Gelderse Roos juni 2013.pdf - Ivn

Uitgave van IVN Zutphen - Warnsveld
► Zutphense groene long ontpopt zich tot ecologisch stadspark
► Eet nu uit de natuur, lekker en heel gezond!
► Zwarte specht levert vakwerk door voorwerk
► Natuurgids in spé klapt uit de school...
De Gelderse Roos
Jaargang 32,mei 2013, nummer 2

Redactioneel
Een zonnige zondagmiddag op pad met de Floragroep
Zutphen, een mengelmoes van mensen, ervaringen
en allerlei soorten kennis. En dat wordt graag gedeeld!
Staand, liggend, zittend in het gras, verzameld rond
een onschuldig ogend viooltje wordt er net zo lang
gesleuteld tot het plantje niet meer onder haar naam
uit kan. Een moment daarvoor, oog in oog met een
prachtig bloeiende kers, die de naam zoete kers
draagt, Prunus avium. Staan we voor het golvend
reliëf van een weiland, blijkt dit landschap nog niet
eenvoudig te lezen. Nee, geen rivierduinen, eerder
dekzandruggen. Onze voorman P. schetst in enkele
ogenblikken de vorming ervan door ettelijke eeuwen
heen met op de achtergrond schuivende ijsmassa's,
oprukkende rivieren. Dit paradijselijke oord dat we
doorkruisen heet 't Haveke en zoals vaak, lokken
waarnemingen mooie verhalen uit. Het gaat o.a. over
rouwvliegen, roodgatjes en ook over het het bestaan
van de zogenaamde koekoeksbij. K. vertelt hoe koekoeksbijen
hun eitjes leggen op stuifmeelkorrels in
nesten van zandbijen. En terwijl de zandbijen dit
voedsel voor hun zandbijlarfjes verzamelen, laten de
koekoeksbijenlarfjes zich de zandbijlarfjes goed
smaken en vervolgens de stuifmeelkorrels. Een echte
parasiet dus die koekoeksbij.
Iets anders en tamelijk treurig is dat bijen steeds
zeldzamer worden - ik neem de proef op de som, tel
zelfs onder een kanjer van een bloesemende kers
maar drie bijen.
Grappig genoeg ontdek ik in mijn eigen tuin kort
achtereen wel drie z.g. sachembijen op het longkruid.
Het beestje naturend vraag ik me wel af hoe hij weet
waar het longkruid staat - mijn tuin in het Wöhrmanhofje
ligt midden in de binnenstad. Hij vliegt zigzaggend
(ongeveer) over mijn tuin en landt precies op die
drie plekken waar het longkruid groeit en vertrekt dan
naar het plukje in de tuin van de buren. Is het zijn
komaf (geboren in de buurt) en de kleur en geur van
de plant? Een wonderlijk raadsel.
Me aldus verbazend denk ik aan andere natuurraadsels
die om een verklaring vragen. Hoe kan het bijvoorbeeld
dat een kokerjuffer, een vernuftig onderwaterlarfje
zich kan ontpoppen tot een prachtig insect als
de schietmot? Waarom maken zulke beestjes een
metamorfose mee en anderen niet. Zo leidt verwondering
vaak tot kennis willen vergaren over natuurfenomenen.
Als ik mijn eigen metamorfose van natuuranalfabeet
tot liefhebber onder de loep neem, denk ik
dat mijn vader de kiem legde met zijn enthousiaste
speuren naar meesjes, reëen en konijnen.
De laatste tijd maak ik me steeds meer zorgen over
de consequenties van politieke keuzes, verdere uitbreiding
en verstening rond stedelijk gebied, uitbreiding
van wegennet, vermarkten van natuur, de steeds
snellere, digitale wereld, wegbezuinigen van de basisnatuureducatie.
Ik denk dat de groep mensen die
2
zich actief inzet voor een duurzamere samenleving en
natuurbeleving voor hun kinderen vanzelfsprekend
vindt, relatief klein is en misschien wel een beetje in
een ivoren toren zit.
En wie legt straks de kiem bij die groep kinderen van
ouders die minder gefortuneerd zijn en die vervreemd
raakt van natuur? Voor ieder die zich betrokken voelt
bij dit onderwerp verwijs ik naar het rapport van
Veldwerk Nederland 'Ieder kind naar buiten', te
downloaden via de link: http://edepot.wur.nl/242529.
Op pagina 18 staat een indrukwekkende literatuurlijst
op grond waarvan dit rapport is samengesteld.
Laat ik afsluiten met een mooie ervaring.
Ergens half april, we zitten op het bankje bij het gemaal
in de Rammelwaard, op de dijk bloeien bijna de
sleutelbloemen. Een groep schoolkinderen nadert.
Dichterbij gekomen rennen ze enthousiast de dijk af.
Ik kom in de benen en wil ze waarschuwen niet de
sleutelbloemen plat te trappen, maar ze verzamelen
zich juist in een kring er omheen en een gelaarsde
dame komt uitleg geven. Wat bleek: deze schoolkinderen
uit Voorst gingen de sleutelbloemen redden. De
planten werden uitgestoken en overgeplant in de
bosjes onderaan de dijk langs het pad. Op school
hadden ze uitvoerig stilgestaan bij het waarom van
het verleggen van de dijk en hoe ze een bijdrage
konden leveren aan het redden van de kwetsbare en
zeldzame sleutelbloemen. Wedden dat ze over 55 jaar
met hun kleinkinderen gaan speuren naar sleutelbloemen
op de dijk en trots vertellen over hun hulpactie?
Herplant sleutelbloemen Rammelwaard
Foto: Jouck Iedema
Foto's voorpagina: Bomen in lentetooi, bospark Huize
Empe, v.l.n.r.: bosanemonen op Voorstonden, herplanten
sleutelbloemen, gehakkelde aurelia op landgoed
Ampsen. Door Jouck Iedema

ACTIVITEITEN IVN - ZUTPHEN/WARNSVELD 2013
Excursies IVN Zutphen/Warnsveld i.s.m. St. Marke Gorsselse heide
Voor alle wandelingen geldt: locatie/vertrekpunt: Ingang Gorsselse Heide, Elzerdijk Eefde, t.o. kartbaan. Meer
informatie bij: tel. 0575-543824; 0575-492059.
Zondag 9 juni 2013, 14:00 uur
Zin in zomer op de hei! Het is bijna zomer. Welke vogels laten nu (nog) van zich horen op de hei? En welke
planten komen we tegen? Maak een zomerse wandeling met een van onze natuurgidsen.
Maandag 1 juli 2013, 19:00 uur
Zintuigenwandeling: natuurlijk zien we heide, vennen, bomen en horen we vogels fluiten, bijen zoemen, de
wind in de bomen. Maar onze neus, gebruiken we die ook? En wat te zeggen over onze tastzin en onze smaak.
Zet al je zintuigen open en wandel mee op de Gorsselse hei.
Zondag 18 en maandag 19 augustus, 14:00 uur
Bloeiende heide en klokjesgentiaan: in augustus is de Gorsselse Heide op haar mooist. De struik- en dopheide
bloeit volop. Ook de klokjesgentianen en het duivelsnaaigaren laten zich van hun mooiste kant zien.
Wandel mee met gidsen van IVN en geniet. De gidsen laten u de mooie plekjes zien van de Gorsselse Heide
en vertellen over het gebied en de daarbij behorende planten en dieren.
Donderdag 19 september 2013, 19:00 uur
Volle maanwandeling op de hei: tijdens de overgang van de dag naar de nacht wordt het niet alleen donkerder,
maar ook stiller. We luisteren naar de geluiden van de nacht en ruiken de geuren. Het is alleen het
schijnsel van de volle maan dat ons pad op de hei verlicht.
IVN - kinderactiviteit Ecokids op De Kaardebol
Woensdag 19 juni 2013, 14.00 tot 17.00 uur
Ecokids in actie voor Gambia, klein Afrikafestival
Ecokids komen in actie voor kinderen Kassa Kundaschool in Gambia. (Alternatief programma i.k.v. Gunjurproject
in Gambia (West-Afrika).
Programma Ecokids in actie voor Gambia:
► Afrikaanse bonen beschilderen
► Workshop djembeën o.l.v. Aldert Glas
► Leemhutjes bouwen naar Gambiaans voorbeeld
► Workshop Zumba door Judith Nelima
► Muziekinstrumenten maken op Afrikaanse wijze
Gidsen-voor-Gidsen deze zomer
Wim Bosma en Lucie van Zeijts
De opbrengst is voor aanschaf groentezaden voor schooltuin Kassa Kundaschool.
Voor kinderen van 7 – 12 jaar. Toegangsprijs: € 3,50.
Plaats: De Kaardebol, Harenbergweg 1, Zutphen, tel.: 0575-587754.
Deze zomer gaan de Gidsen-voor-Gidsen weer op
onderzoek. Wees welkom om aan te sluiten!
Woensdag 5 juni, 19.00 uur: Binnenstad Zutphen
Thema: Op zoek naar bijzondere stads- en muurplanten.
Met: Hans Verwey en Gerrit van Middelkoop.
Start: bij opstapplaats fluisterboten bij de Overwelving
Zaterdag 31 augustus, 10.00 uur: Het Kienveen
Start: Hoek Lochemseweg, Oude Vordenseweg.
Activiteiten IVN Zutphen-Warnsveld
Zie parkeervakken aan beide zijden van de N346 ter
hoogte van hectometerpaaltje 10,0. Zie verdere informatie
elders in deze Gelderse Roos.
Met: Hans Verwey, Martin Morsink en Karen Groeneveld
(IVN NMA).
Zaterdag 7 september, 9.30 uur: De Berkel in de
toekomst
Start: waar de Berkel de Kapperallee kruist (vlakbij
stuw). Thema: Het meanderen van de Berkel.
Let op: hier is weinig parkeergelegenheid!
3

Van de bestuurstafel
Lida Henning - de Koning
Plezier
Het belangrijkste moment voor de afdeling was de
jaarlijkse algemene ledenvergadering onlangs. En wat
ons betreft het deel na de pauze, toen we met een
kleine maar heel betrokken groep leden de toekomst
van onze afdeling Zutphen/Warnsveld verkenden. Er
zijn zo’n zeventig leden. Daarvan zijn er rond vijfentwintig
heel actief in allerlei werkgroepen. We hebben
veel plezier in wat we doen en dat moet vooral zo
blijven. Het plezier staat voorop. IVN’ers zijn in de
eerste plaats zelf in de natuur te vinden, daar halen
we onze inspiratie vandaan. Dat voedt ook de wens
om het met anderen te delen. Echter, met hoeveel
idealisme we de educatieve taak van het IVN ook
willen uitvoeren, het moet van harte gebeuren. Zo is
het en zo willen we het houden. Dat geldt ook voor
bestuursleden. Die willen ook lol in hun vrijwilligerswerk
hebben. Ook bij hen staat de natuur voorop.
Afscheid van onze secretaris
Degene die nu de daad bij het woord voegt en aftreedt
is Martin Morsink. Tijdens de Algemene Ledenvergadering
nam hij afscheid van zijn bestuursfunctie. Als
secretaris was hij onze steun en toeverlaat in de afgelopen
drie jaar. Met een precisie om jaloers op te
worden hield hij iedereen op de hoogte van de ter zake
doende ontwikkelingen, nadat hij de post eerst had
gesorteerd op ‘belangrijk’, ‘minder belangrijk’, ‘kan
weg’ en ‘leuk om te weten’. Met de verslagen die hij -
tijdens de vergadering zelf al – maakte, konden wij
moeiteloos weer aan de slag. Martin is een voorbeeld
van wat ik bedoel. Hij wilde graag meer ‘in het groen’;
31 augustus: Excursie naar Parel van
de Achterhoek: het Kienveen
Hans Verwey
Het Kienveen op het landgoed de Velhorst (gelegen
tussen Zutphen en Lochem) wordt door Natuurmonumenten
aangeprezen als de parel van de Achterhoek.
Het is een relatief klein gebied dat zowel kenmerken
van droge hei, natte hei als blauwgrasland heeft.
Martin Morsink en Hans Verwey (IVN Zutphen) volgden
samen met Karen Groeneveld (IVN Noord Midden
Achterhoek, NMA) het gebied als adoptieterrein in het
kader van de IVN gidsencursus in Deventer van begin
2012 tot begin 2013. Gedurende die periode heeft het
gebied een metamorfose ondergaan; maatregelen die
behoren bij een nieuw beheersplan zijn in die periode
uitgevoerd. Zo verdween de sloot op de foto hiernaast.
Het beheer is nu nog beter afgestemd op het voorkomen
van bijvoorbeeld de levendbarende hagedis,
mierenleeuw, moeraswespenorchis, heideknotszwam,
gagel, vetblad, kleine zonnedauw enzovoort.
4
Activiteiten IVN Zutphen-Warnsveld
weg achter de computer, waar hij naar zijn idee te veel
zat. Een groot deel van dat ‘teveel’ betrof IVN zaken.
Met een vacature voor de secretarisfunctie – het is
elke drie jaar weer prijs! - is pijnlijk duidelijk hoe lastig
groene en organisatie-dingen soms te combineren
zijn. Dat was misschien wel de belangrijkste conclusie
van de ALV. Duidelijk, maar pijnlijk, omdat een afdelingsbestuur
zonder secretaris niet optimaal kan
functioneren.
Nieuwe activiteiten op laag pitje
Tegelijkertijd werd vastgesteld dat we voor alles wat
we willen doen mensen tekort komen. En we willen
mensen persé niet overvragen. Dit maakt dat plannen
voor nieuwe activiteiten op een laag pitje belanden, of
zelfs in de ijskast. Dat geldt voor natuurcursussen ‘door
het jaar heen’, voor het meebewegen met landelijk
gepropageerde acties, zoals ‘natuurontbijt’; voor
nieuwe opzetten om jeugd- en jongeren te bereiken.
Om dit allemaal wèl te kunnen doen, om het IVN werk
in onze eigen woonomgeving met plezier te kunnen
voortzetten, zullen we naar een andere organisatievorm
moeten zoeken. Daarbij doet de vraag zich voor:
Moeten we wel een zelfstandige afdeling willen
blijven?
Alternatieven op een rij
Met steeds terugkerende vragen naar bestuursleden,
die er nooit voldoende zijn? Eerlijk gezegd denken de
resterende bestuursleden van niet. We gaan op zoek
naar alternatieven. Met plannen die aan de leden in
een volgende ALV zullen worden voorgelegd. En dat
allemaal om natuureducatie met plezier te kunnen
blijven doen.
Kienveen Foto: St. Achterhoek weer mooi
Vooral voor degenen die de Gorsselse Heide kennen
zal er een groot aantal overeenkomsten zijn waar te
nemen. Al met al reden om samen met IVN NMA in
het kader van Gidsen voor Gidsen een gezamenlijke
excursie te houden op zaterdag 31 augustus. Verzamelen
om 10.00 uur op de hoek van de Lochemseweg,
Oude Vordenseweg. Parkeervakken aan beide
zijden van de N346 ter hoogte van hectometerpaaltje
10,0.

Snoeiworkshop fruitbomen snoeien
Alize Korf
De snoeicursus jonge fruitbomen snoeien op 28 februari
is met succes afgerond. In totaal waren er 22
cursisten, waaronder een aantal vrijwilligers van de
IVN-werkgroep Venel. Reacties van deelnemers op
de cursus: het was ‘leerzaam’, ‘interessant’ en ‘het
enthousiasme van Marcel Tross uit Neede was aanstekelijk’.
Theorie
Tijdens het theoriedeel deze ochtend gaf pomoloog
Marcel Tross een presentatie over de zogenaamde
‘wintersnoei’ van hoogstam appel- en perenbomen.
Hij leerde de cursisten kijken naar de vorm en ontwikkeling
in de groei van fruitbomen. Onderwerpen als:
Hoe is de vormsnoei bij jonge bomen? Wat is terugsnoeien
en uitsnoeien? Wat zijn bloemknoppen,
bladknoppen, waterloten, en wat is de reactie van de
boom op snoei, snoeiafval en bodemleven, ziekten en
plagen? Ook werd het enten en occuleren besproken.
‘Snoeien is vooruitzien’ was misschien wel het belangrijkste
devies. Na de theorie werd de groep gesplitst
en pasten de cursisten de opgedane theorie meteen
toe in de praktijk. Het tweede praktijkgedeelte voor de
andere helft van de groep vond op 6 maart plaats.
Praktijk
Tijdens de middag voerden de deelnemers onder
begeleiding snoei- en vormwerk uit en kregen praktische
tips en uitleg. De hoofdvraag: Op welke wijze
Van Es naar Laak, IVN-wandeling
Wim Bosma en Marianne Klop
Op zondag 21 april was er een wandeling in het gebied
Het Poppink en Veldese bos. Het was één van de
eerste mooie, zonnige zondagmiddagen. Er had zich
een klein groepje deelnemers verzameld. De wandeling
ging over oude houtwallen naar de lager gelegen
natte delen en de Overlaatse Laak. Zeer afwisselend
qua landschap en ook qua vegetatie. Zo liepen we
langs boeiende bosverschijnselen van herstel na een
wervelstorm; door een nat deel rabattenbos waar goed
te zien was hoe het oorspronkelijk was bedoeld en
hoe het nu is; door het landschapsdeel van het eekhakhout
met spaartelgen. Prachtige natuurvormen
tonen zich, met ook de nodige paddestoelen zoals o.
a. een mooie doolhofzwam.
Dit gevarieerde landschap rond de bolle oude essen
(enken) laat hier op een compacte oppervlakte een
prachtig beeld zien van hoe er voor de industrialisatie
in onze omgeving geleefd werd. De verhalen hangen
gewoon in de lucht, we hadden dan ook geen gebrek
aan gespreksstof. Deze dag was na de lange koude
periode ook een echte voorjaarsdag, de lucht was
Activiteiten IVN Zutphen-Warnsveld
moet men snoeien om een goede vorm te houden en
een gezonde bloei te krijgen, kon in de praktijk worden
gebracht. Goed kijken naar de vorm van de boom, hoe
behoud je vruchthout en hoe breng je ‘licht en lucht’
in de takken. Hieruit concluderen welke takken gesnoeid
kunnen worden en welke pas volgend jaar aan
de beurt komen. En ja, toen was het echt tijd om de
opgedane kennis te laten bezinken.
Programma Groen en Doen
De snoeicursus kon plaatsvinden dankzij een bedrag
van € 1000,- in het kader van het programma Groen
en Doen van het ministerie van Economische Zaken,
Landbouw en Innovatie (E,L&I). Zie ook: http://www.
groenendoen.nu/initiatief/herstel-historische-stadsboomgaard-zutphen/
Informatie Venel- groep: Wil Taken,
e-mail: wabstaken@chello.nl of tel: (0575) 512800.
Foto: Alize Korf
warmer en de zon had er zin in. We hoorden en zagen
o.a. de groenling, zwartkop en vink zingen. Speenkruid
en bosanemonen stonden in bloei en ook de
eerste paardebloemen kleurden het gras geel. Bij de
poel zagen we de eerste prille pinksterbloemen.
Knoppen van bomen barstten uit hun winterse beknelling
en de bloesems van sleedoorn kleurden wit. De
lente komt eraan. De grauwe ganzen met hun zes
donzige jongen en het kikkerdril in de laak maakten
weer duidelijk dat het nieuwe leven er aan komt.
Cursus Natuurfotografie: verrassend
Magdalena Bolt
Op 1 mei werd de korte IVN-fotografiecursus in de
Kaardebol afgesloten.
Deze laatste avond werden de foto’s besproken die
de cursusdeelnemers hadden ingezonden. Op de
eerste avond vertelden de diverse deelnemers wat ze
met fotografie hebben en werden diverse foto’s getoond
en vertelde Ruud Kimmelaar waarom een bepaalde
foto wel of minder interessant was. Belangrijke
elementen die we konden meenemen om een (foto)verhaal
te vertellen waren begrippen binnen de ‘beeldtaal’
zoals licht, kleur, perspectief, scherpte en sfeer.
5

Foto: Magdalena Bolt
Bij perspectief leerde ik dat deze wordt bepaald door
de plaats waar je als ‘fotograaf’ staat. Aan het eind
van de avond werd ons voor de praktijkdag opgedragen
te “spelen” met licht en kleur.
De praktijk rond Huize Voorst
De praktijkuren vonden plaats rond Huize Voorst.
Twee uur lang liepen we daar allemaal met onze
eenvoudige compact- of super geavanceerde spiegelreflexcamera
rond. De opdracht was dus licht en
kleur – vooral voorjaarsgroen – en moesten we de in
onze ogen twee beste foto´s naar Ruud per e-mail
verzenden en die ook vergezellen van de `slechtste´
in onze ogen.
Op de laatste avond werden de diverse ingezonden
opnamen getoond. Zowel Ruud Kimmelaar als ook de
´fotograaf´ en de collega cursisten voorzagen de opnamen
van vragen, op- en aanmerkingen. Waar soms
de inzender vertelde waarom hij dat de slechtste foto
vond, was het commentaar regelmatig verrassend.
Voor mij was het een erg verrassende ervaring en ik
hoop dat er een vervolg zal komen.
Fietsexcursie met lezing door Bob Kliest: 'Wat doet de bij voor de mens?'
Zaterdag 10 augustus 2013
Bob Kliest, een professionele Zutphense imker die honderden bijenvolken verhuurt aan fruittelers in binnenen
buitenland, verzorgt een fietsexcusie met als thema ‘Wat doet de bij voor de mens’.
Vertrek om 9:00 uur per fiets vanaf het IJsselpaviljoen in Zutphen naar de
Holtkamp in Wilp. Van de Holtkamp fietsen we naar het museumcafé “De
Kribbe”. Hier volgt een lezing met koffie/thee. Vanaf “De Kribbe” fietsen
we naar de Gorsselse Heide waar we picknicken en kijken naar een bijenkast.
Vandaar op de fiets terug naar Zutphen. Eventuele uitloopdatum
i.v.m. regen zaterdag 24 augustus.
Aanmelden uiterlijk 3 augustus, ivn.zutphen@gmail.com of telefonisch:
0575-524855 / 0575-519382.
Kosten voor leden en donateurs IVN € 12,50, voor niet-leden € 15,--. Het
bedrag is incl. koffie/thee en pont. Dit bedrag overmaken op rekeningnummer:
54.48.988, t.n.v. IVN Zutphen/Warnsveld o.v.v. fietsexcursie “wat doet
de bij voor de mens”.
Lezing Roofvogels door Michel Klemann van SOVON + excursie
6
Activiteiten IVN Zutphen-Warnsveld
Lezingen IVN Zutphen najaar 2013
Op maandag 16 september (19.30 – 22.00 uur) verzorgt vogelspecialist
Michel Klemann een lezing over roofvogels.
Onderwerpen: broedbiologie en gedrag in de broedtijd, trektellingen en het
overwinteren. Lokatie: de Kaardebol te Zutphen.
Op zaterdag 21 september (11.00 – 14.00 uur) volgt een excursie naar de
telpost van de Vogelwerkgroep Zutphen. Leden en donateurs IVN: € 5,--,
niet leden € 7,50, contant te voldoen bij binnenkomst.
Meer informatie: tel. 0575-511397 / 0575-528210

Waar vind je deze zomer onze IVNkraam?
Peter Weustenenk
Iedere IVN-er is hiermee van harte uitgenodigd om
eens te helpen bij één van de volgende kramen.
(Onder voorbehoud van wijzigingen). Of kom even
langs, en neem een kijkje...
Zaterdag 1 juni
Wereldmarkt op de Groenmarkt, 10.00 – 17.00 uur.
Deze markt wordt georganiseerd door zo’n 15 non-profit
organisaties die zich richten op de thema’s natuur,
milieu, ontwikkelingssamenwerking, mensenrechten
en/of andere culturen.
Zaterdag 10 augustus
Honingmarkt op de Houtmarkt, 9.00 – 17.00 uur.
Organisatie: Ned. Bijenhoudersvereniging afdeling
Zutphen / Warnsveld.
Zaterdag 14 september
Vrijwilligersmarkt op het Oude Bornhof, 11.00 – 15.00
uur. Organisatie: Perspectief Zutphen.
Op Natuurgidsencursus
Lida Henning-de Koning
Vroeg op
Zaterdagochtend 09.00 uur. Het heeft gevroren, voor
de zoveelste keer in dit lange winterseizoen. Maar we
zijn er allemaal! 25 cursisten staan klaar voor de excursie.
Over paddenstoelen deze keer. Twee weken
geleden ging het over diersporen en weer twee weken
eerder over de veranderende IJssel, in het programma
‘ruimte voor de rivier’. Ik moet vooral op die winterse
zaterdagen even diep ademhalen als ik, veel vroeger
dan gewoonlijk, op pad moet. Gelukkig rijden we met
zijn drieën, dat maakt veel goed. We wisselen uit over
de afgelopen donderdagavond, een reguliere lesavond
in Deventer. Die lessen zijn op de Ulebelt, het
natuureducatie centrum van de stad, waar ook een
uitgestrekte kinderboerderij is. Deze ochtend zijn we
op weg naar een natuurterrein ten noorden van Deventer:
Landgoed Nieuw Rande. Met zijn engelse
parktuin een heerlijke plek om rond te dwalen.
Onbekende omgeving.
Het is niet toevallig dat we deze keer richting Deventer
gaan. De natuurgidsencursus wordt in deze regio
door IVN Deventer georganiseerd. Dat heeft zijn
voordelen: ik kom op natuurplekken waar ik niet eerder
was geweest. Normaal gesproken ga ik het liefst per
fiets of lopend naar een mooi gebied; er is in de directe
omgeving van Zutphen zo veel moois te zien. Door
de seizoenen heen zoveel te genieten en te beleven.
Zoals de IJssel met de uiterwaarden, maar ook langs
de Berkel richting Almen loop ik graag. Onze IVN-af-
Activiteiten IVN Zutphen-Warnsveld
Zondag 22 september
Dag van de Duurzaamheid, op de Kaardebol, 12.30 –
17.00 uur.
Zaterdag 5 oktober
Honingmarkt op de Houtmarkt, 9 – 17 uur. Organisatie:
Ned. Bijenhoudersvereniging afdeling Zutphen /
Warnsveld.
NME-centrum De Ulebelt te Deventer
deling had een natuurgidsencursus willen starten in
dit jaar, maar toen wij hoorden over de plannen in
Deventer hebben we ons daarbij aangesloten. Om
geen dingen dubbel te doen. Het enige nadeel is nu
dat ik heel wat heen en weer tuf.
Opnieuw leren
Het is natuurlijk niet waar dat ik ‘opnieuw’ ga leren.
Het leren stopt nooit; een mens is permanent aan het
leren en ik realiseer me dat heel goed. Toch is het
anders in deze cursus. Les krijgen, huiswerk maken,
boeken doornemen, de mooiste natuurboeken mogen
inzien en lenen, excursies krijgen. En dat alles over
een periode van anderhalf jaar, tweewekelijks. Dat is
7

weer ouderwets ‘leren’ in de zin van regelmaat en
soms ook proberen ‘in mijn te hoofd stampen’. Dat is
geen must, maar ik kan het niet laten het toch te
proberen. Ik wil zo graag dat vogeltje met dat geluid
herkennen en ook later de naam nog weten. Het lukt
maar matig. Sinds ik de zestig ben gepasseerd is het
onthouden er niet gemakkelijker op geworden. Maar
ik geniet van het enthousiasme van de docenten, die
hun passie komen overbrengen in de lesgroep en
zaterdags dus in het veld. Dat zijn vaak kanjers op het
gebied van kennis, die ze bevlogen overbrengen,
terwijl ze zelf ook enorm lopen te genieten. En ik merk
dat er toch best veel blijft hangen van wat zij mij laten
beleven en ervaren.
Bij ruïne de Nijenbeek Foto: Jouck Iedema Voorjaar in de Rammelwaard Foto: Jouck Iedema
Adoptieterrein
Als adoptieterrein heb ik de Rammelwaard gekozen.
Waarom? Nou, eigenlijk uit pure nieuwsgierigheid. Dat
het gebied rijk is aan vogelsoorten wist ik natuurlijk
wel; je hoeft maar over de dijk te lopen, te kijken en
te luisteren en er gaat een vogelwereld voor je open.
Het spannende van de Rammelwaard was altijd dat
ik er niet in mocht komen. Niemand mag erin rondlopen
in de vogelbroedperiode, dat is logisch. Er zou
veel te veel verstoring zijn. Er staan weliswaar hekjes,
daar kan ik overheen klimmen, het terrein in. Er staan
ook oranje paaltjes die een route markeren. Maar de
bordjes die er hangen spreken elkaar voortdurend
tegen: ‘niet betreden’ en ‘op de paden blijven en afstand
houden tot de koeien’.
Eerlijk gezegd heb ik de tweede mededeling maar als
de waarheid gezien, daarmee de eerste negerend.
Maar helemaal rustig loop ik dan niet in zo’n terrein.
Het Labyrint op De Kaardebol
Martin Morsink
Interview met Jaap Terburg, initiatiefnemer van het
Labyrint
Verwondering en respect voor de natuur
Jaap Terburg is sinds 1997 IVN - lid en naar Zutphen
gekomen vanuit Paterswolde, na een tijdje in Deven-
8
Activiteiten IVN Zutphen-Warnsveld
Nu het studieobject is geworden mag ik er met toestemming
van de beheerder rondwandelen, buiten het
broedseizoen want dat blijft van kracht. Ik ben er met
mijn studiegroepje dus vele malen geweest, in alle
seizoenen. Zo heb ik het gebied goed leren kennen.
Alle planten en dieren gezien, de geschiedenis bestudeerd.
We hebben er een rondgang gemaakt met de
medewerker van Staatsbosbeheer, die beheerder is
van het terrein. Met een eindrapport en een excursie
voor onze hele cursusgroep is dit stukje van de opleiding
afgerond. En het resultaat: ik ga er vast en zeker
vaker excursies begeleiden. Ik heb er zóveel gezien
en er is zóveel over te vertellen. Want al heb ik niet
de naam van elk plantje en zeker niet van elke daar
nestelende of overvliegende vogel onmiddellijk paraat,
ik weet waar ik de nodige informatie kan vinden.
En als ík die kan opzoeken, dan kan iedereen dat, als
je de weg maar weet. En die kan ik aangeven.
Natuurgids
Wanneer zal ik dat zijn, een goede natuurgids? Als ik
het diploma heb gehaald in juni? Officieel ja. Maar
zoals voor zoveel opleidingen geldt: dan begint het
pas. Dan ga ik de natuur met anderen delen; de opvallende
en onopvallende plekjes en natuurgeheimpjes
laten zien aan anderen. Dat lijkt me leuk, anders
was ik aan de hele opleiding niet begonnen. Maar wat
ik daar vooral leuk aan zal vinden is de voorpret.
Wanneer ik zelf een terrein in zal lopen om te ontdekken
wat er op die dag zoal te zien is; om andere belangstellenden
dat weer te kunnen laten ontdekken en
beleven. Ga je een keer met me mee?
ter te hebben gewoond. In Deventer ontstond er een
labyrintgroep. Hieruit vloeit het ontstaan van een
Zutphens Labyrint in de tuin van De Kaardebol voort.
Jaap Terburg is altijd al gefascineerd geweest door
het fenomeen 'Labyrint'. Verschillende malen heeft hij
er workshops over gegeven. Hij ziet het Labyrint als
een vervanger voor de pelgrimstocht. Het is een ritueel
waarmee je tegenstellingen in jezelf mee kunt

verzoenen, dat je dichter bij de stilte kan brengen en
dichter bij jezelf, bij wat er in je hart leeft.
In 2005 heeft hij al gesprekken gevoerd met de
Kaardebol (Gea) om te komen tot het aanleggen van
een Labyrint.
Het begin en de voortgang
In april 2006 was het zo ver. Door Jaap en een vrijwilligster
die een opleiding volgde in de bosbouw werd
begonnen met de aanleg ervan. De werkzaamheden
duurden van april tot augustus 2006. Op 23 augustus
a.s. bestaat het Labyrint dus al weer 7 jaar. In januari
2008 bestond IVN Zutphen 25 jaar. Bij dit jubileum
bezochten veelal mannen het Labyrint. Bij het bezoeken
van het Labyrint moet je echter rekening houden
met de grootte van de groep. Deze mag niet te groot
zijn, omdat het een stille ervaring moet zijn. In de loop
der jaren is er weinig aandacht geweest voor het labyrint.
Ritueel voor jeugdtuinierders
De jeugdtuinen in stand houden was en is nog steeds
het hoofdmotief en uitgangspunt.
De jeugdtuinierders krijgen bij de start van het jeugdtuindersseizoen
eind maart altijd een rondleiding door
de vrijwilligers van de jeugdtuinen. Ritueel is dan wel
dat ze het Labyrint aan doen. In het centrum van het
Labyrint krijgen ze een bak met zaden te zien. Deze
zaden worden daarna in de kas gezaaid en later door
de jeugd zelf uitgeplant in de tuin. Groep voor groep
wordt in de herfst weer iets teruggegeven aan het
Labyrint waardoor de “Cirkel weer rond” is. (Kringloop)
Activiteiten IVN Zutphen-Warnsveld
Labyrint Kaardebol Kinderen lopen het labyrint
In de plaatselijk krant De Stentor heeft een paar jaar
geleden een interview met Jaap Terburg gestaan over
het Labyrint. Jaap' stelling is: Een grote Tuin is niets
zonder Labyrint. Zo ook op de Kaardebol!
“De Natuur is een spiegel van jezelf, omdat wij
onderdeel zijn van die natuur”.
Jaap: Maak aan kinderen bekend dat er een Labyrint
is! Het is een middel om te ondergaan dat alles zijn
grenzen heeft. Eindigheid en grenzen ervaren van de
natuur en van jezelf.
Labyrint: een symbool van je levensweg en in die zin
te vergelijken met een pelgrimstocht. De gegevens
over het Labyrint zijn heel oud en op internet te vinden.
(7-model)
De beplanting van het Labyrint
Het Labyrint is aangeplant met bergsteentijm. Deze
kan goed tegen droogte. De bergsteentijm is heden
ten dage overwoekerd door marjolein. Soms moet je
toelaten en niet ingrijpen in de natuur. Het onderhoud
van het Labyrint wordt gedaan door Jaap Terburg en
Trudy Vroonland.
Zij organiseren ook regelmatig bijeenkomsten om
mensen met het labyrint te laten kennismaken.
Een labyrint is een cirkelend pad dat van buiten naar
het centrum leidt en dan weer naar buiten.
Er zijn verschillende labyrintvormen. Op De Kaardebol
ligt het klassieke labyrint van Kreta met zeven wendingen.
Het bestaat uit twee lijnen die om elkaar heen draaien
en een spiraalvormend geheel zijn.
9

Het Labyrint, een eeuwenoud symbool voor de
levensweg
Eet uit de natuur!
Lucie van Zeijts
In het voorjaar is het goed eten uit de natuur. Wekelijks
maak ik dan brandnetelstamppot. Met m’n afwashandschoenen
aan pluk ik een tas vol met toppen van
brandnetels. Even wassen. Aardappels koken, de
brandnetels ook even meekoken. Stamppot maken,
met bijv. spekjes heel lekker. Hieronder nog drie van
m’n favoriete lenterecepten.
Brandnetelsoep
- 1 ui (gesnipperd) + 1 teentje knoflook
- 2 eetlepels olie
- minstens 200 gram jonge brandnetels
- 5 deciliter groentebouillon
- scheutje room + peper en zout.
Verhit de olie en fruit hierin de ui en pers de teen
knoflook die je ook even meefruit tot ze glazig zijn.
Was de brandnetels en breng ze met aanhangend
vocht aan de kook zodat ze slinken. Als ze geslonken
zijn meteen uit de pan halen. Hak de brandnetels fijn
of gebruik hier een keukenmachine / staafmixer bij.
Voeg de brandnetels samen met de bouillon toe aan
de ui en knoflook en breng dit aan de kook. Laat 10 á
15 minuutjes zachtjes koken en breng de soep op
smaak met peper en zout. Voeg als laatste de room
toe.
Vlierbloesemsiroop
- 25 tros vlierbloesem + 3 à 4 citroenen
(+ evt. citroenmelisse)
- ca. 750 gram suiker + 25 gram citroenzuur (drogist)
- ca. 2 liter water.
Dit alles in een pan doen en doorroeren (citroenen in
10
Mens, landschap en milieu
Eeuwenoud symbool
Het labyrint is een eeuwenoud symbool voor het vieren
van feesten en seizoenswisselingen in de vorm van
rituelen. Op De Kaardebol is er bijvoorbeeld met volle
maan een wandeling. Een labyrint heeft geen doodlopende
of valse paden zoals een doolhof. Er is maar
één pad naar het centrum. Lopen van een labyrint
brengt je dichter bij jezelf. Het is een vorm van loopmeditatie,
een bedachtzame reis.
Probeert u het eens uit!
Het labyrint is vrij toegankelijk tijdens de openingstijden
(kantoortijden) van het Kaardebolterrein. Met een
groep komen kan ook, maar alleen op afspraak. We
bieden dan de mogelijkheid om vooraf wat dieper op
het labyrint in te gaan en afhankelijk van uw wensen
het labyrint te lopen. Voor meer informatie kunt u
contact opnemen met Jaap Terburg, telefoon: (0575)
514 840.
Voor meer informatie zie de websites: www.zutphen.
nl/Kaardebol en www.labyrinthsociety.org
Brandnetels voor de soep Foto: Lucie van Zeijts
schijven snijden). De pan 48 uur laten staan, daarna
door een doek zeven. Het nat opkoken en in flessen
doen. Aangelengd heb je 8 á 10 liter limonade. Ca. 1
maand houdbaar in de koelkast. Ook prima in te
vriezen.
Groenteschotel met zevenblad
- 300 gram zevenblad (zonder stengels, gewassen en
gesneden)
- 2 eetlepels olie + 2 uien (gesneden)
- 2 appels (in blokjes)
- 1 theelepel kerriepoeder + zout, peper,
+ evt. bouillonpoeder
- 3 eetlepels crème fraîche (of slagroom)
Fruit de uien aan in olie en voeg de appelblokjes toe.
Even omscheppen en daarna het zevenblad toevoegen.
Even flink doorverhitten en omscheppen. Kerriepoeder,
zout, peper en eventueel wat bouillonpoeder
toevoegen. Afmaken met crème fraîche. Serveer deze
groenteschotel met rijst of pasta.

Metamorfose van een stadspark
Dolf Logemann (Lid van de Initiatiefgroep Ecologisch
Stadspark)
Als het aan de Initiatiefgroep Ecologisch Stadspark
ligt wordt de groenstrook tussen het Waterkwartier en
de Zuidwijken in Zutphen mooier, ecologisch interessanter
en beter gebruikt door omwonenden. Het kersenlaantje
dat op 20 maart door kinderen van de Prins
Clausschool en leerlingen van de Praktijkschool bij de
Pluktuin werd geplant is daarvan de eerste stap.
David de Gorterpark
Het Stadspark is bij IVN-ers misschien beter bekend
als het David de Gorterpark, maar formeel heeft de
groenstrook geen naam. Toch gaat het om een groot
gebied, bij elkaar wel zo’n 70 ha, de Vijver inbegrepen.
Dat het gebied geen naam heeft is tekenend voor de
onbekendheid bij het grote publiek. Heel vreemd is
dat niet. Het gebied heeft weinig uitstraling, het is nogal
versnipperd en er is (te) weinig samenhang. Het kan
veel beter, vindt de Initiatiefgroep. Deze groep bestaat
uit een aantal omwonenden en geïnteresseerden die
elkaar voor het eerst troffen bij een in 2011 door de
Stadspartij georganiseerde excursie.
Visie gericht op samenhang en natuur
Sinds die excursie heeft de groep een visie opgesteld,
met behulp van de KNHM (Koninklijke Nederlandse
Heide Maatschappij) als promotor van burgerpartici-
Impressie ecologische stadspark David de Gorter
Mens, landschap en milieu
Start van de Boomfeestdag op 20 maart
patie en een landschapsarchitecte van ARCADIS.
De visie houdt in dat in het park door gerichte maatregelen
meer samenhang wordt aangebracht. Langs
wegen worden meer bomen en struiken aangeplant.
Karakteristieke plekken worden met beplanting gemarkeerd,
zoals het pad langs de Pluktuin en in de
nabije toekomst de steilrand bij het hondentrainingsveld
met een haag van meidoorns en sleedoorns.
Als het aan onze Initiatiefgroep ligt komen er natuurvriendelijke
oevers langs de Laak, komen er meer
besdragende struiken en ‘zomen en mantels’, zachte
overgangen van struiken en meerjarige kruiden tussen
bosjes en gras. Goed voor vogels, vlinders, bijen
en veel zweefvliegen.
11

Het intensieve maai- en kapbeheer wordt aangepast.
Ook komen er betere wandel- en fietsverbindingen
door het park en herkenbare entrees. Het voormalige
sportpark Helbergen wordt volgens de visie zo ingericht
dat het park zowel visueel (een zichtlijn) als
ecologisch wordt doorgetrokken naar de IJsseldijk.
Ook het fietspad langs de Kinderboerderij krijgt een
verbinding met de IJsseldijk.
Het Centrum voor Duurzaamheid De Kaardebol krijgt
een nieuwe invulling waarbij ‘ontmoeten’ centraal
staat. Er komt een horecagelegenheid en het gaat
zowel binnen als buiten bruisen van de duurzaamheidsactiviteiten.
De Jeugdtuinen en de middeleeuwse
boerderijen blijven bestaan.
Visie krijgt vorm
Tot zover de visie. Hoewel er buiten het kersenlaantje
nog niet veel veranderd is, ziet het er naar uit dat in
de komende tijd veel volgens plan gaat gebeuren. De
gemeente is begonnen met de planvorming voor
Helbergen. Zij doet dat met omwonenden.
De door de Initiatiefgroep gewenste groenstructuur is
daarbij uitgangspunt. De Kaardebol is onderdeel van
een creatief uitbestedingsproces. Daarbij zijn nu twee
partijen overgebleven die allebei natuur en duurzaamheid
hoog in het vaandel hebben. Daarmee lijkt een
sympathieke invulling van de toekomstige Kaardebol
Vrouwelijke bloempjes hazelaar Foto: internet
De hazelaar
Wim Bosma
Deze keer aandacht voor een houtwalstruik met een
lange geschiedenis. De Hazelaar, Corylus Avellana.
Familie van de Betulaceae (Berkenfamilie). Tegenwoordig
bestaat er een aparte hazelaarsfamilie (Corylaceae),
waartoe onder andere de hazelaar en de
haagbeuk behoort. Het woord hazel komt van het
Angelsaksische "haes" (bevelen). Corylus is afgeleid
van het Griekse woord "korys" (helm) en heeft betrekking
op de vruchthuls. Avellana betekent uit de stad
Avellana, bij Napels. Al in de winter verschijnen de
bruin-grijze mannelijke katjes. Ze worden al in de
zomer in kleine groepjes van 2-5 gevormd in de
bladoksels en blijven lang bruin-grijsgroen. Als de
temperatuur twee of drie opeenvolgende dagen boven
nul graden blijft, zwellen de katjes op.
12
Mens, landschap en milieu
verzekerd. De Kinderboerderij heeft een eigen toekomstplan
opgesteld waarin conform onze visie,
onder meer een natuurspeelplek is opgenomen.
Ten slotte heeft de gemeente in tijden van strenge
bezuinigingen een ton beschikbaar gesteld voor uitvoering
van de visie voor het stadspark.
De Initiatiefgroep is uitgenodigd om hiervoor voorstellen
te doen en mee te bepalen hoe deze ton wordt
besteed. De gemeente verwacht – terecht! – wel een
betrokkenheid van onze groep en van de medeburgers
bij de uitvoering.
Werkgroepen in het leven geroepen
Inmiddels zijn binnen de Initiatiefgroep ook twee
werkgroepen opgericht. De werkgroep ‘Eetbaar
Groen’ heeft namens de Initiatiefgroep de kersenlaan
ter hand genomen en bereidt nieuwe aanplanten voor.
De werkgroep ‘Natuurlijk Spelen’ organiseert op 12
juni in het Stadspark een zeer aantrekkelijke buitenspeeldag
voor kinderen in de natuur. We overwegen
om een derde werkgroep ‘Beheer’ op te zetten. Deze
werkgroep zal werkdagen in het park organiseren,
zoals voor het planten van bomen en hagen of het
knotten van bomen. Alle drie werkgroepen kunnen
overigens versterking gebruiken, dus wie interesse
heeft ...
Aanmelden kan via info@stadsparkzutphen.nl
De bloeiwijze
De bloei is vroeg in het
voorjaar, zo rond eind februari.
Dan worden de
kale takken bedekt door
bengelend goud, de eerste
tekenen van nieuwe
lentenatuur. De zachte
gele kwastjes bengelen
als gouden staartjes in de
wind en geven gouden
wolken stuifmeel in de
lucht. Ze stuiven soms al
als er nog sneeuw ligt die
dan goudgeel wordt gekleurd.
De zachtgele katjes
zijn vaak de enige
kleur in de wintertijd. De
vrouwelijke bloemen staan
rechtop aan het bovenste
deel van de takken en
dragen een karmozijnrood
kwastje, het Koninklijke
purper zoals Thijsse
het noemt. Je moet ze wel
zoeken aan de struik. De vrouwelijke bloemen worden
alleen maar bevrucht door het stuifmeel van andere
struiken. De hazelaar is namelijk een zogenaamde
kruisbestuiver (behalve bij enkele cultuurrassen).
Voor één hazelnoot zijn dus minstens twee hazelaars

nodig. Aan één struik zitten zowel mannelijke als
vrouwelijke bloemen, maar ze zijn na elkaar actief.
Hazelnoten
Na de bestuiving ontwikkelen
zich lichtgroene, zachte
hazelnoten die, als ze rond
de maand september rijp en
bruin zijn, van de boom vallen.
De noten hebben een
harde vruchtwand. Ze zijn
zeer voedzaam, bevatten eiwitten, vetten, koolhydraten
en vitaminen. Waar dieren er moeite mee hebben
blijkt de vruchtkiem krachtig genoeg om de harde
notendop te kraken. De struik kan 80 jaar worden,
maar het duurt vaak zeker 10 jaar voor ze haar eerste
vruchten geeft. Het blad van de hazelaar heeft een
sterk (dubbel) gezaagde bladrand en een toegespitste
top, is rond hartvormig en gepunt, donzig aan de onderkant.
Hazelaar en biodiversiteit
De hazelaar is een inheemse struik in Nederland en
kwam hier reeds in de prehistorie voor. Hij groeide hier
al na de laatste ijstijd 10.000 jaar geleden, toen zich
de eerste bossen ontwikkelden.
De struik groeit op diverse plaatsen in ons land, in
houtwallen, struwelen, bosranden en als ondergroei
in lichte (eiken)bossen. De hazelaar, 3 tot 6m. hoog,
loopt na afzetten opnieuw uit en past dus goed in een
hakhoutcultuur. Het belang van de hazelaar voor de
fauna is divers. De hazelaar is met zijn vroege bloei
belangrijk voor bijen. Soms zit er in de hazelnoot een
klein gaatje; in zo'n geval is de kern opgegeten door
de hazelnootboorder (balanis nucum) een kevertje
Hazelnootsnuitboorder Foto:Wikipedia
met een hele lange snuit. De knoppen, bladeren en
jonge loten zijn een welkome voedselbron voor reeën
en edelherten en de hazelnoten worden door verschillende
vogels en (knaag)dieren gegeten, zoals de gaai,
specht, eekhoorn en (hazel)muizen. De noten worden
Mens, landschap en milieu
ook opgeslagen in hun wintervoorraden. Deze dieren
dragen hiermee bij aan de verspreiding van de hazelaar,
omdat ze bij het aanleggen van hun wintervoorraad
noten verliezen of zelfs de gehele voorraad
vergeten. Bij de wortel van de Hazelaar zou van
oudsher een slangachtig dier wonen dat we nu kennen
als de Hazelworm.
De hazelaarschijfzwam
En dan is er nog de Hazelaarschijfzwam (Encoelia
furfuracea). Deze zoekt het wat hogerop op de takken
van de Hazelaar. De groei begint vroeg in de winter,
maar stopt bij een koudeperiode. Extreem weer vraagt
om extreme aanpassingen. Schijfzwammetjes zijn
daarop gebouwd. Door hun gelatineuze oppervlak of
door zich op te kunnen rollen, zoals de Hazelaarschijfzwam
doet, overleven ze barre tijden. Daarna pakt hij
de draad langzaam weer op. Bij gunstig weer openen
de vruchtlichamen zich om de sporen af te schieten.
Bij droog weer sluiten ze weer zodat de bovenzijde
van de schijf, waar de sporen gevormd worden, beschermd
wordt. Leuk om ze in een struik te zoeken.
Hazelaarschijfzwam Foto: www.hlasek.com
De betekenis van de hazelaar
Het gebruik van de Hazelaar is van oudsher zeer divers.
Consumptie van de hazelnoot door de mens is
al sinds mensenheugenis bekend. In de oudheid
speelde de hazelnoot een belangrijke rol voor de
mens, vanwege de hoge voedingswaarde, de lange
bewaarbaarheid en de goede transporteerbaarheid.
De voedzame hazelnoot vormde het (nood)rantsoen
gedurende de wintermaanden en voor trekkende
groepen. Ook de bladeren van de hazelaar kunnen
gebruikt worden in salades en als groente. Niets van
de hazelaar is giftig of toxisch, en dus eetbaar en
bruikbaar. Niet alleen in de oudheid, maar ook nu
worden twijgen en hazelnoten nog verwerkt en gebruikt.
De soepele twijgen kunnen voor vlechtwerk
worden gebruikt en van de dikkere takken kunnen
wandelstokken vervaardigd worden.
Hazelaar: van toverstaf tot aesculaap
De hazelaarsstaf was een teken van gezag. De herdersstaf,
maar ook de staf van veel pelgrims was
gewoonlijk uit hazelaar gesneden. Ook nu zijn er nog
de mooie gedraaide stokken waar de kamperfoelie-
13

klimplant zijn draaiende wurgsporen in heeft achtergelaten.
De staf van Mercurius/Hermes werd gevormd
van de hazelaar. Hermes ontving van Apollo de caduceus
(een hazelaartak), die hem wijsheid, rijkdom en
veiligheid verleende. Alles wat hij met deze staf aanraakte,
veranderde in goud. De toverstaf was versierd
met linten, die later afgebeeld werden als slangen. De
caduceus werd het symbool van artsen, de aesculaap.
De twee slangen die zich rond de staf winden, symboliseren
gezondheid en ziekte, leven en dood, want
het gif van slangen kon vroeger gebruikt worden als
geneesmiddel of om iemand te doden.
'Just checking the walls...'
Bericht uitgegeven door Natuurpunt Studie (België)
op woensdag 3 april 2013
Beukenhout is beenhard. Een spechtensnavel is
wel oerdegelijk gereedschap, maar toch… Hoe
slagen ze er toch in van daar een nest in uit te
hakken? Het hout van een gezonde Beuk is zelfs
voor een spechtenbeitel te hard. Maar Duits onderzoek
toont aan dat Zwarte spechten de natuurelementen
inroepen om dat harde hout zachter en
bewerkbaar te maken.
De Hazelnoot
De hazelnoot is symbool van vruchtbaarheid. Zij was
gewijd aan de Germaanse vruchtbaarheidsgod Donar/Thor,
beschermheer van de rechtspraak. Oude
gerechtsplaatsen werden met dunne hazelgarden
afgezet om het volk op een afstand te houden.
Voor het opsporen van ondergronds water werd en
wordt wel een wichelroede gebruikt. De wichelroede
is van oorsprong een vorkachtige tak van een hazelaar.
Voor de bier- en azijnproductie in deze streken
werden schuimspanen van hazelnoothout gemaakt.
Geknipt voor u
Een nieuwe rubriek met 'knipsels' van artikelen uit andere tijdschriften. Ze gaan over bijzondere natuurwetenswaardigheden
die we u niet willen onthouden.
Zwarte specht Foto: internet
Misschien ken je de scène uit de Britse komische serie
Fawlty Towers waarin hotelbaas John Cleese door
erop te kloppen de muren controleert, ‘just checking
the walls’. Dat doet de Zwarte specht ook. Door te
kloppen op de stam gaat hij op zoek naar zwakke
plekken waar de Beuk van binnen aangetast is door
schimmels. Op die plaats hakt hij een oppervlakkig
gat in de schors, slechts enkele centimeters diep. Zo
kan regenwater daar insijpelen en kunnen schimmels
14
Mens, landschap en milieu
binnendringen om het rottingsproces te versnellen en
het hout zachter en bewerkbaar te maken.
Zo spaart de Zwarte specht tijd en energie die hij later
nodig heeft bij het broeden en het grootbrengen van
de jongen. Dit proces van langzaam inrotten vanaf een
'aanzet tot proefhol' kan vijf jaar of langer duren. Soms
gaan er zelfs meerdere spechtengeneraties over,
want Zwarte spechten maken maar één of twee keer
in hun leven een nieuwe nestholte, gemiddeld om de
vijf jaar. Wanneer het hout zacht genoeg is, hakt de
Zwarte specht de nestholte verder uit. Om te voorkomen
dat de boom met het afgewerkte nest nog verder
zou rotten, werkt hij de rand van de holte zodanig af
dat van de stam aflopend regenwater niet meer naar
binnen kan, door bovenaan een afdruiprandje te
maken en onderaan een afgeschuinde rand.
Zwarte specht wenst degelijk nest
De Duitse onderzoekers vergeleken de houtdichtheid
van 60 Beuken
waarin Zwarte spechten
al dan niet begonnen
waren met
het uithakken van
een spechtengat.
Van de bomen met
een spechtengat vertoonde 94% rotting binnenin,
bomen zonder spechtengat maar 20%. Maar waarom
kiezen ze dan zo’n harde houtsoort uit voor hun nest?
Het nesthol (tot 13 cm hoog) van de Zwarte specht is
het grootste van alle spechten in West Europa, tot in
Noord-Afrika en Siberië toe. En hoe groter het gat, hoe
minder ‘boom’ er daar omheen nog overschiet. Dus
hoe harder de houtsoort, hoe sterker en hoe groter de
kans dat de boom overeind blijft tijdens een storm. Dat
stelden onderzoekers ook vast: tijdens een dertig jaar
durend onderzoek waaide slechts één procent van
meer dan 500 bomen met een nest van Zwarte
spechten om. Bron: Der Falke 2012-10. Wie entsteht
eine Schwarzspechthöhle?
Tekst: Pieter Van Dorsselaer (Natuurpunt Studie)

Exoten in Nederland
Uit Natura, KNNV-blad themanummer Exoten,
jaargang 110 nr. 2
Het Signaleringsproject Exoten
Natuurorganisaties en hun vrijwilligers zijn onmisbaar
bij het vroegtijdig ontdekken van nieuwe exoten in
Nederland. Daarom heeft het Team Invasieve Exoten
o.a. het Signaleringsproject Exoten opgestart. Overkoepelend
orgaan is Het Nederlands Expertise Centrum
Exoten (NEC-E), een samenwerkingsverband
van bekende en minder bekende (natuur)organisaties
waaronder SOVON, RAVON, FLORON, Radbouduniversiteit.
Men bundelt kennis en geeft beheersadviezen.
Meer informatie op: www.natuurplaza.org/exotencentrum.
Hier volgt de beschrijving van een aantal
soorten die meer- of minder welkom zijn.
De bruinkopdiksnavelmees
Deze vogel is afkomstig uit
Oost-Azie en verwant aan
de baardman. In 1996
werd een groep van ongeveer
150 losgelaten in
Noord-Italie. Sinds 1997
worden ze in Limburg (omgeving
Weert) gezien. In 2012 ook aangetoond middels
foto’s. Het ging om twee volwassen vogels en
pas uitgevlogen jongen.
Het veelkleurig Aziatisch lieveheersbeestje
Ingevoerd in de 1990 als biologische bestrijdingsmiddel.
Momenteel de meest voorkomende soort. Deze
soort is agressiever en eet behalve luizen ook larven
van insecten en zelfs soortgenoten. Het is een voedselconcurrent
van ons inheemse lieveheersbeestje.
Inmiddels heeft dit veelkleurige Aziatische lieveheersbeestje
zelf ook vijanden zoals aaltjes, schimmels en
sluipwespen.
Het tijgerblauwtje
Tijgerblauwtjes kunnen onmetelijke afstanden afleggen
en zou op eigen kracht Nederland bereikt kunnen
hebben. Er werden in 2012 2 waargenomen. Waarschijnlijk
is dat hij als rups mee lifte op Egyptische
peultjes. Dit vond plaats in Oud-Beijerland in 2008. Bij
verder kweken van de rups bleek er een Tijgerblauwtje
uit te komen.
Halsbandparkiet (SOVON)
Deze vogel heeft zich gevestigd in grote delen van de
Randstad, oostelijk tot in de stad Utrecht. Verder zijn
er incidentele waarnemingen van Zuid-Limburg tot de
Waddeneilanden. In de periode van 1998 – 2000
komen ze voor in 37 atlasblokken, tegenwoordig in
118. Schadelijkheid: Mogelijk vormen ze een bedreiging
in de vorm van concurrentie voor andere boomholenbroeders
zoals boomklever en vleermuis. On-
Mens, landschap en milieu
derzoek levert strijdige informatie op. SOVON heeft
besloten in Nederland verder onderzoek te doen. O.
a. via projecten als Monitoring urbane soorten (MUS)
en Broedvogel monitoring en slaapplaatstellingen.
De Driehoeksmossel
Afkomstig uit de Zwarte
zee. Al sinds 1826 in
Nederland. Bereikte Nederland
door meevaren
op scheepswanden. Beroemd
door zijn filtervermogen.
Men schat dat
het IJsselmeerwater 2 x per maand door de kieuwen
van de driehoeksmossel gaat. Als filterdieren maken
ze heel wat water helder. Dit heeft een positief effect
op het waterleven.
Rode Amerikaanse rivierkreeft
Komt uit Noord Amerika, is hier sinds 1985. Gekomen
via de horeca en aquariumhandel. Door zijn zwerftochten
over land wordt de Rode Amerikaans rivierkreeft
vaker gezien dan de 7 andere exotische rivierkreeften
zoals de gevlekte Amerikaanse rivierkreeft
en de geknobbelde Amerikaanse rivierkreeft. Deze
rode Amerikaanse rivierkreeft is een alleseter. Bij
grote aantallen kan hij aanzienlijke schade aanrichten
aan het ecosysteem. Door deze exotische rivierkreeft
kwam de kreeftenpest in ons land waardoor de inheemse
Europese rivierkreeft bijna uitgestorven is.
Waterschappen en sommige natuurbeheerders zijn
zeer bevreesd voor mogelijke schade die de invasieve
rivierkreeften aanrichten. Ze eten de waterplanten
op, en die heb je nodig voor een gezond onderwaterleven.
Rode Amerikaanse rivierkreeft Foto: A. de Waal
Ze mogen gevangen worden en schijnen lekker te zijn.
Noot van de redactie: Deze Amerikaanse rivierkreeft
wordt ook gevonden in de Onderlaatse laak in Zutphen.
Stichting EIS (European Invertebrate Survey), onderzoekt
de verspreiding van de verschillende rivierkreeften.
Via de website (www.eis-nederland.nl) kunt u een
kreeftenzoekkaart downloaden, waarmee u zelf het
veld in kunt. Op de kaart staat precies hoe u uw
waarnemingen kunt doorgeven.
15

Colofon IVN Zutphen/Warnsveld
Bestuur:
Voorzitter:
Wim Mulder, Laakse Laan 92,
7207 NE Zutphen, tel. 0575-529526
e-mail: wbmulder@chello.nl
Secretaris: vacant
Penningmeester:
Lida Henning – De Koning, Joke Smitlaan 72,
7207 GJ Zutphen, tel. 0575-570016
E-mail: lida.henningdekoning@gmail.com
Bestuursleden:
Hans Verwey, Agnietensteeg 9,
7201 KT Zutphen, tel. 0575-519382
e-mail: hansverwey@gmail.com
Vacant: 2 plaatsen ------------------------------------
De Gelderse Roos
De Gelderse Roos is het contact - en informatieblad
van IVN afdeling Zutphen/Warnsveld en verschijnt vier
keer per jaar. Door het maximum van 16 pagina's is
de redactie soms genoodzaakt een artikel in te korten.
Redactie Gelderse Roos
Wim Bosma, De Waarden 140, 7206 GL Zutphen
tel. 0575-528210
Jouck Iedema, Waterstraat 42, 7201 HN Zutphen
tel. 0575-519740
kopij: jouckiedema@tele2.nl
Sluitingsdatum voor kopij nr. 3: ► 8 sept. 2013
Website: www.ivn.nl/zutphen
Webmasters:
Remke van Rijswijk:
tel. 0575-518760: e-mail: gerritvalkeman@daxis.nl
Lucie van Zeijts:
tel. 0575-543824: e-mail: lexenlucie@online.nl
Ledenadministratie:
W. Taken, Van Löben Selsstraat 10
7203 GH Zutphen; tel. 0575-512800
E-mail: wabstaken@chello.nl
Wilt u lid of donateur worden van het IVN?
Neem dan contact op met de ledenadministratie (Wil
Taken) via e-mail of telefonisch,
zie elders in dit colofon.
Contributie IVN Zutphen: Minimaal € 16,00 per jaar.
Huisgenoten betalen € 7,00. Donatie minimaal € 11,50
per jaar, extra bedragen zijn welkom! Bedrag s.v.p.
voor 1 augustus a.s. overmaken op ING rekeningnr.
54.48.988 t.n.v. IVN afdeling Zutphen/Warnsveld.
Opzeggen lidmaatschap vóór 1 november bij de ledenadministratie.
Werkgroepen:
Documentatie:
Peter Weustenenk, Stokebrand 704
7206 EV Zutphen, tel. 0575-521713
e-mail: peter.weustenenk@hccnet.nl
Cursussen:
Anke Eshuis, Rietbergstraat 45,
7201 GB, Zutphen, tel. 0575-511397;
e-mail: aeshuis@upcmail.nl
VENEL:
Wil Taken, Van Löben Selsstraat 10
7203 GH Zutphen, tel. 0575-512800;
e-mail: wabstaken@chello.nl
Wandelingen:
Remke van Rijswijk, van Suchtelenstraat 12
7403 DE Zutphen, tel. 0575-518760
e-mail: gerritvalkeman@daxis.nl
Gonnie Bouwman, Meidoornstraat 2
7213 WR Gorssel tel. 0575-492059
e-mail: gonnie.bouwman@kpnmail.nl
Jeugd:
Jouck Iedema, Waterstraat 42,
7201 HN Zutphen, tel. 0575-519740,
e-mail: jouckiedema@tele2.nl
Vlinderwerkgroep:
Wim Bosma, De Waarden 140, 7206 GL Zutphen
tel. 0575-528210; e-mail: bosma22@hotmail.com