Titel workshop Werken met praktijktheorieën van studenten ...

Titel workshop Werken met praktijktheorieën van studenten
Workshopleider Mevr. Annemie Schepens (Vakgroep onderwijskunde, Universiteit Gent)
Deelnemers
Notulisten
Mevr. Lieve Vercammen (workshopvoorzitster)
Zie bijlage 1
Matthias Goossens
Wouter Swaenepoel
Joost Eloot
Uiteenzetting
Opleidingsdidactisch tekenen zich de laatste jaren een aantal duidelijke criteria af van goed
opleiden. Een van die criteria is het systematisch voortbouwen op succesvolle en minder
succesvolle praktijkervaringen van studenten in het onderwijs. De kennis en opvattingen over
onderwijs en de gedachten tijdens het lesgeven, het resultaat van deze ervaringen, vormen een
belangrijk startpunt voor een betekenisvolle koppeling tussen onderwijstheorie en -praktijk. Ook de
praktijktheorieën van lerarenopleiders en ervaren leraren uit de stagescholen moeten en kunnen
veel beter worden benut.
Onder praktijktheorie verstaan we het geheel van subjectieve kennis en opvattingen over onderwijs
en lesgeven. Praktijktheorieën zijn steeds het resultaat van (reflectie op) persoonlijke ervaringen.
Het werken met praktijktheorieën van studenten in de lerarenopleiding is belangrijk omdat kennis
en opvattingen over onderwijs en lesgeven het onderwijsgedrag bepalen en hoe iemand
functioneert in concrete onderwijssituaties.
In de workshop wordt het belang van het werken met praktijktheorieën toegelicht door te wijzen
op de theorie-praktijkkloof die het opleiden van toekomstige leraren vaak kenmerkt. De theoriepraktijkkloof
in de lerarenopleiding manifesteert zich op verschillende vlakken, maar wordt in de
workshop voornamelijk vanuit het perspectief van de student leraren belicht.
Onder “theorie” verstaan we de te verwerven theoretische kennis en inzichten. “Praktijk” wijst
uiteraard op wat zich in het onderwijsveld en in de stagescholen afspeelt.
Jarenlang onderzoek naar de impact van lerarenopleidingen op de kennis en opvattingen van
studenten en hun onderwijsgedrag wijst uit dat de impact van sommige lerarenopleidingen dient
gerelativeerd te worden. De nadruk ligt al te vaak op het verwerven van theoretische inzichten,
waarbij er te weinig aandacht wordt besteed aan de link met de onderwijspraktijk. Daarnaast
blijken deze opleidingen ook te weinig gebruik te maken van de reeds aanwezige kennis en
opvattingen van hun studenten. De aangeboden theoretische inzichten vinden op die manier geen
aansluiting bij de praktijktheorieën van de studenten.
Lerarenopleidingen die wel in staat zijn om aansluiting te vinden bij hun studenten, kenmerken zich
door specifieke inspanningen om theoretische inzichten en de onderwijspraktijk aan elkaar te
linken. Deze opleidingen doen dit op twee niveaus: organisatorisch en opleidingsdidactisch:
• Ze werken intensiever samen met het werkveld op basis van transparant overleg en gedeelde

verantwoordelijkheid voor het opleiden van hun studenten.
• Ze maken optimaal gebruik van de praktijktheorieën en ervaringen van hun studenten door
middel van methodieken of instrumenten die reflectie bij studenten bevorderen.
Het doel dat daarbij centraal staat is het uitdagen, verrijken en verruimen van de praktijktheorieën
van de studenten.
Praktijktheorieën van studenten kunnen door verschillende soorten kennis worden uitgedaagd,
verrijkt of verruimd:
• Formele kennis
• Subjectieve kennis/opvattingen
• Persoonlijke gedachten tijdens de les
In de lerarenopleiding krijgen studenten deze drie soorten kennis via verschillende bronnen
aangerijkt:
• De studenten zelf door vb zelfstudie
• De lerarenopleiders
• De mentoren in de stagescholen
• De medestudenten (vb door een groepswerk, duostage, informatie en ervaringen
uitwisselen, …)
KENNISBRON
VOOR
STUDENTEN
Formele kennis
en theorieën
SOORTEN KENNIS
Subjectieve
kennis en
opvattingen
STUDENT Zelfstudie Ervaring als
leerling, student,
stagiair
OPLEIDERS Theorie als
referentiekader in
les vakdidactiek
MENTOREN Vakkennis
Fig. 1
Ervaring als
lerarenopleider op
didactisch,
pedagogisch vlak
Ervaring als leraar
met
klasmanagement,
als mentor …
Persoonlijke
gedachten
tijdens het
lesgeven
Gedachten
gericht op zichzelf
tijdens stageles
Model tijdens de
les
Model tijdens
observatieles
Bovenstaande figuur stelt de relatie tussen kennisbronnen en soorten kennis schematisch voor.
Extra aandacht verdient de rol van de (mede)studenten. Vaak wordt de impact van deze groep als
bron van kennis onderschat. Daarnaast verwerven studenten via zelfstudie inzicht in pedagogische
en didactische kennis over onderwijs en lesgeven.
Ook lerarenopleiders spelen een belangrijke rol: naast de theoretische kennis en inzichten die zij
overbrengen, geven zij tevens een reeks subjectieve opvattingen over bepaalde onderwerpen mee.
Vaak beschikken opleiders over jarenlange ervaring als onderwijsgevende en staan zij model voor
hun studenten tijdens het lesgeven. De vraag is of het meegeven van hun subjectieve kennis en
opvattingen voldoende expliciet gebeurt zodat studenten ook deze kennis en opvattingen van hun
opleiders kunnen benutten om hun praktijktheorie aan te vullen, uit te dagen.
Een andere mogelijke bron van kennis voor de leraar in opleiding, zijn de stageschoolmentoren. Zij
beschikken over heel wat praktijkervaring en expertise in hun vakdomein en als onderwijsgevende.
Heel vaak staan zij dan ook model voor stagiairs, waarbij het gevaar bestaat dat studenten de
mentor gaan imiteren zonder zich bewust te zijn van het ‘waarom’ achter het onderwijsgedrag van
hun mentor. Ook hier is het dus zaak om de kennis en opvattingen over onderwijs en lesgeven

voldoende te expliciteren. Dit expliciteren vergroot namelijk de kans dat studenten inzicht
verwerven in het waarom achter het onderwijsgedrag van hun mentoren als hefboom voor het
verrijken van hun eigen praktijktheorie en onderwijsgedrag.
Dit schema dient flexibel opgevat te worden. Reacties van de deelnemers op dit schema kunnen
verder in dit verslag teruggevonden worden.
Wat is het belang van het werken met praktijktheorieën van studenten en deze van hun opleiders
en mentoren?
1. Het verkrijgen van inzicht in:
• Het waarom achter onderwijsgedrag.
• De complexe relatie tussen praktijktheorie en onderwijsgedrag.
2. Het toetsen van eigen inzichten aan theoretische inzichten en aan die van anderen.
3. Het verrijken van de praktijktheorie en het adequater professioneel beslissen en
handelen.
Studenten, opleiders en mentoren zijn zich vaak slechts deels bewust van hun praktijktheorieën.
Daarom worden steeds vaker methodieken of instrumenten ontwikkeld om praktijktheorieën
systematisch te verhelderen, aan de oppervlakte te brengen.
Praktijktheorieën zijn uiteraard niet alleen gerelateerd aan technische aspecten, maar ook aan
emotionele, politieke en morele aspecten van de onderwijspraktijk en aan de leraar als persoon
(Kelchtermans, 2002). Alleen een combinatie van methodieken om kennis en opvattingen over
onderwijs te verhelderen laten toe deze verschillende dimensies van de praktijktheorie in kaart te
brengen.
Een instrument dat helpt bij het reflecteren over de gedachten tijdens het lesgeven is (Meijer,
1999):
• het stimulated recall interview:
Een variant van de luidop denk-techniek (Waarom besluit de student op dit moment voor
die bepaalde werkvorm te kiezen? Waarom past de student zijn vraagstelling aan?). Met
deze methodiek worden gedachten via een video over de gegeven les opgeroepen. Een
video over een les gegeven door mentor of student wordt samen bekeken waarbij bewuste
keuzes tijdens de les worden toegelicht.
Mogelijke instrumenten om de subjectieve kennis en opvattingen van de studenten (en eventueel
hun opleiders en mentoren) te structureren zijn (Meijer, 1999; Biesta, Korthagen & Verkuyl, 2002;
Verkuyl, 2002):
• de concept map:
Bij de techniek van de concept map gaat het om een aantal specifieke onderwijsthema’s,
gezien in een technische of morele dimensie.
• de onderwijsbiografie:
Een tijdslijn bestaande uit kritische situaties uit verleden en heden. Via deze werkwijze
leren studenten dat hun eigen persoonsgeschiedenis bepalend is voor hun
onderwijsbeleving en - ervaringen.
• het pedagogisch muurtje:
Ordent een reeks pedagogische prioriteiten.
• de terugblik op de stage-ervaringen
• de contrastanalyse.

Dit is slechts een korte opsomming van de beschikbare methodieken ter bevordering van de
praktijktheorieën. Niet alle technieken worden in de workshop besproken.
Deze methodieken zijn een aanzet tot het systematisch aan de oppervlakte brengen van
praktijktheorieën en het integreren van theoretische inzichten en praktijkervaringen. Een andere
toepassing is de idealen uit de praktijktheorieën van studenten via reflectie (ook via leerpunten)
handen en voeten te geven in de onderwijspraktijk. Tenslotte is het eveneens mogelijk om op
regelmatige tijdstippen de praktijktheorie van studenten te verhelderen en zo veranderingen in de
kennis en opvattingen van deze studenten en hun onderwijsgedrag vast te leggen. Dit leidt tot het
systematisch in kaart brengen van het leer- en groeiproces van studenten (cf. portfolio).
Een nauwe samenwerking tussen hogeschool en onderwijsveld kan een extraondersteuning vormen
voor de theorie-praktijkkloof. Het intensief contacten leggen en onderhouden met stagescholen
biedt bijvoorbeeld kansen tot het duidelijk afbakenen van de doelstellingen die de studenten
opgelegd worden.
Het komt er dus op neer studenten anders te gaan begeleiden en evalueren. Een andere
mogelijkheid is een bijkomende rol toekennen aan de stageschoolmentoren door hen actief te
betrekken bij de evaluatie.
Reacties deelnemers + interactie
De deelnemers krijgen de opdracht om dit schema te toetsen aan hun eigen lerarenopleiding. Uit
de daaropvolgende discussie blijkt dat een aantal van de kennisbronnen onvoldoende benut
worden. Het gaat om:
1. Wat betreft de lerarenopleiders:
• Het weergeven van de persoonlijke gedachten tijdens de les.
• Hun ervaringen op didactisch en pedagogisch vlak ten dienste van de studenten stellen.
2. Wat betreft de stageschoolmentoren:
• Zij brengen te weinig hun ideeën inzake klassenmanagement, als mentor,... op de
studenten over.
Conclusies
- Praktijktheorie is een bron van kennis, een hefboom voor leren voor studenten en staat ten
dienste van de professionalisering van de lerarenopleidingen.
- Het begrip werd tijdens deze workshop grondig geëxploreerd.
- De uitdaging om ermee aan de slag te gaan werd duidelijk.
Het gesprek hierover is pas goed geopend.

Bijlage 1: deelnemerslijst workshop 6
Naam & Voornaam Instelling
Mevrouw Joke Van den
Branden
Arteveldehogeschool Campus Sint-Amandsberg
De heer Walter De
Schepper
Christelijk Onderwijzersverbond
Karlien De Jaeger CVO VIVO
Erik Tassyns Centraal Fonds Hoger Onderwijs
Mevr. Hilde Van Eeckhout Universiteit Gent
Rita Romont KHKempen lerarenopleiding Vorselaar
Nele Werbrouck Arteveldehogeschool
Dr. Bern Martens Departement Lerarenopleiding, Katholieke Hogeschool Leuven
Juf Sonja De Lange EHSAL, campus Nieuwland
Mevr. Cecile Verhelst KATHO departement RENO
Nicole Koevoets
Katholieke Hogeschool Kempen, departement lerarenopleiding
Vorselaar
Luc Lugghe CVO 2
Lies Van Doren Hogeschool Antwerpen
Mevr. Lieve Boussauw KHBO - Departement Lerarenopleiding
Dr. Hilde Van Houte Arteveldehogeschool
Barbara Linsen Arteveldehogeschool Gent
Jan Vanhoof Universiteit Antwerpen
M. Jos Faes PCVO Lerarenopleiding Diepenbeek
Veerle Martens Arteveldehogeschool
Piet Buyse Arteveldehogeschool
Mevrouw Mieke Deslypere KHBO
Mr Andrй Sebrechts KHK
Carin Smolderen Katholieke Hogeschool Kempen
Eline Govaert Arteveldehogeschool Gent
Mevr anne cardinael Arteveldehogeschool
Daisy Bulckmans EHSAL
Mevr. Kaat Delrue Arteveldehogeschool
Mevr Katrin De Bisschop EHSAL Lerarenopleiding
Nicole Engelschenschilt CVO HIPB-KISP
Herman
Vandemeulebroucke
EHSAL-Campus Nieuwland
Nele mestdagh KATHO - campus Tielt - departement PHO
Hilde van lysebettens arteveldehogeschool
Mevr Inge Plackle Hogeschool Limburg
Els Lauwereins Arteveldehogeschool
Kathleen Nuyts Hogeschool West-Vlaanderen dlo
Dhr. Peter Meyvis Lessius Hogeschool
Mevrouw Marijke De
Regge
Artevelde Hogeschool
Annemie Schepens Universiteit Gent
Hilde De Vos Ehsal, campus Nieuwland
Jan Van Damme KULeuven
Lector Lieve Heylen KaHo Sint-Lieven

Frank Langeraert KaHo Sint-Lieven
Dhr. Bart Vandecasteele Vlaamse Gemeenschapscommissie directie Onderwijs
Christiane Dedrie Hogeschool West-Vlaaderen DLO
Dhr. Peter Hantson Arteveldehogeschool
Dhr. Jos Luyten KULeuven