November - Historische Kring Haaksbergen

27e jaargang No. 4 nov. 1994-verschijnt 4 x per jaar
ORGAAN VAN DE
HISTORISCHE KRING HAAKSBERGEN

REDAKTIE: B.E. Asbreuk
ADMINISTRATIE:
F.G.M. Gebbink - Broekhuis
E.H.J. Overbeeke-Scholten
W.H.M. Winkels
M.C. Waijerdink-Mentink
Aold Hoksebarge
Mevr. S. Henkes, Enschedesestraat 34, 7481 CR Haaksbergen
Postbankrekening nr. 2547699
Bankrekening Rabobank nr. 32.42.29.917
beide t.n.v. Penningmeester Historische Kring Haaksbergen
,,Aold Hoksebarge" wordt vier keer per jaar toegezonden aan de leden van de „Historische Kring
Haaksbergen". Zij betalen voor lidmaatschap en abonnement ƒ 27,50 per jaar.
Publikatie of overname van artikelen, geheel of gedeeltelijk, is alleen toegestaan met toestemming
van de auteur(s) en bronvermelding.
W.H.M. Winkels
Bestuur van de Historische Kring Haaksbergen
E.H.J. Overbeeke-Schoiten
J.G. Hotste op Bruinink
F.A.M. Brummelhuis
M.C. Waijerdink-Mentink
B.E. Asbreuk
F.G.M. Gebbink-Broekhuis
S. Henkes
Lansinkstraat 14
1e voorzitter
Fazantstraat 13
secretariaat
Blekerstraat 5
secretaris /
2e penningmeester
Stiegert 68
1e penn.meester /
2e voorz.
Eibergsestraat 240
2e secretaresse
Benteloseweg 23
Kolenbranderweg 53
Enschedesestraat 34
7481 JP Haaksbergen tel. 22431
7481 BG Haaksbergen tel. 21634
7481 JT Haaksbergen tel. 23553
7482 GE Haaksbergen tel. 24516
7481 HP Haaksbergen tel. 24134
7482 PN Haaksbergen tel. 05405-75214
7482 SE Haaksbergen tel. 22559
7481 CR Haaksbergen tel. 24532

VERENIGINGSNIEWS
1779
NAJAARSEXCURSIE 1994.
Op zaterdag 10 september j.1. werd door ruim 30 leden een excursie gemaakt
naar het museumdorp Orvelte in Drente. Om 12.30 uur ving de reis aan en na
enige vertraging ariveerden we om 14.30 uur in het mooie dorp, alwaar eerst
koffie gedronken werd in "De Schoapendrift", een mooie, en fraai ingerichte
vroegere boerderij.
De rondleiding door het dorp werd begonnen met een introductiefilm, waarin
iets over de geschiedenis van Orvelte werd verteld en waarbij door de rondleider
uiteengezet werd wat het doel was van de stichting die het dorp min of meer
beheert. Vervolgens werd een rondleiding gemaakt langs diverse, zeer interessante
bezienswaardigheden. Vooral het "Los Hoes" was zeer de moeite waard.
Het is jammer dat ook hier de bezuinigingsdrift heeft toegeslagen.
Vorig jaar stonden hier namelijk nog gewoon de koeien op stal zoals vroeger, terwijl
dat nu om financiële redenen niet meer mogelijk is. Dit is duidelijk een aantasting
van het karakter van zo'n object, immers, Orvelte heet een levend, historisch
dorp te zijn. Dit blijkt o.a. wel uit het feit dat er te midden van al de historie
gewoon mensen wonen en werken.
"TAAL VAN HAAKSBERGEN"
Op dinsdag 4 oktober werd in "Het Hagen" te Haaksbergen een bijzondere vergadering
gehouden van de Twente Akademie. Tijdens deze vergadering werd het
eerste exemplaar van het boek "Taal van Haaksbergen" door Dinant Dijkhuis
aangeboden aan mevrouw Dijkhuis.
In tegenwoordigheid van de familie Dijkhuis en vele belangstellenden, van
zowel de zijde van de T.A., als van de Historische Kring Haaksbergen, werd
deze taak verricht door burgemeester v.Agt van Haaksbergen.
Het programma was verder omlijst met muziek, toespraken en een beschouwing
over het ontstaan- en de inhoud van het boek. Ook wij, Historische Kring
Haaksbergen, hebben onze medewerking gegeven aan deze avond. We hebben
de verkoop en distributie van het boek op ons genomen voor Haaksbergen en
omgeving.
In de pauze is hiermee een aanvang genomen en het liep gelijk aardig storm bij
het verkooppunt achter in de zaal. Een boek, vooral interessant voor
Haaksbergen, maar zeker ook voor heel Twente.
A.M. Otter.

1780
HAAKSBERGSE SCHUTTERIJ
Vendeliers in Twente.
Het vendelen heeft nog steeds een symbolische waarde. Het gilde of de schutterij
trekt bijna altijd uit met vliegend vaandel of slaande trom. En zo vreemd is
dat niet want de trom en het vaandel hebben veel gemeen met elkaar. Het vendelzwaaien
is waarschijnlijk even oud als het vaandel zelf. Dat wil zeggen zo'n
acht tot tien eeuwen, maar het is niet duidelijk waar het vendelen van oorsprong
vandaan komt. Vast staat wel dat het voornamelijk in centraal, west en zuid-west
Europa werd beoefend.
De hoofdvlag van een gilde, gildevaandel genoemd, is evenals de nationale vlag
van een land, het eerste en duidelijkste symbool van de erkende zelfstandigheid,
en dus niet de vlaggen die op de patat- en viskramen staan te wapperen tot ze op
de draad versleten zijn. De gildevaandels worden gelukkig niet meer respect
behandeld.
In ons land wordt het vendelzwaaien nog veel beoefend, in het grensgebied van
Gelderland en Duitsland, enkele plaatsen in Limburg, in Brabant en plaatselijk
in Twente, met name in Delden en Haaksbergen. In het buitenland is dat het
geval in een gedeelte van Spanje op sommige plaatsen in Duitsland (Rijnland en
Paltz) België, Zwitserland, Zweden, Zuid-Tirol, in Italië in de Toscane o.a.
Siënna, Foligno en in Umbria o.a. Gubrio. Onzekerheid bestaat over de vraag of
het vaandel reeds in het begin gezwaaid werd.
De inhoud van het vendelen denkt onwillekeurig aan een folkloristische demonstratie.
Die gedachte wordt nog sterker als men de schitterrende uniformen ziet,
vanuit de grondbeginselen van het vendelen gezien is dat een onjuiste conclusie.
Een demonstratie geldt alleen het zogenaamde acrobatisch vendelen als uiting
van grote vaardigheid. In bijna alle andere gevallen heeft de toeschouwer te
maken met een vendelgroet, of de uitbeelding van het vendelgebed.
Wij voelen onszelf erg aangesproken door het vendelgebed, een langdurige serie
handelingen met het vendel, die de strijd tussen het goede en het kwade, de strijd
tussen het geloof en ongeloof uitbeelden.
Te paard.
In de zestiende eeuw werd dat spel beoefend door de vaandrig, die te paard gezeten,
of marcherend voor de troep uitging. Een tamboer of pijper en soms beiden,
begeleidden hem daarbij. Niet alleen in het leger, maar ook in de oude beroepen
en burgergilden werd het spel op actieve wijze beoefend.
Over de juiste herkomst van het woord vaandel tasten we in het duister. Het kan
afgeleid zijn van het Franse fanion: richtvlag. Een mogelijke Duitse herkomst
zou heel

V.l.n.r Marinus Kleinsman (Tiens van de Vinke), W. Klanderman, Toon Middelhuis, kapt. Wolsink,
Huigen, Noordink(Snieder).
Koningspaar 1952 H. Ter Huurne - T. Wildenborg.
wat groter kunnen zijn, Fahne; vaan-vaandel. De overeenkomst tussen het
Duitse Fahrich en vaandrig is historisch verklaarbaar door de komst van
Maximiliaan van Oostenrijk in 1477. Deze vorst maakte bovendien in zijn leger
gebruik van veel grotere vaandels dan voorheen gebruikelijk was.
Reeds heel vroeger werden door legers vanen meegevoerd wanneer zij ten strijde
trokken. Het vaandel werd gezien als symbool van eenheid en saamhorigheid.
De in Nederland aanwezige gilden namen het kleurrijke vendelspel over van de
"alfière" uit Italië waar dit spel werd beoefend en dateerde uit de tijd van de
Romeinen.
Het vendelzwaaien heeft na al die eeuwen nog steeds een symbolische waarde
en is onverbrekelijk met het gilde en het schutterswezen verbonden. Men moest
onderscheid maken tussen een vaandel en een vlag. Bij een vlag is het doek
bevestigd aan een verticale stok, terwijl het vaandel aan een horizontale stok
hangt.

1782
Reeds in de vorige helft van deze eeuw trof men slechts hier en daar personen
aan, die zoals vroeger de vaandrigs en dappere lansknechten in het leger, na een
gewonnen slag de overwinningsvreugde uitten door hun behendig spel met het
vaandel. Zij stelden er een eer in hun kunst ter opluistering van feestelijke
optochten uit te oefenen.
Altijd werd het vendelzwaaien met bijval begroet, maar navolging vindt het
bijna niet, en nu ziet men het slechts in de reeds eerder genoemde landen nog.
Het is evenwel niets anders meer dan een telkens weer terugkomende demonstratie
van handigheid en kracht bij volksfeesten, die door behendige en sterke
kerels worden gegeven. Het is een feit, dat om het vaandel alleen nog maar
"goed te hanteren" beduidende kracht, geschiktheid en een lange oefening noodzakelijk
zijn. En de omstandigheid dat er steeds meer sport en spelen worden
bedreven, zodat het steeds moeilijker wordt om het aantal vendelzwaaiers op een
behoorlijk geschikt aantal te houden.
De vendeliers die in Twente het vendelen beoefenen zwaaien onder de vlag van
de Gelderse Federatie St.Hubertus. Zo zijn ook kermis, schuttersfeest en vendelzwaaien
zeer nauw met elkaar verbonden.
In vroeger dagen was kermis zonder een schuttersfeest, waarbij op een vogel
geschoten werd, ondenkbaar. Was de nieuwe koning, overwinnaar in de strijd,
bekend, dan was dat voor de hele gemeenschap een reden tot vreugde. En deze
vreugde kreeg gestalte in het vendelspel. De vendelzwaaier begroette de koning
namens allen en bracht hem hulde. Daarbij dachten allen aan de drie broederschapsplichten
die de gilden sieren en die altijd weer zulk een weerklank bij de
mensen vinden: beoefening van de gemeenschapsplicht (die de sociale gedachte
bevordert), instandhouding van de goede overgeleverde gebruiken, het onderhouden
van de christelijke geest, en daar, waar dan ook, blijk van te geven.
C.D.Hofman,
Cdt. Haaksbergsche Vendeliers.

IN EN OM DE BOERDERIJ, HET JAAR ROND DOOR
DE EEUWEN HEEN (SLOT)
DECEMBER
1783
Dit is dan de laatste aflevering van een serie van twaalf, maandelijkse beschrijvingen
in en om de boerderij het jaar rond. Het jaar spoed ten einde.
Tegenwoordig zal men zeggen met spanning zien we uit naar de uitdraai van de
computer. Wat heeft het afgelopen jaar met zijn ups en downs ons gebracht?
Vroeger was men veel kwetsbaarder op velerlei terrein.
Weer
Daar had men geen enkele invloed op, de ontwatering was heel slecht geregeld.
Bij veel regen liepen grote stukken grond onder water, was men dan juist aam
het hooien dan kon dat een grote ramp betekenen, ook het grasland wat door de
koeien werd beweid en alzo met een laagje slib werd bedekt wilden de koeien
niet meer begrazen. Er waren geen drogerijen om het natte graan alsnog machinaal
te drogen. Bij vorst had men weinig beschutting, vorstgevoelige gewassen
zoals aardappels, bieten en dergelijke gingen gemakkelijk verloren. Mens en
dier moesten meer voedsel tot zich nemen om de kou te trotseren. Bij zware
sneeuwwal brengt de tractor tegenwoordig uitkomst bij het sneeuwruimen. Toen
wij vroeger op de klompen naar school moesten lopen en het had 's nachts veel
gesneeuwd, dan spande vader een paard aan en deze sleepte dan een kuip met
enkele grote keien erin voor ons uit, om zo een pad te banen. Storm en blikseminslag
verwoestten vaak boerderijen e.d. Verzekeringen kwamen pas in de
vorige eeuw. Zo staat hier in de buurt nog een oude boerderij die in de vorige
eeuw onverzekerd afbrandde. Met behulp van buren en familie werd deze boerderij
met mankracht en materiaal, zonder dat er geld aan te pas kwam weer opgebouwd.
Bij droogte kan men nu zonodig de grond beregenen.
Ziekten
van mens en dier konden vroeger veel moeilijker bestreden worden dan tegenwoordig.
Ging men vroeger vaak met dubieuze middelen de ziekten te lijf,
tegenwoordig werkt men steeds meer om ziekten te voorkomen. Heel vroeger
kende men de veepest, het was soms zo erg dat driekwart van de rundveestapel
er aan ten onder ging. Mond- en klauwzeer een vreselijke ziekte die bijna uitsluitend
bij tweehoevige dieren voorkomt is door jarenlange voorbehoedende
inentingen in Nederland uitgebannen. Deze virusziekte kon men het eerst waarnemen
doordat de dieren gingen schuimbekken.

1784
Voor de ladder het geslachte varken.
Verder openbaarde zich de ziekte
door blaasvorming in de bek, rond de
hoeven, aan de uier en aan de tepels.
De eetlust was weg waardoor het
dier sterk vermagerde. Het melken
(vroeger altijd met de hand) ging op
het laatst niet meer, doordat met het
melken de huid van de tepels afstroopte.
Als ook de hoeven werden
aangetast kwam het dier moeizaam
overeind. Veelal waren ze ten dode
opgeschreven. Als veehouder stond
je machteloos toe te zien hoe ze
moesten lijden maar je kon er niets
tegen doen, om maar te zwijgen over
de financiële strop. Zelf heb ik nog
meegemaakt dat onze veestapel rond de dertiger jaren voor de helft omkwam.
Een enkele keer gebeurde het ook dat een mens door deze ziekte werd aangetast
wat zich openbaarde door blaren in de mond. Voor de mens toch geen noodlottige
ziekte.
Varkenspest wederom een zeer ernstige ziekte, die ook alleen nog maar verholpen
kan worden door voorbehoedende entingen. In onze buurlanden komt de
varkenspest nog regelmatig voor. De laatste jaren is Nederland gevrijwaard van
varkenspest. In het verleden echter heeft deze ziekte hier danig huisgehouden.
Wederom een ziekte waar bestrijdend weinig aan te doen is, een ziekte waar
zogoed als alle varkens die met het besmettelijke virus in aanraking komen aan
sterven. Strenge vorst was vroeger een ramp voor pasgeboren biggen. In de
schuren van de boerderijen vroor het binnen even hard als buiten, voor de jonge
biggen was dat vaak fataal. Heel goed weet ik nog dat zo rond 1925, bij strenge
vorst, twee koppels pasgeboren koppels biggen en een zeug door de kou omkwamen.
Vader deed zijn uiterste best om met veel stro het tij te keren, echter zonder
succes. De koppels biggen waren gewoon doodgevroren en ook de zeug
moest het loodje leggen omdat door overmatige melk en door het zuigen van de
biggen de uier constant nat was, deed de strenge vorst zijn vernietigende werk.
Gelukkig is dat nu totaal anders. Een bijdetijdse varkenskraamstal heeft tegen-

1785
woordig een computergestuurde verwarming die men kan instellen op iedere
gewenste temperatuur. De biggensterfte is heel sterk teruggelopen. Kreeg men
rond de dertiger jaren per zeug per jaar nog 16 biggen, tegenwoordig is het al
geen uitzondering meer als een zeug per jaar 24 biggen grootbrengt. Dankzij de
verwarming en andere voorzieningen is dit tot stand gekomen. Er werd wel eens
gezegd "een pasgeboren kalf en een dronken boer kunnen veel verdragen", dat
wil niet zeggen dat ook een kalf niet gebaat is bij gepaste warmte. Over de dronken
boer willen we het verder maar niet hebben.
Vogels
Daarover is in december niet veel te vertellen, evenals november een stille
maand voor de vogels. Een enkele kraai, hoog overvliegende ganzen en het kleine
winterkoninkje laten van zich horen. Het is opvallend dat steeds meer vogels
zich als cultuurvolgers gedragen. Cultuurvolgers wil zeggen: zich steeds meer
ophouden in de nabijheid van de mens. Nu wil ik het niet hebben over de alom
bekende ooievaar, wel denk in aan de wilde eend, waterhoen, meerkoet en wilde
zwaan als watervogels, ook de blauwe reiger wordt steeds tammer, deze vogel
aarzelt niet om vissen te stelen uit de tuinvijvers. In Amsterdam is de reiger niet
meer weg te denken uit het stadsbeeld. De houtduif wordt ook steeds tammer
evenals de holenduif en de turkse tortel.Veel vogels hebben in de winter een grotere
overlevingskans dan vroeger, vóór het maistijdperk. De enigszins aangezuurde
maiskorrels van de maiskuilhopen bij de boerderijen is een uitstekend
voedsel voor vele vogelsoorten.
Bij goed weer was het veelal buiten werken, vooral de zorg voor brandhout
kwam dan aan de orde, tegelijkertijd werd er dan het nodige geriefhout uitgesorteerd.
Hierbij valt te denken aan weide-afrasteringspalen, bonenstokken, berkenrij
shout voor het bezembinden, stelen voor het handgereedschap etc. De
kerstdagen en de jaarwisseling staan voor de deur. Zij die het zo'n beetje konden,
hadden een vetgemest varken rijp voor de slacht. Met de feestdagen moest er wat
extra's op tafel komen. Was er niet geslacht,geen vetgemest varken voorhanden
dan moest er wel een gans aan geloven, een vet konijn of een gestroopte haas.
En dan slaat de klok op de laatste dag van het jaar 12 uur, vergezeld van knallen
alom, ondertussen elkaar een gelukkig nieuwjaar toewensend.
B.E. Asbreuk.

1786
HET OUDE GERMAANSE BOERENERFRECHT III
Men verdeelde tengevolge van de onzekerheid des Rechts drie maal, eerst bij
akte Notaris Jordaan te Haaksbergen, (29-11-1843), daarna bij de akte Notaris
Blijdenstein te Enschede (13 Mei en 19 Juli 1851) en tenslotte bij onderhandsche
akte (15 Juli 1857; de eerste twee deelingen waren nietig). De eindverdeeling is
zeer goed geweest, de 24 waarrechten kregen elk 20 H. A. vooraf en de rest werd
verdeeld naar de oppervlakte van eiken oudhoevigen grond. ledere inwoner
kreeg dus een mooie oppervlakte grond.
Na deze verdeling gebeurde er voorlopig niets, men bleef de gemeene gronden
gezamenlijk gebruiken tot eindelijk in het laatst der 19e eeuw tot ontginning
werd overgegaan. Dit gebeurde eerst langzaam tot 1914, daarna in steeds sneller
tempo, zoodat thans tenslotte bijna alle heidegrond ontgonnen is.
De tijd van 1900-1929 was voor de boeren een gouden tijd, speciaal die van
1914 tot 1925; alle schulden werden afgelost, alle boerderijen door nieuwe vervangen.
De veestapel en verdere voortvaring enorm verbeterd en uitgebreid.
Zelfs werd er geld overgehouden.
Wat gebeurde er de laatste eeuw met de mensen?
In 1830 vonden in Buurse 103 boerengezinnen hun sober boerenbestaan en in
1940 146 boerengezinnen met vroeger vergeleken een rijk bestaan. De geweldige
landaanwinst en de enorme verbeteringen in het landbouw- en veeteeltbedrijf
hebben echter bedroefd weinig werk en brood aan den boerenstand in zijn geheel
gebracht. Oorzaken waren hiervan het ingeburgerde nooderfrecht en de industrie.
De korte spanne tijd waarin de Marke werd ontgonnen en het bedrijf werd
gemoderniseerd is oorzaak geweest dat de erfgewoonte geen tijd had zich aan
den nieuwen toestand aan te passen. Het komt nu nog veel voor, dat naast den
boer, die op de groote boerderij zit en handen te kort komt voor het werk, broers
leen als fabrieksarbeider of keuterboer.
Een tweede ongewenscht gevolg van het nooderfrecht is geweest, dat nog vele
hectaren woest zijn blijven liggen. De kleinere boeren gingen het eerst tot ontginning
over. De groote hadden er geen haast mee. Ze konden er zo ook wel
komen. Een derde ongewenscht gevolg is geweest, dat men te erg aan het erf
vastkleefde, zoodat men niets voelde voor emigratie. Onder de 2.888.000
Nederlanders, die van 1830-1920 emigreerden, kwam slechts één Buursenaar
voor, n.l. een erfzoon met vrouw en twee kleine kinderen.-laat getrouwd- en
inwonend in het losse hoes bij vader, moeder en vier ongetrouwde broers en zusters.
Hij verliet ± 1880 De Marke en ging naar Amerika met niets dan "kist en
kistenvulling" en een kleine som gelds. Zijn correspondentie en die zijner kinderen
met de familie thuis, die inmiddels is uitgestorven, is in mijn bezit. De
geschiedenis van dit emigratietoeval heeft me doen verzuchten:"Jammer voor
onzen Saksischen stam, dat niet alle Twensche jongens die hier te veel waren
vertrokken zijn". De Angelsaksen hadden dan misschien niet Amerika over-

1787
heerscht in die mate als dit thans het geval is.
Men dacht er zelfs niet over een nieuwe boerderij te stichten in het Buurserveld,
al had men daar een mooi aaneengesloten blok grond liggen, waar veel economischer
had kunnen worden geboerd. Men kon niet meer onder de oude eiken
weg. Het gevolg is geweest dat in de voormalige groote heidevlakte thans nog
slechts een klein aantal boerderijen staan en wel in hoofdzaak van vroegere
veenwerkers of keuterboertjes, die zich inmiddels prachtig hebben opgewerkt.
Een vierde ongewenschte gevolg is geweest de eenzijdige cultuur, nl. uitsluitend
uitbreiding der veehouderij. Doordat men te veel grond had, was men wel
gedwongen in die richting te gaan.
t Notaris H.E.J. Berendsen
Dactylo
Uitzendburo
koploper in
tijdelijk werk
HAAKSBERGEN,
Spoorstraat 14, 7481 HZ Haaksbergen,
tel. 05427 - 25500, fax 05427 - 29138

1788
HAAKSBERGEN HEDEN
Het pand links op de foto is bij de meeste Haaksbergenaren bekend als de
woning van dr. Scaf, huisarts. Hier stond vroeger het bedrijfspand van de familie
Ottink, kruidenier en bakker. De heer Gerard Ottink was de laatste bedrijfsvoerder
en bewoner. De heer Bernhard Ottink heeft hier in 1933 een artsenwoning
laten bouwen voor zijn zoon die medicijnen studeerde. Deze zoon gaf echter
de voorkeur voor een artsenpraktijk in St.Oedenrode. De fam. Ottink verhuurde
daarom dit pand aan dr. Schaf. Het oudste gedeelte van het huidige
gemeentehuis is in 1940 gebouwd op de plaats van de huizen 1,2 en 3 links op
de eerste foto. Het allernieuwste gedeelte van het huidige gemeentehuis,
gebouwd in 1978, staat op de gronden van de panden 3 en 4 van de 2e foto. De
architect was ir. Reintjes. Geheel op de achtergrond zien we het pand waar notaris
Derkman indertijd woonde en zijn praktijk had. Thans is hier gevestigd
Bouwbureau Jan Scharenborg B.V.

1789
EN VERLEDEN
Op deze foto uit ± 1880 zien wij van links naar reets het burgemeestershuis
(gedeeltelijk zichtbaar). Dit huis was in 1830 door de gemeente aangekocht,
deze richtte het pand in als burgemeesterswoning. Burgemeester
H.A.P.Schaepman was de eerste bewoner. Het tweede pand werd eveneens in
1830 door de gemeente aangekocht om dienst te doen als gemeentehuis. In 1881
werd hier een nieuw raadhuis gebouwd. In 1920 kocht men van Wisselink enkele
panden in de Oosterstraat en een dubbele woning die stond op de plaats van
het huidige postkantoor. Voor de verbouwing van het dubbele huis tot gemeentehuis
en burgemeesterswoning werd f. 12000,- uitgegeven. Na enige tijd was
men niet meer zo enthousiast over het nieuwe gemeentehuis, het lag o.a. te ver
uit het centrum. Reeds voor de 2e wereldoorlog werden plannen gemaakt om het
gemeentehuis te verplaatsen naar de markt. Op 26 april 1940 werd de eerste
steen gelegd door de commissaris van Overijssel Mr. A.E. Baron van Voorst tot
Voorst. Het 4e pand op de foto was eigendom van de fam. Jordaan. De heer
Willem Hendrik Jordaan, bewoner van dit pand was de stichter van het
"Volkspark Scholtenhagen". In de jaren zeventig is dit pand afgebroken.

1790
Tusken twaalm en eene
koch ik het heudjen.
Ik gengeln luk
hen en wier
Tusken de echten
en de reangnhoodachtigen.
Road en advies genog
Wa plezeerig
"Dat moet u niet neemn.
Geef dan iets meer uit
Voor iets moois "
De koffie met
appelig gebak
Smaakn noa dat
wark nog volle
better, at dat kon.
An t ' aandere töafeltjen
n Heuneken
Hij lig warm
bi-j zienn baas op t knee
Der stek alleene
argns n peutjen oei.
Mer hij is netuurlijk
ok mangs in de belangstelling.
En geniet dan zeer.
Het köpken noar iedereene
Wil geerne alns metmaakn.
H.S.V.
F.G.M. Broekhuis

HISTORIE DER KERKEN
R.K. PAROCHIE SINT ISIDORUS
1791
Door ontginning van woeste gronden en het aanleggen van verharde wegen, zo
vlak na de eeuwwisseling, begon Haaksbergen behoorlijk te groeien. De fabrieken
draaiden behoorlijk en de boeren kregen door de verharde wegen ( 1911
Goor Haaksbergen -Buurse- Duitsland - 1917 Hengelo Haaksbergen) betere
afzetgebieden. Er kwam wat meer geld in het laatje. Ook de Pancratiusparochie
werd erg groot. Pastoor Wienholts was er voor een nieuwe kerk te stichten, een
volledig boeren-parochie. Omdat de afstand tussen de kerk van Haaksbergen en
die van Wegdam twee uur gaans was en de boerenbevolking bijna volledig
katholiek, leek een kerk hiertussenin de ideale bouwplaats. Reeds in 1918 gingen
wethouder ten Broeke en molenaar Ant. Groothuis op audintie bij aartsbisschop
van de Wetering met dit voorstel. Deze begreep hun wens maar was echter
nog wat huiverig voor de financiële gevolgen van de oorlog. Het duurde tot
1925 dat deken Berendsen pastoor Wienholts aanried, bij de parochianen van de
eventueel nieuw te stichten kerk, met een intekenlijst rond te gaan. Er werd een
commissie ingesteld en die mocht na enige maanden trots mededelen dat er voor
f. 20.000,- was ingetekend.
Nu kwam de plaats aan de orde. Voorgesteld werd een plaats bij de handwijzer,
anderen waren voor het punt van de wegkruising bij de openbare school. Er
werd voor het laatste gekozen. Molenaar Groothuis stond hiervoor zijn grond af.
Toen de beslissing genomen was omtrent de plaats van de te bouwen kerk besliste
het Gemeentebestuur over de wegverharding Hassingsteeg naar de weg over
het Rondeelsveld, dus langs de openbare school.
Door Mgr. van de Wetering, aartsbischop van Urecht, werd op 19 april 1926
belast met de voorbereiding tot oprichting van een nieuwe parochie tussen
Haaksbergen en Wegdam de kapelaan van Delden Bernardus Joannes Wirtz,
geboren 4 oktober 1883 te Soest, priester sinds 15 augustus 1910, kapelaan te
Ankeveen en later Delden.
De commissie van voorbereiding kwam 27 april 1927 bij A. Groothuis thuis
voor het eerst bijeen. Besproken werd :
a. Of men kon rekenen op de toegezegde financin.
b. Over de juiste plaats, aangenomen werd de hoek waar de zandweg naar de
school de harde weg verlaat. Het front zou dan in het westen komen. Dit vooral
uit praktische overwegingen omdat slagregens uit het westen door de toren zouden
worden opgevangen. ( Kad. B 2289 en B 2388)
c. Even belangrijk was de naam. A.Groothuis stelde St. Isidorus voor, patroon
van de landbouw.
d.het plannen van een kennismakingsbijeenkomst van de pastoor met de gezinshoofden
van de nieuwe parochie.

1792
De kerk zou dus gebouwd worden op het punt waar drie buurtschappen bij elkaar
komen; Eppenzolder, Boekelo en Holthuizen. Om praktische redenen, snellere
postbestelling en misschien ook meer rijksbijdragen te kunnen krijgen, werd
door de pastoor voorgesteld deze plaats St. Isidorushoeve te gaan noemen.
Om wat meer geld bij elkaar te krijgen werd er op 15 oktober 1926 aan 88 gezinnen
een brief verzonden omtrent de "penningcollecte". Dit hield in dat ieder
gezin minstens f.0,25 per week zou offeren en dat tien jaar lang zou moeten volhouden.
Ook werd geld te leen gevraagd tegen 4% rente.
Architect Sluymer uit Enschede kreeg, na bezichtiging van de door hem ontworpen
kerk te Zwartemeer, een voorlopige opdracht voor het "ontwerpen van
een kerk met 600 zitplaatsen, waarvan in eerste instantie 400 zullen worden
afgebouwd en banken voor 300 zitplaatsen zullen worden gesteld. De kerk is
gedacht met Priesterkoor en toren. De vergroting tot 600 zitplaatsen is gedacht
aan te brengen door uitbreiding in de breedte van het transcept." Na goedkeuring
vond de aanbesteding plaats op dinsdag 26 oktober. De fa. G. Ribberink uit
Hengelo was de laagste inschrijver met f. 93.200,-. Na bespreking tussen de heer
Ribberink en de pastoor werd er op 12 november officieel een contract van aanbesteding
opgesteld. De kosten van de te bouwen kerk, toren sacristie en pastorie
werd gesteld op f.86.000,-. Hierop kwamen nog de kosten van o.a. het klaarmaken
van het bouwterrein, glas- en schilderwerk, licht, architect, meubilering,
orgel, kelken etc. Het totaal bedrag werd gesteld op f. 129.593,89.
Geraadpleegde literatuur:
Historie der Kerken van Haaksbergen en 40 jaar St.Isidorushoeve
R. ten Hagen-Waanders

KAMPEREN IN HET HAAKSBERGEN VAN 1916
1793
De schrijver NICO VAN SUCHTELEN (1878-1949) maakte in 1916 een kampeertocht
onder andere door Twente. Een verslag van deze tocht verscheen in
1918 in een bundel onder de titel" ZWERFTOCHTEN MET DE TENT DOOR
NEDERLAND". Nico van Suchtelen was in zijn tijd een heel bekend schrijver.
Zijn boeken "Quia Absurdum" (1906) en "De stille lach"(1917) behoren tot de
klassieken uit de tijd tussen de beide wereldoorlogen. Van Suchtelen was een
veelzijdig man. Naast zijn schrijversschap kreeg hij vooral naam als directeur
van de toen zo populaire "Wereldbibliotheek", die vooral klassieke en eigentijdse
literaire uitgaven verzorgde, die voor iedereen betaalbaar waren. Verder
maakte hij deel uit an de door Frederik van Eden in het begin van deze eeuw in
Bussum gestichte woongemeenschap "Walden". Daarnaast was hij ook een kampeerpionier
en een van de oprichters van de N.T.K.C.(Nederlandse Touristen-
Kampeer Club) de "Club". Op een kampeertocht met zijn zoontjes Jaap en Frans
naar Twente, van 14 augustus tot 20 augustus 1916, belandde hij op de avond
van 17 augustus in Haaksbergen. Hieronder volgt zijn romantische beschrijving
van dit verblijf.
'Avonds, Haaksbergen.
Via Markeloo en Goor, langs mooie, bosrijke wegen, zijn wij strak doorgereden
naar hier. Een rustig, afgelegen plekje bij een oude watermolen, een kwartier rijden
buiten het dorp. Hier is het "eigen" terrein van de Club, hier zijn we helemaal
vrij: hier mogen we vuur stoken! Overal vinden we er de sporen van. Een
week geleden stonden hier zes tenten tegelijk, vertelt men ons, iedere avond was
er krijgsraad rond een groot kampvuur. (Waarschijnlijk gaat het hier om een terreintje
vlakbij de Lankheterweg in het bezit van de diaconie, waar later ook veel
gekampeerd werd door de leden van de V.C.J.C. Vrijzinnig Christelijke Jeugd
Centrale). En nauwelijks hadden we onze tent opgezet, niet zo ver van de beek,
of Frans bouwde een haardje van zandwallen. legde de ijzeren staafjes, die we
in het tentstokken-foudraal hadden meegenomen, er over, stak de brand in 't
hout, dat Jaap onderwijl gesprokkeld had en zette twee pannen melk op voor de
pudding. Daarna zaten we ons een half uurtje te drogen, want we waren onderweg
weer danig natgeregend. Toen brak even de zon door, en haast op hetzelfde
ogenblik, begon de molen te draaien: de sluis werd open gezet en de opgestuwde
beek stortte over de raderen en vulde de bijna leeggevloeide bedding.
Onmiddellijk werd deze gelegenheid om te gaan zwemmen aangegrepen. Wel
een half uur plasten de jongens in de bruisende, schuimende kolken. Tot de
molen werd stopgezet. Het vuur werd nu flink opgerakeld en we begonnen te
koken. Eerst verbeterde onze ingenieur de haard, die telkens inzakte, doordat de
aarde te los was. Hij groef daarom een vierkant kuiltje, dat aan de voorzijde
schuin opliep tot de begane grond, stak in de zijkanten aan weerszijde twee aluminium-tentpinnen
halverwege in de grond op een afstand van zowat acht een-

1794
timeter, schoof de ijzeren roetjes door de ogen en had toen een soliede haard,
waarin het vuur goed kon trekken.
18 augustus, Haaksbergen.
Voor het eerst deze zomer heb ik de zonsopgang gezien. Het werd mij ter vergoeding
voor het lange wachten, zo gemakkelijk mogelijk gemaakt: de tentdeur
stond op het Oosten. Ik kon rustig onder mijn welletje blijven liggen en zo het
tere tintenspel van kwartier tot kwartier volgen; er was geen nevel, de lucht was
volkomen helder. Maar toen om zes uur de grote gele bol boven de bomen
uitrees, moest ik toch wel opstaan. Tot half acht zwierf ik langs de akkers en
door de bossen-halve natuurwouden waarin, verbonden door diepgevoorde
zandwegen, de eenzame hoeven verspreid liggen. Overal groeien dikke, zoete
bramen, waarvan ik een pan plukte voor het ontbijt. Terug gekomen bij de tent
vond ik bij de zaagmolen (hier maakt de schrijver een fout, want dit moet zonder
twijfel de oliemolen zijn! GJL) het bedrijf in volle gang, maar de jongens
sliepen nog. Welk een verrukkelijk plekje toch! Nu, terwijl alles fonkelt en schittert
in het bleekgouden licht, zie ik ook eerst goed welk een bloemenpracht er
om ons heen bloeit. Na 't ontbijt hebben we tot twaalf uur op goed geluk rondgezworven
door de bossen. We vonden een diepliggende snelstromende beek,
geheel overwelfd door neerhangende takken van 't geboomte langs de kant. (dit
moet dus de stroom zijn, die loopt van de molenkolk naar de beek GJL) En
omdat ons gezegd was, dat het rad van de molen vandaag niet zou draaien, grepen
we deze gelegenheid aan en baadden ons in dit koel prieel, waarvan de
plechtige stilte zeker nooit zo dartel was verstoord. We waren nu absoluut verdwaald,
maar toen wij eenmaal in de verte de kerktoren van Haaksbergen ontdekten,
waarop wij ons gisteren vanuit onze tent hadden georinteerd, konden we
op het kompas afgaand, gemakkelijk onze kampplaats terugvinden.
G.J. Leppink.

DE WISSINK ERVEN IN EPPENZOLDER I
1795
Op de zogenaamde Wissinkbrink werden omstreeks 1825 zeven boerderijen
getekend als in bijgaand kaartje uit sectie B:
1. Roelofshuis, nu G.A. Nijland, Albertsweg 6 en
2. Albertshuis, nu JJ. Broekhuis, Albertsweg 88, beide eigendom van de N.H.
Diaconie Rekken (percelen 1287-1289-1290-1295 t/m 1301-1335-1359-
1360-1363 en 1364)
3. Boershuis of Wissinksnijder, tot 1990 J. Horkenborg, nu H.W. Hummel,
Albertsweg 2 (huis nu verplaatst) eigendom van Gerrit Jan Horkenborg (percelen
1291 t/m 1293-1336 en 1368)
Deze drie vormden samen de zogenaamde Voorste Wissink.
4. Huisman of Janshuis, nu H.G. ter Braak, Wissinkbrinkweg 52, eigendom van
Gerrit Huisman (percelen 1303-1306-1307-1313-1318-1320-1322-1326-
1328-t/m 1332-1337-1339-1353-1366 en 1367)
5. Boer Wissink, nu B. ter Braak, Wissinkbrinkweg 44, eigendom van Arend
Wissink (percelen 1294-1302-1321-1323-13251333-1334-1344-1354-1361
en 1362) Het huis staat thans op perceel 1325.
6. Toren, nu afgebroken, eigendom van Hermannus Eijsink (percelen 1305-
1312-1314-13161317-1319-1327-1338-1355)
7. Schansert, nu A.B. ten Broeke, Wissinkbrinkweg 58, eigendom van Gerrit
ten Broeke (percelen 1304-1308 t/m 1311-1315 en 1365)
Deze vier vormden samen de zogenaamde Achtste Wissink.
De hierboven niet vermelde percelen waren eigendom van de Marke
Eppenzolder en Holthuizen (1288-1324 en 1352), de R.K. Gemeente
Haaksbergen (1356 t/m 13580, de weduwe Jan Morsinkhof- ten Heggeler
(1369), de erven Hermannus Konhuurne (1370), Hendrikus Holthuizen (1371)
en Willem ten Voorde (1372).]
De oudst bekende Wissink werd vermeld bij de verkoop van de
Blankenborggoederen aan de Utrechtse bisschop Rudolph van Diepholt in 1449.
Deze schreef toen in zijn diversorium, dat Johan Wistink in de buurschap
Eppensolde behoorde tot "de lude myner heren van Munster". Men mag hier uit
concluderen, dat het toen vermoedelijk nog ongedeelde Wissink eens behoorde
tot de eigendommen van Ahaus, die in 1406 door het echtpaar Godert van Roer
en Johanna van Ahaus verkocht werden aan de Munsterse bisschop Otto van
Hoya. Ook in het schattingsregister van Twenthe van 1475 werd slechts n

1796
Wissink vermeld, de gewaarde kate Wisking. Bij de stichting van de Gregoriusvicarie
te Haaksbergen in 1509 gaf Johannes Wissink een jaarlijkse bijdrage van
vijf schepel rogge "ex predio Wissink". Blijkens de opgaven in de verpondingsregisters
van 1600 en 1602 waren er toen reeds twee erven:
1600 - Wissinck een half erve met 2 J /2 mud en l schepel bouwland, pacht 10
daalder. Noch Wissinck, een half erve met 11/2 mud bouwland, geeft garven.
1602 - Wyssinck, 81/2 mud bouw- en 3 voer hooiland. Jacop Wyssinck, 4 mud
bouwland.
Het is onduidelijk aan wie in 1600 de geld- en garfpacht betaald werd. Mogelijk
was dat nog Munster. Zeker is dat ten gevolge van de 80-jarige oorlog zowel de
boer van het Achterste als die van het Voorste Wissink zich enkele jaren later als
volledig eigenaar van hun erven beschouwden. De beide eerste vermeldingen in
1600 en 1602 betreffen het Achterste Wissink en de tweede het Voorste Wissink.
t W.E. ten Asbroek en t J.G.L. Overbeeke
DE WINNENDE
OPSTELLING
VOOR KANTOOR
EN BEDRIJF:
HAAKSBERGEN
Industriestraat 60, 7482 EX Haaksbergen Tel 05427 - 26655. Fax 05427 - 27075
Unipro kunststofvloeren:
• SPORTACCOMODATIES
• MAGAZIJNEN EN PRODUKTIERUIMTEN
• GARAGES EN EXPEDITIERUIMTEN
• MELKVEESTALLEN
Unipro b.v., Industriestraat 15,
Haaksbergen, Telefoon 05427-22299

VOELBAAR VERTROUWEN
AUTOBEDRIJF AKTIEF
AUTO DIEPEMAAT
OPEL HARTGERINK
HUISKES
VOIA70 v.d. KUIL & SCHARENBORG
® TOYOTA RIETMAN & ZN
MAZDA GARAGE DEN POSTEN
RENAULT RENAULT BLOO
Goorsestraat 122-124, tel: 05405-75348 Fax 05405-75646.
Gelegen aan rijksweg Haaksbergen-Goor.
Enschedeseslraat 76, Haaksbergen
lel.: 05427-26775.
HengevekJe lel.: 05473-33944,
Haaksbergen, lel.: 05427-21852
Enschedeseslraal 47 - Haaksbergen, lel: 05427-21345
Deldenersliaal 15 - Hengelo, lel: 074-919666
Eibergsesttaat 73, Haaksbergen
lel.: 05427-21298
Veldmalerstraat 71 Haaksbergen
tel.:05427-21612
Alsleedseweg 29 • Buurse. tel.: 05426-96269.
Bovag Itd^
Kruislandstraal 46 Haaksbergen.
tel.:05427-40800.
Texim Electronics staat voor
Voorraadprogramma van ruim 52.000 verschillende soorten artikelen
Electronica componenten van wereldbekende merken . _
Snelle levering van kleine en grote aantallen
Ons standaard voorraadassortiment bestaat uit
ruim 52.000 verschillende soorten artikelen van
wereldbekende merken (o.a. Analog Devices,
Philips, Power Technics, Seiko Epson, Sharp,
SGS-Thomson, Siemens, Texas Instruments).
Texim staat voor:
• Snelle levering van grote en kleine aantallen
• Gratis catalogi op aanvraag
• Levering binnen 24 uur in de Benelux
• Technische ondersteuning
• CECC en ISO-9002 gecertificeerd
[TEXIM
(ELECTRONICS
TEXIM ELECTRONICS BV
Albert Cuyplaan 4. Postbus 172, 7480 AD, Haaksbergen,
Telefoon: 05427-33333', Telefax: 05427-33888*
TEXIM ELECTRONICS BELGIË
Smiksensveld 29A, 1731 Zellik,
Telefoon: 02 - 4605282, Telefax: 02 - 4607585
• • -\ «i.
"e«nb,êr of eurodis

TKFKABEIE!
DAAR KOM JE
l VERST MEE
kwaliteitskabels voor energie- en informatie-overdracht
SDrnrwrsifaat 1S. postbus 6. 7160 AA Haaksbergen, lel 05427 - 32255. fax 05427 - 27205
Rabobank.
Aangenaam,
Rabobank S
ELEKTROTECHNISCHE VERDEELBYSTEMEN EN COMPONENTEN
ODINK&KOENDERINKB.V.