Internationaal vergelijkend onderzoek kinderopvang - BredeSchool

Internationaal vergelijkend
onderzoek kinderopvang
Een vergelijking met veel variabelen
Eindrapportage
in collaboration with

Internationaal vergelijkend onderzoek kinderopvang
Een vergelijking met veel variabelen
Eindrapportage
Capgemini Nederland BV
drs. E. van Bostelen
drs. A. van Gerven
drs. M.C.A.B. Hols
drs. B.D. Lindemann
drs. M. Rozema
drs. D. van Veen
drs. F. de Winter
i

Inhoudsopgave
1. Inleiding 1
1.1 Achtergrond en doelstelling van het onderzoek 1
1.2 Over de (on)vergelijkbaarheid van kinderopvang in de acht landen 1
1.3 In deze rapportage 3
2. Kenmerken van de zeven landen samengevat 7
2.1 Aarhus – Denemarken 7
2.2 Frankrijk 9
2.3 London Borough of Camden – Engeland 11
2.4 Noordrijn-Westfalen – Duitsland 12
2.5 South Carolina – Verenigde Staten van Amerika 13
2.6 Vlaanderen – België 14
2.7 Zweden 16
3. Beantwoording van de onderzoeksvragen 19
3.1 Uitgangspunten van het stelsel en de rol van de overheid daarin 19
3.2 Aanpalende sectoren en beleidsterreinen 22
3.3 Vormen en kenmerken van kinderopvang in centra 26
3.4 Gastouderopvang 30
3.5 Kwaliteitseisen 32
3.6 Gebruik van kinderopvang 34
3.7 Prijzen en ouderbijdragen kinderopvang 36
4. Aarhus - Denemarken 43
4.1 Introductie 43
4.2 Uitgangspunten van het stelsel 43
4.3 Beleidsontwikkelingen 44
4.4 Arbeid- en zorgbeleid 45
4.5 Vormen en kenmerken van kinderopvang 46
4.6 Het regelen van een plaats in de kinderopvang 47
4.7 Gebruik van kinderopvang 48
4.8 Kwaliteitseisen 49
4.9 Prijzen en ouderbijdragen kinderopvang 51
4.10 Literatuur 53
ii

5. Frankrijk 55
5.1 Introductie 55
5.2 Uitgangspunten van het stelsel 55
5.3 Beleidsontwikkelingen 57
5.4 Arbeid- en zorgbeleid 59
5.5 Vormen en kenmerken van kinderopvang 61
5.6 Het regelen van een plaats in de kinderopvang 64
5.7 Gebruik van kinderopvang 64
5.8 Kwaliteitseisen 66
5.9 Prijzen en ouderbijdrage kinderopvang 69
5.10 Literatuur 73
6. London Borough of Camden - Engeland 75
6.1 Introductie 75
6.2 Uitgangspunten van het stelsel 75
6.3 Beleidsontwikkelingen 76
6.4 Arbeid- en zorgbeleid 79
6.5 Vormen en kenmerken van kinderopvang 81
6.6 Het regelen van een plaats in de kinderopvang 82
6.7 Gebruik van kinderopvang 83
6.8 Kwaliteitseisen 84
6.9 Prijzen en ouderbijdragen kinderopvang 86
6.10 Literatuur 89
7. Nederland 90
7.1 Introductie 90
7.2 Uitgangspunten van het stelsel 91
7.3 Beleidsontwikkelingen 91
7.4 Arbeid- en zorgbeleid 91
7.5 Vormen en kenmerken van kinderopvang 93
7.6 Het regelen van een plaats in de kinderopvang 94
7.7 Gebruik van kinderopvang 95
7.8 Kwaliteitseisen 96
7.9 Prijzen en ouderbijdragen kinderopvang 97
7.10 Literatuur 99
iii

8. Noordrijn-Westfalen - Duitsland 100
8.1 Introductie 100
8.2 Uitgangspunten van het stelsel 101
8.3 Beleidsontwikkelingen 102
8.4 Arbeid- en zorgbeleid 104
8.5 Vormen en kenmerken kinderopvang 105
8.6 Het regelen van een plaats in de kinderopvang 108
8.7 Gebruik van kinderopvang 108
8.8 Kwaliteitseisen 109
8.9 Prijzen en ouderbijdrage kinderopvang 110
8.10 Literatuur 112
9. South Carolina - Verenigde Staten 114
9.1 Introductie 114
9.2 Uitgangspunten van het stelsel 114
9.3 Arbeid- en zorgbeleid 116
9.4 Vormen en kenmerken van kinderopvang 117
9.5 Het regelen van een plaats in de kinderopvang 118
9.6 Het gebruik van kinderopvang 118
9.7 Kwaliteitseisen 120
9.8 Prijzen en ouderbijdragen kinderopvang 122
9.9 Literatuur 124
10. Vlaanderen - België 125
10.1 Introductie 125
10.2 Uitgangspunten van het stelsel 125
10.3 Beleidsontwikkelingen 127
10.4 Arbeid- en zorgbeleid 127
10.5 Vormen en kenmerken van kinderopvang 130
10.6 Onthaalouders 131
10.7 Het regelen van een plaats in de kinderopvang 132
10.8 Het gebruik van kinderopvang 132
10.9 Kwaliteitseisen 134
10.10 Prijzen en ouderbijdrage kinderopvang 135
10.11 Literatuur 137
iv

11. Zweden 139
11.1 Introductie 139
11.2 Uitgangspunten van het stelsel 139
11.3 Beleidsontwikkelingen 141
11.4 Arbeid- en zorgbeleid 141
11.5 Vormen en kenmerken van kinderopvang 142
11.6 Het regelen van een plaats in de kinderopvang 142
11.7 Het gebruik van kinderopvang 143
11.8 Kwaliteitseisen kinderopvang 143
11.9 Prijzen en ouderbijdragen kinderopvang 145
11.10 Literatuur 147
Bijlage A. Overzicht van alle betrokkenen 149
Bijlage B. London Borough of Camden 150
Bijlage C. Brede scholen in het Verenigd Koninkrijk 154
Bijlage D. Opleidingsvereisten kinderopvang in opvangcentra in Frankrijk 155
Bijlage E. Gemeentelijke uitgaven aan kinderopvang in Zweden 157
v

1. Inleiding
1.1 Achtergrond en doelstelling van het onderzoek
De Nederlandse kinderopvang staat continu in de (politieke) belangstelling. In de discussie over
de beste inrichting ervan wordt regelmatig een vergelijking gemaakt met landen waar de
kinderopvang beter geregeld zou zijn. Vervolgens wordt op verschillende wijze invullingen
gegeven aan het begrip "beter". Gaat het om een betere kwaliteit van de opvang (bijvoorbeeld
opleidingsniveau van de leidster) of om een beter aanbod van opvang (breng- en haaltijden die
beter aansluiten), of zijn de kosten voor de ouders lager? Duidelijk is dat in verschillende landen
de kinderopvang vanuit verschillende verantwoordelijkheden wordt vormgegeven en met
verschillende doelstellingen.
Eind 2005 heeft het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid een onderzoek geïnitieerd
om een internationale vergelijking te maken van de wijze waarop kinderopvang is geregeld en de
kosten die daaraan voor vooral ouders zijn verbonden. De opzet van het onderzoek is om de
Nederlandse kinderopvang in al haar aspecten te vergelijken met de kinderopvang in België,
Frankrijk, Engeland, Duitsland, Denemarken, Zweden en de Verenigde Staten van Amerika.
Hierbij wordt onderscheid gemaakt in de verschillende opvangvormen en leeftijdscategorieën.
Aangezien er voor de gastouderopvang behoefte is aan meer informatie dient hieraan speciale
aandacht te worden besteed.
Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van bestaande literatuur. Daarnaast is in elk land contact
gelegd met deskundigen op het gebied van kinderopvang (meestal gerelateerd aan de overheid)
om de bevindingen te toetsen en de witte vlekken in de informatie alsnog in te vullen. Het
onderzoek heeft plaatsgevonden onder begeleiding van vertegenwoordigers van de
Branchevereniging van ondernemers in de kinderopvang, de MOgroep, BOiNK, de ministeries
van Financiën en Economische Zaken en de opdrachtgever, het ministerie van Sociale Zaken en
Werkgelegenheid (voor de betrokkenen zie bijlage A).
Op deze plaats worden alle betrokken bij dit onderzoek hartelijk bedankt voor de tijd en
deskundigheid die zij hebben geïnvesteerd tijdens de uitvoering van dit onderzoek.
1.2 Over de (on)vergelijkbaarheid van kinderopvang in de acht landen
Bij de start van het onderzoek werd vermoed dat een vergelijking van de acht landen, met name
van de kosten van de kinderopvang (vooral voor ouders), geen eenvoudige opgave is. Een goede
vergelijking op dit onderdeel vraagt om strikte definities, maar ook vooral vergaand inzicht in
bijvoorbeeld inkomensbegrippen (bruto, netto, besteedbaar), belastingstelsels en
overheidsfinanciën in de verschillende landen. Het is niet eenvoudig een dergelijke eenduidigheid
1

in te hanteren begrippen te realiseren. Nog moeilijker is het om voldoende diepgaande financiële
informatie te verzamelen om de landen op alle variabelen gelijk te stellen.
Lopende het onderzoek zijn deze vermoedens bevestigd. Het is uitermate moeilijk, zo niet
onmogelijk, een vergelijking tussen landen of landsdelen te maken voor kinderopvang in al haar
facetten. De verschillende situaties in de onderzochte landen zijn in de loop der tijd ontstaan
vanuit verschillende culturen, achtergronden en motieven. Daarnaast kan de situatie binnen een
land behoorlijk verschillen zodat ook niet gesproken kan worden van bijvoorbeeld dé situatie in
Engeland, Denemarken of Duitsland.
Wat wel mogelijk is gebleken, was op veel aspecten informatie te verzamelen, te ordenen en te
presenteren zodat op onderdelen een vergelijking wel mogelijk is. Onderhavige
onderzoeksrapportage presenteert en ordent deze informatie. Er is een grote hoeveelheid
informatie verzameld en naast elkaar gezet. Informatie is in veel gevallen zeer concreet. Toch
moet vooraf worden opgemerkt dat het verbinden van conclusies aan deze ogenschijnlijk harde
aspecten met grote voorzichtigheid moet worden gedaan. Het is onmogelijk gebleken om, vooral
waar het gaat om prijzen en ouderbijdragen, voor alle landen exact dezelfde randvoorwaarden te
stellen om vergelijkingen en berekeningen te maken.
De onderzoeksrapportage biedt dan ook vooral informatie over de wijze waarop kinderopvang in
de acht verschillende landen is georganiseerd en welke ontwikkelingen zich hierin afspelen.
Harde gegevens over de kwaliteit van de kinderopvang ontbreken echter. Ook was het niet altijd
mogelijk gegevens te verkrijgen over het gebruik van kinderopvang in de verschillende landen.
Cijfers zijn vaak niet recent en in een aantal landen zijn cijfers niet op centraal niveau
beschikbaar. Over de prijzen van en ouderbijdragen aan kinderopvang zijn zoveel mogelijk
gegevens opgezocht. Daarbij is gezocht naar een aantal verschillende manieren om cijfers te
vergelijken. Onder andere op basis van de gemiddelde kosten voor ouders per week of maand bij
fulltime opvang, op basis van een drietal gezinssituaties en op basis van macrogegevens over de
uitgaven van kinderopvang door overheid, ouders en eventueel derden. Alleen de eerste twee
vergelijkingen blijken voor de meeste landen mogelijk. Van de acht landen zijn alleen voor
Nederland macrogegevens beschikbaar over de uitgaven aan kinderopvang.
Het onderzoek maakt duidelijk dat een absolute vergelijking tussen landen waar het gaat om
kinderopvang in brede zin, niet mogelijk is. Wel biedt het onderzoek een overzicht van een aantal
belangrijke verschillen en overeenkomsten tussen landen op deelaspecten. De onderzoekers
verbinden daaraan echter nadrukkelijk geen conclusies, zeker niet over wat beter en slechter is.
2

1.3 In deze rapportage
De eindrapportage bestaat uit twee delen. In deel één worden de onderzoeksbevindingen
gepresenteerd waarin alle landen en regio’s samenvattend worden beschreven en de
onderzoeksvragen worden beantwoord. Deel twee omvat alle landenbeschrijvingen die ten
grondslag liggen aan de analyses en vergelijkingen. In deel één worden geen bronvermeldingen
gehanteerd. Alle informatie komt voort uit de landenbeschrijvingen in deel twee. In deze
landenbeschrijvingen is steeds aangegeven uit welke bronnen informatie afkomstig is.
In de hiernavolgende hoofdstukken komen naar voren:
Deel 1 Onderzoeksbevindingen
• Hoofdstuk 2. Samenvatting van de kenmerken per land
• Hoofdstuk 3. Beantwoording van de onderzoeksvragen
Deel 2 Landenbeschrijvingen
• Hoofdstuk 4. Aarhus, Denemarken
• Hoofdstuk 5. Frankrijk
• Hoofdstuk 6. London Borough of Camden, Engeland
• Hoofdstuk 7. Nederland
• Hoofdstuk 8. Noordrijn-Westfalen, Duitsland
• Hoofdstuk 9. South Carolina, Verenigde Staten van Amerika
• Hoofdstuk 10. Vlaanderen, België
• Hoofdstuk 11. Zweden
3

in collaboration with
logo
klant
logo
partner
Deel 1
Onderzoeksbevindingen
st/8D-011.27/25

2. Kenmerken van de zeven landen samengevat
In dit hoofdstuk is een samenvatting opgenomen van de wijze waarop de kinderopvang in de
zeven landen en regio’s waarmee Nederland wordt vergeleken is georganiseerd, van de mate
waarin ouders en kinderen gebruik maken van kinderopvang en van de kosten die voor met name
ouders zijn verbonden aan het gebruik van de kinderopvang. De complete landenbeschrijvingen
zijn opgenomen in deel twee van deze rapportage. Daarin is aangegeven uit welke bronnen de
informatie voort komt.
2.1 Aarhus – Denemarken
Het realiseren van voldoende, passende en kwalitatief hoogwaardige kinderopvang is in
Denemarken een publieke verantwoordelijkheid. Doel van de opvang is het ouders mogelijk te
maken werk en gezin te combineren. Kinderopvang wordt in Denemarken vaak beschouwd als
een recht, voor ouders, maar ook voor kinderen. Onderdeel van een goede opvoeding is kinderen
de mogelijkheid bieden gebruik te maken van de kinderopvang. Deze opvang richt zich op een
combinatie van zorg, spel en educatie.
Op centraal niveau stelt het Ministry of Family and Social Affairs de algemene richtlijnen op voor
de (uitvoering van de) kinderopvang. Bij de lokale overheid ligt echter het primaat voor de
realisatie van kinderopvang. Denemarken kent zowel publieke voorzieningen voor kinderopvang
(in beheer van de lokale overheid) als private voorzieningen. De private voorzieningen zijn
meestal gebaseerd op specifieke pedagogische grondslagen. Beide vormen moeten aan dezelfde
vereisen voldoen en de private voorzieningen worden eveneens volledig gesubsidieerd. Ouders
betalen in beide gevallen een ouderbijdrage, meestal direct aan de lokale overheid. Opvang via
private voorzieningen is mogelijk gemaakt om de diversiteit in het aanbod te stimuleren.
Gemiddeld is 30% van de voorzieningen privaat.
De arbeidsparticipatie van vrouwen is in Denemarken het hoogste van de acht landen die in het
onderzoek betrokken zijn. Wat betreft het aantal parttimers in de werkende bevolking scoren vier
landen hoger en drie landen lager. In totaal werkt 60 procent van de ouders in Denemarken beiden
fulltime. In 36 procent van de gezinnen werkt één van de ouders niet of parttime. De regeling van
ouderschapsverlof behoort tot één van de meest uitgebreide ten opzichte van de zeven andere
landen.
De focus van de Deense regering ligt momenteel op het bereiken van ‘children at risk’ (kinderen
in achterstandsposities), een flexibelere ouderschapsverlofregeling die het gebruik van dit verlof
onder vaders moet stimuleren en het verbeteren van de kwaliteit van kinderopvang (de regering
heeft 2,7 miljard gereserveerd om de komende vier jaar te werken aan kwaliteitsverbetering).
7

In 2004 maakte 82 procent van alle nul tot drie jarigen in Denemarken gebruik van kinderopvang
en 94 procent van alle drie tot vijf jarigen. Gegevens over de vijf tot zeven jarigen zijn onbekend.
Van informele kinderopvang wordt nauwelijks gebruik gemaakt.
Vanaf zeven jaar zijn de kinderen leerplichtig. Vanaf drie jaar zijn er verschillende vormen van
voorschoolse voorzieningen. Schoolgaande kinderen maken bijna allemaal (95 procent van de
zeven tot tien jarigen in Aarhus, 2005/2006) gebruik van buitenschoolse opvang. In Denemarken
zijn dat vrijetijdscentra op school.
Over het algemeen gaan bijna alle kinderen dagelijks naar de opvang, gedurende het hele jaar. Zij
maken dus meestal fulltime gebruik van de opvang. Veel opvang voor niet schoolgaande kinderen
(nul tot drie jarigen) wordt geboden door ‘familiedagplege’ een vorm van gastouderopvang.
Vooral in rurale gebieden is dit vaak de enige beschikbare vorm van opvang. De lokale overheid
richt over het algemeen faciliteiten in waar verschillende gastouders (en de kinderen waarop zij
passen) elkaar kunnen ontmoeten. Dit maakt extra activiteiten met en voor de kinderen mogelijk,
maar is ook de plek waar gastouders ervaringen en deskundigheid kunnen uitwisselen. Ook
vervanging bij ziekte wordt vaak via deze netwerken geregeld. In tegenstelling tot Denemarken
gemiddeld, gaat in Aarhus, de tweede grootste stad van Denemarken, het merendeel van de
kinderen naar de crèche (en dus niet naar de gastouderopvang).
De lokale overheid ziet toe op de kwaliteit van de kinderopvang. Centraal zijn eisen gesteld aan
onderwijskundige aspecten, het niveau van de medewerkers en de fysieke ruimte. Lokaal worden
eisen gesteld aan de omvang van de groepen, de medewerker/kind ratio en de openingstijden en
openingsduur. Een belangrijke rol in het toezicht op de voorzieningen is weggelegd voor de
ouders, die zeggenschap hebben via een ‘board’.
Sinds 2004 moeten alle opvangvoorzieningen een leerplan of pedagogisch curriculum hebben
uitgewerkt. De lokale overheid laat geregeld tevredenheidsonderzoeken uitvoeren onder ouders.
Uit deze onderzoeken blijken ouders (in Aarhus) zeer tevreden te zijn.
Gastouders staan onder supervisie van een pedagoog die hen regelmatig voorziet van advies en
instructies en huisbezoeken aflegt. Toezicht is vaak via deze pedagogen georganiseerd.
De kosten van kinderopvang (voor overheid en ouders) verschillen in Denemarken van gemeente
tot gemeente. Ouders betalen een ouderbijdrage die afhankelijk is van het bruto gezinsinkomen.
De ouderbijdrage is nooit hoger dan 30 procent van de totale kosten voor kinderopvang. Vanaf 1
januari 2006 is dit percentage verlaagd naar 25 procent voor opvang voor kinderen van 0 tot 3 jaar
en vanaf 2007 voor alle opvang van kinderen tot 7 jaar. Voor sociale minima zijn er aparte
regelingen.
8

2.2 Frankrijk
De gezinspolitiek van de Frans overheid is erop gericht voor alle gezinnen de balans tussen
werken en gezin te verbeteren. De centrale overheid stelt het reglement op voor alle vormen van
kinderopvang, stelt de basiseisen aan kwaliteit en ontwerpt het financiële plan waarbinnen
kinderopvang moet worden uitgevoerd (bijdragen van ouders etc.). De regionale overheden
(departementen) hebben een belangrijke rol in de uitvoering van de plannen die centraal zijn
vastgesteld. Op departementaal niveau wordt toegezien op de kwaliteit van de opvang en de
financiële afwikkeling (uitbetalen van subsidies aan voorzieningen en uitkeringen aan gezinnen).
De lokale overheden (gemeenten) zijn betrokken bij de organisatie van kinderopvang. Zij beheren
vaak voorzieningen of (mede)financieren die. Hierin werken gemeenten vaak nauw samen met de
uitvoeringsinstanties op departementaal niveau.
Recente beleidsontwikkelingen worden gekenmerkt door een streven naar meer duidelijkheid en
flexibiliteit. Dit heeft bijvoorbeeld geresulteerd in een versimpeling van alle mogelijkheden die
ouders financiële steun bieden. Verschillende regelingen (niet alleen voor kinderopvang, maar
ook meer algemene regelingen voor kinderbijslag) zijn samengevoegd. Daarnaast is en wordt er
gewerkt aan uitbreiding van het aanbod en het verder professionaliseren van het beroep
‘kinderverzorger’.
De arbeidsparticipatie onder vrouwen is in Frankrijk 56,7 procent (2004). Vijf van de acht landen
die in dit onderzoek zijn betrokken scoren hoger, twee lager (Vlaanderen en South Carolina). Het
aandeel parttimers in de werkende beroepsbevolking (ook 2004) is bijna het laagste van de acht
landen (13,4 procent), alleen in South Carolina werken procentueel minder mensen parttime.
Ouders kunnen één jaar onbetaald ouderschapsverlof opnemen en hebben de mogelijkheid dit
twee maal met een jaar te verlengen. Over het geheel genomen is 46 procent van de moeders met
kinderen jonger dan zeven jaar niet aan het werk (acht procent is werkloos, 28 procent is niet
actief en tien procent heeft ouderschapsverlof). In totaal heeft 53 procent van de moeders die niet
werken, kinderen die nog niet naar school gaan. De grote meerderheid onder hen heeft in het
verleden wel gewerkt (89 procent).
Kinderopvang in Frankrijk is vooral nodig voor kinderen tot twee à 2½ jaar oud. Vanaf twee jaar
kunnen kinderen in Frankrijk gebruik maken van de ‘école maternelle’. Vanaf drie jaar hebben
alle kinderen recht op een (gratis) plek op de ‘école maternelle’. Kinderen zijn leerplichtig vanaf
zes jaar. Schoolgaande kinderen (ook de kinderen vanaf twee/drie jaar) kunnen vaak gebruik
maken van buitenschoolse opvang die op school en door school wordt georganiseerd.
Kinderopvang in Frankrijk is onder te verdelen naar collectieve opvang en individuele opvang.
Collectieve opvang is onder te verdelen in publieke of private collectieve crèches, crèches
‘familiales’ (kleinschalige opvang waarbij enkele kinderverzorgers samen kinderen opvangen) en
9

crèches ‘parentales’ (opgericht en beheerd door ouders). Individuele opvang is opvang door een
erkende ‘assistante maternelle’ (kinderverzorger). Andere vormen van kinderopvang die in
Frankrijk onder toezicht staan zijn ‘haltes garderies’ waar kinderen voor korte tijd en incidenteel
kunnen worden opgevangen (bij winkelcentra en sportscholen). Opvang voor schoolgaande
kinderen vindt meestal plaats op school.
Wanneer kinderen niet door (één van) hun ouders zelf worden opgevangen, dan worden zij
meestal via een formele vorm van kinderopvang (individueel of collectief) opgevangen.
Gemiddeld maakt 68 procent (2002) gebruik van formele opvang en 32 procent van informele
opvang (meestal de grootouders of een niet-erkende assistante maternelle). In 2003 maakte 83
procent van de kinderen van twee tot zes jaar gebruik van de kleuterschool (école maternelle).
Collectieve opvang wordt vooral gebruikt voor opvang minder dan tien uur per week of opvang
van dertig tot vijftig uur per week (steeds niet-schoolgaande kinderen). Individuele opvang wordt
veel gebruikt voor dertig tot veertig uur per week. Als kinderen naar de opvang gaan, dan is dat
dus vaak fulltime. Overigens wordt ongeveer vijftig procent van de kinderen door (één van) hun
ouders zelf opgevangen.
Op centraal (landelijk) niveau zijn er kwaliteitseisen gesteld aan het personeel, de maximale
opvangcapaciteit en de medewerker/kind ratio. Ook gelden er generieke eisen voor de mate
waarin kinderopvang de ontwikkeling van kinderen moet stimuleren, gezondheid en veiligheid
moet garanderen en moet bijdragen aan het voorkomen van ongelijkheid.
Goedkeuring van collectieve en individuele opvang en toezicht op de uitvoering ligt bij het PMI
(Protection Maternelle et Infantile – ouder en kind zorg). Zij assisteert en adviseert
kinderopvangcentra door middel van management adviezen met betrekking tot de organisatie en
verbetering van de zorg. PMI verzorgt tevens de opleidingen voor de assistante maternelle.
De financiering van de kinderopvang (door overheid en ouders) is in Frankrijk een omvangrijk
netwerk van verschillende mogelijkheden waarbij ouders uitkeringen kunnen krijgen,
voorzieningen worden gesubsidieerd, belastingaftrek geldt en cheques vanuit werkgevers
mogelijk zijn. Ouders betalen bij collectieve opvang vaak zo’n 27 procent van de totale kosten.
De lokale overheid draagt 35 procent bij en de centrale overheid (via de sociale zekerheid) draagt
32 procent bij. Zo’n zes procent van de kosten worden op andere wijze gefinancierd. Voor
individuele opvang betalen ouders minimaal vijftien procent van de totale kosten. Tot vijftig
procent (met een maximum bedrag) van de kosten mag worden afgetrokken bij de belastingen.
Voor alle vormen van opvang (collectief en individueel) hebben ouders recht op een
belastingteruggave van 25 procent van de werkelijke kosten met een limiet (ouders kunnen
maximaal 575 euro terugkrijgen). Vanaf belastingjaar 2006 wordt dit percentage verhoogd naar
vijftig procent .
10

2.3 London Borough of Camden – Engeland
In Engeland is de realisatie van kinderopvang een samenspel van inzet vanuit de centrale
overheid, de lokale autoriteiten en particuliere organisaties. Wetgeving is centraal vastgelegd en
ook het toezicht op de kinderopvang vindt plaats vanuit een centrale toezichthouder (Ofsted –
Office for Standards in Education). Belangrijke ontwikkeling in Engeland (voor heel het Verenigd
Koninkrijk) is de uitvoering van de ‘National Childcare Strategy’. Een tienjarige beleidsplan om
de flexibiliteit, kwaliteit, beschikbaarheid en betaalbaarheid van kinderopvang sterk te verbeteren.
De inzet van deze strategie eind jaren negentig heeft eigenlijk de start gevormd van een meer
gestructureerde en gereguleerde kinderopvang in Engeland met een meer uitgesproken rol voor de
centrale overheid. De lokale overheid heeft een belangrijke rol in de daadwerkelijke realisatie van
voldoende kinderopvang en heeft daarbij veel beleidsruimte. Mede om die reden is het niet
eenvoudig één beeld te schetsen van de kinderopvang in Engeland.
Doel van de inzet van de overheid is elk kind een goede start te bieden en het voor alle ouders
mogelijk te maken om werk en gezin beter te combineren. De combinatie van onderwijs en
ontwikkeling staat in de huidige strategie van de overheid centraal. Zo worden lokaal kindercentra
(children’s centres) opgericht waarin opvang, voorschoolse educatie en opvoedingsondersteuning
worden geïntegreerd. Daarnaast is er de ontwikkeling van brede scholen (‘extended schools’, ook
ingezet eind jaren negentig) waarin scholen naast onderwijs ook opvang organiseren op school of
vlak bij school (zelf dan wel met partners in kinderopvang).
Veel opvangvoorzieningen in Engeland worden beheerd door private aanbieders, maar ook de
lokale autoriteiten kunnen opvang beheren. Als onderdeel van de tienjarige strategie is er (door de
centrale overheid) veel geld geïnvesteerd in nieuwe initiatieven voor kinderopvang/voorschoolse
educatie. Lokale autoriteiten hebben geen geoormerkte middelen voor kinderopvang, waardoor de
mate waarin zij investeren in de kinderopvang erg kan verschillen.
Onderdeel van de tienjarige strategie is dat ook verlofregelingen worden aangepast. Zo wordt het
betaalde zwangerschaps- en bevallingsverlof vanaf april 2007 verlengt van vijf tot negen
maanden. Vanaf vijf jaar zijn kinderen leerplichtig. Vanaf drie jaar (het plan is om deze leeftijd
naar twee jaar te verlagen) is er de mogelijkheid te starten met pre-school of ‘nursery school’.
Helaas ontbreken er voor Engeland, maar ook voor London Borough of Camden, cijfers over het
gebruik van kinderopvang. Wel is de inschatting dat anno 2006 eenderde van de
kinderopvangplaatsen een plaats in de gastouderopvang is.
Sinds 2001 ligt het toezicht op de kinderopvang bij Ofsted. Daarvoor waren de lokale autoriteiten
verantwoordelijk. Door centralisatie is er nu een meer consistente benadering ontstaan voor het
hele land. Centraal liggen de kwaliteitseisen vast in veertien nationale standaarden. Deze hebben
11

etrekking op onder andere de kwalificaties van medewerkers, veiligheid, hygiëne,
medewerker/kind ratio’s, maar ook op de wijze waarop zorg, educatie en spelen worden
vormgegeven, hoe ouders worden betrokken en hoe ongelijkheid en discriminatie worden
voorkomen. Ook gastouders zijn geregistreerd bij Ofsted en worden door Ofsted gecontroleerd.
De kosten voor kinderopvang (voor ouders) verschillen per type opvang en kunnen ook tussen
gemeenten erg verschillen. De kosten voor opvang worden vooral door de ouders zelf betaald. In
2005 betaalden ouders circa 85 procent van de totale kosten. Onder beleid van de tienjarige
strategie moet dit percentage dalen tot maximaal 75 procent. Ouders met lage inkomens worden
gecompenseerd, maar betalen altijd nog 30 procent van de kosten. Prijzen zijn markconform.
Gezinnen met een laag inkomen hebben recht op een subsidie via een speciale belastingmaatregel
(Working Families Tax Credit). Sinds 2005 heeft de overheid tevens een focus op de bijdrage van
werkgevers aan kinderopvang. Daartoe werd in april 2005 wetgeving zodanig aangepast dat het
belastingtechnisch voor werkgevers voordeliger is geworden om vouchers te verstrekken of zelf
kinderopvang aan te bieden voor de werknemers.
2.4 Noordrijn-Westfalen – Duitsland
De overheid draagt zorg voor het realiseren van voldoende aanbod aan kinderopvang, afgestemd
op de behoefte van ouders. De centrale overheid stelt de kaders vast en de deelstaten vullen deze
kaders verder in en zijn verantwoordelijk voor het toezicht op de kinderopvang. Middelen voor
kinderopvang zijn in Duitsland echter niet geoormerkt. Gezien de grote beleidsruimte op het
niveau van de deelstaten, zijn de verschillen tussen deelstaten over het algemeen groot. Een
specifiek verschil doet zich voor tussen de oude Oost-Duitse en West-Duitse deelstaten. De
voormalige Oost-Duitse deelstaten kennen van oudsher een uitgebreider aanbod aan kinderopvang
dan de voormalige West-Duitse deelstaten. Na de hereniging is het voorzieningenaanbod in het
oosten van Duitsland onder druk komen te staan.
Kinderopvang maakt onderdeel uit van een breder pakket van voorzieningen voor jeugd,
waaronder ook jeugdhulpverlening. Het merendeel van de kinderopvang wordt aangeboden door
particuliere aanbieders. De overheid creëert zelf alleen aanbod, als het aanbod van particuliere
aanbieders onvoldoende is.
In 2004 is de federale wetgeving op een aantal aspecten aangepast. Daardoor is gastouderopvang
als een volwaardig alternatief voor opvang in dagverblijven ontstaan. Daarnaast zijn er meer
gedetailleerde pedagogische richtlijnen opgesteld voor medewerkers met het doel de
pedagogische kwaliteit in de kinderopvang te verbeteren. Om kinderopvang te mogen aanbieden
is een licentie nodig. De wetgeving van de deelstaten bepaalt de nadere criteria en de procedure
die tot erkenning leidt. De licentie gaat vooral over groepsgrootte (medewerker/kind ratio’s),
kwalificatie van het personeel, hygiëne, veiligheid en enkele eisen aan de locaties (vooral
12

vierkante meters). De deelstaat Noordrijn-Westfalen heeft in de wetgeving als zodanig geen
aanvullende of meer precieze vereisten opgenomen.
Over het gebruik van kinderopvang zijn geen cijfers bekend.
De financiering van de kinderopvang in Duitsland is een ingewikkeld systeem van verrekeningen
van bijdragen van de deelstaat, lokale overheid, ouderbijdragen en instellingen zelf. In de federale
wetgeving is de mogelijkheid tot het vaststellen van een ouderbijdrage vastgelegd. In de
wetgeving van de deelstaten is het mogelijk de hoogte van de ouderbijdrage te bepalen.
Opvangvoorzieningen worden voor 75 tot 96 procent gefinancierd door de overheid. Voor ouders
geldt een inkomensafhankelijke ouderbijdrage die door de lokale instantie wordt geïnd. De
bijdrage is ongedifferentieerd, dus onafhankelijk van bijvoorbeeld de omvang van het gebruik van
de kinderopvang. Gastouderopvang wordt in de regel privaat gefinancierd door de ouders.
Wijzigingen in de financiering van kinderopvang staan momenteel op de agenda.
2.5 South Carolina – Verenigde Staten van Amerika
De betrokkenheid van de overheid bij het realiseren van kinderopvang vindt plaats vanuit de zorg
voor kinderen in achterstandsposities. Een belangrijk programma in dit kader is Head Start, dat
zich richt op kinderen tot vijf jaar uit de lagere sociale klassen om ze voor te bereiden op school.
Kinderen zijn in South Carolina leerplichtig van vijf tot achttien jaar. De staat schrijft tevens voor
dat alle vier jarigen die achterlopen ten opzichte van hun leeftijdgenootjes, tenminste een halve
dag per week onderwijs krijgen aangeboden.
Kinderopvangorganisaties zijn er in verschillende vormen. Een belangrijk onderscheid is de wijze
waarop zij worden gefinancierd. Er zijn in South Carolina instellingen die door een kerk of andere
non-profitorganisatie worden gesponsord en er zijn commerciële instellingen. Daarnaast zijn er
instellingen die door de overheid worden gefinancierd, bijvoorbeeld omdat zij bepaalde
programma’s voor specifieke doelgroepen aanbieden (aandacht voor het voorkomen van
achterstanden). Op welke wijze de instellingen ook worden gefinancierd, de overheid heeft een
sturende rol in het bevorderen van betaalbare en kwalitatief hoogwaardige kinderopvang.
Naast de overheidsbijdragen zijn sponsoren en particuliere fondsen een belangrijke
inkomstenbron voor instellingen om de uitvoering van overheidsprogramma’s mogelijk te maken.
In de South Carolina zijn er nauwelijks verlofregelingen voor ouders. Er is onbetaald
zwangerschaps- en bevallingsverlof en verder alleen bijzonder verlof bij ernstige ziekte of de zorg
voor familie (waaronder kinderen). In South Carolina is de arbeidsparticipatie van vrouwen met
nog geen 54 procent het laagst van de acht onderzochte landen. Ook het relatieve aandeel
13

parttimers onder de werkende beroepsbevolking is het laagst van de acht landen (iets meer dan
dertien procent).
Er zijn drie vormen van formele kinderopvang in South Carolina: Family Child Care, Group Child
Care en Child Care Centers. Family Child Care komt het meest overeen met de ‘gewone’
familiesituatie. Group Child Care is iets groter (zeven tot twaalf kinderen), maar ook nog steeds
kleinschalig. In Child Care Centers wordt opvang geboden aan minimaal dertien kinderen. Van de
instellingen die de staat South Carolina reguleert, valt 82,6 procent van de beschikbare plaatsen in
de categorie Child Care Centers, 7,3 procent in de categorie Family Child Care en 2,4 procent in
de categorie Group Child Care.
Gemiddeld maakt 30 procent van de gezinnen met kinderen tot en met vijf jaar die van opvang
gebruik maken, gebruik van formele opvang in een kinderdagcentrum, 14 procent maakt gebruik
van opvang in een Family Child Care Home (gastouderopvang) en 53 procent maakt gebruik van
informele opvang door familie, vrienden of buren.
Van de schoolgaande kinderen tot twaalf jaar maakt 5,5 procent gebruik van opvang in een
kinderdagcentrum, tien procent van opvang in een Family Child Care Home en 48% van
informele opvang.
Kinderopvangvoorzieningen hebben afhankelijk van het type een registratie of licentie nodig.
Daarnaast kunnen opvangvoorzieningen werken aan een keurmerk. Onderzoek van het
Department of Health and Human Services wijst uit dat deze programma’s of keurmerken tot
gevolg hebben dat de opvang van hogere kwaliteit is. Daarnaast zijn medewerkers vaak hoger
opgeleid en meer bereid tot aanvullende trainingen dan medewerkers van instellingen die geen
keurmerk of erkend programma hebben.
De prijs van kinderopvang komt tot stand door marktwerking. Kinderopvang is een private
voorziening. De overheid springt bij voor minima. Gezinnen met een inkomen van omgerekend
minder dan 21.943 euro komen in aanmerking voor overheidssteun. De gemiddelde kosten voor
kinderopvang (in 2002) zijn omgerekend ongeveer 56 euro per week voor opvang in een Family
Child Care Home, 66 euro per week voor opvang in een Group Child Care Home of in een Child
Care Center. In South Carolina behoren de kosten voor kinderopvang (voor ouders) tot de laagste
vijf van alle Amerikaanse Staten. Een éénoudergezin geeft snel 26 procent van het jaarinkomen
uit aan opvang, een tweeoudergezin ongeveer zeven procent .
2.6 Vlaanderen – België
Kinderopvang heeft in Vlaanderen een relatief lange geschiedenis, vanuit de industriële
achtergrond van de Vlaamse gemeenschap. De betrokkenheid van de Vlaamse overheid is
14

ingegeven, doordat zij ouders willen ondersteunen in het vinden van een goed evenwicht tussen
werk en privé. Het Vlaamse kinderopvangstelsel kenmerkt zich door een hybride inrichting
waarbij er zowel erkende en gesubsidieerde, als zelfstandige kinderopvangvoorzieningen zijn.
Overigens kiezen zelfstandige voorzieningen ook vaak voor een attest van toezicht, waardoor zij
aan dezelfde (kwaliteits)eisen moeten voldoen als de erkende voorzieningen. Opvang voor
schoolgaande kinderen vindt vaak op school plaats. Een aanbod dat is ontstaan in een tijd dat
scholen sterk met elkaar concurreerden om voldoende leerlingen te werven.
De Vlaamse regering bepaalt centraal het beleid en stelt middelen beschikbaar voor de
financiering van kinderopvangaanbod en het toezicht op de kinderopvang. De regiefunctie in de
uitvoering is belegd bij Kind en Gezin, een intern verzelfstandigd agentschap dat naast
kinderopvang ook een regiefunctie heeft in de jeugdgezondheidszorg.
Kind en Gezin biedt zelf geen kinderopvang aan, maar ondersteunt en stimuleert de realisatie van
voldoende, passende en kwalitatief goede kinderopvang in Vlaanderen en Brussel. Kind en Gezin
heeft taken in het afstemmen van vraag en aanbod, regelt de erkenning van
kinderopvangvoorzieningen, ziet toe op de kwaliteit, behandelt eerste en tweedelijns klachten en
incidenten en ondersteunt de lokale besturen in hun regierol. De rol van de lokale besturen in de
kinderopvang neemt toe. In bijna elke gemeente is er een ‘Lokaal Overleg’ dat zich richt op het
afstemmen van vraag en aanbod en ouders over het aanbod en de mogelijkheden te informeren.
Daarbij gaat het niet alleen om kinderopvang (in alle vormen) maar ook om andere voorzieningen
en activiteiten voor kinderen. Aan het overleg nemen naast het gemeentebestuur en de
opvangvoorzieningen ook de scholen, het jeugdwerk, ouders en het Openbaar Centrum
Maatschappelijk Welzijn deel.
Behoud en uitbreiding van het aanbod aan kinderopvang, het realiseren van de drie
maatschappelijke functies van de kinderopvang (economisch, pedagogisch en sociaal) en het
verder professionaliseren van de kinderopvang (grotere transparantie over onder andere de
kwaliteit) zijn momenteel de speerpunten voor de kinderopvang vanuit de centrale overheid.
De arbeidsparticipatie van vrouwen is in Vlaanderen één van de laagste van de acht landen die in
dit onderzoek zijn betrokken (55 procent, cijfers 2003). Alleen in South Carolina ligt het
percentage lager. Het relatieve aandeel parttimers in de beroepsbevolking is de op drie na hoogste
(18,3 procent). Noordrijn-Westfalen (20,1 procent), Engeland (24,1 procent) en Nederland (35
procent) scoren hoger.
Kinderen gaan in Vlaanderen vanaf 2½ jarige leeftijd vaak al naar school (iets minder de helft van
de twee jarigen gaat de hele week naar school, nog eens 32,8 procent gaat een deel van de week).
Vanaf drie jaar gaan nagenoeg alle kinderen naar school. Kinderen zijn leerplichtig vanaf zes jaar.
15

Gastouderopvang (onthaalouders) is de belangrijkste (formele) vorm van kinderopvang voor
kinderen tot drie jaar. Het aandeel gastouderopvang voor schoolgaande kinderen is gering.
Van alle opgevangen kinderen tot drie jaar wordt bijna 25 procent opgevangen door een erkende
onthaalouder, bijna 14 procent gaat naar een zelfstandig kinderdagverblijf of minicrèche.
Eenderde van de kinderen tot drie jaar wordt in het informele netwerk opgevangen. Dit zijn de
drie meest gebruikte opvangvormen in Vlaanderen.
Schoolgaande kinderen die gebruik maken van opvang, gaan in 34,5 procent van de gevallen naar
de opvang die door de school wordt gerealiseerd, 11,5 procent gaat naar een initiatief voor
buitenschoolse opvang (IBO). De meest gebruikte opvangvorm is het informele netwerk. In totaal
wordt ruim 42 procent van de schoolgaande kinderen die worden opgevangen, opgevangen in het
informele netwerk. Overigens treedt er een verschil op in de jongste en oudste schoolgaande
kinderen. De oudste kinderen maken vaker gebruik van opvang op school en de jongste kinderen
vaker van (formele) opvang buiten school (IBO).
In het algemeen geldt dat 61,8 procent van de ouders met kinderen tussen de drie maanden en 2½
jaar gebruik regelmatig gebruik maakt van formele opvang. Voor kinderen tussen de 2½ en zes
jaar en kinderen tussen zes en twaalf jaar zijn de percentages respectievelijk 48,6 procent en 28,6
procent .
De kosten voor kinderopvang voor ouders verschillen tussen de erkende en gesubsidieerde
kinderopvangvoorzieningen en de zelfstandige voorzieningen. Ouders betalen voor opvang in een
erkend kinderdagverblijf een bijdrage die wettelijk is vastgelegd. De verhouding tussen de
subsidie en de ouderbijdrage is ongeveer 3:1. Voor opvang door een onthaalouder die is
aangesloten bij een erkende dienst geldt dat 42 procent van het budget via subsidies binnen komt
en 58 procent via geïnde ouderbijdragen. Bij zelfstandige voorzieningen betalen ouders een prijs
voor de opvang die de aanbieders zelf bepalen. Ouders kunnen de kosten voor opvang via een
zelfstandige voorziening fiscaal aftrekken. Sinds 2005 geldt dit voor alle opvangkosten voor alle
kinderen, zodat ook kosten voor school in rekening kunnen worden gebracht. In 2004 was de
gemiddelde ouderbijdrage in de gesubsidieerde kinderopvang 12,64 euro voor een volle
verblijfsdag in een crèche, 7,08 euro voor een volle verblijfsdag in een peutertuin en 11,97 euro
voor een volle verblijfsdag bij een onthaalouder.
Naast individuele bijdragen betaalt de gehele beroepsbevolking mee aan de financiering van de
kinderopvang doordat 0,05 procent van de bedragen die via de sociale premies worden geïnd,
worden afgedragen voor de subsidiering van kinderopvang door erkende voorzieningen.
2.7 Zweden
In Zweden hebben alle ouders een wettelijk recht om hun kinderen tot twaalf jaar gedurende de
hele dat gebruik te laten maken van voorzieningen op het gebied van zorg en educatie. Ook
kinderopvang valt hieronder.
16

Kinderopvang wordt in Zweden beschouwd als een voorschoolse voorziening en wordt aangeduid
met ‘förskola’ of pre-school. Eind jaren negentig is de ontwikkeling in gang gezet, waarbij zorg
en onderwijs worden gecombineerd. Het eerste jaar worden de meeste Zweedse kinderen door één
van hun ouders thuis verzorgd gedurende een jaar (betaald) ouderschapsverlof. Kinderen gaan in
de regel pas vanaf hun eerste jaar naar de kinderopvang.
De Zweedse centrale overheid stelt de financiële kaders vast waarbinnen de kinderopvang moet
worden uitgevoerd. Ook wordt op dit niveau het curriculum voor de opvangvoorzieningen
geformuleerd. De lokale overheden hebben de plicht om voldoende opvangvoorzieningen te
realiseren. Zij bepalen hoe de financiële middelen worden ingezet en zijn verantwoordelijk voor
de realisatie van de doelen uit het curriculum. Hoe gemeenten de kinderopvang organiseren staat
hen vrij. Er kunnen publieke of private voorzieningen worden opgericht respectievelijk
gefinancierd. Private aanbieders baseren hun aanbod vaak op basis van specifieke pedagogische
methodieken of hebben een specifieke religieuze of etnische achtergrond. Ongeveer 16 procent
van de kinderen die gebruik maken van kinderopvang (een voorschoolse voorziening), gaat naar
een private aanbieder.
Namens het Zweedse ministerie van Onderwijs treedt het Nationaal Agentschap voor Onderwijs
(Skolverket) op als de instantie die de supervisie heeft over het beleidsterrein van opvang en
onderwijs voor kinderen van een tot twaalf jaar. Het nationaal agentschap draag zorg voor het
realiseren van de nationale doelstellingen en is tevens verantwoordelijk voor evaluaties,
ontwikkeling, onderzoek en in het algemeen het faciliteren en ondersteunen van verbeteringen in
de sector. Als onderdeel van het beleid om de kwaliteit van de kinderopvang te versterken, heeft
het nationaal agentschap de opdracht gekregen om algemene richtlijnen op te stellen voor de
kwaliteit van de voorscholen, als steun voor de gemeenten in hun inzet op kwaliteit. Het nationaal
agentschap inspecteert de opvangvoorzieningen. Zij voert audits en assessment uit op
gemeentelijk niveau of voor individuele instellingen. Elke voorziening dient jaarlijks een
kwaliteitsrapportage op te stellen.
De arbeidsparticipatie van vrouwen in Zweden is hoog in vergelijking tot de andere zeven landen
die in het onderzoek zijn betrokken (71,8 procent ). Alleen in Denemarken is de
arbeidsparticipatie hoger, hoewel nagenoeg gelijk (72 procent). Het relatieve aantal parttimers in
de (werkende) beroepsbevolking is in Zweden relatief laag in vergelijking tot de andere landen
(14,4 procent). Alleen South Carolina en Frankrijk scoren lager (een verschil van ongeveer een
procent). Nederland scoort van de acht landen het hoogst met een percentage van 35 procent
parttimers in de werkende beroepsbevolking.
In 2005 heeft in totaal 83 procent van de kinderen van een tot vijf jaar gebruik gemaakt van één
van de vormen van kinderopvang/voorschoolse activiteiten. Daarvan maakt 77 procent gebruik
17

van de voorschool en zes procent van gastouderopvang. In totaal heeft twee tot drie procent van
de ouders de kinderopvang op informele wijze geregeld. Van kinderen tussen de zes en negen jaar
maakte in 2005 77 procent gebruik van buitenschoolse opvang. Daarvan gaat een procent naar de
gastouderopvang en maken de overige kinderen gebruik van de vrijetijdscentra (vaak op school of
aan school verbonden). Ongeveer elf procent van de tien tot twaalf jarigen maakt nog gebruik van
opvang (nagenoeg altijd bij een vrijetijdscentrum). Gemiddeld maakt men 29 uur per week
gebruik van de voorschool (opvang voor een tot vijf jarigen), 27 uur van gastouderopvang (voor
een tot vijf jarigen) en dertien uur opvang voor schoolgaande kinderen.
Alle kinderopvang wordt uit publieke middelen betaald. Ouders betalen een inkomensafhankelijke
bijdrage die wettelijk is vastgelegd en is gemaximaliseerd. De ouderbijdragen per kind nemen af
als er meerdere kinderen van opvang gebruik maken. De maximale ouderbijdrage voor opvang
voor niet-schoolgaande kinderen is omgerekend 136 euro per maand. Dit is maximaal drie procent
van het bruto gezinsinkomen. Voor schoolgaande kinderen is de maximale ouderbijdrage
omgerekend 91 euro per maand (maximaal twee procent van het bruto gezinsinkomen). Via de
ouderbijdragen betalen ouders acht, tien en zestien procent van de totale kosten voor
respectievelijk de voorschool, gastouderopvang en de vrijetijdscentra. In 2004 bedroegen de totale
kosten voor de kinderopvang in Zweden omgerekend 5,4 miljard euro. In 2006 werd additioneel
aan de basiskosten nog 610 miljoen euro aan subsidies verstrekt.
18

3. Beantwoording van de onderzoeksvragen
In dit hoofdstuk worden de bevindingen per thema gepresenteerd en vergeleken. Hierbij wordt de
volgende indeling in thema’s gehanteerd:
• Uitgangspunten van het stelsel en de rol van de overheid daarin
• Aanpalende sectoren en beleidsterreinen
• Vormen en kenmerken van kinderopvang in centra
• Gastouderopvang
• Kwaliteitseisen
• Gebruik van kinderopvang
• Prijzen en ouderbijdragen kinderopvang
Bij elk thema zijn de vooraf geformuleerde onderzoeksvragen opgenomen.
De bevindingen die in dit hoofdstuk worden gepresenteerd, komen voort uit de uitgebreide
landenbeschrijvingen die in de hiernavolgende hoofdstukken zijn opgenomen. In de
landenbeschrijvingen zijn alle bronnen vermeld waaruit gegevens en informatie zijn afgeleid.
3.1 Uitgangspunten van het stelsel en de rol van de overheid daarin
Onderzoeksvragen:
• Op welke wijze wordt kinderopvang aangeboden (publiek versus privaat, gesubsidieerd versus
marktwerking)?
• Op welke wijze reguleert de overheid de kinderopvang?
• Heeft de overheid in regelgeving eisen vastgelegd ten aanzien van:
- De bijdrage die ouders betalen voor kinderopvang
- De kwaliteitseisen waaraan de opvang moet voldoen
• Welk beleidskader of beleidsperspectief ligt ten grondslag aan de bemoeienis van de overheid?
In Nederland en South Carolina wordt kinderopvang alleen aangeboden door private aanbieders,
terwijl in Denemarken, Engeland, Frankrijk, Noordrijn-Westfalen, Vlaanderen en Zweden er
sprake is van publieke en private opvangvoorzieningen. In Noordrijn-Westfalen en Vlaanderen is
het aandeel van publieke voorzieningen overigens wel zeer beperkt.
Nederland kent als enige land geen gesubsidieerde voorzieningen. Verklaring daarvoor is dat in
het Nederlandse stelsel niet de voorzieningen, maar de ouders de ontvangers van de subsidie zijn.
Ook in South Carolina komt subsidiering overigens zelden structureel voor, maar daar worden
wel nieuwe initiatieven of programma’s gesubsidieerd die zich op specifieke doelgroepen richten.
19

Vlaanderen, Engeland en Frankrijk hebben zowel gesubsidieerde als niet-gesubsidieerde
voorzieningen.
In alle landen is de overheid op enige wijze betrokken bij de kinderopvang en altijd zowel op
centraal, als decentraal niveau. Centraal worden kaders gesteld, die decentraal verder worden
uitgewerkt en uitgevoerd. In Nederland en Vlaanderen is de rol van de lokale overheid in
vergelijking tot de andere landen beperkter, vooral omdat in bijna alle andere landen (met
uitzondering van South Carolina) de lokale overheid de verantwoordelijkheid heeft voldoende
passende opvang te realiseren. In Vlaanderen wordt de lokale betrokkenheid momenteel groter.
Ook hier gaat het om een rol van de lokale overheid en lokale partners in het afstemmen van
vraag en aanbod.
Met uitzondering van Engeland en South Carolina wordt in alle landen de hoogte van de
ouderbijdrage gereguleerd in wetgeving. Nederland, Frankrijk en Vlaanderen kennen (in de laatste
twee gevallen voor een deel van de kinderopvang) maximale prijzen waarop een vergoeding of
subsidie is gebaseerd.
In nationale wetgeving is altijd een minimum aan kwaliteitseisen vastgelegd, dan wel is
vastgelegd dat lokale overheden in wetgeving kwaliteitseisen opnemen of dat regelen in
subsidiecontracten. In drie van de acht landen zijn de eisen verder uitgewerkt door een nationaal
agentschap dat tevens verantwoordelijk is voor het toezicht (Ofsted in Engeland, Kind en Gezin in
Vlaanderen en Skolverket in Zweden). In Duitsland en Denemarken is de wijze waarop toezicht is
georganiseerd enigszins diffuus, wat deels te maken heeft met de grote lokale
verantwoordelijkheid waardoor verschillen tussen regio’s ontstaan. In Nederland en Frankrijk is
het toezicht eveneens lokaal belegd (respectievelijk bij de gemeenten en bij de departementen),
maar is het toetsingskader wel duidelijk. In Nederland zijn daarover landelijk afspraken gemaakt
tussen overheid en branches en in Frankrijk is een groot deel van de vereisten nationaal
vastgelegd. In South Carolina is de staat verantwoordelijk voor het toezicht.
Het motief van overheden om betrokken te zijn bij de kinderopvang is tweeledig, namelijk om:
• gezinnen en kinderen te ondersteunen in de opvoeding en ontwikkeling
• ouders betere mogelijkheden te bieden zorg en werk te combineren
In enkele landen ligt de nadruk meer op het ene dan op het andere motief. Zo ligt in Nederland de
focus op het laatste motief en in Zweden meer op het eerste. Overheidsbetrokkenheid in South
Carolina is nadrukkelijk gerelateerd aan achterstandenbeleid. De overheid creëert daar
programma’s en vooral mogelijkheden (via vouchers en andere financiële tegemoetkomingen
voor ouders) om te voorkomen dat kinderen in achterstandsposities in hun ontwikkeling worden
bedreigd. Ook in Engeland wordt extra geïnvesteerd om kinderen (en gezinnen) in
achterstandsposities gelijke kansen te bieden. Programma’s als Head Start in South Carolina en
20

Sure Start in Engeland (dat nu wordt omgezet in de ontwikkeling van kindercentra waarin opvang,
educatie en opvoedingsondersteuning worden gecombineerd) zijn hier voorbeelden van.
In Engeland en Duitsland zijn ontwikkelingen in gang gezet om de kinderopvang te versterken.
Zo is eind jaren negentig in Engeland de ‘Ten Year Strategy’ in werking getreden, waarmee de
kinderopvang als beleidsterrein en sector voor het eerst is gestructureerd. In Duitsland is in 2004
een aantal wetswijzigingen (Tagesbetreuungsausbaugesetz)doorgevoerd om het
voorzieningenniveau en de kwaliteit een impuls te geven. Belangrijke verandering is de
positionering van gastouderopvang, die tot die tijd vooral een informeel karakter had. Op dit
moment staat de wijze waarop kinderopvang wordt gefinancierd in Duitsland ter discussie.
Nederland heeft vanaf 2005 eveneens een stelselwijziging ondergaan evenals Frankrijk. In
Frankrijk heeft de focus gelegen op vereenvoudiging van de financiële kaders en vergoedingen en
de uitbreiding van de kinderopvang.
Voor alle landen gelden het op peil brengen en houden van het voorzieningenniveau (met
keuzevrijheid voor ouders) en het versterken van de kwaliteit van de opvang als belangrijkste
speerpunten van het beleid.
Frankrijk en Zweden kenmerken zich door een integrale benadering van opvang en onderwijs, al
vanaf de jongste kinderen. Ook in Engeland, South Carolina en Duitsland is deze beweging
zichtbaar, waarbij ook nadrukkelijk wordt gekozen voor het combineren van opvang en onderwijs
met voorzieningen voor opvoedingsondersteuning en zorg (ontwikkeling van kindercentra). In
Engeland is het bereiken van kinderen in achterstandsposities en het verbeteren van hun kansen en
mogelijkheden een belangrijk motief achter de ontwikkeling van de ‘kindercentra’ voor de jongste
kinderen.
Voor schoolgaande kinderen in Frankrijk en Vlaanderen is de combinatie van opvang en
onderwijs in ‘dagarrangementen’ al langer gebruikelijk. Ook Denemarken en Zweden kennen veel
buitenschoolse opvang op school. In Groot-Brittannië is eind jaren negentig de ontwikkeling van
brede scholen ingezet, waarbij scholen zelf of met lokale partners dagarrangementen realiseren. In
Duitsland gingen kinderen vroeger (hoewel ook nu vaak nog) alleen ’s ochtends naar school. Daar
ontwikkelen zich ook steeds meer ‘Ganztagschule’ waarin een volledig dagarrangement wordt
geboden.
In de hiernavolgende tabel een samenvatting van de uitkomsten op het thema uitgangspunten van
het stelsel en de rol van de overheid hierin.
21

Tabel 3.1 Samenvatting uitkomsten uitgangspunten stelsel en de rol van de overheid
Publieke voorzieningen Denemarken, Engeland,Frankrijk,
Noordrijn-Westfalen, Vlaanderen,
Zweden
Private voorzieningen Denemarken, Engeland, Frankrijk,
Nederland, Noordrijn-Westfalen,
South Carolina, Vlaanderen, Zweden
Subsidiering van voorzieningen Denemarken, Engeland, Frankrijk,
Noordrijn-Westfalen, South
Carolina, Vlaanderen, Zweden
Wettelijke eisen omtrent de hoogte
van de ouderbijdrage
Ja Nee
Denemarken, Frankrijk, Nederland,
Noordrijn-Westfalen, Vlaanderen,
Zweden
Wettelijke eisen omtrent kwaliteit Denemarken, Engeland, Frankrijk,
Nederland, Noordrijn-Westfalen,
South Carolina, Vlaanderen, Zweden
Primaat bij ondersteuning in
ontwikkeling en opvoeding
Motief voor overheidsbemoeienis Denemarken, Zweden, Engeland,
South Carolina
3.2 Aanpalende sectoren en beleidsterreinen
Onderzoeksvragen:
• Welke verlofregelingen gelden er? In hoeverre wordt er gebruik van gemaakt?
• Wat is de relatie tussen kinderopvang en dergelijke regelingen?
• Welke rol speelt de wens om arbeidsparticipatie van vrouwen te bevorderen?
• Wat is de relatie tussen kinderopvang en arbeidsduur?
Nederland, South Carolina
Nederland
Engeland, South Carolina
Primaat bij combineren van
arbeid en zorg
Frankrijk, Nederland, Noordrijn-
Westfalen, Vlaanderen
• Op welke wijze is het onderwijsstelsel ingericht en hoe verhoudt dit zich tot kinderopvang?
De behoefte aan kinderopvang en de structuur van de kinderopvang staan in nauwe relatie tot het
onderwijs en het arbeid- en zorgbeleid. Zo gaan nagenoeg alle kinderen in Frankrijk en
Vlaanderen vanaf 2½ jaar naar school en zorgen ouders in Zweden het eerste jaar bijna altijd zelf
voor hun pasgeboren kinderen omdat verlofregelingen dergelijke zorg mogelijk maken. In
Frankrijk, Denemarken en Zweden spelen scholen een belangrijke rol in de opvang van kinderen.
In Engeland is een dergelijke functie in opkomst, evenals in Duitsland. Ook in Nederland vindt
hierover momenteel discussie plaats.
Alle Europese landen kennen verlofregelingen voor zwangerschap en ouderschap. De invulling
van deze regelingen verschilt echter behoorlijk. De omvang van het zwangerschaps- en
bevallingsverlof loopt uiteen van 14 weken in Duitsland tot 26 weken in Engeland; vergoedingen
22

verschillen. Denemarken, Engeland, Frankrijk, en Zweden kennen tevens een betaald kraamverlof
van twee weken voor partners. In South Carolina zijn er geen betaalde regelingen.
Doordat ouders in Zweden gebruik kunnen maken van uitgebreide regelingen voor betaald
ouderschapsverlof, worden kinderen tot een jaar bijna altijd door de ouders zelf opgevangen en is
er om die reden nagenoeg geen kinderopvang voor baby’s. De wijze waarop onderwijs geregeld
is, is van invloed op het gebruik van kinderopvang bij kinderen vanaf 2½ tot drie jaar. In
Duitsland en Engeland gaan kinderen vanaf drie jaar en in Frankrijk en Vlaanderen vanaf 2½ jaar
vaak al naar school. In Nederland vanaf vier jaar. In Zweden zijn kinderopvang en school vanaf
de jongste groepen geïntegreerd en is het onderscheid moeilijk te maken.
In de vorige paragraaf is beschreven dat het kunnen combineren van zorg en arbeid één van de
motieven van de overheid is om betrokken te zijn bij de kinderopvang. De combinatie van arbeid
en zorg is nauw gerelateerd aan de arbeidsparticipatie van met name vrouwen. In onderstaande
tabel staan cijfers over arbeidsparticipatie en arbeidsduur in 2004.
Tabel 3.2 Arbeidsparticipatie, gewerkte uren en relatief aantal parttimers [1]
Arbeidsparticipatie
vrouwen in 2004
Arbeidsparticipatie
mannen in 2004
Gemiddeld aantal
gewerkte uren in
2004
Rel. aantal
parttimers [6] in
werkende
bevolking in 2004
Denemarken 72,0% 79,9% 1.540 17,5%
Verenigd Koninkrijk 66,6% 78,9% 1.669 24,1%
Frankrijk 56,7% 68,1% 1.520 13,4%
Nederland [2] 64,9% 80,2% 1.357 35%
Noordrijn-Westfalen [3] 59,9% 71,0% 1.401 20,1%
South Carolina [4] 53,9% 65,6% 1.824 13,2%
Vlaanderen [5] 55,0% 70,7% 1.522 18,3%
Zweden 71,8% 75,0% 1.585 14,4%
Tabelnoten:
[1] Bronnen: OECD Factbook 2006 Economic, Environmental and Social Statistics, APS Vlaamse statistieken en burgeronderzoek,
Statistische Amter des Bundes und der Länder, Volkswirtschaftliche Gesamtrechnungen, SCIWay South Carolina Statistics and
Statistical Report
[2] Nederland: arbeidsparticipatie heeft betrekking op 2003 (bron OESO). Cijfers van CBS laten de afgelopen vijf jaar een stijgende
trend zien voor vrouwen en een dalende trend voor mannen. Per saldo een lichte daling.
[3] Noordrijn-Westfalen: arbeidsparticipatie en relatief aantal parttimers betreft cijfer voor heel Duitsland.
[4] South Carolina: data heeft betrekking op 2003; gem. aantal gewerkte uren en relatief aantal parttimers betreft cijfer voor geheel VS.
[5] Vlaanderen: arbeidsparticipatie in 2003; gem. aantal gewerkte uren en relatief aantal parttimers betreft cijfer voor geheel België.
[6] In de OESO statistiek wordt onder parttime minder dan 30 uur per week verstaan.
Over de relatie tussen het gebruik van kinderopvang en arbeidsduur zijn geen onderzoeken of
gegevens gevonden in de verschillende landen.
23

In onderstaande tabel is een overzicht opgenomen van de belangrijkste kenmerken van de
verschillende verlofregelingen en onderwijsvoorzieningen.
Tabel 3.3 Kenmerken verlofregelingen en onderwijsvoorzieningen
Onderwijsstelsel en
verlofregelingen
Verlof rond de
bevalling
Denemarken 18 weken voor
moeder, 2 weken
voor partner
(100% betaald)
Engeland 26 weken voor
moeder (6 weken,
90% doorbetaald
daarna 156 p/w,
voor partner 2
weken ( 156 p/w)
Frankrijk 16 weken (100%
betaald), 24 weken
bij derde en
volgende kind;
2 weken
kraamverlof voor
partner (100%
betaald)
Nederland 16 weken (100%
betaald); 2 dagen
kraamverlof voor
partner (100%
betaald)
Ouderschapsverlof [1]
34 weken te
verdelen over
beide ouders
(100% betaald,
max. 431 p/w)
13 weken,
maximaal 4 weken
per jaar
(onbetaald)
3 jaar per gezin,
waarvan 1 jaar
recht op een
vergoeding
13x de arbeidsduur
per week voor het
kind 8 jaar wordt,
onbetaald, maar
deelnemers aan de
levensloopregeling
krijgen een fiscale
korting van 636
p/m bij fulltime
verlof
Peuterklassen
voor kinderen
van 3-5 jaar
Kleuterklassen
voor kinderen
van 5-7 jaar
(gemeente is
verplicht deze
voorziening aan
te bieden)
voor kinderen van 3-5 jaar
(voornemen instroom naar 2 jaar
uit te breiden), recht op gratis pre-
school
voor kinderen van 2-6 jaar, vanaf
3 jaar recht op een plaats
(verbonden aan lagere school met
bijbehorende openingstijden)
voor kinderen
van 2-4 jaar
met een
inkomens-
afhankelijke
ouderbijdrage
onderdeel van
basisschool
waar nagenoeg
alle kinderen
vanaf 4 jaar
instromen
Leerplichtige leeftijd
Lestijden (school) en
aantal schoolweken
per jaar [2]
7 jaar 8.00 uur tot
15.00 uur, 40
weken per
jaar
5 jaar 9.00 uur tot
15.30 uur, 33
tot 36 weken
per jaar
6 jaar 09.00 uur tot
16.30 uur
5 jaar 8.30 uur tot
1 Wettelijk is niet het aantal weken dat kinderen per jaar naar school moeten vastgelegd, maar het aantal uur dat zij
minimaal les moeten krijgen. Kinderen moeten in de eerste vier jaar 3.520 uur naar school gaan en in de laatste vier jaar
4.000 uur.
15.00 uur,
pauze van
12.00 uur tot
13.00 uur,
38 - 40 weken
per jaar 1
24

Onderwijsstelsel en
verlofregelingen
Verlof rond de
bevalling
Noordrijn-Westfalen 14 weken (100%
betaald); geen
regeling voor
verlof voor partner
South Carolina (VS) mogelijkheid
onbetaald verlof op
te nemen met
baangarantie
Vlaanderen 15 weken voor
moeder (betaald);
10 dagen
kraamverlof voor
partner (betaald)
Zweden 60 dagen (betaald)
Tabelnoten:
als onderdeel van
het ouderschaps-
verlof; 2 weken
kraamverlof voor
partner (betaald)
Ouderschapsverlof [1]
3 jaar verlof,
waarvan 2 jaar
tegen vergoeding,
resterende jaar
onbetaald
geen regeling zoals
in Europa
3 maanden tegen
671 p/m
480 dagen per
gezin, 390 dagen
80% loon betaald,
daarna vergoeding
van 6,50 per dag
60 dagen exclusief
voor de moeder
(zie ‘Verlof rond
de bevalling’) en
60 dagen exclusief
voor de vader
Peuterklassen
Kleuterklassen
voor kinderen vanaf 3 jaar, recht
op een plaats (met ouderbijdrage)
voorschoolse voorzieningen voor
kinderen < 5 jaar, wettelijk
vastgelegd dat het schooldistrict
voor 4 jarigen ten minste een
halve dag per week onderwijs
verzorgt voor kinderen die
achterlopen
voor kinderen van 2,5-6 jaar,
gratis en voor alle kinderen
toegankelijk (zelfde
openingstijden als de lagere
school)
alle kinderopvang vanaf 1 jaar is
voorschoolse activiteit, voor 6
jarigen is er een vorm van
kleuterklas/kindergarten
[1] De informatie uit de tabel is een uiteenzetting van de regelingen die in elk land centraal zijn vastgelegd. Engeland, Nederland en
Vlaanderen kennen de mogelijkheid om in CAO’s de regelingen aan te vullen. Bedragen van vergoeding betreffen 2006.
[2] Lestijden die in de tabel zijn opgenomen, zijn de meest voorkomende lestijden.
Leerplichtige leeftijd
Lestijden (school) en
aantal schoolweken
per jaar [2]
6 jaar 8.00 uur/ 8.30
uur tot
12.00 uur/
12.30 uur
5 jaar gemiddeld 8
uur per dag,
tussen de 35
en 37 weken
per jaar
6 jaar 8.30 uur tot
15.30/ 15.45
uur,
36 weken per
jaar
7 jaar dagarrange-
menten
gebruikelijk
(7.00 uur tot
18.00 uur),
35,6 tot 38
weken per
jaar
25

3.3 Vormen en kenmerken van kinderopvang in centra
Deze paragraaf beschrijft de verschillende vormen en kenmerken van kinderopvang voor opvang
in centra. Gastouderopvang wordt in een aparte paragraaf beschreven.
Onderzoeksvragen:
• Wat is het gemiddelde aantal kinderen per groep?
• Wat is de medewerker/kind ratio gemiddeld?
• Wat zijn gemiddeld de opvangtijden?
• Hoe kenmerken zich de locaties waar kinderopvang wordt aangeboden?
Voordat de kenmerken van kinderopvang worden beschreven is in onderstaande tabel een
overzicht opgenomen van de verschillende (formele/gereguleerde) vormen van kinderopvang van
kinderopvang in centra voor kinderen tot twaalf jaar. In de tabel wordt de terminologie
gehanteerd, zoals geldt in de verschillende landen.
Tabel 3.4 Vormen van kinderopvang in centra
Denemarken
0 jaar
1 jaar
2 jaar
3 jaar
4 jaar
5 jaar
6 jaar
Vuggestuer Kindergarten of Børnehaveklasse
Dagtilbud
7 jaar
8-12 jaar
Fritidshem of
Skolefritidordiningser
Engeland Full Day Care Out of School Care -
Frankrijk Crèches Collectives Jardin d’enfants Centre de Loisirs sens
Hébergement
Nederland Kinderdagverblijven Buitenschoolse opvang
Noordrijn-Westfalen Krippen en Krabbelstube Kindergarten Horte
South Carolina Child Care Center
Vlaanderen Crèches en Peutertuinen Buitenschoolse opvang bij kinderdagverblijf of Initiatief voor
Buitenschoolse Opvang (IBO)
Zweden - Förskole Fritidshem
26

Antwoorden op de onderzoekvragen zijn in tabellen 3.5 en 3.6 opgenomen, waarbij de volgende
indeling wordt gehanteerd:
• Leeftijd van de kinderen
• Groepsgrootte
• Medewerker/kindratio
• Openingstijden
• Opvangduur
• Kenmerken van de locatie
Het is niet altijd mogelijk op alle aspecten een indicatie te geven.
Hoewel alle landen verschillende namen en vormen van kinderopvang hebben, is er altijd sprake
van opvang van niet-schoolgaande en van schoolgaande kinderen, respectievelijk dagopvang en
buitenschoolse opvang. In tabel 3.5 worden de kenmerken van kinderopvang voor niet-
schoolgaande kinderen weergegeven. In tabel 3.6 de kenmerken van kinderopvang voor
schoolgaande kinderen.
Tabel 3.5 Kenmerken kinderopvang niet-schoolgaande kinderen
Leeftijd van
de kinderen
Denemarken Crèches tot 2
jaar
Kindergarten
(en geïntegreerde
voorzieningen)
tot 7 jaar
Groepsgrootte
12 kinderen
(< 3 jaar)
20 kinderen
(3-7 jaar)
Medewerker/
kind ratio
1:4 kinderen
< 3 jaar
1:7 kinderen
3-7 jaar
Engeland Tot 5 jaar - 1:3 kinderen
< 2 jaar
1:4 kinderen
van 2 jaar
1:8 kinderen
tussen 3 en 7
jaar
Frankrijk Tot 3 jaar - 1:5 bij
kinderen die
nog niet lopen
1:8 bij
kinderen die
lopen
Openingstijden
Gemiddeld
van 6.30 uur
tot 17.00 uur
Meestal open
van 8.30 uur
tot 19.00 uur
Opvangduur Kenmerken
van de locatie
Hele of halve
dagopvang
Parttime
opvang
mogelijk,
sommige
centra kennen
vroege en late
‘pick ups’
- 8 tot 12 uur
per dag
-
-
-
27

Leeftijd van
de kinderen
Groepsgrootte
Nederland Tot 4 jaar Tot 1 jaar
maximaal 12,
Noordrijn-
Westfalen
South
Carolina
Tot en met 3
jaar
maximaal 16,
waarvan
maximaal 8
tot 1 jaar
Medewerker/
kind ratio
1:4 kinderen
tot 1 jaar
1:5 kinderen
tussen 1 en 2
jaar
1:6 kinderen
tussen 2 en 3
jaar
1:8 kinderen
tussen 3 en 4
jaar
Tot 3 jaar - Maximaal 6
of 8 kinderen
per
medewerker
Tot 5 jaar - 1:6 kinderen
tot 18
maanden
Vlaanderen Tot 3 jaar Vastgelegd in
subsidie
Zweden 1 tot 5 jaar 15 tot 20
kinderen
1:10 kinderen
tussen 18 en
27 maanden
1:13 kinderen
tussen 27
maanden en 3
jaar
1: 18 kinderen
van 4 jaar
1:21 kinderen
van 5 jaar
1: 6,5
(erkende
centra)
3 leraren per
groep
Openingstijden
Divers,
meestal van
8.00 uur tot
18.00 uur
Opvangduur Kenmerken
van de locatie
Divers,
meestal 10
uur opvang
per dag
Divers Hele en halve
dagopvang
Gemiddeld tot
18.00 uur
6.30 uur tot
18.30 uur
(minimaal 11
uur open)
7.00 uur tot
18.00 uur
- -
Hele en halve
dagopvang
3,5 m2 bruto
oppervlakte
per kind
Passend
ingerichte
speelruimte
(in overeenstemming
met
het aantal
kinderen en
hun leeftijd)
Voor kinderen
tot 1,5 jaar op
de kinderen
afgestemde
afzonderlijke
slaapruimte
Aangrenzende
buitenspeelruimte
(veilig,
toegankelijk
en passend)
van 3m2 per
kind
- Meestal op
een eigen
locatie, soms
binnen een
school
-
-
28

Tabel 3.6 Kenmerken kinderopvang schoolgaande kinderen
Leeftijd van
de kinderen
Groepsgrootte
Denemarken Vanaf 5 jaar 20 tot 24
kinderen
Medewerker/
kind ratio
Openingstijden
1:13 kinderen Gemiddeld
vanaf 6.30 uur
voor school
en tot 17.00
uur na school
Engeland 3 tot 14 jaar - - Gemiddeld
vanaf 8.00 uur
voor school
en tot 18.00
uur na school
Frankrijk Vanaf 2½-3
jaar
Nederland Vanaf 4 jaar
tot einde
basisschool
Noordrijn-
Westfalen
South
Carolina
3 tot 12 jaar
(in praktijk tot
10 jaar)
Opvangduur Kenmerken
van de locatie
Ongeveer 1
uur voor
schooltijd en
2 tot 3 uur na
schooltijd
Vaak op
school
georganiseerd
- Op school of
als aparte
voorziening
- - - - Meestal op
school
Maximaal 20
Maximaal 30
als alle
kinderen > 8
jaar oud zijn
Maximaal 20
kinderen
1:10 kinderen
(alleen
kinderen >
dan acht dan 2
medewerkers
op één groep
met
ondersteuning
van één
andere
volwassene)
2 geschoolde
medewerkers
Tot 12 jaar - 1:21 kinderen
van 5 jaar
1:23 kinderen
van 6 jaar en
ouder
Divers,
meestal vanaf
7.30 uur voor
school en tot
18.00 uur na
school
- 3,5 m2 bruto
oppervlakte
per kind
Divers - -
Gemiddeld tot
18.00 uur
Vlaanderen Vanaf 3 jaar - - Gemiddeld
vanaf 7.00 uur
voor school
en tot 18.00
uur na school
Zweden 6 tot 12 jaar Gemiddeld 31
kinderen
1:18,2
(gemiddeld)
Gemiddeld
vanaf 7.00 uur
voor school
en tot 18.00
uur na school
- -
Passend
ingerichte
speelruimte
Inrichting in
overeenstemm
ing met het
aantal
kinderen en
hun leeftijd
Buitenspeelruimte
van
3m2 per kind
(nabij, veilig
en
toegankelijk)
- Op school of
als aparte
voorziening
- Meestal op
school
29

3.4 Gastouderopvang
Onderzoeksvragen:
• Wat is het maximale aantal kinderen per gastouder?
• Wat zijn de gemiddelde opvangtijden?
• Hoe is de arbeidsrelatie van de gastouder?
Alle landen die in het onderzoek zijn betrokken, kennen gastouderopvang als
gereguleerde/formele vorm, hoewel Duitsland pas sinds 2004 en in Frankrijk de vorm niet
helemaal vergelijkbaar is. Het aandeel van formele gastouderopvang in de totale opvang verschilt
in grote mate tussen de onderzochte landen. In Duitsland, Nederland en Zweden gaat het om een
beperkt gebruik, terwijl in Vlaanderen ongeveer tweederde van de opvang door erkende
voorzieningen, gastouderopvang is. Ook in Denemarken en Frankrijk vindt een groot deel van de
opvang plaats via gastouderopvang of opvang die daar sterk op lijkt (individuele opvang in
Frankrijk). In South Carolina is de verhouding dagverblijf versus gastouderopvang ongeveer 2:1.
Voor Nederland maar ook Vlaanderen en South Carolina is bekend dat er in grote mate naast of in
plaats van formele opvang, gebruik gemaakt wordt van informele (gastouder)opvang door
bijvoorbeeld buren, grootouders en vrienden.
Gastouderopvang wordt meer voor kinderen die nog niet naar school gaan gebruikt, dan voor
schoolgaande kinderen (Denemarken, Frankrijk, Nederland, South Carolina, Vlaanderen en
Zweden). Denemarken en Engeland kennen initiatieven waarbij gastouders elkaar ontmoeten,
zodat zij daaraan extra steun kunnen ontleden en kinderen meer mogelijkheden hebben om
buitenshuis te zijn.
In tabel 3.7 staat een aantal kenmerken van de gastouderopvang in de verschillende landen. Bij de
uiteenzetting van Frankrijk moet worden opgemerkt dat de individuele opvang door de ‘assistante
maternelle’ en collectieve opvang bij de crèches familiales beide onder de noemer gastouder zijn
opgenomen. In beide gevallen is er meestal sprake van één kinderverzorger die enkele kinderen
thuis opvangt. Het verschil is dat bij de crèches familiales de administratieve verplichtingen bij
een gemeente of private opvangvoorziening liggen en niet bij de ouders.
Tabel 3.7 Kenmerken gastouderopvang
Denemarken
“Familiedagplege”
Max. aantal kinderen
per gastouder
Maximaal 5 kinderen
onder de 14 jaar
Gemiddelde
opvangtijden
Arbeidsrelatie Overige
48 uur per week In dienst van de
gemeente
• Gastouders kunnen
samen kinderen
opvangen
• Vooral voor nietschoolgaande
kinderen
30

Engeland [1]
“Childminders”
Frankrijk
“Assistante
maternelle” of
“Crèches familiales”
Max. aantal kinderen
per gastouder
Maximaal 6 kinderen
onder de 8 jaar (max. 3
< 5 jaar, waarvan 1 < 1
jaar)
Gemiddelde
opvangtijden
Flexibele
opvanguren,
meestal tussen
8.00 uur en
18.00 uur
Arbeidsrelatie Overige
Maximaal 3 Flexibel Zelfstandig of in
dienst bij een
crèche (publiek of
privaat)
Nederland [2] Maximaal 4 kinderen Flexibel Freelance,
zelfstandig
ondernemer,
arbeidsrelatie met
vraagouder,
arbeidsrelatie met
gastouderbureau
Noordrijn-Westfalen
“Tagesplege”
South Carolina [1]
“Family Child Care
Home”of “Group
Child Care Home”
Vlaanderen [1]
“Onthaalouders’
Zelfstandig • Registratie bij Ofsted
• 60% van de gastouders
is lid van de National
Childminding
Association
• Er zijn websites en
organisaties waar
ouders en gastouders
met elkaar in contact
kunnen komen
• Ook gemeenten,
departementen en PMI
kunnen in bemiddeling
helpen of ouders
voorzien van
informatie
• Bemiddeling via
gastouderbureaus
Maximaal 5 kinderen Flexibel - • Sinds 2004 in
gereguleerde vorm
• FCCH: maximaal 6
kinderen
• GCCH: opvang aan
7 tot 12 kinderen
(bij >8 kinderen of
>3 kinderen tot 2
jaar twee
medewerkers
aanwezig en één op
afroep
• Maximaal 7
kinderen
tegelijkertijd voor
een zelfstandige
onthaalouder,
• Maximaal 8
kinderen tegelijk in
huis bij een
onthaalouder
aangesloten bij een
erkende dienst
• Nog steeds een grijs
gebied
• Ook opvang door
gastouders samen
• Vaak in combinatie
met andere opvang
Flexibel - • Licentie of registratie
vereist
10 tot 12 uur per
dag, meestal
tussen 7.00 uur
en 18.00/19.00
uur
Zelfstandig of via
het statuut van
aangesloten
onthaalouders
• De variant waarin
meerdere kinderen
worden opgevangen
(GCCH) kent net iets
zwaardere eisen
• Vooral opvang tot 3
jaar
• 85% is aangesloten bij
en erkende dienst, 15%
opereert zelfstandig
31

Zweden
“Familjedaghem”
Tabelnoten:
Max. aantal kinderen
per gastouder
Opvang van 5 tot 6
kinderen per gastouder
Gemiddelde
opvangtijden
Tussen 7.00 uur
en 18.00 uur
[1] Aantal kinderen dat tegelijk mag worden opgevangen inclusief de eigen kinderen
[2] Aantal kinderen dat tegelijk mag worden opgevangen exclusief de eigen kinderen
Arbeidsrelatie Overige
- • Publiek of privaat
georganiseerd
Het gebruik van kinderopvang komt in een aparte paragraaf terug. Om een beeld te schetsen van
de mate waarin gastouderopvang ten opzichte van opvang in een kindercentrum plaatsvindt, is in
de hiernavolgende tabel een overzicht opgenomen van het percentage gastouderopvang ten
opzichte van opvang in een kinderdagverblijf of bij buitenschoolse opvang.
Tabel 3.8 Gebruik gastouderopvang ten opzichte van opvang in centra als percentage van alle kinderen
Niet-schoolgaande kinderen Schoolgaande kinderen
Denemarken [1] 63% vs 37% minimaal
Engeland - -
Frankrijk [2] 17% vs. 10% -
Nederland [3] 5% vs. 37% 2% vs. 19%
Noordrijn-Westfalen - -
South Carolina [2] 14% vs. 30% 5,5% vs. 10%
Vlaanderen [3] 36,7% vs. 28,1% 4,2% vs. 11,5% (IBO, op school 35,7%)
Zweden 6% vs. 77% 1% vs. 77% (tot 9 jaar)
Tabelnoten:
[1] Cijfers over 2002. Gastouderopvang wordt bijna alleen gebruikt voor kinderen tot 3 jaar, daarna neemt het gebruik enorm af.
Percentages zijn ten opzichte van het totaal aantal kinderen dat gebruik maakt van kinderopvang, dit in tegenstelling tot de andere
percentages in de tabel, waar het percentages van het totaal aantal kinderen zijn.
[2] Cijfers uit 2002
[3] Cijfers uit 2004
3.5 Kwaliteitseisen
Onderzoeksvragen:
• Op welke onderwerpen heeft de overheid kwaliteitseisen gesteld?
• Op welke wijze zijn deze kwaliteitseisen geregeld?
• Wie houdt toezicht op het realiseren van de kwaliteitseisen?
• Welke opleidings- of deskundigheidsvereisten gelden er voor alle medewerkers?
• In welke mate worden er vrijwilligers ingezet? Is deze inzet boventallig?
32

Alle landen die in het onderzoek zijn betrokken, hebben wettelijk kwaliteitseisen vastgelegd. De
mate van detaillering verschilt. Dergelijke vereisten zijn vaak gerelateerd aan een licentie of
erkenning (bij zowel opvang in kindercentra als door gastouders) en betreffen altijd veiligheid en
hygiëne. In Duitsland is in nationale wetgeving vastgelegd dat de deelstaten kwaliteitseisen
opnemen in hun wettelijke kaders, maar niet wat voor kwaliteitseisen dit moeten zijn. De
vereisten zien er per deelstaat dan ook verschillend uit. Noordrijn-Westfalen heeft nauwelijks
(aanvullende) eisen gesteld. In Nederland zijn de kwaliteitseisen vastgelegd in de ‘beleidsregels
kwaliteit kinderopvang’. In alle landen geldt het verbeteren van de kwaliteit van de kinderopvang
als een belangrijk speerpunt in het beleid.
In wetgeving of subsidiecontracten zijn ook altijd kwalificaties gesteld aan personeel. Vaak wordt
een onderscheid gemaakt in pedagogisch medewerkers en onderwijzers enerzijds en min of meer
ondersteunende of assisterende medewerkers anderzijds. In Denemarken, Duitsland, Frankrijk en
Zweden hebben de groepsleid(st)ers en onderwijzers een meerjarige opleiding in het hoger
onderwijs. De assistenten in Denemarken, Frankrijk, Zweden en kinderverzorgers in Vlaanderen
hebben meestal een meerjarige gespecialiseerde opleiding of training op MBO-niveau. In
Engeland is in de nationale standaarden vastgelegd dat personeel gekwalificeerd/geschikt moet
zijn om (zonder supervisie) voor de kinderen te zorgen. In South Carolina zijn de leidsters vaak
laag opgeleid (vaak niet meer dan high school), de directeur/eindverantwoordelijke moet wel een
relevante opleiding hebben.
In Nederland, Vlaanderen en Engeland kunnen in de opvang vrijwilligers worden ingezet, hoewel
niet gebruikelijk (de ouderparticipatie crèches niet meegerekend). Deze inzet is altijd boventallig.
In geen van de landen die in dit onderzoek zijn betrokken, gelden opleidingsvereisten voor
gastouders. Wel zijn er bijna overal trainingen en cursussen die gastouders kunnen volgen. In
Engeland en Frankrijk is een dergelijke cursus verplicht. In Denemarken, Engeland en Vlaanderen
wordt momenteel actief ingezet op het in contact brengen van gastouders onderling, zodat er een
zekere ondersteuningsstructuur ontstaat op het niveau van deskundigheid. Er geldt wel altijd
supervisie en toezicht op de opvang door gastouders. Denemarken kent daarnaast een verplicht
systeem van supervisie, met een supervisor en andere gastouders.
Duitsland, Frankrijk, Engeland, South Carolina, Vlaanderen (alleen voor erkende voorzieningen)
en Zweden kennen wettelijk vastgestelde medewerker/kindratio’s. In Nederland liggen de ratio’s
vast in de beleidsregels. Voor gastouderopvang is altijd een maximum gesteld aan het aantal
kinderen waarvoor de gastouder opvang mag verzorgen. De vastgestelde ratio’s zijn eerder
opgenomen in paragraaf 3.3 en 3.4 (tabellen 3.5 tot en met 3.7).
Zweden kent een nationaal vastgesteld curriculum voor alle opvang van niet-schoolgaande
kinderen. Ook Denemarken kent een verplichting van een curriculum, maar de
opvangvoorzieningen moeten zelf aangeven hoe zij bepaalde doelstellingen behalen. In
33

Vlaanderen worden de opvangvoorzieningen getoetst op hun pedagogische interactie. Ook in
Nederland en Frankrijk moeten de instellingen over een pedagogisch plan beschikken. South
Carolina kent voorzieningen met erkende methoden en programma’s.
Het toezicht op de kwaliteit van de voorzieningen is in Engeland, Vlaanderen en Zweden centraal
georganiseerd (meestal via nationale agentschappen) en in Denemarken, Frankrijk, Nederland,
Noordrijn-Westfalen en South Carolina lokaal dan wel regionaal.
3.6 Gebruik van kinderopvang
Onderzoeksvragen:
• Welk percentage kinderen (naar leeftijdsgroep) maakt gebruik van kinderopvang (formeel en informeel)?
• Voor hoeveel uur/dagen per week maken ouders gemiddeld gebruik van de formele kinderopvang?
• Met welke motieven maken ouders gebruik van kinderopvang? (aandacht voor sociaal-culturele
aspecten, financiële aspecten, de leeftijd van de kinderen)
Bij het beantwoorden van de onderzoeksvragen is het niet mogelijk Noordrijn-Westfalen en
Engeland mee te nemen. Hier zijn geen gegevens beschikbaar.
Alle landen streven naar een zo groot mogelijke keuzevrijheid voor ouders bij het vinden van de
bij hun gezinssituatie en kinderen passende vorm van opvang. Opvang door gastouders wordt
meestal gekozen omdat opvangtijden flexibeler zijn en kinderen in een situatie worden
opgevangen die meer aan thuis en een gezin doet denken. Voordeel van een kinderdagverblijf is
de specifieke deskundigheid die beschikbaar is.
In Zweden en Denemarken maken ouders bijna alleen gebruik van formele/gereguleerde
kinderopvang. Opvang door grootouders, nannies, au pairs of kennissen komt weinig voor. Dit in
tegenstelling tot Nederland en Vlaanderen waar vaak voor informele opvang wordt gekozen.
In de tabellen 3.9 en 3.10 een overzicht van het gebruik van kinderopvang (cijfers 2004).
34

Tabel 3.9 Gebruik van kinderopvang in 2004 in procenten voor formele en informele opvang
Niet-schoolgaand Schoolgaand
Formele opvang Informele opvang Formele opvang Informele opvang
Denemarken 84% - 95% -
Engeland - - - -
Frankrijk [1] 27% 17,7% - -
Nederland 24% 40% 7% 25%
Noordrijn-Westfalen - - - -
South Carolina [1] 44% 53% 15,5% 48,5%
Vlaanderen 38,6% 33% 46% 42,3%
Zweden [2] 83% 2-3% 77% -
Tabelnoten:
[1] Cijfers 2002
[2] Niet-schoolgaande kinderen vanaf 1 jaar. Schoolgaande kinderen tot 9 jaar. Van de kinderen van 10 tot 12 jaar maakt nog slechts
10% gebruik van opvang.
Tabel 3.10 Gebruik van formele kinderopvang in het gemiddelde aantal uren per week
Dagopvang Gastouderopvang Buitenschoolse opvang
Denemarken [1] - - -
Engeland - - -
Frankrijk < 10 uur of ongeveer 40 uur
(tot 2/3 jaar) [5]
30-40 uur (tot 2/3 jaar)
[6]
Nederland [2] 20,6 uur 14,7 uur (tot 3 jaar)
9,4 uur (4 tot 12 jaar)
Noordrijn-Westfalen - - -
South Carolina [3] 26 uur 23 uur (tot 5 jaar)
8 uur (6 tot 12 jaar)
-
10,1 uur
16 uur (in een Child Care
Center)
Vlaanderen [4] 16,2% voltijd, 39,5% deeltijd -
Zweden 32 uur 27 uur 13 uur
Tabelnoten:
[1] Exacte cijfers zijn niet bekend, maar in Denemarken gaan kinderen die gebruik maken van kinderopvang bijna altijd fulltime.
[2] Cijfers Belastingdienst, verklaarde omvang totaal 2005 gedeeld door 47 weken
[3] Cijfers uit 2002
[4] Cijfers uit 2004
[5] Op basis van de beschikbare gegevens is het gemiddelde niet uit te rekenen. Er zijn twee pieken, namelijk bij een opvang duur
minder dan 10 uur per week en bij een opvangduur rond 40 uur per week.
[6] Op basis van de beschikbare gegevens is het gemiddelde niet uit te rekenen. De meeste kinderen worden echter 30-40 uur
opgevangen (zowel modus als mediaan liggen op 30-40 uur).
35

3.7 Prijzen en ouderbijdragen kinderopvang
Onderzoeksvragen:
• Wat is de gemiddelde vraagprijs (plus spreiding) van kinderopvang in kindcentra?
• Wat is de gemiddelde vraagprijs (plus spreiding) van kinderopvang bij gastouders?
• Is er sprake van een vaste of een variabele vraagprijs (afhankelijk van gebruik) of een combinatie van
beiden?
• Hoe is de vraagprijs opgebouwd (personeelskosten, huisvestingskosten, overige kosten)?
• Wat is de ouderbijdrage per uur, dagdeel of dag? (eventueel uitgesplitst naar opvangvorm)
• Hoe ligt gemiddeld de verhouding tussen ouderbijdrage en kostprijs van de kinderopvang?
• Is er sprake van een vaste ouderbijdrage, een variabele of een combinatie van beide?
• Is er naast de directe ouderbijdrage nog een indirecte bijdrage?
• Is de ouderbijdrage geheel of gedeeltelijk afhankelijk van het inkomen?
• Welk inkomensbegrip ligt ten grondslag aan de berekening van de ouderbijdrage?
• Wat is de verhouding tussen ouderbijdrage en inkomen?
• In welke mate dragen eventuele andere partijen bij in de kosten voor kinderopvang?
• Welke motieven liggen ten grondslag aan alle bovenstaande keuzen?
Het is bijna onmogelijk een goede vergelijking te maken tussen de verschillende landen.
Belangrijke reden is dat de stelsels in de meeste landen dusdanig hybride zijn, dat er ook
financieel te veel verschillende varianten en regelingen bestaan. Daardoor is de gemiddelde prijs
niet eenduidig te definiëren. Desondanks in deze paragraaf een zo compleet mogelijke overzicht
van prijzen en ouderbijdragen in de kinderopvang. Daarbij moet dus wel in acht worden genomen
dat definities en randvoorwaarden niet altijd dezelfde zijn.
Globaal kan het volgende beeld worden geschetst over de financieringssystemen. Tussen de
vergeleken landen is sprake van een breed spectrum met aan de ene kant een volledig
gesubsidieerd stelsel en aan de andere kant een volledig privaat stelsel. Zo kennen Zweden en
Denemarken vergaand gesubsidieerde stelsels met vaak beperkte ouderbijdragen. Engeland,
Nederland en South Carolina kennen veel meer privaat en marktgedreven stelsels, waarbij ouders
in Engeland en South Carolina soms nauwelijks financieel gesteund worden. Tegelijkertijd geldt
in beide landen dat de overheid in de gelegenheid is opvang te subsidiëren en dat ook tot
uitvoering brengt, waar in Nederland geen sprake meer van is. In Nederland loopt de gehele
bekostiging via de ouders. Vlaanderen en Frankrijk kennen beide systemen. Ouders kunnen
gebruik maken van gesubsidieerde plaatsen, maar ook van plaatsen bij zelfstandige
voorzieningen, waarbij ouders de kosten bij de belastingdienst kunnen aftrekken. Ook Duitsland
kent een hybride stelsel waarbij charitatieve instanties een belangrijke rol spelen, naast overheid
en ouders.
36

Engeland en Nederland kennen bijdragen vanuit de werkgevers. In Engeland kunnen werknemers
sinds april 2005 van de werkgever een voucher krijgen. De bijdrage van werkgevers wil men in
Engeland verder aanmoedigen. In Nederland is de bijdrage van de werkgever vanaf 2007
verplicht. Alle werkgevers betalen mee via een premieopslag. In Engeland en Frankrijk vindt op
beperkte schaal (alleen bij grote werkgevers, vaak in de publieke sector) opvang vanuit de
werkgever plaats. In Denemarken en Duitsland kunnen werkgevers plaatsen inkopen en wordt
soms ook op het werk kinderopvang geboden. De overheid subsidieert ook deze opvang.
Alle landen kennen een ouderbijdrage voor kinderopvang. De ouderbijdragen zijn afhankelijk van
het inkomen van het gezin. In Engeland, Nederland en South Carolina betalen ouders de
aanbieder een vraagprijs voor de kinderopvang waarvan zij gebruik maken. Dit bedrag kunnen
ouders in Engeland in rekening brengen bij de belastingsdienst. In alle drie de gevallen (Engeland,
Nederland, South Carolina), maar ook in Frankrijk zijn toeslagen of vouchers vanuit de overheid
aan ouders mogelijk als tegemoetkoming in de kosten voor kinderopvang. In Denemarken en
Zweden betalen ouders een ouderbijdrage aan de gemeente. In beide landen is er wettelijk een
maximale ouderbijdrage vastgelegd. Noordrijn-Westfalen kent een ongedifferentieerde
ouderbijdrage, die alleen geldt voor het eerste kind. Ouders betalen een inkomensafhankelijke
bijdrage, onafhankelijk van de frequentie van het gebruik. Bijdragen voor volgende kinderen
vervallen. De bijdrage wordt aan de aanbieder betaald. In Frankrijk en Vlaanderen kan van ouders
een bijdrage worden gevraagd, die aan de aanbieder wordt betaald (erkende opvangvoorzieningen
in Vlaanderen hebben een maximale vraagprijs, die wettelijk is vastgelegd) of ouders betalen een
marktconforme vraagprijs ingeval het zelfstandige/private opvangvoorzieningen betreft. De
kosten voor deze vormen van kinderopvang kunnen bij de belastingdienst in rekening worden
gebracht.
In onderstaande tabel (3.11) een overzicht van de gemiddelde ouderbijdragen. Indien van
toepassing is een onderscheid gemaakt tussen hele/halve dagopvang, gastouderopvang en
buitenschoolse opvang.
Tabel 3.11 Gemiddelde ouderbijdragen kinderopvang
Ouderbijdrage
dagopvang
Denemarken Opvang voor
0-3 jarigen
367 per maand
Opvang 3-6 jarigen
310 per maand
Ouderbijdrage
gastouderopvang
Opvang voor 0-3
jarigen 256 per
maand
Ouderbijdrage
buitenschoolse
opvang
Ouderbijdrage
als percentage
van het
inkomen
Ouderbijdrage
als percentage
van de totale
kosten
195 per maand - Maximaal 25%
bij opvang voor
kinderen < 3
jaar
Maximaal 33%
bij opvang voor
kinderen > 3
jaar
37

Ouderbijdrage
dagopvang
Engeland [1] 1.001 per maand
(privaat)
856 per maand
(gesubsidieerd)
Frankrijk [2] 75 tot 450 per
maand (afhankelijk
van het inkomen)
Ouderbijdrage
gastouderopvang
Ouderbijdrage
buitenschoolse
opvang
Ouderbijdrage
als percentage
van het
inkomen
Ouderbijdrage
als percentage
van de totale
kosten
862 per maand - - Tot 75%
105 tot 260 per
maand (afhankelijk
van het inkomen en
de gemeente)
- 10%-12% bij
collectieve
opvang
27% (bij de
crèche)
Minimaal 15%
bij individuele
opvang)
Nederland [3] - - - - -
Noordrijn-
Westfalen
Tot een inkomen
van 12.271 geen
bijdrage, oplopend
tot
151,34 per
maand bij een
inkomen hoger dan
61.355
Hybride
structuur
Tot een inkomen
van 12.271 geen
bijdrage,
oplopend tot
151,34 per
maand bij een
inkomen hoger
dan 61.355
South Carolina 286 per maand 244 per maand - Gemiddeld 12%
(26% bij een
alleenstaande
ouder, 7% bij
een tweeouder
gezin)
Vlaanderen [4] Vanaf 28 tot maximaal 505 per maand Bij een IBO
gemiddeld 160
tot 261 per
maand
Zweden Afhankelijk van de leeftijd van de kinderen en het aantal
kinderen van 45 per kind per maand (als meerdere kinderen
van opvang gebruik maken) tot 136 per kind per maand (als
één kind van opvang gebruik maakt)
Tabelnoten:
Maximaal
1% tot 3%
[1] Bedragen betreffen hier de gemiddelde kosten van kinderopvang bij een fulltime plaats. Ouders kunnen deze kosten (deels)
aftrekken bij de belastingen.
[2] Werkelijke kosten voor ouders na belastingaftrek en verrekening van uitkeringen.
- Tot 25%
- 25%
-
(kinderdagverblijven)
58%
(gastouderopvang)
Ongeveer 10%
[3] De gegevens van de Belastingdienst waren op het moment van de uitvoering van dit onderzoek nog op onvoldoende detailniveau
beschikbaar om voor 2005 voor Nederland hier gemiddelde ouderbijdragen in te kunnen vullen..
[4] De vaste ouderbijdragen gelden alleen voor erkende opvangvoorzieningen. Zelfstandige onthaalmoeders, mini-crèches,
zelfstandige kinderdagverblijven, Initiatieven voor Buitenschoolse Opvang en aanbieders van buitenschoolse opvang verbonden aan
een kinderdagverblijf in aparte lokalen bepalen zelf de vraagprijs.
38

Om een beeld te geven van de uitgaven die ouders hebben aan kinderopvang zijn drie
gezinssituaties uitgewerkt:
• Situatie A: de kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een eenoudergezin met twee
kinderen (twee en acht jaar oud) en een belastbaar gezinsinkomen van 20.000 euro per jaar.
• Situatie B: de kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een tweeoudergezin met
twee kinderen (twee en acht jaar oud) en een belastbaar gezinsinkomen van 30.000 euro per
jaar.
• Situatie C: de kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een tweeoudergezin met
twee kinderen (twee en acht jaar oud) en een belastbaar gezinsinkomen van 55.000 euro per
jaar.
Informatie ontbreekt voor Denemarken, Frankrijk, Noordrijn-Westfalen en South Carolina.
Tabel 3.12 Uitwerking gezinssituaties ouderbijdragen kinderopvang (cijfers voor 2006)
Situatie A Situatie B Situatie C
Denemarken 147 349 507
Engeland 202 428 1.016
Frankrijk - - -
Nederland [1] 76 122 273
Noordrijn-Westfalen - - -
South Carolina - - -
Vlaanderen 212 297 464
Zweden 67 100 181
Tabelnoten:
[1] Cijfers voor 2007, inclusief verplichte werkgeversbijdrage en intensivering van 125 miljoen.
Aan alle landen is gevraagd op macro niveau een overzicht te geven van de uitgaven aan
kinderopvang als percentage van het Bruto Binnenlands Product (BBP) en indien mogelijk daarin
een onderscheid te maken in wie welke bijdrage levert (bijvoorbeeld ouders, overheid, sociale
partners, werkgevers). Alleen voor Nederland bleek een dergelijk overzicht mogelijk. Om die
reden wordt deze uitsplitsing niet meegenomen in de rapportage.
39

in collaboration with
logo
klant
logo
partner
Deel 2
Landenbeschrijvingen
st/8D-011.27/25

4. Aarhus - Denemarken
De landenbeschrijving van Denemarken is tot stand gekomen op basis van deskresearch en
bijdragen van SFO Risskov Skole (gemeente Aarhus) en het ministerie van Familie- en
Consumenten Zaken (Ministry of Family and Consumer Affairs).
4.1 Introductie
Het Deense beleid voor kinderen en het gezin is gebaseerd op het principe van subsidiariteit,
ouders zijn primair verantwoordelijk en de overheid is aanvullend, daar waar nodig.
In 2005 is het ministerie van Familie- en Consumenten Zaken opgericht, waarvan kinderopvang
één van de beleidsterreinen is (Ministry of Family and Consumer Affairs, 2005). Het doel van
familiebeleid is in een visiedocument van het ministerie als volgt geformuleerd:
“Family policy is intended to support and develop the framework on which families depend, so
that they can make their own choices and shoulder the responsibility for the choices they make.
Family policy is intended to support the soundness of families, and ensure them freedom and a
range of options, thereby creating a society characterized by wellbeing and growth.”
Het doel van de opvang is om het ouders mogelijk te maken hun werk en gezin te combineren
(Ministry of Family and Consumer Affairs, 2005).
De opvang zelf richt zich op een combinatie van zorg, spel en educatie
(www.workindenmark.dk). Kinderen wordt geleerd zich te bewegen in groepen, mede
verantwoordelijk te zijn, mee te beslissen en onafhankelijk te zijn. Daarnaast moet de wijze van
kinderopvang bijdragen aan cultureel besef en interactie met de natuur. De pedagogische
uitgangswaarden kunnen van instelling tot instelling verschillen, maar passen in ieder geval onder
de Social Services Act, de nationale wetgeving op dit terrein.
In Denemarken is kinderopvang een publieke verantwoordelijkheid (Bron: SFO Risskov Skole).
In wetgeving is vastgelegd dat gemeenten de verantwoordelijkheid hebben om voldoende
kinderopvang te realiseren. Kinderopvang wordt dan ook vaak beschouwd als een recht voor de
kinderen en hun familie.
4.2 Uitgangspunten van het stelsel
Op nationaal niveau valt kinderopvang onder het Ministry of Family and Consumer Affairs met
uitzondering van de kinderopvangklas (pre-school), die valt onder het Ministry of Education
43

(Eurostat, 2004). De centrale overheid heeft een beperkte betrokkenheid, het accent ligt bij de
lokale gemeenschap (Bron: SFO Risskov Skole). De centrale overheid stelt de algemene
richtlijnen op en de gemeenten (lokale autoriteit) geven deze richtlijnen een nadere invulling en
zien toe op de uitvoering ervan. Dit leidt tot verschillen tussen gemeenten.
Denemarken kent zowel publieke als private voorzieningen. Ook de private instellingen worden
overigens gesubsidieerd. In de gemeente Aarhus is 90% van de opvang publiek en 10% privaat
(Bron: SFO Risskov Skole). De private aanbieders zijn meestal non profit organisaties die zich
baseren op een specifieke pedagogische grondslag (al dan niet ook religieus) of in het algemeen
tot doel hebben om kinderen in Denemarken te ondersteunen. De gemeente blijft verantwoordelijk
en de private instelling moet werken binnen de kaders van de lokale overheid. Reden voor deze
uitbesteding (onder de Social Assistence Act, 1990) is een flexibeler aanbod van vormen van
opvang te stimuleren.
De lokale overheid bepaalt de dagopvangstructuur op basis van de lokale behoeften (Bron: SFO
Risskov Skole). De gemeente besluit over de leeftijdsgroepering en de combinatie van
verschillende opvang; het bevordert samenwerking waar nodig. Ook de openingstijden van de
opvang zijn een verantwoordelijkheid van de lokale overheid, op basis van de lokale behoeften
(een aantal gemeenten heeft daarom ook nachtcrèches) (Bron: SFO Risskov Skole; Sardes, 2005).
Het basisprincipe is dat de lokale overheid alle kosten bepaalt voor de (geregistreerde)
opvangvoorzieningen in hun gebied. De financiering komt van lokale belasting, blokbelasting
(nationale belasting wordt overgeheveld naar de lokale overheid) en ouderbijdragen. De lokale
overheid betaalt de opvang voor minstens 66 procent. De kinderopvangklas/pre-school is gratis.
4.3 Beleidsontwikkelingen
De Deense regering richt zich op het stellen van kaders en legt daarmee nadruk op de vrijheid van
het individu (Ministry of Family and Consumer Affairs, 2005). Ouders zijn verantwoordelijk en
de regering zal ondersteunen waar dat nodig is. Familiebeleid is opgesteld vanuit het perspectief
van het kind. Vanuit dit perspectief ondersteunt de overheid ouders bij het vinden van een juiste
balans tussen werk en gezin.
De Deense regering gaat zich meer richten op kinderen met een ‘negatieve sociale erfenis’,
‘children at risk’. Ook is er aandacht voor de effecten van de invoering van de flexibele
ouderschapsverlofregeling en wordt er een studie gestart naar de parameters die het gebruik van
verlof door vaders beïnvloeden (Ministry of Family and Consumer Affairs, 2005).
In de financiering van de kinderopvang heeft de regering per 1 januari 2006 een aanpassing
doorgevoerd. De tarieven voor kinderopvang voor kinderen onder drie jaar zijn teruggebracht van
een maximum van 30 procent aan ouderbijdrage, naar een maximum van 25 procent. Vanaf 2007
44

geldt deze maatregel ook voor kinderen tot de schoolgaande leeftijd (zes/zeven jaar) (Ministry of
Family and Consumer Affairs, 2005). Daarnaast heeft de huidige regering bepaald dat het principe
dat het ‘geld het kind volgt’ moet gelden. Dit houdt in dat ouders die een eigen opvanginstelling
starten evenveel geld ontvangen als ouders die hun kinderen naar de publieke opvang brengen.
Tot nu toe is dit initiatief nog weinig succesvol geweest (Bron: SFO Risskov Skole).
Verder ligt de focus van de regering op kwaliteitsverbetering en zet men in op training van de
medewerkers en het (beter) voorbereiden van de kinderen die in de kinderopvang zitten op de
overstap naar school. De overheid wil onder andere daarom de ‘early learning programmes’
uitbreiden (Ministry of Family and Consumer Affairs, 2005). In 2004 voerde men al de
verplichting in voor een leerplan/curriculum voor de opvang in kindercentra.
De regering heeft 2,7 miljard euro gereserveerd om de komende vier jaar te werken aan
kwaliteitsverbetering van opvangfaciliteiten (Ministry of Family and Consumer Affairs, 2005).
4.4 Arbeid- en zorgbeleid
De Deense overheid wenst ervoor te zorgen dat ouders de keuze hebben zelf voor hun kind te
zorgen of het kind te plaatsen in gedegen kinderopvang. Deelname van vrouwen aan de
arbeidsmarkt is een motief voor het ontwikkelen van voldoende kinderopvang (Ministry of
Family and Consumer Affairs, 2005).
In 2005 lag de arbeidsparticipatie van vrouwen (16-66 jaar) bijna even hoog als die van mannen.
Van de vrouwen werkt 69,9 procent (www.statistikbanken.dk) ten opzichte van 78,3 procent van
de mannen. In de leeftijdsgroep tussen 30 en 54 jaar liggen de percentages nog iets hoger,
respectievelijk 81,7 procent en 89,3 procent.
In totaal werkt 60 procent van de ouders allebei fulltime (cijfers 2005, www.statistikbanken.dk).
In 36 procent van de gezinnen werkt één van de ouders parttime of niet. Vrouwen tussen de 30 en
54 jaar werken gemiddeld 35,1 uur per week, tegen 41,1 uur door mannen. Gezien over de gehele
beroepsbevolking werken vrouwen gemiddeld 32,5 uur per week en mannen gemiddeld 38,5 uur
per week.
Zwangerschapsverlof start vier weken voor de geboorte en duurt tot veertien weken erna.
Vaderschapverlof is gedurende twee opeenvolgende weken in de veertien weken
zwangerschapsverlof. Mannen en vrouwen krijgen op basis van hun inkomen een
ouderschapsvergoeding, met een maximum van 406 euro per week in 2002. Na de veertiende
week kunnen ouder kiezen of de moeder en/of de vader aanvullend ouderschapsverlof opneemt.
45

Regelingen voor ouderschapsverlof zijn de afgelopen jaren uitgebreid. Zo kregen ouders in 2000
in totaal 24 weken betaald verlof, in 2006 is dat 34 weken (Ministry of Family and Consumer
Affairs, 2005). Ouders hebben samen 34 weken betaald ouderschapverlof, te verdelen over beiden
of tegelijk op te nemen. De Deense regering tracht met deze, niet dwingende, verdelingsmaatregel
(ingevoerd in 2002) vaders te stimuleren meer tijd door te brengen met het pasgeboren kind
(Ministry of Family and Consumer Affairs, 2005).
De locale autoriteiten kunnen ouders een aanvullende verloftoeslag bieden, zolang dit niet meer is
dan 80% van het laatstverdiende inkomen.
Als ouders er voor kiezen verlof te nemen, mag het kind op geen enkele wijze gebruik maken van
de publieke middelen van opvang tot een leeftijd van drie jaar. Tussen drie en acht jaar mag
tijdens verlof parttime gebruik gemaakt worden van de opvang.
In 2003 hebben ouders voor ieder kind 297 dagen betaald ouderschapsverlof opgenomen.
Moeders hebben daarvan 278 dagen opgenomen, tegenover negentien dagen door de vaders
(Ministry of Family and Consumer Affairs, 2005).
4.5 Vormen en kenmerken van kinderopvang
In onderstaande tabel een overzicht van de verschillende vormen en kenmerken van opvang in
Denemarken (Bron: SFO Risskov Skole). Nationale wetgeving laat de lokale overheden vrij wat
betreft samenstellingen van de groepen (leeftijd, groepsgroottes), medewerker/kind ratio’s en
openingstijden. Iedere gemeente heeft hierdoor de ruimte tegemoet te komen aan de lokale
wensen. Kenmerken verschillen daarom van gemeente tot gemeente en zelfs binnen gemeenten
(OECD, 2000; SFO Risskov Skole). In onderstaande tabel zijn de kenmerken voor de
opvangvoorzieningen in Aarhus opgenomen.
Tabel 4.1 Vormen en kenmerken van kinderopvang in Aarhus/Denemarken
Opvangvorm Doelgroep Kenmerken
Crèches (vuggestuer of
dagtilbud)
Kindergarten (of
geïntegreerde
voorzieningen)
Kinderopvangklas
(børnehaveklasse)
6 maanden tot 3 jaar
3 tot 6/7 jaar
5 tot 7 jaar
• Gemiddeld 12 kinderen per groep
• Gemiddeld 4 kinderen per medewerker
• Openingstijden gemiddeld van 6.30 uur tot 17.00 uur
(16.30 uur op vrijdag)
• Gemiddeld 20 kinderen per groep
• Gemiddeld 7 kinderen per medewerker
• Openingstijden gemiddeld van 6.30 uur tot 17.00 uur
(16.30 uur op vrijdag)
• Niet verplicht
• Voorschoolse voorziening, duurt 1 jaar
• Meestal 20 uur per week (5 uur les per dag)
• Iedere gemeente is verplicht deze voorziening aan te
bieden
• Spelenderwijs voorbereiden op school
46

Opvangvorm Doelgroep Kenmerken
School gerelateerde
vrijetijdsvoorzieningen
(skolefritidsordiningser)
Familiedagopvang
(familiedagpleje)
Kinderen in schoolgaande
leeftijd (6/7 tot 10 jaar)
Vanaf 6 maanden
• 20 tot 24 kinderen per groep
• 13 kinderen per medewerker
• Vaak zijn de schoolklassen en de opvanggroepen
hetzelfde (wanneer het verschillende groepen zijn,
dan kunnen er tot 25 kinderen per groep worden
opgevangen)
• Opvang voor schooltijd gemiddeld van 6.30 uur tot
8.30 uur
• Opvang na schooltijd gemiddeld van 11.30 uur tot
17.00 uur (16.30 uur op vrijdag)
• Opvang op school/door school geregeld
• Maximaal 5 kinderen onder de 14 jaar
• Opvang van 6.00 uur tot 18.00 uur
• Opvangduur tot 11 uur per dag
• Gastouders kunnen samenwerken
• Vooral voor kinderen tot 3 jaar
De familiedagopvang/gastouderopvang is geregeld bij mensen thuis, maar kan ook op een andere
plek, zolang het past bij de natuurlijke habitat van het kind (Danish Trade Union of Public
Employees, 2003). Per gastouder wordt op maximaal vijf kinderen gepast. Sommige gastouders
werken samen en vangen een groep van maximaal tien kinderen op. Gastouders werken in dienst
van de gemeente, die het huis van de gastouders inspecteert op deugdelijkheid en vereisten opstelt
waaraan de opvang moet voldoen. De gemeente draagt zorg voor de supervisie van de gastouders
(door een pedagoog). Vooral in rurale gebieden is deze vorm van opvang vaak de enige vorm die
beschikbaar is voor kinderen tot drie jaar (Bron: SFO Risskov Skole).
De gemeente verzorgt faciliteiten waar de gastouders elkaar kunnen ontmoeten en waar de
kinderen met elkaar kunnen spelen. Hierdoor nemen de gastouders de kinderen eerder mee naar
buiten, de stad in, of naar het bos (Danish Trade Union of Public Employees, 2003).
4.6 Het regelen van een plaats in de kinderopvang
In Denemarken wordt kinderopvang gezien als een recht voor kinderen en hun familie. In het
algemeen beschouwen ouders in Denemarken kinderopvang als een belangrijk onderdeel in het
opvoeden van hun kinderen (Bron: SFO Risskov Skole).
Gemeenten hebben de verantwoordelijkheid voldoende kinderopvang te realiseren. Ouders
kunnen zich dan ook gewoon melden bij de gemeente indien zij gebruik willen maken van
kinderopvang. Ouders zullen de opvang kiezen die dicht bij huis ligt (of dicht bij hun werk) en die
past bij hun eigen pedagogische visie.
47

Ouders betalen hun bijdrage aan de opvang aan de gemeente. Meestal ook als de kinderen gebruik
maken van opvang bij een private instelling.
4.7 Gebruik van kinderopvang
Het gebruik van kinderopvang is in Denemarken de afgelopen 15 jaar enorm gestegen (Ministry
of Family and Consumer Affairs, 2005). Maakte in 1989 nog 61 procent van een en twee jarigen
gebruik van enige vorm van opvang, in 2004 is dit 82 procent. In de leeftijd drie tot vijf jaar, was
er een stijging van 75 procent in 1989 naar 94 procent in 2004. In het verleden werd opvang
gezien als een vorm van sociale bijstand, terwijl opvang nu essentieel en onmisbaar is in de
Deense samenleving (Ministry of Family and Consumer Affairs, 2005).
In onderstaande tabel een overzicht van het gebruik van kinderopvang naar leeftijdsgroep in
Aarhus (cijfers 2005/2006).
Tabel 4.2 Gebruik van kinderopvang in procenten
Leeftijd kinderen Gebruik Voornaamste vorm
0 tot 3 jaar 70% Crèche [1]
3 tot 7 jaar 98% Kindergarten of geïntegreerde instellingen
7 tot 10 jaar 95% SFO (vrijetijdscentra op school)
10 tot 14 jaar 30% Jeugdclubs
Tabelnoten:
[1] Aarhus vormt een uitzondering op de regel dat in Denemarken gastouderopvang de voornaamste vorm van kinderopvang is voor
kinderen tot 3 jaar. In stedelijke gebieden zijn meer dagverblijven beschikbaar dan in rurale gebieden.
Er zijn grote verschillen in gebruik van kinderopvang tussen allochtonen en autochtonen
(Ministry of Family and Consumer Affairs, 2005). Van de allochtone Deense kinderen maakt
slechts een kwart van de nul- tot tweejarigen gebruik van de faciliteiten. Tussen de drie en vijf
jaar ligt dit percentage hoger (65 procent), maar nog altijd beduidend lager dan in de autochtone
groep. Een van de verklaringen hierachter is dat nieuwkomers kinderopvang nog niet zien als een
logische optie, zoals andere Denen dat doen. De Deense autoriteiten trachten hier met behulp van
‘health visitors’ verandering in te brengen (Ministry of Family and Consumer Affairs, 2005).
Over het algemeen gaan bijna alle kinderen die naar de kinderopvang gaan daar dagelijks naartoe
en gedurende het hele jaar (Bron: SFO Risskov Skole). Alleen wanneer ouders vakantie hebben
(zes weken per jaar) gaan de kinderen niet naar de opvang.
Jonge schoolgaande kinderen (tussen zes en negen jaar) krijgen ongeveer vijf tot zes uur les per
dag en brengen drie tot vier uur per dag door in het vrijetijdscentrum op school (Bron: SFO
Risskov Skole).
48

In Denemarken wordt nauwelijks gebruik gemaakt van informele vormen van opvang,
bijvoorbeeld door grootouders, familie of andere oppassers (Bron: SFO Risskov Skole).
In bovenstaande tabel ontbreekt gastouderopvang als vorm van kinderopvang, omdat deze vorm
in stedelijke gebieden minder gebruikelijk is (Bron: SFO Risskov Skole). Denemarken kent echter
22.500 geregistreerde gastouders (cijfers 2002, Danish Trade Union of Public Employees, 2003),
die 80.000 kinderen opvangen. Gastouderopvang is de meest gebruikte vorm van kinderopvang
voor kinderen tot drie jaar. Over heel Denemarken genomen maakt 63 procent van de kinderen
die gebruik maken van kinderopvang gebruik van gastouderopvang. Vanaf drie jaar gaan kinderen
meestal naar de kindergarten.
4.8 Kwaliteitseisen
Voor ieder kind moet kwalitatief goede opvang voorhanden zijn in Denemarken (Ministry of
Family and Consumer Affairs, 2005). In de loop van de jaren zijn de beleidskaders flexibeler
geworden en meer gevarieerd om aan de vereisten en benodigdheden van kinderen en ouders te
kunnen voldoen. Binnen de kaders is meer mogelijkheid tot innovatie, verhoogde kwaliteit en
vrijheid om te kiezen. Een ontwikkeling sinds ongeveer 2000 is daarom de opkomst van private
instellingen in de uitvoering van kinderopvang. Lokale overheden en private instellingen sluiten
overeenkomsten, zodat aan de basisvereisten voldaan wordt.
In de Social Services Act staat de kwaliteit van kinderopvangvoorzieningen beschreven. Hierin
staan de algemene doelen van kinderopvang en de bijbehorende faciliteiten. Kwaliteit valt in de
wet uiteen in onder meer onderwijskundige aspecten, niveau van de werknemers en de fysieke
ruimte. Er zijn geen voorschriften wat betreft groepsgrootte of medewerker/kind ratio (Ministry of
Family and Consumer Affairs, 2005).
Sinds 2004 is de noodzaak van een leerplan of pedagogisch curriculum geïntroduceerd op
nationaal niveau (Ministry of Family and Consumer Affairs, 2005). Alle opvangvoorzieningen
moeten sindsdien hun curriculum beschrijven. Daarin moet naar vormen komen hoe de instelling
er voor zorgt dat de kinderen worden gestimuleerd in hun taalontwikkeling, persoonlijke
ontwikkeling en sociale vaardigheden en leren over natuur en techniek, het menselijke lichaam en
beweging en de culturele waarden en normen. Eén van de doelen is dat kinderen leren hun
dagelijks leven te beïnvloeden en zich verantwoordelijk voelen voor de samenleving waarvan zij
onderdeel uitmaken (Bron: SFO Risskov Skole).
Over het leerplan is in de wetgeving het volgende vastgelegd (Bron: SFO Risskov Skole):
• Kinderopvang instellingen moeten een pedagogisch leerprogramma uitwerken dat ruimte
creëert voor spelen, leren en ontwikkeling.
49

• Leren is een dynamisch proces en is gebaseerd op relaties. Kinderen creëren mede hun leren
(co-creator of learning).
• Kinderopvang instellingen moeten kinderen voorbereiden op het leven (en school).
• De medewerkers/staf moeten het leerproces van kinderen ondersteunen, stimuleren en
begeleiden.
• Er moet een raamwerk zijn voor verslaglegging en evaluatie.
• De invloed van de ouderraad wordt onderstreept.
• De dagopvang instelling moet (samen met ouders) doelen formuleren voor de ontwikkeling van
het kind.
• De instelling moet deze doelen evalueren.
Er worden in de wetgeving geen specifieke methoden voorgeschreven die instellingen bij de
realisatie van bovenstaande punten moeten gebruiken.
De gemeenten zien toe op de kwaliteit van de opvangvoorzieningen. Een belangrijke rol is daarbij
weggelegd voor de ouders. Zij hebben zeggenschap in een board (www.workindenmark.dk; SFO
Risskov Skole). Hierin zit een meerderheid aan ouders en twee stafmedewerkers van het
opvangcentrum. De pedagogische principes, voering van financiën, de inrichting van faciliteiten
buiten en het aannemen van personeel gaat allemaal onder toezicht van deze ouderraad. In private
instellingen is, in tegenstelling tot publieke instellingen, een board niet verplicht, maar doordat het
vaak ouders zelf zijn die deze instellingen opzetten, hebben zij op die manier invloed.
De tevredenheid van ouders over de opvang in Denemarken is hoog (Bron: SFO Risskov Skole).
Bij één van de laatste onderzoeken in Aarhus oordeelden 88 procent van de ouders positief tot
zeer positief over de opvang (7 procent was neutraal). Dergelijke tevredenheidsonderzoeken
worden elke twee jaar uitgevoerd.
De inspectie vanuit de gemeente Aarhus bestaat onder andere uit de volgende thema’s (Bron: SFO
Risskov Skole):
• Opleiding van de staf/medewerkers
• Systematische professionele evaluatie
• Oordeel van de ouders
• Ziekte/verzuim
• Binnen- en buitenruimten
• Het pedagogische leerplan
Om het jaar vindt controle plaats en worden ontwikkelingen met betrokkenen doorgesproken. De
gemeente kan aanbevelingen doen, evenals eisen stellen (Bron: SFO Risskov Skole).
50

Er zijn twee type medewerkers in de kinderdagopvang:
• kinder- en jeugdonderwijzers/opvoedkundigen (pedagogen) en
• crèche en kinderdagverblijfmedewerkers/assistenten.
De pedagogen hebben een 3,5 jarige hogere opleiding (Eurostat, 2004; OECD, 2000). Voor de
assistenten gelden geen formele opleidingsvereisten hoewel voor hen ook cursussen in het
volwassen beroepsonderwijs worden aangeboden. Medewerkers in de voorklassen
(børnehaveklasser) zijn gekwalificeerde onderwijzers.
De gastouders staan onder supervisie van een ‘early childhood teacher’, die hen regelmatig
voorziet van advies en instructies (www.workindenmark.dk; Danish Trade Union of Public
Employees, 2003). Er zijn geen verplichte trainingprogramma’s maar er worden wel cursussen
aangeboden. Het hebben van een certificaat van deze cursussen heeft wel invloed op het salaris
dat de gastouders ontvangen.
Verder kijkt de lokale overheid, die hen in dienst heeft, of hun huis of locatie waar zij de kinderen
opvangen geschikt is. Ook loopt de lokale overheid de kwalificaties van de opvangouders na
(OECD, 2000). Deze toezichthoudende taken worden uitgevoerd door de supervisors, zij:
• regelen de in- en uitdiensttreding van de gastouders
• hebben supervisie, ondersteunen en inspecteren de gastouders tijdens huisbezoeken (ten minste
één of twee keer per maand)
• bezoeken de gastouder met de ouders voordat kinderen starten, zodat de start goed is
voorbereid en soepel verloopt
• observeren de fysieke en sociale ontwikkeling van de kinderen
• ondersteunen de praktische randvoorwaarden en behoeften om goede opvang te kunnen bieden
(speelgoed, luiers, kinderwagens)
• organiseren excursies en andere activiteiten
(Danish Trade Union of Public Employees, 2003)
Gastouders maken meestal deel uit van een ‘playroom group’, een groep gastouders en de
kinderen waarop zij passen (Danish Trade Union of Public Employees, 2003). Eén keer per week
of per twee weken komen gastouders en kinderen in deze groep samen voor andere activiteiten
(gym, zingen, drama, muziek) of speciale excursies. Vervanging bij ziekte is meestal ook via deze
groepen georganiseerd. Sinds 1981 is gastouderopvang voor kinderen tot en met drie jaar erkend
als formele vorm, met vergelijkbare vereisten als opvang in kindercentra.
4.9 Prijzen en ouderbijdragen kinderopvang
De kosten van kinderopvang verschillen in Denemarken van gemeente tot gemeente en zijn
afhankelijk van leeftijd van het kind en vorm van de opvang (www.workindenmark.dk).
51

Ouderbijdragen worden vastgesteld op basis van het bruto gezinsinkomen, maar zijn nooit hoger
dan 30 procent van de totale kosten van opvang (Ministry of Family and Consumer Affairs,
2005). Per 1 januari 2006 is dit maximum gesteld op 25 procent voor kinderen onder drie jaar.
Vanaf 2007 geldt deze regeling voor alle kinderen tot zeven jaar. Voor sociale minima zijn aparte
regelingen. Ook is de hoogte van de ouderbijdrage afhankelijk van het aantal kinderen uit één
gezin dat van opvang gebruik maakt. Zo krijgt een gezin met twee of meer kinderen in de
kinderopvang een korting op de ouderbijdrage (Eurostat, 2004). De lokale autoriteit kan er voor
kiezen, om sociale of andere redenen, de kinderopvang voor een gereduceerd tarief aan te bieden
(www.workindenmark.dk).
In Denemarken wordt gemiddeld 70 procent van de kinderopvang aangeboden door de (lokale)
overheid (publieke voorziening). De private instellingen zijn precies hetzelfde gefinancierd als de
instellingen in overheidshanden. Alle opvang wordt dus betaald uit lokale middelen (toelagen van
de regering aan de lokale gemeenschap) en ouderbijdragen. Voor het oprichten van een private
kinderopvangvoorziening kan financiële steun aangevraagd worden bij de gemeente (Eurostat,
2004).
Ook ouders die privé opvang voor hun kinderen regelen (zoals een childminder/oppasmoeder),
kunnen aanspraak maken op een toelage van de gemeente (Eurostat, 2004). Hoewel deze vorm
van opvang nauwelijks voorkomt.
In onderstaande tabel een overzicht van de totale kosten van een fulltime kinderopvangplek op
jaarbasis voor verschillende vormen van kinderopvang in Aarhus, tevens is de gemiddelde
ouderbijdrage berekend (cijfers 2006, SFO Risskov Skole).
Tabel 4.3 Kosten en ouderbijdrage van kinderopvang
Opvangvorm Kosten Ouderbijdrage [1]
Opvang voor 0 tot 3 jarigen DKK 128.388 ( 17.208,74) DKK 32.857 ( 4.404,05)
Opvang voor 3 tot 6 jarigen DKK 65.156 ( 8.733,31) DKK 27.731 ( 3.716,98)
Opvang voor 6 tot 10 jarigen DKK 37.289 ( 4.998,11) DKK 17.457 ( 2.339,88)
[1] De jaarlijkse ouderbijdrage is gebaseerd op een maandelijkse bijdrage die vermenigvuldigd is met 11. De maand juli is gratis.
Bij deze bedragen moet worden opgemerkt dat Aarhus behoort tot de 25 procent duurste
gemeenten voor wat betreft kinderopvang (Bron: SFO Risskov Skole). Worden de zes grootste
gemeenten van Denemarken vergeleken, dan neemt Aarhus de op een na hoogste (duurste) positie
in.
52

Om een beeld te geven van de kosten die ouders hebben aan kinderopvang en een vergelijking te
kunnen maken tussen landen, zijn drie gezinssituaties uitgewerkt:
• Situatie A: de kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een eenoudergezin met twee
kinderen (twee en acht jaar oud) en een bruto gezinsinkomen van DKK 185.000 per jaar.
• Situatie B: de kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een tweeoudergezin met
twee kinderen (twee en acht jaar oud) en een bruto gezinsinkomen van DKK 280.000 per jaar.
• Situatie C: de kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een tweeoudergezin met
twee kinderen (twee en acht jaar oud) en een bruto gezinsinkomen van DKK 501.000 per jaar.
In de hiernavolgende tabel de uitkomsten (Bron: SFO Risskov Skole).
Tabel 4.4 Uitwerking van de drie gezinssituaties
Situatie Kosten per maand
Situatie A
• De kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een eenoudergezin met twee
kinderen (twee en acht jaar oud) en een bruto gezinsinkomen van DKK 185.000 per
jaar.
Situatie B
• De kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een tweeoudergezin met twee
kinderen (twee en acht jaar oud) en een bruto gezinsinkomen van DKK 280.000 per
jaar.
Situatie C
• De kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een tweeoudergezin met twee
kinderen (twee en acht jaar oud) en een bruto gezinsinkomen van DKK 501.000 per
jaar.
Ouders en overheid zijn de enige financiers van kinderopvang. Het is niet mogelijk op
macroniveau een overzicht te geven van de bestedingen aan kinderopvang.
4.10 Literatuur
Publicaties:
DKK 1.097 ( 147,04 )
DKK 2.607 ( 349,43)
DKK 3.780 ( 506,66)
• Danish Trade Union of Public Employees (2003). Family day-care in Denmark, Child-Care
Services Sector
• Eurostat (2004). Development of a methodology for the collection of harmonised statistics on
childcare
• OECD (2000). Background Report, Thematic Review of Early Childhood Education and Care
Policy
• Ministry of Family and Consumer Affairs (2005). Family Policy Report, november 2005
• Sardes (2005). Quick-scan dagarrangementen in zeven landen
53

Internet:
• www.statistikbanken.dk
• www.workindenmark.dk
54

5. Frankrijk
De landenbeschrijving van Frankrijk is tot stand gekomen op basis van deskresearch en
uitgebreide informatie van La Délégation Interministérielle à la Famille (DIF).
5.1 Introductie
De gezinspolitiek van de Franse overheid berust op de wens om voor alle gezinnen de balans
tussen het gezinsleven en het beroepsleven te verbeteren (Bron: DIF).
Andere richtlijnen die meespelen bij het thema kinderopvang zijn (OCDE, 2003):
• Het ondersteunen van de ouders bij de educatieve ontwikkeling van hun kinderen
• Het ondersteunen van de sociale en culturele ontwikkeling van de kinderen
• Het bijdragen aan gelijkheid aan kansen
• Het bijdragen aan de gelijkheid tussen mannen en vrouwen in hun professionele leven, sociale
leven en gezinsleven
• Ouders de vrijheid geven om te kiezen hoeveel kinderen ze willen/krijgen, omdat deze keuze
samen schijnt te hangen met de beschikbaarheid van kinderopvang
Jaarlijks komen alle sleutelfiguren in de gezinspolitiek bijeen tijdens de ‘gezinsconferentie’
(Bron: DIF). De Premier (voorzitter en eindverantwoordelijke) en alle betrokken ministers gaan in
gesprek met de gezinsbeweging, organisaties voor sociale zekerheid, sociale partners,
afgevaardigden en vertegenwoordigers van landelijke groeperingen en directeuren van betrokken
centrale besturen. In 2003 werd de conferentie geweid aan het jonge kind. Op de agenda stonden
het vereenvoudigen en het verbeteren van hulpmiddelen bestemd voor ouders met jonge kinderen
en de ontwikkeling van het opvangaanbod en de service voor de gezinnen.
Kinderopvang is in eerste instantie nodig voor kinderen tot twee à 2,5 jaar, aangezien ze vanaf
twee jaar ook bij een kleuterschool (‘école maternelle’) terecht kunnen (www.social.gouv.fr).
Kleuterscholen horen bij de lagere school en hebben bijbehorende openingstijden (9.00 uur tot
15.30 uur; www.eurydice.org). De kleuterschool is facultatief en gratis voor alle kinderen. Vanaf
6 jaar geldt de leerplicht (www.education.gouv.fr).
5.2 Uitgangspunten van het stelsel
Kinderen jonger dan zes jaar kunnen gebruik maken van de verschillende vormen van
kinderopvang. In het algemeen houdt kinderopvang in dat kinderen, waarvan de ouders werken of
op zoek zijn naar werk, overdag met regelmaat, maar ook incidenteel kunnen worden
55

opgevangen. In Frankrijk zijn er verschillende vormen/structuren van kinderopvang. Een indeling
is te maken in individuele en collectieve opvang en tussen thuis en ‘op locatie’.
Het aanbod van collectieve opvang kan zowel publiek (crèches opgericht door departementen of
gemeenten) als privé zijn. Privé voorzieningen kunnen zijn opgericht door verenigingen,
bedrijven (voor hun eigen medewerkers) of kinderopvangondernemingen. In alle gevallen moet
men zich houden aan de voorschriften zoals gelden voor instellingen en opvangcentra voor
kinderen jonger dan zes jaar. Het betreft voorschriften over de locatie, tarieven en kwaliteitseisen
aan het personeel. Alle voorzieningen moeten een goedkeuring hebben van de ‘President du
Conseil Général’ van het Protection Maternelle et Infantile (PMI, ouder en kindzorg). Daarna
worden er periodiek bezoeken gebracht aan de voorzieningen.
Er is een groot aantal spelers (overheidsinstanties) betrokken bij de kinderopvang. In
onderstaande tabel staat een overzicht van alle spelers en hun rol.
Tabel 5.1 Overzicht van belangrijke spelers in de kinderopvang
Instantie Rol in kinderopvang
Ministerie van Sociale Zaken
(www.social.gouv.fr)
CAF (Caisses d’allocations familiales)
(www.cnaf.fr)
PMI (Protection maternelle et infantile/
ouder en kindzorg)
(www.cg06.fr)
(www.aforts.com)
• Stelt het reglement op voor alle verschillende vormen van
kinderopvang
• Ontwerpt een sociaal actieplan voor de CAF
• Stelt basiseisen ten aanzien van kwaliteit, definieert opleidingseisen
en diploma’s voor kinderverzorgers, pedagogen en hun assistenten
(financiert mede de opleidingsinstituten)
• Loket voor gezinsuitkeringen
• Onderdeel van de Franse sociale zekerheid
• Departementale afdelingen die vallen onder de landelijke CNAF
• De taken zijn tweeledig:
o Zij betalen bijdragen/uitkeringen aan families, die moet helpen
kinderopvang te financieren.
o Zij dragen bij aan het onderhouden en ontwikkelen van
kinderopvang met name die voor kinderen

Instantie Rol in kinderopvang
medisch gebied, psychologisch, sociaal, onderwijs en
gezondheid van (toekomstige) ouders en kinderen.
o Acties ter voorkoming van en herkenning van handicaps bij
kinderen onder de 6 jaar en daaropvolgend advies aan de familie
om er mee om te gaan.
o Toezicht op en controle van de instanties en organisaties die
kinderopvang verzorgen voor kinderen onder de 6 jaar.
o Toezicht, follow-up en officiële goedkeuring en de opleiding
van ‘assistantes maternelles’.
• PMI is decentraal georganiseerd. Ze bieden publieke services aan
voor de (toekomstige) moeder en jonge kinderen. Op departementaal
niveau worden de services georganiseerd, gecoördineerd en
gepromoot. De verantwoordelijkheid en de financiering liggen ook
op dit niveau.
Gemeenten • Betrokken bij de organisatie van (collectieve) kinderopvang: beheren
en opstarten.
• Mede financieren van de collectieve kinderopvang.
• Ontwikkelen beleid voor kinderopvang met betrekking tot
bijvoorbeeld vergunningen, gebouwbeleid en eventuele organisatie
van (na-)schoolse structuren.
• Dit alles gebeurt vaak in samenwerking met de CAF.
Naast bovenstaande overheidsinstanties zijn er enkele nationale organisaties die een rol spelen bij
het vinden van nieuwe oplossingen naar aanleiding van de behoeften aan kinderopvang.
Voorbeelden zijn de Association Familles Rurales (AFR) en Association des collectifs enfants
parents professionnels (ACEPP). De organisaties hebben vooral invloed gehad op de
ontwikkeling van nieuwe, soepelere structuren van kinderopvang, met name ‘multi-
accueil’(verschillende vormen van opvang gecombineerd), ‘haltes-garderies’ en ‘mini-crèches’.
De Union Nationale Interfédérale des Oevres et Organismes Privés Sanitaires et Sociaux
(UNIOPPS) verenigt deze organisaties om samen beleid en voorstellen tot hervorming te
consolideren en te overhandigen aan de overheid (www.social.gouv.fr).
Bedrijven hebben over het algemeen een minimale betrokkenheid bij kinderopvang. Een aantal
grote bedrijven biedt een financiële ondersteuning of ondersteunen in de organisatie van
kinderopvang door een aantal plaatsen te reserveren voor kinderen van medewerkers.
5.3 Beleidsontwikkelingen
Sinds eind jaren negentig heeft de Franse overheid ingezet op een aantal maatregelen om de
kinderopvang te stimuleren en te ondersteunen. Actuele ontwikkelingen worden gekenmerkt door
behoefte aan duidelijkheid en flexibiliteit. Dit heeft geresulteerd in een versimpeling van de
57

positionering van CNAF en bijvoorbeeld ook een consolidatie van regels. Verschillende
uitkeringen zijn samengevoegd en vallen nu onder één naam ‘PAJE’ (hierover later meer).
Specifieke speerpunten van de overheid zijn (OCDE, 2003):
• Het verbeteren van de kwaliteit van de verschillende vormen van kinderopvang en in het
bijzonder in de individuele vormen.
• Het verbeteren van de toegankelijkheid en beschikbaarheid van kinderopvang voor families
met kinderen die specifieke problemen hebben.
• De ontwikkeling van kinderopvang te stimuleren en te ondersteunen om mee te groeien met de
behoeftes van de families met kinderen.
Op 1 januari 2004 is de PSU (Prestation de Service Unique) van kracht geworden
(www.amf.asso.fr). Deze regeling borduurt voort op de ‘décret van 1 augustus 2000’ en het
verdrag tussen de overheid en de CNAF. Het eerste doel van deze regeling is het versoepelen van
de kinderopvang door het optimaliseren van de capaciteiten van kinderopvang en een betere
aansluiting en flexibiliteit tussen de behoefte en het aanbod. De tweede doelstelling is het
versimpelen en toegankelijker maken van de services en ondersteuning, die de CAFs kunnen
bieden. De derde doelstelling is het beter omgaan met uiteenlopende (atypische) behoeftes.
Daarnaast moet deze regeling de ontwikkeling van de multi-accueil ondersteunen en ook de
communicatie tussen de organisatie van de kinderopvang, de familie en de school. Financieel
omvat deze regeling onder andere een manier van tarifering voor de collectieve kinderopvang met
een plafond, maar ook een maandelijkse betaling in plaats van wekelijks afrekenen.
Deze regeling heeft het reglement voor kinderopvang gemoderniseerd en meer harmonie en
afstemming mogelijk gemaakt tussen de verschillende vormen van kinderopvang (www.ville-
palaiseau.fr). Het vernieuwde reglement heeft behalve de ‘opvangfunctie’ ook richtlijnen
gedefinieerd met betrekking tot de missie van kinderopvang. De missie omvat doelstellingen over
de gezondheid, de veiligheid, het welzijn en de ontwikkeling van de kinderen tot zes jaar.
Concrete maatregelen die in de afgelopen vier jaar hebben plaatsgevonden zijn (Bron: DIF):
• Het creëren van de eerder genoemde PAJE (letterlijk ‘Vergoeding Opvang van het Jonge
Kind’). In 2004 hebben 756.000 begunstigden voor 8,6 miljard euro vergoedingen voor
kinderopvang ontvangen. In 2005 waren dat 1.435.000 begunstigden (9,5 miljard euro) en op
31 maart 2006 waren het 1.600.000 begunstigden. Het aantal stijgt nog steeds.
• Het creëren van extra opvangplaatsen. Sinds 2002 zijn er 26.000 extra plaatsen gecreëerd. In
totaal moeten er tussen 2002 en 2008 47.000 extra plaatsen worden gecreëerd.
• Herziening van het reglement voor kinderverzorgers/assistante maternelle. In juni 2005 heeft
een wetswijziging plaatsgevonden die de uitoefening van het beroep moet vergemakkelijken en
ouders meer zekerheid moet verschaffen. Professionalisering van het beroep, gecombineerd
58

met de invoering van de PAJE moet een significante stijging van het aantal kinderverzorgers
mogelijk maken.
• Verdubbeling van de belastingverrekening voor de kosten aan opvang van kinderen jonger dan
zes jaar buitenshuis. Deze maatregel zal worden ingevoerd bij de belastingheffing op de
inkomens van 2006.
Alle maatregelen hebben tot doel om het gezinnen mogelijk te maken, keuzes te maken om het
gezinsleven, het sociale leven en het beroepsleven beter te kunnen verenigingen en/of om het
zoeken van een baan te vergemakkelijken (Bron: DIF). Momenteel worden de resultaten van de
maatregelen onderzocht.
5.4 Arbeid- en zorgbeleid
Verschillende vormen van ouderlijk verlof zijn opgenomen in het arbeidsrecht
(www.feminiweb.com). Het bestaan van deze regelingen past bij de doelstelling van de overheid
om de balans tussen werk en privé positief te beïnvloeden en om vrije keuze aan te kunnen
bieden. Voorwaarden om gebruik te mogen maken van de regelingen is dat ouders minstens tien
maanden ingeschreven staan bij de sociale zekerheid en dus ook minstens tien maanden gewerkt
hebben.
Zwangerschapsverlof is minimaal zes weken voor de geboorte en tien weken erna met een totaal
van zestien weken (Bron: DIF). Afhankelijk van een aantal factoren kan de lengte van het verlof
worden beïnvloed. Wanneer de zwangere vrouw al de zorg heeft voor kinderen kan de periode
(vanaf het derde kind) verlengd worden tot een totaal van 26 weken. Als ze zwanger is van een
tweeling krijgt ze twaalf weken prenataal en 22 weken postnataal verlof, een totaal van 34. De
dokter kan in het geval van medische redenen het verlof met een totaal van zes weken verlengen.
Tijdens het verlof ontvangt de werkneemster daggeld, dat wordt betaald via de sociale zekerheid
met een plafond van 2.352 euro per maand. De werkgever kan een aanvulling betalen indien het
salaris boven het plafond ligt. De collectieve arbeidsovereenkomsten zijn echter zo afgesproken
dat praktisch alle werkgevers het loon aanvullen voor de gehele duur van het
zwangerschapsverlof.
Daarnaast biedt de regeling ontslagbescherming en garantie van baanbehoud. De werkgever is
verplicht dezelfde of een soortgelijke functie aan te bieden bij terugkomst.
Voor de vader (mits in loondienst) zijn er drie dagen verlof bij de geboorte van het kind.
Daarnaast is er een vaderschapsverlof van totaal elf achtereenvolgende dagen. Dit verlof moet
binnen vier maanden na de geboorte worden opgenomen. Hier geldt ook dat het verlof betaald
wordt door de sociale zekerheid met een plafond van 2.352 euro per maand. Twee op de drie
59

vaders neemt vaderschapsverlof op, vaak werknemers met een gemiddeld salaris (Bron: DIF;
DREES, 2005). Vaders met onstabiele werkomstandigheden of met een laag salaris nemen minder
vaak verlof op.
In het geval dat het kind ernstig ziek is, gehandicapt of door een ongeluk continue zorg nodig
heeft, bestaat er een speciaal verlof “Congé de présence parental”. Voor dit type verlof gelden
dezelfde regels en voorwaarden als voor de zwangerschaps- en vaderschapsverlof. Dit verlof mag
maximaal een jaar duren, officieel vier maanden, die twee keer verlengd mogen worden.
Er bestaat ook de mogelijkheid om onbetaald ouderschapsverlof op te nemen, vanaf de geboorte
van het kind tot aan de derde verjaardag. Dit verlof “Congé parental d’education” is eigenlijk een
jaar, maar kan twee keer verlengd worden tot een maximum van drie jaar. Tijdens het verlof
wordt het arbeidscontract tijdelijk opgeschort. Na de verlofperiode is de werkgever verplicht de
werknemer weer te integreren in het arbeidsproces. Een aanvraag voor dit verlof mag de
werkgever niet weigeren. Tijdens deze periode kan er wel aanspraak gemaakt worden op een
uitkering, een onderdeel van de PAJE, die door de staat wordt uitbetaald. Ouderschapsverlof kan
ook in deeltijd worden opgenomen.
In Frankrijk neemt een op de honderd vaders ouderschapsverlof (Bron: DIF/CNAF). Vaders die
gebruik maken van de toelage hebben minder houvast op de arbeidsmarkt. Een vader die werkt in
een sector waar voornamelijk mannen werken, neemt minder snel ouderschapsverlof op (Bron:
DIF/CNAF).
Op de gezinsconferentie van 2005 is afgesproken een maatregel te introduceren waarbij de
vergoeding gedurende een jaar ouderschapsverlof bij het derde of volgende kind met 50 procent
wordt verhoogd. De maatregel is op 1 juli 2006 in werking getreden en geldt voor de kinderen die
vanaf die datum zijn geboren.
Over de arbeidsparticipatie van vrouwen zijn de volgende gegevens (in procenten) beschikbaar
(Bron: DIF; www.insee.fr):
Tabel 5.2 Arbeidsparticipatie van vrouwen
Leeftijd 1975 1995 2005
15-24 jaar 45,5% 26,5% 29,9%
25-49 jaar 58,6% 78,3% 81,1%
50 jaar en ouder 42,9% 43,9% 54,6%
Totaal 51,5% 59,9% 63,8%
60

In relatie tot deeltijd werken onder vrouwen zijn de volgende cijfers (in procenten) beschikbaar
(Bron: DIF; www.insee.fr):
Tabel 5.3 Werkduur onder vrouwen
Aantal uren 2005
Minder dan 15 uur 4,8%
Van 15 tot 29 uur 16,4%
30 uur of meer 9,6%
Over het geheel genomen is 46 procent van de moeders met kinderen jonger dan zeven jaar niet
aan het werk. Ongeveer acht procent is werkloos, 28 procent is niet actief zoekend en bijna tien
procent heeft ouderschapsverlof (totaal 46 procent). Van de moeders die niet werken heeft 53
procent niet-schoolgaande kinderen (Bron: CIF; DREES, 2002). De grote meerderheid onder hen
(89 procent) heeft in het verleden wel gewerkt.
5.5 Vormen en kenmerken van kinderopvang
In deze paragraaf staat een uiteenzetting van de verschillende vormen van kinderopvang in
Frankrijk en de belangrijkste kenmerken. Kinderopvang beperkt zich eigenlijk alleen tot de niet-
schoolgaande kinderen. In de schoolgaande leeftijd worden de meeste kinderen de gehele dag
op/door school opgevangen.
Vanaf twee jaar zijn de kinderen (indien er plaatsen beschikbaar zijn) welkom op de ‘école
maternelle’, de kleuterschool. Vanaf drie jaar zijn de kleuterscholen ook daadwerkelijk verplicht
de kinderen aan te nemen. Bijna veertig procent van de kinderen tussen twee en drie jaar oud
wordt aangemeld bij de kleuterschool. Vanaf drie jaar gaan bijna alle kinderen naar de
kleuterschool (97-99 procent) (DREES, 2002; Blanpain, 2006).
Schooltijden zijn van 9.00 tot 16.30 uur met een totaal van 26 uren lestijd per week. Sinds 1995
wordt er gebruik gemaakt van een onderwijssysteem met specifiek geformuleerde doelen en
structuren voor de kleuterscholen, waarin aandacht wordt gegeven aan taalvaardigheden, een
begin wordt gemaakt met schrijfvaardigheden en luisteren (www.education.gouv.fr).
Veel kinderopvang is dus alleen voor kinderen tot drie jaar. Er wordt een onderscheid gemaakt in
collectieve en individuele opvang.
Collectieve opvang kent globaal drie verschillende vormen (Bron: DIF):
• Privé of publieke collectieve crèches: onder toezicht van PMI en geleid door gediplomeerde
medewerkers.
61

• Crèches familiales: beheerd door een lokale overheid of een privé beheerder (CAF,
verenigingen, bedrijven). Opvang waarin één of enkele erkende kinderverzorgers samen
meerdere kinderen opvangen aan huis. Deze vorm van opvang vermijdt de administratieve
verplichting aan ouders van het in dienst nemen van een kinderverzorger (assistante
maternelle).
• Crèches parentales: opgericht en beheerd door ouders zelf. Ouders helpen vaak zelf mee met
het oppassen op de kinderen, maar de aanwezigheid van een gekwalificeerd persoon is
verplicht.
Individuele opvang beslaat een spectrum van formele tot informele opvang. De formele vorm is
de erkende ‘assistante maternelle’ (erkende kinderverzorger). Deze heeft goedkeuring van het
PMI nodig. De goedkeuring beschrijft exact het aantal kinderen en de leeftijd van de kinderen die
de kandidaat tegelijkertijd mag opvangen, evenals de tijden van de opvang. De basisopleiding
voor kinderverzorger is onontbeerlijk. De rechten en plichten van het beroep zijn wettelijk en
reglementair vastgelegd. De uitbetaling van de kinderverzorger is vrij, maar er wordt gerefereerd
aan een collectieve overeenkomst.
De wet voorziet in de mogelijkheid om in alle gemeenten oppascentrales (RAM – Relais
Assistante Maternelle) op te richten die voornamelijk tot doel hebben om de kinderverzorger in
contact te brengen met ouders, ze te informeren over hun rechten en plichten en ze te begeleiden,
zonder afbreuk te doen aan de taken die zijn toevertrouwd aan het PMI. De invulling van de
begeleiding kan per centrale verschillen.
In onderstaande tabel een overzicht van de kenmerken van deze formele opvangvormen voor niet-
schoolgaande kinderen (Bron: DIF/DREES; DREES, 2005).
Tabel 5.4 Kenmerken formele opvang voor niet-schoolgaande kinderen
Opvangvorm Doelgroep Kenmerken
Crèches Collectives
Kinderopvang in
groepsverband
gedurende de dag
Assistante
maternelle
Kinderen tot 3 jaar • 1 professional op 5 kinderen die nog niet lopen
• 1 professional op 8 kinderen die wel lopen
• Minimaal 2 personen aanwezig, waarvan tenminste één
gekwalificeerd
• Doordeweeks geopend voor 8 tot 12 uur per dag (exacte
openingstijden opgenomen in het huishoudelijk reglement)
• In 2004 waren er 6.885 instellingen, met in totaal 209.409
opvangplaatsen
Alle leeftijden • Ouders zijn opdrachtgever en gaan een contract aan met de
assistante maternelle, die ze volgens vastgestelde normen
moeten betalen.
• Een assistante maternelle mag meerdere kinderen opvangen. Een
gemiddelde is 2,6 kinderen per assistante maternelle (DREES,
2002). Maximaal vangen de kinderverzorgers 3 kinderen op
(www.assistante-maternelle.org).
62

Opvangvorm Doelgroep Kenmerken
• De opvangtijden worden in overleg met de ouders bepaald.
• Er bestaan websites en organisaties waar ouders en assistantes
maternelles in contact kunnen komen met elkaar.
• Ook controlerende (overheids-)organisaties zoals de PMI en de
CAF kunnen faciliteren bij het bij elkaar brengen van vraag en
aanbod.
• In 2004 waren er 350.000 goedgekeurde assistenes maternelles
met een opvangcapaciteit van 1.100.000 kinderen.
Een andere vorm van opvang die onder toezicht staat is de ‘haltes-garderies’. Dit zijn
opvangvoorzieningen (bijvoorbeeld in winkelcentra) waar kinderen tijdelijk en incidenteel kunnen
worden opgevangen. Er zijn ook vormen waarbij ouders de opvangvoorziening beheren. In totaal
is 49 procent van de ‘halte-garderies’ in het beheer van de gemeente en 45 procent in het beheer
van bedrijven (bijvoorbeeld supermarkten of sportscholen).
Ook is er een alternatief voor de kleuterscholen waarbij openingstijden losser zijn. Kinderen
tussen drie en zes jaar worden er met regelmaat opgevangen gedurende een dag. De opvang is
gericht op het ontwikkelen van de fysieke en mentale vaardigheden door middel van oefeningen
en spel.
Voor schoolgaande kinderen is er naast opvang op/door school ook een vorm van buitenschoolse
opvang, namelijk de CLSH (Centre de Loisirs sens Hébergement) en ‘garderie périscolaire’
(OCDE, 2003). Het aanbod aan naschoolse opvang is gezien de rol van scholen daarin te divers
om daarvan een goed overzicht te geven (Bron: DIF).
In de hiernavolgende tabel een overzicht van de kenmerken van de informele opvangvormen
(DREES, 2005).
Tabel 5.5 Kenmerken informele kinderopvang
Opvangvorm Kenmerken
Accueil familial • Op deze vorm van kinderopvang zijn er geen kwaliteits- of andere eisen en regelgeving
van toepassing. De opvang wordt verzorgd een familielid, meestal de grootouders,
vrienden of kennissen.
• Een tussenvorm zijn oppassers (au-pairs) die direct door de familie worden aangenomen.
Procentueel gezien gaat het om kleine aantallen.
• Vanuit de overheid is er geen vorm van controle of reglement van toepassing.
• Er bestaan wel heel veel organisaties die bemiddelen en ondersteunen. Deze organisaties
zorgen voor algemene ondersteuning voor beide partijen; screening en selectie; mediator
functie bij eventuele problemen en bij de aanvraag en verwerking van de officiële
administratie betreft werkvergunning en verzekering.
• Au-pairs/oppassers die door een organisatie/centrale worden gestuurd of waar een soort
bemiddeling heeft plaatsgevonden, hebben wel te voldoen aan bepaalde eisen. Aangezien
er echter geen officiële controle is en voorschriften over kwaliteitseisen niet bestaan, zijn
er veel ‘niet-betrouwbare’ bemiddelingsorganisaties.
63

5.6 Het regelen van een plaats in de kinderopvang
Ouders die op zoek zijn naar opvang voor hun kinderen kunnen voor informatie terecht bij het
departement, de gemeente en bij de gezinsinformatiepunten (Bron: DIF). De kosten van de
opvanginstantie en de afstand van huis naar de opvang spelen mee in de keuze van het type
opvang. Op het platteland gaat de voorkeur uit naar een betaalde kinderverzorger (assistante
maternelle). In stedelijke gebieden gaat de voorkeur uit naar de grootouders en in de grote steden
of in de voorsteden van Parijs gaat de voorkeur uit naar de crèche en de oppas thuis.
Als een kind oudere broertjes of zusjes heeft, speelt dit ook duidelijk mee in de beslissing: de
eisen aan de instelling zijn veel pregnanter wanneer het aantal kinderen stijgt (Bron: DIF). Onder
de gezinnen die voor oppas voor hun kinderen zorgen worden de jongste kinderen relatief gezien
veel minder vaak toevertrouwd aan een crèche dan de oudste kinderen. De ouders kiezen dan
eerder voor een kinderverzorger, terwijl de tarieven van de crèche veel aantrekkelijker zijn.
Hier kan ook de factor afstand meespelen in de manier van opvang: gezinnen met twee of meer
kinderen wonen minder vaak in het centrum van een stad maar vaker in de buitenwijken waar het
crècheaanbod minder groot is. Een kinderverzorger voor de jongste kinderen kan ook nog een
ander gemak bieden. De kinderverzorger kan bijvoorbeeld ook voor de oudste zorgen wanneer
deze uit school komt.
5.7 Gebruik van kinderopvang
De helft van de kinderen tussen de vier maanden en 2,5 jaar oud wordt thuis verzorgd door één
van de ouders die niet werkt of soms stopt met werken (Bron: DIF/DREES). Overigens wordt
bijna een kwart van de niet-schoolgaande kinderen waarvan de moeder niet werkt, minstens één
keer per week opgevangen door een betaalde persoon of bij een collectieve opvangvoorziening.
De andere helft van de kinderen tussen de vier maanden en 2,5 jaar heeft ouders die beiden
werken. Nog steeds wordt elf procent opgevangen door de eigen ouders, bijvoorbeeld omdat zij
parttime werken of omdat de ouders flexibele werkuren kennen en daardoor de opvang van de
kinderen zelf kunnen regelen.
Voor de opvang van kinderen tussen vier maanden en drie jaar, die niet door eigen ouders worden
opgevangen (veertig procent), maken de gezinnen het meeste gebruik van een assistante
maternelle (zeventien procent), gevolgd door de crèche (tien procent). Ongeveer 8,5 procent
maakt gebruik van opvang door familie of een oppas thuis (zes procent van de kinderen wordt
toevertrouwd aan de grootouders). Een indicatie van het gebruik van au-pairs (‘garde individuelle
à domicile’) is 0,7 procent. Dan is er nog ongeveer 3,5 procent ‘zwarte kinderopvang’, een niet-
geregistreerde assistantes maternelle of oppassers/au-pairs zonder vergunning
(www.social.gouv.fr; DREES, 2002).
64

In 2003 gingen 2,5 miljoen kinderen naar de peuter/kleuterscholen in ‘stedelijk’ Frankrijk. Dit
komt overeen met 83 procent van de kinderen van twee tot en met vijf jaar (www.eurydice.org).
In onderstaande tabel een overzicht van het gebruik van kinderopvang waarbij onderscheid is
gemaakt in formele opvang (individueel of collectief) en informele opvang. Tevens is een
onderscheid gemaakt in de leeftijd van de kinderen, naar omvang van de gemeente waarin de
kinderen wonen en naar de hoogte van de levensstandaard.
Tabel 5.6 Primaire vorm van opvang voor kinderen die niet door hun ouders worden opgevangen (in procenten)
Erkende
assistante
maternelle
Plaats van het kind in het gezin
Crèche
(waaronder
crèche
familiale)
Totaal Grootouders
Niet
erkende
assistante
maternelle
Opvang
van het
kind
thuis
Anders Totaal
Eerstgeborene 42 28 70 15 9 3 3 100
Jongste kind 49 14 63 17 11 3 6 100
Grootte van een stedelijke eenheid
Plattelandsgemeente 62 6 68 18 8 1 5 100
Stedelijke eenheid –
minder dan 100 000
inwoners
+ meer dan 100 000
inwoners
48 18 66 22 10 1 1 100
35 34 69 14 9 4 4 100
Agglomoratie Parijs 27 41 68 4 11 9 8 100
Levensstandaard
1e kwartiel 30 27 57 21 12 1 9 100
2e kwartiel 43 23 66 19 9 0 6 100
3e kwartiel 51 27 78 11 8 3 0 100
4e kwartiel 48 22 70 8 10 10 2 100
Totaal 43 25 68 15 10 3 4 100
Bron: Enquête modes d’accueil et de garde des jeunes enfants, DREES, juin 2002 – Calc. CNAF
De keuze voor een bepaalde opvangvorm wordt in belangrijke mate bepaald door het beschikbare
aanbod (Bron: DIF). Om die reden zijn er verschillen in de vorm van opvang waar ouders gebruik
van maken tussen departementen. Zo wordt 2 in enkele departementen veel gebruik gemaakt van
de assistante maternelle omdat er weinig collectieve opvangplaatsen en crèches familiales zijn
(Pays de la Loire, Centre en Franche Comté). Het tegenovergestelde doet zich voor in Ile-de-
France en in het zuiden van Frankrijk (Provence-Alpes-Cote d’Azur, Languedoc-Roussillon en
Corse). In het noorden van Frankrijk kennen twee departementen (le Pas-de-Calais en de
Ardennen) een situatie die voor alle soorten opvang even ongunstig is.
2 Informatie heeft betrekking op 2004.
65

In totaal is er een aanbod van gemiddeld 42 plaatsen (formele opvang) voor honderd kinderen
jonger dan drie jaar. Departementen die het minst goed zijn voorzien (minder dan 36 plaatsen
voor honderd kinderen) liggen in het noorden van Frankrijk, in het zuiden en in Ile-de-France.
Departementen die het beste zijn voorzien (51 plaatsen of meer per honderd kinderen) zijn le
Centre, Les Pays de la Loire, la Lorraine, la Bourgogne, la Franche-comte, L’Auvergne en Rhone-
Alpes.
In onderstaande tabel staat een overzicht van de verdeling van opvang over de verschillende
vormen (percentages voor opvang van maandag t/m vrijdag tussen 8.00 en 19.00 uur voor niet-
schoolgaande kinderen waarvan de moeder fulltime werkt) (Bron: DIF).
Tabel 5.7 Gebruik kinderopvang voor niet-schoolgaande kinderen waarvan de moeder fulltime werkt.
Vorm van opvang Percentage gebruik
Betaalde oppas 79%
Informele oppas 31%
Alleen betaalde oppas 62%
Alleen informele oppas 14%
Geen oppas 7%
Bron: Enquête modes d’accueil et de garde des jeunes enfants, DREES, juin 2002 – Calc. CNAF
Tabel 5.8 Opvangduur per week voor niet-schoolgaande kinderen
Duur opvang in uren per week Individuele Kinderopvang Collectieve Opvang
50 42.000 13.000
Bron: Enquête modes d’accueil et de garde des jeunes enfants, DREES, juin 2002- Calc. CNAF
Er zijn geen cijfers en overzichten beschikbaar over het gebruik van kinderopvang bij kinderen
vanaf zes jaar (Bron: DIF). De mogelijkheden voor kinderopvang worden dan beïnvloed door wat
rond en door de school wordt georganiseerd.
5.8 Kwaliteitseisen
Elke instelling gerelateerd aan kinderopvang moet officiële goedkeuring krijgen van ‘le président
du conseil général’. Het personeel van de kinderopvang moet multidisciplinair zijn, bestaande uit
een pedagoog, een gediplomeerde kinderleidster en een verpleegster. Het personeel wordt vaak
aangevuld met assistent-kinderverzorgers. Bij instellingen van een bepaalde grootte (meer dan
veertig kinderen) zijn de voorwaarden voor gecertificeerde mensen strenger, voor kleinere
66

instellingen worden de regels afgezwakt in verband met de beschikbaarheid van gekwalificeerd
personeel.
De generieke doelstellingen van de kinderopvang omvatten:
• Het stimuleren van het welzijn
• De ontwikkeling en het sociaal gedrag van het kind
• Het garanderen van de gezondheid en de veiligheid van het kind
• Het voorkomen van ongelijkheid en het bijdragen aan de opvoeding van het kind.
PMI (Protection Maternelle et Infantile / ouder en kindzorg) verzorgt de officiële goedkeuring en
de controle van de kinderopvang buiten het ouderlijke huis (www.cg06.fr). Ze assisteren en
ondersteunen de kinderopvangcentra door middel van managementadviezen met betrekking tot
organisatie en verbetering van de zorg. PMI organiseert en financiert de opleidingen voor de
‘assistantes maternelles’.
De kwaliteitseisen voor de kinderopvang liggen vast in het ‘Décret du 1 er août 2000 relatif aux
établissements et services d’accueil d’enfants de moins de six ans’ en de ‘Code de la santé
publique’ (Wet publieke gezondheidszorg). Uitgebreide opleidingseisen zijn vastgelegd in het
‘Arrêté du 26 décembre 2000’ (beschikking uit december 2000). Een overzicht van de
opleidingseisen is opgenomen in bijlage D.
Het decreet van 1 augustus 2000 heeft de voorschriften van de officiële goedkeuring en van het
functioneren van de collectieve en oudercrèches, de haltes-garderies, de multi-accueil, de
schakelklassen (peuterklassen) en de kleuterscholen, grondig gewijzigd (Bron: DIF). Dit besluit
had tot doel de doorstroming in de opvangvormen te bevorderen en de flexibiliteit in hun
functioneren aan te moedigen.
De belangrijkste wijzigingen in het beleid zijn de volgende:
• Voor opvang in een centrum
Bij de begeleiding van kinderen is de verhouding één volwassene op vijf kinderen die nog niet
kunnen lopen en één op acht kinderen die al wel lopen. Deze verhouding wordt berekend op het
aantal kinderen dat aanwezig is (en niet op het aantal ingeschreven kinderen).
De maximale opvangcapaciteit van de verschillende instellingen is vastgesteld op:
- zestig plaatsen voor collectieve opvanginstellingen die regelmatig kinderen jonger dan drie
jaar opvangen of incidenteel kinderen jonger dan zes jaar.
- twintig plaatsen (bij uitzondering 25) voor vrijwilligersinstellingen
- tachtig plaatsen voor kleuterscholen
- 150 plaatsen voor crèches familiales
67

- honderd plaatsen voor opvangcentra voor zowel collectieve als gezinsopvang
Dit besluit erkende overigens ook de plaats die aan de ouders gegeven moest worden, als eerste
opvoeders van hun kinderen, en hun recht om inzicht te hebben in het functioneren van de
opvangorganisatie en daar invloed op te kunnen uitoefenen.
• Voor individuele opvang door een assistante maternelle
Kinderverzorgers vangen bij hun thuis, tijdelijk, tegen een vergoeding, minderjarigen op die
rechtstreeks door hun ouders of door een oppascentrale (artikel L 421-1 CASF) aan hen worden
toevertrouwd. Zij moeten eerst worden erkend door de President van de departementsraad. De
officiële goedkeuring is bestemd om de minimale gezondheids-, veiligheids- en
ontwikkelingsomstandigheden voor de kinderen te garanderen, rekening houdend met de
educatieve bekwaamheid van de kinderverzorger. De nationale criteria van de officiële
goedkeuring zijn vastgelegd in een besluit van de Raad van State.
De erkende kinderverzorgers moeten een opleiding volgen die is vastgesteld in de voorschriften
van artikel L421-14 van het wetboek ‘de l'action sociale et des familles’ (artikel 2112-3 CSP).
De officiële goedkeuring en controle daarop hebben tot doel om:
• Er zeker van te zijn dat de voorwaarden voor de opvang altijd worden vervuld.
• De bekwaamheid van de kinderverzorger te beoordelen met betrekking tot het aanmoedigen
van de ontwikkeling van de minderjarigen die zij opvangt.
• De kinderverzorger raad te geven en te begeleiden in het ontwikkelen en evalueren van haar
vaardigheden.
Dit wordt op verschillende manier geborgd. Onder andere door huisbezoeken en overleg op het
bureau van PMI. Het beoordelen van deze officiële goedkeuringen kan leiden tot een ontslag, een
opschorting en/of een restrictie van de goedkeuring. Ieder jaar wordt er een balans van het
functioneren van de goedkeuringen aan de commissie overhandigd. De looptijd van de
vergunning is vijf jaar. Een afgeronde opleiding voor kinderopvang is verplicht voor het
verlengen van de vergunning. Op het moment van aanvraag is het niet verplicht een relevante
opleiding afgerond te hebben.
Werken als assistante maternelle zonder vergunning is strafbaar. Ook alle andere oppassers en au-
pairs moeten in bezit zijn van een werkvergunning. Gemeente/provincie geven deze uit met
eventueel advies van de PMI. Deze procedure en services met betrekking tot au-pairs zijn echter
niet erg ontwikkeld (OCDE, 2003).
68

5.9 Prijzen en ouderbijdrage kinderopvang
De kosten van kinderopvang worden verdeeld over verschillende spelers, namelijk:
• Ouders
• CAF
• Gemeenten
• Staat
De CAF’s subsidiëren de opvanginstellingen voor 66 procent van de kostprijs per uur. Daarbij
wordt een plafond gehanteerd (in 2003 5,44 euro per uur). De subsidie is ter aanvulling op de
eigen bijdrage van het gezin. Deze ouderbijdrage is gebaseerd op het inkomen. Er wordt gewerkt
met een ‘institutionele tabel van gezinsbijdragen’ die middels regelgeving is vastgelegd. Voor het
gezin betekent de tabel een percentage dat wordt toegepast op het gezinsinkomen, dat minder
wordt naarmate het aantal kinderen stijgt. De Staat draagt bij via belastingteruggave (opvang
buitenshuis) en fiscale korting (opvang thuis).
De gemeente betaalt een deel van de kosten van collectieve kinderopvang. Gezinnen kunnen bij
de gemeenten (collectivités locales) om financiële ondersteuning vragen. In het geval van
individuele opvang (thuis, oppas) betaalt de gemeente een soort uitkering om te helpen de kosten
te verminderen. Onderling zijn er tussen gemeenten verschillen in hoe zij financieren en in welke
mate.
Bedrijven werken op verschillende manieren mee aan de kinderopvang, onder andere via vrije
dagen wanneer een kind ziek is, bedrijfscrèches en gedeeltelijk via bijdragen aan de kosten voor
de opvang. Het beleid verschilt erg per onderneming waardoor het niet mogelijk is om de
gemiddelde financiële bijdrage te berekenen (Bron: DIF).
Om bedrijven aan te sporen de balans tussen werk en het gezinsleven van hun werknemers te
bevorderen, heeft de regering in 2004 belastingvoordelen ingevoerd. Bedrijven profiteren van een
belastingverrekening van 25 procent voor uitgekeerde steun aan gezinnen met een limiet van
500.000 euro per jaar. Op dit moment worden bij deze belastingverrekening ook de vergoedingen
opgenomen die door bedrijven aan hun werknemers worden uitgekeerd tijdens het
zwangerschapsverlof, het vaderschapsverlof of het ouderschapsverlof of wanneer men vrij heeft
vanwege een ziek kind. Dit type uitgaven maakt het grootste deel uit van de belastingverrekening.
Daarnaast heeft de regering de CESU (cheque emploi service universel) geïntroduceerd waarbij
bedrijven de mogelijkheid hebben om hun werknemers te ondersteunen om met name individuele
opvang voor de kinderen te financieren. Aangezien de CESU nog nieuw is, is deze bijzondere
manier van ‘belonen’ van de werknemers nog in opkomst en bestaan er nog geen betrouwbare
statistieken op dit gebied (Bron: DIF).
69

In onderstaande tabel een overzicht van de verdeling van de kosten voor collectieve opvang
tussen de verschillende betrokkenen.
Tabel 5.9 Kostenverdeling van de kinderopvang in centra
Ouders CAF Gemeenten Anders Totaal
Crèches 27% 32% 35% 6% 100%
Halte-garderies 20% 18% 52% 10% 100%
Bron: Observatoire des équipments sociaux – CNAF (www.cnaf.fr)
Vanaf 1 januari 2004 zijn verschillende financiële regelingen in relatie tot kinderen
geconsolideerd (Bron: DIF). De regeling die gaat over de toekenning van een toeslag voor
kinderen tot en met het zesde levensjaar heet PAJE: Prestation d’accueil du jeune enfant.
Afhankelijk van het aantal kinderen per gezin, de leeftijd van het kind en de inkomens van de
ouder(s) wordt bepaald welke toeslag of welke combinatie van toeslagen per situatie geldig is.
PAJE bestaat uit een aantal onderdelen:
• De basis bestaat uit een eenmalige uitkering van 800 euro bij de zevende maand in de
zwangerschap en een maandelijkse uitkering van het moment van de geboorte tot en met het
derde levensjaar van 160 euro. Alleen gezinnen met een gezamenlijk inkomen van 2.650 euro
per maand of minder komen hiervoor in aanmerking.
• Daarnaast zijn er aanvullingen. Een aanvulling is ter wille van vrije keus bij het uitkiezen van
het type kinderopvang, omdat de ouders werken. Deze regeling is afhankelijk van het inkomen
en de leeftijd van het kind en geldig van het moment van de geboorte tot en met het zesde
levensjaar. Minimaal vijftien procent van de kosten van het in dienst nemen van een oppas of
assistante maternelle wordt vergoed. De tweede aanvulling is ter wille van de vrije keus om
tijdelijk te stoppen met werken. Dit betekent een maandelijkse uitkering van 340 euro vanaf het
moment van geboorte tot en met het derde levensjaar van het kind op voorwaarde dat de ouder,
die stopt met werken, in de afgelopen vier jaar wel minstens twee jaar gewerkt heeft. Deze
uitkering is een vastgesteld bedrag.
In de hiernavolgende tabel een samenvattend overzicht van de financiering van de verschillende
individuele vormen van kinderopvang.
70

Tabel 5.10 Overzicht financiering kinderopvang
Opvangvorm Financiering
Assistantes maternelles • De ouders kunnen profiteren van ondersteuning bij het zoeken
Overige oppassers
naar een geschikte ‘assistante maternelle’ (PMI) en van fiscale
voordelen. Ze kunnen 50% van de kosten van de belasting
aftrekken, maar er is een jaarlijks limiet van 6500,- euro.
• Het minimumsalaris van de assistante maternelle is bij de wet
vastgesteld, vergoeding voor kosten met betrekking tot
maaltijden gaat in overleg en er is ook een fiscaal voordeel
voor de assistante maternelle.
• De tegemoetkoming aan het gezin mag niet meer zijn dan 85%
van het loon van de assistante maternelle, zodat 15% van de
kosten in ieder geval voor het gezin zijn. Daarnaast krijgen ze
alleen de uitkering als de assistante maternelle officieel
gecertificeerd / goedgekleurd is door het departement.
Ook hier kunnen de ouders profiteren van een fiscaal voordeel, eveneens
van een organisatie voor bemiddeling, hoewel veel oppassers ook via
andere kanalen gevonden worden. Er bestaan verschillende organisaties
die bemiddelen. Deze vorm van kinderopvang ligt dicht tegen het
incidentele en informele oppassen aan. Over deze vorm is weinig
officiële informatie beschikbaar en bestaan geen statistieken.
Voor alle vormen van opvang (collectief en individueel) hebben ouders recht op een
belastingteruggave van 25 procent van de werkelijke kosten voor de opvang met een limiet van
2.300 euro. De ouders krijgen dus maximaal 575 euro terug. Het percentage zal vanaf de
inkomensbelasting 2006 worden verhoogd van 25 procent naar 50 procent (Bron: DIF).
Onderzoek naar de opvang van jonge kinderen door de ‘direction de la recherche des études de
l’evaluation er des statistiques’ heeft zich tevens gericht op de bestedingen van ouders aan
kinderopvang (Blanpain 2005). Twee conclusies van het onderzoek zijn dat na belastingaftrek en
toelagen de erkende kinderverzorger goedkoper is dan de crèche of de ‘zwarte’ oppas en dat het
budget dat aan kinderopvang wordt besteed groter wordt naarmate de levensstandaard van het
gezin stijgt. De laatste conclusie is deels te verklaren op basis van de regeling dat de toelagen die
ouders ontvangen afhankelijk zijn van het inkomen, maar deels maken ouders met een hogere
levensstandaard gemiddeld gebruik van duurdere opvang (opvang met een hoger uurtarief).
In onderstaande tabel een overzicht van de bestedingen van ouders aan verschillende vormen van
kinderopvang. Het betreft gemiddelde cijfers (Blanpain 2005).
71

Tabel 5.11 Overzicht van de gemiddelde bestedingen van ouders aan kinderopvang (exclusief maaltijden en
overige onderhoudskosten)
Crèche (collectieve
opvang)
Assistante maternelle
(erkende individuele
opvang)
‘Zwarte’ opvang (niet
erkende individuele
opvang)
Opvang thuis (niet gedeeld
met andere gezinnen)
Tabelnoten:
Kosten per maand per
kind (zonder toelagen en
voor belastingaftrek)
Gemiddelde uurprijs die
ouders betalen (voor
aftrek van belastingen en
toelagen)
217 [1] 1,30 1,10 [2]
321 2,00 1,00
263 1,50 1,50
1.000 5,40 5,40
[1] De kinderen waar het hier om gaat brengen gemiddeld 168 uur per maand door op de crèche.
[2] Alleen voor ouders met een belastbaar inkomen.
Gemiddelde uurprijs na
verrekening van toelagen
en belastingaftrek
De kosten voor de opvang van het tweede kind zijn nagenoeg even hoog als die van het eerste
kind (Blanpain, 2005). Alleen bij de crèche betaalt men voor het jongste kind een iets voordeliger
tarief. De ouderbijdrage bij het oudste kind is twaalf procent van het belastbaar inkomen en bij het
jongste kind tien procent.
In onderstaande tabel volgt een overzicht van netto kosten voor het gezin bij verschillende
vormen van opvang, ook als ouders zelf de opvang verzorgen door bijvoorbeeld
ouderschapsverlof op te nemen. Aangezien de meeste vormen afhankelijk zijn van het inkomen
van de ouders, is de ‘range’ van kosten vrij breed.
Tabel 5.12 Kosten voor ouders bij verschillende vormen van kinderopvang
Type kinderopvang Maandelijkse kosten Tegemoetkoming van de
staat
Fulltime
ouderschapsverlof
Fulltime gecertificeerde
‘assistante maternelle’
Verlies van het salaris van
de ouder die onbetaald
verlof neemt
300 tot 700
(afhankelijk van de
gemeente)
‘Crèche collectif’ 75 tot 600 (ongeveer
8% van het inkomen van
de ouders)
PAJE ( 160) + aanvulling
i.v.m. stoppen met werken
( 340)
Totaal 500
Uitkering van 150 tot
350 (afhankelijk van
inkomen) + vrijstelling van
sociale premies +
belastingaftrek
Werkelijke kosten voor
het gezin na aftrek van
de uitkeringen
Salaris minus 500
105 tot 260
Belastingaftrek 75 tot 450 (afhankelijk
van het inkomen)
72

Type kinderopvang Maandelijkse kosten Tegemoetkoming van de
staat
Oppas thuis 1.700 Uitkering van 150 tot
350 (afhankelijk van
inkomen) + vrijstelling van
sociale premies +
belastingaftrek
Werkelijke kosten voor
het gezin na aftrek van
de uitkeringen
727 tot 1.017
(afhankelijk van het
inkomen)
Bron: Dossier de presse de la conférence de la Famille (Avril 2003) – actualisé au 1/1/04 (www.mmmfrance.org)
Voor Frankrijk is het niet mogelijk om de drie gezinssituaties in te vullen om de kosten voor
ouders voor kinderopvang tussen de landen meer vergelijkbaar te maken. Ook is het niet mogelijk
op macro niveau een overzicht te geven van de uitgaven aan kinderopvang.
In eigen onderzoek zijn de bestedingen van ouders wel gerelateerd aan de levensstandaard van
ouders (Blanpain, 2005). De meest vermogende ouders betalen bij opvang door een crèche voor
belastingaftrek drie keer zoveel als de minst vermogende ouders, respectievelijk 1,80 euro per uur
ten opzichte van 0,70 euro per uur. Na belastingaftrek wordt het verschil iets kleiner,
respectievelijk 1,50 euro per uur ten opzichte van 0,70 euro per uur. Een dergelijk groot verschil
treedt niet op bij de opvang door een erkende kinderverzorger (assistante maternelle). Voor
minder vermogende ouders is de crèche dan ook goedkoper dan de assistante maternelle.
5.10 Literatuur
Publicaties:
• Blanpain, Nathalie (2005) Accueil des jeunes enfants et coûts des modes de garde en
2002. Études et Résultats, N o 422, août 2005, Direction de la recherche des études de
l’évaluation et des statistiques.
• Blanpain, Nathalie (2006) Scolarisation et modes de garde des enfants âgés de 2 à 6 ans.
Études et Résultats, N o 497, juin 2006, Direction de la recherche des études de
l’évaluation et des statistiques.
• DREES (Direction de la Recherche des Etudes de l’Evaluation et des Statistiques ) (2002)
Enquête ‘Mode de garde et d’accueil des jeunes enfants’, Mai 2002- Calc. CNAF
• DREES (2005). L’accueil collectif et en crèches familiales des enfants de moins de 6 ans
en 2004, Dec 2005. Rapportnummer 446.
• OCDE (Organisation de Coopération et de Dévelopement Economique) (2003).
Internet:
Education et accueil des jeunes enfants: Rapport préalable à la visite des experts en
France, Mai 2003.
• www.aforts.com
• www.amf.asso.fr
73

• www.assistante-maternelle.org
• www.cg06.fr/sante/enfance-assistante-maternelle.html
• www.cnaf.fr
• www.eurydice.org
• www.education.gouv.fr
• www.feminiweb.com/feminimag/famille/conge_paternite.htm
• www.insee.fr
• www.mmmfrance.org
• www.social.gouv.fr
• www.ville-palaiseau.fr
74

6. London Borough of Camden - Engeland
De landenbeschrijving van Engeland is tot stand gekomen op basis van deskresearch en
uitgebreide informatie van London Borough of Camden (LB Camden) en Welfare Rights.
6.1 Introductie
In de kinderopvang in Engeland spelen de landelijke overheid, de lokale overheid en particuliere
en vrijwilligersorganisaties ieder hun rol. De wetgeving is nationaal geregeld en zowel de
nationale als lokale overheid hebben verantwoordelijkheden op het gebied van kinderopvang. De
lokale overheid heeft veel beleidsruimte om voorzieningen te creëren, maar ook particuliere
organisaties, bedrijven en vrijwilligers zijn actief op de markt van kinderopvang (OECD, 2004;
Equal, 2004).
Belangrijke ontwikkeling in Engeland is een tienjarige strategie om het aanbod en de kwaliteit
van de kinderopvang sterk te verbeteren. De inzet van deze strategie, eind jaren negentig, vormde
eigenlijk de start voor een meer gestructureerde en gereguleerde kinderopvang in Engeland met
een meer uitgesproken rol voor de centrale overheid (Bron: LB Camden).
Het is mede om deze reden dat niet eenvoudig één beeld van Engeland te schetsen is op het
gebied van kinderopvang (Bron: LB Camden). Momenteel zijn er grote verschillen tussen
gemeenten en regio’s in het aanbod van opvang, de kenmerken en kosten (Bron: LB Camden).
6.2 Uitgangspunten van het stelsel
Doel van de inzet van de overheid in kinderopvang is elk kind een goede start te bieden en het
voor alle ouders mogelijk te maken werk en familie beter te combineren (Bron: LB Camden).
De combinatie van opvang en ontwikkeling/onderwijs staat in de huidige strategie van de
overheid centraal. Lokaal is dit uitgangspunt terug te vinden in het oprichten van kindercentra
(children’s centres) waarin opvang, voorschoolse educatie en opvoedingsondersteuning
geïntegreerd worden (Bron: LB Camden). Voor schoolgaande kinderen is er de ontwikkeling van
de Brede School, waarbij scholen naast onderwijs ook opvang voor en na schooltijd organiseren
(zelf dan wel met een partner) en een centrale rol gaan vervullen in de wijk.
Financieel vertrekt de overheid vanuit het principe van ‘progressive universalism’: steun voor
iedereen, maar meer voor degenen die het het meeste nodig hebben.
75

Veel opvangvoorzieningen zijn privaat, maar de lokale autoriteiten kunnen in aanvulling op
andere aanbieders ook zelf kinderopvang aanbieden. Verder zijn er in de afgelopen jaren (mede
met middelen vanuit de centrale overheid) veel initiatieven financieel ondersteund in hun
oprichting. Dergelijke financiering is tijdelijk (Bron: LB Camden). Enkele grote publieke
instellingen (universiteiten, ziekenhuizen en de BBC) bieden zelf kinderopvang aan voor hun
medewerkers.
Via nieuwe wetgeving wordt bepaald dat lokale autoriteiten vanaf 2008 verantwoordelijk zijn
voor de realisatie van voldoende kinderopvang (Bron: LB Camden). Een situatie waar men nu al
nadrukkelijk naartoe werkt.
6.3 Beleidsontwikkelingen
Sinds 1998 zijn diverse maatregelen genomen met als doel de voorzieningen te stroomlijnen, het
aantal opvangplaatsen uit te breiden en de kwaliteit van de opvang te verbeteren
(www.direct.gov.uk). Uitgangspunt bij dit overheidsbeleid is het kind: ‘Every child deserves the
best possible start in life’.
Een belangrijke maatregel is de ‘National Childcare Strategy’ (mei, 1998) die de speerpunten
voor de komende tien jaar bepaalt. De speerpunten binnen deze strategie zijn de volgende
(www.direct.gov.uk):
• Keuze en flexibiliteit: ouders krijgen meer mogelijkheden om gezin en werk in evenwicht te
brengen.
- Vanaf april 2007 wordt betaald zwangerschapsverlof verlengd tot negen maanden. Dit moet
aan het einde van de volgende regeringsperiode uitgebreid zijn tot twaalf maanden.
- Moeders krijgen het wettelijke recht om een gedeelte van dit betaalde verlof over te hevelen
naar de vader.
- Ieder gezin krijgt toegang tot integrale opvang en zorg via lokale kindercentra, die
voorlichting, opvoedingsondersteuning, kinderopvang en andere diensten zullen bieden voor
ouders en kinderen. In 2008 zullen er 2.500 centra zijn, in 2010 3.500.
• Beschikbaarheid: voor alle gezinnen met kinderen tot veertien jaar komt er betaalbare en
flexibele opvang van hoge kwaliteit.
- Lokale overheden worden vanaf 2008 bij wet verplicht om te zorgen voor voldoende
opvangvoorzieningen.
- In 2006 is voor alle kinderen van drie en vier jaar 12,5 uur gratis hoogwaardige opvang per
week beschikbaar, 38 weken per jaar. In 2010 is dit uitgebreid tot vijftien uur en uiteindelijk
wordt het uitgebreid tot twintig uur per week.
76

- In 2010 is voor alle kinderen van drie tot veertien jaar door de week opvang op school
beschikbaar van acht uur tot achttien uur.
• Kwaliteit: de kwaliteit van opvang en onderwijsvoorzieningen voor jonge kinderen zal behoren
tot de beste ter wereld.
- Alle voorzieningen voor dagopvang moeten geleid worden door professionals.
- Vanaf april 2006 wordt jaarlijks 125 miljoen pond (183 mln euro 3 ) geïnvesteerd in kwaliteit
van de voorzieningen.
- Er komt een uniforme kwalificatie- en loopbaanstructuur voor beroepskrachten in opvang en
onderwijsvoorzieningen voor jonge kinderen: “werken met jonge kinderen die nog niet naar
school gaan moet net zo veel status krijgen als het lerarenberoep”.
- Regelgeving en inspectie worden aangepast om de kwaliteit te verbeteren en ouders beter te
informeren.
• Betaalbaarheid: hoogwaardige opvang wordt betaalbaar voor alle ouders.
- Er komt een gunstiger belastingregeling waardoor ouders een kwart van de kosten van
opvang terug kunnen krijgen. Voor een modaal gezin met twee jonge kinderen levert de
maatregel een besparing op van 700 pond per jaar.
De ‘National Childcare Strategy’ van de regering is positief ontvangen door belangenorganisaties
als 4Children en Daycare Trust (Equal, 2004). Tegelijkertijd vraagt men zich wel af of de
financiering toereikend zal zijn, of het streefaantal kindplaatsen voldoende zal zijn en hoe de
kindercentra zich zullen verhouden tot de brede scholen.
Lokaal zijn in reactie op de nationale strategie lokale initiatieven genomen om de beoogde
resultaten te realiseren. In bijlage B is beschreven wat in London Borough of Camden tot nu toe is
gerealiseerd (Bron: LB Camden).
De ontwikkeling van brede scholen (‘extended schools’) is eveneens een belangrijk onderdeel van
het overheidsbeleid van het Verenigd Koninkrijk (www.direct.gov.uk). Dit beleid is opgenomen
in de Education Act 2002. Omdat scholen ‘in het midden van de samenleving staan’, zijn zij
volgens de overheid de juiste partij om een uitgebreid pakket ten dienste van kinderen aan te
bieden (www.surestart.gov.uk).
Sinds 1998 is al op 400 scholen in Schotland ervaring opgedaan met het integreren van
voorzieningen aan gezinnen in de brede school. De centrale overheid maakte in 2004 een bedrag
van 680 miljoen pond beschikbaar om de vorming van brede scholen te stimuleren. Tweederde
van dat budget komt beschikbaar via gemeentelijke overheden. In een onderzoek in opdracht van
3 Alle bedragen zijn omgerekend volgens de koersen medio 2006.
77

het ministerie van Onderwijs (Clemens, 2006) is gebleken dat in 2005 van de primary schools 87
procent naschoolse opvang biedt, veertig procent voorschoolse opvang en 23 procent opvang
tijdens vakanties. Voor de secondary schools gaat het om respectievelijk 95 procent, 61 procent
en 65 procent.
Scholen hebben verschillende mogelijkheden om kinderopvang (als één van de additionele
activiteiten) aan te bieden, namelijk zelf, in samenwerking met childminders (heeft vooral bij
jonge kinderen de voorkeur gezien de huiselijke setting) of in samenwerking met een
kinderdagcentrum (www.ncma.org.uk; www.teachernet.gov.uk). Scholen kunnen zelfstandig, dan
wel in samenwerking met elkaar in opvang voorzien. In de bijlage C is een tabel opgenomen die
een overzicht biedt van wat scholen in Engeland ‘aanbieden’ naast onderwijs.
Omdat anno 2006 de voordelen al zichtbaar zijn, heeft de Britse overheid vastgesteld welk aanbod
zij graag ziet bij alle brede scholen in 2010. Het gaat om de volgende aspecten (Bron: LB
Camden):
• Kwalitatief hoogwaardige ‘wraparound’ opvang door school of een andere aanbieder, van acht
uur ’s ochtends tot zes uur ’s avonds gedurende het gehele jaar
• Een gevarieerd programma van activiteiten zoals huiswerkklassen, studieondersteuning, sport,
muzieklessen, vrijwilligerswerk, mogelijkheden om andere hobby’s te beoefenen
• Ondersteuning voor ouders met informatiebijeenkomsten voor ouders bij specifieke
overgangsmomenten in het opgroeien/opvoeden van kinderen, opvoedingsondersteuning
• Snelle verwijzing en informatie over specialistische zorg (logopedie, gedragsdeskundigen,
maatschappelijk werk)
• De buurt een bredere toegang kunnen bieden tot ICT, sport, medische zorg (evenals
volwasseneneducatie)
Om bovenstaande service te realiseren stelt de regering 680 miljoen pond beschikbaar van 2006
tot 2008 (Camden Council en de scholen in LB Camden hebben 770.000 pond ontvangen om de
ontwikkeling van brede scholen te ondersteunen en stimuleren).
De Britse overheid zet zich specifiek in voor ouders met minder mogelijkheden, zoals
eenoudergezinnen (New Deal for Lone Parents), gezinnen in achterstandsbuurten (Neighbourhood
Nurseries Initiative) of ouders die onvoldoende verdienen om opvang te betalen (Working
Families Tax Credit) (www.direct.gov.uk).
Het ‘New Deal for Lone Parents’ is een programma voor ouders die geen werk hebben en
bijvoorbeeld loopbaanbegeleiding en training nodig hebben en uiteindelijk (moeten) gaan
solliciteren (Dep. for Education and Skills, 2004). Zij kunnen hulp krijgen bij het betalen van de
kosten voor kinderopvang. De ‘employment service’ betaalt de kinderopvang terwijl de ouders
78

scholing of training volgen of aan het solliciteren zijn. Voor één kind bedraagt de vergoeding
maximaal 94,50 pond per week, voor twee of meer kinderen 140 pond.
Het ‘Neighbourhood Nurseries Initiative’ is een programma dat zich specifiek richt op
achterstandswijken (Bron: LB Camden). Doel is ook in deze wijken ouders alle kansen te bieden
om werk, opleiding en training te combineren met de zorg voor het gezin. Er zijn anno 2006 1.279
opvangvoorzieningen in dit programma die gezamenlijk 45.000 nieuwe plaatsen opleverden in
achterstandswijken (Bron: LB Camden). De financiering vanuit de centrale overheid voor deze
initiatieven was tijdelijk, lokale autoriteiten zullen nu andere bronnen moeten realiseren.
Verschillende opvangvoorzieningen vanuit dit initiatief worden nu kindercentra (Bron: LB
Camden).
Het ‘Working Families Tax Credit’ wordt beschreven in paragraaf 6.9.
6.4 Arbeid- en zorgbeleid
Van de beroepsbevolking (leeftijd vijftien tot 64 jaar, totale omvang 47,4 miljoen mensen) werken
zestien miljoen mannen en dertien miljoen vrouwen. Van de mannen werkt 9,4 procent parttime
en van de vrouwen 44 procent. Van de vrouwen tussen twintig en 49 jaar zonder kinderen, werkt
81,7 procent, is 2,9 procent werkzoekend (unemployed) en werkt 15,3 procent niet (inactive).
Voor vrouwen met kinderen ligt het percentage werkenden lager (hoe meer kinderen, hoe lager).
Een overzicht is opgenomen in onderstaande tabel.
Tabel 6.1 Arbeidsparticipatie in Engeland
Beroepsbevolking
(15-64 jaar)
Zonder kinderen
(20-49 jaar)
1 kind
tussen 0-14 jaar
2 kinderen
3 kinderen
of meer
Werkende
mannen
16.189.000
(waarvan 9.4 %
parttime)
Inactieve/
niet werkende
mannen
Werkende
vrouwen
7.007.000 13.159.000
(waarvan 44 %
parttime)
Werkzoekende
vrouwen
Inactieve/ niet
werkende
vrouwen
11.005.000
81.7 % 2.9 % 15.3 %
69.9 % 3.6 % 26.5 %
66 % 3.2 % 30.8 %
45.3 % 3.3% 51.4 %
Van de niet werkende (inactive) vrouwen, van vijftien jaar en ouder, geeft 20,3 procent aan wel te
willen werken, maar vanwege ‘familieverantwoordelijkheden’ thuis te blijven en geen werk te
zoeken. Van de niet werkende (inactive) mannen die wel willen werken, geeft 2,7 procent
79

familieverantwoordelijkheden als de reden dat zij geen werk zoeken. Verschillen tussen mannen
en vrouwen in arbeidsparticipatie blijven bestaan (Bron: LB Camden). Vrouwen zijn eerder bereid
om voor de zorg voor kinderen parttime te werken of zich voor enige tijd terug te trekken van de
arbeidsmarkt dan mannen. Veel vrouwen willen daarnaast dicht bij huis werken. De
openingstijden van scholen en de beschikbaarheid en openingstijden van opvangvoorzieningen
spelen een centrale rol in de keuze voor werk en de mogelijkheden voor vrouwen (Bron: LB
Camden).
Vrouwen hebben recht op een periode van 26 weken zwangerschapverlof. Dit mag opgenomen
worden vanaf elf weken voor de (verwachte) geboorte. De eerste zes weken ontvangen de
vrouwen 90 procent van hun gemiddelde wekelijkse inkomen. De overige twintig weken
tenminste 100 pond per week of wederom negentig procent van hun gemiddelde wekelijkse
inkomen. Vrouwen zijn verplicht minimaal de eerste twee weken na de bevalling verlof op te
nemen. Hierna bestaat er geen verplichting om gebruik te maken van het recht op verlof. Moeders
die voor hun verlof lang genoeg in dienst waren bij hun werkgever (ongeveer een half jaar)
kunnen tevens kiezen voor nog een periode van 26 weken verlof (onbetaald).
In de National Childcare Strategy (zie ook paragraaf 6.3) is opgenomen dat vanaf april 2007
betaald zwangerschapsverlof verlengd wordt van vijf naar negen maanden. Dit moet aan het einde
van de volgende regeringsperiode uitgebreid zijn tot twaalf maanden. Moeders krijgen bovendien
het wettelijke recht om een gedeelte van dit betaalde verlof over te hevelen naar de vader.
Vaderschapsverlof geldt voor vaders die tenminste 26 weken in dienst zijn bij dezelfde werkgever
(www.tiger.gov.uk). Zij hebben recht op maximaal 2 weken verlof, op te nemen binnen 56 dagen
na geboorte van het kind. Vergoedingen zijn standaard 102,80 pond per week of 90 procent van
het gemiddelde wekelijkse inkomen wanneer dit minder dan 100 pond is.
Exacte invullingen en aanvullingen op bovenstaande regelingen kunnen lokaal en per
beroepsgroep verschillen (Bron: LB Camden).
Ouderschapverlof is een recht dat door ouders onbetaald kan worden opgenomen als zij een kind
onder de vijf jaar hebben, of een gehandicapt kind onder de achttien jaar (Bron: LB Camden).
Zodra de ouder een jaar voor dezelfde werkgever heeft gewerkt, is er recht op dertien weken
verlof (of achttien weken voor een kind dat recht heeft op een ‘disability living allowence’). Beide
ouders hebben dit recht. Dit moet opgenomen voordat het kind vijf jaar oud is. Maximaal mag
men per jaar vier weken ouderschapsverlof opnemen. Ouderschapsverlof is in principe onbetaald,
maar voor lage inkomensgroepen bestaat er een financiële ondersteuning (Income Support).
80

Ook zijn er regelingen voor flexibele werktijden. Indien men een kind heeft jonger dan zes jaar,
dan is er het recht om flexibele werktijden aan te vragen. De werkgever moet het verzoek in
beraad nemen (Bron: LB Camden).
6.5 Vormen en kenmerken van kinderopvang
In onderstaande tabel een overzicht van de verschillende formele vormen 4 van kinderopvang en
hun kenmerken (Bron: LB Camden; www.ncma.org.uk).
Tabel 6.2 Vormen en kenmerken formele kinderopvang
Opvangvorm Doelgroep Kenmerken
Dagopvang 0 tot 5 jaar • Bijvoorbeeld in day nurseries, children centres en enkele family
centres
• Meestal open van 8.30 uur tot 19.00 uur
• Parttime opvang mogelijk en sommige centra kennen vroege en late
‘pick-ups’
• Minimum aantal medewerkers 1:3 bij kinderen jonger dan 2 jaar,
1:4 bij kinderen van 2 jaar, 1:8 bij kinderen van 3 tot 7 jaar
• Geregistreerd bij Ofsted
Sessional care 2 tot 5 jaar • Pre-school en playgroups
Out of school care
(buitenschoolse
opvang)
Childminders
(gastouderopvang)
3 tot 14 jaar
(tot 16 jaar bij
kinderen met
‘special needs’)
• Zowel publiek, privaat als aangeboden door werkgevers
• Per keer 2,5 tot 4 uur
• Elke dag of enkele dagen per week
• Volgt de onderwijsperioden
• Geregistreerd bij en geïnspecteerd door Ofsted
• Meestal georganiseerd door de buurt, groepen vrijwilligers, ouders
of private organisaties
• Krijgen geen subsidie (soms een eenmalige incentive)
• Kinderen kunnen spelen en leren in een veilige en stimulerende
omgeving
• In geregistreerde vormen is het medewerker-kindratio 1:8
• Naschoolse opvang tot 18.00 uur
• Voorschoolse opvang vanaf 8.00 uur
• Gedurende vakanties opvang van 8.30 uur tot 18.00 uur
• Geregistreerd bij Ofsted als er kinderen jonger dan 8 jaar worden
opgevangen
• Opvang op school of door private dagverblijven
Alle leeftijden • Een gastouder vangt kinderen meestal op in het eigen huis. Opvang
ook na school en tijdens de vakanties
• Opvangtijden kunnen flexibel zijn, maar de meerderheid werkt van
8.00 uur tot 18.00 uur
• Een gastouder heeft de zorg voor maximaal zes kinderen onder de
acht, waarvan maximaal drie jonger dan 5 jaar (waarvan maximaal
één jonger dan 1 jaar). Dit is inclusief de eigen kinderen of andere
4 Formele opvang is opvang die is geregistreerd en (deels) wordt gefinancierd door de nationale, regionale of lokale
overheid.
81

Opvangvorm Doelgroep Kenmerken
kinderen die worden opgevangen buiten het systeem
• Gastouders moeten voldoen aan een bepaalde kwaliteitsstandaard en
moeten bij opvang van kinderen jonger dan 8 jaar geregistreerd zijn
bij Ofsted (Early Years Directorate of Ofsted, UK national
inspection unit). Zij vallen onder het Childcare Act 1989/Care
Standards Act 2000
• De gastouders zijn zelfstandig. Contracten zijn direct tussen ouder
en gastouder
• In Engeland zijn ongeveer 70.000 childminders, waarvan 60% lid is
van de National Childminding Association (NCMA)
• Voornemen is om gastouders meer met elkaar in contact te brengen
en meer faciliteiten voor ze te organiseren vanuit de buurten waarin
zij wonen en kinderen opvangen (netwerken vanuit kindercentra en
brede scholen en meer mogelijkheden tot training)
Vanaf vijf jaar zijn kinderen leerplichtig en gaan alle kinderen naar school. De schooldag duurt
van 9.00 tot 12.00 uur en van 13.00 tot 15.30 uur, van maandag tot en met vrijdag
(www.intense.co.uk). Kinderen gaan 33 tot 36 weken per jaar naar school (Bron: LB Camden).
Voordat kinderen leerplichtig zijn, is er vanaf 2½ jarige leeftijd de mogelijkheid naar de ‘Nursery
School’ te gaan. Nursery Schools zijn geregistreerd bij Ofsted. Zij volgen de onderwijsperioden
en zijn meestal open van 9.30 uur tot 15.30 uur. Kinderen gaan meestal
’s ochtends of ‘s middags.
Naast bovenstaande formele vormen van kinderopvang zijn er tevens informele vormen (Bron:
LB Camden). Zo zijn er thuisoppassers: ‘home childcarers’ en ‘nannies’. De nannies en home
childcarers zijn niet geregistreerd bij Ofsted, maar kunnen wel goedgekeurd zijn via het
‘Childcare Approval Scheme’. Beiden kunnen tevens gekwalificeerd zijn. Verder is er een
systeem voor au pairs. Hier vindt geen registratie plaats. Wel is er wetgeving wat betreft
arbeidstijden, woonruimte en training (Bron: LB Camden).
Er zijn crèches waar kinderen jonger dan acht jaar incidenteel worden opgevangen, bijvoorbeeld
als ouders winkelen of sporten, maar ook bij tentoonstellingen of conferenties. Deze opvang vindt
altijd plaats op locatie en biedt meer dan vijf dagen per jaar opvang aan. De opvang moet
geregistreerd zijn als er meer dan twee uur per dag opvang wordt geboden.
6.6 Het regelen van een plaats in de kinderopvang
Voor het vinden van de juiste plek voor hun kinderen, wordt de Britse ouders hulp geboden door
lokale Children’s Information Services (CIS), 4Children (www.4children.org.uk) en SureStart
Centra (www.surestart.gov.uk). Hier kunnen ouders opzoeken welke opvangmogelijkheden er bij
hun in de buurt zijn en tot op zekere hoogte bepalen welke vorm voor het gezin het best passend
is. Afhankelijk van de gekozen opvang en de individuele situatie van het gezin, zijn er
82

verschillende manieren om financiële steun te krijgen (Bron: LB Camden). SureStart biedt een
gids met een overzicht van alle regelingen.
Als onderdeel van de National Childcare Startegy is een website opgericht, genaamd
ChildcareLink, waar ouders gedetailleerde informatie kunnen vinden over opvang en scholing in
hun omgeving (www.childcarelink.gov.uk). Voor het inzien van kwaliteit van de opvang, kunnen
ouders terecht bij Ofsted.
6.7 Gebruik van kinderopvang
Het aantal beschikbare plaatsen in de kinderopvang voor kinderen tot veertien jaar 5 is sinds 1997
toegenomen met 525.000 (www.direct.gov.uk, in totaal 1,2 miljoen plaatsen), waarvan 1,1
miljoen kinderen gebruik maken (Bron: LB Camden). Het is de bedoeling in 2010 een
verdubbeling van het aantal plaatsen in 1997 te realiseren. Vooral in de achterstandswijken zijn
veel extra plaatsen en voorzieningen gecreëerd (Bron: LB Camden). Inschatting is dat anno 2006
eenderde van alle kinderopvangplaatsen een plaats in de gastouderopvang is (Bron: LB Camden).
Ook plekken in buitenschoolse opvang en gastouderopvang zijn toegenomen (Bron: LB Camden).
Buitenschoolse opvang is nu in de meeste gebieden geregeld, vaak op school. Met
overheidsfinanciering zijn 348.000 extra plaatsen gecreëerd en moeten er tot eind 2006 via een
andere regeling nog 95.000 extra gerealiseerd zijn (40.000 in achterstandswijken). Het aantal
gastouders was dalende, maar is met extra inzet vanuit de ‘Ten Year Strategy’ weer licht gestegen
(Bron: LB Camden). Begin 2006 zijn er 71.856 childminders geregistreerd, die samen zorgen
voor opvang van 320.291 kinderen. Startpremies en childminders netwerken hebben bijgedragen
aan het (succesvolle) herstel (Bron: LB Camden). Doel is ook andere ‘oppassers’ aan huis
(bijvoorbeeld de nannies) meer te reguleren zodat ouders meer mogelijkheden hebben in de keuze
van opvang thuis (Bron: LB Camden).
Voordelen voor het gebruik van gastouderopvang boven opvang in een dagverblijf zijn (Bron: LB
Camden):
• Eén op één zorg, aangepast op de behoefte van de kinderen
• Er wordt een stabiele en langdurige relatie opgebouwd met het kind
• Opvang voor broers en zussen samen
• Flexibel in opvang en mogelijkheid om kinderen op te halen en weg te brengen naar andere
activiteiten, school of andere vormen van opvang
• Opvang thuis, zodat ook activiteiten als winkelen, koken en tuinieren bijvoorbeeld plaats
kunnen vinden
5 In totaal zijn er in Groot-Brittannië (cijfers juli 2006) 10,57 miljoen kinderen tussen de nul en veertien jaar. In
Nederland zijn er 2,96 miljoen kinderen tussen de nul en veertien jaar (www.cia.gov).
83

6.8 Kwaliteitseisen
Het toezicht op de kwaliteitseisen in de kinderopvang is in Engeland sinds 2001 geregeld via
Ofsted (Office for Standards in Education). Deze instantie bepaalt de voorschriften waaraan
voldaan moet worden en inspecteert de uitvoering ervan. Ofsted is een onafhankelijke organisatie
die haar bevindingen aan het Parlement rapporteert (Bron: LB Camden). Voor 2001 lag het
toezicht bij de lokale autoriteiten. Door centralisatie is een meer consistente benadering ontstaan
voor het hele land (Bron: LB Camden).
Sinds 2003 is het toezicht op de kinderopvang gerelateerd met het toezicht op de voorschoolse
educatie zodat er een meer geïntegreerd kader is ontstaan voor de inspectie van voorzieningen
voor jonge kinderen (Bron: LB Camden). Sinds 2005 is dit kader een feit.
Ofsted stelt de eisen vast voor:
• Full day care
• Sessional day care
• Crèches (opvang bij winkelcentra of sportclubs)
• Out of school care
• Childminding
Er zijn voorschriften opgesteld over onderwerpen als kwalificaties, verzekeringen, veiligheid,
hygiëne, buitenactiviteiten, meubilair, omgeving en EHBO. Het gaat om een zeer uitgebreide lijst
van aandachtsgebieden waar alle vormen van kinderopvang aan moeten voldoen (Equal, 2005).
Sinds 1998 heeft de overheid geïnvesteerd in het kwaliteitsniveau van de kinderopvang. De
introductie van de ‘14 National Standards’ heeft een minimum niveau gedefinieerd. In de
hiernavolgende tekstbox zijn de standaarden (samenvattend) opgenomen (Bron: LB Camden).
14 National Standards
Standard 1 Suitable person: Adults providing day care, looking after children or having unsupervised access to them
are suitable to do so.
Standard 2 Organisation: The registered person meets required adult : child ratios, ensures that training and
qualifications requirements are met and organises space and resources to meet the children’s needs effectively.
Standard 3 Care, learning and play: The registered person meets children’s individual needs and promotes their
welfare. They plan and provide activities and play opportunities to develop children’s emotional, physical, social and
intellectual capabilities.
Standard 4 Physical environment: The premises are safe, secure and suitable for their purpose. They provide
adequate space in an appropriate location, are welcoming to children and offer access to the necessary facilities for a
range of activities which promote their development.
84

Standard 5 Equipment: Furniture, equipment and toys are provided which are appropriate for their purpose and help
to create an accessible and stimulating environment. They are of suitable design and condition, well maintained and
conform to safety standards.
Standard 6 Safety: The registered person takes positive steps to promote safety within the setting and on outings and
ensures proper precautions are taken to prevent accidents.
Standard 7 Health: The registered person promotes the good health of children and takes positive steps to prevent
the spread of infection and appropriate measures when they are ill.
Standard 8 Food and drink: Children are provided with regular drinks and food in adequate quantities for their
needs. Food and drink is properly prepared, nutritious and complies with dietary and religious requirements.
Standard 9 Equal opportunities: The registered person and staff actively promote equality of opportunity and antidiscriminatory
practice for all children.
Standard 10 Special needs (including special educational needs and disabilities): The registered person is aware that
some children may have special needs and is proactive in ensuring that appropriate action can be taken when such a
child is identified or admitted to the provision. Steps are taken to promote the welfare and development of the child
within the setting inpartnership with the parents and other relevant parties.
Standard 11 Behaviour: Adults caring for children in the provision are able to manage a wide range of children’s
behaviour in a way which promotes their welfare and development.
Standard 12 Working in partnership with parents and carers: The registered person and staff work in partnership
with parents to meet the needs of the children, both individually and as a group. Information is shared.
Standard 13 Child protection: The registered person complies with local child protection procedures approved by
the Area Child Protection Committee and ensures that all adults working and looking after children in the provision
are able to put the procedures into practice.
Standard 14 Documentation: Records, policies and procedures which are required for the efficient and safe
management of the provision, and to promote the welfare, care and learning of children are maintained. Records
about individual children are shared with the child’s parent.
Annex A Babies/children under 2: These are additional criteria to be met by a registered person providing full day
care who wishes to care for babies.
Annex B Overnight care: These are additional criteria to be met by a registered person providing full day care who
wishes to care for children overnight.
Instanties die early education (‘nursery schools’) bieden moeten geregistreerd zijn bij de lokale
overheidsinstantie 'Early Years Development and Childcare Partnership'. Zij moeten zich aan de
doelen en het curriculum van deze organisatie houden. Daarbij worden zij regelmatig
geïnspecteerd door inspecteurs van Ofsted.
Ook een gastouder die bij Ofsted geregistreerd staat wordt regelmatig bezocht. Ofsted zorgt
ervoor dat zij voldoen aan de nationale standaarden betreffende geschiktheid, veiligheid, leer- en
speelmogelijkheden. Om geregistreerd te kunnen worden moet een gastouder ook een politie en
gezondheidsonderzoek ondergaan (Bron: LB Camden).
Zowel geregistreerde childminders als geregistreerde thuisoppassers (‘home childcarers’, zie ook
paragraaf 6.6) moeten voldoen aan de volgende criteria (www.ncma.org.uk):
85

• Relevante kwalificatie of introductiecursus: gastouders moeten een introductiecursus volgen
die twaalf uur duurt. De thema’s die in de cursussen aan bod komen, hebben betrekking op de
voorschriften en kwaliteitseisen die Ofsted stelt.
• EHBO
• Vrij van een strafblad (dit wordt getoetst door het Criminal Records Bureau).
6.9 Prijzen en ouderbijdragen kinderopvang
De kosten voor opvang variëren per type, maar kunnen ook per gemeente verschillen. In
onderstaande tabel een overzicht van de kosten per type opvang in Camden (Bron: LB Camden).
Tabel 6.3 Prijzen en kosten kinderopvang
Type opvang Uurprijs Kosten per week [1]
Childminding Gem. 2,50 ( 3,66)
1,85 tot 6
( 2,71 en 8,79)
Nannies en andere oppassers thuis 2,50 tot 4
( 1,85 tot 5,86)
127
( 186)
127 tot 400 [2]
( 186 tot 586)
Day nurseries (kinderdagverblijf) 141 tot 197
( 207 tot 289)
Nursery school (kleuterklas) Publiek gratis
Sessional Care (pre-school en
playground)
3 tot 5 per sessie [3]
( 4,40 tot 7,33)
Privaat 800 tot 1.200 per
schooljaar ( 1.172 tot 1.758)
SureStart Children’s Centres 141 tot 197
School-based Care (buitenschoolse
opvang)
Tabelnoten:
[1] Kosten per week voor fulltime opvang.
2 tot 4 naschools
( 2,93 tot 5,86)
1 voorschools ( 1,47)
15 voor een hele dag tijdens een
vakantie ( 21,98)
( 207 tot 289)
[2] Bij deze kosten is niet inbegrepen dat ook nog belasting moet worden betaald en sociale premies moeten worden afgedragen.
[3] Sessies duren 2,5 tot 4 uur per keer.
[4] Kosten per week tijdens een vakantie zijn 75 ( 110) bij een private instelling 150 ( 220).
Er gelden geen vaste of gemaximeerde uurprijzen. De prijzen zijn marktconform. Over de uurprijs
van childminding dienen ouders zelf te onderhandelen met de gastouder. De tarieven verschillen
van gebied tot gebied. Gemiddeld zijn ouders 2,5 pond per kind per uur kwijt en drie pond in
Londen (www.surestart.gov.uk). Verschillen tussen de gebieden treden op bij alle andere vormen
van opvang. Voor kinderen onder de drie jaar is eten inbegrepen. Verder zijn de uitrusting van de
dagverblijven, schoonmaak en toiletartikelen inbegrepen.
[4]
86

In London Borough of Camden gelden gemiddeld de volgende kosten voor ouders (Bron: LB
Camden):
• Voor gastouderopvang 136 pond per week (199 euro)
• Voor opvang in een privaat kinderdagverblijf 158 pond per week (232 euro)
• Voor opvang in een kinderdagverblijf met financiële overheidssteun 135 pond per week (198
euro)
Met de inzet van de ‘Ten Year Strategy’ wordt voor 2010 gestreefd naar gratis voorschoolse
educatie voor kinderen van drie en vier jaar oud gedurende twintig uur per week en 38 weken per
jaar (Bron: LB Camden).
De kosten voor kinderopvang worden vooral betaald door de ouders. In 1997 werd dit aandeel
geschat op 93 procent. In 2005 is dit gedaald tot 85 procent. Onder het beleid van de National
Childcare Strategy (zie paragraaf 6.3) moet dit verder dalen tot 75 procent (HM Treasury, 2004).
Ouders met lage inkomens worden gecompenseerd, maar betalen altijd nog 30 procent van de
kosten (Bron: LB Camden). In 2002 is berekend dat ouders gezamenlijk 1,8 miljard pond (2,64
miljard euro) betaalden aan kinderdagverblijven.
Voor lage inkomensgezinnen is er een subsidie via de speciale belastingsmaatregel Working
Families Tax Credit (WTC). Deze bevat een ‘working tax credit’ voor ouders die minimaal 16 uur
per week werken (HM Treasury, 2002). De ‘working tax credit’ kan oplopen tot 70% van de
kinderopvang kosten (Bron: LB Camden). Dit bedrag is afhankelijk van onder andere het
inkomen en het aantal kinderen waarvoor opvang nodig is. Voor eenoudergezinnen of gezinnen
waar beide ouders tenminste zestien uur per week werken, is de vergoeding tot 135 pond per week
voor één kind en 200 pond per week bij twee of meer kinderen (recht op een dergelijke
tegemoetkoming totdat kinderen vijftien jaar worden).
Sinds de invoering in april 2003 zijn er 6,1 miljoen gezinnen met totaal 10,5 miljoen kinderen die
voordeel hebben van de Working Families Tax Credit (Bron: LB Camden). Omgerekend zijn
gezinnen met kinderen er gemiddeld 1.350 pond per jaar op vooruit gegaan. Voor 5 procent minst
verdienende gezinnen gaat het gemiddeld om een bedrag van 3.000 pond per jaar. Nog iets
specifieker is een gezin waarvan één van de ouders werkt, een half modaal inkomen heeft en twee
jonge kinderen er 3.790 pond per jaar op vooruit gegaan en een vergelijkbaar gezin met een
modaal inkomen 285 pond.
Voor studenten is er een Childcare Grant tot 114,75 pond per week voor één kind en tot 170 pond
per week bij twee of meer kinderen.
87

Sinds 2005 versterkt de overheid een focus op de bijdrage door werkgevers bijvoorbeeld door
middel van waardebonnen maar ook on-site kinderopvang (HM Treasury, 2004). Grote lokale
werkgevers worden aangemoedigd bij te dragen aan de kosten voor kinderopvang
(www.surestart.gov.uk). Wetgeving is sinds april 2005 zo aangepast, dat het belastingtechnisch
voordeliger is voor werkgevers om op de werkplaats nurseries aan te bieden en vouchers te
verstrekken. Werkgevers kunnen hun werknemers belastingvrij en zonder sociale premies af te
hoeven dragen, ondersteunen met vijftig pond per week (Bron: LB Camden). Een bijdrage van de
werkgever kan in sommige gevallen betekenen dat de vergoeding op basis van de
belastingmaatregel omlaag gaat.
Ook lokale autoriteiten kunnen fondsen oprichten om ouders in de kosten van kinderopvang te
ondersteunen. Zo kent London Borough of Camden het ‘Camden Childcare Support Fund’
(CCSF). Dit fonds ondersteunt ouders die op geen enkele andere wijze financieel ondersteund
worden of geconfronteerd worden met tekorten vanuit bestaande regelingen. Het gaat om
werkloze ouders die de overgang maken naar werk (Bron: LB Camden).
De totale overheidsuitgaven (centraal) zijn in 2004-2005 gestegen tot 3,8 miljard pond (5,57
miljard euro), ten opzichte van 1,1 pond miljard (1,61 miljard euro) in 1996-1997 (Bron: LB
Camden). In 2006-2007 lopen de uitgaven nog verder op tot 4,4 miljard pond (6,45 miljard euro).
Om een beeld te geven van de kosten die ouders hebben aan kinderopvang zijn drie
gezinssituaties uitgewerkt:
• Situatie A: de kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een eenoudergezin met twee
kinderen (twee en acht jaar oud) en een bruto gezinsinkomen van 14.000 pond per jaar.
• Situatie B: de kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een tweeoudergezin met
twee kinderen (twee en acht jaar oud) en een bruto gezinsinkomen van 21.000 pond per jaar.
• Situatie C: de kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een tweeoudergezin met
twee kinderen (twee en acht jaar oud) en een bruto gezinsinkomen van 40.000 pond per jaar.
In onderstaande tabel de uitkomsten (Bron: LB Camden en Welfare Rights). Er is in de
berekening vanuit gegaan dat er geen kinderen met een beperking in het gezin zijn en dat ouders
beiden minimaal zestien uur per week werken (NB opvang is wel fulltime).
Tabel 6.4 Uitwerking gezinssituaties ouderbijdragen kinderopvang
Situatie Kosten per maand
Situatie A
• De kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een
eenoudergezin met twee kinderen (twee en acht jaar oud) en een bruto
gezinsinkomen van 14.000 pond per jaar.
138 ( 202)
88

Situatie Kosten per maand
Situatie B
• De kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een
tweeoudergezin met twee kinderen (twee en acht jaar oud) en een
bruto gezinsinkomen van 21.000 pond per jaar.
Situatie C
• De kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een
tweeoudergezin met twee kinderen (twee en acht jaar oud) en een
bruto gezinsinkomen van 40.000 pond per jaar.
292 ( 428)
693 ( 1.016)
Het is niet mogelijk een beeld te geven van de totale uitgaven aan kinderopvang en de bijdragen
daarin van verschillende partijen. Daarvoor is de diversiteit aan financieringsstromen te groot en
zijn er als gevolg van lokale beleidskeuzes te veel verschillen (Bron: LB Camden).
6.10 Literatuur
Publicaties:
• Clemens, S., Kinnaird, R., Mackey T., Deakin, G., Ullman, A. (2006) Extended Services in
Schools: Baseline Survey of Maintained Schools in 2005, BMRB Social Research
• Department for Education and Skills (2004). Paying for Childcare; Help for Lone Parents
Through New Deal for Lone Parents
• Equal (2004). Employability and childcare opportunities; Comparison of Models of Childcare
Provisions, Legislation, Structures, Employment and Training in Austria, Italy, Netherlands
and United Kingdom
• HM Treasury (2002). The Child and Working Tax Credits; The Modernization of Britain’s Tax
and Benefit System
• HM Treasury, Department for Education and Skills, Department for Work and Pensions, DTI
(2004). Choice for parents; The best start for children: a ten year strategy for childcare
• Organisation for Economic Co-operation and Development (2004). OECD Country Note;
Early Childhood Education and Care Policy in the United Kingdom
Internet:
• www.4children.org.uk
• www.cia.gov
• www.childcarelink.gov.uk
• www.direct.gov.uk
• www.intense.co.uk
• www.ncma.org.uk
• www.surestart.gov.uk
• www.teachernet.gov.uk
• www.tiger.gov.uk
89

7. Nederland
De landenbeschrijving van Nederland is tot stand gekomen op basis van deskresearch en
bijdragen van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) en de Belastingdienst.
7.1 Introductie
Geschiedenis
In Nederland bestaat de georganiseerde kinderopvang sinds circa 1870. De oorsprong ligt in de
armenzorg: het voorkomen van ondervoeding en verbeteren van de gezondheid van jonge
kinderen uit lagere sociale klassen. In de periode na de Tweede Wereldoorlog zijn de eerste
peuterspeelzalen ontstaan. In 1970 is de landelijke koepelorganisatie voor de kinderdagverblijven
en de peuterspeelzalen opgericht: de Werkgemeenschap Kindercentra in Nederland (WKN). Deze
organisatie heeft gezorgd voor een eerste aanzet voor professionalisering van het beroep van de
leidsters, voor kwaliteitsrichtlijnen, deskundigheidsbevordering en voorlichting en advies aan
kindercentra, Rijk en gemeenten.
In 1977 is de Rijksbijdrageregeling Kinderdagverblijven tot stand gekomen waardoor
kinderdagverblijven die vóór 1975 zijn opgericht in aanmerking kwamen voor een rijksbijdrage.
In 1986 is deze rijksbijdrageregeling opgeheven in verband met de nieuwe welzijnswetgeving
(Bron: SZW). In de periode 1990-2004 heeft een grootschalige capaciteitsuitbreiding
plaatsgevonden. Op basis van verschillende stimuleringsregelingen van de rijksoverheid is in die
periode de capaciteit van de Nederlandse kinderopvang gegroeid van 20.000 naar 200.000
plaatsen. In dezelfde periode is tevens de financiële deelname van werkgevers gegroeid en zijn er
regels opgesteld voor de kwaliteit van de opvang. In 1998 is gestart de voorbereidingen voor de
Wet kinderopvang, die sinds 1 januari 2005 in werking is getreden (Verschuur e.a., 2005).
Wet kinderopvang
De Wet kinderopvang regelt de financiering, de kwaliteit en het toezicht van de kinderopvang.
Uitgangpunt is dat kinderopvang een zaak is van ouders, werkgevers en overheid
(www.minszw.nl).
De nieuwe wet moet bereiken dat (www.minszw.nl):
• er meer mogelijkheden voor ouders zijn om werk en zorg voor kinderen te combineren
• financiering via de ouders zorgt voor meer bewustzijn bij kinderopvanginstellingen wat betreft
prijs en kwaliteit van hun aanbod
• er een uniform landelijk stelsel van financiering, kwaliteit en toezicht is, in plaats van vele
regels, die per gemeente verschillen
90

7.2 Uitgangspunten van het stelsel
Het aanbieden van kinderopvang is geen taak van de overheid. De rijksoverheid stelt de kaders
vast voor kwaliteit, toezicht en financiering (Wet kinderopvang) en de lokale overheid is
verantwoordelijk voor de handhaving van de kwaliteiteisen (toezicht wordt uitgevoerd door de
GGD). Ouders kunnen een toeslag (subsidie) aanvragen bij de rijksoverheid als tegemoetkoming
in de kosten voor kinderopvang. Het stelsel gaat uit van een bijdrage van de werkgever, maar deze
is niet verplicht. Specifieke doelgroepen (o.a. studenten, werkzoekenden, inburgeraars) kunnen
een beroep doen op de gemeente (of het UWV) voor een aanvullende bijdrage. De hoogte van alle
toeslagen is afhankelijk van het inkomen van de ouders.
Ouders gaan zelf het contract aan met de aanbieder van opvang. Om een bijdrage van de
rijksoverheid te ontvangen, moeten ouders dit contract aangaan met een (bij de gemeente)
geregistreerde aanbieder.
7.3 Beleidsontwikkelingen
Sinds de invoering van de Wet kinderopvang in 2005 is het kinderopvangbudget verhoogd (Bron:
Ministerie van SZW). Daarmee zijn de kosten voor ouders verlaagd. Omdat het percentage
werkgevers dat mee betaalt aan de opvang van de werknemers achter blijft bij de verwachtingen,
is vanaf 2007 een verplichte werkgeversbijdrage ingevoerd. De werkgeversbijdrage wordt dan
geïnd via premieheffing. Ouders die gebruik maken van kinderopvang, ontvangen de
werkgeversbijdrage als onderdeel van de kinderopvangtoeslag.
7.4 Arbeid- en zorgbeleid
Kinderopvang wordt door de Nederlandse overheid gebruikt als instrument om het combineren
van arbeid en zorg te vergemakkelijken. Een goede combinatie van arbeid en zorg kan bijdragen
aan de arbeidsparticipatie van vrouwen (www.minszw.nl). Ter stimulering van die
arbeidsmarktparticipatie zijn er meer plaatsen gecreëerd voor kinderopvang en is de Wet
kinderopvang aangenomen.
In het emancipatiebeleid worden mensen als economisch zelfstandig beschouwd wanneer zij
minstens zeventig procent van het nettominimumloon verdienen (uit arbeid of onderneming). 38
Procent van de Nederlandse vrouwen is economisch zelfstandig (www.minszw.nl).
Nederland is Europees koploper deeltijdwerk. Vooral veel vrouwen werken in deeltijd (SCP,
2004). In 2003 werkten zes op de tien vrouwen, een verdubbeling ten opzichte van 1990. Van
deze vrouwen werkt 66 procent parttime (een baan tot 34 uur per week), tegenover vijftien
procent van de mannen. Moeders werken gemiddeld twintig uur per week.
91

Een klein deel van de vrouwen blijft na de geboorte van een kind (ook na het bevallingsverlof)
thuis (SCP, 2006). Als kinderen naar de basisschool gaan, gaat een deel van hen weer werken.
Veel vrouwen kiezen er echter voor, om na geboorte van het kind niet weer te gaan werken (een
jaar na de geboorte van het eerste kind, werkt 44 procent van de vrouwen nul uur; SCP, 2006).
Zwangerschapsverlof
Zwangere werkneemsters hebben recht op zwangerschaps- en bevallingsverlof van minstens
zestien weken. Om die periode financieel te overbruggen ontvangt de werknemer - meestal via de
werkgever - een uitkering die in principe net zo hoog is als het salaris (er is een maximum
dagloon). Vanaf zes weken, maar minimaal vier weken (28 dagen) vóór de dag na de
vermoedelijke bevallingsdatum neemt de werknemer verlof op. Vrouwen hebben recht op
minstens tien weken verlof na de bevalling, ook al wordt de baby later geboren dan verwacht. Als
vrouwen toch eerder aan de slag willen, dan mag dat pas 42 dagen na de bevallingsdatum. Tot 1
augustus 2004 hadden vrouwelijke zelfstandigen ook recht op een uitkering bij zwangerschaps- en
bevallingsverlof. Sinds die datum moeten vrouwelijke zelfstandigen echter zelf geld reserveren
om de periode van het zwangerschaps- en bevallingsverlof financieel te overbruggen.
Ouderschapsverlof
Sinds januari 1991 is de Wet op het ouderschapsverlof van kracht, in 2001 is het recht op
ouderschapsverlof opgenomen in de Wet arbeid en zorg. Het recht geeft werknemers met een kind
tot acht jaar de mogelijkheid om onbetaald ouderschapsverlof op te nemen. De duur van het
ouderschapsverlof bedraagt dertien maal de arbeidsduur per week. De hoofdregel is dat het verlof
wordt opgenomen voor maximaal de helft van de arbeidsduur per week gedurende een
aaneengesloten periode van zes maanden. De werknemer kan de werkgever verzoeken het verlof
op een andere wijze op te mogen nemen (bijvoorbeeld fulltime of gespreid over een langere
periode). Daarnaast bestaan er ook CAO-afspraken over betaling tijdens ouderschapsverlof. De
bekendste hiervan is de betaalde ouderschapsverlofregeling voor ambtenaren (www.minszw.nl).
Deelnemers aan de levensloopregeling krijgen een fiscale korting van 636 p/m bij fulltime
verlof.
In 2005 heeft dertig procent van de rechthebbende ouders ouderschapsverlof opgenomen
(www.cbs.nl). Vrouwen nemen vaker ouderschapsverlof op dan mannen. In 2005 heeft 44 procent
van de rechthebbende vrouwen het verlof opgenomen en 19 procent van de rechthebbende
mannen.
Zowel biologische ouders als adoptiefouders hebben recht op ouderschapsverlof, mits zij
tenminste een jaar bij een werkgever in dienst zijn en hun kind onder de acht jaar is. Beide ouders
hebben voor elk kind recht op ouderschapsverlof. Ook stief- en pleegouders hebben onder
bepaalde voorwaarden recht op ouderschapsverlof.
92

Vormen en kenmerken van kinderopvang
Er wordt een onderscheid gemaakt tussen formele en informele kinderopvang. Bij formele
kinderopvang is sprake van een bedrijfsmatige activiteit. Een aantal formele vormen van opvang
valt onder de Wet kinderopvang. Als de opvang voldoet aan de wettelijke vereisten, komen
ouders in aanmerking voor een tegemoetkoming in de kosten (Kinderopvangtoeslag).
Nederland kent de volgende vormen van formele kinderopvang voor kinderen tot twaalf jaar
(www.kinderopvang.net; www.minszw.nl):
• Voor kinderen van nul tot vier jaar: kinderdagverblijven (ook wel crèche genoemd). Baby's
kunnen in een kinderdagverblijf worden opgevangen vanaf het moment dat ze zes weken oud
zijn. De opvang wordt geboden in stamgroepen. In de leeftijd tot een jaar mogen maximaal
twaalf kinderen tegelijk worden opgevangen. In de leeftijd tot en met drie jaar maximaal
zestien, waarvan maximaal acht kinderen tot een jaar. De medewerker/kind ratio’s zijn
afhankelijk van de leeftijd van de kinderen: 1:4 voor kinderen tot een jaar, 1:5 voor kinderen
tussen een en twee jaar, 1:6 voor kinderen tussen twee en drie jaar en 1:8 voor kinderen tussen
drie en vier jaar. De kinderdagverblijven zijn meestal open van 8.00 uur tot 18.00 uur en bieden
gemiddeld tien uur opvang per dag. Een aantal kinderdagverblijven biedt ook ruimere opvang
op flexibele tijden en zelfs 24-uurs opvang.
• Voor kinderen van vier tot twaalf jaar: buitenschoolse opvang. Ook hier wordt gesproken van
stamgroepen die maximaal twintig kinderen hebben. Als alle kinderen ouder dan acht jaar zijn
mag de stamgroep bestaan uit maximaal dertig kinderen. De medewerker/kind ratio is 1:10
kinderen. Als er sprake is van een stamgroep met alleen achtjarigen en ouder en er dus dertig
kinderen in de groep kunnen zitten, dan moeten daar minstens twee beroepskrachten werken,
die worden ondersteund door een andere volwassene.
• Gastouderopvang voor kinderen van nul tot twaalf jaar. Een gastouder mag maximaal vier
kinderen tegelijk opvangen. Eigen kinderen worden buiten beschouwing gelaten. Gastouders
kunnen freelance werken of als zelfstandig ondernemer. Ook is het mogelijk dat de gastouder
in dienst is bij de vraagouder of bij een gastouderbureau. Een gastouderbureau werft en
selecteert gastouders aan de hand van vaststaande criteria en bemiddelt in de totstandkoming
van contact tussen vraagouder en gastouder. Het gastouderbureau verzorgt de administratie.
Gastouderopvang via een geregistreerd gastouderbureau valt onder de Wet kinderopvang.
Gastouderopvang is niet altijd beperkt tot overdag, maar kan ook 's avonds, 's nachts en in het
weekend plaatsvinden. Daarom kiezen ouders met onregelmatige werktijden vaak voor deze
vorm van opvang.
Naast bovenstaande vormen zijn er de zogenaamde ouderparticipatiecrèches. Ouderparticipatie is
bedoeld voor ouders die er bewust voor kiezen om samen met andere ouders hun kinderen op te
vangen. Er is geen betaalde leiding. De ouders zijn met elkaar verantwoordelijk voor de
93

organisatie en het beheer van de crèche. De crèches moeten voor het overige wel voldoen aan de
geldende kwaliteitseisen (www.minszw.nl).
Peuterspeelzalen behoren eveneens tot de vormen van formele opvang, maar zij vallen niet onder
de reikwijdte van de Wet kinderopvang. Peuterspeelzalen zijn in principe toegankelijk voor alle
kinderen tussen twee/twee en een half en vier jaar; wel kunnen er per gemeente voorrangsregels
gelden bijvoorbeeld voor kinderen met een sociaal-medische indicatie of kinderen met
(potentiële) ontwikkelingsachterstanden. Zij hebben vooral een pedagogische functie.
Tussenschoolse opvang, dat wil zeggen opvang tijdens de lunchpauze, hoort niet tot de
kinderopvang in het kader van de Wet kinderopvang (www.minszw.nl).
Naast formele kinderopvang worden in Nederland ook veel kinderen opgevangen via informele
opvang die ouders zelf organiseren, vooral in familiesfeer (www.eurydice.org).
7.5 Het regelen van een plaats in de kinderopvang
In het Nederlandse kinderopvangstelsel verloopt de bekostiging van de opvang via de ouders
(Bron: Ministerie van SZW). Ouders zijn vrij in hun keuze van de opvangsoort, organisatie en
locatie. Het initiatief tot het regelen van een plaats in de kinderopvang ligt daarmee bij de ouders.
Zij oriënteren zich op het beschikbare aanbod en sluiten een contract af met de opvang van hun
keuze. Ouders zijn de contractpartij en ontvangen maandelijks de factuur van de
opvangorganisatie. Zij kunnen een tegemoetkoming in de kosten aanvragen bij de belastingdienst
(Kinderopvangtoeslag). Werknemers kunnen daarnaast een bijdrage van de werkgever ontvangen
(tot 2007 vrijwillig, vanaf 2007 verplicht).
94

7.6 Gebruik van kinderopvang
In onderstaande figuur het gebruik van formele en informele kinderopvang naar de leeftijd van
kinderen in percentages (SCP, 2006).
Figuur 7.2
Op basis van gegevens van de Belastingdienst is berekend hoeveel uur gezinnen in 2005 gebruik
hebben gemaakt van kinderopvang. Daarbij gaat het om de verklaarde uren. De gegevens over de
definitieve afrekening zijn op het moment dat dit onderzoek heeft plaatsgevonden nog niet
beschikbaar. In de hiernavolgende tabel staan de uitkomsten in percentielen.
95

Tabel 7.1 Gemiddeld gebruik van kinderopvang in verklaarde uren 2005 naar vorm van opvang
Verdeling van het (verklaarde) aantal uren opvang op jaarbasis in 2005 naar opvangvorm
10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%
KDV 260 455 546 750 960 1.040 1.105 1.403 1.625
BSO 120 195 247 313 410 490 560 665 841
GO 0-3 jr 165 285 387 480 600 720 837 960 1.200
GO 4-12 jr 86 164 230 276 338 408 480 598 770
Bron: Belastingdienst
Uit bovenstaande tabel is af te lezen dat 60 procent van de opgaven bij de Belastingdienst minder
dan 1.105 uur kinderopvang op jaarbasis omvat en 40 procent meer. Het aantal waarnemingen per
vorm van opvang is respectievelijk 220.202 (kinderdagverblijf), 115.604 (buitenschoolse opvang),
16.570 (gastouderopvang tot vier jaar) en 12.580 (gastouderopvang vanaf vier jaar).
7.7 Kwaliteitseisen
De Wet kinderopvang stelt eisen aan de kwaliteit. Er zijn globale eisen (‘verantwoorde
kinderopvang’) en concrete eisen: o.a. een verplichte verklaring omtrent het gedrag voor
personeel in de kinderopvang, een risico-inventarisatie veiligheid en gezondheid, het gebruik van
de Nederlandse taal. De sector (ondernemers en ouders) heeft de globale eisen via zelfregulering
verder ingevuld in landelijke normen (Convenant kwaliteit kinderopvang, oktober 2004). De
rijksoverheid heeft deze één op één overgenomen in beleidsregels en deze normen - samen met de
concrete eisen uit de wet - toetsbaar uitgewerkt in toetsingskaders voor de GGD. Sinds de Wet
kinderopvang is alle kinderopvang verplicht zich bij de gemeente te melden. De opvang wordt
geregistreerd en gecontroleerd door de GGD. Zo wordt illegale opvang bestreden en worden
kindercentra die tekort schieten, aangepakt. De wet geeft daarvoor handhavinginstrumenten. Dat
was voor 2005 niet geregeld (Bon: Ministerie van SZW).
In de beleidsregels zijn eisen neergelegd betreffende:
• Het pedagogische beleidsplan. In het beleidsplan zijn de volgende aspecten beschreven:
- de visie op de omgang met kinderen;
- de wijze waarop de emotionele veiligheid van de kinderen wordt gewaarborgd;
- de mogelijkheden voor kinderen tot de ontwikkeling van hun persoonlijke- en sociale
competentie;
- de wijze waarop de overdracht van normen en waarden aan de kinderen plaatsvindt;
- de werkwijze, maximale omvang en leeftijdsopbouw van de stamgroepen;
- de (spel)activiteiten die kinderen buiten de stamgroep kunnen verrichten;
- de wijze waarop de beroepskrachten in hun werkwijze door andere volwassenen worden
ondersteund.
• De maximale omvang van de stamgroepen
• De medewerker/kind ratio
96

• Inzet van beroepskrachten aan het begin of einde van de dag
• De locatie: verblijfsruimten binnen, slaapruimten en buitenspeelterrein
• Het doel en de inhoud van de risico-inventarisatie in verband met de veiligheids- en
gezondheidsrisico’s
• Beroepskwalificaties van het personeel
• Verklaring omtrent het gedrag
• Het afleggen van huisbezoeken (alleen bij gastouderopvang)
7.8 Prijzen en ouderbijdragen kinderopvang
De Wet kinderopvang veronderstelt financiering van kinderopvang door zowel ouder(s),
werkgever(s) als overheid. Van de werkgevers wordt verwacht dat zij meebetalen aan de
kinderopvang (twee maal eenzesde deel), maar dit is niet verplicht (situatie tot 2007). Indien een
werkgever niet bijdraagt in de kosten voor kinderopvang of indien deze bijdrage niet toereikend
is, kan er een inkomensafhankelijke compensatie worden aangevraagd bij de rijksoverheid. Deze
compensatie is structureel voor huishoudinkomens tot 45.000 euro. Huishoudens met een hoger
inkomen ontvangen tot en met 2008 eveneens een compensatie bij een ontbrekende
werkgeversbijdrage (www.minszw.nl). Vanaf 2007 is de werkgeversbijdrage verplicht en wordt
deze aan ouders uitbetaald als onderdeel van de Kinderopvangtoeslag (Bron: Ministerie van
SZW).
Ongeacht de bijdrage van de werkgever(s) kunnen de ouders bij de rijksoverheid een
tegemoetkoming in de kosten van kinderopvang aanvragen. Deze aanvraag wordt bij de
Belastingdienst ingediend. De hoogte van deze tegemoetkoming is afhankelijk van het
gezinsinkomen. De overheid rekent met een maximale uurprijs in de tegemoetkoming van de
kosten. De maximum uurprijs waarvoor ouders een tegemoetkoming krijgen in de kinderopvang
is in 2006:
• Bij dagopvang en gastouderopvang van kinderen van nul tot vier jaar: 5,72 euro (in 2005: 5,68
euro)
• Bij buitenschoolse opvang en gastouderopvang van kinderen van vier tot twaalf jaar: 6,03 euro
(in 2005: 6,13 euro)
In de hiernavolgende tabel is weergegeven welke uurprijzen ouders hebben opgegeven voor de
kinderopvang waarvan zij in 2005 gebruik hebben gemaakt. Wederom gaat het om verklaarde
uurprijzen. De gegevens over de definitieve afrekening zijn op het moment dat dit onderzoek is
uitgevoerd nog niet beschikbaar.
97

Tabel 7.2 Verklaarde uurprijzen in 2005
Verdeling van de (verklaarde) uurprijzen in 2005 naar opvangvorm
10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%
KDV 4,72 5,00 5,12 5,25 5,35 5,48 5,56 5,65 5,68
BSO 4,62 5,00 5,24 5,37 5,57 5,75 5,99 6,09 6,14
GO 0-3 jr 4,00 4,50 4,88 5,20 5,43 5,61 5,68 5,68 6,10
GO 4-12 jr 4,00 4,74 5,25 5,50 5,67 5,70 6,00 6,13 6,50
Bron: Belastingdienst
Uit bovenstaande figuur blijkt dat 90 procent van de verklaarde uurprijzen voor opvang in een
kinderdagverblijf in 2005 onder de maximum uurprijs voor vergoeding ligt van 5,68 euro. Voor
gastouderopvang tot vier jaar geldt dat tussen de 60 en 70 procent van de verklaarde uurprijzen
onder het maximum ligt (eveneens 5,68 euro). Bij de buitenschoolse opvang ligt 90 procent onder
het maximum (6,13 euro) en bij gastouderopvang vanaf 4 jaar 80 procent.
Sinds de invoering van de Wet kinderopvang is het budget van het rijk verhoogd van 680 miljoen
euro in 2005 naar 1.050 miljoen euro in 2007. Rekening houdend met de verplichte
werkgeversbijdrage wordt dit 1.580 miljoen euro. Als resultaat hiervan zijn de kosten voor ouders
verlaagd. In tabel 7.3 zijn de financiële gevolgen weergegeven voor een aantal voorbeeldsituaties
(Bron: Ministerie van SZW).
Tabel 7.3 Netto huishouduitgaven per jaar voor drie dagen dagopvang voor een kind (in euro’s)
Inkomen 1 e
partner
Inkomen 2 e
partner
2004 2005 2006 2007 Verschil
2007-
2006
Verschil
2007-
2005
Verschil
2007-
2004
2/3 modaal 1/3 modaal 1.436 1.294 1.057 793 -264 -501 -643
Modaal ½ modaal 2.607 2.721 1.980 1.277 -703 -1.444 -1.330
1 1/3 modaal 2/3 modaal 3.870 4.034 2.924 1.999 -925 -2.035 -1.871
2x modaal 1x modaal 4.717 5.322 4.654 3.312 -1.342 -2.010 -1.405
Tot slot in tabel 7.4 de uitkomsten op de drie gezinssituaties voor Nederland:
• Situatie A: de kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een eenoudergezin met twee
kinderen (twee en acht jaar oud) en een bruto gezinsinkomen van 20.000 euro per jaar.
• Situatie B: de kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een tweeoudergezin met
twee kinderen (twee en acht jaar oud) en een bruto gezinsinkomen van 30.000 euro per jaar.
• Situatie C: de kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een tweeoudergezin met
twee kinderen (twee en acht jaar oud) en een bruto gezinsinkomen van 55.000 euro per jaar.
98

Tabel 7.4 Uitwerking gezinssituaties ouderbijdragen kinderopvang
Scenario Kosten per maand
Scenario 1
• De kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een eenoudergezin
met twee kinderen (twee en acht jaar oud) en een bruto gezinsinkomen
van 20.000 euro per jaar.
Scenario 2
• De kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een
tweeoudergezin met twee kinderen (twee en acht jaar oud) en een bruto
gezinsinkomen van 30.000 euro per jaar.
Scenario 3
• De kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een
tweeoudergezin met twee kinderen (twee en acht jaar oud) en een bruto
gezinsinkomen van 55.000 euro per jaar.
De uitkomsten in bovenstaande tabel gaan uit van de situatie in 2007 (Bron: Ministerie van SZW).
7.9 Literatuur
Publicaties:
• SCP (2004) Emancipatiemonitor 2004
• SCP (2006) Hoe werkt het met kinderen, moeders over kinderopvang en werk, maart 2006
• Verschuur, A, e.a. (2005) Professionele opvang gevraagd, Den Haag 2005
Internet:
• www.cbs.nl
• www.eurydice.org
• www.kinderopvang.net
• www.minszw.nl
76
122
273
99

8. Noordrijn-Westfalen - Duitsland
De landenbeschrijving van Noordrijn-Westfalen in Duitsland, is tot stand gekomen op basis van
deskresearch en bijdragen van het Deutsches Jungendinstitut (DJI) in Dortmund.
8.1 Introductie
In het aanbod van kinderopvang treedt een duidelijk verschil op tussen de deelstaten van het
voormalige Oost Duitsland en de deelstaten van het voormalige West Duitsland (waaronder
Noordrijn-Westfalen). In vergelijking tot de West-Duitse deelstaten kennen de Oost-Duitse
deelstaten een traditie van intensieve kinderopvang, ontstaan vanuit een door de overheid
gereguleerde hoge arbeidsparticipatie van vrouwen. Zo zijn er in voormalig Oost Duitsland veel
meer opvangplaatsen voor kinderen tot drie jaar en is de opvang voor kinderen van drie tot zes
jaar veelal voltijds, terwijl de opvang in voormalig West Duitsland vaak parttime is (OECD,
2004).
Met het afnemen van de werkgelegenheid in het oosten van Duitsland na de hereniging is het
voorzieningenniveau onder druk komen te staan (Bron: DJI). Het aandeel werkende moeders is in
deze deelstaten gedaald van 75,9 procent in 1991 tot 53,2 procent in 2000 (Sardes, 2005). In het
Westen is juist sprake van een groeiende arbeidsparticipatie van moeders (van 37,3 procent in
1991 naar 47,9 procent in 2000).
Basisuitgangspunt voor het volledige sociale stelsel in Duitsland is het ‘subsidiariteitprincipe’
(Bundesministerium für Familie, Senioren, Frauen und Jugend, 2004b). Dit houdt in dat:
• Ouders een primaire verantwoordelijkheid hebben voor de opvoeding van de kinderen
• Het particuliere initiatief voorrang heeft in het aanbod (publiek aanbod is alleen aan de orde als
het particuliere aanbod niet voorziet in de behoefte)
• Er voldoende diversiteit in het aanbod moet zijn
In Duitsland heeft elk kind vanaf drie jaar (§ 24 SGB VIII) tot de leerplichtige leeftijd recht op
een plaats op de kleuterschool. Dit recht kan worden afgedwongen bij de lokale overheid. De
leerplichtige leeftijd kan per deelstaat verschillen, maar ligt gemiddeld rond de 6,5 jaar.
Kleuterscholen en scholen voor primair onderwijs kennen vaak beperkte openingstijden. De
'traditionele' openingstijden voor kleuterscholen zijn 4 uur in de ochtend (van 8.00/8.30 uur tot
12.00/12.30 uur) en voor scholen voor primair onderwijs van 8.00 tot 13.00 uur. Alle uren
daarbuiten worden gezien als (aanvullende) opvang die op basis van 'behoefte' moet worden
geregeld.
100

8.2 Uitgangspunten van het stelsel
De overheid draagt zorg voor een aanbod van voorzieningen, afgestemd op de behoefte van
ouders (Bundesministerium FSFJ, 2004b). Zij organiseert zelf alleen een aanbod als het aanbod
van particuliere aanbieders onvoldoende is. De particuliere aanbieders zijn geen commerciële
aanbieders. Het financieringssysteem voorkomt dat er ‘winst’ kan worden gemaakt. Er is alleen in
zoverre sprake van marktwerking dat ouders zelf kunnen kiezen uit het aanbod. Er is zeker geen
sprake van een geliberaliseerde markt.
Een totaalbeeld is moeilijk te schetsen omdat de voorzieningenstructuur per deelstaat verschilt. De
kinderopvang in Duitsland is namelijk ingebed in federale wetgeving en in wetgeving van de
deelstaten. De federale wetgeving heeft wat betreft kinderopvang het karakter van
raamwetgeving, die door de deelstaten nader wordt ingevuld. De uitvoering en daarmee ook de
financiering, behoort tot de verantwoordelijkheid van de deelstaten en lokale overheden.
De federale wetgeving voor kinder- en jeugdhulp, met inbegrip van de dagopvang voor jonge
kinderen, is vastgelegd in het achtste Sozialgesetzbuch Kinder- und Jugendhilfe (SGB VIII). Het
basisprincipe binnen het SGB VIII is:
“Het ter beschikking stellen van een breed scala aan diensten en aanbiedingen, die voor
kinderen, jeugdigen en ouders in verschillende levenssituaties tot hulp zijn”.
Binnen dit basisprincipe gaat het om drie doelstellingen: preventie, integratie en participatie.
Preventie is gericht op het tijdig aanbieden van diensten ter voorkoming van problemen. Integratie
is gericht op het aanbieden van diensten voor álle kinderen, jeugdigen en families afgestemd op
hun sociale omgeving. Participatie is gericht op medezeggenschap van de gebruikers bij de
uitvoering van diensten.
Verder is in het SGB VIII een globale taakstelling voor de kinderopvang vastgelegd:
“Ondersteuning/stimulering heeft betrekking op ‘verzorging, opleiding en opvoeding’ in
samenhang en is gericht op ontwikkeling van het kind als autonoom persoon
(sleutelkwalificaties). De samenwerking met ouders is daarbij verplicht.”
In de wetgeving van Noordrijn-Westfalen (GTK) is vastgelegd dat:
• het aanbod van kinderopvang moet zijn afgestemd op de behoefte, rekening houdend met
reisafstanden
• kinderen uit achterstandsgroepen en van werkende ouders voorrang krijgen
101

Het merendeel van de kinderopvang wordt aangeboden door particuliere, ideële aanbieders
(www.tageseinrichtungen.nrw.de). De planning van voorzieningen behoort tot de
verantwoordelijkheid van de lokale overheid, in overleg met particuliere aanbieders (§ 10 GTK).
Zij dienen daartoe tweejaarlijks een voortschrijdende behoefteplanning op te stellen, rekening
houdend met de wensen van ouders, maar binnen de financiële mogelijkheden. Het aanbod van
opvang voor leerplichtige kinderen kan ook door de scholen worden gerealiseerd, in
samenwerking met particuliere aanbieders (Bundesministerium FSFJ, 2004b).
De financiering van de kinderopvang in Duitsland is een ingewikkeld systeem van verrekening
van bijdragen door zowel de deelstaat, de lokale overheid, ouderbijdragen en de instelling zelf. In
de federale wetgeving is de mogelijkheid tot het vaststellen van de ouderbijdrage vastgelegd. De
hoogte van de ouderbijdrage is vastgelegd in de wetgeving van de deelstaten (met mogelijk
daardoor verschillen tussen deelstaten, maar zelf tussen gemeenten). In sommige deelstaten is een
bovengrens vastgelegd (bijvoorbeeld in Rheinland-Pfalz 20% van de personele kosten), anderen
kennen meer abstracte richtlijnen waarin meer of minder rekening wordt gehouden met de
draagkracht van gezinnen.
8.3 Beleidsontwikkelingen
De verdere uitbouw van kinderopvang wordt door de nationale regering als belangrijk speerpunt
gezien voor de stimulering van de achterblijvende geboortecijfers 6 (Bundesministerium FSFJ,
2004b). Dit speerpunt maakt onderdeel uit van een als noodzakelijk bevonden gezinsvriendelijk
beleid. Daarbij ligt de nadruk niet alleen op kwantiteit, maar ook op kwaliteit in de zin van
opvoeding en opleiding (voor- en vroegschoolse educatie en opvoedingsondersteuning).
De SGB VIII is in 2004 op enkele punten gewijzigd. De wet stimuleert meer
opvangmogelijkheden voor nul tot drie jarigen en meer fulltime opvang voor drie tot zes jarigen.
Wetgeving is onder andere aangepast voor de inzet van ‘Tagespflege’ (gastouderopvang) als
volwaardig alternatief voor ‘Tageseinrichtingen’, de geïnstitutionaliseerde vorm van
kinderopvang (Bron: DJI). Daarnaast zijn er meer gedetailleerde pedagogische richtlijnen voor de
leidinggevenden opgesteld, met als doel een hogere pedagogische kwaliteit te realiseren. Daar
staat tegenover dat de richtlijnen die de financiën, de competenties of de algemene condities van
kinderopvanginstellingen reguleren, afgenomen zijn. In feite zijn de minimumvereisten voor
kinderopvang naar beneden bijgesteld, of zelfs helemaal verdwenen (DJI, 2005).
6 Volgens de statistieken daalt het aandeel van de bevolking onder 20 jaar in 2020 naar 17,5% en staat Duitsland
daarmee in de EU op de 15 e plaats. Ter vergelijking wordt dit aandeel voor Nederland op 22,9% geraamd (een 4 e
plaats). Het geboortecijfer per vrouw (2000) staat voor Duitsland op 1,34 tegenover 1,53 gemiddeld voor de EU-15 en
1,72 voor Nederland.
102

Behorende tot het stelsel van sociale zorg, is in de discussie een toenemende erkenning van de
kinderopvang waar te nemen als belangrijke schakel tussen gezin en onderwijs
(Bundesministerium FSFJ, 2004b). Vooral de inhoudelijke doelen en curricula voor de
kinderopvang staan hierbij centraal. Verder gaat het om de verhouding tussen school en
kinderopvang, daar waar het concept van de school als hele dag voorziening steeds actueler
wordt. Voorts is gediscussieerd over de verlaging van de leerplichtige leeftijd, maar deze lijkt
voorlopig niet te worden ingevoerd.
Pedagogische concepten voor de kinderopvang zijn in de westelijke deelstaten altijd volledig vrij
geweest.
Naar aanleiding van slechte resultaten in het PISA-onderzoek (vergelijking resultaten van
scholieren op vijftienjarige leeftijd) zijn in een aantal deelstaten opleidingsplannen en –
programma’s ontwikkeld dan wel zijn convenanten afgesloten. Hierin ligt ook de optimalisatie en
systematische aanpak van opleidingsprocessen en –aanbod in de kinderopvang besloten. Het gaat
dan om richtlijnen voor de curricula. In Noordrijn-Westfalen gaat het daarbij om taal, creatieve
educatie, bewegen en natuur en cultuur. Recent zijn op federaal niveau inhoudelijke kaders voor
voor- en vroegschoolse educatie in de kinderopvang vastgesteld, die op termijn een nationale
wettelijke basis krijgen (Bundeministerium FSFJ, 2004b; www.tageseinrichtingen.nrw.de).
Hoewel kinderopvang in financiële zin een zaak is van de deelstaten, behoorde in de vorige
regeringsperiode de uitbouw van de kinderopvang tot de prioriteiten van de federale overheid
(Bundesministerium FSFJ, 2004b). Hiervoor werd incidenteel 4 miljard en structureel 1,5
miljard euro jaarlijks vrijgemaakt.
Tot 2010 moeten daarbij 230.000 extra plaatsen gecreëerd worden, waarvan een derde in de
Kindertagespflege (gastouderopvang) (Bundesministrium FSFJ, 2004a). Verder is de ambitie
uitgesproken om meer ‘Ganztagplaatsen’ aan te bieden. Op dit moment biedt 24 procent van de
kinderopvangplaatsen in West Duitsland dit aan tegen 98 procent in Oost Duitsland. De
gemeenten zijn verantwoordelijk voor de te behalen uitbreiding. De bovengenoemde ambities zijn
in 2005 van start gegaan.
In de realisatie van zowel kwantitatief als kwalitatief voldoende kinderopvang wordt de financiële
draagkracht van de overheid als probleem gezien (Bundesministerium FSFJ, 2004b). Op dit
moment wordt op federaal niveau gediscussieerd over het bekostigingssysteem. Hierbij wordt
gedacht aan een fonds (‘Kinderkasse’) dat gevoed wordt door een bijdrage van álle burgers. Dit
model verdraagt zich echter niet met de grondwet en het politieke klimaat. Verder staat een
herverdeling van middelen ter discussie, in combinatie met de erkenning van voorschoolse
opvang, scholing en opvoeding als maatschappelijke taak. De actuele discussie duidt echter in de
richting van een versterking van financiën van de lokale overheid en een ontvlechting van
gemengde financiering.
103

Het ministerie voor Generaties, Familie, Vrouwen en Integratie (MGFFI) van de deelstaat
Noordrijn-Westfalen voert een beleid dat gericht is op de doorontwikkeling van kinderopvang tot
‘familiecentra’. Het is de eerste deelstaat die dergelijke familiecentra realiseert
(www.mgffi.nrw.de). In familiecentra worden opvang, opleiding en advisering voor ouders en
kinderen op één plaats aangeboden. Daarnaast wordt in deze centra voor- en vroegschoolse
educatie en taal aangeboden, gericht op het realiseren van gelijke kansen en integratie. In 2006
wordt gestart met 178 pilots.
8.4 Arbeid- en zorgbeleid
Uit een onderzoek van het IAT (Stöbe-Blossey, 2004) betreffende werktijden en kinderopvang in
Noordrijn-Westfalen komt naar voren dat:
• De helft van de moeders met kinderen onder de veertien jaar werkt, overwegend in deeltijd,
• De deeltijd werktijden van vrouwen in het verleden overwegend waren afgestemd op de
openingstijden van de (kleuter)scholen (de ochtenden), maar dat dit ‘traditionele’ patroon van
in de ochtend werkende vrouwen langzaam wijzigt, terwijl de kinderopvang hier momenteel
niet op is afgestemd,
• Vrouwen die buiten de ‘traditionele’ uren werken vaak een ingewikkeld (persoonlijk) netwerk
voor de opvang van hun kinderen moeten opbouwen en
• Er behoefte is aan meer flexibele openingstijden, maar ook een meer gedifferentieerd aanbod
van opvangvormen.
Het beleidsperspectief is primair gericht op ondersteuning van de ouders en de ontwikkeling van
het kind, zover de ouders hier behoefte aan hebben. Belangrijk hedendaags motieven hierbij zijn:
• De balans tussen zorgtaken en arbeidsparticipatie (emancipatiebeleid).
• Een vroegtijdige pedagogische stimulering van de ontwikkeling van het kind, als basis voor
succes in de schoolloopbaan (achterstandenbeleid).
Op het gebied van verlofregelingen is vooral het ‘Bundeserziehungsgeld’ (opvoedingsgeld) en een
regeling ‘Elternzeit’ (ouderschapsverlof) van belang 7 . Deze regelingen moeten de combinatie van
werk en zorgtaken mogelijk maken en het risico van een onderbreking in de loopbaan
verminderen. Met het opvoedingsgeld wordt het belang van de zorg voor kinderen in de eerste
levensjaren erkend. Het gaat om een federale regeling voor ouders van kinderen jonger dan 2 jaar
(en staat los van kinderbijslag). Als het gezinsinkomen lager is dan 30.000 euro (eenoudergezin
23.000 euro), kunnen ouders kiezen voor:
• Een uitkering van 300 euro per maand gedurende de eerste twee levensjaren dan wel
• 450 euro per maand gedurende het eerste levensjaar.
7 Er is tevens sprake van zwangerchaps- en bevallingsverlof, zes weken voor en twaalf weken na de bevalling.
104

Beide ouders kunnen, indien sprake is van een dienstverband, aanspraak maken op maximaal drie
jaar ouderschapsverlof. Hierbij kan sinds 2001 een keuze worden gemaakt:
• Opname van het verlof in de eerste drie levensjaren;
• Het opsparen van twaalf maanden ouderverlof dat dan kan worden opgenomen voor de achste
verjaardag van het kind, in overleg met de werkgever.
Wie ouderschapsverlof opneemt, mag tot dertig uren in de week werken. In bedrijven met meer
dan vijftien werknemers is sprake van recht op deeltijdwerk. Bovendien is er sprake van
ontslagbescherming. In de praktijk wordt ouderschapsverlof vooral door vrouwen opgenomen.
Het aandeel mannen bedraagt slechts vijf procent.
Enkele deelstaten betalen tot twaalf maanden een ‘Landeserziehungsgeld’ naast het
Bundeserziehungsgeld. In Noordrijn-Westfalen is dat niet het geval.
Het beleid staat ter discussie, omdat de doelstellingen van arbeidsparticipatie en economische
onafhankelijkheid hiermee onvoldoende worden bereikt (Bundesministerium FSFJ, 2004b).
Bovendien zijn de financiële grenzen van dit beleid in zicht. Geconstateerd wordt dat de
stimulering van arbeidsparticipatie (en de geboortecijfers) niet beperkt kan blijven tot financiële
stimulering, maar aangevuld moet worden met infrastructurele maatregelen.
8.5 Vormen en kenmerken kinderopvang
Er wordt in Duitsland een onderscheid gemaakt tussen ‘Tageseinrichtingen’
(geïnstitutionaliseerde vorm van kinderopvang) en ‘Tagespflege’, te vergelijken met
gastouderopvang door privé-personen. Het relatief grootste deel van de institutionele
kinderopvang wordt door particuliere aanbieders met een ideële grondslag (vaak grote,
deelstaatoverstijgende verbanden) aangeboden. Deze grondslag is expliciet benoemd in de SGB
VIII: kerken en privaatrechtelijke geloofsgemeenschappen, evenals federale verenigingen met
betrekking tot particuliere welzijnszorg.
105

Voor 2002 zijn over Noordrijn-Westfalen (NRW) de volgende cijfers bekend in het soort
aanbieders van kinderopvang:
Tabel 8.1 Aanbieders kinderopvang
Verdeling aanbieders (aandeel plaatsen)
Caritasverbände 34,2%
Diakonisches Werk 18,9%
Der Paritätische 7,4%
Arbeiterwohlfahrt 7,2%
DRK 3,1%
Overige particulier 2,3%
Overheid 26,9%
De wetgeving van Noordrijn-Westfalen onderkent verschillende vormen van kinderopvang. In
onderstaande tabel een overzicht van deze vormen, de doelgroep en de kenmerken
(www.mbjs.brandenburg.de).
Tabel 8.2 Vormen en kenmerken kinderopvang
Vormen van kinderopvang Doelgroep Kenmerken
Crèches (Krippen) 4 maanden tot 3 jaar • Maximaal 6 kinderen per begeleider
Kinderdagverblijf
(Krabbelstube)
Kleuterscholen (Kindergarten) 3 e levensjaar tot begin
leerplicht (gemiddeld 6,5
jaar)
Naschoolse opvang (Horte) leerplichtige leeftijd tot 14 e
levensjaar (in de praktijk tot
einde basisschool; 10 jaar)
Combinaties van
crèche/kleuterschool of
kleuterschool/naschoolse opvang
4 maanden tot 3 jaar • Maximaal 8 kinderen per begeleider
Gemengd qua
leeftijdsgroepen
• Maximaal 25 kinderen op 1 geschoolde en 1
ongeschoolde begeleider
• Maximaal 20 kinderen op 2 geschoolde
begeleiders
• Voor kinderen van 4 maanden tot 6 jaar:
maximaal 15 kinderen op 3 begeleiders,
waarvan er minimaal 2 geschoold zijn
• Voor kinderen van 3 tot 14 jaar oud:
maximaal 20 kinderen per 2 geschoolde
begeleiders
Kinderen in de leeftijd van drie tot zes jaar hebben sinds 1999 recht op een plaats in de
kleuterschool. In de praktijk betekent dat echter opvang voor vier uur per dag. Voorzieningen
voor schoolgaande kinderen zijn vooral bedoeld als aanvulling op de school (halve dagen).
Daarnaast zijn er zogenaamde ‘Ganztagsschule’ waar kinderen de gehele dag op school
verblijven. Hierbinnen wordt onderscheid gemaakt in ‘Gebundene Ganztagsschule’ waar álle
kinderen de gehele dag verblijven en ‘Offene Ganztagsschule’ waar een deel van de kinderen de
gehele dag verblijft (Bron: DJI).
106

Naast de institutionele opvang is sprake van opvang door privé-personen thuis of in de
huishouding van de ouders (oppas), de eerder genoemde ‘Tagespflege’. De wetswijziging in 2004
(SGB VII) heeft een meer formele status aan deze vorm van opvang gegeven (Bron: DJI). Van
overheidsregulering is sprake als er meer dan drie kinderen worden opgevangen. In dat geval
moet er toestemming (Pflegeerlaubnis) worden verkregen. Gastouderopvang wordt vooral voor
kinderen jonger dan 3 jaar als alternatief voor institutionele kinderopvang gezien.
Publiek bekostigde gastouderopvang heeft volgens SGB VIII eenzelfde doel- en taakstelling als
de instellingen voor kinderopvang, dus opvoeding, opleiding en verzorging (Bundesministerium
FSFJ, 2004b). Er is ook zogenaamde ‘Tagesgro pflege’ met vaak eigen lokalen. Hier vangen
twee gastouders of begeleiders 10 kinderen op (Bron: DJI).
Naast de gastouderopvang spelen de grootouders een grote rol. Volgens cijfers uit 2000
(Bundesministerium FSFJ, 2004b) wordt 24,4 procent van de kinderen van nul tot drie jaar en
26,3 procent van de kinderen van drie tot zes jaar door hun grootmoeder opgevangen. Voor de
grootvader luiden deze cijfers 9,7 procent respectievelijk 12,3 procent.
De formele (gereguleerde) gastouderopvang heeft een aandeel van slechts enkele procenten.
Belangrijk is dat het vaak gaat om een combinatie van opvang door de ouders, formele en
informele opvang, vooral voor de kinderen in de leeftijd van drie tot zes jaar (Bundesministerium
FSFJ, 2004b). Gastouderopvang wordt vooral gekozen om de flexibiliteit in openingsuren. In deze
zin wordt gastouderopvang ook gebruikt als aanvulling op het aanbod van de
geïnstitutionaliseerde opvang die vaak een beperkte openingstijd heeft.
De openingstijden van de opvang zijn globaal in de wetgeving van de deelstaat vastgelegd (GTK,
2004) en variëren in de praktijk van zeven uur per dag in de voor- en namiddagopvang tot 8,5 uur
per dag voor de ‘Ganztagschule’ ofwel naschoolse opvang (www.mbjs.brandenburg.de). In de
wetgeving van Noordrijn-Westfalen is bepaald dat bij het vastleggen van de openingstijden voor
kinderopvang rekening wordt gehouden met het welbevinden van het kind, de
levensomstandigheden van de opvoeders, in het bijzonder werktijden en de opvang tijdens
schoolvakanties. In de praktijk betekent dit dat de instelling om 7.30 uur haar deuren opent en
deze tussen 16.00 uur en 17.00 uur sluit (Stöbe-Blossey, 2004). In het geval van openingstijden
vóór 7.00 uur en na 18.00 uur moet toestemming bij de lokale overheid worden gevraagd (GTK,
2004).
Het personeel in de kinderopvang is in dienst van de instelling (Bundesministerium FSFJ, 2004b;
GTK, 2004). Over het algemeen wordt ook door particuliere aanbieders de CAO van de overheid
gehanteerd.
107

8.6 Het regelen van een plaats in de kinderopvang
Opvoeders kunnen zich wenden tot een aanbieder van hun keuze. De organisaties voor
kinderopvang stellen tenminste tweejaarlijks een capaciteitsplanning op basis van de – te
verwachten – vraag op (§ 10 GTK). Nieuwe aanbieders kunnen in aanmerking komen op basis
van aanwijsbare behoefte in de omgeving. Een ouderbijdrage is wettelijk vastgelegd en wordt
voldaan aan de aanbieder van de opvang.
8.7 Gebruik van kinderopvang
Het gebruik van kinderopvang stijgt gestaag met de leeftijd tot aan de leerplichtige leeftijd en
neemt daarna af (Deutsches Jugendinstitut, 2005) Over het aantal gebruikersuren zijn geen
gegevens beschikbaar.
Wat betreft de kleuterschool en naschoolse opvang wordt over het algemeen gedurende de hele
week gebruik gemaakt van een opvangplaats (Stöbe-Blossey, 2004; Bundesministerium FSFJ,
2004b). In de ouderbijdrage wordt om die reden niet naar gebruik gedifferentieerd.
De openingstijden van de opvangvoorzieningen en de scholen bepalen mede de behoefte aan
kinderopvang, de gebruiksuren en de combinatie van arrangementen (Stöbe-Blossey, 2004).
Langere openingstijden, bijvoorbeeld bij zogenaamde ‘Ganztagsschulen’, zijn eerder uitzondering
dan regel.
Over het algemeen wordt bij de kinderopvang een onderscheid gemaakt tussen halve dag en hele
dag arrangementen. In onderstaande tabel een overzicht van het aandeel hele dag plaatsen ten
opzichte van het totale aantal plaatsen in 2002 (Bundesministerium FSFJ, 2004b).
Tabel 8.3 Aandeel hele dag plaatsen
Aandeel hele dag plaatsen in % (2002)
0 tot 3 jaar 3 tot 6 jaar
Duitsland 90,7 36,4
Westelijke deelstaten 72,0 24,2
Oostelijke deelstaten 97,8 98,2
Aangezien cijfers over het gebruik van kinderopvang ontbreken is er voor gekozen wel een
overzicht te bieden van het aantal beschikbare plaatsen op de kinderopvang. De onderstaande
tabel geeft per type opvang een overzicht van het aantal beschikbare plaatsen per honderd
kinderen in Noordrijn-Westfalen en in Duitsland als geheel (Bundesministerium FSFJ, 2004b).
108

Tabel 7.4 Beschikbare plaatsen Noordrijn-Westfalen en Duitsland
Beschikbare plaatsen Noordrijn-Westfalen (2002) 8
Aantal kinderen Plaatsen Plaatsen per 100 kinderen (VQ) 9
Crèches (< 3 jaar) 508.181 10.348 2,0
Kleuterscholen (3 tot 6,5 jaar) 650.330 507.777 78,1
Kinderopvang (6 tot 10 jaar) 765.542 40.275 5,3
Beschikbare plaatsen Duitsland (2002)
Crèches (< 3 jaar) 2.232.569 190.395 8,5
Kleuterscholen (3 tot 6,5 jaar) 2.792.667 2.507.744 89,8
Kinderopvang (6 tot 10 jaar) 3.186.842 451.770 14,2
De cijfers laten over de deelstaten gezien grote afwijkingen zien. Zo is de VQ voor kinderen
jonger dan drie jaar in de oostelijke deelstaten gemiddeld 36,9 tegenover gemiddeld 2,7 in de
westelijke deelstaten. Wat betreft de kleuterscholen is er in de oostelijke deelstaten zelfs sprake
van een overcapaciteit (105,1) tegenover een VQ van 88,1 in de westelijke deelstaten. Een schril
contrast geldt eveneens voor de naschoolse opvang met een VQ van 6,4 voor de westelijke
deelstaten en van 67,6 voor het oosten.
8.8 Kwaliteitseisen
Kwaliteit is een aandachtspunt in de publieke en politieke discussie, maar is nog niet vertaald in
eenduidige (nieuwe) richtlijnen (Bundesministerium FSFJ, 2004b). Op federaal niveau is sinds
1999 sprake van een ‘Nationale Qualitätsinitiatieve im Systeem der Tageseinrichtungen für
Kinder (NQI)’. Het gaat hierbij om deelstaat- en instellingsoverstijgende projecten, gericht op het
uitwerken van kwaliteitsconcepten, het pedagogische concept en kwaliteitsstandaarden. Daarnaast
is er sprake van samenwerking tussen de grote (branche)verenigingen van particuliere aanbieders,
gericht op het invoeren van kwaliteitsmanagement. Hierbij wordt ook gedacht aan een
branchecertificaat.
Door in wetgeving opgenomen doelstellingen probeert de federale overheid op kwaliteit te sturen
(Bundesministerium FSFJ, 2004b). Deze doelstellingen zijn echter niet bindend voor de deelstaten
en de lokale overheid. Daarnaast kan vanuit de nationale overheid stimulering plaatsvinden door
specifieke subsidiering en modelprojecten (bijvoorbeeld op het gebied van taalachterstanden).
Kwalitatieve en kwantitatieve richtlijnen zijn globaal. Zo is bijvoorbeeld opgenomen dat ieder
kind vanaf 3 jaar recht heeft op een plaats in de kleuterschool. De concrete definitie daarvan, in de
zin van omvang in tijd en kwaliteit, wordt echter aan de deelstaten overgelaten.
8 Bundesministerium, 2004. De beschikbare cijfers van Noordrijn-Westfalen zelf liggen qua aantal plaatsen iets hoger,
maar geven geen informatie over de dekkingsgraad.
9 VQ=Versorgungsquoten
109

Om kinderopvang aan te mogen bieden is een licentie nodig (Betriebserlaubnis). Dit is bepaald in
de federale wetgeving. De wetgeving van de deelstaat bepaalt de nadere criteria en de procedure
die tot erkenning leiden. De licentie is hoofdzakelijk afhankelijk van het voldoen aan richtlijnen
voor de groepsgrootte (ratio personeel/kind), kwalificatie van het personeel en standaarden met
betrekking tot vierkante meters, hygiëne en veiligheid. De controlemechanismen en -procedures
zijn eveneens een zaak van de deelstaat.
In het GTK van Noordrijn-Westfalen is als zodanig niets opgenomen met betrekking tot de
criteria voor een licentie en de kwaliteitsbewaking. In het aanvraagformulier wordt naar het aantal
plaatsen en groepen gevraagd, de kwalificatie van de leidinggevende 10 en informatie over het
personeel 11 (www.mgffi.nrw.de). In het GTK is alleen opgenomen dat de instelling bereid en in
staat is om een geëigende inrichting in stand te houden en te voldoen aan de taakstelling (§2 t/m
4) voor crèches, kleuterscholen respectievelijk naschoolse opvang. Deze taakstelling is echter in
abstracte termen beschreven, zoals passend voor het kind, afgestemd op de behoeftes van het
kind, afgestemd op een pedagogisch concept.
Zowel voor de institutionele kinderopvang als voor de gereguleerde gastouderopvang geldt de
SGB VIII. Ongeveer de helft van de deelstaten heeft regelgeving voor de gastouderopvang
ontwikkeld, inclusief richtlijnen voor de kwaliteit, kwalificatie van gastouders, financiering en
bemiddeling. Dergelijke regelgeving kan betrekking hebben op de gehele deelstaat dan wel alleen
op de lokale instanties of de gemeentes. In de regelgeving voor Noordrijn-Westfalen is hierover
geen nadere informatie gevonden.
In de praktijk is het personeel hoog opgeleid. 64% van het personeel heeft een opleiding op
tenminste hbo-niveau, van de groepsleidsters is dat 90% (Bundesministerium FSFJ, 2004b).
8.9 Prijzen en ouderbijdrage kinderopvang
De financiering van de kinderopvang is in de wetgeving van de deelstaten (GTK, 2004)
vastgelegd, zowel wat betreft de exploitatie als de bouw en inrichting van voorzieningen.
Kernelementen hierin zijn:
• Bekostiging op basis van begrotingen en landelijk gemiddelde prijzen per plaats
• Een ingewikkeld systeem van verrekening van bijdragen door zowel de deelstaat, de lokale
overheid, ouderbijdragen en de instelling zelf
• Wettelijk (Noordrijn-Westfalen) is vastgelegd dat bij de personele kosten wordt uitgegaan van
de CAO-overheid (Bundesangestelltentariefvertrag; BAT)
• De instellingen worden voor 75 tot 96 procent gefinancierd
10 Levensloop en gewaarmerkte diploma’s.
11 Naam, geboortejaar, opleiding, functie, aantal uren et cetera.
110

• Bekostigingsvoorwaarde is het hebben van een licentie en het voldoen aan sociaal-
pedagogische opdracht zoals opgenomen in het GTK (2004; § 1 t/m 4)
• Bedrijven kunnen kindplaatsen inkopen – of hele instellingen – door een eenmalige bijdrage
van vijftig procent voor de bouw- en inrichtingskosten, de exploitatie van deze kindplaatsen
wordt door de (lokale) overheid betaald
Gastouderopvang wordt overwegend privaat gefinancierd door de ouders (de informele variant).
In het geval van publieke bekostiging (de formele variant) zijn er grote verschillen tussen de
deelstaten. Op basis van de SGB VIII kan een vergoeding worden aangevraagd bij het
‘Jugendamt’ als gastouderopvang voor het kind ‘wenselijk en noodzakelijk’ is en als de
gastouders door het ‘Jugendambt’ dan wel in opdracht daarvan bemiddeld zijn. De inkomsten van
gastouders zijn overigens belastingvrij zolang er niet meer dan vijf kinderen tegelijkertijd worden
opgevangen.
In Noordrijn-Westfalen worden vaste prijzen voor de kinderopvang gerekend; een
ongedifferentieerde ouderbijdrage. De bijdrage is wettelijk verankerd in de GTK (2004).
Sinds 2002 geldt voor de ouderbijdrage de volgende staffel (bijlage GTK, 2004):
Tabel 8.5 Ouderbijdragen kleuterschool en kinderopvang
Inkomen ( ) Ouderbijdrage ( ) maandelijks
Kleuterschool Kleuterschool
additioneel voor de
middagpauze 12
Kinderen
< 3 jaar
‘Hort’
(schoolgaande
kinderen)
tot 12.271 0 0 0 0
tot 24.542 26,08 15,85 68,00 26,08
tot 36.813 44,48 26,08 141,12 57,78
tot 49.084 73,11 41,93 208,61 83,85
tot 61.355 115,04 62,89 276,61 115,04
> 61.355 151,34 83,85 312,91 151,34
Deze bijdragen gelden voor het eerste kind. Voor het tweede en ieder volgend kind is geen
ouderbijdrage verschuldigd. De ouderbijdrage wordt door de lokale instantie geïnd.
De gemiddelde kosten voor de overheid (öffentlichen Träger) per opvangplaats per jaar in
Noordrijn-Westfalen bedraagt 3.565 euro (Diller e.a., 2004). Het is onduidelijk hoe de kosten zich
per type opvang verhouden. De gegevens om dit te onderscheiden ontbreken. Wel heeft men een
schatting gemaakt:
• Krippe 6.948
12 Indien de kinderopvang tussen 12.30 en 14.00 uur geopend is. De instelling kan daarnaast nog een vergoeding voor
het middageten vragen.
111

• Kindergarten (halbtags) 3.474
• Kindergarten (ganztags) 5.211
• Hort 3.474.
Deze bedragen zijn schattingen per jaar (Diller e.a., 2004).
Het was niet mogelijk om de drie gezinssituaties te berekenen om de kosten van kinderopvang
voor gezinnen ook op een andere manier in beeld te brengen.
Wat betreft de ouderbijdragen en bijdragen vanuit de overheid op nationaal niveau is de
inschatting dat de totaalkosten van de Tageseinrichtungen in 2003 13,4 miljard euro was
(Deutsches Jugendinstitut, 2005). In totaal schat men de bijdrage van ouders hierin op circa 2,4
miljard euro en de bijdrage van de overheid op ongeveer 10,5 miljard euro. Ongeveer 0,5 miljard
euro komt uit eigen middelen van de instellingen.
8.10 Literatuur
Publicaties:
• Bundesministerium für Familie, Senioren, Frauen und Jugend (2004a). A bis Z zum
Tagesgetreuungsausbaugesetz. Dezember 2004
• Bundesministerium für Familie, Senioren, Frauen und Jugend (2004b). OECD Early
Childhood Policy Review 2002-2004; Hintergrundbericht Deutschland. Fassung 22.11.2004.
• Deutsches Jungendinstitut (2005) Zahlenspiegel 2005, Kindertagesbereuung im Spiegel der
Statistik. Forschungsverbund Deutsches Jugendinstitut Universität Dortmund (DJI), Munchen,
2005.
• Diller, Angelika; Leu, Hans Rudolf; Rausenbach, Thomas (Hrsg.) (2004) Kitas und Kosten.
Die Finanzierung von Kindertageseinrichtungen auf dem Prüfstand. Verlag Deutsches
Jugendinstitut
• Nordrhein-Westfalen Rechtsgrundlagen (2004) Zweites Gesetz zur Ausführing des Gesetzes
zur Neuordnung des Kinder- und Jugendhilferechtes (Gesetz über Tageseinrichtungen für
Kinder – GTK) vom 29. Oktober 1991, zuletzt geändert 27. Januar 2004.
• OECD (2004). Brochure 33979. Early childhood Education and Care Policy in the Federal
Republic of Germany.
• Sardes (2005). Quickscan dagarrangementen in 7 landen.
• Stöbe-Blossey, Sybille (2004). Bedarfsorientierte Kinderbetreuung; Teil 1: Arbeitszeit und
Infrastructuur. Gelsenkirchen: Institut Arbeit und Technik (IAT)
Internet:
• www.imf.org
• www.mbjs.brandenburg.de
112

• www.mgffi.nrw.de
• www.tageseinrichtingen.nrw.de
113

9. South Carolina - Verenigde Staten
De landenbeschrijving van South Carolina is tot stand gekomen op basis van deskresearch. De
afdeling ‘Child Care Services’ van het ‘South Carolina Department of Social Services’ was niet in
de gelegenheid om te helpen in de beantwoording van de vragen en het eventueel controleren van
de gegevens die op basis van deskresearch zijn verzameld en in dit hoofdstuk worden
gepresenteerd.
9.1 Introductie
De staat South Carolina heeft in totaal 4 miljoen inwoners, waaronder (in 2005) 960.669 kinderen
onder de dertien jaar (24 procent; NACCRRA, 2005). De bevolking van South Carolina vergrijst,
het aandeel nul tot achttien jarigen neemt sterk af. Het aandeel huishoudens met kinderen onder
de achttien jaar is in 2000 32,3 procent, ten opzichte van 49 procent in 1960.
Het aantal éénoudergezinnen neemt sterk toe (NACCRRA, 2005). In 2000 groeide 31,3 procent
van alle kinderen op in een éénoudergezin, in 1990 was dit 25,1 procent en in 1980 18,9 procent.
Een van de gevolgen hiervan is dat steeds meer ouders zijn aangewezen op kinderopvang om te
kunnen werken. In 2000 werkte 66,1 procent van alle moeders van kinderen in de
leeftijdscategorie nul tot vijf jaar en 73,1 procent van de moeders van kinderen van vijf tot
achttien jaar. In 1960 was dit 36,8 procent. In totaal groeit 62,6 procent van de kinderen van nul
tot vijf jaar op in gezinnen waar beide ouders of, in geval van éénoudergezinnen, de ouder werkt.
Bij 38,4 procent werken de ouders fulltime. Gemiddeld werkt ieder van hen in 2004 1.824 uur
(OECD, 2006). De zorg voor de kinderen wordt door deze ouders vaak overgelaten aan de
opvang. Geschat wordt dat 65 procent van de kinderen onder de vijf jaar opvang nodig heeft (Kids
Count, 2005).
De leeftijd waarop kinderen verplicht zijn deel te nemen aan onderwijs is in South Carolina van
vijf tot achttien jaar (www.infoplease.com). De kinderen gaan gemiddeld acht uur per dag naar
school. Het aantal schooldagen per jaar ligt tussen de 175 en 185.
9.2 Uitgangspunten van het stelsel
Kinderopvangorganisaties zijn er in verschillende vormen. Een belangrijk onderscheid is de
manier waarop zij gefinancierd worden. Er zijn in South Carolina marktgedreven instellingen die
door een kerk of een andere non-profitorganisatie gesponsord worden en er zijn commerciële
instellingen. Daarnaast zijn er instellingen die door de overheid worden gesubsidieerd. Op welke
wijze de opvang ook gefinancierd wordt, de overheid speelt een sturende rol in het bevorderen
van kinderopvang die betaalbaar en kwalitatief hoogwaardig is (Marsh, 2001).
114

De betrokkenheid van de overheid bij kinderopvang is ingegeven vanuit het motief om
achterstanden te voorkomen en gezinnen te ondersteunen die in armoede leven, of dicht tegen de
armoedegrens aan. Overheidsprogramma’s richten zich dus vooral op kinderen in gezinnen met
een laag inkomen. De overheid is zowel centraal (federale overheid) als vanuit de afzonderlijke
staten betrokken. Daarnaast hebben de districten en gemeenten in de uitvoering
verantwoordelijkheden.
In 1965 is de federale overheid gestart met het programma Head Start (www.acf.hhs.gov). Het
doel van het programma is bij te dragen aan een gezonde ontwikkeling en goede start in het
onderwijs van kinderen in gezinnen met een laag inkomen. Het programma richt zich op kinderen
tot vijf jaar, zwangere vrouwen en hun familie/gezin. Diensten worden aangeboden vanuit
onderwijs en de ontwikkeling van jonge kinderen. In het programma is tevens aandacht voor
medische en tandheelkundige ondersteuning, voor een gezonde mentale ontwikkeling, voeding en
betrokkenheid van ouders (opvoeding). Alle Head Start programma’s moeten voldoen aan de
landelijk vastgestelde programmavereisten (Program Performance Standards).
Kinderen en gezinnen die in aanmerking komen voor deelname aan een Head Start programma
hebben een inkomen dat gerelateerd is aan de armoedegrens (afhankelijk van het aantal leden
waaruit het gezin bestaat is er een inkomensgrens vastgesteld, voor een gezin bestaande uit vier
leden is de inkomensgrens in 2006 20.000 dollar). Gezinnen die langs andere weg overheidssteun
ontvangen en kinderen uit pleeggezinnen hebben eveneens toegang. Er is een aantal plaatsen
gereserveerd voor kinderen met een beperking. Gezinnen met een inkomen dat iets hoger ligt dan
de vastgestelde grenzen komen eveneens in aanmerking indien er voldoende plaatsen beschikbaar
zijn.
In 2006 is er voor heel het land een budget van 6,8 miljard dollar beschikbaar voor Head Start.
Elke staat heeft een afdeling die de samenwerking voor het programma coördineert.
Vanuit de federale overheid krijgt elke staat een ‘Social Service Block Grant’
(www.state.sc.us/dss). Deze subsidie is bedoeld voor de ondersteuning van de meest kwetsbare
kinderen en volwassenen in de maatschappij. In South Carolina is in 2005 16 procent van de
subsidie besteed aan kinderopvang (ongeveer 6,6 miljoen dollar).
Een deel van dit bedrag zet South Carolina in voor het ABC programma – ‘Advocates for Better
Care’ (www.state.sc.us/dss). ABC is een programma dat extra faciliteiten biedt voor zowel
aanbieders van kinderopvang als ouders. Via het ABC programma zet de staat South Carolina het
geld in van het Child Care and Development Fund (CCDF). Doel van het programma is het
verbeteren van de kwaliteit, de betaalbaarheid en de beschikbaarheid van kinderopvang voor de
lagere inkomensgroepen. Kinderopvangorganisaties kunnen, mits zij voldoen aan de eisen, in
aanmerking komen om het ABC programma aan te bieden. Dit programma werkt als een
115

keurmerk. Aanbieders kunnen in aanmerking komen voor een eenmalige subsidie om materiaal
aan te schaffen dat het programma voor de kinderen verbetert.
Ouders kunnen in aanmerking komen voor het ‘ABC Special Needs Voucher’ waarmee zij
verschillende vormen van zorg voor hun kinderen kunnen bekostigen (www.workworld.org).
Naast het ABC programma zet South Carolina in op het programma First Steps
(www.scfirststeps.org). Dit programma wordt ingezet om (alle) kinderen beter voor te bereiden op
school. Alle kinderen tot vijf jaar vallen onder de doelgroep. Het programma is gestart in 1999,
naar aanleiding van onderzoeksresultaten die hebben uitgewezen dat één op de zeven kinderen in
South Carolina niet klaar is voor de start op school. In sommige gemeenten is dit aantal zelfs één
op de vier.
First Steps is gericht op het versterken van de draagkracht van gezinnen, het verbeteren van de
gezondheid en het welzijn van kinderen, het kwalitatief verbeteren van de kinderopvang en
voorschoolse educatie en het verbeteren van de overgang van ‘kindergarten’ naar school.
Sinds 1999 zijn ruim 330.000 jongere kinderen geholpen via First Steps. In 2005 heeft de staat
drie miljoen dollar in het programma geïnvesteerd. In dat jaar zijn onder andere ruim 55.000
kinderen geholpen, ongeveer 13.000 gezinnen en zijn er mee dan 650 opvangvoorzieningen
bereikt.
Elk district/land binnen de staat heeft een First Steps Office dat lokale behoeften en kansen
inventariseert om de jongste kinderen beter voor te bereiden op school.
Tot slot is een belangrijke verantwoordelijkheid van de staat ten aanzien van de kinderopvang het
stellen en handhaven van minimale kwaliteitseisen aan de kinderopvang (www.state.sc.us/dss),
het zogenoemde Child Care Licensing programma. Daarover meer in paragraaf 9.7
9.3 Arbeid- en zorgbeleid
Er is in de VS weinig mogelijkheid om verlof op te nemen. De landelijke ‘Family and Medical
Leave Act’ uit 1993 biedt de mogelijkheid tot het opnemen van onbetaald verlof en geeft
baangarantie in geval van ernstige ziekte of de zorg voor een pasgeboren kind. Deze bescherming
geldt alleen voor werknemers die werkzaam zijn bij een werkgever met ten minste vijftig
werknemers.
South Carolina’s ‘Human Affairs Law’ verbiedt werkgevers met vijftien of meer werknemers in
zowel de publieke als de private sector het ontslaan van werknemers die (onbetaald)
zwangerschapverlof opnemen. Slechts drie Staten (California, Minnesota en Washington) hebben
regelingen getroffen voor betaald verlof. In South Carolina mogen werknemers in de publieke
sector bij wet tot tien dagen ziekteverlof opnemen om te zorgen voor dringende hulp aan familie
(dus ook aan kinderen) (www.naccrra.org).
116

9.4 Vormen en kenmerken van kinderopvang
Er worden door het Departement van Sociale Zaken van South Carolina drie typen (formele)
kinderopvang onderscheiden:
• Family Child Care Home
• Group Child Care Home
• Child Care Center
Als vierde type wordt nog opvang toegevoegd (Group Child Care Home of Child Care Center) die
wordt gesponsord door een religieuze entiteit (‘Facility Sponsored by a Religious Entity’)
(www.state.sc.us).
• Family Child Care Home
Deze opvang komt het meest overeen met de ‘gewone’ familiesituatie. Per verzorger/leidster
mogen er maximaal zes kinderen zijn, inclusief eigen kinderen. Deze vorm van opvang kan een
licentie hebben of een registratie. Registratie is verplicht indien de aanbieder op reguliere basis
(dat wil zeggen meer dan twee dagen per week en meer dan vier uur per dag) opvang biedt aan
meer dan één niet verwant kind.
• Group Child Care Home
Er wordt opvang geboden aan zeven tot twaalf kinderen, inclusief de eigen kinderen. Zodra
opvang wordt geboden aan meer dan acht kinderen of aan meer dan drie kinderen jonger dan 24
maanden, dan moeten er minimaal twee verzorgers/medewerkers aanwezig zijn. Tevens dient er
op afroep iemand beschikbaar te zijn. De opvang vindt plaats bij de aanbieder thuis. De aanbieder
moet minimaal 21 jaar oud zijn en een opleiding hebben voltooid op het gebied van
kinderverzorging. Tevens moet er aan allerlei eisen voldaan zijn zoals drie aanbevelingen en een
gezondheids-, hygiëne- en brandinspectie. 22 procent van de voorzieningen die deze vorm van
opvang aanbieden, biedt ook zorg aan in de avonduren (8 procent ook ’s nachts) en 17 procent in
het weekend. Voor deze vorm van opvang is een licentie nodig.
• Child Care Center
Er wordt opvang geboden aan dertien of meer kinderen. Een licentie is verplicht zodra de
organisatie meer dan vier uur per dag en meer dan twee dagen per week operationeel is.
Organisaties die minder dan vier uur per dag operationeel zijn en dus geen vergunning hebben om
dertien of meer kinderen te verzorgen, mogen tijdens schoolvakanties wel zonder vergunning
werken.
De Child Care Centers en Group Child Care Homes die worden gesponsord door een religieuze
organisatie kunnen geregistreerd zijn of een licentie hebben.
117

In tabel 9.1 een overzicht van de medewerker/kind ratio’s die gelden voor de Child Care Centers.
Tabel 9.1 Medewerker/kind ratio’s in child care centers
Leeftijd van de kinderen Aantal kinderen per
medewerker
8 weken tot 18 maanden 6
18 maanden tot 27 maanden 10
27 maanden tot 3 jaar 13
4 jaar 18
5 jaar 21
6 jaar en ouder 23
Child Care Centers krijgen het label erkend (‘approved’) als zij voldoen aan de gestelde eisen
voor vergunning en tevens worden gefinancierd door nationale gelden, staatgelden, county- of
stadsgelden (www.state.sc.us). Voor de andere vormen van kinderopvang is dit niet mogelijk.
Child Care Centers bieden over het algemeen opvang aan binnen de reguliere (kantoor)tijden. Er
is een zeer klein aantal instellingen dat opvang verzorgt na 18.00 uur (zes procent ), ’s nachts (0,8
procent) of in het weekend (1,6 procent ) (Marsh, 2001).
9.5 Het regelen van een plaats in de kinderopvang
Voor het regelen van een plaats in de kinderopvang adviseert ChildCareAware om vijf stappen te
volgen (www.childcareaware.org). Aan ouders wordt geadviseerd op tijd te starten met bedenken
naar welke vorm van opvang hun voorkeur uitgaat. Vervolgens worden zij doorverwijzen naar de
lokale experts van het ‘child care resource and referral’ (CCR&R) centrum. Hiervan zijn er zes in
South Carolina (www.naccrra.org). De CCR&R centra verschaffen feiten over opvang en geven
een overzicht van de opvangmogelijkheden in de regio van de ouder.
Om een plaats te regelen, bezoeken ouders de plek die ze overwegen. CC&CR centra kunnen
ouders ook voorlichten over mogelijke financiële steun.
9.6 Het gebruik van kinderopvang
De beschikbaarheid van (kwalitatief goede) kinderopvang is een groot probleem in South
Carolina, aldus het onderzoek van het Healthy Child Care South Carolina Steering Committee
(2005). Slechts in twaalf van de 46 districten zijn voldoende geregistreerde kinderopvangcentra
aanwezig om te voldoen aan de vraag naar kinderopvang. Het ontbreken van (goede)
kinderopvang maakt het voor ouders erg moeilijk een goede baan te vinden en te behouden. Er
wordt geschat dat men ongeveer 36.000 plaatsen in de kinderopvangcentra te kort komt (cijfers
118

2000). Gevolg hiervan is dat veel kinderen terecht komen in niet-gereguleerde opvang of bij
vrienden of familie (Healthy Child Care South Carolina Steering Committee, 2005).
De staat South Carolina heeft 3.496 gereguleerde kinderdagcentra en 1.848 gereguleerde Family
Child Care Homes (NACCRRA, 2006). Daarvan nemen er 4.959 deel aan een gesubsidieerd
programma.
De gereguleerde voorzieningen bieden gezamenlijk (cijfers 2002) 137.473 kindplaatsen aan (Kids
Count, 2005). Daarvan is 82,6 procent een plaats in een Child Care Center, 7,3 procent een plaats
in Family Child Care, 2,4 procent een plaats in Group Child Care en 7,6 procent een plaats in
opvang die door een kerk wordt beheerd.
In het ‘South Carolina Child Care Survey’ (Human Services Policy Center, 2003) dat in 2002
gehouden is onder 1.211 ouders met kinderen tot twaalf jaar is onderzocht welk percentage van
alle kinderen gebruik maakt van enige vorm van kinderopvang. De respons is gewogen zodat de
verdeling over de leeftijdsgroepen juist is en het gebruik de jaarlijkse cijfers vertoont.
In de hiernavolgende tabel een overzicht van het gebruik van verschillende vormen van
kinderopvang uitgesplitst naar de leeftijd van de kinderen op basis van het onderzoek.
Tabel 9.2 Gebruik van kinderopvang naar vorm en leeftijd
Vorm van opvang
Leeftijd
Child Care Center (Head
Start, Early Head Start)
0-1 jaar 1-2 jaar 3-5 jaar 6-8 jaar 9-12 jaar Totaal
gem.
14% 32% 45% 8% 3% 18%
Family Child Care 9% 17% 16% 12% 8% 12%
Familie, vrienden, buren 52% 58% 49% 45% 52% 51%
Kindergarten (4 jarigen) nvt nvt 27% nvt nvt
De mediaan 13 van de tijd in uren die kinderen per week doorbrengen in de opvang is weergegeven
in onderstaande tabel.
Tabel 9.3 Gebruik in uren per week naar vorm en leeftijd
Vorm van opvang
Leeftijd
Child Care Center (Head
Start, Early Head Start)
0-1 jaar 1-2 jaar 3-5 jaar 6-8 jaar 9-12 jaar Totaal
gem.
24 30 25 13 20 22 uur
Family Child Care 20 30 20 8 8 15 uur
Familie, vrienden, buren 8 10 8 8 10 8 uur
13 De mediaan is de waarde waar de helft van de respondenten onder scoort en de andere helft boven.
119

Uit het onderzoek blijkt verder dat de twee belangrijkste motieven van ouders om voor een
bepaald opvangarrangement te kiezen de volgende zijn:
• De kwaliteit van de relatie tussen het kind en verzorger/leidster (de mate waarin het ‘klikt’)
• De training en opleiding die de verzorger/leidster heeft genoten
Andere motieven, als het programma en de activiteiten, de flexibiliteit in openingstijden,
betaalbaarheid en locatie worden veel minder vaak als belangrijkste motief genoemd. In de
specifieke keuze voor opvang in een kinderopvangcentrum (of Head Start/Early Head Start) voor
nul- tot vijfjarigen speelt het programma weer wel een belangrijke rol. Bij kinderen van zes tot
twaalf jaar speelt in de eerste plaats de beschikbaarheid (in openingstijden), in de tweede plaats
het programma en in de derde plaats (maar in mindere mate) de ‘indruk’ van de locatie en degene
die de opvang verzorgt/aanbiedt.
9.7 Kwaliteitseisen
In het programma ‘Child Care Licensing’ zijn minimumvoorschriften vastgesteld voor de zorg en
de veiligheid van kinderen in de kinderopvang. De Division of Child Care Services, onderdeel
van het Department of Social Services van de staat South Carolina ziet toe op de naleving van
deze voorschriften (www.state.sc.us/dss).
Vanuit deze verantwoordelijkheid voert de staat de volgende taken uit:
• Zij biedt ondersteuning en consultatie aan huidige en toekomstige aanbieders van kinderopvang
• Zij coördineert en administreert de goedkeuring voor uitbreiding van opvangfaciliteiten
• Zij geeft de juiste toestemmingen om kinderopvang aan te bieden
• Zij voert sanctiebeleid uit
• Zij voert onaangekondigde bezoeken uit in het kader van toezicht
• Zij vormt de staf van het ‘State Advisory Committee on the Regulation of Child Care
Facilities’ (deze commissie adviseert ten aanzien van het beleid en de regelgeving en moet
voorgestelde wijzigingen in het beleid en de regelgeving goedkeuren, de leden van deze
commissie worden aangewezen door de gouverneur)
• Zij onderzoekt klachten en is verantwoordelijk voor een eventuele follow-up naar aanleiding
van de onderzoeken
• Zij coördineert de inspecties van de brandweer, gezondheidsdienst en milieudienst
• Zij zorgt ervoor dat alle opvangfaciliteiten voldoen aan hun statuten en de regelgeving
• Zij ondersteunt de opvangvoorzieningen in het realiseren van een veilige en gezonde omgeving
voor de kinderen
• Zij ondersteunt de kinderbescherming indien er een melding is gemaakt van (een vermoeden
van) kindermishandeling tegen een aanbieder
• Zij neemt deel aan zittingen van aanbieders die geen goedkeuring hebben ontvangen
120

In bepaalde gevallen is de kinderopvang niet aan de voorschriften gebonden, bijvoorbeeld
wanneer minder dan vier uur per dag zorg wordt verleend, wanneer alle kinderen die opgevangen
worden uit één andere familie afkomstig zijn, of wanneer de opvang plaatsvindt in het huis van de
kinderen zelf.
In de hiernavolgende figuur de checklist die Child Care Services gebruikt bij controles en
inspecties (www.childcareservices.org).
Figuur 9.1 Checklist kwaliteit
Yes No All Child Care Programs (Centers and Homes)
Does the program meet higher than minimal standards by having either a 3-5 star rated license or a national accreditation (such as the National
Association for the Education of Young Children or the National Association for Family Child Care)?
Are there low child/teacher ratios so that children can receive lots of individual attention all day?
Are child care teachers (or family child care providers) who do not have credentials or degrees taking college courses to earn them?
Do staff members/family child care providers regularly participate in training opportunities?
Do they view themselves as child care professionals?
Are the teachers/family child care providers sensitive and responsive to the needs of each child in their care?
Are there planned activities for the children?
Are there lots of materials and activities, such as books, blocks, puzzles and art supplies available for the children to explore all day long?
Do the teachers/providers wash their hands often and help the children wash their hands?
Are there written policies and procedures for parents?
Are parents always welcome in the center or home?
Does the program have references from families who have used its services?
Does the director or family child care provider participate in a professional association?
Yes No Child Care Centers
Is the director an experienced child care administrator with formal education in early childhood education and child care administration?
Does the center have low turnover of teachers, less than 20% each year?
Are the teachers paid well and do they have benefits?
Do parents have an opportunity to be involved in the center as volunteers in the classroom and on an advisory committee or board?
Naast het reguliere toezicht op de naleving van de voorschriften heeft de overheid (de staat South
Carolina) enkele programma’s gestart waarmee zij de kwaliteit van de geboden opvang tracht te
waarborgen. Kinderopvangorganisaties kunnen, mits zij voldoen aan onderstaande eisen, in
aanmerking komen voor het ABC programma keurmerk. Dit keurmerk levert voor de aanbieder
allerlei voordelen op, zoals subsidies, scholingsmogelijkheden en gratis lesmateriaal.
121

Goedgekeurde organisaties worden aan de lijst van ABC Child Care Program toegevoegd. Ouders
kunnen deze lijst raadplegen bij het kiezen van een geschikte kinderopvang (www.state.sc.us).
De kwaliteitseisen waaraan organisaties moeten voldoen om in aanmerking te komen voor een
ABC-keurmerk verschillen per type organisatie. Om als Family Child Care Home in aanmerking
te komen voor een registratie gelden de volgende eisen:
• werkende telefoonlijn
• een aanbevelingsbrief
• schriftelijke goedkeuring van de wijkraad
• een verklaring van de ouders die bevestigen dat de aanbieder de regels met hen heeft
doorgesproken
• vingerafdrukken van alle personeelsleden
Om als Family Child Care Home in aanmerking te komen voor een licentie moet daarnaast een
brand- en hygiëne-inspectie worden uitgevoerd.
Voor Group Child Care Homes en Child Care Centers geldt dat zij, naast de eisen die gesteld
worden voor Family Child Care Homes, moeten voldoen aan het volgende:
• de aanbieder moet ten minste 21 jaar oud zijn en moet relevant opgeleid zijn
• drie aanbevelingsbrieven (in plaats van één)
Organisaties kiezen voor een registratie of een licentie. De vereisten verschillen. Zo kent de
licentie inspecties (voor brandveiligheid, hygiëne maar ook een Child Care Licensing Inspection)
en de registratie niet. Bij een geregistreerde opvangorganisatie is het nodig dat ouders een
verklaring tekenen die aangeeft dat het reglement/de regels met de aanbieder zijn besproken. Een
registratie geldt voor één jaar, een licentie voor twee jaar (www.state.sc.us).
Onderzoek van het ‘Department of Health & Human Services’ (Marsh, 2001) wijst uit dat de
programma’s van de overheid effect hebben. Instellingen met een vergunning bieden een hogere
kwaliteit kinderopvang dan instellingen zonder vergunning. Daarnaast zijn medewerkers van
instellingen die ABC-erkend zijn, hoger opgeleid en meer bereid tot training dan medewerkers
van instellingen die niet ABC-erkend zijn.
9.8 Prijzen en ouderbijdragen kinderopvang
De prijs van de kinderopvang wordt in feite bepaald door de marktwerking. Kinderopvang is een
private voorziening. De overheid springt in voor minima. Uit onderzoek in opdracht van het
Human Service Policy Center (2003) blijkt dat in South Carolina in totaal tien procent van de
huishoudens waarvan (ook) de moeder werkt, een vergoeding (subsidie) van de overheid ontvangt
om de kinderopvang te financieren.
122

De gemiddelde kosten voor ouders per kind van een week opvang waren in 2002 66,06 euro voor
de Child Care Centers en 56,21 euro voor Family en Group Child Care Homes (Kids Count,
2005).
Tabel 9.4 Kosten per week voor ouders bij verschillende vormen van kinderopvang
Type kinderopvang Weekprijs
Family Child Care Homes 56.21
Group Child Care Home 66,06
Child Care Center (Head Start, Early Head Start) 66,06
NACCRRA (www.naccrra.org) heeft cijfers gepubliceerd over de gemiddelde jaarlijkse kosten
voor ouders voor kinderopvang. South Carolina behoort met deze kosten tot de laagste vijf van de
vijftig staten in de Verenigde Staten. In onderstaande tabel een overzicht (cijfers 2006).
Tabel 9.5 Jaarlijkse kosten voor ouders voor kinderopvang
South Carolina Verenigde Staten Toelichting
$4.712 ( 3.685) Tot $14.225 ( 11.127) Jaarlijkse gemiddelde kosten aan voltijdse kinderopvang
voor een jong kind in een kinderdagverblijf
$4.180 ( 3.267) $3.900- $10.193
( 3.050 - 7.973)
Jaarlijkse gemiddelde kosten aan voltijdse kinderopvang
voor een 4-jarige in een kinderdagverblijf
26% 24%-60% Mediaan percentage van het jaarinkomen dat
alleenstaande ouder uitgeeft aan voorschoolse opvang
7 % 7-17% Mediaan percentage van het jaarinkomen dat een
tweeouder gezin uitgeeft aan kinderopvang
Als gevolg van de beperkte mogelijkheden van de ouders om veel te betalen, is de kinderopvang
zelf een branche met weinig financiële armslag (NACCRRA, 2005). Als gevolg van deze lage
prijzen zijn ook de lonen in deze sector laag; vijf tot zeven euro per uur is gebruikelijk. Lage
lonen trekken mensen aan met een lage opleiding. Circa de helft van de medewerkers in de
kinderopvang heeft alleen een high-school diploma; vijftien procent heeft een lagere opleiding
(Marsh, 2001).
De hoogte van de ouderbijdrage wordt niet gereguleerd in wetgeving. Ouders betalen een bijdrage
afhankelijk van het gebruik, waaraan geen wettelijk vastgesteld plafond zit. Ouders met een laag
inkomen (zie ook paragraaf 9.2) komen in aanmerking voor overheidssteun.
Voor de staat South Carolina is het niet mogelijk om de drie gezinssituaties in te vullen om de
kosten voor ouders voor kinderopvang tussen de landen meer vergelijkbaar te maken. Ook is het
niet mogelijk op macro niveau een overzicht te geven van de uitgaven aan kinderopvang.
123

9.9 Literatuur
Publicaties:
• Healthy Child Care South Carolina Steering Committee (2005). Who Cares?
• Human Services Policy Center (June 2003). Highlights of South Carolina Child Care Survey,
University of Washington
• Kids Count (2005). South Carolina Kids Count Report
• Marsh, Janet PhD (2001). South Carolina Child Care: Survey of the Workforce 2000, Institute
on Family& Neighborhood Life, Clemson University
• NACCRRA (2005). Child Care in the State of South Carolina, March 2005
• NACCRRA (2006). Child Care in the Stat of South Carolina, February 2006
• OECD (2006). Economic, Environmental and Social Statistics, Factbook 2006
Internet:
• www.acf.hhs.gov
• www.childcareaware.org
• www.childcareservices.org
• www.infoplease.com
• www.naccrra.org
• www.scfirststeps.org
• www.state.sc.us
• www.state.sc.us/dss
• www.workworld.org
124

10. Vlaanderen - België
De landenbeschrijving van Vlaanderen is tot stand gekomen op basis van deskresearch en
bijdragen van Kind en Gezin.
10.1 Introductie
Het eerste kinderdagverblijf werd in 1845 geopend (www.kindengezin.be). Private liefdadigheid
vormde de basis en al snel volgden meer van dergelijke initiatieven van plaatselijke industriëlen
en notabelen. Ook gemeentebesturen openden opvangvoorzieningen. In de eerst jaren stond de
medische preventieve invalshoek voorop. Later ontwikkelde zich een meer pedagogische visie en
het idee van dienstverlening aan werkende ouders.
Aan het begin van de twintigste eeuw ontwikkelde zich een vorm van toezicht voor de toen
zogenoemde bewaarschoolklassen en peutertuinen. Begin jaren zeventig voerde de overheid een
subsidiëringstelsel in. Daaraan koppelde men kwaliteitscriteria op het gebied van gekwalificeerd
personeel. Op dat moment ontstond het kinderdagverblijf als standaard opvangvoorziening voor
kinderen van alle gezinnen en werden ook de eerste opvanggezinnen actief.
10.2 Uitgangspunten van het stelsel
Ouders worden gezien als hoofdverantwoordelijken voor de opvoeding van het kind, maar van de
staat wordt wel verwacht dat zij een bijdrage levert door het ontwikkelen van goede kinderopvang
te faciliteren (OECD, 2000). Overheidsbetrokkenheid is belegd bij de gemeenschappen
(Vlaanderen, Wallonië en een stukje Duitstalig België).
Het stelsel van kinderopvang in Vlaanderen kenmerkt zich door een enigszins hybride inrichting
waarbij er zowel zelfstandige als gesubsidieerde kinderopvangvoorzieningen zijn. Ook verzorgen
scholen buitenschoolse opvang. Een aanbod dat is ontstaan in de tijd dat scholen sterk met elkaar
concurreerden (Bron: Kind en Gezin). Veel scholen bieden opvang voor de schooluren vanaf 7.30
uur, tussenschoolse opvang en naschoolse opvang tot 17.00 of 18.00 uur.
De Vlaamse regering bepaalt het beleid en stelt middelen beschikbaar voor de financiering van
kinderopvang en het toezicht op de kinderopvang. De regiefunctie in de uitvoering van de
overheidsbetrokkenheid ligt bij Kind en Gezin.
Kind en Gezin is een intern verzelfstandigd agentschap en de regiefunctie in de kinderopvang is
één van haar hoofdtaken. Zij biedt zelf geen kinderopvang aan, maar ondersteunt en stimuleert
samen met haar partners de kinderopvang in Vlaanderen en Brussel. Haar taken bestaan uit het
125

afstemmen van vraag en aanbod, het geven van toestemming voor het opstarten van
kwaliteitsvolle opvanginitiatieven, het bevorderen van de kwaliteit, het ondersteunen van lokale
besturen bij hun lokale regierol en het behandelen van eerste en tweedelijns klachten en
incidenten. Kind en Gezin speelt een intermediaire rol bij de financiering (subsidiering) van
opvanginitiatieven.
Kinderopvang wordt meestal aangeboden door private instellingen. Bij uitzondering exploiteert
een gemeente een opvangvoorziening. Van de voorschoolse opvangvoorzieningen ontvangt
ongeveer tweederde een subsidie en is eenderde geheel zelfstandig. De voorzieningen met een
subsidie worden ook wel erkende initiatieven genoemd. Veel zelfstandige voorzieningen kiezen
overigens wel voor een attest van toezicht bij Kind en Gezin (Kind en Gezin, 2004). Dit attest
biedt een aantal voordelen, waaronder de mogelijkheid om fiscale attesten uit te reiken aan de
ouders, het bezoek van de regioverpleegkundige van Kind en Gezin en de terugbetaling van
inschrijvingsgeld voor bepaalde opleidingen. Overigens dienen alle opvanginitiatieven zich te
melden voor registratie bij Kind en Gezin.
Ook op gemeentelijk niveau is er betrokkenheid bij de kinderopvang. In bijna elke gemeente is er
een 'Lokaal Overleg'. Deze overleggroepen zijn opgericht om buitenschoolse opvang op lokaal
niveau af te stemmen, maar richten zich de laatste jaren breder op alle voorzieningen voor
kinderen (www.kindengezin.be). De Lokaal Overleggroepen dienen een lokaal beleidsplan
kinderopvang te maken (Bron: Kind en Gezin). Iedereen die lokaal bij de opvang (in de meest
brede zin van het woord) van kinderen betrokken is, neemt deel aan dit overleg. Het gaat om de
opvanginitiatieven (onthaalouders, kinderdagverblijven en initiatieven voor buitenschoolse
opvang), de scholen, het jeugdwerk, ouders, het gemeentebestuur en het Openbaar Centrum
Maatschappelijk Welzijn.
De overleggroepen hebben als opdracht om ouders te informeren over de verschillende
mogelijkheden van opvang die binnen de gemeente bestaan, waarbij het niet alleen om
kinderopvang gaat, maar ook om informatie over speelpleinen, sportkampen en andere activiteiten
die voor kinderen worden georganiseerd. Het overleg zoekt oplossingen voor tekorten aan opvang
en men zorgt voor een betere afstemming tussen de verschillende opvangsoorten. Ook de
kwaliteit van het opvangaanbod wordt besproken (www.kindengezin.be). De overleggroepen
hebben geen directe gezagsrelatie met bijvoorbeeld de opvangvoorzieningen, maar er is sprake
van een belangrijke adviserende relatie met bijvoorbeeld Kind en Gezin. De functie en positie van
het ‘Lokaal Overleg’ ontwikkelt zich nog steeds.
126

10.3 Beleidsontwikkelingen
Vlaanderen kent een relatief lange geschiedenis in de ontwikkeling van de kinderopvang. Een
geschiedenis die in belangrijke mate is bepaald door de geïndustrialiseerde achtergrond van de
regio.
Het beleid voor kinderopvang heeft voor de komende jaren de volgende speerpunten (Bron: Kind
en Gezin):
• Het behoud en de uitbreiding van het aanbod van kinderopvang (voorschoolse, buitenschoolse,
flexibele en occasionele opvang).
• Het uitwerken van een nieuwe organisatiestructuur, waar een gelijkwaardige realisatie van de
drie maatschappelijke functies van kinderopvang (economisch, pedagogisch en sociaal)
centraal staat en een sterkere lokale en regionale samenwerking.
• De professionele werking binnen kinderopvang bevorderen met grotere transparantie op vlak
van kwaliteit door bijvoorbeeld het formuleren van algemeen geldende
vergunningsvoorwaarden.
Uit onderzoek van de Katholieke Universiteit Leuven (HIVA, 2000a) blijkt dat de
vraagontwikkeling in Vlaanderen wordt gestuwd door de hogere arbeidsparticipatie van de
aankomende groepen moeders en de gewijzigde houding tegenover het gebruik van kinderopvang.
Zo is het onder hoogopgeleide werkende ouders al langere tijd geaccepteerd dat kinderen naar de
kinderopvang gaan. Een ontwikkeling die zich geleidelijk aan vanzelf heeft voltrokken. De
acceptatie is minder groot onder lageropgeleide en allochtone ouders.
Aan de aanbodzijde is zichtbaar dat opvangvoorzieningen voor steeds meer ouders toegankelijk
en aantrekkelijk worden door de beschikbaarheid van gesubsidieerde opvang en door de fiscale
aftrekbaarheid van de kosten van opvang (HIVA, 2000a).
10.4 Arbeid- en zorgbeleid
De Vlaamse regering wil werknemers ondersteunen om een goed evenwicht te vinden tussen werk
en privé, door het aanbieden van een aanmoedigingspremie (Hens, 2004). De regering schept
mogelijkheden voor een soepele loopbaanplanning met aanmoedigingspremies voor wie kiest
voor een tijdskrediet of loopbaanonderbreking. Deze aanvullende vergoeding is een extra premie
van de Vlaamse regering, bovenop het tijdskrediet, een federale premie. De aanmoedigingspremie
wordt vooral aangevraagd door werkende ouders van 26 tot 35 jaar. Ouders krijgen gemiddeld
70 euro per maand, gedurende maximaal twee jaar (www.vlaanderen.be).
Vlaanderen kent moederschapsrust en vaderschapsrust. Iedere vrouw die zal bevallen kan vijftien
weken bevallingsrust nemen, waarvan één verplichte prenatale week en acht verplichte postnatale
127

weken. Het zwangerschapsverlof mag men laten aanvangen vanaf de zevende week voor de
vermoedelijke bevallingsdatum. Het gedeelte van het zwangerschapsverlof dat niet opgenomen is
voor de bevalling (maximaal zes weken), kan op verzoek overgedragen worden tot na de
bevalling. Werkgevers zijn geen loon verschuldigd in deze periode. Uitkeringen komen van het
ziekenfonds (Hens, 2004). In onderstaande tabel de uitkeringen bij moederschapsrust.
Tabel 10.1 Overzicht vergoedingen moederschapsrust
Privé sector 82% van het salaris
(onbegrensd)
Eerste 30 dagen Vanaf 31 dagen Verlenging na 15 weken
75% van het salaris
(begrensd door een
maximum)
60% van het salaris
(begrensd door een
maximum*)
Openbare sector Normaal salaris Normaal salaris 60% van het salaris
Werkloos 79,5% van basisuitkering 75% van basisuitkering Zelfde vergoeding als
uitkering
Bij de geboorte heeft de vader recht op tien dagen betaald verlof, die hij moet opnemen binnen
een maand na de bevalling (drie dagen ten laste van de werkgever en zeven dagen ten laste van
het ziekenfonds).
Naast moederschapsrust en vaderschapsrust is er in Vlaanderen een regeling voor het opnemen
van ouderschapsverlof. Deze regeling is sinds 1 januari 1998 van kracht (www.easy.be). Daarmee
heeft de regering een Europese richtlijn van 1996 ingevuld die stelt dat ook werknemers in de
privé sector recht hebben op drie maanden onbetaald en individueel ouderschapsverlof voor elk
kind tot vier jaar. Voormalig minister Smet is een stap verder gegaan en heeft in België het
ouderschapsverlof ingeschreven binnen het stelsel van loopbaanonderbreking en de bestaande
vergoeding opgetrokken. Een werknemer die fulltime werkt en het arbeidscontract volledig
onderbreekt, ontvangt 671,52 euro bruto 14 per maand, uitgekeerd door de federale Rijksdienst
voor Arbeidsvoorziening (www.rva.be). Zo heeft Smet naar eigen zeggen "de kans willen
verkleinen dat werknemers om financiële redenen zouden afzien van hun recht op
loopbaanonderbreking". Ook werd de regeling flexibeler gemaakt. Het is mogelijk om het verlof
gedurende zes maanden halftijds op te nemen of - maar dan wel in overleg met de werkgever - op
verschillende momenten.
Na het verstrijken van het ouderschapsverlof heeft de werknemer recht op zijn of haar oude
functie of ten minste een gelijkwaardige of vergelijkbare functie (Hens, 2004). Vanaf de aanvraag
van het ouderschapsverlof tot en met twee maanden na het einde van het verlof zijn de
werknemers beschermd tegen het niet naleven van dit recht. Er is geen ontslag mogelijk behalve
wegens een dringende of voldoende reden. De sanctie is zes maanden beschermingsvergoeding
naast de gewone verbrekingsvergoeding.
14 Bedrag vanaf 1 augustus 2005.
128

Naast het opnemen van ouderschapsverlof kunnen werknemers kiezen voor het stelsel van
tijdskrediet om zelf voor de opvoeding van hun kind in te staan (www.gezondheid.be). Het recht
op tijdskrediet staat volledig los van het recht op ouderschapsverlof. In dit stelsel is het mogelijk
de loopbaan tijdelijk volledig te onderbreken ofwel gedeeltelijk te verminderen. Het recht op
tijdskrediet bedraagt in principe een jaar voor een gehele loopbaan, tenzij in CAO anders is
bepaald. Het recht kan via de CAO tot maximaal vijf jaar worden verlengd.
Er zijn verschillende vormen van tijdskrediet:
• Volledige schorsing/onderbreking. De duur varieert van drie maanden minimaal tot een jaar
maximaal. De onderbrekingsvergoedingen bedragen 394,59 euro indien minder dan vijf jaar
anciënniteit en 526,12 euro indien meer dan vijf jaar anciënniteit.
• Vermindering tot halftijdse betrekking: het betreft een vermindering van de arbeidsprestaties
tot vijftig procent. De duur varieert van drie maanden tot een jaar. De vergoedingen bedragen
197,29 euro indien minder dan vijf jaar anciënniteit en 263,06 euro indien meer dan vijf jaar
anciënniteit.
• Vermindering van de arbeidsprestaties met eenvijfde: het betreft hier een vermindering naar
rato van een dag of twee halve dagen per week. De duur varieert van minimaal zes maanden tot
maximaal vijf jaar. De vergoedingen bedragen 129,92 euro en 167,66 euro voor
alleenwonenden met of zonder kinderlast.
Er zijn geen gegevens beschikbaar over het gebruik dat ouders in Vlaanderen maken van de
verlofregelingen.
Door de Katholieke Universiteit Leuven (HIVA, 2000a) is het verband tussen de arbeidsduur van
de moeder en het gebruik van kinderopvang onderzocht. In onderstaande tabel de uitkomsten
(gebruik van kinderopvang per week, n = 1.029, uitkomsten in percentages).
Tabel 10.2 Arbeidsduur in relatie tot het gebruik van kinderopvang
Arbeidsduur moeder Verdeling moeder
naar arbeidsduur
(%)
Regelmatig
gebruik van
kinderopvang
Voltijds werkend 39,2 85,7 24,8 9,5 19,0 31,5 15,2
< 20
uur
20-29
uur
30-39
uur
40-49
uur
Deeltijds werkend 23,7 86,6 39,2 25,4 24,8 10,0 0,6
Werk tijdelijk
onderbroken
50-60
uur
20,0 51,9 66,8 11,6 11,6 7,6 2,4
Niet werkend 17,1 7,0 96,5 1,3 0,7 1,5 0,0
129

10.5 Vormen en kenmerken van kinderopvang
De formele vormen van kinderopvang zijn die vormen van opvang die Kind en Gezin controleert
op de wettelijke voorwaarden. Het gaat om opvang met een erkenning, dan wel zelfstandige
opvang met een attest van toezicht.
Schematisch ziet de indeling in formele vormen van kinderopvang voor nul tot twaalf jarigen er
als volgt uit:
Erkende dienst voor
opvanggezinnen met
aangesloten
onthaalouders
Erkende
kinderdagverblijven:
(crèches, peutertuinen,
buitenschoolse opvang)
Erkend initiatief voor
buitenschoolse opvang
(IBO)
Erkende
kinderopvang
Zelfstandige
kinderopvang
Zelfstandige
onthaalouders
Minicrèches
Zelfstandige
kinderdagverblijven
In onderstaande tabel een overzicht van de kenmerken van de verschillende (formele) vormen van
kinderopvang (www.kindengezin.be; HIVA, 2000a). In deze tabel is de opvang door scholen niet
opgenomen. Deze opvang wordt niet door Kind en Gezin gecontroleerd.
Tabel 10.3 Vormen en kenmerken kinderopvang
Opvangvorm Doelgroep Kenmerken
Kinderdagverblijf (erkend
of zelfstandig):
• Crèches
• Peutertuinen
Crèche:
• 0 tot 36 maanden
Peutertuin:
• vanaf 18 maanden
• Minimumcapaciteit van 23 plaatsen
• Wettelijk zijn geen eisen gesteld aan de grootte van de
groepen of de samenstelling ervan
• Aantal kinderen per begeleidster bij erkende dagverblijven
in principe 6,5; bij zelfstandige dagverblijven meestal 7
(tot 18 maanden) en 10 bij kinderen vanaf 18 maanden
• Dagverblijven (erkende) moeten minstens 220 dagen per
jaar open zijn en dagelijks minstens 11 uur opvang
aanbieden tussen 6.30 uur en 18.30 uur
Minicrèches (zelfstandig) 0 tot 36 maanden • Capaciteit van 8 tot 22 plaatsen
• Zie verder bij kinderdagverblijven
130

Opvangvorm Doelgroep Kenmerken
Buitenschoolse opvang vanaf 2,5 jaar • Minimumcapaciteit is 21
Onthaalouders
(aangesloten bij een
erkende dienst of
zelfstandig)
• Voorschoolse opvang vanaf 7.00 uur, naschoolse opvang
tot 18.00 uur
• Georganiseerd bij een kinderdagverblijf of als erkend
initiatief voor buitenschoolse opvang (IBO)
Vanaf 0 maanden • Opvang bij de onthaalouder thuis
Vormen van niet formele kinderopgang zijn bijvoorbeeld:
• Opvang door familie (tot en met de vierde graad)
• Opvang van maximaal 8 kinderen gelijktijdig, gemiddeld
worden er 4 kinderen voltijds opgevangen
• Opvangduur 10 tot 12 uur per dag, van circa 7.00 uur tot
18.00 of 19.00 uur
• Thuisopvang (bijvoorbeeld babysit, au pair, opvang van zieke kinderen door het ziekenfonds)
• Eenmalige of toevallige opvang (bijvoorbeeld opvang tijdens personeelsfeesten)
• Activiteiten voor kinderen vanuit het verenigingsleven, de gemeente, sport of cultuur
(bijvoorbeeld speelpleinwerk, jeugdwerk of sportkampen)
Hoewel de leerplicht pas in gaat met 6 jaar, gaan de meeste kinderen in Vlaanderen rond de
leeftijd van 2½ en drie jaar naar de kleuterschool. Kinderen zijn daar de hele dag, van ongeveer
8.30 uur tot 15.30 of 15.45 uur. Uit cijfers in 2004 blijkt dat 47,8 procent van de kinderen tussen
de 2,5 en drie jaar de hele week naar school gaat. Nog eens 32,8 procent gaat een deel van de
week naar school en 14,9 procent gaat nog niet naar school. Vanaf de driejarige leeftijd gaan
nagenoeg alle Vlaamse kinderen naar school (Bron: Kind en Gezin).
10.6 Onthaalouders
Vlaanderen kent zelfstandige onthaalouders en onthaalouders die zijn aangesloten bij een erkende
dienst voor opvanggezinnen. Ruim 85 procent van de onthaalouders is aangesloten bij een
erkende dienst voor opvanggezinnen, een kleine vijftien procent is zelfstandig met een attest van
toezicht.
Onthaalouders die zijn aangesloten bij een erkende dienst voor opvanggezinnen hebben geen
arbeidsrelatie met de dienst. Wel kunnen deze onthaalouders sinds april 2003 genieten van sociale
bescherming. Zij zijn verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid, ziekte, beroepsziekten en
arbeidsongevallen, hebben recht op kinderbijslag, kunnen een eigen pensioen opbouwen en er
wordt voorzien in een vergoeding wanneer kinderen afwezig zijn buiten de wil van de
onthaalouder.
131

10.7 Het regelen van een plaats in de kinderopvang
Ouders die opvang voor hun kind willen regelen, gaan zelf op zoek naar een opvangvoorziening.
Vaak zijn vrienden en kennissen bron van advies. Ouders kunnen echter ook aankloppen bij de
gemeente die als opdracht heeft ouders te informeren over de verschillende opvangmogelijkheden
die er in de gemeente zijn. Nadat een dagverblijf is uitgekozen wordt een kind ingeschreven, vaak
al lang voordat het kind ook daadwerkelijk naar de opvang gaat. Ouder en opvangvoorzieningen
sluiten een contract.
Kind en Gezin speelt in de keuze van ouders geen centrale rol. Kind en Gezin verstrekt algemene
informatie over het opvangaanbod in Vlaanderen, onder andere via hun website. Kind en Gezin
heeft geen rol in de bemiddeling tussen ouders en de opvangvoorzieningen (Bron: Kind en
Gezin).
10.8 Het gebruik van kinderopvang
De drie meest gebruikte opvangvormen voor kinderen tot drie jaar zijn (Kind en Gezin, 2004b):
• Het informele netwerk (in totaal 33 procent waarvan 31 procent grootouders en 2 procent ander
familielid, buren of kennissen).
• Erkende opvanggezinnen (totaal 24,9 procent).
• Zelfstandige kinderdagverblijven en minicrèches (13,7 procent).
De meeste kinderen tussen nul en drie jaar worden deeltijds opgevangen en dan vaak voor enkele
hele of halve dagen per week (OECD, 2000). Drie op de tien kinderen wordt gedurende vijf volle
dagen per week opgevangen, zeventig procent van de kinderen wordt dus deeltijd opgevangen.
Deze verhouding is sinds 1997 ongeveer gelijk gebleven. Vijf dagen opvang gedurende enkel een
gedeelte van de dag komt minder vaak voor.
De drie meest gebruikte opvangvormen voor kinderen tussen de drie en twaalf jaar zijn (Kind en
Gezin, 2004c):
• Het informele netwerk (in totaal 42,3 procent waarvan 35,1 procent grootouders en 7,2 procent
een ander familielid, buren of kennissen)
• Opvang in en door de school (34,5 procent)
• Initiatieven voor buitenschoolse opvang (IBO’s, 11,5 procent)
In de groep schoolgaande kinderen treed tussen de oudste en de jongste groep kinderen een
significant verschil op in het gebruik van opvang. De oudere kinderen (zes tot twaalf jaar) maken
vaker gebruik van opvang door en in de school dan de jongere kinderen (drie tot zes jaar). De
132

jongere kinderen maken iets vaker gebruik van formele opvangvormen buiten school, zoals een
IBO, een erkend kinderdagverblijf of een onthaalouder. (Kind en Gezin, 2004c).
In het algemeen geldt dat 61,8 procent van de ouders met kinderen tussen drie maanden en 2,5
jaar regelmatig gebruik maakt van (formele) kinderopvang. Voor kinderen tussen 2,5 en zes jaar
en kinderen tussen zes en twaalf jaar is het percentage respectievelijk 48,6 procent en 28,6
procent. In de voorschoolse leeftijd wordt vooral gebruik gemaakt van de onthaalouders die via
een erkende dienst zijn aangesloten bij Kind en Gezin. Bij schoolgaande kinderen wordt meestal
gekozen voor opvang op school (Kind en Gezin, 2004).
Grootouders zijn een belangrijk partij in het bieden van de informele vorm van kinderopvang. Zij
verzorgen vaak de opvang voor kinderen tussen 2,5 en zes jaar. Overige informele opvang is de
opvang door overige familie, vrienden of kennissen, en de opvang die plaatsvindt in het
thuismilieu van het kind (huispersoneel, au pair, babysit) (Kind en Gezin, 2004). (Groot)ouders
hebben verschillende motieven bij het kiezen voor deze vorm van opvang. Zij biedt veel
voordelen op het vlak van dienstkwaliteit (flexibiliteit, kostprijs), maar nadelen in verband met de
interferentie met het gezin. De informele opvang heeft als voordeel dat het praktisch en goedkoper
is. Ook is dit vanuit de historie een gebruikelijke vorm van opvang in Vlaanderen.
Arbeidsmarktparticipatie van vrouwen is de belangrijkste determinant van de vraag naar
kinderopvang, zo blijkt uit onderzoek van de Katholieke Universiteit Leuven (HIVA, 2000a).
Daarnaast hebben demografische ontwikkelingen zoals de daling van het vruchtbaarheidscijfer, de
familiegrootte, het aantal geboorten bij niet-gehuwde vrouwen, het toenemende aantal
eenoudergezinnen, het groeiende aantal tweeverdieners, een invloed op de vraag naar opvang,
evenals de ontwikkelingen in de rol- en taakverdeling tussen vaders en moeders en het bestaande
institutionele kader (mogelijkheden inzake zwangerschapsverlof, ouderschapsverlof,
loopbaanonderbreking en fiscale aftrekbaarheid van de kosten voor kinderopvang).
Motieven die een rol spelen bij de keuze voor (bepaalde vormen van) kinderopvang zijn van
financiële en pedagogische aard. Het belangrijkste nadeel aan een kinderdagverblijf, zo blijkt uit
onderzoek (HIVA, 2000b), is de prijs die de ouders moeten betalen. Ongeveer drie op tien ouders
vindt opvang in een kinderdagverblijf duur. Veel ouders die gebruik maken van informele opvang
(door grootouders) betalen daarvoor niets. Ook de te strikt afgebakende openingsuren worden als
negatief ervaren.
Tot slot spelen pedagogische overwegingen een grote rol bij de keuze voor kinderopvang. De
gekozen vorm moet altijd in het belang zijn van het kind.
133

10.9 Kwaliteitseisen
Kind en Gezin bepaalt de kwaliteitseisen op Vlaams niveau en voert de monitoring ervan uit. Alle
opvangvoorzieningen (dagverblijven en onthaalmoeders) moeten ook aangemeld zijn bij Kind en
Gezin (Kind en Gezin, 2004).
Erkenning door Kind en Gezin houdt in dat de opvangvoorziening op regelmatige basis
geïnspecteerd wordt en dat ze, binnen een bepaalde waarderingschaal, voldoet aan
basiskwaliteitseisen. Zelfstandige onthaalouders met een attest van toezicht worden ook op
regelmatige basis geïnspecteerd op omgang met het kind, veiligheid en gezondheid (Kind en
Gezin, 2004).
De waarderingschaal omvat aspecten als pedagogische interactie (flexibiliteit, individuele
aandacht, stimulering van de onafhankelijkheid van het kind, geven van veiligheid) en aspecten
als opvangvaardigheden, omgang met ouders, teamwork, training van personeel en pedagogische
observatie. Verder vindt er ook inspectie plaats op het gebied van financiën, inschrijvingen en
medewerkers (uitvoerend en directie) (OECD, 2000). Sinds 2004 hebben alle erkende
voorzieningen een kwaliteitshandboek geïmplementeerd en is er een zelfevaluatie instrument in
gebruik genomen (ZiKo) dat uit gaat van het welbevinden en de betrokkenheid van de kinderen in
de opvangvoorzieningen (Kind en Gezin, 2005).
Iedereen die op bestendige wijze en al dan niet tegen betaling kinderen onder de twaalf jaar
opvangt, moet deze opvangactiviteit melden aan Kind en Gezin (Kind en Gezin, 2004). Ouders en
verwanten tot en met de vierde graad en opvang die georganiseerd wordt in het thuismilieu van
het kind zijn vrijgesteld van deze plicht tot melding. De inspectie vanuit de overheid voorziet in
de kwaliteitszorg. Ook heeft Kind en Gezin een klachtendienst opgezet.
In 2002 is Kind en Gezin (de afdeling Kinderopvang) gestart met een reeks van (richtinggevende)
kwaliteitsnieuwsbrieven ter ondersteuning van de kinderdagverblijven, diensten voor
opvanggezinnen en initiatieven voor buitenschoolse opvang bij het invoeren van kwaliteitszorg
(Kind en Gezin, 2004). De nieuwsbrieven zijn vaak ook een bevestiging voor de voorzieningen
dat ze op de goede weg zijn bij het uitwerken van hun kwaliteitshandboek.
De kinderverzorger van het (erkende) kinderdagverblijf heeft een tweejarige training waarin een
basis wordt gelegd voor een functie in de verzorging in het algemeen. Daarna volgt een éénjarige
specialisatie die verplicht is voor het werken in een kinderdagverblijf. Het kinderdagverblijf kan
de kinderverzorger ook vervangen door een kleuterleidster. Dit gebeurt slechts sporadisch
(OECD, 2000).
134

Voor het werken als onthaalouder zijn er geen diplomavereisten. Onthaalouders kunnen een
cursus aanvragen indien ze starten met opvang thuis, maar zijn dit niet verplicht. Deze cursus
duurt vier dagen en omvat onder andere een aantal gesprekken (OECD, 2000).
10.10 Prijzen en ouderbijdrage kinderopvang
Om een indruk te geven van de kosten die ouders maken ten behoeve van kinderopvang is het
vooral zinvol te kijken naar de bijdrage die ouders betalen aan de opvangvoorzieningen. Hierin
treedt een verschil op tussen ouders die gebruik maken van opvang door een erkende voorziening
en ouders die gebruik maken van opvang door een zelfstandige voorziening.
Erkende voorzieningen worden gesubsidieerd en ouders betalen een eigen bijdrage die wettelijk is
vastgesteld. In 2004 was de verhouding tussen de subsidie en de geïnde ouderbijdragen bij
kinderdagverblijven ongeveer 3:1. Voor de diensten voor opvanggezinnen geldt dat hun budget
voor ruim 42 procent bestaat uit subsidie en voor bijna 58% uit geïnde ouderbijdragen. Bij het
vaststellen van de subsidie wordt rekening gehouden met de geïnde ouderbijdragen.
Bij zelfstandige opvangvoorzieningen betalen ouders een prijs voor de opvang, die de voorziening
zelf vaststelt. Het geld dat ouders besteden aan kinderopvang bij een zelfstandige
opvangvoorziening voor kinderen tot twaalf jaar kunnen zij fiscaal aftrekken.
De eigen bijdrage bij een erkende voorziening is als volgt (www.kindengezin.be):
• Bij een aangesloten onthaalouder en in een erkend kinderdagverblijf is de ouderbijdrage
minimaal 1,31 euro per dag en maximaal 23,31 euro per dag. De exacte hoogte van de
ouderbijdrage is onder meer afhankelijk van het gezinsinkomen, het aantal kinderen, eventueel
bijkomende lasten en de omvang van het gebruik. Er is een mogelijkheid om een ‘sociaal’ tarief
toe te passen voor gezinnen in een moeilijke financiële situatie.
• Bij buitenschoolse opvang verbonden aan een erkend kinderdagverblijf waarbij de opvang in
hetzelfde lokaal als de baby’s en peuters plaatsvindt, geldt dezelfde regeling als voor opvang
voor niet-schoolgaande kinderen bij een erkend kinderdagverblijf (1.31 euro tot 23.31 euro per
dag). Is de buitenschoolse opvang in aparte lokalen, dan bepaalt het dagverblijf zelf de prijs.
• Bij een Initiatief voor Buitenschoolse Opvang (IBO) bepaalt de aanbieder zelf de prijs, maar
wel binnen wettelijke grenzen. Voor een hele dag opvang (meer dan zes uur) is dat minimaal
7,37 euro en maximaal 12,05 euro. Er geldt 25 procent korting voor een tweede kind. Bij
ouders die het financieel moeilijk hebben kan een IBO vijftig procent korting hanteren. Heel
uitzonderlijk is de opvang gratis.
• Bij een zelfstandige onthaalouder, minicrèche en zelfstandig kinderdagverblijf wordt de prijs
zelfstandig bepaald.
135

In 2004 was de gemiddelde ouderbijdrage in de gesubsidieerde kinderopvang 12,64 euro voor een
volle verblijfsdag in een crèche, 7,08 euro voor een volle verblijfsdag in een peutertuin en 11,97
euro voor een volle verblijfsdag bij een onthaalouder (Kind en Gezin, 2005).
Sinds 2005 kunnen alle kosten (dus zowel kosten bij erkende voorzieningen als zelfstandige
voorzieningen) voor de opvang van kinderen tot twaalf jaar van de belastingen worden
afgetrokken (Kind en Gezin, 2005). Eerst was dit alleen voor opvang voor kinderen tot drie jaar
het geval. Aangezien de opvang van kinderen tussen drie en twaalf jaar voor een deel op school
gebeurt, komen ook de kosten die aan kleuter- en lagere scholen worden betaald in aanmerking.
Het maximale bedrag dat kan worden ingebracht bedraagt 11,20 euro per opvangdag per kind. Het
aantal dagen is niet beperkt.
Voor ieder kind waarvoor geen opvangkosten worden afgetrokken en dat op 1 januari van het
aanslagjaar jonger is dan drie jaar, verleent de fiscus een bijkomende toeslag op de belastingvrije
som per kind. Voor het aanslagjaar 2005 (inkomsten 2004) bedraagt deze toeslag 450 euro. Naar
gelang van de situatie kunnen binnen één gezin de belastingvrije som en de aftrek van de kosten
worden gecombineerd.
Naast de individuele bijdrage van de ouders als gebruiker van kinderopvang, draagt de gehele
beroepsbevolking in België bij in de kosten van de kinderopvang. Deze regeling is (als enige in de
kinderopvang) federaal getroffen. De instanties die de sociale premies innen van werkgevers en
werknemers, dragen 0,05 procent af aan een fonds dat het geld besteed aan subsidiëring van
erkende opvangvoorzieningen.
Om een beeld te geven van de kosten die ouders hebben aan kinderopvang zijn drie
gezinssituaties uitgewerkt:
• Situatie A: de kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een eenoudergezin met twee
kinderen (twee en acht jaar oud) en een bruto gezinsinkomen van 20.000 euro per jaar.
• Situatie B: de kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een tweeoudergezin met
twee kinderen (twee en acht jaar oud) en een bruto gezinsinkomen van 30.000 euro per jaar.
• Situatie C: de kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een tweeoudergezin met
twee kinderen (twee en acht jaar oud) en een bruto gezinsinkomen van 55.000 euro per jaar.
136

In onderstaande tabel de uitkomsten (Bron: Kind en Gezin).
Tabel 10.4 Uitwerking gezinssituaties ouderbijdragen kinderopvang
Situatie Kosten per maand
Situatie A
• De kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een
eenoudergezin met twee kinderen (twee en acht jaar oud) en een bruto
gezinsinkomen van 20.000 euro per jaar.
Situatie B
• De kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een
tweeoudergezin met twee kinderen twee en acht jaar oud) en een bruto
gezinsinkomen van 30.000 euro per jaar.
Situatie C
• De kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een
tweeoudergezin met twee kinderen twee en acht jaar oud) en een bruto
gezinsinkomen van 55.000 euro per jaar.
211,92
296,62
464,04
Het is niet mogelijk een beeld te geven van de totale uitgaven aan kinderopvang en de bijdragen
daarin van verschillende partijen.
10.11 Literatuur
Publicaties:
• Eurostat (2004) Eurostat paper development of a methodology or the collection of harmonized
statistics on childcare
• Hens, E. e.a. (2004) Wegwijs in arbeidsflexibiliteit: Gids over soepeler werken voor werknemer
en werkgever
• HIVA (2000a) Kinderopvang in Vlaanderen, Katholieke Universiteit Leuven
• HIVA (2000b) Onderzoeksrapport ‘Grootouders of andere familieleden en kinderopvang’,
Katholieke Universiteit Leuven
• Kind en Gezin (2004a) Het Kind in Vlaanderen. Jaarverslag Kind en Gezin 2003
• Kind en Gezin (2004b) Enquête naar het gebruik van opvang voor kinderen jonger dan 3 jaar
• Kind en Gezin (2004c) Enquête naar het gebruik van buitenschoolse kinderopvang voor
kinderen van 3 tot 12 jaar
• Kind en Gezin (2004d) Parental insurance and childcare Belgium
• Kind en Gezin (2005) Het Kind in Vlaanderen. Jaarverslag Kind en Gezin 2004
• OECD (2000) Thematic review of early childhood education and care policy, background
report Flanders, Research centre for early childhood education and primary education,
Katholieke Universiteit Leuven
137

Internet:
• www.easy.be
• www.gezondheid.be
• www.kindengezin.be
• www.rva.be
• www.vlaanderen.be
138

11. Zweden
De landenbeschrijving van Zweden is tot stand gekomen op basis van deskresearch en bijdragen
van het Zweeds Nationaal Agentschap voor Onderwijs (Skolverket).
11.1 Introductie
Sinds dertig jaar heeft kinderopvang in Zweden een hoge prioriteit binnen het familiebeleid. De
regelgeving omtrent publieke en private kinderopvang is vastgelegd in de Education Act van
1995. Hierin staan onder andere de vormen van kinderopvang voorgeschreven, de kwaliteitseisen
waaraan de voorzieningen moeten voldoen en de verplichting aan lokale autoriteiten om
opvang(plekken) te verzorgen voor kinderen van een tot twaalf jaar (Skolverket, 2004). In
Zweden wordt kinderopvang voor kinderen onder de zes jaar overigens aangeduid als
voorschoolse voorziening. Dit als onderdeel van het dichter bij elkaar brengen van school en
opvang. In deze rapportage wordt echter het begrip opvangvoorzieningen gebruikt, om verwarring
van de voorschoolse voorzieningen met de Nederlandse voor- en naschoolse opvang te
voorkomen.
In Zweden worden kinderen jonger dan een jaar zelden opgevangen in opvangvoorzieningen, wat
is gerelateerd aan de betaalde verlofregelingen. Statistieken tonen aan dat in 1997 tweehonderd
kinderen jonger dan een jaar stonden ingeschreven bij publieke kinderopvangcentra (OECD,
1999).
Kinderopvang is een onderdeel van het dagelijkse leven van de Zweden. Hoewel de kosten voor
opvang hoog zijn, biedt opvang uiteindelijk (economische) voordelen, omdat beide ouders
deelnemen aan de arbeidsmarkt, aldus het Regieringskansliet van Zweden (OECD, 1999).
School is verplicht vanaf zeven jaar. Pre-school klassen voor zesjarigen kunnen vrijwillig bezocht
worden. Men is verplicht in ieder geval negen jaar onderwijs te volgen (Skolverket, 2004).
11.2 Uitgangspunten van het stelsel
In Zweden hebben alle ouders wettelijk het recht om hun kinderen tot twaalf jaar gedurende de
hele dag gebruik te laten maken van voorzieningen op het gebied van zorg en educatie.
Zweden heeft 21 provincies (län) en in totaal 290 gemeenten, die een belangrijke rol spelen in de
uitvoering van het door de centrale overheid opgezette systeem van opvang. Op nationaal niveau
is door de overheid het curriculum voor de opvangvoorzieningen gedefinieerd. Op lokaal niveau
hebben de gemeenten de verantwoordelijkheid de doelen van het curriculum te behalen. Centraal
139

worden tevens de financiële kaders vastgesteld. De lokale autoriteiten bepalen hoe zij het geld
besteden. Hoe de gemeenten de opvang organiseren, staat ze vrij; publiek of privaat (Bron:
Skolverket).
Het Ministerie van Onderwijs en Wetenschap formuleert een tweeledig doel voor de
voorzieningen:
1. Ondersteunen en aanmoedigen van de ontwikkeling en het leren van kinderen en hen helpen
om een goede start in het leven te krijgen.
2. Ouders in staat stellen ouderschap en werk of studie te combineren.
Bijkomend wordt kinderopvang gezien als een multiculturele ontmoetingsplaats (Skolverket,
2004).
Om dit te bereiken streeft Zweden naar een kwalitatief hoogwaardige vorm van kinderopvang, die
volledig toegankelijk is voor degenen die het nodig hebben, onder de verantwoordelijkheid van
lokale autoriteiten en gefinancierd uit publieke middelen.
Gemeenten zijn verplicht kinderopvang te organiseren voor ouders die werken of studeren. Niet-
werkende ouders, evenals werkloze ouders of ouders van niet-Zweedse origine, vielen buiten dit
systeem. In de jaren 2001 tot 2003 hebben enkele veranderingen plaatsgevonden in het bestaande
beleid, zodat ook ouders die eerder geen gebruik maakten van de faciliteiten of daar geen gebruik
van konden maken, toegang kregen (Sardes, 2005).
Inhoudelijk heeft de kinderopvang in de jaren ‘90 een omslag gemaakt richting onderwijs en in
1996 is het ook daadwerkelijk onder verantwoordelijkheid van ministerie van Onderwijs en
Wetenschap komen te staan (en niet langer onder Gezondheid en Sociale Zaken). Zo is het
Zweedse model ontstaan waar kinderopvang en peuterspeelzaal worden gecombineerd in een
voorschool (förskola). Zorg en onderwijs gaan sindsdien meer hand in hand. Tegelijkertijd zijn
gemeenten aangemoedigd om buitenschoolse opvang in de vorm van vrijetijdscentra voor
schoolgaande kinderen te realiseren (Sardes, 2005).
Opvang wordt door zowel publieke als private voorzieningen aangeboden. Ongeveer zestien
procent van de kinderen die gebruik maken van een voorschoolse voorziening, gaat naar een
privaat georganiseerde voorziening. Sommige private voorzieningen zijn rond een specifieke
pedagogische methodiek georganiseerd, zoals Montessori of Waldorf. Sommigen hebben een
specifiek religieus of etnisch profiel. De meeste private voorzieningen verschillen echter
nauwelijks van de publieke voorzieningen (Bron: Skolverket). Sommige ouders kiezen de private
voorziening voor het specifieke profiel, maar meestal wordt de keuze gemaakt omdat de
voorziening dichter bij huis is (Bron: Skolverket).
140

11.3 Beleidsontwikkelingen
Namens het ministerie van Onderwijs en Wetenschap treedt het Nationaal Agentschap voor
Onderwijs op als de instantie die supervisie heeft over het beleidsterrein van de opvang en
onderwijs voor kinderen van een tot twaalf jaar (www.skolverket.se).
Het Nationaal Agentschap voor Onderwijs draagt landelijk zorg voor het behalen van de
(nationale) doelen voor kinderopvang. Het is ook verantwoordelijk voor evaluaties, ontwikkeling,
onderzoek en in het algemeen het faciliteren en ondersteunen van vooruitgang in de sector.
Op dit moment staat het verbeteren van de kwaliteit hoog op de politieke agenda (Bron:
Slokverket). In de jaren negentig zijn er veel bezuinigingen en veranderingen doorgevoerd,
waardoor groepen bijvoorbeeld groter werden en er minder medewerkers per kind waren. Zo heeft
de centrale overheid targets gesteld ten aanzien van de inzet van extra personeel zodat het aantal
kinderen per medewerker kan worden teruggebracht van gemiddeld 5,4 naar vijf en de omvang
van de groepen terug kan worden gebracht van zeventien naar vijftien kinderen. Daarnaast heeft
het Nationaal Agentschap voor Onderwijs de opdracht gekregen om algemene richtlijnen op te
stellen voor de kwaliteit in de voorscholen als steun voor de gemeenten in hun inzet op kwaliteit.
11.4 Arbeid- en zorgbeleid
Zwangere vrouwen kunnen voor een periode van maximaal zestig dagen in aanmerking komen
voor zwangerschapsverlof. In totaal worden vijftig dagen vergoed door zwangerschapsverlofgeld.
De overige tien dagen komen voor rekening van het ouderschapsverlofgeld. Zwangere vrouwen
krijgen een uitkering ter hoogte van tachtig procent van het inkomen. Dit heet een
kindgerelateerde uitkering (Jongsma, 2004).
Zweden kent een ouderschapsverlof waarbij vader en moeder gezamenlijk 480 dagen kunnen
opnemen (gelijkelijk verdeeld) voordat het kind acht jaar wordt. Maximaal 180 dagen mogen
worden overgedragen van de ene naar de andere partner.
Gedurende 390 dagen wordt het verlof betaald ter hoogte van tachtig procent van het inkomen.
Voor de overige negentig dagen ontvangt men zestig Zweedse kronen per dag (6,50 euro).
Werkgevers leveren een bijdrage van 86 procent van de kosten, de overige 14 procent komt uit de
kas van de overheid. De Swedish Social Insurance Agency bevordert het opnemen van dagen door
beide ouders. Bijna alle ouders nemen alle beschikbare dagen op (95 procent van de dagen met de
hoge vergoeding en tachtig procent van de dagen met de lage vergoeding (Ministry of Health and
Social Affairs, 2005). In praktijk blijft meestal één van de ouders het eerste jaar thuis (Ministry of
Health and Social Affairs, 2005; Van Oosterhout, 2003).
141

De arbeidsparticipatiegraad van Zweedse vrouwen is 72 procent van de beroepsbevolking (zestien
tot 66 jaar), wat uitstijgt boven de Lissabon-doelstelling van zestig procent. In Zweden zijn
evenveel vrouwen met als vrouwen zonder kinderen actief op de arbeidsmarkt (Jongsma, 2004).
11.5 Vormen en kenmerken van kinderopvang
De opvang voor kinderen van een tot twaalf jaar ziet er in Zweden als volgt uit (Bron:
Skolverket):
Tabel 11.1 Vormen en kenmerken kinderopvang
Opvangvorm Doelgroep Kenmerken [1]
Förskole (voorschool)
Familjedaghem
(gastouderopvang)
Fritidshem
(vrijetijdscentrum,
buitenschoolse opvang)
Tabelnoten:
[1] Cijfers voor 2005
1 tot 5 jaar • Gemiddelde groepsgrootte is 17 kinderen
• Gemiddeld zijn er 5,2 kinderen per medewerker
• Openingstijden tussen 7.00 uur en 18.00 uur, aangepast op
wat het gezin vraagt
• Wettelijk vastgesteld curriculum
• Meestal op een eigen locatie, maar soms ook binnen een
school
• De gemeenten dienen de voorschool aan te bieden met een
minimum van 525 uur per jaar
1 tot 12 jaar • Gemiddeld worden er 5,1 kinderen opgevangen
• Gemiddeld 5,1 kinderen per gastouder
• Openingstijden tussen 7.00 uur en 18.00 uur (of passend
bij de behoefte van ouders)
• Opvang bij de gastouder thuis
6 tot 12 jaar • Gemiddeld 31 kinderen per groep
• Gemiddeld 18,6 kinderen per medewerker
• Voorschoolse opvang vanaf 7.00 uur, naschoolse opvang
tot 18.00 uur.
• Meestal op school georganiseerd (als aparte activiteit of
geïntegreerd met school)
De voorschool is er ook in een ‘open’ vorm, waarbij ouders met de kinderen mee gaan. Kinderen
worden voor het gebruik van deze vormen van opvang niet geregistreerd. Deze opvang is er voor
kinderen waarvan de ouders thuis zijn. Ook de vrijetijdscentra zijn er in een ‘open’ vorm.
Kinderen worden er niet geregistreerd en de opvang is bedoeld als aanvulling op de
vrijetijdscentra en gastouderopvang. Kinderen zijn hier meestal tien tot twaalf jaar oud.
11.6 Het regelen van een plaats in de kinderopvang
Ouders vinden een opvangvoorziening via de gemeente. Gemeenten bieden hen een plaats in een
voorschool en/of bij de familiedagopvang. Er is geen sprake van een individueel contract tussen
142

ouder en opvangvoorziening, ook niet bij de familiedagopvang. Ouders betalen zowel bij publieke
als private instellingen de ouderbijdrage aan de gemeente (Bron: Skolverket).
Ouders in Zweden maken nauwelijks gebruik van opvang die niet door de overheid is gereguleerd
(Bron: Skolverket).
11.7 Het gebruik van kinderopvang
In totaal heeft in 2005 83 procent van de kinderen tussen de een en vijf jaar gebruik gemaakt van
één van de vormen van voorschoolse activiteiten (Bron: Skolverket). Daarvan heeft 77 procent
gebruik gemaakt van de voorschool en zes procent van gastouderopvang. In 2004 heeft ongeveer
47 procent van de ouders aangegeven ook gebruik te maken van de ‘open’ voorschool. In 2005
heeft twee á drie procent van de ouders de kinderopvang zelf geregeld (informeel).
Van de kinderen tussen de zes en negen jaar heeft in 2005 77 procent gebruik gemaakt van
buitenschoolse opvang (Bron: Skolverket). Daarvan gaat een procent naar gastouderopvang en de
overige kinderen maken gebruik van de vrijetijdscentra. Cijfers over het gebruik van informele
opvang voor schoolgaande kinderen zijn niet beschikbaar. Van de kinderen tussen tien en twaalf
jaar maakt nog elf procent gebruik van opvang. Zelden is dat gastouderopvang (0,2 procent).
Een belangrijk motief van ouders om te kiezen voor een bepaalde vorm is de nabijheid van de
opvang. Tegenwoordig bezoeken veel ouders echter ook meerdere opvangvoorzieningen en
kiezen zij degene die zij het beste achten. Een reden voor ouders om te kiezen voor
familiedagopvang en niet voor een voorschool, is omdat een kleinere groep voor het kind beter is
of omdat de dichtstbijzijnde voorschool te ver weg is (vooral in rurale gebieden) (Bron:
Skolverket).
In onderstaande tabel is een overzicht opgenomen van het gemiddelde aantal uren dat gebruik
wordt gemaakt van opvang.
Tabel 11.2 Gebruik van kinderopvang in uren per week (gemiddeld)
Opvangvorm Gemiddelde aantal uren per week
Voorschool (1 tot 5 jaar) 29 uur
Familiedagopvang (1 tot 5 jaar) 27 uur
Opvang voor schoolgaande kinderen 13 uur
11.8 Kwaliteitseisen kinderopvang
In Zweden ligt de nadruk sterk op goed gekwalificeerd en getraind personeel dat in direct contact
staat met de ouders (Regieringskanslet, 2004). Ook mogen groepen niet te groot worden of een
143

gemixte samenstelling hebben (bijvoorbeeld qua leeftijdsverschillen). Volgens Zweedse cijfers
(Regieringskanslet, 2004) zijn de Zweden over alle welzijnsvoorzieningen die het land rijk is, het
meest tevreden over de kinderopvang.
Alle opvangvoorzieningen, publiek en privaat vallen onder de Education Act. De voorscholen
hebben een wettelijk (landelijk geldend) voorgeschreven curriculum, dat geëvalueerd wordt. Dit
curriculum houdt in dat de opvang en activiteiten bijdragen aan ‘het plezier, nieuwsgierigheid en
vertrouwen van het kind’ en omvat:
• Normen en waarden
• Ontwikkeling en leren
• Zelfontplooiing (eigenwaarde en verantwoordelijkheid)
• Samenwerking tussen voorschool en ouders
• Interactie tussen voorschool, school en vrijetijdscentrum
Verder is er van overheidswege aandacht voor gendergelijkheid, tijdige plaatsing en
multiculturele aspecten (Regieringskanslet, 2004).
Het Nationaal Agentschap voor Onderwijs inspecteert de opvangvoorzieningen. Deze inspectie
houdt in dat het agentschap vaststelt of en hoe goed een voorziening functioneert in relatie tot de
vereisten uit de Education Act, verordeningen en het nationale curriculum. Zowel kwaliteit als
wettelijke taken vormen het onderwerp van de inspecties. Eén van de meest belangrijke taken van
de inspecteur is om vast te stellen of iedereen werkelijk toegang heeft tot de voorzieningen.
De inspectie betreft audits en assessments op het niveau van een gemeente als geheel of een
individuele voorziening. In aanloop op het bezoek van de inspectie dient er een interne
voorbereiding plaats te vinden.
Naast het Nationaal Agentschap voor Onderwijs is er het Nationaal Agentschap voor
Schoolverbetering/bevordering. De laatste initieert en ondersteunt lokale ontwikkelingen en
verbeteringen zodat kwaliteit wordt gewaarborgd en alle kinderen en leerlingen gelijke kansen
hebben (Bron: Skolverket).
Elke voorziening dient jaarlijks een kwaliteitsrapportage op te stellen waarin in ieder geval wordt
gerapporteerd over de kwalificaties en bekwaamheid van het personeel en de omvang van de
groepen. Inspectie middels een bezoek vindt elke 6 jaar plaats (Regieringskanslet, 2004).
Er zijn verschillend gekwalificeerde medewerkers in de kinderopvang (OECD,1999).
• Leraren (preschool)
• Pedagogen (preschool, vrijetijdscentra, familiedagopvang)
• Dagopvang begeleiders (preschool)
144

• Gastouders (familiedagopvang)
De leerkrachten en pedagogen hebben een driejarige opleiding gevolgd op universitair niveau,
met aandacht voor methoden, ontwikkelingspsychologie, gezinssociologie en creatieve
activiteiten (OECD, 1999).
Dagopvang begeleiders hebben ‘upper-secondary’ kwalificaties. Gastouders hebben over het
algemeen cursussen gevolg die door de lokale overheid zelf worden georganiseerd. In de
vrijetijdscenters heeft ongeveer zeventig procent van de medewerkers een diploma in recreatief of
vrijetijdsonderwijs (Skolverket, 2004).
11.9 Prijzen en ouderbijdragen kinderopvang
De opvangvoorzieningen worden betaald uit publiek geld waardoor men over kosten in plaats van
prijzen spreekt. De kinderopvang wordt deels door subsidies van de centrale overheid
gefinancierd (overigens niet geoormerkt voor kinderopvang) en deels door de inkomensbelasting.
Ouders betalen een inkomensafhankelijke bijdrage. Landelijk is er een maximum ouderbijdrage
per maand vastgesteld. Reden daarvoor waren de toenemende verschillen in ouderbijdragen
tussen gemeenten in de jaren ’90. Een dergelijke ontwikkeling is onwenselijk en de regering heeft
in 2001 besloten een maximum in te voeren. De maximale bijdrage geldt voor huishoudens met
een bruto inkomen van meer dan 42.000 SEK per maand (4.528 euro).
In onderstaande tabellen een overzicht (maximum ouderbijdrage voor 2006).
Tabel 11.3 Maximale ouderbijdrage voor de voorschool
Maximale ouderbijdrage voor de voorschool (kinderen van 1 tot 5 jaar)
Maximale ouderbijdrage per maand Percentage van het bruto
gezinsinkomen
Eerste kind (de jongste) SEK 1.260 ( 136) 3%
Tweede kind SEK 840 ( 91) 2%
Derde kind SEK 420 ( 45) 1%
Vierde kind Geen bijdrage -
Tabel 11.4 Maximale bijdrage voor opvang van schoolgaande kinderen
Maximale ouderbijdrage voor opvang voor schoolgaande kinderen (6 tot 12 jaar)
Maximale ouderbijdrage per maand Percentage van het bruto
gezinsinkomen
Eerste kind (de jongste) SEK 840 ( 91) 2%
Tweede kind SEK 840 ( 91) 1%
Derde kind SEK 420 ( 45) 1%
Vierde kind Geen bijdrage -
145

Gemeentes hebben overigens de mogelijkheid om als plafond een lagere maximale ouderbijdrage
vast te stellen (www.skolverket.se).
Primair worden de kosten voor kinderopvang gefinancierd door de overheid. De
inkomensafhankelijke ouderbijdrage dekt ongeveer 10% van de kosten. De nationale overheid
kent drie additionele subsidies voor gemeenten. Twee daarvan zijn er om de gemeenten te
compenseren voor de maximale ouderbijdrage en één is voor het aantrekken van extra
medewerkers in de voorscholen. Skolverket merkt op dat deze additionele subsidies vaak veel
publiciteit krijgen, terwijl het eigenlijk maar om een klein deel van de kosten voor kinderopvang
gaat. Prijzen voor kinderopvang worden niet gereguleerd. Gemeenten zijn
budgetverantwoordelijk. Er zijn geen andere partijen die bijdragen in de kosten.
In 2004 (de meest recente cijfers) hebben de totale kosten voor de kinderopvang in Zweden vijftig
miljard SEK (5,4 miljard euro) bedragen. De kosten voor kinderopvang omvatten staf, lokalen,
materialen en eten (Bron: Skolverket). In 2006 verdeelt de National Agency for Education 5,66
miljard SEK (610 miljoen euro) over de additionele subsidies. Een gedetailleerd overzicht van de
kosten van kinderopvang voor gemeenten is opgenomen in bijlage E (kosten 2004).
De gemiddelde kosten per jaar per kind bedroegen hebben in 2004 het volgende bedragen (Bron:
Skolverket):
• Voorschool: 10.433 euro (ouders betalen daar gemiddeld acht procent van)
• Familiedagopvang: 8.340 euro (ouders betalen daar gemiddeld tien procent van)
• Vrijetijdscentra: 3.409 euro (ouders betalen daar gemiddeld zestien procent van)
Om een beeld te geven van de kosten die ouders hebben aan kinderopvang zijn drie
gezinssituaties uitgewerkt:
• Situatie A: de kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een eenoudergezin met twee
kinderen (twee en acht oud) en een bruto gezinsinkomen van 20.000 euro per jaar.
• Situatie B: de kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een tweeoudergezin met
twee kinderen (twee en acht jaar oud) en een bruto gezinsinkomen van 30.000 euro per jaar.
• Situatie C: de kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een tweeoudergezin met
twee kinderen (twee en acht jaar oud) en een bruto gezinsinkomen van 55.000 euro per jaar.
146

In onderstaande tabel de uitkomsten (Bron: Skolverket)
Tabel 11.5 Uitwerking gezinssituaties ouderbijdragen kinderopvang
Situatie Kosten per maand
Situatie A
• De kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een eenoudergezin
met twee kinderen (twee en acht jaar oud) en een bruto gezinsinkomen van
20.000 euro per jaar.
Situatie B
• De kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een
tweeoudergezin met twee kinderen (twee en acht jaar oud) en een bruto
gezinsinkomen van 30.000 euro per jaar.
Situatie C
• De kosten voor fulltime kinderopvang per maand, voor een
tweeoudergezin met twee kinderen (twee en acht jaar oud) en een bruto
gezinsinkomen van 55.000 euro per jaar.
11.10 Literatuur
Publicaties:
SEK 618 ( 67)
SEK 927 ( 100)
SEK 1.680 ( 181)
• D. van Oosterhout (2003) Even pauze in de levensloop, internationale ervaringen met
verlofregelingen en lessen voor Nederland, NYFER, Breukelen
• Jongsma (2004) Position paper, childcare in a changing world. Position Paper European
Conference 21-23 October 2004, Vyvoj Consultancy
• OECD (1999) Early childhood education and care policy in Sweden
• Ministry of Health and Social Affairs (2005) Swedish family policy, Factsheet
• Regieringskanslet (2004) Quality in pre-school, 2004/2005, November 2004
• Sardes (2005) Quickscan dagarrangementen in zeven landen, november 2005
• Skolverket (2004) Childcare in Sweden, September 2004
• Skolverket (2005) Costs national level, report 263
• Sveriges officiella statistic (2004) Costs- national level
Internet
• www.skolverket.se
147

148

Bijlage A. Overzicht van alle betrokkenen
Leden van de begeleidingscommissie:
• Anita Blom, ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (voorzitter)
• Christel Jansens, ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (tot 1 mei 2006)
• Aad van Tongeren, ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (vanaf 1 mei 2006)
• Jana van Kuringen, ministerie van Financiën
• Jenny Kossens, ministerie van Economische Zaken
• Carla Bienemann, Maatschappelijk Ondernemers Groep
• Pico Kuiper, Branchevereniging ondernemers in de kinderopvang
• Gjalt Jellesma, Belangenvereniging van Ouders in de Kinderopvang
149

Bijlage B. London Borough of Camden
Services for young children and their families
London Borough of Camden
Government policy
This Government has prioritised services for young children and their families, and policy has been
evolving since 1997/8.
There have been developments in childcare provision and in family support services that are now coming
together under the current planning and implementation of Children’s Centre services.
The Government has given Local Authorities targets and guidance but has given them flexibility in how
models are developed, depending on existing local services and local needs.
National Childcare Strategy 1998
This was the beginning of the new focus on provision for young children and its aim was to:
• Provide a free part-time place early education place (12.5 hours per week) for all 3 and 4 year old
children by 2004, in the maintained, private, voluntary or independent sectors
• Provide support and training for providers of early education and childcare across all sectors
• Create new childcare places for children from birth to 14 (16 for children with special educational needs
or disabilities)
• Create Children’s Information Services to provide information for parents about early education and
childcare.
Sure Start Local Programmes 1998
These were locally set up programmes focused on children up to the age of 4 and their families, in areas of
disadvantage. Sure Start was set up to promote the physical, social, and emotional development of children
to ensure that they are ready to flourish when they start school. The focus is improving child development,
health, and learning, and strengthening families and communities. Strong networks of family support,
health and outreach are in put in place for families from pre-birth to school-age to ensure that any problems
are picked up early.
Review of services 2002
Following this review a new Government Unit, the Sure Start Unit, was created, to bring together the early
education, childcare and family support elements for children and their families. Sure Start aims to achieve
better outcomes for children, parents and communities by:
• Increasing the availability of childcare for all children
• Improving the health, education and emotional development for young children
• Supporting parents as parents and in their aspirations towards employment.
150

This will be achieved by:
• Helping services to develop in disadvantaged areas alongside financial help for parents to afford
childcare
• Rolling out the principles driving the Sure Start approach to all services for children and families.
These principles are:
• Working with parents and children
• Services for everyone
• Flexible at point of delivery
• Early intervention
• Respectful and transparent
• Community driven and professionally coordinated
• Outcome driven.
Children’s Centres 2004
Central to this new approach is the development of Children’s Centres, bringing together integrated early
education and childcare and family/community support for children up to the age of 5.
The long term aim is to create a Children’s Centre in every community. This is central to the Government‘s
10 Year Strategy for Childcare, launched in 2004 and fits in with other wider changes around the Every
Child Matters: Change for Children (2004) agenda, including the development of Extended Schools.
The Government requires Children’s Centres to provide the following core offer of services for children
from birth to 5 and their families:
• good quality early education combined with full day care provision for children (minimum 10 hours a
day, 5 days a week, 48 weeks a year)
• early years teacher input to lead the development of learning within the centre
• child and family health services, including ante-natal services
• parental outreach
• family support services
• a base for a childminder network
• support for children and parents with special needs, and
• effective links with Jobcentre Plus to support parents/carers who wish to consider training or
employment.
151

Policy and implementation in the London Borough of Camden
Early education and childcare
Camden Council has prioritised services for young children for many years. Before the development of the
national policy Camden had already provided funding for a large nursery expansion programme to provide
places for many 3 and 4 year olds in primary schools and provided funding for the creation of integrated
early education and childcare centres. The Thomas Coram Centre was part of this programme and was a
unique development created through a partnership between the local authority and a voluntary sector
organisation, Coram Family.
The integrated centres provide high quality early education and childcare places for children from birth to 5,
and provide after school care for children up to the age of 7. Places are a combination of free core day
places for 3 and 4 year olds, free places for children in need (0-5), fee paying places for under 3s and fee
paying wraparound places.
There is also an extensive programme of advice, support and training for all providers of childcare, across
all sectors, including childminders.
All of these services are brought together under the Early Years and Sure Start Service, in the Children,
Schools and Families Directorate of the Council.
Sure Start local programmes
Camden has 5 Government funded Sure Start local programmes in the areas of greatest disadvantage and,
with additional funding from the Council and the Primary Care Trust, these services have been extended to
cover the whole borough from September 2005.
The Sure Start local programmes provide a range of services identified locally and are a partnership of
statutory and voluntary sector organisations working with local parents and communities.
In Camden Sure Start was implemented consistently across the borough and has had a number of positive
external evaluations. Sure Start in Camden has been a great opportunity for different services to deliver
more accessible, user-friendly joined-up services. Services in Camden are delivered through multi-agency
teams in the way the government recommended for all children’s services in Every Child Matters: Change
for Children. Different professionals such as health visitors, social workers, psychologists working together
in teams improves communication and acts as a gateway to more specialised services where needed,
making it more likely that vulnerable children’s needs will be met and they will be kept safe from harm.
Parental participation is key to the success of the programmes. Linking families into networks of support
from other parents in their community – through activities, trips, groups meeting regularly and parent
forums where they can be a part of decision-making and feel valued in their community is important as it
builds trust in their neighbourhoods and a shared sense of wanting what’s best for their local area (social
capital).
152

A range of services are provided including, training for parents, crèches and drop-ins for children, speech
and language therapy, psychology services, nutrition advice, smoking cessation programmes, breast feeding
support and employability initiatives.
Children’s Centres
Camden is well placed to develop Children’s Centre services because of the commitment of the Council and
the fact that the responsibility for all these services rests with the Early Years and Sure Start Service.
Children’s Centre services have been developed by bringing together the integrated early education and
childcare centres and the Sure Start local programme services on a locality basis across the borough.
Camden has a target to create 11 Children’s Centres, with 265 new integrated places by 2006, and another 9
Children’s Centres by 2008.
The 7 existing integrated early education and childcare centres, including the Thomas Coram Centre, have
already been designated as Children’s Centres by the Sure Start Unit. 4 new centres are being
built/redeveloped to create the 265 new places. There have been some delays in the capital programmes but
all the new places will be created by the end of 2006.
The second phase of Children’s Centres is now being planned and the strategy is to create 1 new integrated
centre and develop the 8 remaining centres around school nurseries.
The challenge for the Early Years and Sure Start Service is now to manage the change from Sure Start local
programmes to Children’s Centres, maintaining the benefits of partnership and parental participation,
whilst expanding the high quality, affordable early education and childcare.
Barbara Sampson
Head of Early Years and Sure Start
Children, Schools and Families Directorate
London Borough of Camden
February 2006
153

Bijlage C. Brede scholen in het Verenigd Koninkrijk
In onderstaande tabel is een overzicht opgenomen van het ‘aanbod’ van scholen in Engeland in 2005 naast
onderwijs (Clemens, 2006).
154

Bijlage D. Opleidingsvereisten kinderopvang in
opvangcentra in Frankrijk
Artikel 1 – Overeenkomstig artikel L 2324-1 en R 180-21 uit het medisch wetboek, moet het personeel van
opvanginstellingen en -diensten voor kinderen jonger dan 6 jaar, waarop wordt gedoeld in artikel R180 van
bovenbedoeld wetboek, een diploma kunnen overleggen of ervaring kunnen aantonen op het gebied van
begeleiding aan jonge kinderen. De complementariteit van de competenties van dit personeel moet
onderzocht worden, met name op het gebied van hygiëne en pedagogiek.
Artikel 2 – In de instellingen en diensten waarop gedoeld wordt in het eerste artikel van het huidige besluit,
nemen, behalve de erkende kinderverzorgers in de crèches familiales, ook andere personen deel aan de
begeleiding van de kinderen, die in het bezit zijn van de volgende diploma’s of certificaten:
1. Diplôme d’Etat de puéricultrice ou puériculteur (Staatsdiploma voor kinderverzorger of
kinderverzorger)
2. Diplôme d’Etat d’éducateur de jeunes enfants (Staatsdiploma voor kinderbegeleider)
3. Diplôme d’Etat d’infirmier (Staatsdiploma voor verpleegkundige)
4. Diplôme professionnel ou certificat d’auxiliare de puériculture (Beroepsdiploma of certificaat voor
assistent kinderverzorging)
Minstens de helft van de personeelsbezetting die bij de kinderen wordt geplaatst in de collectieve
opvanginstellingen moet gediplomeerd zijn.
Artikel 3. – De personeelsbezetting van instellingen en diensten die meewerken aan de begeleiding van
kinderen, wordt aangevuld door personen die binnen 1 van de volgende categorieën vallen:
1. Personen in het bezit van het certificaat voor beroepsbekwaamheid kleine kinderen
2. Personen in het bezit van het certificaat gezinswerker of van het Staatsdiploma voor specialist op het
gebied van maatschappelijke- en gezinshulp
3. Personen in het bezit van het Staatsgetuigschrift van specialist jeugdwerker voor volks- en
jongereneducatie, met richting kinderen.
4. Personen in het bezit van het getuigschrift voor beroepsonderwijs, met medische en maatschappelijke
richting;
5. Personen in het bezit van het certificaat van bekwaamheid in huishoudelijke hulp
6. Personen die gedurende 5 jaar als erkende kinderverzorger hebben gewerkt
7. Personen die kunnen aantonen dat zij 3 jaar beroepservaring hebben m.b.t. kinderen in een instelling of
dienst zoals beschreven in de eerste of tweede alinea van het artikel L2324-1 van het medisch wetboek.
Het personeel dat voldoet aan de voorwaarden zoals gesteld in artikel 2 of in de eerste alinea van
artikel 3 van het huidige besluit, representeren minstens ¾ van de totale personeelsbezetting die belast
is met de begeleiding van kinderen in een collectieve opvanginstelling.
Artikel 4. – Buiten de gereglementeerde beroepen, worden professionals met een buitenlandse nationaliteit
die een gelijkwaardige kwalificatie of ervaring hebben of een buitenlands diploma kunnen overleggen, door
de werkgever goedgekeurd.
155

Artikel 5. – Bij uitzondering kunnen afwijkingen op de voorwaarden van een diploma of werkervaring zoals
is vastgesteld in de bepalingen van artikel 2 en 3 van het huidige besluit, worden goedgekeurd ten gunste
van andere personen, met het oog op hun opleiding of hun ervaring op het gebied van kinderen en de
plaatselijke context.
De volgende afwijkingen worden goedgekeurd:
a. Voor instellingen of diensten geleid door iemand met privaatrecht, door de voorzitter van de
departementstraad, op aanbeveling van de verantwoordelijk arts van de departementale dienst van de
bescherming voor moeder en kind, of van een arts van de dienst als afgevaardigde van de
verantwoordelijk arts;
b. Voor de publieke instellingen en diensten, door de openbare beheerinstanties, op aanbeveling van de
voorzitter van de departementsraad.
Artikel 6. – Personen die belast zijn met de zorg voor kinderen, met name de personen waarover wordt
gesproken in artikel 3,4 en 5 van dit besluit, die noch een opleiding hebben, noch ervaring hebben op het
gebied van collectieve kinderopvang, kunnen gebruik maken van begeleidingsmaatregelen om voor het
beroep te worden opgeleid, gedefinieerd en goedgekeurd door de beheerder van de instelling of de dienst.
Artikel 7. – De voorschriften van het huidige besluit hebben geen betrekking op personeel dat al in
opvanginstellingen of diensten werkzaam is op de datum van publicatie van dit besluit. De voorschriften
van het huidige besluit hebben betrekking op publieke instellingen en diensten onder voorbehoud van de
voorschriften die zijn voorzien door de privé statuten van de korpsen en kaders van betrekkingen bij
overheidsdiensten.
156

Bijlage E. Gemeentelijke uitgaven aan kinderopvang in
Zweden
(Skolverket, 2005)
157

Capgemini Nederland B.V.
Papendorpseweg 100
Postbus 2575 - 3500 GN Utrecht
Tel. 030 689 00 00
Fax 030 689 99 99
www.nl.capgemini.com
st/8D-011.27/25