheid, nog moeilijker ligt<br />
de conservering van het erfgoed op zich. Houtworm, roestvorming, slijtage, verrotting<br />
zijn evenzovele bedreigingen waar men mee wordt geconfronteerd. Inspanningen<br />
worden zeker geleverd om de aftakeling tegen te gaan. Indien men nog een stap<br />
verder gaat, gebeurt de ‘restauratie’ – met alle goede bedoelingen en met de nodige<br />
financiële offers – vaak zonder voldoende gedocumenteerd en gecontextualiseerd te<br />
zijn. Soms staan schrijnende voorbeelden van overijverige restauratievlijt hand in<br />
hand met pareltjes van conservatieve deskundigheid. Het geeft maar aan dat op dit<br />
vlak nog een hele weg valt af te leggen.
Beperkte bibliografie<br />
1. Literatuur<br />
Capenberghs J. red., Visies op erfgoed in Vlaanderen en Europa. Antwerpen,<br />
2003.<br />
David J. en Wienen M., Repertorium van de technische en wetenschappelijke<br />
collecties in de Vlaamse en Brusselse musea. Grimbergen, 1999.<br />
David J., Het dorsen, van aar tot korrel. Grimbergen, 1983.<br />
David J., Het handgereedschap op de hoeve: technische documentatie voor 1860<br />
verschenen. Leuven, 1975.<br />
David J., L’outillage manuel de la ferme: essai de terminologie. Leuven, 1971.<br />
Devliegher L., Landelijk en ambachtelijk leven. Provinciaal Museum Bulskampveld<br />
Beernem. Brugge, 1998.<br />
Dujardin P., Lapaert M. en Lauwers W., Studie landbouwmaterieel in het<br />
Kortrijkse. Kortrijk, 1989.<br />
Eloy A., Oud landbouwgereedschap. Gent, 1983.<br />
Eloy A., Technische collecties. Beheer, conservatie en restauratie van museale<br />
collecties. Brugge, 2000.<br />
Jordaens L., Het Karrenmuseum. Een wandeling door mijn dorp. Essen, 2001.<br />
Leplae E., Histoire des machines agricoles et de leur construction en Belgique.<br />
Brussel, 1925.<br />
Meert H., Wie construeert het nieuwe Vlaamse consumptieplatteland?, in: Ruimte<br />
en planning: tijdschrift voor ruimtelijke planning, stedebouw en huisvesting, jg. 23<br />
(2003), nr. 2, 80-86.<br />
Rooijakkers G., Mensen en dingen. Materiële cultuur, in: Dekker T. red.,<br />
Volkscultuur. Een inleiding in de Nederlandse etnologie. Nijmegen, 2000, 110-<br />
172.<br />
Rooijakkers G. en van de Weijer R., ‘Ze komen mij bezichtigen’. De musealisering<br />
van het platteland, in: Rooijakkers G. e.a., De musealisering van het platteland.<br />
De historie van een Brabants boerenhuis. Nijmegen, 2002, 9-34.<br />
Segers Y., De relevantie van het verleden. Historici en duurzame landbouw: een<br />
tandem voor de toekomst?, in: Nevens F. en Dessein J., Duurzame landbouw<br />
vanuit markante invalshoeken. Leuven, 2005.
Segers Y. en Van Molle L. red., Leven van het land. Boeren in België 1750-2000.<br />
Leuven, 2004.<br />
Sparreboom J., Verslag van AGRIS, een samenwerkingsproject van acht musea<br />
die gezamenlijk hun collectie landbouwwerktuigen registreren. Hoorn, 1999.<br />
Van Leuven E. red., Oude tuinbouwvoorwerpen uit de Mechelse groentestreek<br />
1900-1970. Sint-Katelijne-Waver, 1995.<br />
Van Mol J.J., Le paysan et la machine. Innovations techniques en agriculture en<br />
Belgique aux 19 e et 20 e siècles. Treignes, 1998.<br />
2. Andere<br />
www.hetvirtueleland.be<br />
www.mot.be/IDDOC
Bijlagen<br />
Bevragingsformulier bezochte agrarische collecties<br />
Adressenlijst bezochte instellingen en personen met een agrarische hoofd- of<br />
deelcollectie
Instelling :<br />
Periode 1: 1850-1880 Periode 2 : 1880-1918 Periode 3 : 1918-1945 Periode 4 : 1945-1980<br />
Techniek<br />
3.gemotoriseerd<br />
Techniek<br />
2.gemechaniseerd<br />
Techniek 1.niet<br />
gemechaniseerd<br />
Techniek<br />
3.gemotoriseerd<br />
Techniek<br />
2.gemechaniseerd<br />
Techniek 1.niet<br />
gemechaniseerd<br />
Techniek<br />
3.gemotoriseerd<br />
Techniek<br />
2.gemechaniseerd<br />
Techniek 1.niet<br />
gemechaniseerd<br />
Techniek<br />
2.gemechaniseerd<br />
Techniek 1.niet<br />
gemechaniseerd<br />
Primaire productie op de hoeve<br />
Algemeen<br />
Akkerbouw<br />
Akkerbouw algemeen<br />
Aardappelen<br />
Bieten<br />
Graan<br />
Hop<br />
Maïs<br />
Tabak<br />
Vlas<br />
Weide en grasland<br />
Andere<br />
Tuinbouw<br />
Tuinbouw algemeen<br />
Asperges<br />
Bloemkool<br />
Champignons<br />
Erwten<br />
Prei<br />
Sla<br />
Tomaten<br />
Witloof<br />
Andere
Bijenteelt<br />
Bijenteelt algemeen<br />
Sierteelt<br />
Sierteelt algemeen<br />
Veeteelt<br />
Algemeen<br />
Geiten<br />
Paarden<br />
Pluimvee<br />
Runderen<br />
Schapen<br />
Varkens<br />
Andere<br />
Fruitteelt<br />
Fruitteelt algemeen<br />
Hoogstam<br />
Laagstam<br />
Druiven
Secundaire productie op de hoeve<br />
Bietenverwerking<br />
Boter<br />
Brood<br />
Conserveren<br />
Drankbereiding<br />
Fruit persen<br />
Graanverwerking<br />
Honingbereiding<br />
Kaas<br />
Kuisen<br />
Lijnzaad<br />
Maïsverwerking<br />
Melk<br />
Mestverwerking<br />
Meten en wegen<br />
Slacht<br />
Sorteren<br />
Tabaksverwerking<br />
Verpakking<br />
Vlasverwerking<br />
Wolverwerking<br />
Distributie vanuit de hoeve<br />
Transport algemeen<br />
Draagjuk<br />
Mand/korf<br />
Kar/wagen<br />
Kruiwagen<br />
Slee<br />
Tractor<br />
Verpakking
Provincie Antwerpen<br />
Poldermuseum Lillo-Fort Tolhuisstraat 10-16 2040 Lillo 03 569 90 10<br />
Heemmuseum De Kaeck Heropening voorzien 11/2005 in Fort II 2160 Wommelgem<br />
Levend landbouwmuseum p.a. Frans d’Haeyere, Galgeveld 15 2200 Noorderwijk 014 21 45 09<br />
Heemkundig Museum Die Swane Kerkplein 24 2220 Heist-op-den-Berg<br />
Landbouwcollectie Wuyts p.a. Jos Wuyts, Broekmansstraat 38 2221 Booischot 015 22 13 87<br />
De Zuiderkempen Sint-Michielsstraat 2 2260 Westerlo 014 23 44 87<br />
Heemkundig Museum Rijkevorsel Molenstraat 5 2310 Rijkevorsel 03 314 57 28<br />
Heemkundig museum Tempelhof Bisschopslaan 1 2340 Beerse 014 61 12 86<br />
Landbouwverzameling Jessehof p.a. Jos Lenaerts, Zilvereind 62 2340 Vlimmeren 03 312 14 49<br />
Heemkundig Museum Nicolaüs Poppelius Torenstraat 12 2381 Weelde 014 65 69 93<br />
Museum Vergane Glorie Turnhoutseweg 10a 2387 Baarle-Hertog 014 69 91 76<br />
Heemerf De Waaiberg Waaiberg 1 2460 Kasterlee 014 85 99 15 (VVV)<br />
Heemmusea Den Aker en De Roskam Ijzerenwegstraat 66 2547 Lint 03 455 04 90<br />
Gemeentelijk Museum Duffel Rietlei 103 2570 Duffel 015 30 72 11<br />
Het Molenijzer Heuvelstraat 41 B 2580 Putte 015 75 47 15<br />
Heemmuseum Bystervelt Peperstraat 48 2627 Schelle 03 887 00 99<br />
Midzeelhoeve Midzelen 25a 2860 Sint-Katelijne-Waver 015 31 50 55<br />
Ons Klein-Brabants boerenerf Nattenhaesdonkstraat 13 2880 Hingene 03 889 18 47<br />
Karrenmuseum Moerkantsebaan 48 2910 Essen 03 667 73 90<br />
Bijenteeltmuseum Putsesteenweg 131 2920 Kalmthout 03 666 61 01<br />
Kempisch Museum Mudaeusstraat 2 2960 Brecht 03 313 97 79<br />
De Drie Rozen Kerkstraat 41 2970 's Gravenwezel 03 658 90 34<br />
Provincie Limburg<br />
Openluchtmuseum Bokrijk Bokrijklaan 3600 Genk 011 26 53 00<br />
Museum Oude Tractoren Hoogstraat 277 3668 Niel-bij-As 089 35 48 26<br />
Museum 't Karrewiel Gestelstraat 79 3670 Meeuwen 011 79 28 83<br />
De Lieteberg Zuurbroekstraat 16 3690 Zutendaal 089 62 94 53<br />
Nationale Boomgaardenstichting Kersendaal 1 3724 Vliermaal 012 39 11 88<br />
Stedelijk Museum-Hoevemuseum Diesterstraat 1 3800 Sint-Truiden 011 70 18 18 (VVV)<br />
Fruitstreekmuseum Colenstraat 1 3840 Borgloon 012 74 72 44<br />
Levende Molens Breugelweg 3900 Overpelt 011 64 23 61<br />
Museum Dulle Griet Kloosterstraat 3990 Peer 011 61 16 02
Provincie Oost-Vlaanderen<br />
Collectie sierteeltgerei Destelbergen Belgiëlaan 31 9070 Destelbergen 09 228 33 80<br />
Heemkundig museum Nieuwkerken 200/700 Gijselstraat 110 9100 Nieuwkerken-Waas<br />
Landbouwmuseum Liefkenshoek Fort Liefkenshoek 9120 Beveren<br />
Museum De Schuur Lange Gaanweg 22 9150 Bazel 03 774 11 90<br />
Levend Erfgoedpark Provinciaal Domein Puyenbroeck 9185 Wachtebeke 09 342 42 42<br />
Landbouwmuseum Stekene Heistraat 19 9190 Stekene 03 779 77 26<br />
Heemkundig Museum Wetteren Gemeentehuis Markt 1 9230 Wetteren 09 366 07 33<br />
Nostalgische Boerenattributen Akkerstraat 12 9420 Erpe-Mere 053 63 00 33<br />
Polietjeshof Stokt 87 9420 Burst 053 63 20 52<br />
Museum voor Folklore Grotenbergstraat 162 9620 Zottegem 09 364 65 00<br />
Streekmuseum Rietgaverstede Camille Van der Cruyssenstraat 60 9850 Nevele 09 371 83 39<br />
Bardelaere Museum Ledestraat 42 9971 Lembeke 09 377 04 22<br />
Landbouwmuseum Donkstraat 59 9990 Maldegem 050 71 34 34<br />
Stoomcentrum vzw Stationsplein 8 9990 Maldegem 050 71 68 52<br />
Provincie Vlaams-Brabant<br />
Zuidwestbrabants Museum Kardinaal Cardijnstraat 7 1500 Halle 02 356 34 15<br />
Museum van het Belgisch Trekpaard Oudstrijdersplein 9 1570 Vollezele<br />
Museumtuin van Gaasbeek Kasteelstraat 40 1750 Gaasbeek 016 21 12 20<br />
Van Reepinghens Huizeke Goteringenstraat 31 1755 Kester 054 58 91 67 (VVV)<br />
Museum voor de Oudere Technieken Guldendal 20 1850 Grimbergen 02 270 81 11<br />
Witloofmuseum Leuvensesteenweg 22 1910 Kampenhout 016 22 33 80<br />
Heemkundig Museum De Veste Kleine Kerkstraat 13 1932 Sint-Stevens-Woluwe 02 720 18 56<br />
Druivenmuseum Justus Lipsiusplein 9 3090 Overijse 02 785 33 75<br />
De Botermolen Haachtsebaan 85A 3140 Keerbergen 016 60 29 14<br />
Suikermuseum Grote Markt 3 3300 Tienen 016 80 56 66<br />
Museum 't Nieuwhuys p.a. Irène Bouthé, Doornestraat 1 3320 Hoegaarden<br />
Heemkundig Hagelands Museum Oude Pastoriestraat 22 3390 Tielt-Winge 016 63 38 48<br />
Provinciaal Molenmuseum Rufferdinge Molenberg 2 3400 Landen 011 88 34 68<br />
Streekmuseum De Reinvoart Hagelandstraat 1 3545 Loksbergen 013 44 23 33
Provincie West-Vlaanderen<br />
Landbouwcollectie Lapscheure p.a. Van de Sompele W., Sint-Pietersdijk 1 8340 Lapscheure 050 50 02 40<br />
Zuivelmuseum Brugsesteenweg 68 8370 Blankenberge 050 41 18 75<br />
Nationaal Vlas-, Kant- en Linnenmuseum E. Sabbelaan 4 8500 Kortrijk 056 21 01 38<br />
Landbouwmuseum Leiedal Kruiskouter 50-54 8501 Bissegem 056 35 36 77<br />
Hoevemuseum ’t Kapelriegoed Kapelaniestraat 8 8560 Moorsele 056 41 28 02<br />
Bakkerijmuseum Walter Plaetinck Zuidgasthuishoeve v.z.w. - Albert I Laan 2 8630 Veurne 058 31 38 97<br />
Ambachtenmuseum ’t Krekelhof Koninklijke Baan 237 8670 Koksijde 058 51 23 32<br />
Fransmansmuseum Sint- Maartensplein 19 8680 Koekelare 051 58 92 01<br />
Openluchtmuseum Bachten de Kupe Sint-Mildredaplein 8690 Alveringem 58 29 80 90<br />
Provinciaal Museum Bulskampveld Kasteel Lippensgoed-Bulskampveld 8730 Beernem 050 78 91 76<br />
Stadsmuseum - collectie Jodoigne Polenplein 15 8800 Roeselare 051 26 87 45<br />
Landbouwcollectie Torhout p.a. Ivan Cool, Ernest Claeslaan 6 8820 Torhout 050 21 60 18<br />
Collectie Patrick Trio p.a. Patrick Trio, Ernest Claeslaan 46 8820 Torhout 0477 59 30 49<br />
Nationaal Tabaksmuseum Koestraat 63 8940 Wervik 056 31 49 29<br />
Gemeentelijk Landbouwmuseum Reningelststraat 11 8950 Kemmel 057 45 04 55<br />
Nationaal Hopmuseum Gasthuisstraat 71 8970 Poperinge 057 34 66 76