Open Monumentendag brochure 07 - UiT in regio Kortrijk

open MonuMentendag 07
zondag 9 septeMber
wonen
www.uitinregiokortrijk.be
Met onder andere Van tuinwijk tot hoogbouw, woonwijken in waregeM // beeldend kunstenaar herVé Martijn woont in een MonuMent //
beluiken, Mee eVolueren in de 21ste eeuw of Verdwijnen // dakloos in teXas // frederik Mahieu, behoeder Van bescherMd patriMoniuM //
Vijf Voor twaalf MonuMenten // focus Van uit in regio kortrijk // het Volledige prograMMa in de kortrijkse regio

open MonuMentendag 2007 / 2
inhoudstafel
03 · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · VOORWOORD
04-05 · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ALFRED DE TAEyE
06-07 · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · VAn TUInWIjK TOT HOOGBOUW
08-09 · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · WOnEn In EEn ROTERIj
10-11 · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · WOnEn In EEn (LEEG) WATERRESERVOIR
12-16 · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · WOnEn In EEn ABDIj
17 · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · MIjn HUIS IS WAAR MIjn STILLE STAAT
18-21 · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · BEELDEnD KUnSTEnAAR HERVé MARTIjn
22-25 · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · BELUIKEn
26-27 · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · FOTOSPECIAL OVER WOnEn
28-31 · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · DAKLOOS In TEXAS
32-33 · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · FREDERIK MAHIEU
34-35 · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · MILITAIR HOSPITAAL/TABAKSFABRIEK
36-39 · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · VIjF VOOR TWAALF
40-42 · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · FOCUS VAn UIT In REGIO KORTRIjK
43-50 · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · AGEnDA: OPEn MOnUMEnTEnDAG In REGIO KORTRIjK
colofon
UIT in Regio Kortrijk / Open Monumentendag 07 is een uitgave van de
gemeentebesturen van Anzegem, Avelgem, Deerlijk, Harelbeke, Kortrijk, Kuurne,
Lendelede, Menen, Spiere-Helkijn, Waregem, Wervik, Wevelgem en Zwevegem
Overleg Cultuur Regio Kortrijk
p.a. Directie Cultuur Kortrijk, Grote Markt 54, 8500 Kortrijk
T. 056-27.74.30 – F. 056-27.74.09
secretariaat@uitinregiokortrijk.be
www.uitinregiokortrijk.be
Hoofdredactie Kris Vanhee
Secretariaat Marnix Theys en Wim D’haeyer
Redactie
Tom Christiaens, Christophe Maertens, Kris Vanhee, Lieven Vanmarcke,
Greet Verschatse, Hannes Dedeurwaarder, Ellen Declercq, Bernard Vancraeynest
en de 13 gemeentebesturen
Elke medewerker is verantwoordelijk voor zijn/haar bijdrage[n]
Verspreiding
De gemeentebesturen van Anzegem, Avelgem, Deerlijk, Harelbeke, Kortrijk, Kuurne,
Lendelede, Menen, Spiere-Helkijn, Waregem, Wervik, Wevelgem en Zwevegem
Fotografie Patrick Holderbeke, Sanne Debrabandere, Gerald Van Raefelghem,
Karl Bono, gemeentebestuur Avelgem, toerisme Harelbeke, stadsbestuur
Kortrijk, stadsbestuur Menen, stadsarchief Waregem, gemeentebestuur Kuurne,
gemeentebestuur Zwevegem, Tabaksmuseum Wervik, Stedelijke musea Kortrijk
Vormgeving www.watf.be
Frontcover campagnebeeld Open Monumentendag
Backcover Bousse
Verantwoordelijke uitgever Christine Depuydt, André Devaerelaan 62,
8500 Kortrijk
Met dank aan
De Vlaamse Gemeenschap, het provinciebestuur West-Vlaanderen en
de locale comités
woord Vooraf
Beste lezer,
Wonen is een essentieel recht van ieder mens. Daar ga ik toch vanuit. Het thema van deze jongste Open Monumentendag
moet dan ook veel mensen kunnen boeien. Huizen kijken is een prettige bezigheid, het heeft ook iets voyeuristisch.
Wie ziet niet graag hoe iemand leeft, woont en werkt? Er is een spreekwoord dat zegt: zeg me hoe je woont en ik zal
zeggen wie je bent. Dat gaat wellicht niet helemààl op, maar toch kan je iemand beter beoordelen als je ziet waar hij
woont.
Als er één iemand grote verdienste heeft op het vlak van de woningbouw, dan is het voormalig minister De Taeye. Dat
lees je uitvoerig in deze brochure. Waregem focust ook uitgebreid op zijn wet, die heel wat sociale woningbouw voor
gevolg had en mensen onderdak verschafte.
We hebben in deze brochure echter niet alleen aandacht voor de manier waarop mensen door de eeuwen heen
woonden. We gaan ook bij enkele enthousiaste bewoners anno 2007 aan huis. Mensen die eigen ideeën realiseerden,
zelf de handen uit de mouwen staken.
We hebben ook een bijdrage over daklozen. Deze maatschappij slaagt er nog altijd niet in om ieder mens een fatsoenlijk
dak boven het hoofd te bieden. Bepaalde mensen vallen flink door de mazen van het net, soms door eigen schuld, vaak
door het rigide van ons opvangsysteem.
In onze uitgebreide agenda zul je tot slot heel wat ideetjes vinden om je eigen Open Monumentendag door te komen.
Om het je iets makkelijker te maken hebben we in de rubriek ‘FOCUS’ zelf enkele leuke dingen samengebracht. Wil je
ons ook volgen na de Open Monumentendag? Dan kan dat op uitinregiokortrijk.be. Succes!
Kris Vanhee
Hoofdredacteur
kris@uitinregiokortrijk.be

open MonuMentendag 2007 / 4
alfred de taeye
de Man die zijn Volk leerde wonen
wie bouwt of verbouwt hoeft maar te surfen naar sites als www.bouwenenwonen.be, www.premiezoeker.be
of www.energiesparen.be om te vernemen welke premies de overheid toekent. er zijn er bij de vleet. zowel de
Vlaamse en de federale overheid als provincie en gemeenten voorzien een aantal financiële extraatjes. Vaak
zitten er zoveel voorwaarden aan vast dat je maar beter eerst de kleine lettertjes leest om er zeker van te zijn
dat je ervoor in aanmerking komt. Veelal moet je ook eerst zelf de hele factuur betalen vooraleer je er iets voor
in de plaats krijgt. in de zuid-west-Vlaamse regio zal alfred de taeye blijvend herinnnerd worden aan zijn
werk inzake de sociale huisvesting.
In het collectief geheugen van meerdere generaties
blijft de naam De Taeye hangen als de man
die voor de christelijke arbeidersbeweging een
inspirerend voorbeeld was.
Alfred De Taeye zou maar 53 jaar worden. Voldoende
om het van kajotter tot minister te bren-
gen. De erfenis die hij in alle dorpen en steden
van het land naliet was de naar hem genoemde
wet die de zwaksten uit deze maatschappij
moest toelaten een eigen woning te verwerven
met een minimum aan elementair comfort.
Volgend jaar, precies vijftig jaar na zijn overlijden
en zestig jaar na de Wet De Taeye, willen
Op 7 maart 1954 hanteerde Alfred De Taeye in Waregem
het truweel voor het inmetselen van de eerste steen van de
100.000-ste sociale woning. Hij deed dat in aanwezigheid
van minister Dries Dequae, gouverneur Pierre Van Outryve
d’Ydewalle, Palmer Rosseel en secretaris van het ACW-
Kortrijk Piet Monballyu.
we deze merkwaardige Kortrijkse figuur even
in herinnering te brengen. Meer dan wie ook
was hij de man die zijn volk leerde wonen.
Aan de toog van menig Gildecafé nam Alfred De
Taeye (1905-1958) ruimschoots de tijd om te
luisteren naar de beslommeringen van de gewone
man die daar zijn pint kwam drinken. Huisvesting
was voor deze politicus een essentieel onderdeel
van de sociale vooruitgang. Gekneed en gevormd
in de Centrale Hogeschool voor Christelijke
Arbeiders in Heverlee, zou hij eerst alle echelons
van de politieke verantwoordelijkheid doorlopen
vooraleer hij in mei 1947 als kamerlid het wetsvoorstel
indiende tot aanmoediging van het privaat
initiatief bij het oprichten van goedkope woningen
en het kopen van kleine landeigendommen.
nood aan goede woningen
Die wet kwam niet zomaar uit de lucht vallen.
Een jaar lang al had parlementslid De Taeye er
in de Kamer op gehamerd dat de maatregelen
tot herstel van de oorlogsschade ontoereikend
waren. Hij kon er zich vreselijk over opwinden
dat men te weinig rekening hield met het
werkelijke probleem: het schrijnende gebrek
aan kwalitatief goede woningen. Arbeiders en
bedienden met bescheiden inkomens beschikten
niet over de nodige financiële draagkracht om
zelf eigenaar van een huis te worden. Daarom
voorzag het wetsvoorstel De Taeye enerzijds
in een aanmoediging van het privé-initiatief
via premies die werden verhoogd per kind ten
laste. Daarnaast werden ook premies toegekend
aan de nationale Maatschappij voor Goedkope
Woningen en andere maatschappijen die deze
woningen zouden bouwen. Door die premies van
de verkoopprijs van de woningen af te trekken
moest de verkoop worden gestimuleerd. Het
toekennen van die premies was niet afhankelijk
van het inkomen maar van voorschriften over de
bewoonde oppervlakte. Zo mochten de woningen
geen garage hebben – dat werd toen nog door de
wetgever aanzien als een overbodige luxe – maar
de wet voorzag wel dat de overheid borg mocht
staan voor de terugbetaling van een deel van de
hypothecaire lening. na lange debatten, herzieningen
en amendementen werd het voorstel op
26 febuari 1948 met 98 stemmen voor en 80
tegen in het parlement goedgekeurd.
Merkwaardig genoeg kwam veel tegenkanting
van socialistische mandatarissen. Elementen
De grootste erfenis
Die AlfreD De tAeye
nAliet is De wet Die
Zijn nAAm DrAAgt
die ze er tegenin brachten waren de kostprijs,
het gebrek aan standaardisering en een tekort
aan materialen en werkkrachten. Die kritiek
werd tijdens de debatten door De Taeye
zelf weerlegd maar hij zag ook wel in dat zijn
wetsvoorstel, zoals elke medaille, een keerzijde
had. Zo vreesde hij een gebrek aan spaarzaamheid,
een stijging van de levensduurte, een té
hoge kostprijs om te bouwen en de angst bij de
arbeidersbevolking om zo’n zware financiële last
op zich te nemen. De langverwachte wet werd
van kracht op 29 mei 1948, ruim één jaar na het
indienen van zijn voorstel.
50.000 nieuwe woningen
Eenmaal De Taeye op 8 juni 1950 in het homogene
CVP-kabinet Duvieusart minister van Volksgezondheid
en Gezin was, bevond hij zich in de
ideale positie om gedurende vier jaar zijn Wet De
Taeye toe te passen en te verfijnen. Om wie nog
geen eigen woning bezat spoedig tot handelen
aan te manen, werd de wet aanvankelijk beperkt
tot 5 jaar, of tot er 50.000 woningen zouden
worden gebouwd. Die beperking in de tijd veroorzaakte
echter een rush naar bouwaanvragen, wat
leidde tot een overbezetting van de bouwmarkt
en een stijging van de bouwprijzen. Bij latere
wetaanpassingen werd meer rekening gehouden
met de capaciteit van de bouwsector. In 1951
werd de wet verlengd om in 1964 definitief haar
tijdelijke karakter te verliezen. In 1952 werden
de premies verhoogd. Twee jaar later kwamen
er maatregelen, genomen door de socialistische
regering Van Acker, om te verhinderen dat door
meer welstellende gezinnen misbruik werd
gemaakt van het premiestelsel. In 1958 zou de
150.000ste premie worden gevierd, maar toen
was de socialistische minister Edmond Leburton
al vier jaar verantwoordelijk voor Volksgezondheid
en Gezin.
Bernard Vancraeynest
De strijD aanbinDen tegen
krotwoningen
Toen hij minister was bracht Alfred De
Taeye, die in Kortrijk een straatnaam kreeg,
veel aandacht op voor een ander element
van de woningnood: het probleem van
de krotwoningen. Begeleid door priester
Froidure die zich inzette voor de armsten
in de Brusselse samenleving, bezocht De
Taeye op 19 december 1952 samen met
koning Boudewijn incognito de Marollenwijk
in Brussel. Zijn zorg voor het saneren van
krotwoningen zou leiden tot de wet van
7 december 1953. Die wet machtigde de
nationale Maatschappij voor Goedkope
Woningen en de nationale Maatschappij
voor de Kleine Landeigendom om hun
activiteiten uit te breiden. Tijdens zijn laatste
publieke optreden op maandag 14 oktober
1957 ontving De Taeye in Kortrijk Abbé
Pierre, de Franse apostel van de daklozen.
Die kwam in Kortrijk een voordracht houden.
Oud-minister De Taeye stierf op 11 april
1958 in Leuven.
Een portret van de Kortrijkse politicus Alfred De Taeye,
geschilderd door Jan Van der Loo (collectie Stedelijke
Musea Kortrijk).

open MonuMentendag 2007 / 6
Van tuinwijk tot hoogbouw
woonwijken in waregeM, 1922-1977
een eigen woning was net na de tweede wereldoorlog voor een groot deel van de bevolking eerder droom
dan werkelijkheid. een moderne woning met voldoende lucht en licht, voorzien van modern comfort zoals
stromend water en elektriciteit, stond dikwijls veraf van de harde realiteit.
Waregem wijk Torenhof
Tijdens het interbellum werden op nationale
schaal maatregelen getroffen om de woon- en
leefomstandigheden van de gewone man te
verbeteren. Zo werd in 1919 een wet op de
arbeidershuisvesting goedgekeurd en werd
in datzelfde jaar de nationale Maatschappij
voor Goedkope Woningen en Woonvertrekken
(nMGWW) opgericht. In 1935 volgde de stichting
van de nationale Maatschappij voor Kleine Landeigendom
(nMKL), als landelijke tegenhanger van
de nMGWW.
Ten gevolge van de Tweede Wereldoorlog had de
bestaande woningnood nog grotere proporties
aangenomen. Drie belangrijke wetten zouden
de basis vormen van het naoorlogse huisvestingsbeleid.
In 1948 werd de ‘Wet houdende
bijzondere bepalingen tot aanmoediging van het
privé-initiatief bij het oprichten van goedkope
woningen en het kopen van kleine landeigendommen’
van kracht. De wet kreeg algemene
bekendheid als de Wet De Taeye, genoemd naar
Alfred De Taeye, kamerlid en later minister van
volksgezondheid en gezin, die het wetsvoorstel
indiende. De wet, die de individuele woningbouw
aanmoedigde door het uitreiken van staatspre-
mies, was een waar succes en werd herhaaldelijk
verlengd en aangepast. Ook in Waregem kon
de staatsbouwpremie rekenen op heel wat bijval.
nauwelijks drie jaar na de goedkeuring van de
wet waren er in Waregem honderd tweeëntwintig
nationale bouwpremies uitbetaald voor een
totaal bedrag van 3 586 000 frank (omgerekend
88 895 euro). Toevallig werd ook de honderdduizendste
De Taeye-premie in Waregem
uitgereikt, wat met de nodige luister gevierd
werd. In 1973 waren er in het hele land 411 000
zogenaamde ‘premiewoningen’ gebouwd. naast
de gegeerde bouwpremie voorzag de wet ook
in een staatswaarborg, waardoor verhoogde
leningen mogelijk werden, en in een aankooppremie
die gold op woningen gebouwd door een
sociale woningbouwmaatschappij. De katholieke
De Taeye-wet kreeg in 1949 een socialistische
tegenhanger: de Wet Brunfaut. Waar de wet De
Taeye de private woningbouw en het wonen op
het platteland stimuleerde, was de wet Brunfaut
gericht op de bouw van collectieve woningprojecten.
Deze wet werd ingeschakeld voor de
financiering van de inrichtings-, uitrustings- en
saneringswerken van de wegen in talrijke sociale
woonwijken.
nadat, onder meer dankzij deze twee wetten, het
woningtekort grotendeels opgelost was, werd
eind 1953 de wet inzake krotopruiming, de zogenaamde
tweede wet De Taeye, goedgekeurd.
Om tegemoet te komen aan het heersende
woningtekort leverden ook gemeentebesturen
diverse inspanningen. Bovenop de bouwsubsidie
van de staat en van sommige provincies, reikten
heel wat gemeenten een eigen lokale bouwpremie
uit. Ze trachtten zo de bouwactiviteit op hun
grondgebied te stimuleren en bovendien extra
inwoners – potentiële belastingbetalers – aan te
trekken. De gemeenten Beveren-Leie, Desselgem,
Sint-Eloois-Vijve en Waregem hadden anno
1949 elk een gemeentelijke bouwpremie. Waregem
had zelfs al in 1928 een krediet voorzien
voor het oprichten van ‘werkmanshuizen’.
naast het toekennen van gemeentelijke bouwpremies
en het ondernemen van acties om de
ongezonde krotwoningen uit het straatbeeld te
verwijderen, stimuleerden de gemeentebesturen
de verschillende huisvestingsmaatschappijen in
hun activiteiten.
In Waregem was in 1922 de Samenwerkende
Maatschappij voor het bouwen van Goedkope
Woningen ‘Helpt Elkander’ opgericht en erkend
Waregem wijk Villapark
Waregem wijk Gaverke
door de nMGWW. Het initiatief hiervoor werd
genomen door een aantal privépersonen die
bekommerd waren om de woningnood in
Waregem. Het gemeentebestuur ondersteunde
dit initiatief door met honderdvijftig van de zeshonderd
aandelen de grootste aandeelhouder te
worden. De vergunning voor de eerste ‘tuinwijk’
van Helpt Elkander, de zogenaamde Veertig
Huizen, werd afgeleverd in september 1922.
Vele bouwprojecten zouden volgen, met het
Torenhof als grootste en meest vooruitstrevende
realisatie. na de Tweede Wereldoorlog trad ook
Waregem wijk Gaverke
het gemeentebestuur van Sint-Eloois-Vijve toe
tot Helpt Elkander, waardoor het werkterrein
van de maatschappij niet langer beperkt bleef
tot het grondgebied Waregem. Vandaag is Helpt
Elkander, met een sterk uitgebreid werkingsgebied,
nog steeds actief als sociale huisvestingsmaatschappij.
In Beveren-Leie en Desselgem was het niet Helpt
Elkander, maar de Samenwerkende Maatschappij
voor Goedkope Woningen ‘Mijn Huis’, die er vanaf
1950 een groot aantal groepsbouwprojecten zou
realiseren. ‘Mijn Huis’ werd tijdens het interbellum
in Harelbeke opgericht en erkend door de
nMGWW. Ten slotte zorgde ook de nationale
Maatschappij voor Kleine Landeigendom voor
de realisatie van een aantal woonwijken in
Waregem, waarbij de nadruk lag op het creëren
van een landelijke en rustige woonomgeving,
met huizen – dikwijls wit geschilderd – in een
typische, eigen stijl.
De bouwactiviteiten van de verschillende huisvestingsmaatschappijen
zijn, samen met het
succes van de De Taeyepremie en de gemeentelijke
premies voor individuele woningbouw,
erg bepalend geweest voor het uitzicht van het
huidige Waregem. naar aanleiding van Open
Monumentendag wordt dit stukje recente Waregemse
woongeschiedenis in de kijker geplaatst.
De publicatie ‘Van tuinwijk tot hoogbouw.
Woonwijken in Waregem, 1922-1977’ brengt
een overzicht van de initiatieven die door de gemeentebesturen
van Beveren-Leie, Desselgem,
Sint-Eloois-Vijve en Waregem genomen werden
om kansen te creëren op betere woon- en
leefomstandigheden voor hun inwoners. Ook de
talrijke realisaties van de verschillende huisvestingsmaatschappijen,
met andere woorden
de woonomgevingen van vele Waregemnaars,
worden in het boek getoond.
Op Open Monumentendag organiseert het
stadsbestuur van Waregem de De Taeye / Taaie
Tour. Deze fietszoektocht doet de deelnemers
halt houden bij tien geselecteerde Waregemse
woonwijken, met een aantal wedstrijdvragen.
De wijken die speciaal in de kijker staan zijn
Torenhof, Villapark, Veertig Huizen, de wijk te
nieuwenhove, de Tomberg in Beveren-Leie, Rodenbach-
en Kasteelwijk in Desselgem, Rozenhof
in Sint-Eloois-Vijve, Bilkhage en Gaverke.
Ellen Declercq
Extra
Van tuinwijk tot hoogbouw.
woonwijken in waregem,
1922-1977
Een uitgave van stadsbestuur Waregem, beschikbaar
vanaf 8 september, € 10 (tijdens
Open Monumentendag € 7).
De taeYe / taaie tour
Fietszoektocht van 32 km. routefolder
en wedstrijdformulier te verkrijgen in het
stadhuis van Waregem.

open MonuMentendag 2007 / 8
wonen in…
een roterij Met zicht op reigers
het verbouwen van industriële gebouwencomplexen tot lofts is ook in onze regio erg in trek. Vooral in kortrijk
zijn projectontwikkelaars duchtig aan de slag gegaan. langs de leie en langs het kanaal kortrijk-bossuit
worden voormalige fabriekspanden getransformeerd tot eigentijdse residentiële complexen. in harelbeke
inspireerden de in 1998 als monument geklasseerde banmolens de gentse Lofting Group.
‘Ik was meteen verliefd op het schitterende
uitzicht over de oude Leiearm. Maar je moet je
de site van toen heel anders voorstellen. Toen we
hier 8 jaar geleden toekwamen was dit een vuile,
verloederde hoek. De werken aan de Banmolens
waren nog niet begonnen en niemand wou de
roterij kopen,’ vertelt Mady. Samen met haar
partner Guido waagden ze de gok. nu wonen
ze in een prachtige loft die zij met afbraak- en
recuperatiemateriaal omgetoverd hebben tot een
gezellige, originele woning. Het romantische zicht
op de oude Leiearm en de reigers kregen ze er
gratis bij.
oude leiearM
Een paar jaar vooraleer de Banmolens aangepakt
werden, kochten Mady en Guido de roterij
naast de molens. Ze deden dit toen de prijs van
de roterij en de aanpalende schuur tot zowat de
helft gedaald was omdat er gewoon niemand
geïnteresseerd was. ‘Alles lag er hier zeer vuil
bij, maar wij zagen de mogelijkheden van de
oude roterij meteen. Mady was op zoek naar een
grote ruimte om stockkledij te verkopen en de
schuur, die eigenlijk bij de Banmolens hoorde,
was daarvoor geschikt. Die hebben we dus eerst
aangepakt. Tegelijkertijd hebben we een studio
van 25 m 2 ingericht omdat we meteen al op de
site wilden wonen. We zijn uiteindelijk 3 jaar in
de studio blijven wonen tot de verbouwingswerken
aan de eigenlijke roterij opgeschoten waren.
De schuur, die ook uitkijkt op de oude Leiearm,
verhuren we nu voor evenementen.’
De roterij dateert uit 1938, ze werd gebouwd
door het vlasbedrijf Vandewoestijne toen de vlasproductie
in de regio op haar hoogtepunt was.
Guido: ‘We hebben de constructie van de roterij
volledig gerespecteerd. Enkel een klein stukje dat
achteraf bijgebouwd was, hebben we gesloopt. Ik
ben zelfs op zoek gegaan naar authentieke ijzeren
roterijpoorten, want de oorspronkelijke waren
hier verdwenen. De creatie van de loft is eigenlijk
een verhaal van op zoek gaan naar materialen.
We hadden geen echt plan. Op de bovenverdieping
hadden we een mooie ruimte van 210 m 2 en
die hebben we beetje bij beetje ingevuld.’
art deco
Het resultaat is een groot open volume met veel
lichtinval en een uniek zicht op de oude Leiearm.
En, met een hoogst origineel interieur. Zo is
de enige afgesloten ruimte in de loft verstopt
achter een art-decogeveltje. ‘Die gevel dateert
van rond 1900. Hij hoorde bij de Harelbeekse
fotowinkel Fotolinde. Ik reed er voorbij toen ze de
gevel aan het afbreken waren en ik vroeg wat ze
ermee wilden doen. Wil je hem hebben? was het
antwoord en dat moesten ze mij geen twee keer
vragen. We hebben de gevel gebruikt om er de
logeerkamer mee af te schermen. We vonden dat
logés toch een beetje privacy verdienen.’
Voorts is het een en al transparantie in de loft.
De slaap- en de badkamer zijn afgesloten door
glasramen. Die ramen zijn afkomstig van een
appartement uit Parijs en van een huis waar
ze nieuwe ramen aan het steken waren. ‘Ik
reed er voorbij en ik vroeg of ik de oude ramen
mocht meenemen. Eigenlijk is de loft vooral uit
recuperatiemateriaal samengesteld. Materiaal
dat voor andere mensen zijn waarde verloren
had, als afval bekeken werd. Wij geven die oude
materialen een nieuwe bestemming. Om ze
te vinden moet je natuurlijk veel rondrijden en
rondkijken waar anderen niet kijken. je moet
naar afbraakwerken, en je moet af en toe wat
geluk hebben.’
kaasplanken
Enkele voorbeelden? De plankenvloer komt uit de
Rodenbachbrouwerij van Roeselare. De douche
bestaat uit een verbouwde, rechtop geplaatste
mazouttank. De verwarmingselementen zijn
industriële verwarmingsbuizen – Guido noemt
ze ‘elitebuizen’ – uit een oude Bekaertfabriek in
Vichte. Als verlichting worden koplampen gebruikt
die aan een beursstand zijn opgehangen.
De vloer in de slaapruimte bestaat uit planken
waarop vroeger kaas lag te rijpen.
Mady: ‘Aan alles hangt wel een verhaal. Zo is
ons kookeiland de oude winkeltoonbank van
de ouders van Guido. Ik zie het niet altijd zitten
als Guido met iets komt aandraven. Onze
keukenkasten bestaan uit een verzameling
transportbakken voor farmaceutische producten.
Toen Guido die bakken toonde kon ik er mij geen
keukenkasten bij voorstellen, eigenlijk wou ik een
cleane keuken. Maar achteraf ben ik zeer tevreden
met het resultaat. Het is een beetje wennen.
Als ik zeg dat ik bloembakken nodig heb, gaat
Guido niet naar een winkel. Hij fabriceert gewoon
iets, het is altijd een verrassing.’
Die bloembakken zijn de afgezaagde onderstellen
met voetjes van kleine opslagtanks.
Ze staan op het ruime terras dat uitkijkt op de
Leiearm. In een grote treurwilg op de oever zit
een reiger rustig over het water te turen. Mady:
‘We hebben hier twee reigers als vaste bezoekers.
Er zitten trouwens heel veel kikkers die af
en toe een fors concert geven. Sinds een tijdje
groeien er ook waterlelies, maar die horen hier
eigenlijk niet thuis. Blijkbaar wordt er van alles
in het water gedumpt. Wat de mensen thuis niet
meer kunnen beheersen wordt hier geloosd. Er
zitten ook exotische vissen en waterschildpadden.
De Dienst Waterwegen is daar niet mee
opgezet. Vroeger was de oude Leiearm een stuk
groter, maar bij de afbraak van een brug is alles
hier gedumpt. Hiernaast stond trouwens ook
een heel mooi oud gebouw, maar in de jaren ’70
en ’80 had men daar blijkbaar geen oog voor.
Met de gerenoveerde Banmolens, onze roterij
en de Leiearm die bijna volledig door bomen
ingesloten wordt, krijgt de site het cachet dat
ze verdient.’
Lieven Vanmarcke

open MonuMentendag 2007 / 10
wonen in…
een (leeg) waterreserVoir
Mensen gaan op zoek naar de gekste dingen om in te wonen. neem nu jan raes en Micheline decuypere. op
een zondagse namiddag fietsen ze op de hellingen in het zuiden van kortrijk. en passant zien ze op sint-anna
een chateau d’eau (waterreservoir) te koop staan. ze waren al een tijdje op zoek naar een oud gebouw dat ze
tot woning konden verbouwen, maar dit waterreservoir zou het worden. jan en Micheline wonen nu in een
zeer originele woning die als het ware opgehangen is in een waterreservoir. een verbouwing met respect voor
het oorspronkelijke gebouw.
Het waterreservoir op de hoogte van Sint-Anna,
dichtbij het Don Boscocollege in Marke, dateert uit
1952. Omdat het reservoir al op een hoogte ligt, is
er geen toren nodig. Het reservoir ligt in een woonbuurt
en daarom is het ingekapseld in een sober,
vrij imposant gebouw. Dergelijke waterreservoirs
werken op het principe van de zwaartekracht.
Als er in Marke water tekort was, draaide men
gewoon de kraan op Sint-Anna open. Inmiddels
gebeurt de watervoorziening meer gecentraliseerd
via elektronisch gestuurde pompsystemen waardoor
de chateaus d’eau grotendeels overbodig
worden. In 2002 verkocht De Vlaamse Maatschappij
voor Watervoorziening (VMW) drie dergelijke
waterreservoirs in de regio. Enkel rond die op
Sint-Anna is een gebouw geconstrueerd.
casco
‘Als leerling was ik al geïntrigeerd door dit
watergebouw. Ik was toen intern in Don Bosco
en met de paters gingen we vaak wandelen op
Sint-Anna. Zo passeerden we het gebouw meer
dan eens. Ik was dan ook aangenaam verrast
dat we een bordje ‘te koop’ opmerkten. Daarvoor
waren we al geïnteresseerd in een oud schooltje,
een oud cinemagebouw en een roterij. Die aan-
kopen gingen om diverse redenen niet door. Het
is altijd onze bedoeling geweest om een groot
volume aan te kopen dat we dan volledig zelf
konden invullen. Bij projectontwikkelaars koop
je casco, dit wil zeggen dat de gemene delen
(rioleringswerken, technieken, gevels, ramen en
dakdichting, brandweervoorzieningen, gangen,
liften, ...) volledig worden afgewerkt, maar zonder
interieurafwerking. Maar voor die casco-lofts
betaal je wel heel veel geld. En dan moet je nog
aan de afwerking beginnen! Met dit gebouw
kochten we een holle ruimte die betaalbaar was.
We moeten wel nuanceren: een ruimte waarin
een grote betonnen waterkuip van 330 m 3 staat.
Er stond trouwens nog water in de kuip toen we
het gebouw kochten,’ vertelt jan.
Micheline: ‘We hebben verbouwd met respect
voor het oorspronkelijke – ik zeg soms lelijke
– gebouw. Het is een zeer stevig gebouw
en aan het volume hebben we niets gewijzigd.
Ook aan de 20 ramen en de gevels hebben we
bewust zo weinig mogelijk veranderd. En de waterkuip
hebben we ook behouden. Vrienden van
ons zagen het waterreservoir al in een zwembad
veranderd, anderen vonden dat we het meteen
maar moesten buitengooien. We kochten het gebouw
in 2002 en we hebben dat via een krantenartikel
bekend gemaakt in de hoop architecten te
prikkelen die de uitdaging wilden aangaan. We
kregen veel respons. We gingen met de Groep
Planning uit Brugge (ondertussen veranderd in
SUM) in zee. Die mensen gaan wel vaker aan
het werk voor watergerelateerde projecten. (Ze
ontwierpen ook de nieuwe Groeningebrug over
de Leie in Kortrijk, nvdr). Brent Turchak, een Canadees,
is onze architect geworden. Het concept
hebben we zelf bedacht, maar het project is uit
een goede samenwerking gegroeid.’
introVerte architectuur
Waaruit bestaat het concept? jan: ‘We kiezen
voor een vorm van introverte architectuur. We
behouden de strakke, typische jaren ’50 gevel,
maar die gevel geeft niets prijs van wat je binnen
te zien krijgt. Van buitenaf mag je nog niet zien
hoe het van binnen is. Dat is een verrassing voor
de bezoeker. Teveel mensen bouwen een huis
voor anderen, voor het zicht vanop straat.
Wij hebben de grote waterkuip binnen het
gebouw bijna intact behouden. Op het gelijkvloers
loop je in de kuip en dan zie je boven jou
het woongedeelte. Dat woonvolume ‘hangt’ als
het ware op de eerste verdieping in de kuip die
daardoor doorsneden wordt. De kuip is een soort
cocon voor onze woning.’
Die woonunit met een ruime living en keuken,
bestaat aan de zijkanten helemaal uit glas waar-
door je in de oude, verweerde waterkuip kijkt.
‘Die oude kuip is voor ons een binnenterras. We
gebruiken het oude gebouw waar het mogelijk is.
Het woonvolume steunt op een pijler, maar hangt
ook aan zeer stevige dragende betonbalken van
het gebouw. We zijn niet van plan veel tierlantijntjes
toe te voegen. Het mooie lijnenspel en
de symmetrie in het gebouw, aangevuld en ondersteund
door belichting, moeten volstaan. We
gaan voor soberheid en eenvoud en daarnaast
willen we met een aantal meubelstukken en een
paar kunstwerken (eigen beeldhouwwerken van
jan Raes, nvdr) wat accenten leggen. Tegelijk
willen we blijven refereren naar de oorspronkelijke
functie van het gebouw.’
De vloer naast de waterkuip is op een plaats
open gelaten waardoor je kijkt op de originele
toevoer- en afvoerkranen en waterleidingen.
‘Die doorkijk moet nog afgewerkt worden met
glas. Er zijn nog wel meer dingen die wachten
op afwerking. Het is een project dat nog niet
helemaal af is, een hobby die een mens jong
houdt. De slaapkamers, badkamer en het
bureau, het gedeelte op de derde verdieping dat
je vanuit de kuip niet kan zien, is trouwens zo
goed als af. Ons project nadert dus de afwerkingfase,’
besluit jan.
Lieven Vanmarcke

open MonuMentendag 2007 / 12
wonen in…
een abdij achter slot en grendel
op de dag van het heilig kruis, zondag 13 september 1953, vierden de bewoners van de haantjeshoek in heule
een groot feest. de straten waren versierd met duizenden papieren bloemen. die dag installeerden 18 zusters
passionistinnen zich in een nagelnieuw slotklooster om er te bidden voor onze-lieve-Vrouw van fatima. de
bisschop van brugge begeleidde de plechtigheid. Meer dan duizend mensen woonden een openluchtmis bij.
op het einde van de dag namen de zusters afscheid van hun ontroerde families. ze trokken zich terug in hun
cellen om er in vrijwillige opsluiting te leven. de eerste open dag vond 25 jaar later plaats, in 1978. in het
slotklooster leefden en woonden de zusters volledig afgesloten van de buitenwereld.
Hoe mensen vroeger woonden in een klooster,
is iets wat velen zich vandaag nog nauwelijks
kunnen voorstellen. Toch hebben talrijke kloosterlingen
in onze streek ooit tientallen abdijen
bewoond. Wij werpen een blik in hun kloosters in
verschillende periodes uit het verleden.
periode 1950-2000
Het klooster van de passionistinnen in Heule
is één van de twee in zijn soort in België. Het
hoofddoel is het behartigen van gebed en
beschouwing, in verbondenheid met de Kerk.
De zusters dragen op hun donkerbruine kleed
de passietekens van Christus: een hart met een
kruis erboven, drie nagels en de tekst: jESU XPI
PASSIO (= de passie van jezus Christus). Zo
voelen ze zich voortdurend verbonden met de
gekruisigde en de lijdende Christus.
Hun dag begint vroeg. Om 5.45 uur luidt de klok
om naar de kapel te gaan voor het morgengebed.
Om 7 uur is er eucharistieviering. ’s Middags
volgt nog een reeks gebeden en in de namiddag
wonen de zusters een lezingendienst bij. Het
avondgebed hoort bij het avondeten en op het
einde van de dag, omstreeks 20.30 uur, vindt de
dagsluiting met de rozenkrans plaats. Tussendoor
hebben de zusters tijd om brood te bakken, in
de tuin te werken, kleren te maken en te wassen
en te koken. Hun inkomsten? Ze leven van wat
de natuur hen biedt en van de giften van milde
schenkers. Zoekende en lijdende mensen kunnen
bij hen terecht voor een troostend woord en mogen
op hun gebeden rekenen. Tegenwoordig zijn
alle zusters in het Heulse klooster bejaard. De
gebedsdiensten zijn iets minder strak voor hen
die moeilijk te been zijn. Wat de toekomst brengt,
ligt in Gods handen, aldus de kloosteroverste
zuster josepha.
periode 1900-1950
Van 6 tot 8 december 1908 vierden de paters
karmelieten van Kortrijk in een schitterend
driedaags feest de inwijding van hun nieuwe
Sint-Jozefskerk van de paters Karmelieten
kerk in de Aalbeeksesteenweg. Het was een
kanjer: 56 m lang, 20 m breed en 24 m hoog.
Zeven gewelfbogen op stevige zuilen verdeelden
de ruimte in drie beuken. Vooraan in de
middenbeuk stond het sanctuarium, vierkant
en overdekt met een bevallig koepelgewelf. De
kloosterlingen hadden hun plaats achter het
altaar, in de abscis van de kerk.
Al sinds de zeventiende eeuw verbleven er enkele
paters ongeschoeide karmelieten in Kortrijk,
maar ze mochten enkel het klooster van de karmelietessen
aan de Grote Kring helpen bedienen
als biechtvader en priester. Dat veranderde toen
paus Leo XIII in 1889 aan Mgr. Steyaert opdroeg

open MonuMentendag 2007 / 14
Recreatiezaal juvenisten
om in West-Vlaanderen een apostolische school
op te richten. De keuze viel op Kortrijk en dat
leidde tot de bouw van een nieuwe kerk, een
school voor de opleiding van jonge geestelijken
(= een juvenaat) en een klooster als verblijfplaats
voor de paters en de studenten. De paters
karmelieten waren theologisch en filosofisch
hooggeschoolde geleerden. In het omliggende
selecteerden ze jongeren die voor een geestelijke
roeping in aanmerking kwamen en ze
lieten die in het juvenaat een opleiding volgen.
Aanvankelijk was slechts plaats voor 12 leerlingen,
later voor een 50-tal. Hun dagtaak was erg
streng, de studies moeilijk. Wie zich niet aan de
discipline kon aanpassen, diende te vertrekken.
De paters verzorgden de lessen in het juvenaat.
Hun verblijfplaats, rechts van de kerk, bevatte
op de gelijkvloerse verdieping enkele spreekplaatsen,
een sacristie, een ziekenboeg en een
eetzaal met keuken. Op de eerste verdieping
bevonden zich de slaapcellen, de bibliotheek,
een recreatiezaal en een koor, dat uitzag op de
kerk.
De school, links van de kerk, was schitterend
ingericht. Een refter, een gemeenschappelijke
slaapzaal, een recreatiezaal (met biljart!) en verschillende
klassen stonden ter beschikking van
de studenten. In één van de lokalen bestudeerden
ze opgezette krokodillen en andere dieren,
ter voorbereiding van een eventuele zending
naar de missies.
Dit gebouwencomplex aan de Aalbeeksesteenweg
verdween volledig tijdens de bombardementen
van de Tweede Wereldoorlog. De school
werd niet meer heropgebouwd. Er kwam wel een
nieuwe kerk met klooster, waaruit de laatste paters
karmelieten in 1996 vertrokken. nu worden
er kerkdiensten georganiseerd door de Zalige
Damiaanparochie.
periode 1850-1900
Sommige kloosterlingen wijdden hun leven
uitsluitend aan gebed aan meditatie, anderen
lieten zich in met onderwijs en nog anderen
beoefenden van oudsher de ziekenzorg. Dat
laatste was het geval met de zusters augustinessen
van het Onze-Lieve-Vrouwehospitaal
in Kortrijk. De priorin die op deze instelling
gedurende de tweede helft van de negentiende
eeuw een forse stempel drukte, was Pauline
Vuylsteke. Zij werd geboren in 1811 in Menen
en trad op vierentwintigjarige leeftijd toe tot
de kloostergemeenschap van het hospitaal. In
1842 verkozen de zusters haar tot priorin en
dat zou ze 51 jaar blijven, tot aan haar dood
in 1893. Bij haar aanstelling telde het klooster
zeven zusters. Samen met het inwonende
personeel – vier knechten en vier meiden – en
de hospitaalkapelaan E.H. julien Vermander
stonden zij in voor de ziekenzorg.
Hoe waren de ziekenzalen ingericht? Volgens de
officiële richtlijnen uit 1851 moest de bezetting
beperkt blijven tot één bed per 18 à 20 m 2 .
Elke zaal moest minstens 4 m hoog zijn, met
voldoende mogelijkheden tot verluchting en
verwarming. De planken vloer diende ingestreken
te worden met een bepaald product tegen opdringend
vocht. De muren moesten naakt blijven
of met kalk bepleisterd zijn.
Het ziekenhuis beschikte over een mannenzaal,
een vrouwenzaal, een soldatenzaal en de zgn.
Testaertzaal, waar mensen met besmettelijke
ziekten of geslachtsziekten terecht kwamen.
Verder was er een keuken, een apotheek, een
stovekamer voor warmwaterbaden en een bakkerij
waar een bakker uit de stad werkte, geholpen
door een weesjongen. Het kloosterslot met
kapel vormde de verblijfplaats voor de zusters.
In de loop van 1847 verzorgde het hospitaal 443
mannen en 300 vrouwen. Een ander rampjaar
was 1866. Toen brak een afgrijselijke choleraplaag
uit. De Testaertzaal was veel te klein
om alle zieken op te nemen en de vrouwenzaal
verschafte bijkomend onderdak aan 454 zieken,
waarvan er 244 stierven.
Op de ziekenbedden lag een stromat, gevuld
met zeegras, een matras, twee lakens, een
hoofdkussen en naargelang het seizoen twee
of drie dekens. De zieken kregen driemaal per
dag eten. De maaltijden bestonden uit brood,
melk, soep, groenten en vleesnat of gekookt
vlees, aangevuld met eieren, vis, confituur, bier
of fruit(moes). De behandelende geneesheer kon
eventueel wijn voorschrijven maar dan maximaal
25 cl per dag. Wie gestuurd was door de
armendokter of door de stad, verbleef kosteloos
in het ziekenhuis. Ook bij spoedgevallen was de
opname gratis. Chronische zieken, zwangere
vrouwen, ongeneeslijk geachte zieken, schurftlijders
en geesteszieken konden niet terecht in
het hospitaal.
periode 1800-1850
Onze-Lieve-Vrouwehospitaal te Kortrijk Klooster Heulestraat Heule
De Heulse notaris Franciscus Constantinus
Lagae en zijn vrouw Barbara Verhaeghe, die een
winkeltje open hield aan de Krakeelhoek (nu
Peperstraat), hadden een erg godvruchtige oudste
dochter, Agatha. Ze was geboren in 1799 en
begaan met het lot van de arme kinderen in het
dorp. Die moesten al op zeer jonge leeftijd thuis
leren weven in donkere, vochtige achterkamertjes.
Agatha kende en bezocht alle dorpelingen
en meermaals nam ze kleine kinderen mee bij
haar thuis om ze eens flink te laten eten bij de
warme haard van moeder Barbara. Het huisje
werd te klein voor de liefdadige activiteiten van
Agatha en ze betrok een tweede huis dat haar
ouders bezaten in het begin van de Mellestraat.
Ze vroeg aan haar neef Louis Lagae uit Steenbeke
om daar enkele weefgetouwen te komen
installeren, zodat de kinderen hier konden leren
weven in veel betere omstandigheden. Op het
huis bevond zich een klokje en wanneer dat ’s
middags het Angelus luidde, vertrok de koetsier
van de Krakeelhoek naar de Mellestraat met
warm eten voor de kinderen van ‘moeder’
Agatha.
Op zekere dag in 1833 zaten Agatha, haar zus
Amelie en enkele vriendinnen samen rond de
tafel ten huize Lagae. Ze besloten dat ze zichzelf
als bezielers van de armen- en zondagsschool
het statuut van een kloostergemeenschap
wilden geven. Zo gezegd zo gedaan. Ze stelden
samen een reglement op voor hun nieuwe stichting
en deze regel kreeg in 1836 de goedkeuring
van Mgr. Boussen, de bisschop van Brugge.
Het doel van de stichting was de volmaaktheid
van de zusters te bevorderen en arme kinderen
te onderwijzen in de christelijke lering, lezen,
schrijven en handwerk. Het H. Hart van jezus,
de H. Maria en in het bijzonder de H. Vincentius
a Paolo zouden bescherming bieden. De
bisschop en een door hem aangestelde priester
oefenden supervisie uit.
De zusters of ‘dochters’ stonden onder de verantwoordelijkheid
van een overste of ‘moeder’.
Ze noemden zichzelf Zusters van Liefde.
Hoe verliep hun dag? Ze stonden op om 4.30
uur in de zomer, om 5 uur in de winter. Daarna
baden ze samen het Onze Vader, het Weesgegroet,
de Twaalf Artikelen van het Geloof, de Tien
Geboden, de Vijf Geboden van de H. Kerk en de
Akten van Geloof, Hoop, Liefde en Berouw. Deze
gebedendienst sloten ze af met minstens een
kwartier individuele meditatie. na het morgengebed
volgde de eucharistieviering. na deze
uitgebreide ochtendgebeden togen de zusters
aan het werk in de school, die om 8 uur aanving
en na de middagpauze duurde tot 18 uur (in de
winter tot 16 uur). nadien baden de zusters het
avondgebed en spraken ze geen woord meer,
tot de volgende dag weer aanbrak. Eén keer
per week kwamen ze samen en kon er gepraat
worden. Daar uitten ze in het bijzijn van alle zusters,
‘beschuldigingen’ of anders gezegd werden
bepaalde misdragingen en overtredingen
besproken, waarvoor de betrokkenen eventueel
gestraft werden.
Buiten het klooster iets eten was verboden. Alle
ingebrachte goederen werden onder alle zusters
verdeeld. Tijdens de hongerjaren 1845-1847
steeg de armoede ten top. Iedereen had het
moeilijk. De zusters stelden zich tevreden met
maaltijden van gort (gepelde granen) of brui (een
brij van water, meel en een klein beetje suiker
of boter).
In 1853 kreeg het klooster een eerste bijhuis in
Otegem, en daarna groeide de gemeenschap
flink aan. Tussen 1838 en 1914 waren de Heulse
Zusters van Liefde met 510 intreden de snelst
toenemende religieuze gemeenschap in het
bisdom Brugge. Het Spes nostra Instituut is nu
nog de verre nazaat van het klein schooltje voor
arme kinderen in de Mellestraat in Heule.
periode 1750-1800
Wat betekende het voor religieuzen als ze hun
vaste verblijfplaats onder dwang moesten verlaten?
Wat als hun vertrouwde omgeving
– de muren waartussen elke kloosterdag zich
afspeelde – werden vernield? De oneerbiedige
bejegening en vooral de ontheiliging van hun
bidplaatsen konden ze moeilijk verwerken. Het
overkwam bijna alle kloosters in onze regio tijdens
de periode van de Franse Revolutie.
Cisterciënzerin Victoire Gillon werd in 1788 met
de nodige luister aangesteld tot 31ste abdis van
Groeninge. Het feest duurde drie dagen. De abdij
was versierd met slingers, bloemen en spandoeken.
Op het feestelijk banket konden de zusters
(toen een 20-tal) genieten van kreeft, oesters, krab
en hertenvlees, gevolgd door een dessert van taart,
koeken en andere gebakjes. Het klooster bood
een receptie aan de buren van de Houtmarkt, de
Groeningestraat en de Kleine Leiestraat. De nieuwe
abdis liet verfraaiingen uitvoeren aan de kerk. niets
liet toen nog vermoeden dat nauwelijks één jaar
later in Parijs een volksoproer zou uitbreken, die
heel Europa op zijn grondvesten deed daveren.

open MonuMentendag 2007 / 16
Bij de inval van de Franse troepen in 1791 gingen
de herbergen Het Kruikske en De Blaasbalg,
buiteneigendommen van de Groeningeabdij, in
de vlammen op en een jaar later verklaarde de
Franse generaal Dumouriez alle banden tussen
Wenen en de nederlanden verbroken. Kortrijk
was nu overgeleverd aan de republikeinen. Voor
de kloosterorden betekende dat weinig goeds. De
zusters van Groeninge brachten hun kostbaarheden
en relieken in veiligheid. Ze borgen één en
ander op in een houten koffer. In 1794 vernam
de abdis dat het klooster 10.000 pond oorlogsschade
diende te betalen. Ze bracht twee zilveren
lampen naar het stadhuis. Dat was volstrekt
onvoldoende en dus besloot ze om enkele
onroerende goederen van de hand te doen. Maar
ook daarvan bleef de opbrengst ondermaats. De
druk op de kloosters werd alsmaar groter. Het
decreet van 15 fructidor van het jaar IV (1 september
1796) van de Franse Republiek kondigde
de afschaffing aan van alle slotkloosters in de
geannexeerde gebieden, waaronder Vlaanderen.
De Fransen beschouwden deze zaak als een
‘bevrijding’ van de tot dan toe ‘levend begraven
slachtoffers’, in hun kloosters veroordeeld tot een
‘langzame dood’. De republikeinen hadden zich
voorgenomen om die ‘onschuldige slachtoffers’
te ‘beschermen tegen de Kerk’.
Fatima klooster Heule
Op 15 februari 1797 om 9 uur trad op de Grote
Markt van Kortrijk een detachement gewapende
soldaten aan. Ze lieten de aanpalende straten
afzetten en trokken naar de Groeningeabdij.
Daar woonden toen nog 29 vrouwen: de abdis,
20 koorzusters en 8 lekezusters. De soldaten
voerden de bevelen uit en zetten iedereen met
geweld op straat, te beginnen met de abdis. Zij
zag nog de kans om een motie van protest te
overhandigen aan de commissaris, maar het
Guldenbergabdij Wevelgem
mocht niet baten. Sommige zusters trokken
in bij familieleden, andere vonden een tijdlang
onderdak in het armenhuis aan de Kasteelstraat.
De abdijgoederen werden openbaar verkocht,
relieken of andere kostbaarheden raakten
verspreid. De laatste Kortrijkse cisterciënzerin
stierf in 1847.
1700-1750
In 1728 kregen de 30 koorzusters van de Guldenbergabdij
van Wevelgem een nieuwe abdis.
De keuze viel op Augustina Peuterman, geboren
in Kortrijk. Maar, bij de verkiezing hadden
niet minder dan drie Franstalige zusters méér
stemmen behaald dan de Vlaamse Peuterman.
Dat was niet te verwonderen, want er waren
slechts 8 van de toenmalige zusters afkomstig
uit de Oostenrijkse nederlanden. Toch kozen de
aangestelde commissarissen ervoor om de kandidate
die slechts vierde op de ranglijst stond
voor te dragen als nieuwe abdis. Diegene die de
benoeming moest bekrachtigen, de Oostenrijkse
landvoogdes en aartshertogin Maria Elisabeth,
volgde het voorgestelde advies. De nieuwe
abdis werd plechtig geïnstalleerd in de Guldenbergabdij
van Wevelgem op 3 januari 1728.
Tot dan toe was Augustina Peuterman in het
klooster als boursière of econome verantwoordelijk
geweest voor de boekhouding en het
toezicht op de inning van pachten, tienden en
renten. Daardoor wist zij maar al te goed waar
de financiële tekortkomingen zich voordeden.
Ze voerde een sanering door en tegelijkertijd
kreeg het klooster een aantal bemiddelde
nieuwkomers binnen, die een aanzienlijke
uitzet met zich meebrachten. Het wooncomfort
van de zusters verbeterde. Abdis Peuterman
liet een nieuwe slaapzaal bouwen en er kwam
een nieuwe keuken, refter en werkzaal. De
monumentale westelijke toegangspoort van
de Guldenbergabdij, nu nog te zien via de Kloosterstraat,
dateert ook uit haar ambtsperiode.
De Oostenrijkse Successieoorlog (1740-1748)
betekende een vervelend oponthoud, maar nadien
ging de abdis onverdroten verder om haar
ambitieuze plannen uit te voeren. Aan de abdij
werden nog twee poorten, een nieuwe portierswoning,
een smidse en een woning voor de
smid toegevoegd. De zusters konden genieten
van nieuw kerkmeubilair, een marmeren vloer in
de kerk en in de kloostervertrekken, marmeren
schoorstenen, houten lambriseringen, nieuwe
brandglasramen en een nieuw kerkorgel. De
abdis slaagde er zelfs in de heerlijkheid van
Wevelgem te kopen, waardoor ze Vrouwe van
Wevelghem werd en dus niet alleen kerkelijk
maar ook wereldlijk gezag ging dragen. De abdij
beleefde de grootste bloeiperiode uit heel haar
bestaan. Abdis Peuterman stierf in 1769 op 85jarige
leeftijd. Ze had gedurende bijna 42 jaar
de Guldenberg bestuurd, een record.
Greet Verschatse
Mijn huis is waar Men stille staat
Ik dacht, laat ik eens een boompje opzetten over huisje en tuintje. Want
zoals iedere lezer onderhand wel weet, Open Monumentendag is weer
daar, als een verre vriend die je gedurende één dag in het jaar graag
terugziet en je maar wat graag hoort vertellen over vroeger en haar
helden; ditmaal draaien zijn verhalen en anekdotes geheel en al over
wonen. Iets waar je natuurlijk alle kanten mee uit kan, maar dan toch
bij voorkeur in de richting van een kasteel waar mos aan kleeft, of een
spierwit huisje dat nog ruikt naar onder vroomheid gebukt gaande
begijntjes. Niettemin, wat moet je je daar bij voorstellen, bij ‘wonen’
en ‘vroeger’ en de combinatie van de twee? We waren er per slot van
rekening niet bij. Daarom, het zegt alles en niets, en als het al iets zegt,
dan toch wellicht het verkeerde. Laat ons dat als volbloed historici even
trachten uit te leggen.
Toen de buurman nog beleefd was
Mensen, en daarop zijn wij dus geen uitzondering, maken nogal gauw de fout
om te denken en te beweren dat vroeger alles beter was. Dat de lucht toen
nog aaibaar was, de velden onvermoeibaar groen en de buurman beleefd
en zelfs behulpzaam zonder er iets voor terug te willen. Geen schuttingen
tussen de tuintjes, o nee. Het verleden was niet gewoon anders, welnee, het
was ronduit beter. Zorgelozer. Stressbestendiger. Warmer, als je je daar iets
kan bij voorstellen.
En ergens of helemaal gaan gemeenten en steden en zelfs heelder landen
met dat idee mee. “Kijk eens wat een mooie folterkelder wij zes eeuwen
geleden hadden om snoodaards te ontmannen of de laatste druppel bloed
uit kruidenvrouwtjes te wringen”. Of: “Lemen hutjes waar ze met zestien in
woonden, dat waren nog eens tijden, nietwaar? Ah, toen was er tenminste
nog sprake van saamhorigheid en echte gezinnen.” Of nog: “De graaf zat
des winters peinzend voor zich uit te staren in deze, intussen prachtig gerestaureerde,
ridderzaal, met een pelsje over zijn schouders en een haardvuur
waarvan de vlammetjes in zijn ogen dansten. Knus, mensen, zoals een heer
het wel verdiende.” We zien het zo voor ons, terwijl de werkelijkheid, aalglad
als ze is, uiteraard helemaal anders verliep. Maar dat zien we niet graag, en
ook: jaren later lijken de dingen zoveel mooier – neem nu mezelf, die in een
ander leven maanden moest werken in een warenhuis en daar nu op terugblikt
als zijnde ‘een mooie tijd’, terwijl ik donders goed weet dat ik me toen
door de dagen heen sleepte. Het is de neiging van de mens om van alles het
beste over te houden, misschien moeten we daar maar blij om wezen. Anders
geen Open Monumentendag, durf ik wedden. Geschiedenis is wat mensen
zich herinneren, niet wat gebeurd is.
Tcha-Tching!
Daarom: is het niet fijn om te denken dat leven in een molen op de heuvel
de hemel was? Omgeven door gras dat voor één keer niet groener was aan
de andere kant van de heuvel, terwijl het knarsen van de tandwielen je oren
kietelde? Of dat je je haast kon wassen in de stilte van een veertiende-eeuws
begijnhof, waar Maria steeds net om de hoek verdween als jij eraan kwam?
Ah, of het waakzaam postvatten in één van beide Broeltorens, en vervolgens
turen in de verte, waar over de kim van de Gouden Rivier een schip aankwam,
beladen met tolgeld. Tcha-tching!
Proberen we hier sarcastisch een splinter te duwen in het oog van de liefhebbers
van het verleden? Geenszins, we wilden daarentegen dat we ook nog zo
onbevangen konden aankijken tegen de tijd van toen. Maar het is ook even
belangrijk dat alles in het juiste perspectief wordt geplaatst, dat er ondanks
alles toch een les wordt geleerd – brrr, ik weet het, maar het zal niet lang duren.
We klagen met z’n allen luider en meer synchroon dan vroeger, toen dat
nog geen nationale sport was. Denk even, terwijl je staat te kijken naar die
oude woonhuizen – in welke vorm dan ook, als letterlijke tanden des tijds, dat
je straks terug keert naar een huis waar je wél ramen hebt, en wél Electrabel,
en wél een microgolf en een kachel en een afwasmachine en weldoorvoede
konijnen en tandenborstels en stopcontacten waar je dolle avonturen mee
beleven kan. En een auto, en de Kinepolis, en een dvd-recorder als je FC De
Kampioenen zou missen.
Geen ziekteverzekering toen, geen rookverbod (ok, hierover kunnen we discussiëren),
geen gsm – stel je voor dat Gezelle zijn gedichtjes per sms naar
zijn rozerode studentjes had gestuurd, hij had kunnen fluiten naar zijn standbeeld
in Brugge.
Wel stront die door de straten spoelde. En flink veel wind die zich doorheen
de kieren van de deur of het papier in de ramen wurmde. En regen die als
koude vonken tegen je kop petste, wanneer het strooien dakje boven je zich
weer eens rottig voelde. Er zal heus wel gelachen geweest zijn in die lichtgrijze
en donkere eeuwen, maar allicht toch iets wranger dan nu.
nee, hoewel we het nu wat zwart-wit stellen, was het vroeger heus niet beter,
misschien alleen iets minder ingewikkeld. Het doel van Open Monumentendag
is nobel en zelfs logisch, want niemand minder dan de grote Goethe
heeft eens gezegd dat het beste dat de geschiedenis ons nalaat, het enthousiasme
is, dat zij veroorzaakt. En wat is zo’n dag anders dan een loepzuivere
uiting van enthousiasme?
lichTroze
Daarom, ondanks het feit dat grootschalige evenementen als deze graag het
verleden lichtroze mogen kleuren, zijn ze a-okay. Want wie zijn geschiedenis
niet kent, is als een kind dat zijn ouders niet graag ziet – zelfs al mankt het
een beetje. En sowieso leren we uit zo’n dag: dat het al bij al nog zo slecht
nog niet is op dit eigenste moment. We voelen ons als een oude sok bij het
schrijven van die laatste zin, maar dat zal ons worst wezen. Vroeger was het
anders. niet beter. Want alles kan altijd beter. Iets dat ze binnen tweeduizend
jaar vast en zeker ook nog zullen zeggen, zelfs al zal het dan ook misschien
weer beter zijn dan nu.
Weet je, geschiedenis is eigenlijk het tegenovergestelde van een vers gebakken
brood: het wordt warmer en lekkerder naarmate je ’t langer laat staan.
En wat is daar mis mee? niets, zolang je tijdens het verteren maar even
nadenkt en besluit: waarover klaag ik eigenlijk?
Hannes Dedeurwaarder

open MonuMentendag 2007 / 18
beeldend kunstenaar herVé Martijn
woont in een MonuMent
hoewel het fraai gerestaureerde landhuis van beeldend kunstenaar hervé Martijn (46) gelegen is in de kom
van de scheldegemeente avelgem, aan de oudenaardsesteenweg, is de woning nauwelijks van op de straat te
zien. een hoog opgeschoten haag sluit de voortuin af en laat geen inkijk toe. de volledige woning wordt sinds
enkele jaren gebruikt als schildersatelier. naar aanleiding van open Monumentendag 2007 gidste de schilder
mij door het huis dat door hem zo wordt gekoesterd.
In dit huis vertoeft hij niet om er te wonen. Wel
om er te schilderen, te schrijven, na te denken
over zijn werk en om er zijn galeriehouders te
ontvangen. Martijn werkt met vijf kunstgalerieën:
Knokke, Hasselt, Groningen, Maastricht en Parijs.
Het huis behoort tot de vroege werken van de
internationaal erkende architect Huib Hoste
(1881-1957). Hoste die dit jaar extra belangstelling
krijgt omdat hij een halve eeuw is overleden,
was onbetwistbaar één van de pioniers van het
modernisme in Vlaanderen. Velen zien in hem
één van de markantste figuren van de Belgische
avant-garde uit het interbellum. In West-Vlaanderen
realiseerde hij woningen in Brugge, Wervik
(’t Isermael), Knokke (Het zwarte huis), Rumbeke
(Het eksternest) en zelfs de kerk O.-L.-Vrouw in
Zonnebeke. In Avelgem staat maar één woning
van zijn hand. Deze van de familie Martijn. Ze
staat geboekstaafd als de Moderne Landsche
woning uit 1919.
hoe kwam hoste eigenlijk voor een opdracht
in avelgem terecht?
moet Hoste hebben verteld dat zijn familie uit
Avelgem nog een architect zocht. Van het ene
kwam het ander.’
de avelgemse goegemeente spaarde haar
commentaar niet toen het huis er stond en
hoste er de principes van het modernisme op
een persoonlijke wijze interpreteerde?
hervé martijn: ‘In het schilderwerk zat toen
veel rood, blauw en geel. Welke poppenkast zijn
jullie daar aan het bouwen zegden ze tegen de
opdrachtgever-bouwheer Octaaf Vandemeulebroecke.
Ook Streuvels zelf zou in 1923 in Land
en leven in Vlaanderen op blz 113 schrijven over
‘de landsche woning van Avelgem’.’
hoe kwam je te weten dat de woning te koop
stond?
hervé martijn: ‘Het was de dochter van de familie
Vandemeulebroecke zelf die ons voorstelde
om het huis te kopen, uit schrik dat het na haar
dood met de grond zou worden gelijk gemaakt
een woning beZitten Die
geklAsseerD is Als monument
geeft je een goeD
gevoel, mAAr het legt je
ook een AAntAl verAntwoorDelijkheDen
op en
beperkingen inZAke elementAir
wooncomfort
en dat er op die plek appartementen zouden
worden gebouwd. na haar overlijden hebben
wij het huis rechtstreeks van de erfgenamen
kunnen aankopen. De woning was toen nog niet
geklasseerd. Pas later kregen we te horen dat
het Vlaams Gewest had beslist dat alle woningen
die Hoste in ons land had ontworpen, zouden
worden geklasseerd. Zo werden we eigenaar van
een stuk cultureel erfgoed!’
Dit fraaie landhuis in Avelgem is een vroeg werk van de
hervé martijn: ‘Leuk voor de anekdote is dat
Stijn Streuvels daarin een bepalende rol zou spelen.
De schrijver had in Avelgem familie wonen
die bouwplannen had. Hoofdonderwijzer-landmeter
Octaaf Vandemeulebroecke en zijn vrouw
Marie Staelens waren de opdrachtgevers voor
het bouwen van dit landhuis. Marie Staelens was
de zus van Alida, de vrouw van Stijn Streuvels.
Streuvels had Hoste die tijdens de Eerste Wereldoorlog
in nederland woonde, leren kennen. Van
1916 af was hem de redactie toevertrouwd van
de architectuurkritiek in De Telegraaf. Langs die
weg kwam Hoste in contact met alle grote kunstenaars
en architecten van de Stijlbeweging die
in het oorlogsvrije nederland samentroepten: Rob
van ‘t Hoff, Theo Van Doesburg, Vilmos Huszar,
jan Wils, Gerrit Rietveld. net als Mondriaan ging
hij artikels schrijven over het modernisme. Hoste
internationaal erkende architect Huib Hoste. Een heel aantal
schreef ook bijdragen in het tijdschrift De Stijl en
specifieke stijlelementen van de architect vind je er in terug. werkte later samen met Le Corbusier. Streuvels Hervé Martijn heeft zijn atelier in de voorkamer van het huis dat langs achter uitkijkt op een ruime tuin.

open MonuMentendag 2007 / 20
waren de vroegere bewoners zich wel bewust
van architectonische waarde van hun huis?
hervé martijn: ‘Van de dochter vernamen
we dat peter Streuvels er regelmatig op bezoek
kwam en dat er toen zwaar werd over gediscussieerd
door haar moeder. Streuvels nam het
niet dat ze de woning met van alles en nog wat
decoreerden. ‘Wat zijn jullie aan het doen? De
originaliteit gaat er helemaal door verloren’,
sakkerde hij. Door het aanbrengen van allerlei
ornamenten als een plafondrosas en sierlijsten in
pleister, door het decoratieve koperen deurbeslag
en het gebloemd behangpapier ging het minimalisme
van Hoste verloren.’
de naam landhuis klinkt wel vreemd voor een
woning die zich midden de gemeentekern
bevindt?
hervé martijn: ‘Het landhuis lag oorspronkelijk
in een één hectare grote boomgaard van
het college Sint-jan Berchmans en toen nog
buiten de dorpskern. Sindsdien zijn de gronden
“De kleurenkeuZe vAn
huib hoste beïnvloeDt
mijn werk”
errond verkaveld en is ook het zicht verdwenen
dat je vanuit de woonkamer had op Tiegem, de
Kwaremont, de Kluisberg en de Mont Saint-
Aubert. De straat lag ook een stuk lager dan nu.
Typisch is één standaardraam dat twintig keer
wordt herhaald. Eigen aan de bouwstijl van Hoste
is dat hij werkt met een grote centrale inkomhall.
Hier stond de woning in functie van de vrouw des
huizes die in een rolstoel zat. Ze moest makkelijk
kunnen functioneren van de gang naar de living.
Omdat het gezin later nog drie kinderen kreeg,
werd de woning in een tweede fase door Hoste
verruimd met vier slaapkamers op de bovenverdieping.’
wat zijn de voor- en nadelen om eigenaar te
zijn van een huis dat behoort tot het Vlaamse
erfgoed?
hervé martijn: ‘Alles moet in dezelfde
authentieke staat behouden blijven. Een
ambtenaar kijkt daar op toe. Dit geeft een heel
aantal beperkingen, vooral omdat hier zowel
de binnen- als de buitenzijde van de woning
hervé mArtijn: “weinig
bekenD is DAt ook stijn
streuvels een beslissen-
De rol Zou spelen in Dit
bouwverhAAl.”
geklasseerd zijn. Denk bijvoorbeeld maar aan
een keuken met een gemetselde kachel en een
arduinen pompsteen. Die moeten behouden
blijven en ze maken daardoor de keuken niet
functioneel. Bij een correcte renovatie kan men
echter wel tot 40 procent subsidies ontvangen.
Hiervoor moet dan eerst een onderzoek naar
de authenticiteit gebeuren, een gedocumenteerd
aanvraagdossier worden samengesteld
en een prijsofferte van vier aannemers kunnen
worden voorgelegd. In ons geval hadden wij
echter al negentig procent van de renovaties
uitgevoerd vooraleer het huis geklasseerd werd,
en er wordt niet met terugwerkende kracht
gewerkt. Ik wil hierbij graag opmerken dat deze
klassering noch door ons, noch door de vorige
eigenaars werd aangevraagd maar wel door de
architectuurcel van de VUB en de RUG.’
en hoe staan uw twee zoons er tegenover?
hervé martijn: ‘Beiden zijn gelukkig dat we
het hebben. Ze zijn ook allebei in een artistieke
richting bezig: de ene studeert toegepaste grafische
kunsten, de tweede industrieel ingenieur
productontwerpen. je weet maar nooit of één
van hen die ruimte ooit zal kunnen gebruiken.’
slotvraagje: heeft het huis uw werk als beeldend
kunstenaar beïnvloed?
hervé martijn: ‘Zeker. Ik werkte vroeger met
veel kleinere formaten. Mijn atelier was de zolder
van mijn eigen woning die naast het huis Hoste
ligt. nu kan ik mijn werken openstellen en er
veel zwieriger en experimenteler tegenaan gaan.
Door de jaren heen heb ik een eigen schriftuur
ontwikkeld en daarop had de ruimte waarin mijn
werken tot stand kwamen zeker haar invloed.
Vooral het kleurgebruik in mijn schilderijen werd
sterk beïnvloed door deze locatie. Ik maak van
het huis gebruik om er te lezen, te schrijven, te
mijmeren, catalogi samen te stellen, maar ook
De unieke eiken steektrap in de hall, het juweeltje van de
woning, verwijst naar Bauhaus (1919-1932).
om vrienden te ontvangen, het is een gezellige
woning om in te vertoeven.’
En nog een handigheid: het laat de kunstenaar
ook toe om op de bovenverdieping uit elke
periode één werk te stockeren en zo als ’t ware
een retrospectieve van zijn eigen oeuvre samen
te stellen!
Bernard Vancraeynest
EXTRA
eXPo kleurstuDies van
ann verDonck
naar aanleiding van haar doctoraat aan
de VUB voerde Prof Ann Verdonck een
kleuronderzoek uit in deze woning. Aan
de hand van zwartwitfoto’s die digitaal
worden bijgekleurd zie je de woning zoals
ze aanvankelijk in kleur stond met haar vele
rood, grijs en blauw. Op initiatief van het
Centrum van Vlaamse Architectuurarchieven
verscheen van haar hand de publicatie
Huib Hoste 1881-1957.
Tijdens Open Monumentendag is er een
tentoonstelling over de kleurenanalyse van
de woning.

open MonuMentendag 2007 / 22
beluiken, Mee eVolueren in de 21ste
eeuw of Verdwijnen?
het aantal beluiken, partjes en koertjes is in onze regio met de jaren sterk verminderd. de vaak armoedige,
soms verkrotte huisjes moe(s)ten wijken voor eigentijdse woonprojecten of al dan niet grootschalige
urbanisatieplannen. nochtans zijn beluiken of citeetjes getuigenissen uit de 19de eeuw. kortrijk telt er nog
een aantal die het vanuit historisch oogpunt meer dan waard zijn bewaard te worden. beluiken kunnen ook
esthetische waarde hebben en in een periode dat de steden een tekort hebben aan betaalbare woningen,
liggen ook daar opportuniteiten.
De meeste beluiken dateren uit de 19de eeuw
toen de Industriële Revolutie ook Vlaanderen
veroverde. Vooral Gent kende een enorme industriële
expansie met een kleine volksverhuizing als
gevolg. Maar ook in Zuid-West-Vlaanderen kwamen
nogal wat arbeiders van het platteland naar
de stad, Kortrijk in dit geval. Ze wilden zo dicht
mogelijk bij de fabriek wonen. Vaak waren het
de eigenaars van die fabrieken die de beluiken
bouwden voor hun arbeiders.
De benaming beluik komt van beloken, besloten,
afgesloten met een luik. Een beluik bestaat uit
een aantal arbeidershuisjes gegroepeerd rond
een pleintje of koertje. Een smalle gang zorgt
voor de verbinding met de straat. De arbeiders
die van het platteland naar de stad kwamen,
hadden geen financiële middelen en dus kwa-
Sint-Anna
men ze in de meest verpauperde buurten aan de
rand van de stad terecht. De fabrieken werden
ook in die buurten gebouwd. De eerste Kortrijkse
fabriek, gebouwd door jacques Goethals-
Vercruysse dateert uit 1828.
88 beluiken
1860 is een heel belangrijk jaar voor Kortrijk. De
betaling van stedelijke octrooirechten werd afgeschaft
wat de handel zeer positief stimuleerde.
Daardoor werden de vesten rond de stad en de
stadspoorten overbodig. In hetzelfde jaar werd
met de afbraakwerken gestart, maar het zou tot
1894 duren voor alle grachten gedempt waren.
De beluiken die gebouwd werden voor 1860
bevonden zich allemaal in de oude binnenstad,
daarna werden ze aan de toenmalige rand van de
stad gebouwd (vooral op Overleie, rond de Veemarkt
en net ten zuiden van de spoorlijn). In De
geschiedenis van de Kortrijkse beluiken komen
de auteurs uit op niet minder dan 88 beluiken. De
meeste daarvan zijn intussen onder de sloophamer
verdwenen.
niet alle beluiken werden door fabriekseigenaars
gebouwd. Ook handelaars, renteniers en brouwers
zagen brood in het bouwen en verhuren
van werkmanshuisjes. De eigenaars, en zeker de
brouwers, openden bovendien ook nog een café
bij het beluik zodat de winst dubbel was.
De Kortrijkse burgemeester Auguste Reynaert
(burgemeester van 1884 tot 1915) deed grote
openbare werken. Hij legde de kleine ring aan,
liet rioleringswerken en Leiewerken uitvoeren.
Maar burgemeester Reynaert voerde ook een saneringspolitiek
ten opzichte van de krotwoningen.
Hij liet heel wat ongezonde beluiken slopen, maar
tegelijk lag hij in 1892 ook aan de basis van de
oprichting van de eerste ‘Maatschappij voor het
bouwen van goedkope woningen’.
Een tweede slopingsfase kwam er ongewild toen
tijdens de Tweede Wereldoorlog 7 beluiken door
bombardementen werden vernield. Toen men de
oorlog te bovengekomen was, kreeg de urbanisatie
opnieuw aandacht. In de jaren ’50 en ‘60 van
de vorige eeuw startte in Kortrijk een opknapbeurt
van de oudste stadsbuurten en daarbij
sneuvelden opnieuw enkele beluiken. Zo werd
de volkse buurt tussen de Sint-janslaan en de
Doornikstraat grondig aangepakt waarvoor onder
andere het beluik Zypteland verdween.
Door urbanisatieprojecten werden de laatste jaren
opnieuw enkele beluiken, straatjes en ‘reken’
gesloopt. Denken we maar aan de aanleg van de
fietsroute langs de spoorweg waardoor het Vuylstekebeluik
in de Sint-Antoniusstraat gehalveerd

open MonuMentendag 2007 / 24
Sint-Janshof
werd en aan het woonproject Pradopark waarvoor
onder andere Barbesreke en Klakkaardsreke
moesten wijken. Door de werken voor de komst
van het megawinkelcentrum van Foruminvest in
de binnenstad is de Koeiekop, die al volgebouwd
was met garages, dit jaar definitief naar het
archief verwezen.
aMsterdaMpoortje
hoe moet het nu verder met de kortrijkse
beluiken?
We vroegen het aan Palmer Frickelo, al ruim
20 jaar toeristengids in Kortrijk, en kenner van
beluiken. ‘In het Pradopark hebben ze een poging
gedaan om de huisjes in een beluikstijl te bouwen.
Vergelijk dat maar eens met de geveltjes
in het Sint-janshof! De keuze is dan toch gauw
gemaakt. Maar bovenal heeft het behoud van
beluiken historische waarde. Het zijn getuigen
van een stuk sociale geschiedenis. Ik kies er voor
om de gevels te behouden en de huisjes op een
eigentijdse manier binnenin te renoveren.
natuurlijk zijn de woon- en leefomstandigheden
in beluiken en partjes niet optimaal. Maar
ze komen van heel ver. nu heeft elk huisje het
noodzakelijke minimale comfort, maar vroeger
was dat helemaal niet zo. Er waren geen riolen
en beluiken met 20 huizen moesten het stellen
met 3 toiletten op de koer en 1 waterpomp. je
kan je voorstellen welke gevolgen dat had voor
de hygiëne en de vatbaarheid voor epidemieën.
je moet dan ook nog weten dat ze in die kleine
huisjes, in de meeste beluiken beschikken ze
over niet meer dan 20 m 2 per huis, vaak met
grote gezinnen leefden. De mensen leefden er
in erbarmelijke omstandigheden. Omdat ze zo
klein behuisd waren, trokken de mensen echt
de straat op. Ze leefden op de binnenkoer. Of ze
gingen op café. Het alcoholisme was groot in de
beluiken, maar de samenhorigheid ook. In het
partje regelde men alles zelf, buitenstaanders
had men niet nodig.’
Het leven in een beluikje levert stof voor volkstoneel.
Op Overleie maken De Spatjes sinds 1932
elk jaar met zeer veel succes een volkse komedie
over het leven in het partje.’
welk kortrijks beluik vind je het meest
waardevolle?
Palmer Frickelo: ‘je kan die vraag niet eenduidig
beantwoorden. Het Sint-janshof in de Slachthuisstraat
is het mooiste, zeker na de aanleg van
de bloementuin aan de toegang. Het Sint-Annabeluik
in de Kapelstraat op Overleie is het meest
authentieke beluik en het Amsterdampoortje
aan het einde van de Overleiestraat is het meest
curieuze. De twee beluiken langs de Veemarkt
stralen nog het best de 19de eeuwse sfeer uit.’
renoVatie
De laatste jaren levert de stad Kortrijk inspanningen
om de nog resterende waardevolle beluiken
in stand te houden. Via allerlei sociale projecten
poogt de stad de beluiken op te knappen.
Gevels worden herschilderd, rioleringswerken
worden uitgevoerd en binnenkoeren worden heraangelegd.
Het Kortrijkse OCMW is een actieve
partner in het renoveren van huisjes in beluiken.
Enerzijds worden er via De Poort huisjes aangekocht
die dan door de sociale werkplaatsen van
het OCMW grondig gerenoveerd en soms zelfs
gerestaureerd worden. Zo zijn momenteel een
10-tal huisjes opgeknapt, waarvan 5 in het Sintjanshof.
Maar De Poort huurt zelf ook huisjes
die dan een zachte renovatie krijgen. Achteraf
worden al de opgeknapte huisjes door De Poort
opnieuw verhuurd.
De bewoners van het Sint-janshof, door Palmer
Frickelo als het mooiste Kortrijkse beluik bestempeld,
zijn heel lovend over de stad Kortrijk. ‘niet
alle bewoners gaan akkoord, maar wij vinden het
een bijzonder goede maatregel om het beluik autovrij
te maken. Dat zorgt voor ruimte en rust. Het
afbreken van de toegangspoort en het vervangen
door een bloementuin en de heraanleg van het
binnenplein zijn allemaal positieve veranderingen,
zeggen drie dames op de binnenkoer.
Sint-Janshof
pink floyd
Gloria Carlier die al ruim 30 jaar in het Sint-janshof
woont, doet haar verhaal. ‘Ik ben hier in 1975
toegekomen als student en ik betaalde toen 800
Belgische frank huur. Dat was goedkoop. Maar
ik kwam in een oud huisje terecht. Er was geen
douche, maar op dat moment had geen enkel
huisje hier een douche. Toen woonden er nog veel
oudere mensen, mensen die vaak geboren waren
in het Sint-janshof. Daarnaast waren er ook veel
studenten. En dat klikte. De oudere madams waren
nogal frivole dames die vaak op café gingen
in de buurt en wij studenten deden dat natuurlijk
ook. Dus vonden we elkaar wel. De buurt rond de
Veemarkt en de Slachthuisstraat telde toen nog
veel cafés. Begin de jaren ’80 is het hier beginnen
veranderen. Af en toe stierf er iemand van de
oudere bewoners, de studenten trokken weg en er
kwamen nieuwe mensen. Tot die tijd woonden hier
weinig eigenaars, maar dat begon te veranderen.
Uiteindelijk heb ik in 1995 ook een huisje gekocht
voor 280.000 frank. Dat was voor een huisje dat
niet gerenoveerd was. Gelukkig heb ik niet langer
gewacht, want toen het plein gerenoveerd werd,
stegen de prijzen. Heel de buurt rond de Veemarkt
werd stilaan opgewaardeerd en de prijzen volgen
dan, ook voor citéhuisjes. Ik heb gehoord dat hier
onlangs bijna € 60.000,00 betaald is voor een gerenoveerd
huisje. Meestal schommelen de prijzen
rond de € 45.000. Er staan trouwens nog altijd
een paar niet gerenoveerde huisjes leeg.
na de renovaties ziet het beluik er idyllisch uit en
het is centraal gelegen in het centrum. Bovendien
is het hier zeer rustig. Allemaal troeven. Door die
prijsstijgingen is er wel een verschuiving bij de
bewoners. We hebben hier al alles de revue zien
passeren: een travestiet, een waarzegster, een
prostituee die hier een praktijk had, Congolezen,
drugsdealers. Er was altijd wel iets te beleven. nu
heeft het Sint-janshof twee gezichten: een heel
rustige idyllische kant, maar onderhuids leven er
spanningen tussen de eigenaars en de mensen
die lang huren enerzijds en de nieuwkomers die
vaak in huisjes van het OCMW komen wonen
anderzijds. Het is een stadje in het klein. Er leven
enkele bejaarden, er wonen kleine gezinnetjes en
alleenstaanden, en er duiken opnieuw studenten
op. Sympathieke studenten met lang haar, die
luisteren naar Pink Floyd! Voor mij is de cirkel
rond.’
Lieven Vanmarcke
EXTRA
Op Open monumentendag gidst Palmer
Frickelo langs de al dan niet verdwenen
beluiken rond de Veemarkt en ten zuiden
van de spoorweg.

open MonuMentendag 2007 / 28
dakloos in teXas
‘ieder heeft het recht een menswaardig leven te leiden. dit recht omvat het recht op een behoorlijke huisvesting.’
zo staat het in de belgische grondwet, want wonen is een basisbehoefte. en toch heeft niet iedereen een dak
boven zijn hoofd. zelfs niet in het rijke texas van Vlaanderen.
Jakob Devloo, één van de twee straathoekwerkers in Kortrijk
Een zomerdag in Kortrijk. De zon heeft geen zin
vandaag. Tegen de afspraken in haalt het kwik
amper dertien graden. Al wie me voorbij wandelt,
laat een lusteloze indruk na. Tot ik jaak Vanrunxt
(58) ontmoet. “Kijk maar eens goed rond hoe
mooi dit parkje wel is!” jaak waakt over park Het
Plein als een hond over zijn puppy’s. Driemaal
per dag wandelt hij door het park om zwerfvuil
op te ruimen. niet omdat hij dat moet, maar
omdat hij dat wil. “Vroeger lag het park er vuil
bij. Dat trok mensen met slechte bedoelingen
aan. Daardoor bleven de mensen hier liever weg.
Dankzij mijn kuiswerk komen ze weer wandelen,
genieten van het groen en kunnen ze met een
gerust hart op een bankje zitten.” jaaks blik verraadt
eerlijke trots.
Met zijn afgedragen kleren, wilde haren, onverzorgde
baard en sigarettenpeukje verankerd in
de mond beantwoordt jaak aan het stereotiepe
beeld van de dakloze als landloper. De straat
is al jaren zijn thuis. jaak is afkomstig uit
Roeselare, waar hij als oudste opgroeide in
een gezin van zeven kinderen. In de vakschool
leerde hij ‘voor metaal’, maar hij mocht niet
voortstuderen van zijn ouders. Later heeft hij
zichzelf bijgeschoold, leerde hij metselen en
vloeren leggen. Hij heeft 18 jaar in de bouw
gewerkt en was een tijdje klusjesman. Contact
met zijn familie heeft jaak niet meer, sinds hij
door zijn broer uit het huis werd gezet en op
straat terechtkwam.
Hij dwaalt nu al zeven jaar door Kortrijk. “Ik vraag
al jaren een goedkope woning, maar krijg er
geen.” jaak brengt de nacht door in een oude
verlaten boekbinderij, zonder sanitair, verwarming
en elektriciteit. “Ik heb dat allemaal niet
nodig. Als het vriest, leg ik extra dekens op. En
als ik mij moet wassen kan ik terecht bij mensen
in de buurt. Die geven me nu en dan eens wat
spullen en eten.”
Weer of geen weer, je vindt jaak overdag
bijna altijd op de bank aan het kaarterhuisje
op Het Plein, al dan niet in het gezelschap van
lotgenoten. Samen geven ze commentaar op
de wereld, hún wereld. “Ze hebben een jaar
geleden het kaarterhuisje gesloten na vandalenstreken.
Waar moeten wij nu naar het toilet?”
jaak verzamelde 450 handtekeningen om het
kaarterhuisje weer open te krijgen. Een maat
voor niets.
jaak kent iedereen en iedereen kent jaak. Ook
de politie. “Als zij passeren, steek ik mijn hand
op, dan weten ze dat alles in orde is. Doe ik dat
niet, dan komen ze vragen wat er scheelt. Ik heb
een goede relatie met de politie. Weet je dat veel
wandelaars mij hun problemen komen vertellen.
Ze komen op mijn schouder uithuilen. En dat zijn
vaak mensen die het thuis financieel wél goed
hebben. Wat moet ik daarmee? Dat is echt wel
de wereld op zijn kop!”
jaak is er 58 nu, anderhalf jaar geleden stopte
hij met werken. “Ze moeten de jongeren maar
laten werken. Er zijn er genoeg!” Hij is nooit
getrouwd en is niet van plan ooit nog een vrouw
te zoeken. “Ben je gek? Ik ben liever alleen.”
jaak kan zich geen ander leven voorstellen.
“Laat mij maar leven zoals ik nu leef. Ik sta op
mijn vrijheid. Ik ga waar en wanneer ik wil.”
Hij kijkt naar boven, naar de hemel: “Ik ben
een gelukkig mens. Ik hoop alleen maar dat ik
gezond kan blijven. Zolang ik in de buitenlucht
leef, word ik niet ziek.”
plaatsgebrek
“jakob, kan je een bestelwagen versieren voor
deze namiddag?” jakob krabt even in zijn haar,
maar begint meteen te bellen. jean* (36) is blij
met de vlugge reactie. Hij heeft een bestelwagen
nodig om een koepel te vervoeren naar zijn
nieuwe thuis. na jaren dakloos te zijn geweest,
mag jean nu gratis in een huis wonen, op voorwaarde
dat hij het helpt renoveren.
“Dat was een gouden deal”, glundert jakob
Devloo (24) vanachter zijn bureautafel in buurtcentrum
Achturenhuis. jakob is één van de twee
straathoekwerkers in Kortrijk. Zijn werkgever is
het OCMW, zijn werkterrein de wijk Veemarkt.
Al drie jaar schuimt hij straten en pleinen af op
zoek naar mensen die om diverse redenen door
de mazen van het sociale vangnet vallen. Dan
kom je al gauw terecht bij daklozen en thuislozen.
Hij komt ze tegen op café, in parken, onder
bruggen, aan de warenhuizen achter het station.
“We schatten dat er in de regio Kortrijk 115
dak- en thuislozen aanwezig zijn. En er komen
er steeds meer bij, want de kans dat je in onze
maatschappij uit de boot valt, wordt almaar
groter. Zo swingen de huurprijzen tegenwoordig
de pan uit, waardoor veel mensen niet langer een
dak boven hun hoofd kunnen betalen. Zij kloppen
dan bij het OCMW aan. Maar er is een zeer groot
probleem: plaatsgebrek. De sociale diensten kunnen
de vraag naar opvang niet meer bijhouden.
De opvangcentra, logementhuizen en kamers
voor crisisopvang in Kortrijk zitten overvol en
de wachtlijsten zijn lang. Wie niet bij vrienden
of familie terecht kan, wordt zo gedwongen op
straat te leven.”
jakob heeft met elke dakloze een aparte relatie,
want elke persoon heeft zijn eigen geschiedenis.
“De meeste daklozen hebben een problematische
jeugd achter de rug. Vaak ligt daar de oorzaak
van heel wat drama. Omdat hun ouders niet
naar ze omkijken, raken ze op het verkeerde pad,
ze krijgen slechte vrienden, grijpen naar drugs
en drank of plegen strafbare feiten. Maar vaak
kan ook een echtscheiding of een job verliezen
leiden tot dakloosheid. De ellende begint vaak
als iemand zijn werkloosheidsuitkering verliest.
Velen worden geschrapt omdat ze geen domicilie
meer hebben. Maar dakloosheid herleiden tot een
louter financieel probleem zou kortzichtig zijn.
Daklozen hebben vaak ook mentale zorgen en
een of andere verslaving. De sociale dienst van
het OCMW moet zich door tijdsgebrek wegens
te veel dossiers noodgedwongen beperken tot
het oplossen van financiële problemen. Maar als
straathoekwerker moet je wel het hele plaatje
bekijken en aanpakken. Aan ons om deze gasten
via een begeleidingstraject door te verwijzen naar
specifieke diensten.”
jean zat van zijn derde tot zijn 21ste in een
instelling. Toen zijn vader overleed en zijn
vriendin er met een ander vandoor ging, liep
het verkeerd. jean zocht zijn toevlucht in drugs.
Door omstandigheden belandde hij tweemaal
in de gevangenis. Toen hij weer vrij kwam,
stond hij letterlijk en figuurlijk op straat. jean
kon wel naar zijn moeder, maar hun relatie was
te vertroebeld. Hij leefde dan maar op straat,
doolde van de ene stad naar de ander. Hij deed
wat interimjobs om in leven te blijven. Vandaag
is jean werkloos, maar zijn situatie is niet
hopeloos. Hij is naar eigen zeggen afgekickt,
clean, en vastberaden om zijn leven een nieuwe
wending te geven. Dat hij nu met de hulp van
straathoekwerker jakob een huis heeft gevonden,
helpt hem daarbij. “Morgen ga ik naar de
Werkwinkel. Ik zie het helemaal zitten. Ik wil
mijn leven weer oppikken. Ik hoop alleen maar
dat ik van de drugs kan afblijven.”
krakers
We rijden door enkele buurten in Kortrijk. jakob
toont me leegstaande, vervallen huizen. “Veel
van die panden worden door daklozen gekraakt,
vaak junkies.” jakob loodst me naar plaatsen
waar overdag niets erop wijst dat hier bij
valavond drugs verhandeld worden. We houden
halt aan een verlaten huisje langs het kanaal
Bossuit-Kortrijk. Het wordt gekraakt door Piet*,
28 jaar, dakloos en verslaafd aan heroïne. We
kloppen aan, maar het blijft stil aan de andere
kant. Door het kapotte raam zie ik een matras op
de grond, ernaast liggen enkele blikjes goedkoop
bier en gebruikte spuitnaalden. Beelden van een
troosteloos bestaan.
jakob: “Het is bijzonder moeilijk om verslaafde
daklozen van drank en drugs af te helpen. Wie

open MonuMentendag 2007 / 30
dakloos is, zoekt lotgenoten op, waardoor ze
vaak in een onfris milieu terechtkomen. je moet
over heel wat wilskracht beschikken om je verslaving
af te zweren en dus dat milieu vaarwel te
zeggen. Want voor veel daklozen is de omgeving
waarin ze vertoeven de enige vriendenkring die
ze hebben.”
jakobs woorden worden onderbroken door
gerinkel. Het zoveelste telefoontje die dag. De
daklozen weten hun straathoekwerker te vinden.
Hij is hun vertrouwenspersoon, hun gids naar een
beter bestaan. “Ik probeer hen te benaderen als
volwaardige mensen, niet als uitschot. Ze weten
dat ik altijd naar hun problemen zal luisteren.
Daarom probeer ik ook zoveel mogelijk zichtbaar
te zijn op plaatsen waar ze samenkomen.
niemand is gebaat met een straathoekwerker die
te veel aan zijn computer zit. je moet zelf naar
de mensen stappen, want de meesten kunnen of
durven niet naar jou gaan.”
eenzaaMheid
De gemiddelde dakloze in Kortrijk is een man
tussen dertig en veertig jaar. Vrouwen in nood
blijken vaker bij een man terecht te kunnen. En
er zitten opvallend weinig allochtonen bij. “Die
worden meestal door de eigen gemeenschap
opgevangen”, aldus jakob. “En vergis je niet.
je ziet het niet altijd aan iemand dat hij of zij
dakloos is. De daklozen die er sjofel bijlopen,
springen het meest in het oog, maar ze zijn wel
in de minderheid.”
jakobs woorden zijn nog niet koud of het levende
bewijs stapt buurtcentrum Achturenhuis binnen.
Piet* (30) ziet er met zijn gekamde haren, nette
jeans en trui bijzonder keurig uit. Hij groeide op
in Sint-niklaas, maar strandde via een lange
omweg in Kortrijk. Hij leefde van zijn achttiende
op straat. Ook hij komt uit een probleemgezin.
“Ik zat tijdens de week op internaat, maar
verbleef in het weekend bij een vriend, want
thuis was het niet langer houdbaar. Altijd weer
die problemen tussen mijn ouders. Ik kon dat
niet meer aan. Bij mijn vriend voelde ik me op
mijn gemak. jammergenoeg bracht hij me wel
in contact met drugs. En zo is mijn lijdensweg
begonnen. Ik raakte verslaafd en moest stelen
om te overleven. Op dagen dat ik geen eten vond,
overleefde ik door suikerwater te drinken. Ik heb
nooit gebedeld. Dat deed ik niet. niemand moest
weten dat ik dakloos was. Daarvoor had ik een te
groot eergevoel.”
Vandaag probeert Piet geen drugs meer aan te
raken. Hij beseft dat hij zijn eigen lot in handen
heeft. “Weet je, ik vraag me soms af hoe het
geweest zou zijn, mocht ik ouders hebben gehad
die wel naar me omkeken. jammer dat een kind
zijn ouders niet kan kiezen.” Piet woont vandaag
naast jean. Ze helpen elkaar bij het renoveren
van het huis. jean: “Ik ben heel blij dat ik Piet
heb leren kennen, want het allerergste aan dakloos
zijn is die verdomde eenzaamheid.”
jean en Piet schrijven voortaan hun eigen verhaal
dat ze hopen te kunnen afsluiten met ‘eind
goed al goed’. Maar niet elke dakloze vindt een
verlossende uitweg – ondanks alle inspanningen
van de sociale diensten. jakob geeft toe dat hij al
daklozen over de vloer kreeg die later zelfmoord
pleegden of overleden aan een overdosis. jakob:
“Ondanks die drama’s word ik er niet moedeloos
van. Het zijn eigenlijk wel toffe gasten om mee
samen te werken. Ze hebben veel humor en
zelfspot. Het geeft me nog elke dag voldoening
te zien dat je een groot deel van die mensen
daadwerkelijk kunt helpen. Ik ben vooral trots op
het feit dat veel ex-daklozen hun verhalen willen
vertellen aan anderen. Zo helpen ze andere
daklozen. Mond-aan-mondreclame werkt in onze
sector.
Uiteindelijk komt het hierop neer: samen met
heel wat anderen geef ik daklozen een sleutel om
nieuwe deuren te openen. Mijn job is geslaagd
als ik zie dat ze met die sleutel concrete stappen
durven nemen om hun eigen leven op de rails te
krijgen. Gelukkig beseffen de meeste daklozen
dat ze zelf de handen uit de mouwen moeten
steken, willen ze ooit een betere toekomst hebben.
niemand kiest er vrijwillig voor dakloos te
blijven.”
Eén dag later om vijf uur ’s morgens. De deuren
van het station zijn pas geopend. Een scoutsgroep
komt joelend de inkomhal binnen, klaar om
op kamp te vertrekken. Op het perron verzamelt
een dakloos koppel alle sigarettenpeukjes die
ze op de grond vinden. De conducteur bekijkt
het tafereel met argwaan. Hij schudt het hoofd,
springt met de jeugdbeweging op de trein en fluit
voor vertrek naar god-weet-waar.
* fictieve naam
Tom Christiaens
‘op straat ga je
nooit Vooruit’
‘ik ken nogal wat daklozen. de meesten warmen zich in het station
en zwermen uit als ze er buiten gegooid worden. ik voel me goed,
na één jaar zwerven. Maar toch prefereer ik een domicilie. en daar
wringt voor daklozen vaak het schoentje.’
Geert Loose (47) heeft niet veel te verliezen. Hij heeft trouwens maar
een rugzak bij. Op een bepaalde plek verstopt hij wat ander gerief.
Loose is taalvaardig, ziet er niet onmiddellijk uit als een dakloze, maar
leeft desondanks op straat. Dat hij dat voor een groot deel aan zichzelf
te danken heeft, geeft hij ootmoedig toe. Zijn levenswandel – of wat hij
ervan wil vertellen – was niet altijd even onberispelijk. Er waren ook
wel de nodige tegenslagen, de vlucht naar het buitenland. Loose: ‘Ik wil
op termijn uit deze uitzichtloze situatie weg want ik voel dat het bergaf
gaat. Het straatleven vreet aan je. De tweede reden is het toenemende
aantal daklozen. Ik tel er genoeg, bekenden en onbekenden. En dat in
het rijke Kortrijk. Vochtigheid en onderkoeling zijn voor ons de ergste
weersomstandigheden.
Ik slaap meestal in een portiek. Ik kan niet zeggen waar omdat ik mijn
bezittingen daar leg. De stad weet dat we ons in de toiletten wassen.
Soms krijgen we broodjes, resten van recepties. Of we zitten in de bib
om ons warm te houden. Ik lees er alle kranten, wil mentaal bijblijven.
Anderen zijn al niet zo sterk meer. Belanden soms in de prostitutie, raken
verslaafd. Ik ken ze allemaal maar wil niet worden zoals zij. De politie
vroeg me eens: jij als man van de straat zou ons kunnen helpen. je weet
toch waar plannen worden beraamd om bijvoorbeeld in te breken? Tja.’
doMicilie
‘Ik heb vroeger gewerkt, onder meer bij de stad Brugge, ik heb dus recht
op een uitkering’, vervolgt Loose. ‘Maar ik krijg geen cent leefloon of dop
omdat ik geen domicilie heb. Als je je huishuur en waarborg niet kan betalen
gaat het vlug bergaf. Waarom zou de stad ons domicilie niet opnemen,
ons niet inschrijven? Dan kunnen we in het stadhuis post ontvangen, in
orde zijn met de ziekteverzekering en dergelijke. Dan kunnen wij in ruil ons
laten begeleiden. En zo kunnen we sparen voor een dak boven ons hoofd.
Een opvangtehuis is niets voor ons, voor mij althans niet. In het ocmw ben
je een cliënt. Dat kan misschien ook niet anders. Maar onze vrijheid geef
je niet zomaar op. Ik ben niet te beroerd om de handen uit de mouwen te
steken. Zes maanden poetste ik in een Kortrijks rust- en verzorgingstehuis.
Werken doe ik nu hier en daar. Dan krijg ik mijn dag rond wat eten en
drinken betreft. Dakloos ben je voor de rest van je leven, zeker na verloop
van tijd. Ik wil verder niet in bepaalde gelegenheden gaan zitten waar je je
ocmw-geld eerst moet afgeven en waar je betaald wordt in pinten. Deze
uitbuiting bestaat. Dit is onzinnig. Weet je, ik zou als ervaringsdeskundige
kunnen optreden voor de stad. Ik heb dan ook iets om handen.’
wekker
Om zes uur ’s morgens komt de vuilnisophaaldienst. ‘Onze wekker is
daar’, zeggen we dan. ‘Dan begint hetzelfde scenario: hoe raak ik aan
mijn eerste pint? Ze drinken allemaal meneer. Hoe raak ik aan mijn tabak?
Ze roken allemaal meneer. Hoe raak ik aan mijn eten vandaag? Tot
slot: waar slaap ik vanavond. Ik kom op dit moment rond. Ik heb geen
schulden, ik pas nog wel ergens in deze maatschappij ondanks alles. In
de Vaartstraat 31 betaalde ik 325 euro. Geef me een eigen stek terug
en ik wil proberen te bewijzen dat het weer kan zoals vroeger. Als ik me
bij iemand anders laat inschrijven wordt die zijn leefloon gehalveerd.
Dat gaat dus niet. Er moet een oplossing bestaan voor mensen zoals ik,
zoals wij. Administratief vereenvoudigd, vandaar dat ik met de Kortrijkse
Q wil spreken. Op de straat ga je immers nooit vooruit.’
PS: Loose heeft ondertussen wellicht uitzicht op een domicilie en een beter leven. Nu wil hij
vechten voor andere daklozen.
Kris Vanhee

open MonuMentendag 2007 / 32
frederik Mahieu: het zuiden is rijk
aan historische pareltjes
architect frederik Mahieu uit heule werkt bij de dienst onroerend erfgoed in brugge, in de volksmond beter
gekend onder de vroegere naam Monumenten en landschappen. hij is één van de vier consulenten die in de
kustprovincie de contacten onderhoudt met de eigenaars van beschermd erfgoed. zijn werkgebied ligt in het
zuiden van de provincie.
Bewaarde arbeiderswoningen aan de Koffiestraat in Heule. ‘Zelfs Streuvels schreef er over in zijn werk’, weet Frederik Mahieu.
Frederik Mahieu is architect van opleiding. In
1996 studeerde hij af aan het instituut Sint-Lucas
in Gent en volgde nadien een specialisatie aan
het International Centre of Conservation Raymond
Lemaire van de KU Leuven. nadien werkte hij zijn
stage verder af als architect bij Barbara Van Der
Wee in Brussel, gekend van de restauraties van
de Horta-panden. na nog te hebben gewerkt in
het architectenbureau Berteloot in Gent, trad hij
als consulent in dienst van Onroerend Erfgoed
(Agentschap R-O Vlaanderen) in Brugge.
als architect kijk je toe op het beheer van
het beschermd erfgoed. wat houdt je taak
precies in?
frederik mahieu: ‘Ik moet alle contacten
onderhouden met de eigenaars en bewoners
van beschermde waardevolle panden. Daarnaast
pleeg ik overleg met de gemeentebesturen en
met stedenbouwkundige ambtenaren over zowel
het beschermd als niet-beschermd bouwkundig
erfgoed, adviseer ik bij bouwaanvragen en geef
ook technisch advies bij de opmaak van onderhoud-
en restauratiedossiers.’
Moet je dan in de hele provincie aan de slag?
frederik mahieu: ‘neen, de provincie wordt
opgedeeld in vier sectoren. Ik neem Zuid-West-
Vlaanderen voor mijn rekening. Sommige van mijn
collega’s prospecteren en inventariseren het bouwkundig
erfgoed gemeente per gemeente en publiceren
daar dan naslagwerken over met de bedoeling
dat er in de ruimtelijke ordening rekening mee wordt
gehouden. Anderen stellen beschermingsdossiers
samen. Het beleid wordt gevoerd door de huidige
minister van Onroerend Erfgoed Dirk Van Mechelen.
Zelf doe ik geen inventarisatie of bescherming.
Eigenlijk begint mijn werk pas op het moment dat
de bescherming van het gebouw er al is.’
ga je daarbij streng tewerk?
frederik mahieu: ‘We stellen ons soepel op in
het herbestemmen van beschermde monumenten
en het streven naar herbewoning. Het is nooit goed
dat een woonhuis te lang leeg staat. Zo zet je de
eerste stap naar verval. Denk aan De Heerlijkheid
in Heule die leeg stond maar gelukkig een
zorgboerderij is geworden.’
wat mogen eigenaars van beschermde
monumenten al dan niet aan hun eigendom
veranderen?
frederik mahieu: ‘De enige verplichting die
we hen opleggen is dat ze oog hebben voor de
erfgoedwaarde van het pand en het in de best
mogelijke staat bewonen. Gewone onderhoudswerken
zoals het verven van vensterramen
moeten vooraf niet worden besproken. Zodra
ze werken laten uitvoeren die het uitzicht van
het monument wijzigen, moeten ze ons kennen.
Wonen in een beschermd pand levert een aantal
beperkingen op maar biedt ook het voordeel
dat ze voor veel werken die met onderhoud
hebben te maken voor 40 procent premies kunnen
krijgen. En er zit ook een fiscaal voordeel
aan vast. Er bestaan zowel onderhouds- als
restauratiepremies. De eerste zijn bedoeld
voor kleine werken en er is een limiet van
30.000 euro per jaar. Die onderhoudsformule
wordt vaak gehanteerd omdat ze toelaat om
gefaseerd een aantal werken te laten uitvoeren.
Daarnaast is er de restauratiepremie voor
meer ingrijpende werken. Voor de particuliere
eigenaar bedraagt die 40 procent. Openbare
besturen krijgen 80 procent.’
is een eigenaar er voldoende van op de
hoogte dat zijn woning beschermd is?
frederik mahieu: ‘Zeker. Dat staat altijd
vermeld in de koopakte. Als er een huis op de
markt komt dat beschermd is, hebben we liefst
dat potentiële kopers contact met ons opnemen
vooraleer ze het aankopen. Op die manier
kunnen we de kopers onmiddellijk op de hoogte
brengen van de te behouden erfgoedwaarden en
komen ze nadien niet voor verrassingen te staan.
niet wij beslissen over een al dan niet beschermen.
Wij kunnen de minister enkel voorstellen
formuleren. Hij beslist op basis van het decreet
van 3 maart 1976 inzake bescherming van
monumenten en stads- en dorpsgezichten.
Daarin wordt gedefinieerd wat een monument
is: het gebouw moet het particuliere belang
overstijgen en geacht worden van algemeen
belang te zijn. Concreet betekent dit dat in het
gebouw een aantal waarden worden herkend,
zoals historische, industrieel archeologische,
volkskundige, wetenschappelijke… De esthetische
waarde hoort er niet bij.’
kan ook eigentijdse architectuur als een
beschermd monument worden aangezien?
frederik mahieu: ‘ja. Een van de meest
recente monumenten in West-Vlaanderen is de
sobere kerk op de Wijnberg in Wevelgem, ontworpen
door de nederlandse benedictijnermonnik
Dom Hans van der Laan. Ze dateert van de
Kerk op de Wijnberg te Wevelgem
jaren zeventig en is beschermd sinds juni 2005.’
hoe wordt opgetreden tegen wie het goed niet
behoorlijk in stand houdt?
frederik mahieu: ‘Zoiets komt zelden voor
want een eigenaar is veelal trots dat zijn woning
beschermd is. Van hem wordt enkel verwacht het
pand goed in stand te houden. Er is geen verplichting
om het gebouw te restaureren. Hij mag
het goed niet beschadigen, ontsieren of vernielen.
Indien nodig is er een handhavingprocedure
voorzien. Maar we proberen altijd eerst een minnelijke
schikking te vinden. Voor wie hardleers
is kan het Agentschap Inspectie van Onroerend
Erfgoed een pv opstellen en zelfs zover gaan om
klacht in te dienen bij de procureur.’
wat boeit je in dit beroep?
frederik mahieu: ‘Als consulent zit ik
voortdurend op het snijvlak tussen architectuur,
cultuur en geschiedenis. Ook de grote diversiteit
van het werk spreekt mij aan. Elke werkdag is
compleet anders. Of om het met een huizenhoog
cliché te zeggen: mijn hobby is mijn werk!’
Bernard Vancraeynest
nUTTIGE PUBLICATIES
inventaris bouwkunDig
erfgoeD: bouwen Door De
eeuwen heen in vlaanDeren,
inventaris Per gemeente.
Reeds verschenen: Kortrijk, Zwevegem,
Wevelgem, Menen, Spiere-Helkijn, Avelgem,
Anzegem, Wervik en Lendelede.
In opmaak: Kuurne, Deerlijk, Harelbeke
nog te starten: Waregem
Info: Werkhuisstraat 9 in Brugge,
050-44 28 11
Ook verkrijgbaar op cd-rom
kortrijk resiDentieel
erfgoeD.
Samenstelling Philippe Van Bellinghen,
Andre Goethals en Bernard d’Heygere.
Uitgegeven door de Lions serviceclub.
monumentaal
west-vlaanDeren
Auteur jeroen Cornilly
Uitgeverij Van De Wiele, Brugge

open MonuMentendag 2007 / 34
Militair hospitaal/tabaksfabriek wordt
oMgeVorMd tot stijlVolle woningen
in het heetst van de monumentenstrijd kreeg het beschermde monument de tabaksfabriek d’heygere ruim
1600 nieuwsgierigen over de vloer, maar het project werd niet genomineerd voor de finaleronde. ‘dat hoefde
ook niet echt, want met de publiek private samenwerking (pps) tussen projectontwikkelaar Vanhaerents en
het Meense woonbedrijf zaten we al op het goede spoor. we wachten enkel op de definitieve bouwvergunning
om de tabaksfabriek om te bouwen tot 15 woningen. we gaan ervan uit dat we nog deze zomer aan de slag
kunnen’, vertelt ivan Vandekerkhove, directeur van het Meense woonbedrijf.
De oude tabaksfabriek D’Heygere is een mooi
vierkant gebouwencomplex gelegen rond een
binnenkoer. De oudste delen van het complex in
de Ieperstraat dateren uit 1684.
In 1678 kwam Menen onder Frans bewind en
Lodewijk XIV liet de stad door Vauban ombouwen
tot een belangrijke militaire vesting. De zonnekoning
vond dat het garnizoen van Menen nood had
aan een militair hospitaal onder de leiding van
geestelijken. Het classicistische gebouwencomplex
omvatte dan ook een priorij die bewoond
werd door zusters van de orde van Sint-Augustinus
(de zogenaamde Bleuetten) die afkomstig
waren van een klooster in Rijsel. Het militaire
hospitaal werd in 1684 in gebruik genomen.
Dankzij de gunsten van de koning werd het een
welvarend hospitaal. Door de beschieting van de
stad in 1706 raakte het hospitaal zwaar beschadigd
en dat gebeurde nogmaals toen Lodewijk XV
in 1744 Menen herinnam. De vestingen werden
voor een groot stuk ontmanteld en het hospitaal
verloor haar militair karakter. De zusters legden
zich toe op het onderwijs.
Onder de Oostenrijkse keizer jozef II waaide
een hervormende wind over onze gewesten.
De keizer wou het klooster omvormen tot een
burgerlijk hospitaal, maar de zuster weigerden en
wilden verhuizen naar Oudenaarde. De stadmagistraat
verhinderde dat. De Franse Revolutie gaf
de kloosterorde uiteindelijk de doodsteek. Bij de
wet van 1 september 1796 werd het koninklijk
militair hospitaal afgeschaft.
spinnerij
De gebouwen werden verkocht aan joseph
Augustin Vandermersch (zijn oom jean André
Vandermersch was generaal in het patriottenleger),
die het klooster ombouwde tot een be-
langrijke spinnerij. na de continentale blokkade
die door napoleon werd uitgevaardigd, bezat
Vandermersch immers het alleenrecht voor het
vervaardigen van Engelse stoffen. Het gebouwencomplex
had een herbestemming als nijverheidsgebouw
gevonden. na de spinnerij kwam
er ook een weverij en in 1830 kocht jacques
Plaideau de gebouwen om er een tabaksfabriek
in te vestigen. In 1836 verbouwde hij het complex
door de oude gebouwen te verbinden zodat
een gesloten binnenkoer ontstond. Het huidige
uitzicht gaat evenwel bijna volledig terug op een
coherente, doordachte verbouwing uit 1890.
In 1911 volgde nog een verbouwing die vooral
bestond uit het terugdringen van de woonfunctie
ten voordele van fabrieksruimte. Daardoor werd
een 45,68 m lange gevel gecreëerd. Die gevel
langs de Ieperstraat werd in 1919 bepleisterd.
Manufacture de tabacs
232 Menin
In 1932 kocht nestor D’Heygere de gebouwen.
Onder de naam Manufacture de tabacs 232
Menin kende het tabaksbedrijf een grote bloei.
Die naam prijkt nog altijd prominent op de
toegangspoort aan de kant van de binnenkoer.
De familie D’Heygere leidde de tabaksfabriek tot
in 1991. In datzelfde jaar kwam het gebouwencomplex
op de lijst van beschermde gebouwen.
In 1995 kocht de stad Menen de oude tabaksfabriek
voor 8,5 miljoen Belgische frank.
Ivan Vandekerkhove: ‘In 2003 wou de stad het
complex verkopen, maar geen enkele promotor
bleek geïnteresseerd. We zijn uiteindelijk met
een publiekprivate samenwerking voor de dag
gekomen. Een samenwerking tussen het Meense
Woonbedrijf en projectontwikkelaar Vanhaerents
uit Torhout. De projectontwikkelaar pakt ook de militaire
hospitalen van Antwerpen en Oostende aan.
Daarbij vergeleken is ons project klein bier, maar
het geeft ons natuurlijk vertrouwen in de firma.
We willen van de site een kwalitatief wooncomplex
maken, een idee dat kadert in de visie om
opnieuw meer mensen in de binnenstad te laten
wonen. Bij het project blijft de stad eigenaar van
de straatkant aan de Ieperstraat. Daar zou een
stijlvolle brasserie komen op de eerste verdieping
waarbij we het plafond willen openbreken zodat
de oude dakgewelven zichtbaar worden. Zoals
we met succes in het stadhuis gedaan hebben.’
eerste lofts in Menen
‘Daarnaast worden er 15 woningen gecreëerd.
Dat worden uiteenlopende woningtypes voor
gezinnen met en zonder kinderen. Alle woningen
zullen voorzien zijn van een tuin of terras.
Daarvoor moeten we enkele historisch onbelangrijke
constructies slopen aan de achterkant
en de zijkant van het complex. De binnenkoer
wordt een rustpunt binnen het complex. De koer
krijgt een semi-publiek karakter, wat betekent
dat bezoekers overdag kunnen binnenwandelen,
maar dat de poort ’s avonds gesloten wordt.
Om de rust van de binnenkoer te garanderen,
mogen er geen auto’s parkeren. De bewoners
zullen via een aparte inrit een parkeerzaal
bereiken.
Omdat de fabriek vooral uit stapelruimtes bestaat
hebben we natuurlijk de mogelijkheid om een
aantal lofts uit te werken. Bij mijn weten zijn
dat de eerste lofts in de stad Menen. Daarvoor
is er dus zeker belangstelling. naast deze lofts
komen er ook appartementen, duplexwoningen
en de oude priorij uit 1684 met zijn monumentale
trap blijft als één woonhuis behouden. De
woningen worden verkocht tegen prijzen die
tussen 140.000 en 260.000 euro liggen. Het is
de bedoeling dat het complex in de tweede helft
van 2009 klaar is.’
Lieven Vanmarcke

open MonuMentendag 2007 / 36
Vijf Voor twaalf
in de rubriek Vijf voor Twaalf volgen we al jaren wat er zich allemaal afspeelt met monumenten en gebouwen
die leeg komen te staan of in verval raken. we kunnen niet ontkennen dat er de laatste jaren heel wat
inspanningen werden gedaan om grote complexen – al of niet beschermd – van een nieuwe (woon)bestemming
te voorzien. ook positieve voorbeelden – gebouwen die gered worden of zijn van de sloop – vind je hierna. iets
wat we alleen maar toejuichen. toch is het werk nog niet af en zal het wellicht ook nooit af zijn. steeds komen
er nieuwe gevallen van bouwwerken bij die een grote historische waarde hebben, maar omwille van allerlei
redenen niet meer kunnen of willen worden gebruikt.
openluchtzweMbad
spiere
Vlaams minister van Monumenten en Landschappen
Dirk Van Mechelen liet in mei van dit jaar
het openluchtzwembad van Spiere voorlopig
beschermen. Eind 2008 neemt de minister een
beslissing over de definitieve bescherming van de
site. De faciliteitengemeente Spiere-Helkijn hoopt
op termijn de plaats, waar nu enkel nog een ruïne
staat, om te toveren tot een onthaalruimte voor
toeristen. Het bouwwerk was aanvankelijk opgericht
als proefstation voor het zuiveren van water.
De zwaar vervuilde Zwarte Spierebeek zorgde
toen voor grote vervuiling. De oorzaak was de lozing
van afvalproducten door Franse scheikundige
fabrieken. Koning Leopold III kwam in 1937 het
complex officieel openen. In de jaren vijftig van de
vorige eeuw werd hier een laatste keer gezwommen
door de bewoners van Spiere en omringende
gemeenten. In 2003 was de site nog eigendom
van Lenoir-Samain. De gemeente Spiere-Helkijn
huurde de grond voor een symbolische euro
en werd daarna rechtmatige bezitter. Toch ging
het sinds de laatste zwembeurt bergaf met de
waardevolle site. Enkel de niet vergankelijke
delen zijn bewaard. Wie er een kijkje gaat nemen,
ziet aan de stijlkenmerken dat het gebouw uit
het interbellum stamt. Dat is op te maken uit de
materialen, zoals metalen schrijnwerk, beton en
metalen buitentrappen. Het openluchtzwembad
is één van de weinige overgebleven bouwwerken
uit die periode. De gemeente wil het complex
laten restaureren en er een onthaalruimte voor
toeristen te maken. Er passeren hier wandel- en
fietsroutes. Ook denkt het gemeentebestuur aan
een permanente tentoonstelling in het zwembad.
sint-aMelbergakerk
bossuit
Tijdens een zware voorjaarsstorm vielen er
brokstukken van de Sint-Amelbergakerk in Bossuit
naar beneden. De kerk is al een tijdje aan
restauratie toe, maar daar blijkt geen geld voor te
zijn. Bisschop Roger Vangheluwe besloot na het
lezen van het herstellingsdossier om de kerk niet
meer te gebruiken voor de eredienst. De Sint-
Amelbergakerk werd ingewijd in 1866. Ze kreeg
in 1924 een laatste renovatiebeurt. De toestand
van het gebouw is meer dan zorgwekkend. De
kerk is eigendom van de gemeente. Die liet uitrekenen
dat de factuur van de herstellingen bijna
280 000 euro zou bedragen. Wat er nu met het
gebouw zal gebeuren is nog niet echt duidelijk.
Wel is zeker dat het kerkhof niet verdwijnt.
postgebouw grote Markt
kortrijk
Het postgebouw op de Grote Markt in Kortrijk krijgt
een nieuwe bestemming. De vennootschap nV Belgian
Post Kortrijk kocht het complex en de kopers
denken aan een mix van wonen en ontspannen.
Sint-Amelbergakerk Bossuit
Houtzagerij, jacques Castelein van Isocab uit
Bavikhove en joseph Valcke, een Kortrijkse
projectontwikkelaar, verenigd in de nV Belgian
Post Kortrijk. De vraagprijs was 3,25 miljoen
euro, maar de aankoopprijs lag wellicht een
stuk hoger. Momenteel overleggen de kopers
met het stadsbestuur wat er met het grote
postmonument allemaal mogelijk is. Maar het
blijkt niet de bedoeling om er alleen maar een
winkelruimte of een appartementscomplex van
te maken. Er wordt gedacht aan een combinatie
Openluchtzwembad Spiere
Het grote post- en telefoongebouw werd officieel
geopend in 1906. Tijdens de Tweede
Wereldoorlog kreeg het zware klappen. Het
bombardement van 21 juli 1944 legde het plat,
maar daarna werd het weer opgebouwd. Omdat
de onderhoudskosten maar bleven oplopen en
omdat het gebouw niet aangepast is aan de
moderne noden, besloot de directie van De
Post het pand van de hand te doen. Aanvankelijk
waren er zeventien kandidaten. Uiteindelijk
waren het drie industriëlen die het haalden,
namelijk Philip Vlieghe van de Harelbeekse
Postgebouw Grote Markt Kortrijk
van cafés, restaurants, winkels en woon- en/
of werkgelegenheden. Of de site in zijn huidige
vorm blijft staan, is nog niet geweten. De werken
zouden nog dit najaar van start gaan.
fabriek de stoop kortrijk
Aan de Spinnerijkaai langs het kanaal Bossuit-
Kortrijk ligt Stoopsfabriek. Deze fabriek werd kort
na 1900 opgericht als Tissage et Filature Camile
De Stoop. Wat zoveel wou zeggen als de weverij
en de spinnerij van textielbaron Camiel De Stoop.
In het interbellum vervingen de eigenaars de
spinnerijactiviteiten door een textielververij en de
naam veranderde in Tissage et Teinture le Canal.
Sinds de laatste gebruiker, Belkon Fibers in 1996
de boeken neerlegde, was de fabriek aan het
verkommeren. Tot enkele investeerders brood
zagen in de renovatie. Ze verenigden zich in de
nv Manchester.
Het rechthoekige gebouw (100 bij 30 meter) is
een voorbeeld van de industriële imitatiestijl van
Fabriek De Stoop Kortrijk
rond de eeuwwisseling. Het is de bedoeling dat
de Engelse architectuur behouden blijft bij de
vernieuwing. Dat kan ook niet anders want het
gebouw is beschermd en Monumenten en Landschappen
laat daarom maar bepaalde veranderingen
toe. In de ruimte komen een veertigtal
lofts en drie kantoren. Zowel op de eerste als op
de tweede verdieping komen er 19 woonruimtes,
elk met een gemiddelde oppervlakte van 130 m 2 .
Om geen tekort aan licht te hebben, maakt men
het dak open. Ook krijgt elke loft een balkon.

open MonuMentendag 2007 / 38
In een eerste fase werden de gevels schoon
gemaakt en het metselwerk van de 50 cm dikke
buitenmuren opnieuw gevoegd. Voor de fabriek
stonden nog enkele bijgebouwtjes, maar die zijn
met de grond gelijk gemaakt om plaats te maken
voor een groene zone.
toren sint-aMandscollege
kortrijk
De collegetoren, die sinds jaar en dag één van
de vaste punten aan de skyline van Kortrijk is,
verdwijnt in zijn huidige vorm. Een bouwpromotor
wil de toren inkorten tot vier bouwlagen en op de
zone van het priesterkwartier een bouwwerk met
48 flats laten oprijzen.
Een grondige aanpak van dit met zijn 58 meter
hoogste gebouw van de stad dringt zich immers
al een tijdje op. De terugval van het aantal
internen en de strenge brandweervoorschriften
zorgden ervoor dat vier vijfden van de toren leeg
staat. Zelfs Wim Opbrouck kreeg – toen hij er zijn
intrek nam om aan het boek ‘Kortrijk in zeven
dagen’ te werken – geen toelating om in één van
de bovenliggende etages te overnachten.
De toren werd eind de jaren zestig opgericht en
Toren Sint-Amandscollege Kortrijk
is eigendom van de vzw Sint-Amandscollege.
Hij was oorspronkelijk bedoeld om een 300-tal
scholieren te slapen te leggen. Het bouwsel telt
18 verdiepingen en is gelegen aan de oevers
van de Leie. Het niet vinden van een herbestemming
voor het oude internaatgebouw leek ons in
strijd met de bouwdynamiek die de laatste jaren
door de Groeningestad straalt. Omdat de vzw
niet met het uitvoeren en het betalen van instandhoudingwerken
bezig wilde blijven, vroeg
ze in 2004 aan de intercommunale Leiedal om
samen met de stad na te denken over wat er
met de toren aan te vangen viel. Uit de studie
kwam de denkpiste om een aantal duplexappartementen
op de verdiepingen te bouwen.
Medio 2005 sloten de vzw Sint-Amandscollege
en het Stadsontwikkelingsbedrijf Kortrijk (SOK)
een overeenkomst met als doel het selecteren
van een promotor voor de herbestemming van
het torengebouw. Wel werd één voorwaarde
weerhouden, namelijk dat de ontwikkelaar
rekening hield met de schoolse activiteiten van
het college. Leuk voor het dossier was dat de
Vlaamse Overheid ondertussen een procedure,
onder impuls van minister van Onderwijs Frank
Vandenbroucke, lanceerde voor een alternatieve
financiering van schoolgebouwen. Iets waar het
Sint-Amandscollege in aanmerking voor komt.
De initiatiefnemers lanceerden in oktober 2005
het dossier bij investeerders en ontwikkelaars.
36 vroegen het technisch dossier op. Zes
voorstellen werden ingediend, waarna aan drie
groepen gevraagd werd een meer gedetailleerd
voorstel uit te werken. Een jury, met daarin
naast vertegenwoordigers van onder andere de
Stad Kortrijk en Vlaams bouwmeester Marcel
Smets, kozen het voorstel van de groep rond
aannemer Van Roey uit Rijkevorsel. De ontwerpers,
waarbij ook de architecten A&J Demeyere
uit Kortrijk en Monument Vandekerckhove uit
Ingelmunster, houden maximaal rekening met
de vraag van de school om op haar eigen campus
verder uit te breiden. Daarnaast zou tevens
het gezicht van de school aan de Leieoevers behouden
blijven. Tijdens de voorstelling van het
project opperde de Vlaamse bouwmeester om
in het nieuwe wooncomplex plaats te voorzien
voor kunstenaars. Bij de voorstelling van het
project rees even de vraag of men in Wevelgem
niet moeilijk zou doen. De toren ligt immers nog
dichter bij de luchthaven dan het destijds door
het architectenbureau Degezelle geopperde
bouwwerk aan het station van Kortrijk. Dat
bleek niet te kunnen omdat de torenflat in de
aanvliegroute van het vliegveld zou liggen.
Presentatiebeelden van de nieuwe collegetoren.
Project: Philippe SAMYN and PARTNERS
Tekening: POLYGON graphics cvba
banMolens harelbeke
De banmolens van Harelbeke kunnen niet ontbreken
in deze brochure over wonen. In dit prachtige
pand, gelegen in de Watermolenstraat tussen de
oude en de nieuwe Leie, werd drie jaar gewerkt.
In het gebouw zijn er nu negen authentieke
appartementen van 118m² tot 250 m². In plaats
van de molenaarswoning kwam een nieuwbouw
met garages. In het bouwwerk werden heel wat
authentieke elementen verwerkt. Een vroegste
vermelding van de molens stamt uit 1128. In een
oorkonde die stamt uit die tijd staat te lezen dat
Clémence, de gravin van Vlaanderen, jaarlijks een
hoeveelheid graan afkomstig van de molens van
Harelbeke aan de proosdij Sint-Amand in Kortrijk
schenkt. Wie de molens liet optrekken is niet echt
duidelijk. Wel is zeker dat er al in de 12de eeuw
daar heel wat activiteit was. Uit geschriften blijkt
dat de molens toen al bekend stonden als de
Banmolens. Het was de graaf die rond de plek een
ban had gelegd, wat wil zeggen dat hij het gezag
over dat gebied droeg. Er wordt aangenomen
dat de ban vijf kilometer bedroeg (= de banmijl).
Al de granen die zich in die omtrek bevonden
moesten door de banmolen gemalen worden. Wie
zijn graan elders bracht, liep het risico op zware
lijfstraffen. Ook mout voor brouwerijen, olie en
schors, mochten alleen door de watermolens
worden afgeleverd. Deze verplichtingen bezorgden
de graaf een rijk inkomen. De molens werkten
lange tijd optimaal, maar in 1770 al bleek het
metselwerk er beroerd aan toe. Het houtwerk
Banmolens Harelbeke
Woonproject Menen
was aan het rotten en het ijzerwerk roestte. Door
de toenemende scheepvaart, het vlasroten en
de blekerij van linnen kwamen er steeds meer
conflicten met de molenaars, die het water al te
dikwijls moesten ophouden om de raderen te laten
draaien. Tijdens de Franse Revolutie werden de
banmolens aangeslagen als nationaal goed en
viel de uitbating quasi stil. Een jaar na de Franse
overheersing werden de molens verkocht. Daarna
werd niet meer gesproken van banmolens, maar
van vrije banmolens. Blijkbaar was de verplichte
ban weggevallen, wellicht onder meer door het
ontstaan van de windmolens. na 1836 werden de
nieuwe gebouwen van een stoomkamer om een
stoommachine te plaatsen. na de WO II werden de
gebouwen ingenomen door de civiele bescherming
tot de eens zo trotse banmolens veranderden in
een troosteloze vervallen ruïne. De Lofting Groep
uit Gent schreef het jongste woonverhaal.
woonproject Menen
In de Stationsstraat in Menen werden twee oude
en vervallen rijhuizen omgebouwd tot twee
ultramoderne gezinswoningen. Het project is één
van de vele woon- en verfraaiingprojecten die
in Menen op stapel staan. De initiatiefnemer is
het Meense woonbedrijf. Het woonbedrijf is een
autonoom gemeentebedrijf dat werd opgericht
met de bedoeling de binnenstad aantrekkelijker te
maken. Dat moet gebeuren door het aanpakken
van leegstaande en verkrotte panden en door het
geven van een nieuwe bestemming aan onaange-
paste kleine woningen. Tot nu werden al tientallen
dergelijke panden met de grond gelijk gemaakt.
Door die aanpak kwamen er al een honderdtal
nieuwe inwoners bij in Menen. Dat is opmerkelijk
want in de twintig jaar daarvoor daalde het aantal
inwoners keer op keer.
De twee huisjes in de Stationsstraat zijn een
voorbeeld van de vernieuwende aanpak. De
panden ontsierden het straatbeeld en het
woonbedrijf besloot in te grijpen. Dankzij een
geslaagde publiekprivate samenwerking staat
er nu een architecturaal hoogstandje. Beide
woningen hebben een garage, iets wat in Menen
verplicht is. In de woningen is er een kruipkelder
en een verhoogd terras met een trap naar een
lager gelegen ommuurd stadstuintje. Binnenin
koos de ontwerper voor zwevende niveaus. Ook
werden er grote ramen aangebracht. Opdat het in
de zomer niet te warm zou worden, bracht men
een langs de straatzijde moderne zonnewering
aan. De twee huizen werden volledig afgewerkt
te koop aangeboden. Aannemer Koen Devolder
uit Ardooie bracht het ene aan de man, terwijl het
andere door het woonbedrijf via een inschrijvingsprocedure
werd verhandeld. Geïnteresseerden
konden op 10 maart van dit jaar een kijkje
nemen. Het bouwbedrijf wil ook in de Moeskroenstraat
een gelijkaardig project op poten
zetten. Daar zou het om appartementen gaan.
Christophe Maertens

open MonuMentendag 2007 / 40
focus Van uit in regio kortrijk
de rubriek focus is een eigenzinnige selectie van de redactie uit het programma van open Monumentendag
Middeleeuwse crypte
De stad Kortrijk heeft vier middeleeuwse kelders.
Op de hoek van de Grote Markt ligt een crypte
onder het appartementsgebouw waar vroeger
de Grand Bazar stond. De kelder werd al in
1983 beschermd. De crypte, bijna 100 m 2 groot,
kan je zien via een glazen koepel (kant Grote
Markt). De eigenlijk ingang ligt pal tegenover de
dienstingang van het Kortrijkse postgebouw in de
Doornikstraat.
“Middeleeuwse kelders zijn historisch belangrijk
omdat ze restanten zijn van stenen huizen”, zegt
Vincent Debonne, die een studie maakte van de
middeleeuwse kelders in Kortrijk. Eén van de
vier tot op heden bekende kelders is deze onder
de vroegere Grand Bazar. Bij de vondst ervan in
1955 en de bouw van de GB in 60, is geprobeerd
de kelder een andere look te geven. De GB
gebruikte de kelder als groenten- en fruitafdeling.
je kon er met de roltrap naartoe. Vermoedelijk
was hij vroeger ook een opslagplaats van
goederen. Boven de kelder stond een huis. “Die
koopman moet heel rijk geweest zijn”, zegt
Debonne. Bij de bouw van het huidige appartementsgebouw
eiste Monumenten en Landschappen
dat de kelder toegankelijk zou blijven. Maar
de bouwheer stoorde zich daar niet aan. nadien
is onderhandeld met de eigenaar (het pensioenfonds
van de KBC) en is de crypte op aanvraag
én met gids open voor het publiek. De stad
betaalt daarvoor symbolisch één euro per jaar.
Kortrijk telt nog drie andere middeleeuwse kelders.
Deze onder het stadhuis is geen voorbeeld
van goede restauratie, ondanks de bescherming.
De andere ligt onder de Patria (nu Acerta) op de
Grote Markt. De vierde vind je onder de gebouwen
van de Federale Verzekering in de Leiestraat
en is evenmin toegankelijk.
" de crypte is op open Monumentendag
toegankelijk van 10 tot 12 uur en van
14 tot 18 uur. gratis toegang.
wonen in de rokerskroeg of de tabagie
In de 17de eeuw was de gebruikte tabak ongegiste
tabak en kleine deeltjes bleven in de mond en
moesten uitgespuugd worden. Dit was soms een
vuile bedoening. Anderzijds was vuur maken om
de pijp te roken in de houten huisjes ook niet altijd
mogelijk en bepaalde gemeentebesturen verboden
te roken op straat om eventueel brandgevaar
te voorkomen. De vrouw stuurde de mannelijke
rokers dan maar naar de kroeg op de hoek.
Die kroegen, ook rokerskroegen of tabagies
genoemd, waren verzamelplaatsen waar bier
drinken, een pijpje paffen en vrouwelijk schoon
altijd samen gingen. De rookhoek was aangeduid
door het zand dat op de grond lag en ’s avonds
gekeerd werd. Hier waren ook gemeenschappelijke
raspen aanwezig om de tabak te snijden en
het pijpje te stoppen. De resten van de o zo broze
kleipijpjes lagen op de grond. En de koppelaarster
zorgde ervoor dat de mannen in contact
bleven met het vrouwelijk schoon.
Die samenkomsten in de tabagies vind je ook
illustratief terug op de doeken van onze genreschilders
uit de 17de eeuw. Van Teniers de jongere
over Steen tot en met Brouwer. Eenvoudig
ingerichte zaaltjes met primitief meubilair, weinig
of geen vensters, met een aantal bierkelders en
zeer weinig daglicht.
In het museum wordt op Open Monumentendag
aandacht geschonken aan deze oorden van
verderf, die echter een belangrijke rol speelden
in het dorpsleven. Aan de hand van schilderijen
en accessoires wordt die vorm van historische
wooncultuur geïllustreerd.
In de 19de eeuw, ten tijde van de romantiek,
grepen kunstenaars ook terug naar die rokerskroegenperiode
door rookattributen en andere
kleinood te illustreren met tabagietaferelen. Ook
wel actueel, waar rokers nu ook ‘geleid’ worden
naar bepaalde plaatsen in de kroeg of ’t café…
" het nationaal tabaksmuseum is op
9 september toegankelijk van 10 tot
18 uur. gratis toegang.
fietszoektocht: de taeye/taaie tour
Een fietszoektocht van 32 km met routefolder en
wedstrijdformulier brengt je langs tien Waregemse
woonwijken die gerealiseerd werden door
huisvestingsmaatschappijen als Helpt Elkander,
Mijn Huis en de Nationale Maatschappij voor
Kleine Landeigendom. Er zijn prijzen te winnen!
Randanimatie (14 tot 18 uur) en info aan het
stadhuis.
de tien woonwijken
Villapark – Ruitersdreef
Het eerste groepsbouwproject van de nationale
Maatschappij voor Kleine Landeigendom werd in
Waregem aangevat in 1955. Met de aanleg van
de tuinwijk het Villapark werd voor 56 gezinnen
de mogelijkheid gecreëerd om een eigen woning
te kopen: een bescheiden witte villa, in landelijke
stijl, gelegen in een rustige en groene omgeving.
Torenhof – Torenlaan
Het Torenhof is de grootste verwezenlijking van
de Waregemse lokale huisvestingsmaatschappij
Helpt Elkander. Dit collectieve woningproject
werd tussen 1965 en 1977 in verschillende
bouwfasen gerealiseerd. naast moderne rijwoningen,
deden diverse voor Waregem nieuwe
bouwtypes, zoals de duplexwoning, de patiowoning
en de hoogbouw, hun intrede in het
Torenhof.
Veertig Huizen en nieuwhuizen
jozef Duthoystraat
Deze wijk, in de volksmond bekend als de Veertig
Huizen, was het eerste project van collectieve
woningbouw van Helpt Elkander. Deze bouwmaatschappij
werd in 1922 opgericht om
een oplossing te bieden voor het heersende
woningtekort. De woningen kregen een traditionele
vormgeving met een expliciet gebruik van
rondbogen. Een centrale rondboog geeft toegang
tot een achterliggend deel van de wijk.
Wijk nieuwenhove – Sint-Margrietstraat
De wijk nieuwenhove werd gerealiseerd door de
huisvestingsmaatschappij Helpt Elkander tijdens
de jaren ‘50 en ‘60. De vier bouwfasen zijn van
elkaar te onderscheiden door hun verschillende
stijlen en typologie, gaande van rijwoningen en
kleine huisjes voor ‘ouden-van-dagen’ in traditionele
vormgeving, tot moderne, tijdsgebonden
bel-etagewoningen met platte daken.
Tomberg
na een aantal kleinere bouwprojecten in
Beveren-Leie te hebben gerealiseerd, startte de
huisvestingsmaatschappij Mijn Huis in 1961 met
de bouw van 25 woonhuizen aan het begin van
de Tomberg. In de jaren ‘70 volgde, eveneens
door Mijn Huis, een uitbreiding in twee fasen
waardoor de Tomberg de grootste woonwijk van
deze deelgemeente werd.
Rodenbachwijk
De 34 woningen van de Rodenbachwijk werden
gerealiseerd door Mijn Huis, een Samenwerkende
Maatschappij voor Goedkope Woningen
waarbij de gemeente Desselgem zich in 1949
aansloot. De negen huizengroepen staan ingeplant
rond twee groene pleintjes, waardoor eind
jaren ‘50 een rustige woonwijk gecreëerd werd.
Eerder had Mijn Huis reeds de huizenrijen aan de
Leopold III- en Boudewijn I-laan gebouwd.
De nieuwe Wijk – De Taeyelaan
Midden jaren ‘60 werden de werken aangevat
voor de grootste realisatie van de huisvestingsmaatschappij
Mijn Huis in Desselgem. naast
gezinswoningen werden er ook drie appartementsblokken
en enkele bejaardenhuisjes
opgericht. In deze wijk ligt ook de De Taeyelaan,
genoemd naar de minister die zorgde voor de
succesrijke staatsbouwpremie. Hoewel intussen
reeds heel wat nieuwe wijken gerealiseerd
werden, blijft men in de volksmond spreken van
de nieuwe Wijk.
Rozenhof
De woonwijk Rozenhof is een project van de
huisvestingsmaatschappij Helpt Elkander uit de
jaren ‘60. Een deel van de woningen werd gebouwd
met ‘belofte van aankoop’, een methode
waarbij iedereen, door belegging van de eigen
spaarcentjes, en met behulp van de bouwpremies
van staat, provincie en gemeente, eigenaar
kon worden van een eigen woning, uitgerust met
modern comfort als een badkamer.

open MonuMentendag 2007 / 42
Bilkhage – Bilkhagelaan
De nationale Maatschappij voor Kleine Landeigendom
kocht in 1961 grond aan op de wijk Bilkhage
voor de oprichting van een project van 43
woningen, die in twee fasen gebouwd werden.
De witgeschilderde alleenstaande en gekoppelde
huizen passen in de traditie en stijl van de
nMKL, die het wonen in een landelijke, groene en
rustige omgeving trachtte te stimuleren.
Gaverke – Tjollensstraat
Op de wijk het Gaverke werden, verspreid over
verschillende bouwfasen, ruim 125 woningen
opgericht op initiatief van de huisvestingsmaatschappij
Helpt Elkander. Een aantal van deze
woningen zijn kleine, witgeschilderde bejaardenhuisjes
in traditionele stijl.
" fietszoektocht van 32 km. routefolder
en wedstrijdformulier te verkrijgen in
het stadhuis van waregem.
Van art deco tot art nouVeau
In Groot-Menen gaat alle aandacht naar het
bouwkundig erfgoed. De bezoeker krijgt de kans
om kennis te maken met een aantal opmerkelijke
woningen, in het bijzonder gevels. Heel specifiek
willen de organisatoren de invloeden van art
deco en art nouveau in de kijker zetten.
De selectie van de woningen, gevels gebeurde op
basis van de publicatie Bouwen door de eeuwen
heen in Vlaanderen’.
In opdracht van het Ministerie van de Vlaamse
Gemeenschap stelde de Afdeling Monumenten
en Landschappen van het Vlaams Instituut voor
Onroerend Erfgoed een inventaris op van het
bouwkundig erfgoed van de stad Menen en de
deelgemeenten Lauwe en Rekkem.
Alle straten van de stad werden geprospecteerd.
De samenstellers fotografeerden het erfgoed
en beschreven het aan de hand van fiches. Alle
gegevens zijn gebundeld in een dikke publicatie,
met 680 items en 129 straatinleidingen.
Het opzet van deze inventarisatie is viervoudig.
Vooreerst vormt hij het uitgangspunt voor de
lijsten van de te beschermen monumenten,
stads- en dorpsgezichten. Vervolgens wil hij een
hulpmiddel zijn voor het uitstippelen van het gemeentelijke
beleid betreffende het architecturaal
patrimonium. De publicatie bevat ook een schat
aan informatie voor de betrokken diensten voor
de opmaak van bpa’s en bouwvergunningen. Ook
voor het culturele domein is deze inventaris van
groot belang, onder meer voor de werking van
de stadsgidsen en de heemkring. Ten slotte is de
gids een uitgangspunt voor verder wetenschappelijk
onderzoek.
Deze inventaris kan je bestellen bij het Vlaams
Instituut voor het Onroerend Erfgoed, Koning
Albert II-laan 19, 1000 Brussel, 02-553.16.50.
De gegevens uit de databank van de Inventaris
Bouwkundig Erfgoed zijn ook beschikbaar op de
website van de Afdeling Monumenten en Landschappen:
www.monument.vlaanderen.be.
Het Schippershof
Centraal informatiepunt is het Schippershof.
Het Schippershof (18de eeuw) was vroeger een
herberg voor schippers en een rustplaats voor
de paarden die de barges op de Leie trokken.
Vandaag herbergt dit historisch pand het stadsmuseum
met diverse tentoonstellingsruimtes, de
toeristische dienst van Menen en een café.
geleide wandelingen vertrekken om 10,
" 14 en 16 uur aan ‘t schippershof.
Voor de franstalige bezoekers start
de wandeling om 14 uur.
de geleide fietstocht vertrekt om
" 14.30 uur aan ’t schippershof.
" in de academie voor beeldende
kunsten, bruggestraat Menen en in
het cultuurcentrum, wevelgemstraat
in lauwe lopen van 10 tot 18 uur
exposities van bouwplannen uit het
stedelijk archief en foto’s rond het
thema wonen.
agenda
open MonuMentendag 07
in regio kortrijk
zondag 9 septeMber
CEnTRAAL InFORMATIEPUnT
FOCUS VAn UIT In REGIO KORTRIjK
TOEGAnKELIjK VOOR ROLSTOELGEBRUIKERS
Rolstoelgebruikers kunnen ook kijken op www.toegankelijkvlaanderen.be voor meer info
Alle gebouwen zijn toegankelijk van 10 tot 18 uur, tenzij anders vermeld. Dit programma bevat de gegevens zoals die door
de locale comités werden overgemaakt. Het secretariaat is niet verantwoordelijk voor eventuele onnauwkeurigheden.
Er kan niet gegarandeerd worden dat de opengestelde gebouwen of sites met het symbool ‘rolstoelgebruikers
toegankelijk’ in hun geheel toegankelijk zijn. Voor meer duidelijkheid wend je je best tot het centrale informatiepunt
van de gemeente in kwestie.

open MonuMentendag 2007 / 44
aVelgeM
stadhuis aVelgeM: prinsenhof
KORTRIjKSTRAAT 8, AVELGEM
Activiteit
" Fototentoonstelling Wonen in Avelgem, vroeger en nu
" Start fotozoektocht per fiets. In deze zoektocht worden alle opengestelde
monumenten opgenomen en wordt er aandacht besteed aan de
verschillende woonvormen in Avelgem.
Villa huib hoste ZIE OOK PAGInA 18
OUDEnAARDESESTEEnWEG 80
Dit landhuis is een vroeg werk van de internationaal erkende architect Huib
Hoste. Hij slaagde erin de principes van het modernisme, in het bijzonder de
Stijlbeweging op een persoonlijke manier te interpreteren. Het huis bestaat
uit eenvoudige repetitieve vormen en prachtige kleurenpatronen. Vooral de
trapconstructie spreekt tot de verbeelding.
Activiteit
Doorlopend rondleidingen en een tentoonstelling over de kleuren-
" analyse van de villa
regionaal archeologisch MuseuM
RIjTSTRAAT 4, WAARMAARDE
Het museum geeft een overzicht van de bewonersgeschiedenis van het
Paleolithicum tot en met de Merovingische tijden. De nabijgelegen site
biedt visualisaties van plattegronden uit de 1ste en 3de eeuw.
Activiteit
" Rondleidingen (10 / 12 / 14 / 16 uur) en tentoonstelling Wonen in de
Scheldevallei door de eeuwen heen
" Geleide bezoeken aan de archeologische site (11 / 13 / 15 / 17 uur)
poMpstation bossuit
DOORnIKSESTEEnWEG 402, BOSSUIT
Het station (1860) pompte water op uit de Schelde om het kanaal te voeden.
naast de bestaande beddingen kwam er in de jaren ’70 een nieuw traject
en een nieuw pompgebouw. Sinds 1999 is in het gerenoveerde oude gebouw
(de oude pompen zijn nog te zien) de VVV West-Vlaanderen gevestigd.
toMbeelMolen
MOLEnSTRAAT 41B, OUTRIjVE
Deze als monument beschermde bergmolen uit 1923 is het enige bewaarde
exemplaar in de Scheldevallei. Als jongste molen van Vlaanderen maakt hij
ook de brug tussen de eeuwenlange houten molentraditie en het gebruik van
moderne materialen, zoals ijzer (in het kruiwerk en de stalen koningsas).
Activiteit
Doorlopend rondleidingen en presentatie van de dvd over de verbou-
" wingswerken aan de molen
VoldersVeld kerckhoVe
KRUISSTRAAT 14, KERKHOVE
Imposant historisch hoevecomplex van een middeleeuwse heerlijkheid met
woonhuis met gotische schoorsteen, ingangspoort en walgracht. De hoeve
is sinds 1985 als monument en dorpszicht beschermd.
Activiteit
"
Doorlopend rondleidingen en tentoonstelling
deerlijk
MuseuM rené de clercq
REné DE CLERQSTRAAT 8, DEERLIjK
Het museum is het geboortehuis van de dichter René De Clercq
(1877 – 1932). Het gebouw dateert uit 1790 en is beschermd.
Activiteit
"
Doorlopend rondleidingen en demonstratie van de klederdracht van toen
harelbeke
stedelijk MuseuM Voor pijp en tabak
MARKTSTRAAT 100, HARELBEKE
Het Pijp- en Tabaksmuseum is gehuisvest in een oud herenhuis uit 1771. De
gevel is redelijk strak en heel symmetrisch. Maar het sierlijke balkon met
raam verraadt al een beetje de rijke interieurs die je er binnenin vindt. De
centrale inkomhal is in marmer, er is een prachtig rococosalon en helemaal
boven is er een volledig houten zolder.
Activiteit
Doorlopend rondleidingen
" Start geleide wandeling
" over de verschillende
woonvormen (10u30 /
14u30 / 16u30)
Fotozoektocht over de
" verschillende woonvormen
vroeger en nu
met aandacht voor de
verschillende architectuurstijlen
(voor gezinnen
met kinderen)
woonboot sacré coeur
VRIjDOMKAAI 30, HARELBEKE
Op zoek naar alternatieve woonvormen kom je in Harelbeke langs de Leie
het schip de Sacré Coeur tegen. Dit Hollands Diep uit de jaren ’30 bouwde
Kurt Mestdagh om tot een woonboot met alle comfort. Zijn bedrijf Perfect
Day heeft een ganse expertise in het ombouwen van oude schepen. Zie ook
www.woonboot.be
Activiteit
"
doorlopend rondleidingen
peter benoitMuseuM
MARKTSTRAAT 55, HARELBEKE
Het geboortehuisje van Peter Benoit neemt je terug naar het begin van de
19e eeuw. Het is een arbeidershuisje met huisraad uit die tijd. je vindt er
ook het Peter Benoitmuseum.
Activiteit
"
Doorlopend rondleidingen

open MonuMentendag 2007 / 46
kortrijk
Middeleeuwse huiskelder
HOEK GROTE MARKT En DOORnIKSESTRAAT, KORTRIjK
Deze middeleeuwse kelder werd ontdekt bij de bouw van de Grand Bazar
in 1955. Deze ruimte meet 12,25 op 7,44 m en is overspannen door een
kruisgewelf. Het dominante bouwmateriaal is Doornikse kalksteen.
Activiteit
"
Doorlopend rondleidingen tussen 10 en 12 uur en van 14 tot 18 uur
baggaertshof
SInT-jAnSSTRAAT 37, KORTRIjK
jossine Baggaert, dochter van een welstellende koopman, liet in 1638 de
13 huisjes inrichten als woningen voor arme vrouwen. In de 19de eeuw
kwam het complex onder het bestuur van de Burgelijke Godshuizen. Er
bevindt zich een uitgebreide kruidentuin en een kapel uit de 17e eeuw.
Activiteit
"
Doorlopend rondleidingen tussen 10 en 12 uur en van 14 tot 18 uur
berg Van barMhartigheid & woonhuis superintendant
OnZE-LIEVE-VROUWESTRAAT 45, KORTRIjK
Van 1630 tot 1920 deed de berg dienst als pandjeshuis. Momenteel is de
erfgoedcel van Kortrijk er gehuisvest.
Activiteit
Doorlopend rondleidingen tussen 10 en 12 uur en van 14 tot 18 uur
" Tentoonstelling met werk van Debrabandere
" Vito-ontbijt met vertellingen en educatief spel voor kinderen
" vanaf 6 jaar ( 9 uur – € 3).
kortrijk 1302 / streekbezoekerscentruM
BEGIjnHOFPARK, KORTRIjK
In dit museum gelegen in de Groeningeabdij maak je kennis met de verblijfplaatsen
van Filips de Schone, het buitenverblijf van paus Bonifatius VIII, de
burchten van Gwijde van Dampierre, Brugge in 1302, …
Activiteit
" Kortrijk in beeld.
Evolutie van het stadsbeeld en de bewoning
vanaf de 16e eeuw tot heden. Aan de ingang wordt de slaapkamer
van een zuster Arme Klare gereconstrueerd.
" Ieder half uur start de geleide wandeling Wonen in historisch
Kortrijk met aandacht voor de stadsgrenzen, verschillende
woonvormen, de woning van Guido Gezelle …
" Via de vrije wandeling Stappen langs 13 monumenten krijg je een
zicht op enkele prachtige gebouwen en monumenten met elk hun
eigen verhaal. De gebouwen zijn te bezoeken tussen 10 en 12 uur
en van 14 tot 18 uur.
" De vrije fietstocht Trappen langs gevels brengt u langs typische
woonstraten en -wijken van de stad. Aan de hand van een praktische
brochure met stadskaart passeer je enkele prachtige beschermde
monumenten waarbij je er enkele (o.m. de Stoopfabriek) kunt
bezoeken.
Start geleide beluikenwandeling (10 en 14 uur)
"
broelMuseuM
BROELKAAI 6, KORTRIjK
In het Broelmuseum, gehuisvest in een imposant gerestaureerd patriciërshuis,
vind je werk van Kortrijkse kunstenaars, een mooie collectie meubelen
uit de 18de eeuw en een ruime hoeveelheid keramiek.
Activiteit
"
Doorlopend rondleidingen tussen 10 en 12 uur en van 14 tot 18 uur
nationaal Vlas-, kant- en linnenMuseuM
ETIEnnE SABBELAAn 4, KORTRIjK
Het museum is ondergebracht in een prachtig gerestaureerde 19de eeuwse
vlasserhoeve met een typisch binnenerf, weiden en een boomgaard.
Activiteit
Tentoonstelling over huisnijverheid en linnen in het huishouden door
" de eeuwen heen.
Molen- en bakkerijMuseuM / Vannestes Molen
ABDIjMOLEnWEG, KORTRIjK MARKE
Deze stenen molen dateert uit 1842. Het binnenwerk is bijna volledig in
hout. Het is een stellingmolen, voorzien van een gemetselde gaanderij van
waarop gekruid wordt. De molen is uitgerust met jalouziekleppers.
Activiteit
"
Doorlopend rondleidingen tussen 10 en 12 en van 14 tot 18 uur
kuurne
hoeVe Vandewalle
BOOMGAARDSTRAAT 168, KUURnE
In 1405 was hier het leengoed Ten Driessche, ook wel het Coppenols goed
genoemd. De naam Vandewalle verwijst naar de laatste bewoners. De
gemeente Kuurne kocht dit goed in 1956 en liet het volledig restaureren. De
schuur en de stallingen zijn nu een ontmoetingscentrum.
Menen
stadsMuseuM schippershof
RIjSELSESTRAAT 77, MEnEn
Het Schippershof dateert uit de 18de eeuw en was vroeger een herberg
voor schippers en een rustplaats voor de paarden die de barges op de
Leie trokken. Vandaag herbergt dit historisch pand het Stadsmuseum met
diverse tentoonstellingsruimtes, de dienst Toerisme en een gezellig café.
Activiteit
" Start van de geleide wandeling art deco gevels in Menen en Lauwe
(10 / 14 / 16 uur)
" Start fietstocht met speciale aandacht voor de vele art deco gevels die
Menen en Lauwe telt (14u30)

open MonuMentendag 2007 / 48
acadeMie Voor beeldende kunsten
BRUGGESTRAAT 43, MEnEn
Activiteit
Tentoonstelling met bouwplannen en foto’s van interessante woningen
" uit het stedelijk archief
Molen de goede hoop
KORTRIjKSTRAAT 8, MEnEn
Deze stellingmolen (1778) is één van de oudste stenen molens van
West-Vlaanderen. De korenmolen, oorspronkelijk gebruikt als olieslagerij,
heeft een gaanderij in ijzeren traliewerk. Hij werd in 1994-1995 volledig
gerestaureerd en opnieuw maalvaardig gemaakt. (tussen 10 en 12 uur en
van 14 tot 18 uur)
cultureel centruM lauwe
WEVELGEMSTRAAT 20, LAUWE
Dit burgerhuis in eclectisch stijl uit het begin van de 20ste eeuw fungeert
momenteel als cultuurcentrum. Het betreft een samenstel van twee
dubbelhuizen, lijstgevels van witte baksteen verfraaid met roodgekleurd
voegwerk en gele baksteen voor muurbanden en ontlastingsbogen. Er zijn
twee boogvormige poorten met gedeeld bovenlicht en shampstenen. In de
middenplaats treffen we restanten van het culturele erfgoed van de meubelfabriek
De Coene uit Kortrijk.
Activiteit
Tentoonstelling met bouwplannen en foto’s van interessante woningen
" uit het stedelijk archief
waregeM
raadzaal stadhuis waregeM ZIE OOK PAGInA 6
GEMEEnTEPLEIn 2, WAREGEM
Activiteit
" na Antwerpen en Leuven is de tentoonstelling Wonen in welvaart.
Woningbouw en wooncultuur in Vlaanderen, 1948-1973 van het
Centrum Vlaamse Architectuurarchieven (CVAa) en het Vlaams
Architectuurinstituut (VAi) tot 30 september te zien in Waregem.
" De publicatie Van tuinwijk tot hoogbouw. Woonwijken in Waregem,
1922-1977 kun je op Open
Monumentendag voor € 7
kopen (normale prijs € 10).
" De Fietszoektocht De Taeye /
Taaie Tour van 32 km met routefolder
en wedstrijdformulier
brengt je langs tien Waregemse
woonwijken. Tussen 14 en
18 uur is er randanimatie. Info
aan het stadhuis.
werVik
nationaal tabaksMuseuM
KOESTRAAT 63, WERVIK
Activiteit
Aan de hand van schilderijen en accessoires wordt een beeld ge-
" schetst van de rokerskroegen uit de 17e eeuw, de tabagies.
zweVegeM
transfo
PAUL FERRARDSTRAAT 15, ZWEVEGEM
De elektriciteitscentrale van Zwevegem anno 1911 langs het kanaal
Bossuit-Kortrijk is als monument beschermd met een unieke collectie
waardevolle ketels en generatoren. Momenteel denkt de gemeente na over
een mogelijke herbestemming van het complex.
Activiteit
" Tentoonstelling Industrieel erfgoed in Vlaanderen
" Onder begeleiding van gidsen is het mogelijk om het gebouw te
bestijgen, een ideale gelegenheid om Zwevegem en omgeving te
overschouwen.
Mortiers Molen
TWEE MOLEnSTRAAT, ZWEVEGEM
Het bouwjaar van Mortiers Molen is niet bekend, maar hoogstwaarschijnlijk
is hij de oudste van de drie nog bestaande windmolens van de
gemeente Zwevegem. Hij is een standaardmolen op vier teerlingen, in een
later bijgemetseld teerlinghok. Hij is één van de weinige driezoldermolens
in West-Vlaanderen en de allerlaatste houten molen met volledig verdekkerde
wieken.
Activiteit
Om 11uur worden 3 infoborden met historische duiding onthuld over
" de Priesterrage, de Stenen Molen en de Mortiers Molen.
de stenen Molen
AVELGEMSTRAAT 60, ZWEVEGEM
De Stenen Molen, ook soms Klockemolen
genaamd, is gebouwd in 1798. Het was
aanvankelijk een grondzeiler, maar hij
werd later verhoogd en kreeg beneden
een cirkelvormige omgang. Het gevlucht
haalt 24 meter en bezit vier zolders.
De nog bestaande zetelkapconstructie
dateert van 1890. Hij bleef als windmolen
in bedrijf tot 1949.
priesterage
DEERLIjKSTRAAT 123, ZWEVEGEM
De Priesterage is de gewezen pastorie van Zwevegem. Het huidige gebouw
dateert van het midden van de 18de eeuw en is eigendom van de gemeente
Zwevegem. Het werd vroeger bewoond door de geestelijken van het kapittel
van Harelbeke die in de kerk van Zwevegem de erediensten verzorgden.
Het deed ook korte tijd dienst als weeshuis. In 1991 werd het gebouw
gerestaureerd.
Activiteit
" Tentoonstelling Praemonstratenzer abdijen. je vindt er ook boeken
uit de 16de, 17de en 18de eeuw, gravures uit de 17de en 18de eeuw
en een blad uit laat-gotische missaal midden 15de eeuw. Van 14 tot
18 uur.

contactpersonen MonuMentenzorg
anzegem
Günther Vanmaercke
Culturele dienst
T: 056-68 82 50
cultuur@anzegem.be
avelgem
Sofie nuyttens
Dienst Cultuur
T: 056-65 30 30
cultuur@avelgem.be
deerlijk
Magda Ver Gucht
Toeristische dienst
T: 056-69 47 39
archief@deerlijk.be
harelbeke
Frederik Bossuyt
Toeristische dienst
T: 056-73 34 70
toerisme@harelbeke.be
kortrijk
Bernard pauwels
Erfgoedcel
T: 056-27 74 24
bernard.pauwels@kortrijk.be
kuurne
Wendy Rogge
Dienst Cultuur
T: 056-73 71 12
wendy.rogge@kuurne.be
lendelede
Wim Dierick
Cultuurdienst
T: 0477-42 09 50
cultuurdienst@lendelede.be
Menen
Eddy Demeyere
Dienst Cultuur
T: 056-52 92 03
eddy.demeyere@menen.be
spiere-helkijn
Anne De Meester
Cultuurdienst
T: 056-45 55 57
sport.cultuur@spiere-helkijn.be
waregem
Sandrin Coorevits
archief
T: 056-62 12 18
archief@waregem.be
wervik
Vincent Verbrugge
Dienst Toerisme
T: 056-31 49 29
tabaksmuseum.wervik@skynet.be
wevelgem
joke Vasseur
Cultuurdienst
T: 056-43 39 15
joke.vasseur@wevelgem.be
zwevegem
Paulette Loosveldt
Cultuurdienst
T: 056-76 55 70
paulette.loosveldt@zwevegem.be
Kom je
huis uit!
Dagelijks je uittips op www.uitinregiokortrijk.be
Wekelijks je uittips in de UIT mail
(inschrijven op www.uitinregiokortrijk.be)
Maandelijks je uittips in de gedrukte UIT kalender
Meer info: bel 056-27 74 30 of
mail naar secretariaat@uitinregiokortrijk.be