Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Uitgave van IVN Zutphen - Warnsveld<br />
► Zutphense groene long ontpopt zich tot ecologisch stadspark<br />
► Eet nu uit de natuur, lekker en heel gezond!<br />
► Zwarte specht levert vakwerk door voorwerk<br />
► Natuurgids in spé klapt uit de school...<br />
De <strong>Gelderse</strong> <strong>Roos</strong><br />
Jaargang 32,mei 2013, nummer 2
Redactioneel<br />
Een zonnige zondagmiddag op pad met de Floragroep<br />
Zutphen, een mengelmoes van mensen, ervaringen<br />
en allerlei soorten kennis. En dat wordt graag gedeeld!<br />
Staand, liggend, zittend in het gras, verzameld rond<br />
een onschuldig ogend viooltje wordt er net zo lang<br />
gesleuteld tot het plantje niet meer onder haar naam<br />
uit kan. Een moment daarvoor, oog in oog met een<br />
prachtig bloeiende kers, die de naam zoete kers<br />
draagt, Prunus avium. Staan we voor het golvend<br />
reliëf van een weiland, blijkt dit landschap nog niet<br />
eenvoudig te lezen. Nee, geen rivierduinen, eerder<br />
dekzandruggen. Onze voorman P. schetst in enkele<br />
ogenblikken de vorming ervan door ettelijke eeuwen<br />
heen met op de achtergrond schuivende ijsmassa's,<br />
oprukkende rivieren. Dit paradijselijke oord dat we<br />
doorkruisen heet 't Haveke en zoals vaak, lokken<br />
waarnemingen mooie verhalen uit. Het gaat o.a. over<br />
rouwvliegen, roodgatjes en ook over het het bestaan<br />
van de zogenaamde koekoeksbij. K. vertelt hoe koekoeksbijen<br />
hun eitjes leggen op stuifmeelkorrels in<br />
nesten van zandbijen. En terwijl de zandbijen dit<br />
voedsel voor hun zandbijlarfjes verzamelen, laten de<br />
koekoeksbijenlarfjes zich de zandbijlarfjes goed<br />
smaken en vervolgens de stuifmeelkorrels. Een echte<br />
parasiet dus die koekoeksbij.<br />
Iets anders en tamelijk treurig is dat bijen steeds<br />
zeldzamer worden - ik neem de proef op de som, tel<br />
zelfs onder een kanjer van een bloesemende kers<br />
maar drie bijen.<br />
Grappig genoeg ontdek ik in mijn eigen tuin kort<br />
achtereen wel drie z.g. sachembijen op het longkruid.<br />
Het beestje naturend vraag ik me wel af hoe hij weet<br />
waar het longkruid staat - mijn tuin in het Wöhrmanhofje<br />
ligt midden in de binnenstad. Hij vliegt zigzaggend<br />
(ongeveer) over mijn tuin en landt precies op die<br />
drie plekken waar het longkruid groeit en vertrekt dan<br />
naar het plukje in de tuin van de buren. Is het zijn<br />
komaf (geboren in de buurt) en de kleur en geur van<br />
de plant? Een wonderlijk raadsel.<br />
Me aldus verbazend denk ik aan andere natuurraadsels<br />
die om een verklaring vragen. Hoe kan het bijvoorbeeld<br />
dat een kokerjuffer, een vernuftig onderwaterlarfje<br />
zich kan ontpoppen tot een prachtig insect als<br />
de schietmot? Waarom maken zulke beestjes een<br />
metamorfose mee en anderen niet. Zo leidt verwondering<br />
vaak tot kennis willen vergaren over natuurfenomenen.<br />
Als ik mijn eigen metamorfose van natuuranalfabeet<br />
tot liefhebber onder de loep neem, denk ik<br />
dat mijn vader de kiem legde met zijn enthousiaste<br />
speuren naar meesjes, reëen en konijnen.<br />
De laatste tijd maak ik me steeds meer zorgen over<br />
de consequenties van politieke keuzes, verdere uitbreiding<br />
en verstening rond stedelijk gebied, uitbreiding<br />
van wegennet, vermarkten van natuur, de steeds<br />
snellere, digitale wereld, wegbezuinigen van de basisnatuureducatie.<br />
Ik denk dat de groep mensen die<br />
2<br />
zich actief inzet voor een duurzamere samenleving en<br />
natuurbeleving voor hun kinderen vanzelfsprekend<br />
vindt, relatief klein is en misschien wel een beetje in<br />
een ivoren toren zit.<br />
En wie legt straks de kiem bij die groep kinderen van<br />
ouders die minder gefortuneerd zijn en die vervreemd<br />
raakt van natuur? Voor ieder die zich betrokken voelt<br />
bij dit onderwerp verwijs ik naar het rapport van<br />
Veldwerk Nederland 'Ieder kind naar buiten', te<br />
downloaden via de link: http://edepot.wur.nl/242529.<br />
Op pagina 18 staat een indrukwekkende literatuurlijst<br />
op grond waarvan dit rapport is samengesteld.<br />
Laat ik afsluiten met een mooie ervaring.<br />
Ergens half april, we zitten op het bankje bij het gemaal<br />
in de Rammelwaard, op de dijk bloeien bijna de<br />
sleutelbloemen. Een groep schoolkinderen nadert.<br />
Dichterbij gekomen rennen ze enthousiast de dijk af.<br />
Ik kom in de benen en wil ze waarschuwen niet de<br />
sleutelbloemen plat te trappen, maar ze verzamelen<br />
zich juist in een kring er omheen en een gelaarsde<br />
dame komt uitleg geven. Wat bleek: deze schoolkinderen<br />
uit Voorst gingen de sleutelbloemen redden. De<br />
planten werden uitgestoken en overgeplant in de<br />
bosjes onderaan de dijk langs het pad. Op school<br />
hadden ze uitvoerig stilgestaan bij het waarom van<br />
het verleggen van de dijk en hoe ze een bijdrage<br />
konden leveren aan het redden van de kwetsbare en<br />
zeldzame sleutelbloemen. Wedden dat ze over 55 jaar<br />
met hun kleinkinderen gaan speuren naar sleutelbloemen<br />
op de dijk en trots vertellen over hun hulpactie?<br />
Herplant sleutelbloemen Rammelwaard<br />
Foto: Jouck Iedema<br />
Foto's voorpagina: Bomen in lentetooi, bospark Huize<br />
Empe, v.l.n.r.: bosanemonen op Voorstonden, herplanten<br />
sleutelbloemen, gehakkelde aurelia op landgoed<br />
Ampsen. Door Jouck Iedema
ACTIVITEITEN IVN - ZUTPHEN/WARNSVELD 2013<br />
Excursies IVN Zutphen/Warnsveld i.s.m. St. Marke Gorsselse heide<br />
Voor alle wandelingen geldt: locatie/vertrekpunt: Ingang Gorsselse Heide, Elzerdijk Eefde, t.o. kartbaan. Meer<br />
informatie bij: tel. 0575-543824; 0575-492059.<br />
Zondag 9 <strong>juni</strong> 2013, 14:00 uur<br />
Zin in zomer op de hei! Het is bijna zomer. Welke vogels laten nu (nog) van zich horen op de hei? En welke<br />
planten komen we tegen? Maak een zomerse wandeling met een van onze natuurgidsen.<br />
Maandag 1 juli 2013, 19:00 uur<br />
Zintuigenwandeling: natuurlijk zien we heide, vennen, bomen en horen we vogels fluiten, bijen zoemen, de<br />
wind in de bomen. Maar onze neus, gebruiken we die ook? En wat te zeggen over onze tastzin en onze smaak.<br />
Zet al je zintuigen open en wandel mee op de Gorsselse hei.<br />
Zondag 18 en maandag 19 augustus, 14:00 uur<br />
Bloeiende heide en klokjesgentiaan: in augustus is de Gorsselse Heide op haar mooist. De struik- en dopheide<br />
bloeit volop. Ook de klokjesgentianen en het duivelsnaaigaren laten zich van hun mooiste kant zien.<br />
Wandel mee met gidsen van IVN en geniet. De gidsen laten u de mooie plekjes zien van de Gorsselse Heide<br />
en vertellen over het gebied en de daarbij behorende planten en dieren.<br />
Donderdag 19 september 2013, 19:00 uur<br />
Volle maanwandeling op de hei: tijdens de overgang van de dag naar de nacht wordt het niet alleen donkerder,<br />
maar ook stiller. We luisteren naar de geluiden van de nacht en ruiken de geuren. Het is alleen het<br />
schijnsel van de volle maan dat ons pad op de hei verlicht.<br />
IVN - kinderactiviteit Ecokids op De Kaardebol<br />
Woensdag 19 <strong>juni</strong> 2013, 14.00 tot 17.00 uur<br />
Ecokids in actie voor Gambia, klein Afrikafestival<br />
Ecokids komen in actie voor kinderen Kassa Kundaschool in Gambia. (Alternatief programma i.k.v. Gunjurproject<br />
in Gambia (West-Afrika).<br />
Programma Ecokids in actie voor Gambia:<br />
► Afrikaanse bonen beschilderen<br />
► Workshop djembeën o.l.v. Aldert Glas<br />
► Leemhutjes bouwen naar Gambiaans voorbeeld<br />
► Workshop Zumba door Judith Nelima<br />
► Muziekinstrumenten maken op Afrikaanse wijze<br />
Gidsen-voor-Gidsen deze zomer<br />
Wim Bosma en Lucie van Zeijts<br />
De opbrengst is voor aanschaf groentezaden voor schooltuin Kassa Kundaschool.<br />
Voor kinderen van 7 – 12 jaar. Toegangsprijs: € 3,50.<br />
Plaats: De Kaardebol, Harenbergweg 1, Zutphen, tel.: 0575-587754.<br />
Deze zomer gaan de Gidsen-voor-Gidsen weer op<br />
onderzoek. Wees welkom om aan te sluiten!<br />
Woensdag 5 <strong>juni</strong>, 19.00 uur: Binnenstad Zutphen<br />
Thema: Op zoek naar bijzondere stads- en muurplanten.<br />
Met: Hans Verwey en Gerrit van Middelkoop.<br />
Start: bij opstapplaats fluisterboten bij de Overwelving<br />
Zaterdag 31 augustus, 10.00 uur: Het Kienveen<br />
Start: Hoek Lochemseweg, Oude Vordenseweg.<br />
Activiteiten IVN Zutphen-Warnsveld<br />
Zie parkeervakken aan beide zijden van de N346 ter<br />
hoogte van hectometerpaaltje 10,0. Zie verdere informatie<br />
elders in deze <strong>Gelderse</strong> <strong>Roos</strong>.<br />
Met: Hans Verwey, Martin Morsink en Karen Groeneveld<br />
(IVN NMA).<br />
Zaterdag 7 september, 9.30 uur: De Berkel in de<br />
toekomst<br />
Start: waar de Berkel de Kapperallee kruist (vlakbij<br />
stuw). Thema: Het meanderen van de Berkel.<br />
Let op: hier is weinig parkeergelegenheid!<br />
3
Van de bestuurstafel<br />
Lida Henning - de Koning<br />
Plezier<br />
Het belangrijkste moment voor de afdeling was de<br />
jaarlijkse algemene ledenvergadering onlangs. En wat<br />
ons betreft het deel na de pauze, toen we met een<br />
kleine maar heel betrokken groep leden de toekomst<br />
van onze afdeling Zutphen/Warnsveld verkenden. Er<br />
zijn zo’n zeventig leden. Daarvan zijn er rond vijfentwintig<br />
heel actief in allerlei werkgroepen. We hebben<br />
veel plezier in wat we doen en dat moet vooral zo<br />
blijven. Het plezier staat voorop. IVN’ers zijn in de<br />
eerste plaats zelf in de natuur te vinden, daar halen<br />
we onze inspiratie vandaan. Dat voedt ook de wens<br />
om het met anderen te delen. Echter, met hoeveel<br />
idealisme we de educatieve taak van het IVN ook<br />
willen uitvoeren, het moet van harte gebeuren. Zo is<br />
het en zo willen we het houden. Dat geldt ook voor<br />
bestuursleden. Die willen ook lol in hun vrijwilligerswerk<br />
hebben. Ook bij hen staat de natuur voorop.<br />
Afscheid van onze secretaris<br />
Degene die nu de daad bij het woord voegt en aftreedt<br />
is Martin Morsink. Tijdens de Algemene Ledenvergadering<br />
nam hij afscheid van zijn bestuursfunctie. Als<br />
secretaris was hij onze steun en toeverlaat in de afgelopen<br />
drie jaar. Met een precisie om jaloers op te<br />
worden hield hij iedereen op de hoogte van de ter zake<br />
doende ontwikkelingen, nadat hij de post eerst had<br />
gesorteerd op ‘belangrijk’, ‘minder belangrijk’, ‘kan<br />
weg’ en ‘leuk om te weten’. Met de verslagen die hij -<br />
tijdens de vergadering zelf al – maakte, konden wij<br />
moeiteloos weer aan de slag. Martin is een voorbeeld<br />
van wat ik bedoel. Hij wilde graag meer ‘in het groen’;<br />
31 augustus: Excursie naar Parel van<br />
de Achterhoek: het Kienveen<br />
Hans Verwey<br />
Het Kienveen op het landgoed de Velhorst (gelegen<br />
tussen Zutphen en Lochem) wordt door Natuurmonumenten<br />
aangeprezen als de parel van de Achterhoek.<br />
Het is een relatief klein gebied dat zowel kenmerken<br />
van droge hei, natte hei als blauwgrasland heeft.<br />
Martin Morsink en Hans Verwey (IVN Zutphen) volgden<br />
samen met Karen Groeneveld (IVN Noord Midden<br />
Achterhoek, NMA) het gebied als adoptieterrein in het<br />
kader van de IVN gidsencursus in Deventer van begin<br />
2012 tot begin 2013. Gedurende die periode heeft het<br />
gebied een metamorfose ondergaan; maatregelen die<br />
behoren bij een nieuw beheersplan zijn in die periode<br />
uitgevoerd. Zo verdween de sloot op de foto hiernaast.<br />
Het beheer is nu nog beter afgestemd op het voorkomen<br />
van bijvoorbeeld de levendbarende hagedis,<br />
mierenleeuw, moeraswespenorchis, heideknotszwam,<br />
gagel, vetblad, kleine zonnedauw enzovoort.<br />
4<br />
Activiteiten IVN Zutphen-Warnsveld<br />
weg achter de computer, waar hij naar zijn idee te veel<br />
zat. Een groot deel van dat ‘teveel’ betrof IVN zaken.<br />
Met een vacature voor de secretarisfunctie – het is<br />
elke drie jaar weer prijs! - is pijnlijk duidelijk hoe lastig<br />
groene en organisatie-dingen soms te combineren<br />
zijn. Dat was misschien wel de belangrijkste conclusie<br />
van de ALV. Duidelijk, maar pijnlijk, omdat een afdelingsbestuur<br />
zonder secretaris niet optimaal kan<br />
functioneren.<br />
Nieuwe activiteiten op laag pitje<br />
Tegelijkertijd werd vastgesteld dat we voor alles wat<br />
we willen doen mensen tekort komen. En we willen<br />
mensen persé niet overvragen. Dit maakt dat plannen<br />
voor nieuwe activiteiten op een laag pitje belanden, of<br />
zelfs in de ijskast. Dat geldt voor natuurcursussen ‘door<br />
het jaar heen’, voor het meebewegen met landelijk<br />
gepropageerde acties, zoals ‘natuurontbijt’; voor<br />
nieuwe opzetten om jeugd- en jongeren te bereiken.<br />
Om dit allemaal wèl te kunnen doen, om het IVN werk<br />
in onze eigen woonomgeving met plezier te kunnen<br />
voortzetten, zullen we naar een andere organisatievorm<br />
moeten zoeken. Daarbij doet de vraag zich voor:<br />
Moeten we wel een zelfstandige afdeling willen<br />
blijven?<br />
Alternatieven op een rij<br />
Met steeds terugkerende vragen naar bestuursleden,<br />
die er nooit voldoende zijn? Eerlijk gezegd denken de<br />
resterende bestuursleden van niet. We gaan op zoek<br />
naar alternatieven. Met plannen die aan de leden in<br />
een volgende ALV zullen worden voorgelegd. En dat<br />
allemaal om natuureducatie met plezier te kunnen<br />
blijven doen.<br />
Kienveen Foto: St. Achterhoek weer mooi<br />
Vooral voor degenen die de Gorsselse Heide kennen<br />
zal er een groot aantal overeenkomsten zijn waar te<br />
nemen. Al met al reden om samen met IVN NMA in<br />
het kader van Gidsen voor Gidsen een gezamenlijke<br />
excursie te houden op zaterdag 31 augustus. Verzamelen<br />
om 10.00 uur op de hoek van de Lochemseweg,<br />
Oude Vordenseweg. Parkeervakken aan beide<br />
zijden van de N346 ter hoogte van hectometerpaaltje<br />
10,0.
Snoeiworkshop fruitbomen snoeien<br />
Alize Korf<br />
De snoeicursus jonge fruitbomen snoeien op 28 februari<br />
is met succes afgerond. In totaal waren er 22<br />
cursisten, waaronder een aantal vrijwilligers van de<br />
IVN-werkgroep Venel. Reacties van deelnemers op<br />
de cursus: het was ‘leerzaam’, ‘interessant’ en ‘het<br />
enthousiasme van Marcel Tross uit Neede was aanstekelijk’.<br />
Theorie<br />
Tijdens het theoriedeel deze ochtend gaf pomoloog<br />
Marcel Tross een presentatie over de zogenaamde<br />
‘wintersnoei’ van hoogstam appel- en perenbomen.<br />
Hij leerde de cursisten kijken naar de vorm en ontwikkeling<br />
in de groei van fruitbomen. Onderwerpen als:<br />
Hoe is de vormsnoei bij jonge bomen? Wat is terugsnoeien<br />
en uitsnoeien? Wat zijn bloemknoppen,<br />
bladknoppen, waterloten, en wat is de reactie van de<br />
boom op snoei, snoeiafval en bodemleven, ziekten en<br />
plagen? Ook werd het enten en occuleren besproken.<br />
‘Snoeien is vooruitzien’ was misschien wel het belangrijkste<br />
devies. Na de theorie werd de groep gesplitst<br />
en pasten de cursisten de opgedane theorie meteen<br />
toe in de praktijk. Het tweede praktijkgedeelte voor de<br />
andere helft van de groep vond op 6 maart plaats.<br />
Praktijk<br />
Tijdens de middag voerden de deelnemers onder<br />
begeleiding snoei- en vormwerk uit en kregen praktische<br />
tips en uitleg. De hoofdvraag: Op welke wijze<br />
Van Es naar Laak, IVN-wandeling<br />
Wim Bosma en Marianne Klop<br />
Op zondag 21 april was er een wandeling in het gebied<br />
Het Poppink en Veldese bos. Het was één van de<br />
eerste mooie, zonnige zondagmiddagen. Er had zich<br />
een klein groepje deelnemers verzameld. De wandeling<br />
ging over oude houtwallen naar de lager gelegen<br />
natte delen en de Overlaatse Laak. Zeer afwisselend<br />
qua landschap en ook qua vegetatie. Zo liepen we<br />
langs boeiende bosverschijnselen van herstel na een<br />
wervelstorm; door een nat deel rabattenbos waar goed<br />
te zien was hoe het oorspronkelijk was bedoeld en<br />
hoe het nu is; door het landschapsdeel van het eekhakhout<br />
met spaartelgen. Prachtige natuurvormen<br />
tonen zich, met ook de nodige paddestoelen zoals o.<br />
a. een mooie doolhofzwam.<br />
Dit gevarieerde landschap rond de bolle oude essen<br />
(enken) laat hier op een compacte oppervlakte een<br />
prachtig beeld zien van hoe er voor de industrialisatie<br />
in onze omgeving geleefd werd. De verhalen hangen<br />
gewoon in de lucht, we hadden dan ook geen gebrek<br />
aan gespreksstof. Deze dag was na de lange koude<br />
periode ook een echte voorjaarsdag, de lucht was<br />
Activiteiten IVN Zutphen-Warnsveld<br />
moet men snoeien om een goede vorm te houden en<br />
een gezonde bloei te krijgen, kon in de praktijk worden<br />
gebracht. Goed kijken naar de vorm van de boom, hoe<br />
behoud je vruchthout en hoe breng je ‘licht en lucht’<br />
in de takken. Hieruit concluderen welke takken gesnoeid<br />
kunnen worden en welke pas volgend jaar aan<br />
de beurt komen. En ja, toen was het echt tijd om de<br />
opgedane kennis te laten bezinken.<br />
Programma Groen en Doen<br />
De snoeicursus kon plaatsvinden dankzij een bedrag<br />
van € 1000,- in het kader van het programma Groen<br />
en Doen van het ministerie van Economische Zaken,<br />
Landbouw en Innovatie (E,L&I). Zie ook: http://www.<br />
groenendoen.nu/initiatief/herstel-historische-stadsboomgaard-zutphen/<br />
Informatie Venel- groep: Wil Taken,<br />
e-mail: wabstaken@chello.nl of tel: (0575) 512800.<br />
Foto: Alize Korf<br />
warmer en de zon had er zin in. We hoorden en zagen<br />
o.a. de groenling, zwartkop en vink zingen. Speenkruid<br />
en bosanemonen stonden in bloei en ook de<br />
eerste paardebloemen kleurden het gras geel. Bij de<br />
poel zagen we de eerste prille pinksterbloemen.<br />
Knoppen van bomen barstten uit hun winterse beknelling<br />
en de bloesems van sleedoorn kleurden wit. De<br />
lente komt eraan. De grauwe ganzen met hun zes<br />
donzige jongen en het kikkerdril in de laak maakten<br />
weer duidelijk dat het nieuwe leven er aan komt.<br />
Cursus Natuurfotografie: verrassend<br />
Magdalena Bolt<br />
Op 1 mei werd de korte IVN-fotografiecursus in de<br />
Kaardebol afgesloten.<br />
Deze laatste avond werden de foto’s besproken die<br />
de cursusdeelnemers hadden ingezonden. Op de<br />
eerste avond vertelden de diverse deelnemers wat ze<br />
met fotografie hebben en werden diverse foto’s getoond<br />
en vertelde Ruud Kimmelaar waarom een bepaalde<br />
foto wel of minder interessant was. Belangrijke<br />
elementen die we konden meenemen om een (foto)verhaal<br />
te vertellen waren begrippen binnen de ‘beeldtaal’<br />
zoals licht, kleur, perspectief, scherpte en sfeer.<br />
5
Foto: Magdalena Bolt<br />
Bij perspectief leerde ik dat deze wordt bepaald door<br />
de plaats waar je als ‘fotograaf’ staat. Aan het eind<br />
van de avond werd ons voor de praktijkdag opgedragen<br />
te “spelen” met licht en kleur.<br />
De praktijk rond Huize Voorst<br />
De praktijkuren vonden plaats rond Huize Voorst.<br />
Twee uur lang liepen we daar allemaal met onze<br />
eenvoudige compact- of super geavanceerde spiegelreflexcamera<br />
rond. De opdracht was dus licht en<br />
kleur – vooral voorjaarsgroen – en moesten we de in<br />
onze ogen twee beste foto´s naar Ruud per e-mail<br />
verzenden en die ook vergezellen van de `slechtste´<br />
in onze ogen.<br />
Op de laatste avond werden de diverse ingezonden<br />
opnamen getoond. Zowel Ruud Kimmelaar als ook de<br />
´fotograaf´ en de collega cursisten voorzagen de opnamen<br />
van vragen, op- en aanmerkingen. Waar soms<br />
de inzender vertelde waarom hij dat de slechtste foto<br />
vond, was het commentaar regelmatig verrassend.<br />
Voor mij was het een erg verrassende ervaring en ik<br />
hoop dat er een vervolg zal komen.<br />
Fietsexcursie met lezing door Bob Kliest: 'Wat doet de bij voor de mens?'<br />
Zaterdag 10 augustus 2013<br />
Bob Kliest, een professionele Zutphense imker die honderden bijenvolken verhuurt aan fruittelers in binnenen<br />
buitenland, verzorgt een fietsexcusie met als thema ‘Wat doet de bij voor de mens’.<br />
Vertrek om 9:00 uur per fiets vanaf het IJsselpaviljoen in Zutphen naar de<br />
Holtkamp in Wilp. Van de Holtkamp fietsen we naar het museumcafé “De<br />
Kribbe”. Hier volgt een lezing met koffie/thee. Vanaf “De Kribbe” fietsen<br />
we naar de Gorsselse Heide waar we picknicken en kijken naar een bijenkast.<br />
Vandaar op de fiets terug naar Zutphen. Eventuele uitloopdatum<br />
i.v.m. regen zaterdag 24 augustus.<br />
Aanmelden uiterlijk 3 augustus, ivn.zutphen@gmail.com of telefonisch:<br />
0575-524855 / 0575-519382.<br />
Kosten voor leden en donateurs IVN € 12,50, voor niet-leden € 15,--. Het<br />
bedrag is incl. koffie/thee en pont. Dit bedrag overmaken op rekeningnummer:<br />
54.48.988, t.n.v. IVN Zutphen/Warnsveld o.v.v. fietsexcursie “wat doet<br />
de bij voor de mens”.<br />
Lezing Roofvogels door Michel Klemann van SOVON + excursie<br />
6<br />
Activiteiten IVN Zutphen-Warnsveld<br />
Lezingen IVN Zutphen najaar 2013<br />
Op maandag 16 september (19.30 – 22.00 uur) verzorgt vogelspecialist<br />
Michel Klemann een lezing over roofvogels.<br />
Onderwerpen: broedbiologie en gedrag in de broedtijd, trektellingen en het<br />
overwinteren. Lokatie: de Kaardebol te Zutphen.<br />
Op zaterdag 21 september (11.00 – 14.00 uur) volgt een excursie naar de<br />
telpost van de Vogelwerkgroep Zutphen. Leden en donateurs IVN: € 5,--,<br />
niet leden € 7,50, contant te voldoen bij binnenkomst.<br />
Meer informatie: tel. 0575-511397 / 0575-528210
Waar vind je deze zomer onze IVNkraam?<br />
Peter Weustenenk<br />
Iedere IVN-er is hiermee van harte uitgenodigd om<br />
eens te helpen bij één van de volgende kramen.<br />
(Onder voorbehoud van wijzigingen). Of kom even<br />
langs, en neem een kijkje...<br />
Zaterdag 1 <strong>juni</strong><br />
Wereldmarkt op de Groenmarkt, 10.00 – 17.00 uur.<br />
Deze markt wordt georganiseerd door zo’n 15 non-profit<br />
organisaties die zich richten op de thema’s natuur,<br />
milieu, ontwikkelingssamenwerking, mensenrechten<br />
en/of andere culturen.<br />
Zaterdag 10 augustus<br />
Honingmarkt op de Houtmarkt, 9.00 – 17.00 uur.<br />
Organisatie: Ned. Bijenhoudersvereniging afdeling<br />
Zutphen / Warnsveld.<br />
Zaterdag 14 september<br />
Vrijwilligersmarkt op het Oude Bornhof, 11.00 – 15.00<br />
uur. Organisatie: Perspectief Zutphen.<br />
Op Natuurgidsencursus<br />
Lida Henning-de Koning<br />
Vroeg op<br />
Zaterdagochtend 09.00 uur. Het heeft gevroren, voor<br />
de zoveelste keer in dit lange winterseizoen. Maar we<br />
zijn er allemaal! 25 cursisten staan klaar voor de excursie.<br />
Over paddenstoelen deze keer. Twee weken<br />
geleden ging het over diersporen en weer twee weken<br />
eerder over de veranderende IJssel, in het programma<br />
‘ruimte voor de rivier’. Ik moet vooral op die winterse<br />
zaterdagen even diep ademhalen als ik, veel vroeger<br />
dan gewoonlijk, op pad moet. Gelukkig rijden we met<br />
zijn drieën, dat maakt veel goed. We wisselen uit over<br />
de afgelopen donderdagavond, een reguliere lesavond<br />
in Deventer. Die lessen zijn op de Ulebelt, het<br />
natuureducatie centrum van de stad, waar ook een<br />
uitgestrekte kinderboerderij is. Deze ochtend zijn we<br />
op weg naar een natuurterrein ten noorden van Deventer:<br />
Landgoed Nieuw Rande. Met zijn engelse<br />
parktuin een heerlijke plek om rond te dwalen.<br />
Onbekende omgeving.<br />
Het is niet toevallig dat we deze keer richting Deventer<br />
gaan. De natuurgidsencursus wordt in deze regio<br />
door IVN Deventer georganiseerd. Dat heeft zijn<br />
voordelen: ik kom op natuurplekken waar ik niet eerder<br />
was geweest. Normaal gesproken ga ik het liefst per<br />
fiets of lopend naar een mooi gebied; er is in de directe<br />
omgeving van Zutphen zo veel moois te zien. Door<br />
de seizoenen heen zoveel te genieten en te beleven.<br />
Zoals de IJssel met de uiterwaarden, maar ook langs<br />
de Berkel richting Almen loop ik graag. Onze IVN-af-<br />
Activiteiten IVN Zutphen-Warnsveld<br />
Zondag 22 september<br />
Dag van de Duurzaamheid, op de Kaardebol, 12.30 –<br />
17.00 uur.<br />
Zaterdag 5 oktober<br />
Honingmarkt op de Houtmarkt, 9 – 17 uur. Organisatie:<br />
Ned. Bijenhoudersvereniging afdeling Zutphen /<br />
Warnsveld.<br />
NME-centrum De Ulebelt te Deventer<br />
deling had een natuurgidsencursus willen starten in<br />
dit jaar, maar toen wij hoorden over de plannen in<br />
Deventer hebben we ons daarbij aangesloten. Om<br />
geen dingen dubbel te doen. Het enige nadeel is nu<br />
dat ik heel wat heen en weer tuf.<br />
Opnieuw leren<br />
Het is natuurlijk niet waar dat ik ‘opnieuw’ ga leren.<br />
Het leren stopt nooit; een mens is permanent aan het<br />
leren en ik realiseer me dat heel goed. Toch is het<br />
anders in deze cursus. Les krijgen, huiswerk maken,<br />
boeken doornemen, de mooiste natuurboeken mogen<br />
inzien en lenen, excursies krijgen. En dat alles over<br />
een periode van anderhalf jaar, tweewekelijks. Dat is<br />
7
weer ouderwets ‘leren’ in de zin van regelmaat en<br />
soms ook proberen ‘in mijn te hoofd stampen’. Dat is<br />
geen must, maar ik kan het niet laten het toch te<br />
proberen. Ik wil zo graag dat vogeltje met dat geluid<br />
herkennen en ook later de naam nog weten. Het lukt<br />
maar matig. Sinds ik de zestig ben gepasseerd is het<br />
onthouden er niet gemakkelijker op geworden. Maar<br />
ik geniet van het enthousiasme van de docenten, die<br />
hun passie komen overbrengen in de lesgroep en<br />
zaterdags dus in het veld. Dat zijn vaak kanjers op het<br />
gebied van kennis, die ze bevlogen overbrengen,<br />
terwijl ze zelf ook enorm lopen te genieten. En ik merk<br />
dat er toch best veel blijft hangen van wat zij mij laten<br />
beleven en ervaren.<br />
Bij ruïne de Nijenbeek Foto: Jouck Iedema Voorjaar in de Rammelwaard Foto: Jouck Iedema<br />
Adoptieterrein<br />
Als adoptieterrein heb ik de Rammelwaard gekozen.<br />
Waarom? Nou, eigenlijk uit pure nieuwsgierigheid. Dat<br />
het gebied rijk is aan vogelsoorten wist ik natuurlijk<br />
wel; je hoeft maar over de dijk te lopen, te kijken en<br />
te luisteren en er gaat een vogelwereld voor je open.<br />
Het spannende van de Rammelwaard was altijd dat<br />
ik er niet in mocht komen. Niemand mag erin rondlopen<br />
in de vogelbroedperiode, dat is logisch. Er zou<br />
veel te veel verstoring zijn. Er staan weliswaar hekjes,<br />
daar kan ik overheen klimmen, het terrein in. Er staan<br />
ook oranje paaltjes die een route markeren. Maar de<br />
bordjes die er hangen spreken elkaar voortdurend<br />
tegen: ‘niet betreden’ en ‘op de paden blijven en afstand<br />
houden tot de koeien’.<br />
Eerlijk gezegd heb ik de tweede mededeling maar als<br />
de waarheid gezien, daarmee de eerste negerend.<br />
Maar helemaal rustig loop ik dan niet in zo’n terrein.<br />
Het Labyrint op De Kaardebol<br />
Martin Morsink<br />
Interview met Jaap Terburg, initiatiefnemer van het<br />
Labyrint<br />
Verwondering en respect voor de natuur<br />
Jaap Terburg is sinds 1997 IVN - lid en naar Zutphen<br />
gekomen vanuit Paterswolde, na een tijdje in Deven-<br />
8<br />
Activiteiten IVN Zutphen-Warnsveld<br />
Nu het studieobject is geworden mag ik er met toestemming<br />
van de beheerder rondwandelen, buiten het<br />
broedseizoen want dat blijft van kracht. Ik ben er met<br />
mijn studiegroepje dus vele malen geweest, in alle<br />
seizoenen. Zo heb ik het gebied goed leren kennen.<br />
Alle planten en dieren gezien, de geschiedenis bestudeerd.<br />
We hebben er een rondgang gemaakt met de<br />
medewerker van Staatsbosbeheer, die beheerder is<br />
van het terrein. Met een eindrapport en een excursie<br />
voor onze hele cursusgroep is dit stukje van de opleiding<br />
afgerond. En het resultaat: ik ga er vast en zeker<br />
vaker excursies begeleiden. Ik heb er zóveel gezien<br />
en er is zóveel over te vertellen. Want al heb ik niet<br />
de naam van elk plantje en zeker niet van elke daar<br />
nestelende of overvliegende vogel onmiddellijk paraat,<br />
ik weet waar ik de nodige informatie kan vinden.<br />
En als ík die kan opzoeken, dan kan iedereen dat, als<br />
je de weg maar weet. En die kan ik aangeven.<br />
Natuurgids<br />
Wanneer zal ik dat zijn, een goede natuurgids? Als ik<br />
het diploma heb gehaald in <strong>juni</strong>? Officieel ja. Maar<br />
zoals voor zoveel opleidingen geldt: dan begint het<br />
pas. Dan ga ik de natuur met anderen delen; de opvallende<br />
en onopvallende plekjes en natuurgeheimpjes<br />
laten zien aan anderen. Dat lijkt me leuk, anders<br />
was ik aan de hele opleiding niet begonnen. Maar wat<br />
ik daar vooral leuk aan zal vinden is de voorpret.<br />
Wanneer ik zelf een terrein in zal lopen om te ontdekken<br />
wat er op die dag zoal te zien is; om andere belangstellenden<br />
dat weer te kunnen laten ontdekken en<br />
beleven. Ga je een keer met me mee?<br />
ter te hebben gewoond. In Deventer ontstond er een<br />
labyrintgroep. Hieruit vloeit het ontstaan van een<br />
Zutphens Labyrint in de tuin van De Kaardebol voort.<br />
Jaap Terburg is altijd al gefascineerd geweest door<br />
het fenomeen 'Labyrint'. Verschillende malen heeft hij<br />
er workshops over gegeven. Hij ziet het Labyrint als<br />
een vervanger voor de pelgrimstocht. Het is een ritueel<br />
waarmee je tegenstellingen in jezelf mee kunt
verzoenen, dat je dichter bij de stilte kan brengen en<br />
dichter bij jezelf, bij wat er in je hart leeft.<br />
In 2005 heeft hij al gesprekken gevoerd met de<br />
Kaardebol (Gea) om te komen tot het aanleggen van<br />
een Labyrint.<br />
Het begin en de voortgang<br />
In april 2006 was het zo ver. Door Jaap en een vrijwilligster<br />
die een opleiding volgde in de bosbouw werd<br />
begonnen met de aanleg ervan. De werkzaamheden<br />
duurden van april tot augustus 2006. Op 23 augustus<br />
a.s. bestaat het Labyrint dus al weer 7 jaar. In januari<br />
2008 bestond IVN Zutphen 25 jaar. Bij dit jubileum<br />
bezochten veelal mannen het Labyrint. Bij het bezoeken<br />
van het Labyrint moet je echter rekening houden<br />
met de grootte van de groep. Deze mag niet te groot<br />
zijn, omdat het een stille ervaring moet zijn. In de loop<br />
der jaren is er weinig aandacht geweest voor het labyrint.<br />
Ritueel voor jeugdtuinierders<br />
De jeugdtuinen in stand houden was en is nog steeds<br />
het hoofdmotief en uitgangspunt.<br />
De jeugdtuinierders krijgen bij de start van het jeugdtuindersseizoen<br />
eind maart altijd een rondleiding door<br />
de vrijwilligers van de jeugdtuinen. Ritueel is dan wel<br />
dat ze het Labyrint aan doen. In het centrum van het<br />
Labyrint krijgen ze een bak met zaden te zien. Deze<br />
zaden worden daarna in de kas gezaaid en later door<br />
de jeugd zelf uitgeplant in de tuin. Groep voor groep<br />
wordt in de herfst weer iets teruggegeven aan het<br />
Labyrint waardoor de “Cirkel weer rond” is. (Kringloop)<br />
Activiteiten IVN Zutphen-Warnsveld<br />
Labyrint Kaardebol Kinderen lopen het labyrint<br />
In de plaatselijk krant De Stentor heeft een paar jaar<br />
geleden een interview met Jaap Terburg gestaan over<br />
het Labyrint. Jaap' stelling is: Een grote Tuin is niets<br />
zonder Labyrint. Zo ook op de Kaardebol!<br />
“De Natuur is een spiegel van jezelf, omdat wij<br />
onderdeel zijn van die natuur”.<br />
Jaap: Maak aan kinderen bekend dat er een Labyrint<br />
is! Het is een middel om te ondergaan dat alles zijn<br />
grenzen heeft. Eindigheid en grenzen ervaren van de<br />
natuur en van jezelf.<br />
Labyrint: een symbool van je levensweg en in die zin<br />
te vergelijken met een pelgrimstocht. De gegevens<br />
over het Labyrint zijn heel oud en op internet te vinden.<br />
(7-model)<br />
De beplanting van het Labyrint<br />
Het Labyrint is aangeplant met bergsteentijm. Deze<br />
kan goed tegen droogte. De bergsteentijm is heden<br />
ten dage overwoekerd door marjolein. Soms moet je<br />
toelaten en niet ingrijpen in de natuur. Het onderhoud<br />
van het Labyrint wordt gedaan door Jaap Terburg en<br />
Trudy Vroonland.<br />
Zij organiseren ook regelmatig bijeenkomsten om<br />
mensen met het labyrint te laten kennismaken.<br />
Een labyrint is een cirkelend pad dat van buiten naar<br />
het centrum leidt en dan weer naar buiten.<br />
Er zijn verschillende labyrintvormen. Op De Kaardebol<br />
ligt het klassieke labyrint van Kreta met zeven wendingen.<br />
Het bestaat uit twee lijnen die om elkaar heen draaien<br />
en een spiraalvormend geheel zijn.<br />
9
Het Labyrint, een eeuwenoud symbool voor de<br />
levensweg<br />
Eet uit de natuur!<br />
Lucie van Zeijts<br />
In het voorjaar is het goed eten uit de natuur. Wekelijks<br />
maak ik dan brandnetelstamppot. Met m’n afwashandschoenen<br />
aan pluk ik een tas vol met toppen van<br />
brandnetels. Even wassen. Aardappels koken, de<br />
brandnetels ook even meekoken. Stamppot maken,<br />
met bijv. spekjes heel lekker. Hieronder nog drie van<br />
m’n favoriete lenterecepten.<br />
Brandnetelsoep<br />
- 1 ui (gesnipperd) + 1 teentje knoflook<br />
- 2 eetlepels olie<br />
- minstens 200 gram jonge brandnetels<br />
- 5 deciliter groentebouillon<br />
- scheutje room + peper en zout.<br />
Verhit de olie en fruit hierin de ui en pers de teen<br />
knoflook die je ook even meefruit tot ze glazig zijn.<br />
Was de brandnetels en breng ze met aanhangend<br />
vocht aan de kook zodat ze slinken. Als ze geslonken<br />
zijn meteen uit de pan halen. Hak de brandnetels fijn<br />
of gebruik hier een keukenmachine / staafmixer bij.<br />
Voeg de brandnetels samen met de bouillon toe aan<br />
de ui en knoflook en breng dit aan de kook. Laat 10 á<br />
15 minuutjes zachtjes koken en breng de soep op<br />
smaak met peper en zout. Voeg als laatste de room<br />
toe.<br />
Vlierbloesemsiroop<br />
- 25 tros vlierbloesem + 3 à 4 citroenen<br />
(+ evt. citroenmelisse)<br />
- ca. 750 gram suiker + 25 gram citroenzuur (drogist)<br />
- ca. 2 liter water.<br />
Dit alles in een pan doen en doorroeren (citroenen in<br />
10<br />
Mens, landschap en milieu<br />
Eeuwenoud symbool<br />
Het labyrint is een eeuwenoud symbool voor het vieren<br />
van feesten en seizoenswisselingen in de vorm van<br />
rituelen. Op De Kaardebol is er bijvoorbeeld met volle<br />
maan een wandeling. Een labyrint heeft geen doodlopende<br />
of valse paden zoals een doolhof. Er is maar<br />
één pad naar het centrum. Lopen van een labyrint<br />
brengt je dichter bij jezelf. Het is een vorm van loopmeditatie,<br />
een bedachtzame reis.<br />
Probeert u het eens uit!<br />
Het labyrint is vrij toegankelijk tijdens de openingstijden<br />
(kantoortijden) van het Kaardebolterrein. Met een<br />
groep komen kan ook, maar alleen op afspraak. We<br />
bieden dan de mogelijkheid om vooraf wat dieper op<br />
het labyrint in te gaan en afhankelijk van uw wensen<br />
het labyrint te lopen. Voor meer informatie kunt u<br />
contact opnemen met Jaap Terburg, telefoon: (0575)<br />
514 840.<br />
Voor meer informatie zie de websites: www.zutphen.<br />
nl/Kaardebol en www.labyrinthsociety.org<br />
Brandnetels voor de soep Foto: Lucie van Zeijts<br />
schijven snijden). De pan 48 uur laten staan, daarna<br />
door een doek zeven. Het nat opkoken en in flessen<br />
doen. Aangelengd heb je 8 á 10 liter limonade. Ca. 1<br />
maand houdbaar in de koelkast. Ook prima in te<br />
vriezen.<br />
Groenteschotel met zevenblad<br />
- 300 gram zevenblad (zonder stengels, gewassen en<br />
gesneden)<br />
- 2 eetlepels olie + 2 uien (gesneden)<br />
- 2 appels (in blokjes)<br />
- 1 theelepel kerriepoeder + zout, peper,<br />
+ evt. bouillonpoeder<br />
- 3 eetlepels crème fraîche (of slagroom)<br />
Fruit de uien aan in olie en voeg de appelblokjes toe.<br />
Even omscheppen en daarna het zevenblad toevoegen.<br />
Even flink doorverhitten en omscheppen. Kerriepoeder,<br />
zout, peper en eventueel wat bouillonpoeder<br />
toevoegen. Afmaken met crème fraîche. Serveer deze<br />
groenteschotel met rijst of pasta.
Metamorfose van een stadspark<br />
Dolf Logemann (Lid van de Initiatiefgroep Ecologisch<br />
Stadspark)<br />
Als het aan de Initiatiefgroep Ecologisch Stadspark<br />
ligt wordt de groenstrook tussen het Waterkwartier en<br />
de Zuidwijken in Zutphen mooier, ecologisch interessanter<br />
en beter gebruikt door omwonenden. Het kersenlaantje<br />
dat op 20 maart door kinderen van de Prins<br />
Clausschool en leerlingen van de Praktijkschool bij de<br />
Pluktuin werd geplant is daarvan de eerste stap.<br />
David de Gorterpark<br />
Het Stadspark is bij IVN-ers misschien beter bekend<br />
als het David de Gorterpark, maar formeel heeft de<br />
groenstrook geen naam. Toch gaat het om een groot<br />
gebied, bij elkaar wel zo’n 70 ha, de Vijver inbegrepen.<br />
Dat het gebied geen naam heeft is tekenend voor de<br />
onbekendheid bij het grote publiek. Heel vreemd is<br />
dat niet. Het gebied heeft weinig uitstraling, het is nogal<br />
versnipperd en er is (te) weinig samenhang. Het kan<br />
veel beter, vindt de Initiatiefgroep. Deze groep bestaat<br />
uit een aantal omwonenden en geïnteresseerden die<br />
elkaar voor het eerst troffen bij een in 2011 door de<br />
Stadspartij georganiseerde excursie.<br />
Visie gericht op samenhang en natuur<br />
Sinds die excursie heeft de groep een visie opgesteld,<br />
met behulp van de KNHM (Koninklijke Nederlandse<br />
Heide Maatschappij) als promotor van burgerpartici-<br />
Impressie ecologische stadspark David de Gorter<br />
Mens, landschap en milieu<br />
Start van de Boomfeestdag op 20 maart<br />
patie en een landschapsarchitecte van ARCADIS.<br />
De visie houdt in dat in het park door gerichte maatregelen<br />
meer samenhang wordt aangebracht. Langs<br />
wegen worden meer bomen en struiken aangeplant.<br />
Karakteristieke plekken worden met beplanting gemarkeerd,<br />
zoals het pad langs de Pluktuin en in de<br />
nabije toekomst de steilrand bij het hondentrainingsveld<br />
met een haag van meidoorns en sleedoorns.<br />
Als het aan onze Initiatiefgroep ligt komen er natuurvriendelijke<br />
oevers langs de Laak, komen er meer<br />
besdragende struiken en ‘zomen en mantels’, zachte<br />
overgangen van struiken en meerjarige kruiden tussen<br />
bosjes en gras. Goed voor vogels, vlinders, bijen<br />
en veel zweefvliegen.<br />
11
Het intensieve maai- en kapbeheer wordt aangepast.<br />
Ook komen er betere wandel- en fietsverbindingen<br />
door het park en herkenbare entrees. Het voormalige<br />
sportpark Helbergen wordt volgens de visie zo ingericht<br />
dat het park zowel visueel (een zichtlijn) als<br />
ecologisch wordt doorgetrokken naar de IJsseldijk.<br />
Ook het fietspad langs de Kinderboerderij krijgt een<br />
verbinding met de IJsseldijk.<br />
Het Centrum voor Duurzaamheid De Kaardebol krijgt<br />
een nieuwe invulling waarbij ‘ontmoeten’ centraal<br />
staat. Er komt een horecagelegenheid en het gaat<br />
zowel binnen als buiten bruisen van de duurzaamheidsactiviteiten.<br />
De Jeugdtuinen en de middeleeuwse<br />
boerderijen blijven bestaan.<br />
Visie krijgt vorm<br />
Tot zover de visie. Hoewel er buiten het kersenlaantje<br />
nog niet veel veranderd is, ziet het er naar uit dat in<br />
de komende tijd veel volgens plan gaat gebeuren. De<br />
gemeente is begonnen met de planvorming voor<br />
Helbergen. Zij doet dat met omwonenden.<br />
De door de Initiatiefgroep gewenste groenstructuur is<br />
daarbij uitgangspunt. De Kaardebol is onderdeel van<br />
een creatief uitbestedingsproces. Daarbij zijn nu twee<br />
partijen overgebleven die allebei natuur en duurzaamheid<br />
hoog in het vaandel hebben. Daarmee lijkt een<br />
sympathieke invulling van de toekomstige Kaardebol<br />
Vrouwelijke bloempjes hazelaar Foto: internet<br />
De hazelaar<br />
Wim Bosma<br />
Deze keer aandacht voor een houtwalstruik met een<br />
lange geschiedenis. De Hazelaar, Corylus Avellana.<br />
Familie van de Betulaceae (Berkenfamilie). Tegenwoordig<br />
bestaat er een aparte hazelaarsfamilie (Corylaceae),<br />
waartoe onder andere de hazelaar en de<br />
haagbeuk behoort. Het woord hazel komt van het<br />
Angelsaksische "haes" (bevelen). Corylus is afgeleid<br />
van het Griekse woord "korys" (helm) en heeft betrekking<br />
op de vruchthuls. Avellana betekent uit de stad<br />
Avellana, bij Napels. Al in de winter verschijnen de<br />
bruin-grijze mannelijke katjes. Ze worden al in de<br />
zomer in kleine groepjes van 2-5 gevormd in de<br />
bladoksels en blijven lang bruin-grijsgroen. Als de<br />
temperatuur twee of drie opeenvolgende dagen boven<br />
nul graden blijft, zwellen de katjes op.<br />
12<br />
Mens, landschap en milieu<br />
verzekerd. De Kinderboerderij heeft een eigen toekomstplan<br />
opgesteld waarin conform onze visie,<br />
onder meer een natuurspeelplek is opgenomen.<br />
Ten slotte heeft de gemeente in tijden van strenge<br />
bezuinigingen een ton beschikbaar gesteld voor uitvoering<br />
van de visie voor het stadspark.<br />
De Initiatiefgroep is uitgenodigd om hiervoor voorstellen<br />
te doen en mee te bepalen hoe deze ton wordt<br />
besteed. De gemeente verwacht – terecht! – wel een<br />
betrokkenheid van onze groep en van de medeburgers<br />
bij de uitvoering.<br />
Werkgroepen in het leven geroepen<br />
Inmiddels zijn binnen de Initiatiefgroep ook twee<br />
werkgroepen opgericht. De werkgroep ‘Eetbaar<br />
Groen’ heeft namens de Initiatiefgroep de kersenlaan<br />
ter hand genomen en bereidt nieuwe aanplanten voor.<br />
De werkgroep ‘Natuurlijk Spelen’ organiseert op 12<br />
<strong>juni</strong> in het Stadspark een zeer aantrekkelijke buitenspeeldag<br />
voor kinderen in de natuur. We overwegen<br />
om een derde werkgroep ‘Beheer’ op te zetten. Deze<br />
werkgroep zal werkdagen in het park organiseren,<br />
zoals voor het planten van bomen en hagen of het<br />
knotten van bomen. Alle drie werkgroepen kunnen<br />
overigens versterking gebruiken, dus wie interesse<br />
heeft ...<br />
Aanmelden kan via info@stadsparkzutphen.nl<br />
De bloeiwijze<br />
De bloei is vroeg in het<br />
voorjaar, zo rond eind februari.<br />
Dan worden de<br />
kale takken bedekt door<br />
bengelend goud, de eerste<br />
tekenen van nieuwe<br />
lentenatuur. De zachte<br />
gele kwastjes bengelen<br />
als gouden staartjes in de<br />
wind en geven gouden<br />
wolken stuifmeel in de<br />
lucht. Ze stuiven soms al<br />
als er nog sneeuw ligt die<br />
dan goudgeel wordt gekleurd.<br />
De zachtgele katjes<br />
zijn vaak de enige<br />
kleur in de wintertijd. De<br />
vrouwelijke bloemen staan<br />
rechtop aan het bovenste<br />
deel van de takken en<br />
dragen een karmozijnrood<br />
kwastje, het Koninklijke<br />
purper zoals Thijsse<br />
het noemt. Je moet ze wel<br />
zoeken aan de struik. De vrouwelijke bloemen worden<br />
alleen maar bevrucht door het stuifmeel van andere<br />
struiken. De hazelaar is namelijk een zogenaamde<br />
kruisbestuiver (behalve bij enkele cultuurrassen).<br />
Voor één hazelnoot zijn dus minstens twee hazelaars
nodig. Aan één struik zitten zowel mannelijke als<br />
vrouwelijke bloemen, maar ze zijn na elkaar actief.<br />
Hazelnoten<br />
Na de bestuiving ontwikkelen<br />
zich lichtgroene, zachte<br />
hazelnoten die, als ze rond<br />
de maand september rijp en<br />
bruin zijn, van de boom vallen.<br />
De noten hebben een<br />
harde vruchtwand. Ze zijn<br />
zeer voedzaam, bevatten eiwitten, vetten, koolhydraten<br />
en vitaminen. Waar dieren er moeite mee hebben<br />
blijkt de vruchtkiem krachtig genoeg om de harde<br />
notendop te kraken. De struik kan 80 jaar worden,<br />
maar het duurt vaak zeker 10 jaar voor ze haar eerste<br />
vruchten geeft. Het blad van de hazelaar heeft een<br />
sterk (dubbel) gezaagde bladrand en een toegespitste<br />
top, is rond hartvormig en gepunt, donzig aan de onderkant.<br />
Hazelaar en biodiversiteit<br />
De hazelaar is een inheemse struik in Nederland en<br />
kwam hier reeds in de prehistorie voor. Hij groeide hier<br />
al na de laatste ijstijd 10.000 jaar geleden, toen zich<br />
de eerste bossen ontwikkelden.<br />
De struik groeit op diverse plaatsen in ons land, in<br />
houtwallen, struwelen, bosranden en als ondergroei<br />
in lichte (eiken)bossen. De hazelaar, 3 tot 6m. hoog,<br />
loopt na afzetten opnieuw uit en past dus goed in een<br />
hakhoutcultuur. Het belang van de hazelaar voor de<br />
fauna is divers. De hazelaar is met zijn vroege bloei<br />
belangrijk voor bijen. Soms zit er in de hazelnoot een<br />
klein gaatje; in zo'n geval is de kern opgegeten door<br />
de hazelnootboorder (balanis nucum) een kevertje<br />
Hazelnootsnuitboorder Foto:Wikipedia<br />
met een hele lange snuit. De knoppen, bladeren en<br />
jonge loten zijn een welkome voedselbron voor reeën<br />
en edelherten en de hazelnoten worden door verschillende<br />
vogels en (knaag)dieren gegeten, zoals de gaai,<br />
specht, eekhoorn en (hazel)muizen. De noten worden<br />
Mens, landschap en milieu<br />
ook opgeslagen in hun wintervoorraden. Deze dieren<br />
dragen hiermee bij aan de verspreiding van de hazelaar,<br />
omdat ze bij het aanleggen van hun wintervoorraad<br />
noten verliezen of zelfs de gehele voorraad<br />
vergeten. Bij de wortel van de Hazelaar zou van<br />
oudsher een slangachtig dier wonen dat we nu kennen<br />
als de Hazelworm.<br />
De hazelaarschijfzwam<br />
En dan is er nog de Hazelaarschijfzwam (Encoelia<br />
furfuracea). Deze zoekt het wat hogerop op de takken<br />
van de Hazelaar. De groei begint vroeg in de winter,<br />
maar stopt bij een koudeperiode. Extreem weer vraagt<br />
om extreme aanpassingen. Schijfzwammetjes zijn<br />
daarop gebouwd. Door hun gelatineuze oppervlak of<br />
door zich op te kunnen rollen, zoals de Hazelaarschijfzwam<br />
doet, overleven ze barre tijden. Daarna pakt hij<br />
de draad langzaam weer op. Bij gunstig weer openen<br />
de vruchtlichamen zich om de sporen af te schieten.<br />
Bij droog weer sluiten ze weer zodat de bovenzijde<br />
van de schijf, waar de sporen gevormd worden, beschermd<br />
wordt. Leuk om ze in een struik te zoeken.<br />
Hazelaarschijfzwam Foto: www.hlasek.com<br />
De betekenis van de hazelaar<br />
Het gebruik van de Hazelaar is van oudsher zeer divers.<br />
Consumptie van de hazelnoot door de mens is<br />
al sinds mensenheugenis bekend. In de oudheid<br />
speelde de hazelnoot een belangrijke rol voor de<br />
mens, vanwege de hoge voedingswaarde, de lange<br />
bewaarbaarheid en de goede transporteerbaarheid.<br />
De voedzame hazelnoot vormde het (nood)rantsoen<br />
gedurende de wintermaanden en voor trekkende<br />
groepen. Ook de bladeren van de hazelaar kunnen<br />
gebruikt worden in salades en als groente. Niets van<br />
de hazelaar is giftig of toxisch, en dus eetbaar en<br />
bruikbaar. Niet alleen in de oudheid, maar ook nu<br />
worden twijgen en hazelnoten nog verwerkt en gebruikt.<br />
De soepele twijgen kunnen voor vlechtwerk<br />
worden gebruikt en van de dikkere takken kunnen<br />
wandelstokken vervaardigd worden.<br />
Hazelaar: van toverstaf tot aesculaap<br />
De hazelaarsstaf was een teken van gezag. De herdersstaf,<br />
maar ook de staf van veel pelgrims was<br />
gewoonlijk uit hazelaar gesneden. Ook nu zijn er nog<br />
de mooie gedraaide stokken waar de kamperfoelie-<br />
13
klimplant zijn draaiende wurgsporen in heeft achtergelaten.<br />
De staf van Mercurius/Hermes werd gevormd<br />
van de hazelaar. Hermes ontving van Apollo de caduceus<br />
(een hazelaartak), die hem wijsheid, rijkdom en<br />
veiligheid verleende. Alles wat hij met deze staf aanraakte,<br />
veranderde in goud. De toverstaf was versierd<br />
met linten, die later afgebeeld werden als slangen. De<br />
caduceus werd het symbool van artsen, de aesculaap.<br />
De twee slangen die zich rond de staf winden, symboliseren<br />
gezondheid en ziekte, leven en dood, want<br />
het gif van slangen kon vroeger gebruikt worden als<br />
geneesmiddel of om iemand te doden.<br />
'Just checking the walls...'<br />
Bericht uitgegeven door Natuurpunt Studie (België)<br />
op woensdag 3 april 2013<br />
Beukenhout is beenhard. Een spechtensnavel is<br />
wel oerdegelijk gereedschap, maar toch… Hoe<br />
slagen ze er toch in van daar een nest in uit te<br />
hakken? Het hout van een gezonde Beuk is zelfs<br />
voor een spechtenbeitel te hard. Maar Duits onderzoek<br />
toont aan dat Zwarte spechten de natuurelementen<br />
inroepen om dat harde hout zachter en<br />
bewerkbaar te maken.<br />
De Hazelnoot<br />
De hazelnoot is symbool van vruchtbaarheid. Zij was<br />
gewijd aan de Germaanse vruchtbaarheidsgod Donar/Thor,<br />
beschermheer van de rechtspraak. Oude<br />
gerechtsplaatsen werden met dunne hazelgarden<br />
afgezet om het volk op een afstand te houden.<br />
Voor het opsporen van ondergronds water werd en<br />
wordt wel een wichelroede gebruikt. De wichelroede<br />
is van oorsprong een vorkachtige tak van een hazelaar.<br />
Voor de bier- en azijnproductie in deze streken<br />
werden schuimspanen van hazelnoothout gemaakt.<br />
Geknipt voor u<br />
Een nieuwe rubriek met 'knipsels' van artikelen uit andere tijdschriften. Ze gaan over bijzondere natuurwetenswaardigheden<br />
die we u niet willen onthouden.<br />
Zwarte specht Foto: internet<br />
Misschien ken je de scène uit de Britse komische serie<br />
Fawlty Towers waarin hotelbaas John Cleese door<br />
erop te kloppen de muren controleert, ‘just checking<br />
the walls’. Dat doet de Zwarte specht ook. Door te<br />
kloppen op de stam gaat hij op zoek naar zwakke<br />
plekken waar de Beuk van binnen aangetast is door<br />
schimmels. Op die plaats hakt hij een oppervlakkig<br />
gat in de schors, slechts enkele centimeters diep. Zo<br />
kan regenwater daar insijpelen en kunnen schimmels<br />
14<br />
Mens, landschap en milieu<br />
binnendringen om het rottingsproces te versnellen en<br />
het hout zachter en bewerkbaar te maken.<br />
Zo spaart de Zwarte specht tijd en energie die hij later<br />
nodig heeft bij het broeden en het grootbrengen van<br />
de jongen. Dit proces van langzaam inrotten vanaf een<br />
'aanzet tot proefhol' kan vijf jaar of langer duren. Soms<br />
gaan er zelfs meerdere spechtengeneraties over,<br />
want Zwarte spechten maken maar één of twee keer<br />
in hun leven een nieuwe nestholte, gemiddeld om de<br />
vijf jaar. Wanneer het hout zacht genoeg is, hakt de<br />
Zwarte specht de nestholte verder uit. Om te voorkomen<br />
dat de boom met het afgewerkte nest nog verder<br />
zou rotten, werkt hij de rand van de holte zodanig af<br />
dat van de stam aflopend regenwater niet meer naar<br />
binnen kan, door bovenaan een afdruiprandje te<br />
maken en onderaan een afgeschuinde rand.<br />
Zwarte specht wenst degelijk nest<br />
De Duitse onderzoekers vergeleken de houtdichtheid<br />
van 60 Beuken<br />
waarin Zwarte spechten<br />
al dan niet begonnen<br />
waren met<br />
het uithakken van<br />
een spechtengat.<br />
Van de bomen met<br />
een spechtengat vertoonde 94% rotting binnenin,<br />
bomen zonder spechtengat maar 20%. Maar waarom<br />
kiezen ze dan zo’n harde houtsoort uit voor hun nest?<br />
Het nesthol (tot 13 cm hoog) van de Zwarte specht is<br />
het grootste van alle spechten in West Europa, tot in<br />
Noord-Afrika en Siberië toe. En hoe groter het gat, hoe<br />
minder ‘boom’ er daar omheen nog overschiet. Dus<br />
hoe harder de houtsoort, hoe sterker en hoe groter de<br />
kans dat de boom overeind blijft tijdens een storm. Dat<br />
stelden onderzoekers ook vast: tijdens een dertig jaar<br />
durend onderzoek waaide slechts één procent van<br />
meer dan 500 bomen met een nest van Zwarte<br />
spechten om. Bron: Der Falke 2012-10. Wie entsteht<br />
eine Schwarzspechthöhle?<br />
Tekst: Pieter Van Dorsselaer (Natuurpunt Studie)
Exoten in Nederland<br />
Uit Natura, KNNV-blad themanummer Exoten,<br />
jaargang 110 nr. 2<br />
Het Signaleringsproject Exoten<br />
Natuurorganisaties en hun vrijwilligers zijn onmisbaar<br />
bij het vroegtijdig ontdekken van nieuwe exoten in<br />
Nederland. Daarom heeft het Team Invasieve Exoten<br />
o.a. het Signaleringsproject Exoten opgestart. Overkoepelend<br />
orgaan is Het Nederlands Expertise Centrum<br />
Exoten (NEC-E), een samenwerkingsverband<br />
van bekende en minder bekende (natuur)organisaties<br />
waaronder SOVON, RAVON, FLORON, Radbouduniversiteit.<br />
Men bundelt kennis en geeft beheersadviezen.<br />
Meer informatie op: www.natuurplaza.org/exotencentrum.<br />
Hier volgt de beschrijving van een aantal<br />
soorten die meer- of minder welkom zijn.<br />
De bruinkopdiksnavelmees<br />
Deze vogel is afkomstig uit<br />
Oost-Azie en verwant aan<br />
de baardman. In 1996<br />
werd een groep van ongeveer<br />
150 losgelaten in<br />
Noord-Italie. Sinds 1997<br />
worden ze in Limburg (omgeving<br />
Weert) gezien. In 2012 ook aangetoond middels<br />
foto’s. Het ging om twee volwassen vogels en<br />
pas uitgevlogen jongen.<br />
Het veelkleurig Aziatisch lieveheersbeestje<br />
Ingevoerd in de 1990 als biologische bestrijdingsmiddel.<br />
Momenteel de meest voorkomende soort. Deze<br />
soort is agressiever en eet behalve luizen ook larven<br />
van insecten en zelfs soortgenoten. Het is een voedselconcurrent<br />
van ons inheemse lieveheersbeestje.<br />
Inmiddels heeft dit veelkleurige Aziatische lieveheersbeestje<br />
zelf ook vijanden zoals aaltjes, schimmels en<br />
sluipwespen.<br />
Het tijgerblauwtje<br />
Tijgerblauwtjes kunnen onmetelijke afstanden afleggen<br />
en zou op eigen kracht Nederland bereikt kunnen<br />
hebben. Er werden in 2012 2 waargenomen. Waarschijnlijk<br />
is dat hij als rups mee lifte op Egyptische<br />
peultjes. Dit vond plaats in Oud-Beijerland in 2008. Bij<br />
verder kweken van de rups bleek er een Tijgerblauwtje<br />
uit te komen.<br />
Halsbandparkiet (SOVON)<br />
Deze vogel heeft zich gevestigd in grote delen van de<br />
Randstad, oostelijk tot in de stad Utrecht. Verder zijn<br />
er incidentele waarnemingen van Zuid-Limburg tot de<br />
Waddeneilanden. In de periode van 1998 – 2000<br />
komen ze voor in 37 atlasblokken, tegenwoordig in<br />
118. Schadelijkheid: Mogelijk vormen ze een bedreiging<br />
in de vorm van concurrentie voor andere boomholenbroeders<br />
zoals boomklever en vleermuis. On-<br />
Mens, landschap en milieu<br />
derzoek levert strijdige informatie op. SOVON heeft<br />
besloten in Nederland verder onderzoek te doen. O.<br />
a. via projecten als Monitoring urbane soorten (MUS)<br />
en Broedvogel monitoring en slaapplaatstellingen.<br />
De Driehoeksmossel<br />
Afkomstig uit de Zwarte<br />
zee. Al sinds 1826 in<br />
Nederland. Bereikte Nederland<br />
door meevaren<br />
op scheepswanden. Beroemd<br />
door zijn filtervermogen.<br />
Men schat dat<br />
het IJsselmeerwater 2 x per maand door de kieuwen<br />
van de driehoeksmossel gaat. Als filterdieren maken<br />
ze heel wat water helder. Dit heeft een positief effect<br />
op het waterleven.<br />
Rode Amerikaanse rivierkreeft<br />
Komt uit Noord Amerika, is hier sinds 1985. Gekomen<br />
via de horeca en aquariumhandel. Door zijn zwerftochten<br />
over land wordt de Rode Amerikaans rivierkreeft<br />
vaker gezien dan de 7 andere exotische rivierkreeften<br />
zoals de gevlekte Amerikaanse rivierkreeft<br />
en de geknobbelde Amerikaanse rivierkreeft. Deze<br />
rode Amerikaanse rivierkreeft is een alleseter. Bij<br />
grote aantallen kan hij aanzienlijke schade aanrichten<br />
aan het ecosysteem. Door deze exotische rivierkreeft<br />
kwam de kreeftenpest in ons land waardoor de inheemse<br />
Europese rivierkreeft bijna uitgestorven is.<br />
Waterschappen en sommige natuurbeheerders zijn<br />
zeer bevreesd voor mogelijke schade die de invasieve<br />
rivierkreeften aanrichten. Ze eten de waterplanten<br />
op, en die heb je nodig voor een gezond onderwaterleven.<br />
Rode Amerikaanse rivierkreeft Foto: A. de Waal<br />
Ze mogen gevangen worden en schijnen lekker te zijn.<br />
Noot van de redactie: Deze Amerikaanse rivierkreeft<br />
wordt ook gevonden in de Onderlaatse laak in Zutphen.<br />
Stichting EIS (European Invertebrate Survey), onderzoekt<br />
de verspreiding van de verschillende rivierkreeften.<br />
Via de website (www.eis-nederland.nl) kunt u een<br />
kreeftenzoekkaart downloaden, waarmee u zelf het<br />
veld in kunt. Op de kaart staat precies hoe u uw<br />
waarnemingen kunt doorgeven.<br />
15
Colofon IVN Zutphen/Warnsveld<br />
Bestuur:<br />
Voorzitter:<br />
Wim Mulder, Laakse Laan 92,<br />
7207 NE Zutphen, tel. 0575-529526<br />
e-mail: wbmulder@chello.nl<br />
Secretaris: vacant<br />
Penningmeester:<br />
Lida Henning – De Koning, Joke Smitlaan 72,<br />
7207 GJ Zutphen, tel. 0575-570016<br />
E-mail: lida.henningdekoning@gmail.com<br />
Bestuursleden:<br />
Hans Verwey, Agnietensteeg 9,<br />
7201 KT Zutphen, tel. 0575-519382<br />
e-mail: hansverwey@gmail.com<br />
Vacant: 2 plaatsen ------------------------------------<br />
De <strong>Gelderse</strong> <strong>Roos</strong><br />
De <strong>Gelderse</strong> <strong>Roos</strong> is het contact - en informatieblad<br />
van IVN afdeling Zutphen/Warnsveld en verschijnt vier<br />
keer per jaar. Door het maximum van 16 pagina's is<br />
de redactie soms genoodzaakt een artikel in te korten.<br />
Redactie <strong>Gelderse</strong> <strong>Roos</strong><br />
Wim Bosma, De Waarden 140, 7206 GL Zutphen<br />
tel. 0575-528210<br />
Jouck Iedema, Waterstraat 42, 7201 HN Zutphen<br />
tel. 0575-519740<br />
kopij: jouckiedema@tele2.nl<br />
Sluitingsdatum voor kopij nr. 3: ► 8 sept. 2013<br />
Website: www.ivn.nl/zutphen<br />
Webmasters:<br />
Remke van Rijswijk:<br />
tel. 0575-518760: e-mail: gerritvalkeman@daxis.nl<br />
Lucie van Zeijts:<br />
tel. 0575-543824: e-mail: lexenlucie@online.nl<br />
Ledenadministratie:<br />
W. Taken, Van Löben Selsstraat 10<br />
7203 GH Zutphen; tel. 0575-512800<br />
E-mail: wabstaken@chello.nl<br />
Wilt u lid of donateur worden van het IVN?<br />
Neem dan contact op met de ledenadministratie (Wil<br />
Taken) via e-mail of telefonisch,<br />
zie elders in dit colofon.<br />
Contributie IVN Zutphen: Minimaal € 16,00 per jaar.<br />
Huisgenoten betalen € 7,00. Donatie minimaal € 11,50<br />
per jaar, extra bedragen zijn welkom! Bedrag s.v.p.<br />
voor 1 augustus a.s. overmaken op ING rekeningnr.<br />
54.48.988 t.n.v. IVN afdeling Zutphen/Warnsveld.<br />
Opzeggen lidmaatschap vóór 1 november bij de ledenadministratie.<br />
Werkgroepen:<br />
Documentatie:<br />
Peter Weustenenk, Stokebrand 704<br />
7206 EV Zutphen, tel. 0575-521713<br />
e-mail: peter.weustenenk@hccnet.nl<br />
Cursussen:<br />
Anke Eshuis, Rietbergstraat 45,<br />
7201 GB, Zutphen, tel. 0575-511397;<br />
e-mail: aeshuis@upcmail.nl<br />
VENEL:<br />
Wil Taken, Van Löben Selsstraat 10<br />
7203 GH Zutphen, tel. 0575-512800;<br />
e-mail: wabstaken@chello.nl<br />
Wandelingen:<br />
Remke van Rijswijk, van Suchtelenstraat 12<br />
7403 DE Zutphen, tel. 0575-518760<br />
e-mail: gerritvalkeman@daxis.nl<br />
Gonnie Bouwman, Meidoornstraat 2<br />
7213 WR Gorssel tel. 0575-492059<br />
e-mail: gonnie.bouwman@kpnmail.nl<br />
Jeugd:<br />
Jouck Iedema, Waterstraat 42,<br />
7201 HN Zutphen, tel. 0575-519740,<br />
e-mail: jouckiedema@tele2.nl<br />
Vlinderwerkgroep:<br />
Wim Bosma, De Waarden 140, 7206 GL Zutphen<br />
tel. 0575-528210; e-mail: bosma22@hotmail.com