Aardgas vroeger en nu - Eandis

Aardgas
van vroeger tot nu

2 Aardgas van vroeger tot nu

Inhoud
Inleiding ............................................................................................................................................................................................................................................................. 5
Een stukje geschiedenis ........................................................................................................................................................................................................ 6
Het ontstaan van aardgasdistributie ..................................................................................................................................................................... 6
Meer toepassingen voor gas ......................................................................................................................................................................................... 9
Van stadsgas naar aardgas uit Nederland ................................................................................................................................................... 11
Nutsvoorzieningen en algemeen belang ........................................................................................................................................................ 11
Kenmerken van aardgas .................................................................................................................................................................................................... 13
Samenstelling .............................................................................................................................................................................................................................. 13
Milieuaspect .................................................................................................................................................................................................................................. 13
Eenheden en definities ...................................................................................................................................................................................................... 14
Aanvoer van aardgas .............................................................................................................................................................................................................. 16
De winning van aardgas ................................................................................................................................................................................................. 16
België draaischijf binnen Europa ........................................................................................................................................................................... 18
Vloeibaar aardgas ................................................................................................................................................................................................................... 18
Huidige situatie van de aardgaslevering ................................................................................................................................................ 19
Vrijmaking van de aardgasmarkt ............................................................................................................................................................................ 19
Globale netconfiguratie aardgasnetten in België ................................................................................................................................. 22
Vervoersnet Fluxys ...................................................................................................................................................................................................................... 23
Historiek Distrigas - Fluxys ........................................................................................................................................................................................... 23
Fluxys en Fluxys LNG ......................................................................................................................................................................................................... 24
Globale infrastructuur ......................................................................................................................................................................................................... 26
Pijplijnen ............................................................................................................................................................................................................................................ 27
De componenten van het vervoersnet ........................................................................................................................................................... 30
LNG-terminal Zeebrugge ................................................................................................................................................................................................ 33
Opslaginstallaties voor aardgas .............................................................................................................................................................................. 34
Een aftakking op het vervoersnet ........................................................................................................................................................................ 35
Controle en toezicht ............................................................................................................................................................................................................. 36
Aardgas van vroeger tot nu
3

Distributienet Eandis ................................................................................................................................................................................................................ 37
4 Aardgas van vroeger tot nu
Eandis .................................................................................................................................................................................................................................................. 37
Globale infrastructuur van distributienetten .............................................................................................................................................. 39
Veiligheidsaspect van een aardgasdistributienet ................................................................................................................................. 40
Structuur van een distributienet .............................................................................................................................................................................. 42
Componenten van een distributienet ................................................................................................................................................................ 43
Leidingen in een distributienet ................................................................................................................................................................................. 49
Verbindingstechnieken ...................................................................................................................................................................................................... 51
Boortechnieken ......................................................................................................................................................................................................................... 54
Schakelen op middendrukleidingen ................................................................................................................................................................... 56
Interventietechnieken op middendrukleidingen .................................................................................................................................... 57
Corrosie ............................................................................................................................................................................................................................................. 58
Aansluitingen maken ........................................................................................................................................................................................................... 60
Controle en toezicht ............................................................................................................................................................................................................. 71
Toekomst .................................................................................................................................................................................................................................................... 72
Aardgasvoertuigen (Natural Gas Vehicle - NGV) ................................................................................................................................... 72
Van biogas naar biomethaan ...................................................................................................................................................................................... 72
Micro-WKK met Stirlingmotor ................................................................................................................................................................................... 73
Slimme meters en slimme netten .......................................................................................................................................................................... 73
Klantenkantoren .............................................................................................................................................................................................................................. 74
Nuttige contacten ......................................................................................................................................................................................................................... 76

Inleiding
Momenteel worden in België meer dan 2,5 miljoen woningen
verwarmd met aardgas.
Voor huishoudelijk gebruik is aardgas ingeburgerd als energie
om te verwarmen, te koken en voor de bereiding van
warm water. Voor deze laatste toepassing wordt aardgas
meer en meer gecombineerd met een zonneboiler.
Ook in de bedrijfswereld heeft aardgas een vaste plaats
verworven. Daar wordt het niet enkel gebruikt om te verwarmen,
maar ook in vele industriële processen.
Elektriciteit 28 %
Vaste
brandstoffen 17 %
Petroleum 6 %
Spreiding industrieel energieverbruik 2008.
In 2010 verbruikten wij in ons land allemaal samen ongeveer
19 miljard m³ aardgas. In 2009 was dat ongeveer
17,5 miljard m³ (bron: www.statbel.fgov.be).
Deze brochure tracht een inzicht te geven in het product
zelf, het transport, de technische infrastructuur en de
organisatie achter de levering en de verdeling van aardgas
in Vlaanderen.
De in deze brochure getoonde tekeningen zijn sterk
vereenvoudigde schema’s die enkel tot doel hebben de
principiële werking uit te leggen en eenvoudige visuele
toelichting te geven.
Hetzelfde geldt voor de geografische tekeningen, die niet
exact op schaal zijn getekend en de zaken enkel situeren.
Aardgas 44 %
Hernieuwbare
brandstoffen 5 %
Aardgas van vroeger tot nu
5

Een stukje geschiedenis
De ontwikkeling van de aardgasdistributie is een proces
geweest van lange duur. Het gebeurde in wisselwerking
met de ontwikkeling van toepassingen die het comfort van
de mensen bevorderden, zoals voor verlichting, koken,
warmwaterbereiding en verwarming.
In onze streken werden de eerste distributieleidingen voor
gas omstreeks 1818 aangelegd voor openbare verlichting.
Pas rond 1950 werd aardgasgebruik voor verwarming
en warmwaterbereiding gecommercialiseerd. Om aan de
steeds groeiende energievraag te kunnen voldoen, was er
nood aan een sterke distributie-infrastructuur en
-organisatie.
6 Aardgas van vroeger tot nu
Het ontstaan van
aardgasdistributie
Oorspronkelijk werd gas gebruikt als straatverlichting en
verving het olielantaarns.
Steenkoolgas van Jan Pieter Minckelers
Omwille van het veiligheidsaspect op straat, nam de noodzaak
aan meer en betere straatverlichting toe. Daarom
werd volop gezocht naar meer economische oplossingen.
Een belangrijke stap werd gezet door de ontdekking in
1783 van steenkoolgas door Jan Pieter Minckelers.
Deze Nederlandse natuurkundige en apotheker studeerde
natuurwetenschappen aan de universiteit van Leuven,
waar hij in 1771 werd benoemd tot Hoogleraar.
Steenkoolgas ontstaat door vette steenkool te verhitten in
een hermetisch afgesloten ruimte. Het bestaat uit ongeveer
35 % methaan, 50 % waterstofgas, 8 % koolstofmonoxide,
2 % stikstofgas en 2 % koolstofdioxide. Tijdens
de verhitting wordt de steenkool ook omgezet in cokes.
De eerste heteluchtballon werd opgelaten in 1781 door
de gebroeders Montgolfier, kort nadien gevolgd door een
ballon gevuld met waterstof in Parijs. Minckelers was
eigenlijk op zoek naar een gas om luchtballons te vullen,
in opdracht van Louis Engelbert, hertog van Arenberg.
Die volgde de experimenten op dat vlak en stimuleerde
de zoektocht naar een goedkoper en lichter gas. Na een
reeks experimenten met verschillende brandstoffen, vergaste
Mickelers ook steenkool.
Nauwelijks een maand na de ontdekking door Minckelers,
op 21 november 1783, werd in het park van het kasteel
van de Hertog van Arenberg de eerste ballon gevuld met
steenkoolgas opgelaten. Deze ballon bevatte 1m³ steenkoolgas
en kwam 25 km verder neer in Zichem.
Minckelers bleef verder experimenteren met steenkoolgas
voor verlichting, maar het lukte hem niet zijn uitvinding te
commercialiseren.

De Engelse mijningenieur William Murdoch slaagde daar
wel in.
Murdoch werkte samen met onder andere James Watt,
de uitvinder van de stoommachine.
In 1813 (30 jaar na het experiment van Minckelers!)
verlichtte Murdoch met kolengas de ijzergieterij Boulton
& Watt in Soho nabij Birmingham. Dat is waarschijnlijk de
eerste fabrieksverlichting in de geschiedenis van de
verlichting.
In 1813 werd in Londen de eerste straatverlichting geïnstalleerd.
Steenkoolgas kreeg de naam lichtgas. Slechts
vijf jaar na Londen werd Brussel de eerste stad op het
Europese vasteland waar de straten met lichtgas werden
verlicht. Gent volgde in 1825, Berlijn in 1828, Lyon en
Bordeaux in 1830, Leuven, Doornik, Luik en Charleroi in
1835, Parijs in 1837 en Namen in 1839.
Gasverlichting werd vanaf 1891 weer interessanter door
de uitvinding van het gloeikousje door de Oostenrijkse
chemicus Karl Auer von Welsbach. Een gloeikousje was
een soort netje dat, in een zogenaamde ‘Auer lamp’, over
de gasvlam werd geplaatst en wit gloeide. Het hoofdzakelijk
infrarode licht van de gasvlam werd hierdoor omgezet in
een krachtig wit licht.
Gietijzer maakte het mogelijk om in relatief grote hoeveelheden
lantaarnpalen te fabriceren, waardoor de distributienetten
voor gasverlichting werden uitgebreid.
William Murdoch. Reclame voor de Auerlamp.
Aardgas van vroeger tot nu
7

Gasfabrieken en de eerste
distributieleidingen
Om de kwaliteit van het door gas geproduceerde licht te
verbeteren en de onaangename geur te verwijderen, was
het nodig om de steenkoolgassen te zuiveren. Hierna
werden de gassen opgeslagen in voorraadreservoirs, de
zogenaamde gashouders. Die bestonden uit enorme verticale
cilinders die in en uit elkaar schoven, afhankelijk van
de hoeveelheid stadsgas dat was gestockeerd.
Het gas werd vanuit de gashouder via leidingen naar de
verlichtingspunten gebracht. Hierbij ontstonden restproducten
zoals onder andere teer (waarmee later scheepsrompen
werden ingesmeerd) en ammoniakwater (voor
de productie van ammoniumsulfaat dat als bemesting
werd gebruikt door de boeren). Cokes dienden verder als
brandstof.
De verhittingsinstallatie, de zuiveringsinstallatie en de gashouder
vormden samen een gasfabriek.
8 Aardgas van vroeger tot nu
Tekening van de werking van een gasfabriek (einde 19 e eeuw).
De oprichting en exploitatie in ons land van de eerste
gasfabrieken was in het begin vooral een initiatief van
buitenlandse ondernemingen. Een belangrijke speler was
ICGA, de Imperial Continental Gas Association, een in
1824 opgericht en in Londen gevestigd en internationaal
opererend bedrijf. In 1825 kocht ICGA in Gent zijn eerste,
kleine, gasfabriek van de firma Roelandt & Co. ICGA was
in 1929 ook de oprichter van Distrigas.
Een van de eerste gasfabrieken in België werd omstreeks
1818 gebouwd aan de Zenne in Brussel. Korte tijd later
volgden gasfabrieken in Gent en in Antwerpen.
Aansluitend werden de eerste gasleidingen geplaatst waarop
gaslantarens voor straatverlichting werden aangesloten.
Dat waren de eerste distributieleidingen voor gas.
In 1839 gaf het Antwerpse stadsbestuur een concessie
voor gasverlichting aan ICGA voor een periode van
36 jaar. ICGA nam de gasfabriek aan de Blijdenhoek over,
en bouwde die verder uit. In 1881 werd de gasfabriek
Minckelers van Berchem Zurenborg gebouwd.
In 1885 werkten 85 gasfabrieken voor 115 Belgische
steden en 2 miljoen inwoners.

Ontstaan van distributienetten
Vanuit de gashouder van een gasfabriek vertrok een
gasdistributienet. De eerste leidingen waren met de hand
gemaakt uit klei of zandsteen. Daarna werden gegoten
gietijzeren leidingen gebruikt. Vanaf 1950 werden leidingen
in vezelcement of staal gebruikt. Vanaf het einde van de
jaren 60 werden kunststofleidingen gebruikt: eerst in PVC
(polyvinylchloride), later in PE (polyethyleen).
Vanuit de gashouder vertrok een grote buis die zich vertakte
in kleinere buizen, voor elke straat één: de straat-
leidingen. Hierop werden nog dunnere buizen afgetakt naar
aftappunten voor straatverlichting of individuele woningen.
De koppelingen tussen de leidingen werden vroeger afgedicht
met geteerd poetskatoen of met lood dat in moffen
werd gegoten.
Een van de eerste koppelingen afgedicht door middel van
rubberen ringen, werd in 1863 uitgevoerd in Turnhout.
Meer toepassingen voor gas
De gasmotor
Voor industriële drijfkracht werd gas interessanter door de
uitvinding van de gasmotor door de Belg Etienne Lenoir
in 1860.
Het was de eerste motor met inwendige verbranding.
In de tweetaktgasmotor van Lenoir werd een mengsel van
stadsgas en lucht tot ontsteking gebracht in een cilinder,
waardoor een zuiger zich verplaatste en machines werden
aangedreven. Ook de ‘bougie’ die nodig is voor de
ontsteking van het stadsgas in de cilinder is een uitvinding
van Lenoir.
Vanaf 1870 werd de relatief kleine gasmotor steeds meer
toegepast als vervanging van de grote en zware stoommachines
die bijna uitsluitend in grote fabrieken stonden
opgesteld.
Hierdoor kwam geautomatiseerde arbeid binnen het bereik
van vele kleine bedrijven.
Gasfabriek van Mechelen aan de Hanswijkvaart omstreeks 1922. Prentkaart met publiciteit voor de gasmotor (ca. 1910).
Aardgas van vroeger tot nu
9

Koken en verwarmen op stadsgas
In het midden van de 18 e eeuw fabriceerden de zogenaamde
ijzergieters steeds meer vrijstaande kachels in
gietijzer. Het is vanaf 1800 dat een ‘salonstoof’ en een
‘kookfornuis’ in gietijzer massaal werden aangekocht door
de gewone mensen. Hierbij werd steeds meer
overgeschakeld van hout naar steenkool.
Tot op het einde van de 18 e eeuw werd hoofdzakelijk
gekookt op kookfornuizen met kolen.
Koken vereiste een brandende kachel die ook zijn warmte
afgaf aan de omgeving waar hij stond opgesteld, ongeacht
de seizoenen.
Door het succes van de gasverlichting en het verlangen
naar meer comfort, werd de mogelijkheid onderzocht om
met gas te verwarmen en te koken. Lange tijd was het op
dat vlak, omwille van de gasprijs, moeilijk om te concurreren
met hout of steenkool.
Bovendien hadden de gasmaatschappijen veel klanten
nodig om hun investeringen in gasfabrieken en distributienetten
rendabel te maken. Daarom propageerden ze hun
product, waarbij ze vooral de voordelen tegenover steenkool
benadrukten. Zo kregen klanten die wilden verwarmen
met gas een goedkoper tarief dan werd aangerekend voor
de verlichting, hoewel het om hetzelfde ‘lichtgas’ ging. Bij
hen werden twee meters geplaatst.
Interessant aan kookfornuizen op gas waren de gemakkelijke
regeling van de warmte, de compactheid van de
toestellen en vooral, dat ze hoofdzakelijk warmte gaven
waar het echt nodig was: onder de kookpot.
10 Aardgas van vroeger tot nu
Rond 1900 werden de eerste kookfornuizen aangesloten
op de bestaande ‘lichtgasleidingen’. Deze aftakkingen
werden vooral gemaakt in de steden, waar op een korte
afstand relatief veel kookfornuizen konden worden aangesloten.
Zo werd ‘lichtgas’ stadsgas.
Een echte doorbraak voor koken op gas kwam er pas
rond 1950.
Gasgeisers voor de bereiding van warm water werden
van 1900 tot 1930 bijna uitsluitend geplaatst bij de hogere
burgerij en in ziekenhuizen. Ziekenhuizen hebben het eerst
centrale verwarming en grote keukens.
Vooral na de tweede wereldoorlog vonden deze toepassingen
algemeen ingang.
Moederhuis in Isegem (1933)
Een referentie uit het boek ‘Het gas ten dienste van den
bouwmeester’: ‘De centrale verwarming van dit gesticht wordt
verzekerd door acht ‘Idéal Gaz ketels der Naamlooze Vennootschap
‘Idéal Gaz’ te Vilvoorde. De werking dezer ketels wordt geregeld door
middel van kamertemperatuurregelaars.
Bedeelingsnet: Compagnie Générale de Gaz et d’Electricité, Brussel’.
Sint-Jans Gasthuis in Brugge (1934)
Een referentie uit het boek
‘Het gas ten dienste van den bouwmeester’:
‘De oven met twee bakruimten, ieder 0,60 m X 0,88 m,
en 4 kipketels van 20, 30, 40 en 50 liter.
De installatie is gelegen op het bedeelingsnet van de Naamlooze
Vennootschap ‘H. Desclée en Cie’ te Brugge’.

Van stadsgas naar aardgas uit
Nederland
Voor de productie van stadsgas in de gasfabrieken waren
grote hoeveelheden kolen nodig. Uit de kolen vrijgekomen
gassen moesten nog een grote nabehandeling ondergaan
voordat zij konden worden gedistribueerd.
In het begin vormden ook de afvalstoffen een probleem.
Na verloop van tijd werden echter procedés ontwikkeld
waardoor ze werden omgezet naar bruikbare producten.
De situatie veranderde in 1959 met de ontdekking van
aardgas in het Nederlandse Slochteren.
Dat gas was van een veel betere kwaliteit: het had meer
warmte per eenheid volume gas dan het stadsgas en
kwam direct uit de grond. Bovendien was het niet giftig
en was er veel minder voorbehandeling nodig om het te
gebruiken.
Aardgas was echter niet nieuw. Het was reeds lang
bekend uit de olie-industrie, waar het vrijkomt uit sommige
aangeboorde oliebronnen. Omdat transport vanuit
de oliewinningsgebieden toen moeilijk en economisch niet
rendabel was, werden deze gassen ‘afgefakkeld’, wat
betekent dat ze aan de bron werden opgebrand.
Slochteren ligt als het ware in het midden tussen zijn
mogelijke afnemers en was op slag een interessant
alternatief voor stadsgas.
Tussen 1966 en 1971 werden in Vlaanderen de netten
voor stadsgas systematisch voorzien van aardgas. Het
was een zeer omvangrijke operatie. De netten werden
in segmenten onderverdeeld, die systematisch werden
gezuiverd van stadsgas en ‘gepurgeerd’ met het nieuwe
aardgas. Tegelijkertijd werden de toestellen bij de
aangesloten klanten omgebouwd of vernieuwd.
Gelijklopend met de omschakeling van stadsgas naar
aardgas, verdwenen de gashouders uit het straatbeeld.
Gezien de geografisch interessante ligging van ons land,
werd België een belangrijk knooppunt voor het transport
van leveringen tussen de ons omringende landen en een
voor de hand liggende verbinding met de gasvelden in de
Noordzee en Noorwegen. Distrigas installeerde hiervoor
verschillende grote pijplijnverbindingen.
Nutsvoorzieningen en algemeen
belang
Tijdens de Franse Revolutie werd bij ons de grondslag
gelegd voor de moderne organisatie van het hedendaags
gemeentebestuur. De adel moest steeds meer plaats
ruimen voor het burgerlijke gemeentebestuur. Aspecten
van algemeen belang werden steeds meer in wettelijke
verplichtingen gegoten.
Zo werden bij Frans decreet (1789 en 1790) de gemeenten
verplicht te zorgen voor de veiligheid van hun straten, pleinen
en openbare wegen. Dit hield ondermeer de verplichting
in, maar ook het alleenrecht (het monopolie), voor
de organisatie van de openbare verlichting. Ook de aanleg
van wegen en wat er in de ondergrond mocht gebeuren,
werd vanaf dan beslist door de gemeenten. Wie zich met
aardgasdistributie mocht (of moest) bezighouden, is eigenlijk
toen bepaald.
De activiteiten met betrekking tot de latere nutsvoorzieningen
met hun verschillende leidingen, werden later
verbonden met openbare dienst en hierdoor een zaak
voor de gemeentelijke overheid die in bepaalde collectieve
behoeften van haar gemeenschap moest voorzien. Indien
zij deze nutsvoorziening niet zelf verzekerde, was het toch
haar verantwoordelijkheid om nauwlettend toe te zien op
de hieraan gerelateerde activiteiten en op diegenen aan
wie zij deze taak van algemeen belang toevertrouwde.
Concessie
De meeste gemeenten stelden al vrij vlug vast dat de
straatverlichting, en later een distributienet voor gas
en elektriciteit installeren en onderhouden, een aanpak
vereiste die hun gemeentelijke werkingsmiddelen
overschreed.
Het merendeel van de gemeenten gaf daarom zijn nutsvoorzieningen
in concessie aan privé-ondernemers die
over de nodige technische en administratieve ervaring
beschikten en een volledige dienstverlening aanboden,
gewaarborgd door een concessie.
Bewoners van de gemeente werden hierdoor ook
verplicht om met deze concessiehouder te werken.
De concessiehouder betaalde een vergoeding aan de
concessieverlenende gemeente.
De eerste concessies die werden verleend hadden te
maken met openbare straatverlichting.
Aardgas van vroeger tot nu
11

Verschillende vennootschappen kregen hierdoor een
verlichtingsconcessie. Zo kreeg ICGA in 1839 van het
Antwerpse Gemeentebestuur een concessie voor gasverlichting.
Van concessies naar intercommunale
Het gemeentemonopolie op de gasleidingen voor de
verlichting, was de aanleiding voor de gemeenten om
zich ook toe te leggen op andere toepassingen van gas.
Op termijn kregen de leidingen voor de openbare gasverlichting
een bijkomende bestemming: ook particulieren
konden op deze leidingen aansluiten.
Gasproductie en -distributie, en ook elektriciteitsproductie
en -distributie, groeiden stilaan uit tot een vitale sector voor
de economie van het land. Overleg tussen de openbare
sector en de privésector werd noodzakelijk om de belangen
van de gemeenschap te koppelen aan de economische
belangen.
Door een wet van 1 maart 1922 betreffende de vereniging
van gemeenten tot nut van het algemeen, werd aan
de gemeenten de mogelijkheid gegeven hun concessies
te vervangen door een intercommunale samenwerking.
Deze wet regelde de inrichting en werking van de intercommunales,
waarin naast de gemeente ook de staat,
provincies en privévennootschappen konden deelnemen.
Zo ontstonden vormen van overleg voor een harmonische
samenwerking van de bestuurlijke, de technische en economische
belangen in de energievoorziening.
Ons land kende vanaf toen vier soorten distributieexploitatievormen.
• Concessies: de gemeenten vertrouwen de exploitatie
toe aan één of meer privéondernemingen
• Regie: de gemeenten doen zelf de exploitatie in eigen
beheer.
• Zuivere intercommunale: een vereniging van
gemeenten vertrouwt de exploitatie toe aan een
gemeenschappelijke openbare dienst.
• Gemengde intercommunale: een groep van
gemeenten vertrouwt de exploitatie toe aan een
privévennoot.
12 Aardgas van vroeger tot nu
Eerste gasintercommunale
In 1929 werd de Antwerpse Gasmaatschappij (AGM)
opgericht met een vestigingsplaats aan de Meir in Antwerpen.
Tot dan beheerde ICGA de Antwerpse concessie voor
gasverlichting. AGM nam alle installaties en de concessie
van ICGA over. Toen in 1932 de Antwerpse concessie
stopte zocht AGM naar een nieuwe samenwerkingsvorm
met Antwerpen en Hoboken. Dat leidde tot de oprichting
van de eerste Belgische intercommunale voor gasdistributie:
Intercommunale Gasbedeling Antwerpen-
Hoboken (IGAN).
De formule werkte inspirerend voor andere gemeenten en
zo ontstonden er nog meer gasintercommunales. In 1961
werd IGAN omgevormd tot Intercommunale Gasvoorziening
van Antwerpen en Omgeving (IGAO). In 1990 fusioneerde
AGM met Electrabel. Op 1 januari 2009 werden de
gasdistributieactiviteiten van IGAO overgedragen aan de
intercommunales Iveka, IMEA en Intergem.

Kenmerken van aardgas
Samenstelling
Aardgas is een koolwaterstofverbinding die behoort tot
de fossiele brandstoffen. In deze groep vinden we ook
steenkool en aardolie.
Aardgas bestaat hoofdzakelijk uit methaan en enkele andere
vluchtige koolwaterstoffen zoals propaan en butaan,
stikstofgas en koolstofdioxide.
Door zijn chemische samenstelling is aardgas:
• niet giftig
• kleurloos
• reukloos
• lichter dan lucht met een soortelijke massa van
ongeveer 0.833kg/m³
• ontvlambaar vanaf een temperatuur van ongeveer
600°C (benzine bij 360°C)
• volledig verbrand bij een menging van 10m³ lucht voor
1m³ aardgas.
In een molecule methaan is 1 atoom koolstof
verbonden met 4 atomen waterstof.
Milieuaspect
Ons land heeft zich, samen met 38 andere industrielanden,
in het verleden reeds geëngageerd om over de periode van
2008 tot 2012 de uitstoot van broeikasgassen met 5 % te
verlagen ten opzichte van het referentiejaar 1990 (Kyoto).
België wil nog beter doen en tegen 2012 de CO 2 uitstoot
met 7,5 % verminderen.
De zogenaamde 20/20/20-doelstellingen van Europa
moeten worden gehaald: de uitstoot van broeikasgassen
moet met 20 % worden verminderd ten opzichte van
1990, de energie-efficiëntie moet met 20 % zijn verhoogd
en 20 % van de energie moet op duurzame wijze worden
opgewekt.
Overschakeling op aardgas is een van de middelen om
deze doelstellingen op een efficiënte manier te bereiken.
Dit kan doordat aardgas een merkelijk lagere CO 2 -uitstoot
heeft dan andere fossiele brandstoffen.
Bovendien bevat aardgas relatief weinig zwavel waardoor
bij de verbranding nagenoeg geen zwaveldioxide (SO 2 )
vrijkomt, wat een oorzaak is van zure regen.
Aardgas van vroeger tot nu
13

Eenheden en definities
Druk
De SI-eenheid (volgens het Système International d’Unités)
voor druk is de Pascal (Pa).
1 Pa = de druk die wordt uitgeoefend door een kracht van
1 Newton op een oppervlak van 1 m².
14 Aardgas van vroeger tot nu
1 Pa = 1 N/m²
Bij aardgas wordt nog steeds met bar gewerkt als de
eenheid van druk.
1 bar = 1 000 mbar (milibar)
1 mbar = 100 Pa
Soms wordt ook met atmosfeer (atm) of mm waterkolom
(mmWK) gewerkt.
1 atm =
760 mm Hg
(mm kwikkolom)
1 atm = 1 013 mbar of 1,031 bar
1 mmWK = 9,81 Pa = 0,0981 mbar
1 atm =
10,326 mWK
(een waterkolom van 10,326 m)
Relatie tussen de atmosferische, de effectieve
(of relatieve) en de absolute druk
Bij de gasdistributie wordt gewerkt met de effectieve
druk. Dit is de overdruk ten opzichte van de heersende
atmosferische druk.
De absolute druk is de som van de heersende atmosferische
druk en de effectieve druk. In een aantal formules
wordt gebruikgemaakt van deze absolute druk.
Temperatuur
De SI-eenheid voor temperatuur is de Kelvin (K).
Algemeen wordt echter een andere temperatuurschaal
gebruikt, namelijk de graad Celsius (°C).
0 °C = 273 K
Energie en Vermogen
De SI-eenheid voor energie, vermogen en tijd zijn respectievelijk
de Joule (J), de Watt (W) en de seconde (s).
Enkele belangrijke omzettingen.
1 J = 1 W x 1 s
1 kWh = 1 000 W x 3 600 s
1 kWh = 3,6 MJ
1 MJ = 0,278 kWh
Het begrip ‘normaal kubieke meter’ (m³n)
Aardgas wordt verdeeld op zeer verschillende drukken. De
vermogens van toepassingen worden in verschillende vormen
uitgedrukt. Om volumes onderling te kunnen vergelijken,
werd een normaal kubieke meter (m³n), ook netto
of genormaliseerde kubieke meter ingevoerd.
1 m³n is het volume van 1 m³ aardgas onder normale
omstandigheden, dat wil zeggen bij een absolute druk van
1 013 mbar en een temperatuur van 0 °C.

Calorische waarde
De hoeveelheid warmte (energie) die wordt geproduceerd
door de verbranding van 1 m³ aardgas, wordt weergegeven
door de calorische waarde. Er wordt een onderscheid
gemaakt tussen calorische bovenwaarde (CBW)
en calorische onderwaarde (COW).
Bij de verbranding van aardgas ontstaan verbrande gassen
en waterdamp. Deze waterdamp bevat een bepaalde
hoeveelheid warmte die kan worden gerecupereerd door
condensatie.
Wordt de condensatiewarmte verwaarloosd, spreken we
van de calorische onderwaarde (COW). Wordt wel rekening
gehouden met deze condensatiewarmte, dan krijgen
we de calorische bovenwaarde (CBW).
Calorische bovenwaarde =
Calorische onderwaarde + condensatiewarmte.
Conform ISO 6979 wordt de calorische bovenwaarde
(CBW) in België gedefinieerd als de hoeveelheid warmte
die vrijkomt bij volledige verbranding van een m³ gas onder
normale omstandigheden in de lucht, onder een constante
druk van 1,01325 bar en bij een constante temperatuur
van 25 °C, waarbij al de waterdamp, gevormd bij de
verbranding, is gecondenseerd op 25 °C.
De gemiddelde calorische bovenwaarde van een streek
wordt elke maand gepubliceerd op het internet (bijvoorbeeld
op www.eandis.be > klant > meteropneming >
berekeningsparameters). Deze calorische bovenwaarde
wordt uitgedrukt in kWh/m³n.
Rijk en arm aardgas
Of aardgas arm of rijk is, hangt af van het percentage
methaan en de bijbehorende calorische waarde. ‘Rijk
aardgas’ (type H) bevat 87 tot 90 % methaan, en wordt
ook ‘hoogcalorisch gas’ genoemd. ‘Arm aardgas’ (type L)
bevat ongeveer 83 % methaan en wordt ook ‘laagcalorisch
gas’ genoemd.
Het Nederlandse aardgas is arm gas (type L) met een
calorische bovenwaarde van ongeveer 35,17 MJ/m³n ,
wat overeenkomt met 9,8 kWh/m³n. Het is afkomstig uit
het Nederlandse Slochteren-veld in Groningen (‘Slochterengas’).
Het L-net bestrijkt een gedeelte van de regio’s
Antwerpen en Brabant, een deel van Limburg en Henegouwen.
Rijk gas (type H) heeft een calorische bovenwaarde van
ongeveer 43 MJ/ m³n, wat overeenkomt met
12 kWh/m³n. Dit hoogcalorisch aardgas is afkomstig uit de
LNG-producerende landen en uit velden in onder andere
de Noordzee en Rusland. Het H-net bestrijkt de provincies
Oost- en West-Vlaanderen, het grootste gedeelte van de
provincies Henegouwen, Namen en Luik, en een groot
deel van Limburg.
Aardgas van vroeger tot nu
15

Aanvoer van aardgas
De winning van aardgas
Het aardgas dat momenteel wordt ontgonnen, vond zijn
oorsprong 15 miljoen tot 600 miljoen jaren geleden.
Bij de vorming van land en oceanen kwamen toen enorme
lagen van plantaardige en organische materialen (bossen,
algen, zeewier, plankton en dierlijke resten) op grote diepte
in de aarde te liggen, waar ze luchtdicht werden afgedekt.
Met als gevolgen een zeer hoge druk, een hoge temperatuur,
en een chemisch terings- en rottingsproces. Daarbij
werden deze stoffen omgevormd tot fossiele brandstoffen,
waaronder gasvormige koolwaterstoffen.
De aardgasbronnen liggen op een diepte van 500 tot
6 000 meter en staan onder een druk van 250 tot 350 bar.
Aardgas wordt aangetroffen in twee toestanden:
• Droog aardgas: is het resultaat van de verkoling van
grote hoeveelheden plantaardige materialen waardoor
onder andere steenkool ontstaat. Bij deze verkoling
ontstaan ook gassen die zich doorheen de tijd hebben
gevormd in nabijgelegen lagen poreus gesteente.
• Nat aardgas: is ontstaan door de inwerking van
bacteriën op het organisch materiaal. Dit chemisch
proces levert in de eerste plaats aardolie, maar waar de
druk en de temperatuur nog verder konden oplopen,
werd ook aardgas gevormd. Aardgas wordt hier
samen met aardolie gewonnen en moet dus worden
gescheiden van de petroleumproducten en andere
verontreinigingen. Daarna wordt het gezuiverd en
gedroogd.
Afname
Rond 1970 werd aangenomen dat er voldoende voorraad
was om de komende 40 jaren rond te komen. Eind 2000
bedroeg de aangetoonde voorraad wereldwijd ongeveer
140 000 miljard m 3 . Rekening houdend met het huidige
verbruik verzekert dit een bevoorrading voor ongeveer
60 jaar.
Wat het uiteindelijk zal worden, is momenteel moeilijk
nauwkeuriger te voorspellen en hangt uiteraard af van
de energievraag in de toekomst. Daarbij moet rekening
worden gehouden met het feit dat heel wat landen in onze
wereld eigenlijk nog moeten starten met hun economische
en industriële ontwikkeling.
In 2004 bedroeg de wereldconsumptie ongeveer
2 689 miljard m³ per jaar. In Europa werd toen ongeveer
458 miljard m³ verbruikt. De wereldconsumptie in 2030
wordt geschat op 4 850 miljard m³ per jaar.
16 Aardgas van vroeger tot nu
Gasvoorraden
Vandaag zijn volgende voorraden gekend:
• Noord-Amerika: 9 500 miljard m³
• Latijns-Amerika: 7 600 miljard m³
• Afrika: 14 800 miljard m³
• Europa: 6 100 miljard m³
• Gemenebest van Onafhankelijke Staten (G.O.S., de
landen van de voormalige Sovjet-Unie met uitzondering
van de Baltische Staten Estland, Letland en Litouwen)
59 600 miljard m³
• Azië-Oceanië: 16 400 miljard m³
De grootste voorraden bevinden zich in Siberië: ze worden
geschat op 48 000 miljard m³.
Rusland, Iran en Qatar bezitten meer dan 58 % van de
huidig gekende wereldvoorraad.
In Europa vinden we de grootste voorraden in Noorwegen
(Troll-gasbel) en in Nederland (Slochterengas-Groningen).
Nieuwe winningsgebieden
Momenteel is nog maar in een beperkte regio van de wereld
effectief gezocht naar de aanwezigheid van aardgas.
Doorgedreven geologisch onderzoek en seismische technieken
geven steeds bijkomende indicaties over mogelijke
vindplaatsen voor aardgas.
Positieve hypothesen, die rekening houden met de recente
ontwikkeling op het gebied van geologische waarnemingen
en exploitatie, schatten een reserve die volstaat voor
160 jaar.
Uit onderzoek is ook gebleken dat een enorme hoeveelheid
fossiele brandstof op grote diepte aanwezig is voor de
Noord-Amerikaanse Oostkust in de vorm van een zogenaamd
gashydraat, een verbinding van gas en water.
Indien enkele procenten aan methaan uit deze hydraten
kunnen worden gewonnen, dan worden de huidig beschikbare
hoeveelheden aardgas overtroffen. Wetenschappers
wereldwijd zoeken momenteel naar mogelijkheden
om deze voorraden te exploiteren zonder de ecologische
systemen te verstoren.

Pijpleidingen in de Noordzee
De eerste transportleidingen die in 1938 door Distrigas
werden geplaatst, zijn momenteel een onderdeel van
een veel groter Europees aardgastransportnet. Dat strekt
zich uit van de Noordzee en de Baltische zee tot aan
de Middellandse zee, en van de Atlantische oceaan tot
in Oost-Europa. Dit transportnet bestaat uit netten van
verschillende Europese transportnetbeheerders en gasmaatschappijen.
In totaal omvat het meer dan 50 000 km
pijpleidingen.
Over dit transportnet wordt ook aardgas getransporteerd,
afkomstig uit velden in zee. Dat gebeurt via onderzeese
pijpleidingen.
In de Noordzee liggen meer dan 2 000 km pijpleidingen.
• De Norpipe, Statpipe en Europipe die Noorse
aardgasvelden verbinden met Emden aan de Duitse
kust.
• Tussen Troll in Noorwegen en Zeebrugge loopt de
Zeepipe. Nagenoeg parallel hiermee loopt de Franpipe
die Troll verbindt met het Franse Dunkerque.
• De Interconnector maakt sinds eind 1998 een
verbinding tussen Bacton, aan de Britse kust, en
Zeebrugge.
• Eind 2006 werd een gasleiding tussen Balgzand en
Bacton (de BBL-leiding) aangelegd en in gebruik
genomen.
IERLAND
St. Fergus
Easington
VERENIGD KONINKRIJK
VESTERLED
LANGELED
FRANPIPE
NEDERLAND
DENEMARKEN
Zeebrugge
Dunkerque
DUITSLAND
BELGIE
Pijpleidingen in de Noordzee voor het transport van aardgas.
FRANKRIJK
ZEEPIPE
BBL
ZEEPIPE IIA
EUROPIPE
NORPIPE
ASGARD TRANSPORT
STATPIPE KVITEBJORN
Bacton
INTERCONNECTOR
TAMPEM LINK
De Zeepipe is met een lengte van 814 km momenteel de
langste aardgaspijplijn ter wereld. De buizen hebben een
doormeter van ongeveer een meter en maken het mogelijk
om 15 miljard m³ aardgas per jaar te transporteren. De
Zeepipe werd in 1993 in dienst genomen. De technische
provider is Statoil (Noorse energiemaatschappij)
en de uitbating is in handen van Gassco (Noorse
transportnetbeheerder).
Ook andere continenten worden door middel van pijplijnen
verbonden met Europa. Zo lopen er door de Middellandse
zee pijpleidingen die Algerije verbinden met Italië en
Spanje.
EUROPIPE II
Kollsnes
Karsto
ZEEPIPE IIB
Dornum
Emden
Balgzand
Nyhamma
HALTENPIPE
NOORWEGEN
ZWEDEN
POLEN
Aardgas van vroeger tot nu
17

België draaischijf binnen Europa
Aardgas kan op twee manieren worden vervoerd,
afhankelijk van de toestand. In gasvormige toestand via
pijpleidingen, in vloeibare vorm per schip.
Vanuit de producerende landen wordt het aardgas aangevoerd
naar België via pijpleidingen of met LNG-schepen.
Herkomst aardgas voor België
Vandaag is het niet meer mogelijk om te zeggen hoeveel
procent van het aardgas in België uit welk land komt.
Gebaseerd op de hoeveelheid aardgas die per ingangspunt
binnenkomt, kan echter volgende verdeling worden
gegeven:
• 59,1 % Noors en Brits gas uit de Noordzee
• 26,3 % L-gas uit Nederland
• 6,2 % LNG (Liquid Natural Gas) uit Qatar
• 8,4 % uit Rusland en het Oosten
18 Aardgas van vroeger tot nu
Vloeibaar aardgas
Naast transport in gasvormige toestand via pijpleidingen,
wordt aardgas ook wereldwijd getransporteerd door
middel van speciale tankschepen.
Om aardgas vloeibaar te maken, wordt het afgekoeld tot
- 162°C bij een normale atmosferische druk. Tijdens dat
proces wordt het volume zeshonderd keer kleiner. Dat
betekent dus dat 600 m³ in gasvorm wordt gereduceerd
tot 1 m³ vloeibaar aardgas of LNG (Liquid Natural Gas).
Het wordt dan getransporteerd in speciale LNG-schepen.
Op die manier kunnen grote hoeveelheden energie worden
aangevoerd vanuit de verste uithoeken van de wereld.
Sedert 1990 is de handel in vloeibaar aardgas sterk
toegenomen. Momenteel verloopt ongeveer 30 % van de
internationale handel van aardgas in vloeibare vorm. Leveringen
gaan vooral richting Azië, maar de technieken zijn
hoofdzakelijk ontwikkeld in Europa. Daarbij heeft Distrigas
een belangrijke rol gespeeld.
Voor de productie staan momenteel wereldwijd 24 LNGproductieterminals
opgesteld in 17 landen op 5 continenten.
336 LNG-schepen leveren hun lading aan 70 LNGontvangstterminals
in 22 landen op 4 continenten.
In 2010 werden langs deze weg 71 schepen gelost in
Zeebrugge. Zij voerden ongeveer 4,58 miljoen ton LNG
aan, voornamelijk uit Qatar, maar ook uit Noorwegen,
Egypte, Nigeria, Peru en Trinidad.

Huidige situatie van de aardgaslevering
Vandaag, in de geliberaliseerde energiemarkt, is de aardgaslevering
opgesplitst in twee van elkaar gescheiden
activiteiten: de verkoop van aardgas en het transport van
aardgas. Fluxys zorgt voor het transport van het aardgas
van de landsgrenzen tot bij de industriële eindverbruikers,
elektriciteitscentrales en distributienetbeheerders. De
distributienetbeheerders vervoeren het verder tot bij de
gezinnen en de KMO’s. Daarnaast gebeurt de verkoop
van aardgas door bedrijven die hiervoor een leveringsvergunning
hebben.
Vrijmaking van de aardgasmarkt
Wie is wie in de Vlaamse energiemarkt
Klanten
Regulatoren
CREG en VREG
Distributie-
netbeheerders
Producenten van
elektriciteit
Elia Invoerders van aardgas
Fluxys
Energieleveranciers
Aardgas van vroeger tot nu
19

Ontkoppeling levering - verkoop
In de niet - geliberaliseerde energiemarkt verkocht een
gemengde intercommunale aardgas, zorgde ze voor de
technische infrastructuur voor de levering, en deed ze
alle administratieve handelingen. De bewoners van een
gemeente waren dus gebonden aan de energieleverancier
die door het gemeentebestuur was gekozen.
De Europese Unie gaf in een eerste richtlijn in juni 1998
aan haar lidstaten de opdracht om maatregelen te nemen
die het voor de consument mogelijk zouden maken om vrij
een aardgas- (en elektriciteits-) leverancier te kiezen. De
doelstelling was een vrije concurrentie tussen de verschillende
Europese leveranciers, met andere woorden de
‘geliberaliseerde energiemarkt’.
Deze concurrentie heeft enkel betrekking op de verkoop
van aardgas. Het transport en de distributie van aardgas
via leidingen worden volledig ontkoppeld van de verkoop,
en behouden een wettelijk monopolie.
Wetten en decreten
Door onze staatsstructuur moesten de Europese richtlijnen
in België worden omgezet naar wetten op federaal
niveau en decreten op gewestelijk niveau.
• Federaal: wet van 29 april 1999
• Vlaanderen: decreet van 17 juli 2000
• Wallonië: decreet van 12 april 2001
• Brussel: ordonnantie van 19 juli 2001
Hierin werd bepaald dat:
• de federale overheid bevoegd is voor de
transportnetten, de opslag en de bevoorrading
• de gewesten verantwoordelijk zijn voor de
distributienetten in de gemeenten. Zij zorgen ook voor
een Rationeel EnergieGebruik (REG).
In de praktijk werd de bestaande infrastructuur opgesplitst.
• De vervoersnetten zorgen voor het transport van grote
hoeveelheden aardgas tussen de leveringspunten (de
plaatsen waar het aardgas ons land binnenkomt) en de
gasontvangstations van waaruit het aardgas wordt
verdeeld. Vervoersnetten vervoeren ook het aardgas
doorheen ons land.
• De distributienetten lopen vanuit de
gasontvangstations op het vervoersnet naar de
aftakkingen waarop de klanten zijn aangesloten.
20 Aardgas van vroeger tot nu
Beheer van het vervoersnet
De transportnetbeheerder zorgt voor het beheer van het
vervoersnet in België en de opslag van aardgas.
Op de ministerraad van 12 februari 2010 werden Fluxys,
voor de vervoers- en opslaginstallaties, en Fluxys LNG,
voor de LNG-terminal in Zeebrugge, aangeduid als enige
beheerder in België.
Beheer van de distributienetten voor
aardgas
Distributienetten brengen het aardgas tot in de woningen
en bedrijven over het midden- en lagedruknet. De distributienetten
beheren is een taak voor de distributienetbeheerders.
Zij zijn actief op een welbepaald grondgebied. Klanten
kunnen hun distributienetbeheerder dus niet vrij kiezen.
Om hun opdrachten uit te voeren, doen de Vlaamse
distributienetbeheerders Gaselwest, IMEA, Imewo,
Intergem, Iveka, Iverlek en Sibelgas een beroep op Eandis.
De beheerders van de vervoersnetten en de distributienetten
moeten aan elke, door de VREG erkende leverancier
uit binnen- en buitenland vrije toegang verlenen voor
levering aan alle mogelijke klanten in België die zijn aangesloten
op het aardgasnet. De klant kan dus zijn leverancier
kiezen, op voorwaarde dat die een leveringsvergunning
van de VREG heeft.
Op 1 juli 2003 was de aardgasmarkt in het Vlaams gewest
volledig vrijgemaakt. Op 1 januari 2007 volgden het Brussels
hoofdstedelijk gewest en het Waals gewest.

Regulatoren
In België controleren vier regulatoren de werking van de
vrije energiemarkt.
• De federale regulator is de Commissie voor de
Regulering van Elektriciteit en Gas (CREG)
• De Vlaamse regulator is de Vlaamse Regulator van de
Elektriciteits- en Gasmarkt (VREG)
• De Waalse regulator is de Commission Wallonne Pour
l’Energie (CWaPE)
• De Brusselse regulator is BRUssel Gas ELektriciteit -
BRUxelles Gaz ELectricité (BRUGEL).
CREG
De CREG is bevoegd voor:
• de tarieven voor vervoer en opslag bij de
transportnetbeheerder.
• de distributienettarieven* die door een
distributienetbeheerder mogen worden aangerekend.
* In het kader van de staatshervorming zal de bevoegdheid van de
distributienettarieven op termijn verschuiven naar de gewestelijke
regulatoren. In Vlaanderen is dat de VREG.
VREG
De VREG is bevoegd voor:
• het onderzoek van aanvragen en de toekenning van
leveringsvergunningen.
• de aanstelling en erkenning van
distributienetbeheerders.
• de opstelling en opvolging van de technische richtlijnen
voor toegang tot, beheer en uitbreiding van het
aardgasnet.
• controle op de sociale openbaredienstverplichtingen
(waaronder REG).
Vlaams Gewest
De situatie in Vlaanderen.
• De vervoersnetten en de opslaginstallaties worden
beheerd door Fluxys.
• De LNG-terminal in Zeebrugge wordt beheerd door
Fluxys LNG.
• De vroegere gemengde intercommunales in Vlaanderen
opereren nu als gemengde distributienetbeheerders
(Imewo, Intergem, Gaselwest, Iverlek, Imea, Iveka,
Sibelgas). Zij vertrouwen het beheer van hun
distributienetten toe aan Eandis.
• De vroegere zuivere intercommunales in Vlaanderen
(Infrax, Interelectra, Iveg, WVEM) opereren als zuivere
netbeheerders. Momenteel hebben zij hun operationele
activiteiten gebundeld in de cvba Infrax.
Voor de verkoop van aardgas gelden de regels van de vrije
concurrentie. Leveranciers met een leveringsvergunning
kopen hun aardgas bij de invoerders en verkopen aan hun
klanten aan een tarief dat zij zelf bepalen.
Leveranciers
Een actuele lijst van de houders van een leverings-
vergunning voor aardgas vind je op www.creg.be.
Aardgas van vroeger tot nu
21

Globale netconfiguratie aardgasnetten in België
22 Aardgas van vroeger tot nu
Toevoer van LNG
Grensmeetstation
Toevoer uit Noorwegen
Doorvoer naar Verenigd Koninkrijk
Compressiestation
Grensmeetstation
Doorvoer naar Frankrijk
Bovengrondse LNG opslag
Hervergassing van LNG
Glastuinbouw
Terrein van transportnetbeheerder
Terrein van distributienetbeheerder
80 bar
Toevoer uit Nederland
Grensmeetstation
Distributiecabine
20 mbar
Klantcabine
Mengstation
5 bar
Ondergrondse opslag
80 bar
Klantcabine
15 bar
Drukreduceerinstallatie
Ontvangstation
distributienetbeheerder
8 bar
Bedrijven
Gasontvangstation
Drukreduceerinstallatie
Klantcabine
Schematisch overzicht van de structuur van de aardgasnetten in België.
Ziekenhuizen
Elektriciteitscentrales
Toevoer uit Rusland of
doorvoer naar Duitsland
Grensmeetstation

Vervoersnet Fluxys
Historiek Distrigas - Fluxys
De eerste vervoersnetten
Toen na verloop van tijd gas steeds meer afnemers vond,
werd het interessant om, over de gemeentegrenzen,
interconnecties uit te voeren tussen verschillende
gemeentelijke netten en gasfabrieken. Ook de industrie
werd een steeds grotere afnemer.
Op initiatief van Joseph Brouwers, president van de
Vereniging van Belgische gasvaklui, werden in 1905
de eerste verbindingen gerealiseerd tussen verschillende
netten in Vlaanderen.
Vervoer van gas uit de cokesfabrieken
Tijdens de eerste wereldoorlog werden veel gasfabrieken
vernield. Een alternatief voor de wederopbouw van deze
fabrieken na de oorlog, was het gebruik van cokesgas uit
de cokesfabrieken. Deze fabrieken werden toen immers
uitgebreid, onder andere voor de bevoorrading van de
hoogovens. Voorbeelden van grote cokesfabrieken waren
Cockeril de Marly (Neder-over-Heembeek), Cockeril du
Chateau (Vilvoorde) en de Verbrande Brug (Vilvoorde).
Door cokesovengassen voordelig aan te kopen, was het
interessanter om deze gassen via aangepaste leidingen
naar verschillende verbruikscentra te leiden, dan de gasfabrieken
te herstellen.
Aanleg van een leiding van het Distrigasnet tussen Henegouwen en
de Antwerpse regio (1931).
Oprichting van Distrigas voor vervoer van
cokesgas
Het vervoer van relatief grote hoeveelheden gas, vereiste
speciale technieken en een organisatie die de mogelijkheden
van de firma’s met een gemeentelijke distributieconcessie
ver overstegen. Daarom werd op 8 januari 1929
de gasdistributiemaatschappij NV DISTRIGAS opgericht
door de vennootschap ICGA.
Distrigas werd een in gastransport gespecialiseerde onderneming
en een tussenschakel tussen de gasproducenten
en de concessiehouders van de distributie.
In 1932 werd Distrigas operationeel met een leidingnet van
143 km. In 1939 was dat reeds gegroeid tot 376 km.
In het begin van de jaren 60 slorpte Distrigas ook twee
maatschappijen op: SAVGAZ , die het transport deed in
het oostelijk deel van ons land, en de Regionale Maatschappij
voor Transport van Energie (RMTE) die zorgde
voor het gastransport in West-Vlaanderen.
Om aan de steeds toenemende energievraag te voldoen
gebruikte Distrigas vanaf 1950 ook mijngas, afkomstig
uit de steenkoolmijnen. Dat mijngas werd in een fabriek in
Mont-Sainte-Aldegonde omgezet naar gas, geschikt voor
het distributienet.
Vanaf 1952 werden ook afvalgassen van de olieraffinaderijen
ingeschakeld om piekverbruiken op te vangen.
Gelijktijdig startte Distrigas met de aanleg van een groot
transportnet dat aansloot op de pijpleidingen van buitenlandse
energiemaatschappijen. Zowat alle nog functionerende
gasfabrieken waren toen gestopt met de productie
van steenkoolgas.
Vanaf dan had België geen eigen gaswinning of gasproductie
meer en werden we volledig afhankelijk van de
bevoorrading uit het buitenland. Hierdoor werd ook de
aankoop van buitenlandse gashoeveelheden een belangrijke
handelsactiviteit voor Distrigas.
Aardgas van vroeger tot nu
23

Gezien het stijgende economische belang van een stabiele
aardgasbevoorrading, werden maximale bevoorradingszekerheid
en concurrentiële prijzen essentiële taken voor
Distrigas. Distrigas zorgde hiervoor door:
• geografische diversiteit: langetermijncontracten
werden afgesloten met Nederland, Noorwegen en
Qatar.
• technische diversiteit: gas wordt aangekocht in gasen
vloeibare vorm.
• diversiteit in bevoorradingscontracten:
langetermijncontracten en aankopen op de
kortetermijnmarkt.
In 1966 zorgde Distrigas, met een contract voor 152 miljard
m³, voor de eerste leveringen van Nederlands aardgas
op Belgische distributienetten. Later werden nog verschillende
leveringscontracten afgesloten met buitenlandse
bedrijven, waaronder een contract met de firma Sonatrach
(Algerije) in 1975 voor levering van 100 miljard m³ vloeibaar
gemaakt aardgas over 20 jaar. Van 1982 tot 1987
bracht de LNG-tanker Methania het vloeibare aardgas van
Algerije dat bestemd was voor de Belgische markt, naar
Montoir-de-Bretagne in Frankrijk waar het, na vergassing,
naar België werd getransporteerd via pijpleidingen van Gaz
de France. Sinds 1987 wordt de Methania gelost op de
zeeterminal te Zeebrugge.
In 2001 werd Distrigas opgesplitst in een vervoersmaatschappij
Fluxys en een handelsmaatschappij Distrigas.
Vanaf 2002 wordt de handelsmaatschappij Distrigas ook
actief voor verkoop op de buitenlandse markt.
24 Aardgas van vroeger tot nu
Fluxys en Fluxys LNG
Fluxys vervoert aardgas vanaf de grens tot bij de distributienetbeheerders,
elektriciteitscentrales en grote industriële
afnemers (binnenlands vervoer). Daarnaast vervoert Fluxys
ook aardgas doorheen België (grens-tot-grensvervoer), dat
is bestemd voor andere eindverbruikersmarkten in Europa.
In andere landen wordt aardgas ook van de ene grens naar
de andere gebracht met België als eindbestemming.
Fluxys slaat aardgas op, zodat leveranciers bij piekvraag
in periodes van koud weer over een buffer beschikken om
hun verwarmingsklanten te bedienen.
De installaties in de terminal in Zeebrugge zijn bestemd
om schepen met vloeibaar aardgas (LNG) te lossen en te
laden. Het LNG wordt er tijdelijk opgeslagen in opslagtanks.
Het kan dan opnieuw worden vergast en in het net
gestuurd voor vervoer, of aan boord van de LNG-schepen
worden geladen.
Zowel Fluxys als Fluxys LNG kopen of verkopen zelf geen
aardgas. Het aardgas dat zij transporteren en opslaan is
aangekocht door diverse leveranciers die het, via pijpleidingen
en LNG-schepen leveren aan ons land.
Fluxys en Fluxys LNG zorgen enkel dat het aardgas wordt
vervoerd naar de plaatsen van bestemming.
De ‘Al Khattiya’, een LNG-tanker.

Activiteiten
Om haar diverse activiteiten te kunnen uitvoeren, is Fluxys
georganiseerd in verschillende diensten die actief zijn op
het gebied van:
• Vervoer
Transport van aardgas vanaf de Belgische grenzen voor
de bevoorrading van Belgische afnemers en het vervoer
van aardgas doorheen België tussen buitenlandse
leveranciers en hun afnemers. Op 1 januari 2011
hadden 31 bedrijven een leveringsvergunning voor
binnenlands vervoer. Voor grens-tot-grensvervoer waren
er een 50-tal klanten.
• Opslag
Buffercapaciteit om de piekvraag op de
verwarmingsmarkt in België te kunnen opvangen. Voor
de opslag zijn vijf klanten actief op de ondergrondse
opslag in Loenhout, waar hoogcalorisch aardgas in
buffer wordt gehouden in watervoerende lagen. Het
nuttige opslagvolume in Loenhout is 700 miljoen
normaal kubieke meter aardgas.
• LNG-terminalling
Installaties bestemd om vloeibaar aardgas te lossen
uit LNG-schepen en tijdelijk op te slaan in LNGopslagtanks.
Daarna wordt het LNG opnieuw vergast
en in het net gestuurd voor vervoer. De installaties
worden ook gebruikt om LNG-schepen te laden.
Ongeveer 1 200 schepen zijn al aangemeerd sinds de
ingebruikneming van de LNG-terminal in 1987.
Terminal Zeebrugge.
• Diensten voor aangesloten bedrijven
Advies en assistentie voor eindverbruikers
aangesloten op het Fluxys-net. Ongeveer 260
bedrijven zijn aangesloten op het aardgasvervoersnet
van Fluxys. Het gaat om industriële bedrijven,
warmtekrachtkoppelingsinstallaties en
elektriciteitscentrales.
Momenteel zijn er zeventien distributienetbeheerders en
ongeveer 260 bedrijven rechtstreeks aangesloten op het
Fluxys aardgastransportnet: industriële bedrijven, warmtekrachtkoppelingen
en elektriciteitscentrales.
Op de LNG-terminal werden tussen eind 2004 en de lente
van 2008 een vierde opslagtank en extra uitzendcapaciteit
gebouwd. Door die uitbreiding is de opslagcapaciteit van
de terminal verdubbeld tot 9 miljard m 3 aardgas per jaar
en kunnen jaarlijks 110 in plaats van 66 LNG-schepen
aanmeren.
In 2010 bedroeg de totale afname ongeveer 19 miljard m 3 ,
en werden aan de LNG-terminal 71 schepen gelost.
Samen goed voor 4,58 miljoen ton LNG, wat overeenkomt
met 6 miljard m 3 aardgas.
Aardgas van vroeger tot nu
25

Globale infrastructuur
Het aardgasvervoersnet in ons land is momenteel ongeveer
4 000 km lang met leidingen in 365 gemeenten. Op
dat vervoersnet worden twee soorten aardgas (type L en
type H) afzonderlijk vervoerd en verdeeld.
• Aardgas uit Slochteren is van het L-type (arm aardgas)
en wordt verdeeld in de streek van Antwerpen en
Brussel, in een deel van Limburg en in Henegouwen.
• Het rijke aardgas (type H) uit Qatar en Noorwegen wordt
verdeeld in Oost en West-Vlaanderen, het grootste
deel van Namen, Luik en omgeving, een groot deel van
Limburg en het Groothertogdom Luxemburg.
Het Fluxys vervoersnet telt
• 18 interconnectiepunten met buurlanden
• 210 aansluitingen voor grote industriële eindverbruikers
• 18 aansluitingen voor WKK’S
• 24 aansluitingen voor elektriciteitscentrales.
Langs dit vervoersnet wordt aardgas aangevoerd dat is
aangekocht door leveranciers. Zij verkopen het aan
Belgische klanten en aan onze buurlanden.
26 Aardgas van vroeger tot nu
Toevoer van LNG
Grensmeetstation
Toevoer uit Noorwegen
Doorvoer naar Verenigd Koninkrijk
Compressiestation
Grensmeetstation
Doorvoer naar Frankrijk
Bovengrondse LNG opslag
Terrein van transportnetbeheerder
Hervergassing van LNG
Glastuinbouw
80 bar
Toevoer uit Nederland
Grensmeetstation
Mengstation
Distributiecabine
20 mbar
5 bar
Ondergrondse opslag
80 bar
Klantcabine
15 bar
Drukreduceerinstallatie
Klantcabine
Ontvangstation
distributienetbeheerder
8 bar
Bedrijven
Schematisch overzicht van de structuur van het transportnet.
Elektriciteitscentrales
Ontvangstation
Drukreduceerinstallatie
Klantcabine
Ziekenhuizen
Toevoer uit Rusland of
doorvoer naar Duitsland
Grensmeetstation

Pijplijnen
Plaatsing leidingen
Een vervoersnet bestaat uitsluitend uit stalen buizen. De
buitenkant van deze buizen is afgewerkt met een kunststoflaag.
De bovenkant ligt minstens 1,1 meter onder de
grond.
Ongeveer 30 cm boven de pijpleiding wordt een oranje
waarschuwingsnet geplaatst met onder andere het noodnummer
van Fluxys. In bepaalde situaties worden boven
de leidingen betonplaten geplaatst.
De fabricatie van deze buizen gebeurt onder toezicht van
een erkende onafhankelijke controleorganisatie.
De leidingen worden geplaatst door gekwalificeerde
aannemers met VCA-certificaat (Veiligheidschecklist
Aannemers). De bedieners van de graaftoestellen die in
de nabijheid van aardgasinstallaties werken, hebben een
beroepskwalificatie.
© Mediatheque Fluxys / Vinçotte
Het PipeFox systeem is een gemechaniseerd ultrasoon systeem
dat door Vinçotte is ontworpen om laaggelegeerde koolstof stalen
‘pipeline’ lasverbindingen (dikte 8 tot 30 mm, diameter 6 inch
en meer) te onderzoeken. Het PipeFox systeem past hierbij een
combinatie van verschillende ultrasone technieken toe.
Controle laswerken
Pijpleidingen worden aan elkaar gelast door speciaal
daartoe opgeleide en gekwalificeerde lassers die werken
volgens beproefde werkmethoden.
Elke las wordt afzonderlijk gecontroleerd. Deze controles
gebeuren door een erkende en onafhankelijke controleorganisatie.
Bij de aanleg van pijpleidingen worden de lassen momenteel
meestal gecontroleerd door middel van een geautomatiseerd
ultrasoon onderzoek. Dat is een zogenaamd
Niet Destructief Onderzoek (NDO), wat betekent dat
controle gebeurt van buitenaf, zonder dat het te controleren
product moet worden opengemaakt.
Ingebruikneming
De ingebruikneming gebeurt onder toezicht van een
erkende en onafhankelijke controleorganisatie en omvat
onder andere
• een mechanische weerstandsproef door water in de
leiding te brengen onder een druk die minstens 40 %
hoger ligt dan de maximale druk waarmee later aardgas
door de leiding zal stromen.
• een dichtheidsproef waarbij lucht in de pijplijn wordt
gepompt.
Bij de keuze van de tracés wordt rekening gehouden met
bestaande en geplande woon- en industriezones. Ook
archeologische en milieuaspecten komen hierin aan bod.
Indien nodig wordt aan erkende experten de opdracht
gegeven de milieu-effectrapportering (MER) te verzorgen.
Zij brengen de maatregelen in kaart die Fluxys moet nemen
om de milieu-impact zo laag mogelijk te houden.
Tussen het eerste ontwerp en de definitieve afwerking ligt
een periode van drie à zes jaar.
Aardgas van vroeger tot nu
27

Beschadiging van een pijpleiding
De meeste incidenten op aardgasvervoersleidingen doen
zich voor als die leidingen worden beschadigd bij werken
in de nabijheid ervan. Iedereen die werken wil uitvoeren in
de omgeving van Fluxys-leidingen, is daarom wettelijk verplicht
om dat vooraf aan Fluxys te melden. Op die manier
kan tijdig alle nodige informatie worden bezorgd en kan
Fluxys ook ter plaatse komen om veiligheidsafspraken te
maken voordat de werken beginnen.
Fluxys dringt er sterk op aan om in een zone van 50 meter
rond de (mogelijke) beschadiging onmiddellijk
• iedereen te evacueren
• alle vuur volledig te doven, ook sigaretten
• elk gemotoriseerd voertuig te weren
• elke kans op een elektrische vonk te voorkomen (geen
kraan of graafmachine in werking laten, geen auto
starten, geen gsm, geen radio, geen foto’s nemen …)
• dringend Fluxys te contacteren van buiten deze zone
van 50 meter.
Wat doen als er effectief een lek is?
In tegenstelling tot wat bij elektriciteit gebeurt, stopt de
aardgasstroom in geval van een lek niet onmiddellijk als de
leiding wordt uitgeschakeld.
Zolang er in de leiding een overdruk is, blijft aardgas uit het
lek stromen. Bij een pijpleiding van 0,80 meter doormeter
bevindt zich over een lengte van 1 km ongeveer 636 m³
aardgas op een druk van 80 bar.
Bij een eventueel aardgaslek komt het er op aan om zeer
snel iedereen uit de gevarenzone te evacueren en elke
kans op een ontsteking uit te sluiten.
28 Aardgas van vroeger tot nu
Bescherming tegen mechanische
beschadiging
Indicaties op aanwezigheid van
vervoersleidingen
De aanwezigheid van ingegraven vervoersleidingen, dus
leidingen op hoge druk, wordt aangegeven door bakens
en merkpalen. Die duiden echter niet de exacte ligging
aan. Zij zijn enkel een verwittiging. Om de exacte ligging
en plaats van de leidingen te kennen moet contact worden
opgenomen met de verantwoordelijke van de betreffende
exploitatiesector. Dan komt iemand ter plaatse de juiste
ligging en diepte aanduiden.
Indicaties op de aanwezigheid van transportleidingen zijn:
• luchtbakens, bestemd voor de helikopterpatrouilles van
Fluxys.
• meetposten, van waaruit de kathodische bescherming
van de pijpleidingen wordt opgevolgd.
• merkpalen in kunststof, geplaatst op de dichtstbijzijnde
perceelgrenzen van het terrein waarin zich pijpleidingen
bevinden.
• betonnen merkpalen, geplaatst langs spoorwegen,
waterwegen en autostrades.
• geïntegreerde merkpalen en -punten in het wegdek, als
de leiding zich langs een weg bevindt.

Beperken van activiteiten rond
vervoersleidingen
Binnen een voorbehouden zone van 5 meter links en
rechts van een aardgasvervoersleiding mogen geen
activiteiten gebeuren zoals:
• de oprichting van gebouwen, gesloten ruimten,
tuinhuisjes, carports en tenten
• materiaal stapelen
• wijziging van het reliëf van de bodem (zoals: afgraven of
ophogen, grachten graven, taluds aanleggen)
• bomen en/of struiken planten (bepaalde struiken en
bomen zijn wel toegelaten).
Beschermde zone
(KB 1988)
15 m 15 m
Voorbehouden zone
(KB 1991)
5 m 5 m
Aardgas vervoersleiding
Graafwerken in de omgeving van
vervoersleidingen
Om het risico op beschadiging te vermijden, is iedereen
die werken wil uitvoeren in de beschermde zone verplicht
zich te houden aan richtlijnen die zijn bepaald in een
Koninklijk Besluit van 21 september 1988.
Bij Fluxys verlopen de voorbereiding van deze werken in
verschillende stappen (meer info op www.fluxys.com in de
rubriek ‘Werken in het vooruitzicht?’). Deze procedure is
erop gericht om alle betrokkenen snel en gemakkelijk de
juiste informatie te bezorgen voordat er wordt gegraven.
In de laatste stap komt een Fluxys-patrouilleur gratis ter
plaatse om de leiding af te palen. De exacte ligging en
diepte wordt bepaald door met een spade proefsleuven te
graven.
Aardgas van vroeger tot nu
29

De componenten van het
vervoersnet
Het Fluxys-net omvat iets meer dan 4 000 kilometer
leidingen en wordt zowel gebruikt om aardgas te vervoeren
voor verbruik in België, als voor grens-tot-grensvervoer
naar andere eindverbruikersmarkten. Jaarlijks vervoert
Fluxys circa 19 miljard m 3 aardgas voor verbruik in België.
De geboekte capaciteit voor grens-tot-grensvervoer op
lange termijn bedraagt ongeveer 90 miljard m 3 per jaar
voor het bestaande netwerk, en ongeveer 10 miljard m 3
per jaar voor infrastructuur in opbouw of nog te bouwen.
30 Aardgas van vroeger tot nu
LNG
NOORWEGEN
VERENIGD KONINKRIJK
HUB
ZELZATE
Hoogcalorisch
aardgas
Laagcalorisch
aardgas
Interconnectiepunten
LNG-terminal
Compressiestation
Mengstation
Opslag
Hub
ZEEBRUGGE
Kortrijk
Brugge
Doornik
BLAREGNIES
NEDERLAND
ZANDVLIET
Gent
FRANKRIJK
SPANJE
ITALIË
Aalst
Loenhout
Antwerpen
Sint-Niklaas
Mechelen
Brussel
Charleroi
Bergen
Namen
Het vervoersnet van Fluxys.
NEDERLAND
POPPEL / HILVARENBEEK
Genk
Berneau
Libramont
Luik
Sinsin
DILSEN
NOORWEGEN / DUITSLAND
‘S- GRAVENVOEREN
NOORWEGEN / DUITSLAND
EYNATTEN
Verviers
BRAS
Bastenaken
Aarlen
PÉTANGE
RUSLAND /
DUITSLAND
GROOTHERTOGDOM
LUXEMBURGG

Compressiestations
Tijdens het transport wordt het aardgas in de leidingen
afgeremd onder andere door wrijving met de binnenwand
van de buizen waardoor de druk afneemt. Ook koppelingen,
aftakkingen en bochten geven extra wrijving. Een
compressiestation zorgt ervoor dat de druk in het net op
peil blijft.
Het vervoersnet van Fluxys telt momenteel vijf compressiestations:
• de compressiestations van Weelde en Winksele
verhogen de druk van het laagcalorische aardgas in
de leiding van Poppel aan de Nederlandse grens naar
Blaregnies aan de Franse grens
• het compressiestation van Berneau verhoogt de
druk van het hoogcalorische aardgas in de leiding
van ’s Gravenvoeren aan de Nederlandse grens naar
Blaregnies aan de Franse grens
• het compressiestation van Sinsin verhoogt de druk
van het hoogcalorische aardgas in de leiding naar het
Groothertogdom Luxemburg
• het compressiestation in Zelzate zorgt voor bijkomende
capaciteit die nodig is voor de algemene groei van de
aardgasvraag in België.
LNG
NOORWEGEN
Zeebrugge
Laagcalorisch aardgas
Hoogcalorisch aardgas
Zelzate
Blaregnies
NEDERLAND
Zandvliet
Poppel
Winksele
Weelde
Berneau
Compressiestations Fluxys.
Sinsin
Obbicht
‘s Gravenvoeren
Bras
Compressiestation Fluxys.
Pétange
Eynatten
NOORWEGEN
DUITSLAND
RUSLAND
G.H.LUXEMBURG
Aardgas van vroeger tot nu
31

Drukreduceerstations
Fluxys exploiteert ongeveer 180 drukreduceerstations. Die
vormen de schakel tussen de hogedrukleidingen en de
leidingen op lagere druk. Het zijn enerzijds de lagedrukleidingen
van Fluxys zelf en anderzijds de lagedruknetten
van de distributienetbeheerders.
In de drukreduceerstations kan het aardgas ook worden
geodoriseerd. Aan het reukloze aardgas wordt een geurstof
toegevoegd, zodat een eventueel lek in de achterliggende
netten onmiddellijk waarneembaar wordt.
32 Aardgas van vroeger tot nu
LNG
Drukreduceerstation Fluxys.
NOORWEGEN
Zeebrugge
Laagcalorisch aardgas
Hoogcalorisch aardgas
Zelzate
Blaregnies
NEDERLAND
Zandvliet
Lillo
Ville-sur-Haine
Mengstations
Op de Belgische netten zijn er zones waar wordt gewerkt
op laagcalorisch gas (type L) en zones waar wordt gewerkt
op hoogcalorisch gas (type H).
Deze zones moeten via afzonderlijke vervoersnetten worden
bevoorraad. In bepaalde situaties kan het zijn dat het
normale bevoorradingskanaal van een bijbehorende zone
niet volstaat (bijvoorbeeld bij piekverbruik in de winter). In
dat geval kan aardgas van een andere calorische waarde
worden aangevoerd, maar enkel nadat dit aardgas is aangepast
aan het netwerk waarop het wordt ingebracht. Dit
wordt verarming of verrijking van het aardgas genoemd.
In Lillo en Loenhout staan mengstations die hoogcalorisch
aardgas omzetten in laagcalorisch aardgas door
toevoeging van stikstof.
In het mengstation van Lillo kan ook laagcalorisch aardgas
worden verrijkt door toevoeging van hoogcalorisch
aardgas.
In de mengstations van Ville-sur-Haine en Warnant-
Dreye kan hoogcalorisch aardgas worden verarmd door
het te mengen met laagcalorisch aardgas.
Poppel
Loenhout
Mengstations Fluxys.
Obbicht
Warnant-Dreye
‘s Gravenvoeren
Bras
Pétange
Eynatten
NOORWEGEN
DUITSLAND
RUSLAND
G.H.LUXEMBURG

LNG-terminal Zeebrugge
Op de LNG-terminal van Zeebrugge kunnen jaarlijks 110
LNG-schepen aanleggen. De lading van een standaard
LNG-schip is genoeg om te voorzien in de verwarmingsen
kookbehoeften van de inwoners van een gemiddelde
stad als Gent of Luik gedurende een jaar.
• Laden/lossen
Tijdens het lossen wordt LNG van de tanks in het
schip naar de opslagtanks op de terminal gepompt. In
de LNG-terminal kunnen LNG-schepen ook worden
geladen met LNG dat op de terminal in bufferopslag
wordt gehouden. De aanlegsteiger is uitgerust met vier
LNG-losarmen van 16 inch en één losarm om verdampt
LNG terug te voeren naar het schip.
• Bufferopslag
LNG wordt korte tijd in opslagtanks gehouden voor het
wordt hervergast om in het net te sturen. De terminal
in Zeebrugge heeft vier opslagtanks: drie tanks met
een capaciteit van 80 000 m3 LNG en één tank met
een capaciteit van 140 000 m3 LNG. De totale nettoopslagcapaciteit
van 380 000 m3 LNG komt overeen
met ongeveer drie standaard scheepsladingen LNG.
• Hervergassen
Hervergassingseenheden zetten vloeibaar aardgas
opnieuw om in gasvorm voordat het in het vervoersnet
wordt geïnjecteerd. De LNG-terminal in Zeebrugge heeft
twee hervergassingseenheden met een gecombineerde
uitzendcapaciteit van 1,7 miljoen m3 per uur. Een LNGlading
van 140 000 m3 kan op ongeveer twee dagen
worden hervergast en geïnjecteerd in het net.
LNG-terminal Zeebrugge.
Aardgas van vroeger tot nu
33

Opslaginstallaties voor aardgas
De opslaginstallaties van Fluys maken het voor de leveranciers
mogelijk om een buffer aan te leggen waarmee ze
aardgas kunnen stockeren bij kleine afname (in de zomer),
en voor extra toevoer kunnen zorgen bij grote afname (in
de winter).
Fluxys slaat aardgas op in een ondergrondse opslag in
Loenhout.
De geologische structuur van de ondergrond in België
maakt dat de opslagmogelijkheden in België schaars zijn.
Daarom dient Fluxys de bestaande opslagfaciliteiten bij
voorrang toe te wijzen aan leveranciers die instaan voor de
bevoorrading van de Belgische aardgasdistributie-
netbeheerders.
34 Aardgas van vroeger tot nu
Afname
Levering
Aanleggen van een reserve
jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec
Van april tot september is de aanvoer aan ons land hoger
dan de afname. Het teveel wordt opgeslagen in
de ondergrondse buffer en kan tijdens de wintermaanden
worden gebruikt om het tekort aan te vullen.
Loenhout
Installaties voor ondergrondse opslag in Loenhout.
In Loenhout wordt hoogcalorisch aardgas opgeslagen. De
nuttige opslagcapaciteit bedraagt 700 miljoen m³. Vullen
kan momenteel gebeuren aan een debiet van 325 000 m³
per uur. Uitzenden kan met een debiet tot 625 000 m³ per
uur.
Op een diepte van ongeveer 1 kilometer wordt aardgas
onder hoge druk (120 bar) geïnjecteerd in een laag poreus
gesteente dat water bevat. Het aardgas wordt daarbij op
een natuurlijke manier gevangen gehouden door een water-
en gasdichte rotslaag boven het poreuze gesteente, en
onderaan door het water dat zich in het poreuze gesteente
bevindt. Bij het vullen in de zomer duwt het aardgas de
waterlaag naar beneden. In de winter, als het aardgas weer
uit de opslag wordt gehaald, stijgt het weer door de druk
van het water.
2 800 ha
Compressoren +
Filterinstallaties
1 km
Water en gasdichte rotslaag
650 miljoen m aardgas (120 bar)
Water
Deze op natuurlijke wijze gecreëerde opslagruimte strekt zich uit in de
ondergrond van de gemeenten Wuustwezel, Brecht, Hoogstraten en
Rijkevorsel met een totale oppervlakte van ongeveer 2 800 ha.

Een aftakking op het vervoersnet
Een aftakking op het vervoersnet wordt gemaakt voor een
industrieel bedrijf met hoog aardgasverbruik, voor elektriciteitscentrales
en voor gasontvangstations voor distributienetbeheerders.
De behandeling van een aanvraag voor aansluiting of aanpassing
gebeurt in verschillende stappen:
• haalbaarheidsstudie. Door de kosten voor nodige
infrastructuurwerken te vergelijken met het te
verwachten verbruik, wordt de rendabiliteit van de
aftakking berekend.
• definitieve studie. Topografische metingen en planning
in de kadastrale plans.
• de nodige vergunningen krijgen.
• de werken uitvoeren.
• de eindgebruiker aansluiten en de terreinen herstellen
waarin leidingen werden ingegraven.
Industriële gasinstallatie.
Tussen de aanvraag en de openstelling van de aftakking
kan 46 maand verlopen. Vooral de nodige vergunningen
krijgen is hier een bepalende factor.
Tussen de onderneming die rechtstreeks is aangesloten op
het aardgastransportnet en Fluxys, wordt een standaardovereenkomst
gesloten. Die formaliseert de contractuele
band tussen beide. Deze werkwijze is goedgekeurd door
de CREG op 21 januari 2010.
Meer info: www.fluxys.com
Aardgas van vroeger tot nu
35

Controle en toezicht
Dispatching
Fluxys-dispatchers besturen en controleren de klok rond
de aardgasstromen in het hele Fluxys-net. De dispatching
heeft ook een coördinerende rol bij een melding van een
gaslek of een incident met een mogelijke beschadiging van
het vervoersnet.
36 Aardgas van vroeger tot nu
Dispatching Fluxys.
Regionale exploitatiesectoren
In acht regionale exploitatiecentra en in het hoofdkantoor
staan 24 uur op 24 technici en speciaal opgeleide lassers
paraat om in geval van een incident onmiddellijk ter plaatse
te gaan en om in te grijpen bij technische problemen.
Meer dan 300 medewerkers maken deel uit van een
wacht- en permanentiedienst.
Specifieke teams zijn opgeleid in crisismanagement voor
het beheer en de beheersing van crisissituaties tengevolge
van eventuele incidenten of ongevallen met de aardgasvervoersinfrastructuur.

Distributienet Eandis
Eandis
Eandis staat voor Elektriciteit, Aardgas, Netten en
DIStributie. Eandis is actief in 239 gemeenten van de Kust
tot de Kempen en zet ruim 4 200 medewerkers in voor de
dienstverlening. Elektriciteit en aardgas komen over een
netwerk van leidingen en kabels tot bij jou. Dat netwerk
beheren is de hoofdopdracht van de zogenaamde distributienetbeheerders
voor elektriciteit en/of aardgas. Om
hun opdrachten uit te voeren, doen de Vlaamse distributienetbeheerders
Gaselwest, IMEA, Imewo, Intergem, Iveka,
Iverlek en Sibelgas een beroep op Eandis. Eandis voert de
exploitatietaken uit voor de distributienetbeheerders en is
daarbij totaal onafhankelijk van de producenten en leveranciers
van energie. Eandis produceert of verkoopt dus zelf
geen energie, maar zorgt ervoor dat de elektriciteit en het
aardgas in de best mogelijke omstandigheden bij jou thuis
of in je onderneming terechtkomen.
Activiteiten
Eandis brengt, met aandacht voor mens en omgeving,
dag en nacht elektriciteit en aardgas op een betrouwbare
en veilige manier tot bij elke klant in haar werkingsgebied.
Vanuit haar maatschappelijke opdracht, bevordert Eandis
het zuinig gebruik van energie en organiseert ze de energielevering
bij mensen met betaalmoeilijkheden.
Dit doet Eandis
• Werken aan aansluitingen.
• Meterstanden opnemen.
• Advies geven over rationeel energiegebruik (REG) en
REG-premies uitreiken.
• Elektriciteit tot bij de klant brengen via het midden- en
laagspanningsnet.
• Aardgas tot bij de klant brengen via het midden- en
lagedruknet.
• Werken aan distributienetten.
• Storingen en defecten op het net oplossen.
• Straatverlichting onderhouden en herstellen.
• Budgetmeters plaatsen en dienstverlening van de
sociale leverancier verzekeren.
Knokke-Heist
Blankenberge
Zuienkerke
Damme
Bredene
Oostende
Brugge
Jabbeke
Zedelgem
Montde-l'Enclus
Oostkamp
De Haan
Beernem
Nieuwpoort
Koksijde
Ichtegem
De Panne
Veurne
Wingene
Ruiselede
Kortemark Lichtervelde
Tielt
Alveringem
Pittem
Lo-Reninge
Ardooie
Houthulst
Staden
Meulebeke
Langemark-
Roeselare Izegem
Poelkapelle
Vleteren
Moorslede
Poperinge Ieper Zonnebeke
Wevelgem
Wervik
Menen
Heuvelland
Mesen
Comines-
Warneton
Dentergem
Deinze
Zulte Nazareth
Gavere
Kruishoutem
Zwalm
Oudenaarde
Horebeke
Maarkedal
Zingem
Sint-Laureins
Beveren
Sint
Assenede
Gillis-
Kaprijke
Stekene Waas
Maldegem Eeklo
Wachtebeke
Moerbeke
Waarschoot
Sint-Niklaas Kruibeke
Evergem
Knesselare
Temse
Zomergem
Lochristi Lokeren
Waasmunster
Berlaar
Lovendegem
Aalter
Bornem
Hamme
Zele
Puurs
Sint-
Heist-
Nevele
Gent Destelbergen
Sint-
Katelijne-
Op-Den- Hulshout
Willebroek
Laarne
Amands
Waver Putte Berg
Herselt
Berlare
Sint-
Dendermonde
Mechelen
Bonheiden
Martens-
Londerzeel Kapelle-
Latem
Wetteren
Melle Wichelen
Buggenhout Op-Den-
Keerbergen
Scherpenheuvel-
Lebbeke
De Pinte
Bos
Boortmeerbeek
Tremelo
Zichem Diest
Zemst
Merelbeke
Lede
Opwijk Meise
Haacht Rotselaar
Oostrozebeke
Oosterzele Sint-
Aalst
Merchtem Grimbergen
Erpe-
Lievens-
Vilvoorde
Ingelmunster Mere
Wielsbeke
Houtem
Asse
Haaltert Affligem
Wemmel
Herent
Machelen
Waregem
Denderleeuw Kortenberg
Kuurne
Zottegem
Ternat
Zaventem
Wortegem-
Herzele
Liedekerke
Deerlijk
Dilbeek
Kraainem
Petegem
Roosdaal
Anzegem
Wezembeek-
Boutersem
Kortrijk
Ninove
Oppem
Bierbeek
Lierde
Lennik
Zwevegem
Brakel
Sint-
Tervuren
Tienen
Kluisbergen
Geraardsbergen
Pieters- Drogenbos
Hoegaarden
Avelgem
Leeuw
Linkebeek
Hoeilaart
Ronse
Beersel Sint-
Genesius-
Spiere-Helkijn
Halle
Rode
Celles
Bever
Frasnes-Lez-Anvaing
Overijse
Baarle-Hertog
Essen
Hoogstraten
Ravels
Wuustwezel
Merksplas
Rijkevorsel
Brecht
Turnhout Arendonk
Beerse
Oud-
Turnhout
Malle
Retie
Schilde Zoersel
Lille
Kasterlee
Dessel
Zandhoven
Mol
Herentals
Olen
Geel
Balen
Herenthout
Meerhout
Westerlo
Aarschot
Leuven
Bertem
Brussel
Huldenberg
Vorselaar
Kalmthout
Stabroek
Kapellen
Brasschaat
Antwerpen Schoten
Zwijndrecht
Wijnegem
Wommelgem
Borsbeek Ranst
Grobbendonk
Mortsel
Edegem
Hove
Aartselaar
Schelle Kontich Lint Lier
Boom
Rumst
Duffel
Ellezelles
Geografisch overzicht gemengde intercommunales.
Gaselwest
IMEA
Imewo
Intergem
Iveka
Iverlek
Sibelgas
Aardgas van vroeger tot nu
37

Beheer van het toegangsregister
De voeding van de klanten wordt verzorgd via
de distributienetten. Elke klant heeft zijn eigen
aansluiting met specifieke technische kenmerken
(soort meter, typenummer, datum van indienstneming,
correctiefactoren …) en administratieve kenmerken
(adres, naam klant, factureringsadres, energieleverancier,
leveringscontract, keuringsattest …).
Deze informatie is nodig voor een degelijke technische
exploitatie, administratie en correcte facturering.
Elk gegeven kan op een bepaald moment wijzigen (vervanging
van een meter, nieuwe bewoners, nieuwe leverancier
…). Het is dus zeer belangrijk dat elke partij die is
betrokken bij de aardgaslevering aan een bepaalde klant,
steeds beschikt over de actuele en juiste gegevens van
deze klant.
Daarom worden deze gegevens centraal geregistreerd en
nauwkeurig bijgehouden in een zogenaamd toegangsregister.
Eandis doet dat in opdracht van de distributienetbeheerders.
Elk toegangsregister heeft een unieke EAN-code (European
Article Numbering), een getal van 18 cijfers dat ook
op de factuur is vermeld.
38 Aardgas van vroeger tot nu
Vorming
Alle activiteiten aan aardgasdistributienetten worden uitgevoerd
volgens strikt bepaalde procedures met duidelijk
omschreven werk- en veiligheidsinstructies. Dat kan enkel
met goed opgeleide en vakbekwame medewerkers, die
werken aan het omvangrijke aardgasdistributienet dat
continu verder wordt uitgebouwd. Zij zijn een essentiële
schakel om de veiligheid en bedrijfszekerheid te
garanderen.
Eandis heeft verschillende opleidingscentra waar medewerkers worden opgeleid en bijgeschoold.
Ze wisselen bovendien ervaringen uit en krijgen de kans zich nieuwe technieken eigen te maken.

Globale infrastructuur van
distributienetten
Distributienetten verbinden de leveringspunten van het
vervoersnet (de gasontvangstations) met de klanten. Het
is een netwerk van leidingen waarin systematisch van
middendruk wordt overgegaan naar lage druk. De totale
lengte van de distributienetten in België bedraagt ongeveer
60 000 km.
Het aardgasdistributienet, beheerd door Eandis, heeft
een lengte van ongeveer 38 000 km met ruim 1,5 miljoen
aansluitingen.
Toevoer van LNG
Grensmeetstation
Toevoer uit Noorwegen
Doorvoer naar Verenigd Koninkrijk
Bovengrondse LNG opslag
Hervergassing van LNG
Compressiestation
Grensmeetstation
Doorvoer naar Frankrijk
Glastuinbouw
Terrein van distributienetbeheerder
80 bar
Toevoer uit Nederland
Grensmeetstation
Mengstation
Distributiecabine
20 mbar
5 bar
Ondergrondse opslag
80 bar
15 bar
Drukreduceerinstallatie
Klantcabine
Klantcabine
Ontvangstation
distributienetbeheerder
8 bar
Bedrijven
Schematisch overzicht van de structuur van een distributienet.
Gasontvangstation
Drukreduceerinstallatie
Klantcabine
Ziekenhuizen
Elektriciteitscentrales
Toevoer uit Rusland of
doorvoer naar Duitsland
Grensmeetstation
Aardgas van vroeger tot nu
39

Veiligheidsaspect van een
aardgasdistributienet
Vitale Vijf aardgas
Veiligheid en veilig werken is een topprioriteit bij Eandis.
Bij werken aan of in de nabijheid van een gasinstallatie,
waarbij gas kan ontsnappen, gelden de ‘Vitale Vijf
Aardgas’. Deze beheermaatregelen worden tegelijkertijd
als één geheel toegepast:
• er wordt gezorgd voor voldoende verluchting
• de werkomgeving wordt afgebakend zodat geen
toegang voor onbevoegden mogelijk is
• continu worden aangepaste drukmetingen uitgevoerd
• de aanwezigheid van de nodige
brandbestrijdingsmiddelen is vereist
• geen gebruik van ontstekingsbronnen in een gezoneerd
gebied (met uitzondering van specifieke toestellen bij
een gecontroleerde verbranding van het gas).
40 Aardgas van vroeger tot nu
Signaleren
Verluchten
Afbakenen
Meten
Brandbestrijding
Ontstekingsbron
Zones waar werken worden uitgevoerd aan aardgasnetten, worden
altijd afgebakend en duidelijk gesignaleerd aan de omgeving.

Odoriseren
Aardgas is van nature kleur- en reukloos. Om aardgas
waarneembaar te maken wordt een reukstof toegevoegd,
die zorgt voor een kenmerkende, onaangename reuk. Dit
wordt odoriseren genoemd.
De waarneembaarheid van reukstoffen wordt uitgezet op
een schaal van 0 tot 5.
Om de alarmfunctie van het odoriseren te waarborgen,
moet minstens zoveel reukstof aan het gas worden
toegevoegd, dat bij een concentratie van 1 % gas in de
lucht een reukgraad 2 (‘Goed waarneembare geur’) wordt
bereikt.
Aardgas van vroeger tot nu
41

Structuur van een distributienet
Drukklassen
De leidingdiameter en -druk moeten zijn aangepast aan het
voorziene aardgasdebiet doorheen een bepaald deel van
het netwerk. Bij groot debiet hoort een grote leidingdoormeter
en/of hoge druk, bij laag debiet volstaat een kleinere
leidingdoormeter en/of lagere druk.
De druk op het aardgasnetwerk in ons land
kan als volgt worden onderverdeeld:
De praktijkwaarden
Als de distributiedruk ongeveer 98,07 mbar
bereikt, wordt in het vakjargon gesproken over
LD100-netten.
Hetzelfde geldt voor middendruknetten, waar
termen als 5 bar-netten en 15 bar-netten
worden gebruikt.
Voor een nog lagere druk wordt een onderscheid
qua distributiedruk gemaakt tussen
netten met H-gas en L-gas. Die hebben een
nominale netdruk van respectievelijk 20 mbar
(LD20-netten) en 25 mbar (LD25-netten).
42 Aardgas van vroeger tot nu
Hoge druk > 14,71 bar
Middendruk A > 98,07 mbar tot 0,49 bar
Middendruk B > 0,49 bar en ≤ 4,90 bar
Middendruk C 4,90 bar en ≤ 14,71bar
Lage druk ≤ 98,07 mbar
120
110
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Bar
Aanvoer en doorvoer
500 mbar
400
300
200
100
Ondergrondse opslag
Elektriciteitscentrales
25 mbar
20 mbar
Grote Industrie
Ziekenhuizen en
grote complexen
Glastuinbouw
Woningen
De druk in de voedingsleidingen is in functie van het maximale vermogen
van de toepassing.
Hoge druk
Middendruk
Lage druk

Opbouw van distributienetten
Met het oog op een hoge bedrijfszekerheid wordt bij
distributienetten op middendruk gestreefd naar aanleg in
ringsluiting, gevoed door twee of meerdere injectiepunten.
De aangesloten distributiecabines en klantcabines
kunnen dus vanuit verschillende richtingen worden gevoed.
Gasontvangstation
Drukreduceerinstallatie
Distributiecabine
Klantcabine
Componenten van een distributienet
Samenstelling van een gasdrukreduceerinstallatie
Een gasdrukreduceerinstallatie kan één of meerdere regellijnen
en zijn componenten bevatten.
Een regellijn wordt gebruikt om een hogere druk naar een
lagere om te zetten (‘reduceren’) en bestaat hoofdzakelijk
uit
• afsluiters. Dit zijn afsluitelementen op in- en uitgang.
• een stoffilter, die alle onzuiverheden tegenhoudt die
een goede werking van de achterliggende onderdelen
kunnen verstoren.
Lagedruknetten zijn meestal uitgevoerd volgens een
fijnmazige structuur, een vermaasd net. Ze worden
gevoed vanuit meerdere distributiecabines. Een net wordt
zo ontworpen dat de voeding doorgaans zonder veel
problemen kan worden overgenomen door de andere
distributiecabine(s), als één distributiecabine uitvalt.
Klantcabine
Lagedruknet Drukreduceerinstallatie
Distributiecabine
Middendruknet
Gasontvangstation
• Beveiliging(en) zorgen ervoor dat de druk op de
gevoede leiding niet boven een maximaal toelaatbare
waarde komt. Dit kan met
- een afslagveiligheid (of een veiligheidsafsluiter) die
de gastoevoer onderbreekt van zodra de uitgaande
druk een ingestelde waarde overschrijdt. Ze kan
enkel manueel terug worden herwapend en geopend.
- een monitor die de werking van de normale regelaar
overneemt van zodra die de druk laat stijgen boven
een ingestelde waarde.
• Regelaars reduceren de ingangsdruk naar een lagere
waarde.
Aardgas van vroeger tot nu
43

Drukregelaars
Principe
Drukregelaars reduceren de ingangsdruk tot een ingestelde
waarde (geregelde druk) als volgt.
• Tussen de in- en uitgang van de drukregelaar staat een
regelklep.
• De positie van deze regelklep wordt gestuurd door het
membraan van een regelkamer.
• Op het membraan worden twee tegengestelde krachten
uitgeoefend: enerzijds de gemeten druk (via het
verbindingskanaal met de uitgang) en anderzijds een
ingestelde waarde.
• Is de ingestelde waarde gelijk aan de gemeten waarde,
dan is de regeling in evenwicht. Is de gemeten waarde
hoger dan de ingestelde waarde, dan beweegt het
membraan naar boven en zal de klep sluiten tot een
evenwicht is bereikt.
Ingang: te
reduceren druk
44 Aardgas van vroeger tot nu
Membraan
Regelkamer
Ingestelde waarde
Regelklep
Drukregelaar met een gekalibreerde veer.
Bij een residentiële aftakking op een distributienet van 100 mbar wordt
hiermee de druk verlaagd tot 21 of 25 mbar.
Afhankelijk van de vereiste nauwkeurigheid wordt de
instelling gedaan door middel van gekalibreerde gewichten,
een gekalibreerde veer (veergestuurde regelaars)
of gasdruk (gasgestuurde regelaars). In nieuwe gasdrukreduceerinstallaties
worden enkel veer- en gasgestuurde
regelaars ingebouwd.
Gemeten waarde
Verbindingskanaal
Uitgang:
gereduceerde druk
Drukregelaar met gasdruk.
Dergelijke drukregelaars zijn, in tegenstelling tot de drukregelaars met
een veer of gewichten, meer complexe regelsystemen.

Werking veergestuurde regelaar
Via de regelklep stroomt het inkomende aardgas naar de
uitgang van de regelaar en via het verbindingskanaaltje ook
naar de kamer tussen de twee membranen.
Het bovenste membraan heeft de grootste oppervlakte.
Hierop wordt dus de grootste kracht uitgeoefend waardoor
de klep zich zal willen sluiten.
Dit wordt echter tegengewerkt door de kracht van de
gekalibreerde veer.
De bovenste kamer, met de ontluchting, zorgt voor
een demping van de regeling ingeval van plotse
drukveranderingen.
Ingang Uitgang
Regelklep
Gekalibreerde veer
Ontluchting
Membraan Verbindingskanaal
Werking gasgestuurde regelaar
Bij een gasgestuurde regelaar wordt de regelklep
bediend door een stuurdruk. Die wordt bekomen met een
stuurdrukregelaar die qua werkingsprincipe een gewone
veergestuurde regelaar is. De instelling van de uitlaatdruk
van de gasgestuurde regelaar wordt bepaald door de
instelling van de veer van de stuurdrukregelaar.
De regelklep van de hoofdregelaar is mechanisch
gekoppeld met een membraam. Aan de ene kant van het
membraam bevindt zich de uitgangsdruk van de regelaar,
aan de andere kant de stuurdruk.
Het grote voordeel van een gasgestuurde regelaar is
dat de gewenste uitlaatdruk over zijn volledig bereik een
constanter verloop heeft dan een veerbelaste regelaar.
Aardgas van vroeger tot nu
45

Gasontvangstations
Aardgas wordt via gasontvangstations geïnjecteerd in de
netten van de distributienetbeheerders. Dit gas wordt in de
meeste gevallen gereduceerd tot 15 bar door Fluxys.
De gasontvangstations zijn voorzien van:
• gasmeters en randapparatuur,
• communicatieapparatuur om het verbruik van op
afstand uit te lezen en alarmen te melden,
• allerlei veiligheidsvoorzieningen.
Gasdrukreduceerinstallaties MD/MD
Deze installaties maken deel uit van de uitrusting van een
middendruknet en reduceren de druk van 15 bar (MDC)
naar 5 bar (MDB).
De regellijnen bevatten dezelfde componenten als hierboven
aangehaald en worden ‘standaard’ ondergebracht
in een gebouw (gemetseld of prefab) of een behuizing in
aluminium.
46 Aardgas van vroeger tot nu
Het gasontvangstation Gent-Zwijnaarde.
Hier wordt geodoriseerd aardgas van Fluxys van 15 bar verlaagd naar 3,4 bar voor verdeling naar verschillende distributiecabines in de regio.
De nieuwe installatie type C006 in Aalst.

Distributiecabines
Distributiecabines reduceren de druk van midden- naar
lage druk.
Er werden standaard distributiecabines ontwikkeld voor
debieten van 50 m³n/h tot 6 500 m³n/h voor zowel LD20,
LD25, als LD100-netten.
Afhankelijk van de netconfiguratie, geïsoleerd of vermaasd,
wordt een distributiecabine enkel- of dubbellijns uitgevoerd.
Distributiecabines reduceren de druk van midden- naar lage druk.
In een dubbellijnse distributiecabine worden twee regellijnen
parallel opgesteld (‘actieve lijn’ en ‘reservelijn’). De reservelijn
is een identieke regellijn, die anders is afgeregeld.
Hierdoor ontstaat een hogere bedrijfszekerheid.
Aardgas van vroeger tot nu
47

Klantcabines
Een klantcabine wordt opgesteld bij een individuele klant
met een nominale afname hoger dan 40 m³/h en aangesloten
op het middendruknet.
In de klantcabine wordt de druk van het middendruknet
gereduceerd naar de door de klant gewenste uitlaatdruk
van 21, 25, 100 , 300 of 500 mbar.
Er werd een standaard klantcabine ontwikkeld voor
debieten tot 6 500 m³n/h bij hogervermelde drukken.
Afhankelijk van het type klant en/of de wensen van de
klant, kan de regellijn enkellijns of dubbellijns worden
uitgevoerd.
Een klantcabine bevat altijd een meetlijn (met de gasmeter).
48 Aardgas van vroeger tot nu
Klantcabine.
Miniklantcabines
Nieuwe miniklantcabines voor voeding van een individuele
klant met een afname tot en met 40 m³/h, worden enkel
nog opgesteld in uitzonderlijke situaties.
In functie van het type gas, wordt gereduceerd naar 20 of
25 mbar.

Leidingen in een distributienet
Leidingen in staal en polyethyleen
Nieuwe netten (zowel lage- als middendruknetten) worden
aangelegd in staal of polyethyleen (PE).
Nieuwe middendruknetten hebben een diameter van
minstens 100 mm en worden bij voorkeur in ringsluiting
aangelegd.
Middendruk
Middendruknetten voor 15 bar worden enkel in staal
aangelegd.
Voor middendruknetten tot 5 bar kan worden gekozen
tussen PE en staal.
Lage druk
Plaatsing van een stalen leiding voor een middendruknet op 15 bar.
Standaard wordt PE gebruikt voor lagedrukleidingen, maar
voor grotere diameters wordt gebruik gemaakt van staal.
Nieuwe distributienetten worden uitgebaat op LD100.
Aardgas van vroeger tot nu
49

KLIM en KLIP
Werken in de omgeving van gasdistributie-installaties moeten
minstens 48 uur op voorhand aangetekend worden
gemeld aan de distributienetbeheerder (KB 28-06-1971).
Om te weten te komen welke leidingen op een bepaalde
plaats in de grond zitten, kan gebruik worden gemaakt
van twee gratis informatiesystemen. Die maken het voor
aannemers mogelijk om zonder veel administratieve
rompslomp te weten te komen met wie ze contact moeten
opnemen voor de start van de werken.
• KLIM. (Kabels en Leidingen Informatie Meldpunt). Is
een federaal systeem dat werd ontwikkeld door Fetrapi
(Federatie van Transporteurs door middel van Pipeline)
en Elia (de Belgische transmissienetbeheerder voor
elektriciteit).
Via Internet (www.klim-cicc.be) brengt de aannemer van
de werken op een kaart de zone aan waarin hij werken
wil uitvoeren. Daarna ontvangt hij een lijst van de te
betrekken operatoren.
Via dit systeem is het ook mogelijk de werken
te melden. De administratie rond de wettelijke
meldingsplicht wordt hierdoor sterk vereenvoudigd.
• KLIP (Kabel en Leiding Informatie Portaal) is een
Vlaams initiatief voor de melding van werken in het
Vlaamse Gewest aan de overige beheerders van kabels
en leidingen.
KLIM en KLIP zijn aan elkaar gekoppeld (www.klip.be).
Ook particulieren kunnen op deze website terecht.
50 Aardgas van vroeger tot nu
Maatregelen bij mechanische beschadiging
Elke eventuele beschadiging die wordt aangebracht in afwezigheid
van de distributienetbeheerder moet onmiddellijk
worden gemeld aan de distributienetbeheerder. Dit geldt
voor elke vorm van beschadiging. Een onschuldig defect,
zoals een beschadiging van de bekleding van een stalen
leiding, kan immers na verloop van tijd tot een gevaarlijke
situatie evolueren.

Verbindingstechnieken
Lassen van stalen leidingen
Om stalen buizen te verbinden - lassen - wordt meestal
de ‘stomplas’ gebruikt. De lasprocedure is booglassen
met beklede elektrode. De beklede elektrode (toevoegmateriaal)
bestaat uit een elektrisch geleidende kern die is
bekleed met bepaalde chemische stoffen om het smeltbad
te beschermen. Radiografische controles en drukproeven
verzekeren een correcte uitvoering van de laswerken.
Laswerken aan stalen aardgasleidingen worden uitgevoerd door
gekwalificeerde lassers. Hun certificaat voldoet aan de strenge
Europese norm EN 287-1 en wordt slechts toegekend na een
positieve evaluatie door een erkende controle-organisatie.
Aardgas van vroeger tot nu
51

Lassen van PE-leidingen
Stuiklas
Dit is een techniek waarbij de twee met elkaar te verbinden
PE-leidingen worden verwarmd, waarna ze tegen
elkaar worden gedrukt (gestuikt). Hierbij ‘versmelten’ de
raakoppervlakken met elkaar, waarna beide buizen een
homogeen geheel vormen.
52 Aardgas van vroeger tot nu
De uiteinden van de PE-buizen worden tegen
de warme spiegels gedrukt.
De te lassen PE-buizen worden geklemd en gezuiverd.
Het eindresultaat.

Elektrolas
Aftakkingen of verbindingen van PE-leidingen worden hier
gemaakt met koppelstukken en moffen in PE waarin elektrische
verwarmingsweerstanden zijn ingewerkt.
Deze weerstanden worden door middel van een elektrische
stroom verwarmd, waardoor de binnenkant van het
koppelstuk of de mof versmelt met de buitenkant van de
PE-leiding.
De hoeveelheid warmte - dit is de duur dat de weerstanden
moeten worden ingeschakeld - en de waarde van de
stroom, zijn afhankelijk van een aantal parameters zoals
de temperatuur van de materialen, de doorsnede van de
leiding en de wanddikte. Het proces wordt elektronisch
gestuurd. De nodige parameters worden hierbij ingelezen
door middel van een specifieke barcode.
De laszone voor een aftakzadel wordt oppervlakkig gefreesd en zorgvuldig gereinigd.
De parameters worden ingebracht door middel van de barcode en het verwarmingsproces wordt gestart.
Aardgas van vroeger tot nu
53

Boortechnieken
Om constructies te kruisen waar niet kan worden gegraven,
zoals een spoorweg of een autostrade, worden de
leidingen geboord of geperst.
Gestuurde boringen
Bij de uitvoering van een gestuurde boring moet de pilootboring
een vooraf bepaald profiel volgen.
Eenmaal de overzijde bereikt, wordt het boorgat geruimd
en de buis erin getrokken.
54 Aardgas van vroeger tot nu
Opstelling van een installatie voor de uitvoering van
een gestuurde boring.
Een gestuurde boring in drie stappen
Stap 1: De pilootboring.
De boorstangen worden volgens het ontwerp van het boorprofiel
onder de hindernis door geboord.
Stap 2: De ruiming.
Met een ruimer wordt het boorgat breder en groter gemaakt zodat in
een volgende fase de leiding kan worden ingetrokken.
Stap 3: Het intrekken van de leiding.
De leiding wordt via een ‘swivel’ met de ruimer verbonden en in het
boorgat getrokken. De swivel heft de roterende beweging op, zodat
de leiding niet ronddraait in het boorgat.

Persboringen
Bij een persboring wordt in een eerste fase een ‘boorput’
ingericht op de plaats waar de onderboring vertrekt.
Het is belangrijk een stevige achterwand te construeren
waartegen de persinstallatie zich kan ‘afzetten’.
Plaatsing van het eerste segment op de ‘glijbaan’. Stelselmatig worden alle segmenten aan elkaar gelast
en in de grond geperst.
De eerste stalen (mantel)buis voor de onderboring wordt
op de glijbaan van de persinstallatie geplaatst. Deze buizen
vormen een koker waarin later de eigenlijke aardgasleiding
wordt geschoven. Tijdens de persing wordt de door de
buis ingesloten aarde weggefreesd.
Eens de volledige koker geperst, wordt de persinstallatie
verwijderd en worden de aardgasleidingen in de koker
geschoven.
Rondom de aardgasleiding worden steunen geplaatst die ervoor
zorgen dat er geen contact is met de mantelbuis en dat de coating
niet wordt beschadigd.
Aardgas van vroeger tot nu
55

Schakelen op middendrukleidingen
Afsluiters op middendrukleidingen
(MD-afsluiters)
Middendrukafsluiters zijn de hoekstenen van een distributienet.
Ze maken het mogelijk om een deel van een leiding
af te sluiten, zodat hierop zonder gevaar werken kunnen
worden uitgevoerd. Ze hebben dus ook een veiligheidsfunctie.
Ze staan op een aantal weldoordachte plaatsen zoals op
kruisingen van autosnelwegen en waterwegen en op in- en
uitgangen van gasdrukreduceerinstallaties.
Middendrukafsluiters verdelen ook lange middendrukleidingen
in ‘stroken’ om de interventietijd bij een incident te
kunnen beperken.
De meest voorkomende types middendrukafsluiters zijn
kogel- en schuifafsluiters.
Op lagedrukdistributieleidingen komen slechts in uitzonderlijke
gevallen afsluiters voor.
Afsluitersknooppunten
Middendruknetten worden doorgaans in ringvorm aangelegd
en gevoed door meerdere knooppunten. Een aftakking
op een dergelijk net wordt dus vanuit twee richtingen
gevoed.
Bij een panne of incident in de toevoer, kan de aftakking in
dienst blijven door de toevoerleiding met het defect af te
sluiten. Dat kan door een afsluitersknooppunt te installeren,
al of niet samen met alleenstaande middendrukafsluiters.
Een afsluitersknooppunt kan in ster- of in broekvorm
worden uitgevoerd.
Op aftakkingen van een middendruknet waar een relatief
hoog debiet stroomt of waar een hoge bevoorradings-
zekerheid is vereist, wordt een afsluitersknooppunt geplaatst
als er meerdere injectiepunten zijn.
56 Aardgas van vroeger tot nu
MD-afsluiters laten het spuien of affakkelen van een leiding toe.
Dat betekent dat de leiding wordt leeggemaakt. Uiteraard gebeurt dat
in eerste instantie door zoveel mogelijk gas te laten gebruiken door de
verbruikers. Enkel de laatste hoeveelheid aardgas in een leiding wordt
afgefakkeld.
DN250 DN250
DN250 DN250
DN250
DN250
Principeschema van een ‘Ster’.
Indien de hoofdleiding en de
aftakking dezelfde diameter
hebben, is een stervorm
aangewezen.
DN150
DN150
DN250
Hier wordt een aftakking met afsluitersknooppunt op een
middendrukleiding geïnstalleerd.
DN150
Principeschema van een ‘Broek’.
Indien de diameter van de
hoofdleiding en de aftakking
verschillen, wordt gekozen voor
een ‘Broek’.

Interventietechnieken op
middendrukleidingen
Soms kunnen middendrukleidingen niet worden
onderbroken, maar moeten er toch werken worden
uitgevoerd. Er bestaan specifieke interventietechnieken,
zowel voor staal als voor PE, voor werken waarbij de
gastoevoer niet kan worden onderbroken. Zij vereisen
de inzet van specifieke apparatuur en gespecialiseerde
technici.
Hier werd een deel van een middendrukleiding in PE onder druk
verwijderd en een voorlopige bypass aangelegd. De leiding blijft dus in
dienst terwijl de nodige werkzaamheden kunnen worden uitgevoerd.
Een stop plaatsen is niet enkel mechanisch precisiewerk, maar vereist
ook het gebruik van zwaar materiaal.
Aardgas van vroeger tot nu
57

Corrosie
Corrosie van stalen leidingen betekent dat de leidingen
worden aangetast door inwerking van hun omgeving.
Zo kan bijvoorbeeld de wand van een stalen leiding met
beschadigde bekleding corroderen als ze in contact komt
met de aarde. Op termijn leidt dit tot een te kleine wanddikte
waardoor een gaslek kan ontstaan.
Er zijn verschillende vormen van corrosie. Bij stalen
aardgasleidingen treedt meestal elektrochemische
corrosie op. Een apart type corrosie wordt veroorzaakt
door zwerfstromen.
Elektrochemische corrosie
Elektrolyse is de aanleiding van elektrochemische corrosie.
Elektrolyse is een natuurlijke elektrochemische reactie
waarop ook de werking van een batterij is gebaseerd. Bij
dit proces vloeien elektronen, lossen metaalionen op en
veroorzaken zo corrosie.
Zwerfstromen
Een gelijkaardig effect kan optreden als gevolg van
zwerfstromen door de grond in de omgeving van elektrische
spoor- en tramlijnen. Zwerfstromen zijn elektrische
stromen die hun plaats van oorsprong terug opzoeken.
Ligt een stalen aardgasleiding in de omgeving en is de
bekleding beschadigd, dan is het mogelijk dat de stroom
doorheen de stalen buizen zijn weg terug zoekt. Een elektrische
stroom zoekt immers altijd de weg van de minste
weerstand. Op de plaats waar deze elektrische stroom de
leiding verlaat, wordt het materiaal van de leiding opgelost
als gevolg van het elektrochemisch proces dat hier
optreedt.
Passieve bescherming tegen corrosie
De meest doeltreffende bescherming tegen de aantasting
van stalen buizen is contact tussen de buis en de omliggende
aarde onmogelijk
maken. Daarvoor is de
buitenkant van de nieuwe
generaties stalen buizen
van aardgasnetten voorzien
van een PE-bekleding (coating).
Elke onderbreking van
deze coating door werkzaamheden
zoals lassen,
een koppeling of aftakking
maken, moet zorgvuldig
worden bekleed.
58 Aardgas van vroeger tot nu
Controle van de bekleding van stalen
gasbuizen
Vooraleer stalen aardgasleidingen in de grond te plaatsen,
wordt de coating gecontroleerd. Naast een gewone visuele
controle wordt ook een elektrische controle uitgevoerd.
Er wordt dan spanning gezet tussen de leiding en een
beweegbare detector (de ‘vonkenborstel’). Is de coating
beschadigd, ontstaat een spanningsoverslag (vonk) tussen
de vonkenborstel en de stalen leiding.
Als detector wordt gewerkt met een stalen borstel waarmee
de buis wordt afgestreken of met een contactveer die
rond de leiding wordt aangebracht.
De leiding wordt zorgvuldig gereinigd en
er wordt een primer aangebracht.
Dan wordt een vulkaniserende tape om
de buis gewikkeld.
Ten slotte wordt afgewerkt met klevende
PE-band.

Actieve bescherming tegen corrosie -
Kathodische bescherming
Elektrochemische corrosie is een reactie tussen twee
geleidende materialen waarbij zich, in een gesloten
elektrische kring, elektronen en metaalionen verplaatsen
van het ene materiaal naar het andere via ‘het elektrolyt’
(hier de grond).
Beschadiging van de coating is bijna niet te vermijden.
Daarom zal, waar aangewezen, naast de eigen, passieve
bescherming van een stalen leiding ook een actieve bescherming
worden voorzien. De zogenaamde ‘kathodische
bescherming’ is een gekende toepassing waarbij gebruik
wordt gemaakt van ‘opofferingsanoden’.
Het principe van kathodische bescherming is de stroom
zodanig te sturen dat de te beschermen metalen structuur
ook effectief wordt beschermd. In de praktijk wordt
dit meestal verwezenlijkt door gebruik te maken van een
externe gelijkspanningsbron.
Een stalen gasleiding wordt algemeen als beschermd
beschouwd als ze een negatief potentiaal heeft van minimum
-0,85 V ten opzichte van de aarde, gemeten met een
‘koper/kopersulfaat-sonde’.
Zwerfstromen kunnen hier op een gecontroleerde manier
terug naar de sporen worden geleid.
Op netten waar kathodische bescherming is toegepast,
staan ‘meetpalen’ waar potentialen kunnen worden opgevolgd.
Aardgas van vroeger tot nu
59

Aansluitingen maken
Meettechnieken
Meten van druk
U-buismanometer
Staan beide kanten van de manometer open, dan is de
druk langs beide kanten van de waterkolom dezelfde. De
schaal wordt nu ingesteld op 0 mm. Dan wordt de manometer
aan de linkerzijde aangesloten op de leiding waarvan
de druk moet worden gemeten. De rechterzijde is open en
staat dus in verbinding met de atmosferische druk.
De overdruk van het aardgas drukt het water in het linker
gedeelte naar beneden, waardoor het peil in het rechter
gedeelte stijgt. Deze variatie is recht evenredig met de
waarde van de overdruk.
Voor een nauwkeurige meting wordt bij aardgasdistributienetten
dikwijls deze manometer gebruikt.
Een U-vormige doorzichtige buis is gevuld met water. De hoogte van
de waterkolom is een maat voor de gemeten overdruk.
De schaalverdeling is gekalibreerd in functie van het gewicht van de
gebruikte vloeistof.
Met water is 1cm waterkolom gelijk aan 0,981 mbar.
60 Aardgas van vroeger tot nu
Aardgas druk
Bourdon buismanometer
Atmosferische druk
Overdruk
Schematische voorstelling manometer.
De te meten druk wordt naar een gebogen flexibele buis
gevoerd. De buitenomtrek van deze gebogen buis heeft
een grotere oppervlakte dan de binnenomtrek. Komt de
buis onder druk, dan wordt op de buitenomtrek een grotere
kracht uitgeoefend dan op de binnenomtrek, waardoor
de buis zich zal strekken. Via tandwieltjes wordt deze
beweging overgebracht op een wijzer die een aanduiding
geeft op een gekalibreerde schaal.
Bourdon manometers worden gebruikt om drukken in gasleidingen en
vloeistofleidingen te meten.

Meten van volumes
Een aardgasteller meet de hoeveelheid aardgas die door
de meter stroomt. Aan de hand van deze meting wordt
dan later de factuur opgemaakt. Het type meter wordt
gekozen afhankelijk van de toepassing (druk, volume).
Balgengasmeter
In een residentiële installatie, tot 40m³/uur wordt standaard steeds
een balgengasmeter gemonteerd.
Detail van de kenplaat van een balgengasmeter met
de kenmerkende meetwieltjes.
De cijfers met de zwarte kaders geven het aantal verbruikte m³ aan.
De cijfers in de rode kaders zijn kubieke decimeter (dm³).
Merk de komma tussen de zwarte en rode kaders.
Een balgengasmeter bestaat uit twee meetkamers. Elke
meetkamer heeft een linker en rechter meetvolume, gescheiden
door een flexibel membraan.
Toestand 1
Bij een afname van gas vult het linker meetvolume van
meetkamer 1 en het rechter meetvolume van meetkamer 2
zich met aardgas.
Hierdoor wordt in meetkamer 1 het flexibel membraan naar
rechts gedrukt waardoor het aardgas in het rechter meetvolume
naar de uitgang wordt geduwd. In meetkamer 2
wordt het membraan naar links geduwd en wordt het gas
uit het linker meetvolume naar de uitgang van de meter
gestuwd.
Door middel van stangen (niet getekend) is het membraan
verbonden met een telwerk en met de verdeelschuiven
(een soort wisselschakelaars). Heeft het membraan zijn uiterste
eindstand bereikt, schakelt de bijbehorende verdeelschuif
om naar de andere positie.
Toestand 2
Meetkamer 1
Linker meetvolume
Meetkamer 1
In Verdeelschuiven Uit
Rechter meetvolume
Meetkamer 2
Membraan
In Verdeelschuiven Uit
Meetkamer 2
De verdeelschuif van het rechter meetvolume van meetkamer
2 is omgeschakeld. Het rechter meetgedeelte, dat
zich zojuist heeft gevuld, wordt naar de uitgang gestuwd.
Meetkamer 1 volgt na ¼ van de cyclus. Deze verschuiving
in tijd gebeurt om haperingen in de uiterste posities te
vermijden.
Aardgas van vroeger tot nu
61

De budgetmeter
Een budgetmeter is een gewone balgengasmeter die is
uitgerust met een kaartlezer voor een ‘budgetmeterkaart’.
Hij wordt uitsluitend bij residentiële klanten opgesteld.
De klant kan de budgetmeterkaart opladen voor een bepaald
verbruik. Dat gebeurt in een van de oplaadpunten in
de klantenkantoren van Eandis of bij het OCMW.
De meter geeft doorlopend een indicatie van het tegoed
waarover de klant nog beschikt.
De budgetmeter moet dus tijdig worden bijgeladen. Van
zodra het tegoed is gedaald onder 5 euro, kan een noodkrediet
worden geactiveerd. Als dit tegoed is opgebruikt,
wordt de gastoevoer afgesloten.
62 Aardgas van vroeger tot nu

Rotorgasmeter
Bij industriële afnemers, tot 650 m³/uur, worden standaard
rotorgasmeters opgesteld.
De rotogasrmeter.
Een rotorgasmeter is, net zoals een balgengasmeter, een
volumemeter.
Twee rotors zijn aan elkaar gekoppeld en staan elk opgesteld
in een cilindrisch gedeelte.
Het doorstromende gas doet de rotors draaien waardoor
een telwerk (niet op de tekening) wordt aangedreven.
Op elk moment van de cyclus vormen de rotors een scheiding
tussen de ingang en de uitgang van de meter.
Gas kan slechts door de meter stromen als de rotors kunnen
draaien. Deze constructie is mechanisch zeer nauwkeurig
en zo uitgevoerd dat er geen ‘lekdebiet’ optreedt
tussen de rotors en de wand van hun kamer.
Rotor 1
De binnenkant van een rotorgasmeter.
Draairichting
Rotor 2
Aardgas van vroeger tot nu
63

Turbinegasmeter
In tegenstelling tot de twee vorige types is een turbinemeter
gebaseerd op snelheidsmeting van het doorstromende
gas.
Bij industriële afnemers met een hoger debiet dan
650 m³/uur, worden standaard turbinegasmeters
opgesteld.
De meetring leidt de inkomende gasstroom naar de
turbine.
Wordt er gas afgenomen, dan duwt de gasstroom tegen
de schoepen van de turbine.
De turbine draait met een snelheid die evenredig is met het
aardgasdebiet.
Deze draaibeweging wordt via een wormwielkoppeling
en een magnetische koppeling overgebracht naar een
telwerk.
Door de magnetische koppeling kan de gasmeter volledig
gasdicht worden gemaakt.
64 Aardgas van vroeger tot nu
De turbinegasmeter.
Wormwielkoppeling
De binnenkant van een turbinegasmeter.
Telwerk
Meetring Turbine
Magnetische
koppeling
Dichting

Volumeherleidingsinstrument
Een gasteller doet een volumemeting bij een bepaalde
druk en temperatuur. Dit volume wordt uitgedrukt in
‘bruto m³’.
Voor facturering wordt dit bruto aantal m³ omgezet naar
genormaliseerde m³.
Deze omzetting gebeurt door een volumeherleiding in een
volumeherleidingsinstrument (VHI).
Vanaf een verbruik van meer dan 300 000 m³ per jaar of
een leveringsdruk hoger dan 1 bar, en een meetcapaciteit
≥ 500 m³n/h wordt bij deze klanten een volumeherleidingsinstrument
standaard opgesteld.
Het toestel doet constant een aanpassing van de gemeten
waarde in functie van de ogenblikkelijke temperatuur en
druk. Het ‘brutoverbruik’ wordt hier omgezet naar een
‘nettoverbruik’.
Teleopneming
Een installatie met VHI en teleopneming.
Klanten met een verbruik van meer dan 1 miljoen m³ per
jaar worden via ‘telelezing’ uitgelezen door de dienst
Metering.
De gasteller is uitgerust met een pulsgever. De pulsen
worden geteld en opgeslagen in een datalogger die via
GPRS om het uur wordt uitgelezen.
Deze meting is ook altijd voorzien voor volumeherleiding.
Aardgas van vroeger tot nu
65

Een residentiële aansluiting
Informatie
Net zoals distributienetten, zijn aansluitingen en hun
toebehoren onderworpen aan allerlei wetten en richtlijnen.
Om de klant te helpen en te informeren bij de realisatie
van zijn aansluiting, heeft Eandis een aantal brochures
uitgewerkt. U vindt ze via de website
www.eandis.be > Publicatie en reglementen >
Aansluiten op het distributienet. Hier kunt u alle
beschikbare brochures downloaden. U kunt ze ook afhalen
in de klantenkantoren van Eandis.
66 Aardgas van vroeger tot nu
Stappenplan voor een aansluiting
van een eengezinswoning
Bouwtechnische voorschriften
Druk op een residentiële aansluiting
De toestellen bij de klant worden gevoed via de distributienetten
naar zijn aardgasaansluiting. Lagedrukdistributienetten
kunnen worden uitgebaat op nominaal 20 mbar (rijk
gas), 25 mbar (arm gas) en 98 mbar (beide).
De druk aan de gasmeter is afhankelijk van het soort aardgas
en het aardgasnet waarop de woning is aangesloten
en bedraagt dus 20 of 25 mbar. Bij een distributienet op
98 mbar wordt een huisdrukregelaar geplaatst die de druk
reduceert naar 20 of 25 mbar.
Op middendruknetten A en B worden enkel nog residentiële
klanten (tot 40 m³/h) aangesloten mits uitzonderlijke
voorwaarden.
voor de aansluiting van de woning op de
distributienetten aardgas en elektriciteit
Technische
voorschriften voor
eindgebruiker en
installateur
Aansluiting op het
distributienet aardgas
Technische
voorschriften voor
eindgebruiker en installateur
U kunt de Eandis-brochures over aansluitingen afhalen in de klantenkantoren of downloaden via de website www.eandis.be.
Lage druk

Gestandaardiseerde opstelling
Binnen de gaswereld is een standaardopstelling
ontwikkeld.
Voorstelling van de belangrijkste vereisten van een
standaardaansluiting.
Voorbeeld van de uitvoering van een
gestandaardiseerde opstelling bij een
residentiële klant.
Aardgas van vroeger tot nu
67

Componenten van de aftakking
De aansluitbocht voor nieuwbouw eengezinswoning
Om nutsleidingen probleemloos binnen te brengen, is
door de nutsbedrijven een gestandaardiseerde methode
uitgewerkt voor aansluiting van een nieuwbouw, de aansluitbocht.
Een aansluitbocht is samengesteld uit vijf gebogen buizen
in kunststof, elk met een specifieke doormeter. Die zijn
bestemd voor de aftakleidingen van aardgas, telefoon,
kabeldistributie, elektriciteit en waterleiding.
Deze aansluitbocht wordt ingewerkt in de fundering van
de woning. Langs de buitenkant worden ondergronds de
wachtleidingen geplaatst en de andere kant komt uit in de
woning.
De isolatiesok
Een isolatiesok zorgt voor een galvanische scheiding
tussen de binneninstallatie en het distributienet. Zo wordt
elektrochemische corrosie tegengegaan en is de toepassing
van kathodische bescherming economischer.
68 Aardgas van vroeger tot nu
De gasmeterkraan
De gasmeterkraan is vlak voor de gasmeter opgesteld.
De gasmeterkraan, de huisdrukregelaar en de gasmeter.
De huisdrukregelaar
In distributienetten met een bedrijfsdruk van 98 mbar wordt
een huisdrukregelaar geplaatst die de druk reduceert tot
21 of 25 mbar.
De huisdrukregelaar is een veergestuurde regelaar.

De gasmeter
Buitenafsluiter
Een buitenafsluiter wordt slechts in een aantal welbepaalde
omstandigheden geplaatst als veiligheidsafsluiter.
Didactische opstelling van een aftakking met buitenafsluiter
op een distributienet.
Bij noodsituaties maakt dit het voor de hulpdiensten of de
eigenaar mogelijk om de gastoevoer van het gebouw af te
sluiten. Hij mag echter uitsluitend door de distributienetbeheerder
weer worden geopend.
Een buitenafsluiter wordt geplaatst bij
• een aftakking met een diameter groter dan of gelijk aan
50 mm voor een stalen buis en 63 mm voor een
PE- buis
• een debiet hoger dan 10 m³/uur
• een voeding van een openbaar gebouw.
De aanwezigheid en de plaats van een buitenafsluiter
wordt aangegeven door een kenplaatje dat is aangebracht
in de omgeving van de afsluiter.
Kenplaatje
Dergelijk plaatje bevat gegevens over de aard van de
afsluiter en de geografische positie ten opzichte van de
positie van het plaatje.
Het wordt meestal aangebracht op een gevel in de
omgeving van de afsluiter.
Het gele G-merkteken
Een doorgang van een gasaansluiting doorheen een
buitenmuur wordt soms ook aangegeven door middel van
een geel merkteken onderaan de muur.
Aardgas van vroeger tot nu
69

Binneninstallaties
De gasleidingen na de gasmeter tot de stopkraan worden
de binneninstallatie genoemd. Werken aan de binneninstallatie
behoren niet tot de activiteiten van Eandis.
Meer informatie over een binneninstallatie vindt u op de
website www.aardgas.be.
Appartementen
Tot negen wooneenheden
Naast de algemene voorwaarden gelden hier specifieke
voorwaarden voor de opstelling van gasmeters.
Er wordt ook altijd een buitenafsluiter geplaatst.
Meer dan negen wooneenheden
Hier gelden bijkomende eisen voor onder andere de bouwvoorschriften
voor de lokalen die zijn bestemd voor nieuwe
installaties van gasdrukreduceerinrichtingen.
70 Aardgas van vroeger tot nu
Een industriële aansluiting
Tot een debiet van 250 m 3 /h kan worden gevoed op lage
druk als het net het toelaat. Ambachtelijke of kleine industriële
eindafnemers met één gasmeter kunnen zo worden
voorzien van gas. De gasmeter wordt dan ofwel op het
gelijkvloers, op de eerste kelderverdieping of buiten in een
meterkast opgesteld.
Ligt het debiet hoger, dan is voeding via middendruk of
klantcabine vereist.
In een klantcabine is de gasmeter en zijn randapparatuur
standaard reeds ingebouwd.
Opstelling van rotormeter in een meterkast.

Controle en toezicht
Controlecentra
Controlecentra in Merksem en Kortrijk bewaken 24 op 24
uur de goede werking van het aardgasdistributienet. Onder
andere van hieruit worden ook de interventieploegen uitgestuurd
om herstellingen uit te voeren in geval van storing,
panne of gaslek.
Lekpeilen
De wet verplicht de distributienetbeheerders om hun aardgasdistributienetten
op regelmatige basis te peilen naar
gaslekken. Dat moet deskundig gebeuren en gaslekken
moeten zo mogelijk worden hersteld.
Dit peilen kan manueel worden uitgevoerd met een
‘sleepmat’, maar ook met een hiervoor speciaal uitgerust
voertuig, een ‘lekpeilwagen’.
De speciale uitrusting van een peilwagen ...
Afslepen van een gasleiding op zoek naar lekken.
Detail van een detectieapparaat.
… en de sleepmat.
Aardgas van vroeger tot nu
71

Toekomst
Aardgasvoertuigen
(Natural Gas Vehicle - NGV)
Aardgas in gecomprimeerde vorm - Compressed Natural
Gas (CNG) - wordt gebruikt als alternatieve brandstof voor
auto’s en autobussen. De druk in een stalen of composiet
voorraadcilinder bedraagt ongeveer 200 bar.
In vergelijking met benzine of diesel stoot een aardgas-
motor minder fijn stof en minder NOx uit. In vergelijking
met benzine is de CO 2 -uitstoot 25 % lager. In vergelijking
met diesel 9%.
De Richtlijn Hernieuwbare Energie vereist in 2020 een inzet
van 10 % hernieuwbare energie in de transportsector.
Rijden op aardgas is goed voor milieu en duurzaamheid,
en bovendien ook een strategische overweging naar
minder afhankelijkheid van olie-import.
Italië is koploper in Europa met zo’n 400 000 voertuigen
op aardgas en ruim 400 vulstations.
72 Aardgas van vroeger tot nu
Van biogas naar biomethaan
Als organische stoffen chemisch worden afgebroken in een
omgeving afgesloten van lucht (de zogenaamde anaerobe
vergisting), ontstaat methaan, samen met andere gassen
zoals koolstofdioxide en waterstofsulfide. In de natuur
komt dit verschijnsel onder andere voor in moerassen.
Dit proces kan ook kunstmatig worden veroorzaakt in
gesloten tanks waarin stoffen van organisch-biologische
aard worden vergist. Afvalwater, slachtafval, keukenafval
en dierlijke mest zorgen voor deze ‘biomassa’.
In deze vergistingstanks of bioreactoren wordt ‘biogas’
geproduceerd dat voor ongeveer 2/3 bestaat uit methaan,
voor 1/3 uit koolstofdioxide en kleine hoeveelheden andere
gassen.
Biogas wordt meestal gebruikt bij warmtekrachtkoppeling
(WKK) voor de productie van groene stroom. Indien de
warmte onvoldoende kon worden gebruikt, kan na zuivering
en opwaardering het biogas ook in het aardgasnet
worden geïnjecteerd of worden gebruikt als voertuigbrandstof.
Het gezuiverde biogas wordt ‘biomethaan’.
Biomassa kan ook een oplossing bieden voor het afvalprobleem
van bepaalde industriële en landbouwbedrijven.
Het restproduct van de vergisting kan verder worden
gebruikt in de landbouw als meststof.
De productie van biogas door anaerobe vergisting is een
ecologisch verantwoorde manier van afvalverwerking en
een CO 2 -neutrale manier van energieproductie.
Bovendien wordt een spontane lozing van methaan in de
atmosfeer voorkomen. Bij de traditionele opslag van mest
komt steeds methaan vrij, dat als broeikasgas 21 keer
sterker is dan koolstofdioxide. Nu worden deze emissies
vermeden.

Micro-WKK met Stirlingmotor
Een micro-WKK is eigenlijk een mini-uitvoering van de
WarmteKrachtKoppeling (WKK) uit de industrie. Een
WKK produceert warmte en elektriciteit. Hierdoor ligt het
energierendement van de productie hoger dan bij twee
afzonderlijke installaties. Ook de CO 2 -uitstoot is veel
kleiner.
In een klassieke thermische elektriciteitscentrale gaat tot
55 % van de primaire energie verloren. In een micro-WKK
bedragen de thermische verliezen slechts 10 %.
Vanwaar dit relatief hoge rendement?
In een micro-WKK van de laatste generatie wordt een
wisselstroomgenerator aangedreven door een
Stirlingmotor. De generator levert elektriciteit die
wordt geïnjecteerd op het elektriciteitsnet van de
woning. De restwarmte van de Stirlingmotor wordt, via
warmtewisselaars, gebruikt voor de verwarming van de
woning of voor de bereiding van sanitair warm water.
Een Stirlingmotor werkt met hete lucht die in een
thermodynamische cyclus stroomt. Hij wordt ook
‘heteluchtmotor’ genoemd. Deze motor is opgebouwd
rond het thermodynamisch verschijnsel dat lucht die wordt
verwarmd uitzet en na koeling weer krimpt. In deze cyclus
is een zuiger opgenomen die zich verplaatst onder invloed
van het achtereenvolgens uitzetten en krimpen van de
lucht.
Deze ‘aandrijflucht’ wordt verwarmd met een
aardgasbrander. De koeling gebeurt door koelmiddel
dat via warmtewisselaars warmte overdraagt aan het
verwarmingssysteem van de woning.
Slimme meters en slimme netten
Momenteel lopen bij Eandis de eerste praktische proeven
met slimme meters.
Bij een woning uitgerust met een slimme kWh-meter
voor elektriciteit en een slimme meter voor aardgas is er
een communicatie mogelijk tussen deze meters en een
centraal communicatiecenter.
Hierdoor is het mogelijk om vanuit dit center online
verbruiksgegevens op te vragen en ook om opdrachten te
versturen naar de binneninstallatie van de klant.
Het is de bedoeling om op een gemakkelijke en
snelle manier te kunnen factureren, maar ook om
distributienetten te ontwerpen die kunnen reageren
en anticiperen op de individuele energievraag van de
aangesloten klanten.
Aardgas van vroeger tot nu
73

Klantenkantoren
74 Aardgas van vroeger tot nu
Dit zijn de adressen van onze klantenkantoren, gerangschikt naar postcode:
• 1500 Halle, Louis Vanbeverenstraat 27
• 1800 Vilvoorde, Toekomststraat 38
• 2018 Antwerpen, Appelmansstraat 12-14
• 2100 Antwerpen (Deurne), Merksemsesteenweg 233
• 2220 Heist-op-den-Berg, Boudewijnlaan 20
• 2300 Turnhout, Koningin Elisabethlei 38
• 2440 Geel, Dokter Van de Perrestraat 218
• 2500 Lier, Kantstraat 6
• 2800 Mechelen, Elektriciteitstraat 70
• 2960 Brecht, Lessiusstraat 18
• 3012 Leuven (Wilsele), Aarschotsesteenweg 58
• 8000 Brugge, Scheepsdalelaan 56
• 8400 Oostende, Hendrik Serruyslaan 66 - 68
• 8500 Kortrijk, President Kennedypark 12
• 8630 Veurne, Ieperse Steenweg 1
• 8800 Roeselare, Meensesteenweg 5
• 8900 Ieper, Stationsstraat 39
• 9000 Gent, Sint-Pietersnieuwstraat 62
• 9100 Sint-Niklaas, Heistraat 88
• 9160 Lokeren, Oud-Strijderslaan 3
• 9320 Aalst (Erembodegem), Industrielaan 2
• 9500 Geraardsbergen, Kaai 15
• 9600 Ronse, Zonnestraat 55
• 9800 Deinze, Gentpoortstraat 20
• 9900 Eeklo, Molenstraat 135 bus 2
Openingsuren
Maandag: van 8.30 tot 12 uur en van 12.30 tot 16 uur.
Dinsdag: van 14 tot 18 uur.
Woensdag: van 8.30 tot 12 uur.
Donderdag: van 8.30 tot 12 uur en van 12.30 tot 16 uur.
Vrijdag: van 8.30 tot 12 uur en van 12.30 tot 16 uur.
Voor meer info, surf naar www.eandis.be.

Aardgas van vroeger tot nu
75

9010089 - December 2011 - v.u. : Luc Desomer, Communicatie en Public affairs Eandis - Brusselsesteenweg 199, 9090 Melle - Gedrukt op milieuvriendelijk papier
76 Aardgas van vroeger tot nu
• Algemeen nummer 078 35 35 34
Op dit nummer kunt u terecht voor :
- vragen over nieuwe aansluitingen
- verzwaren van aansluitingen, verplaatsen en
vervangen van meters
- vragen over de opneming van meterstanden
- vragen over rationeel energiegebruik
- vragen over budgetmeters en de dienstverlening
van de sociale leverancier.
- melden van opmerkingen en klachten
(bij voorkeur via www.eandis.be > Over Eandis >
Opmerkingen of klachten melden)
Het nummer is iedere werkdag bereikbaar van
8 uur tot 20 uur en op zaterdag van 9 uur tot 13 uur.
• Gasreuk 0800 65 0 65
Dit nummer om een gasreuk te melden is altijd bereikbaar.
Oproepen worden prioritair behandeld.
• Storingen en defecten 078 35 35 00
Op dit nummer kunt u terecht om storingen of
defecten op het elektriciteits- of aardgasnet te melden.
Het nummer is altijd bereikbaar.
• Spraak- en gehoorgestoorden
Spraak- en gehoorgestoorden kunnen gasreuk, storingen
en defecten melden via sms-codebericht naar
Meer info op www.eandis.be
0477 77 70 80
• Defecte straatlampen - www.eandis.be > Straatlampen 0800 6 35 35
Een defecte straatlamp ? Geef de adresgegevens
van de paal door (via website of telefoon)
en we herstellen het defect zo snel als mogelijk.
• Ombudsdienst 0800 6 00 01
De Ombudsdienst is iedere werkdag bereikbaar
van 8 uur tot 20 uur en op zaterdag van 9 uur tot 13 uur.
U kunt ook schrijven of mailen via de website:
- Ombudsdienst Eandis, Postbus 60, 9090 Melle
- www.eandis.be > Over Eandis > Ombudsdienst Eandis
• Website
www.eandis.be
Nuttige contacten