Het was een warm bad, zei kersvers premier Rutte over zijn eerste ...

12
omslag
Het was een warm bad, zei kersvers
premier Rutte over zijn eerste
optreden in de Europese Unie. Maar
hij bleek nog wat nat achter de oren:
de verhoging van het eu-budget gaat
tegen zijn zin volgend jaar gewoon
door. Wordt de Nederlandse stem
nog wel gehoord in de Europese
ambtenarij?
Tekst: Remko Ebbers | Foto: Olivier Hoslet/anp
Terwijl Rutte nagenoot van zijn ontmoeting met de Europese leiders,
kwamen ook zijn kabinetsgenoten er achter dat ze niet alleen op de
oppositie moeten letten, maar dat Europa een zo mogelijk nog steviger
tegenstander is. Minister Leers (Integratie & Immigratie) en staatssecretaris
Teeven (Veiligheid & Justitie) werden vrijwel meteen tijdens
hun eerste beleidsmoment teruggefloten. Leers omdat het Europees
Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg Irak niet veilig genoeg
vindt om er vluchtelingen naar terug te sturen, Teeven omdat de antikraakwet
niet goed in elkaar zou zitten. Het roept de vraag op of ze in
Brussel wel weten wat Nederland wil en andersom.
Het geweld waarmee nationale belangen achter de schermen worden
verdedigd, moet niet onderschat worden. Landen zoals Italië hebben
de neiging om nationale belangen via hun Europese ambtenaren naar
voren te schuiven. En dan is bijvoorbeeld het Italiaanse bedrijfsleven
ineens in het voordeel. De Duitse bondskanselier Merkel aarzelde ook
niet om eu-commissievoorzitter Barroso te bellen om de belangen
van de Duitse ambachtelijke bakkers te verdedigen.
Wil Nederland niet opgesloten zitten in Europees beleid van de grote lid-
FORUM #21/18.11.10
hallo,
staten, dan moet de Nederlandse stem ook doorklinken als er regels
gemaakt worden in en om de Brusselse Wetstraat, het epicentrum van de
eu. Dat betekent dat er voldoende Nederlanders in het ambtelijk apparaat
moeten zitten. En daar schort het wel een beetje aan. Op de 25 duizend
euroambtenaren, zijn er zo’n zevenhonderd Nederlanders in vaste
dienst of gedetacheerd door de Nederlandse overheid. Zij houden zich
vooral bezig met onderzoeksbeleid en transport, maar ook met transparantie
van wetgeving. Kortom met de zaken waar Nederland goed in is.
Het Nederlandse ambtenarenbestand in Brussel is dus wat scheef. Maar
is dat erg? Ze doen waar we goed in zijn, daar kan niets op tegen zijn. Een
Nederlandse topambtenaar in Brussel, Alexander Italianer (directeurgeneraal
op Mededinging) vindt die oneven spreiding niet zo’n groot
probleem. “Als ambtenaar neem je de cultuur en de economische traditie
van je land mee. Wij letten op de kleintjes en we zijn sterk in sectoren
zoals transport. Als het belang van je land bij een sector ligt, is het niet
vreemd dat daar ook de meeste interesse is om aan het werk te gaan.”
Voor het bedrijfsleven ligt dat wel een beetje anders, vindt Truus Huisman,
directeur Europese betrekkingen van Unilever. Haar kantoor ligt

hoort u mij?
strategisch om de hoek van het Europese machtscentrum. Een bedrijf
heeft vrijwel nooit met één eurocommissaris tegelijk te maken. “Het
onderwerp etikettering valt onder het directoraat voor Gezondheid en
Consumenten (s a n c o ), maar ook Landbouw, Handel, Interne Markt en
Ondernemingen bemoeien zich er mee.” En dan is het belangrijk dat
overal Nederlanders zitten.
En Huisman ziet niet alleen lacunes op plekken waar weinig Nederlandse
belangen liggen. “Nederland is heel erg sterk in voeding; het is
niet voor niets door de Nederlandse regering uitgeroepen tot een van
de sleutelgebieden. Nederlandse ambtenaren hebben daar veel sneller
affiniteit mee dan collega’s uit andere landen. Maar Unilever heeft in
dat kader ook veel te maken met s a n c o . Daar zijn weinig Nederlanders,
dus daar zien we ook weinig inbreng van de Nederlandse kant. De verdeling
over de hele organisatie zou verbeterd kunnen worden.”
zwakke sectoren
Voor het plaatsen van de juiste Nederlandse ambtenaar op de juiste
Europese plek, heeft de Nederlandse Permanente Vertegenwoordi-
13
FORUM #21/18.11.10
ging in Brussel al sinds 2002 een speciale ‘lobbyist’. Deze functie is
indertijd mede onder invloed van vno-ncw tot stand gekomen. Doet
Peter Kok zijn werk wel goed bij zo’n eenzijdige vertegenwoordiging?
“Het is echt niet zo dat lidstaten hun mensen even op strategische
plekken kunnen plaatsen”, zegt Kok. “Het benoemingenbeleid gaat
helemaal onafhankelijk, veel objectiever dan vaak wordt gedacht. Ik
houd de vacatures in de gaten en kijk of ik daar geschikte mensen voor
weet. Ik vraag die mogelijke kandidaten om te solliciteren, maar ik ga
ook wel bij directeuren langs om mensen onder de aandacht te brengen.
Doorgaans moet je je er niet teveel mee bemoeien, dat werkt eerder
contraproductief.”
Maar waarom concentreert Kok zich niet op de ‘zwakke’ sectoren?
“Onze strategie is soms gewoon opportunistisch”, legt Kok uit. “Dat
klinkt negatief, maar ik bedoel dat we de kansen proberen te grijpen
zodra die zich voordoen. Het heeft niet veel zin een strategie te bepalen,
wij bepalen het vacaturebeleid niet, dat doet Europa. Je kunt wel
gaan voor een bepaalde sector, maar als daar geen vacatures komen,
heb je niets bereikt.”

14
omslag
De verdeling over de organisatie hangt ook af van de beschikbaarheid
van kandidaten, betoogt Kok. Wie bij de eu wil werken, moet eerst
door een langdurig en zwaar aanmeldingstraject: het concours. Nederlanders
doen daar in verhouding niet erg enthousiast aan mee. Wie
slaagt voor het concours kan overal binnen de eu-organisatie aan de
slag. Zonder concours blijft de deur vrijwel dicht
Nederlanders moeten dus over de hele linie enthousiast gemaakt worden
om in Brussel carrière te maken. Kok traint gegadigden voor het
concours. “De zaak is niet dat Nederlanders lui zijn, geen zín hebben
om mee te doen. Wij kennen het systeem gewoon niet, dat is een
drempel. In het buitenland, zoals Frankrijk, is het heel normaal om na
je afstuderen eerst een half jaar te blokken voordat je ambtenaar kunt
worden. Daar is de drempel veel lager. Maar het is gewoon een zaak
van oefenen, oefenen, oefenen. Daar zijn boekjes voor.”
Enthousiasmeren voor Europa op zich is niet zo hard nodig. Nederlandse
deelnemers slagen bovengemiddeld vaak voor het concours,
zijn dus erg gemotiveerd. Als eerst die kennismaking er maar is. De
huidige directeur-generaal voor Onderzoek en Ontwikkeling in de eu
is een goed voorbeeld, vindt Kok: “Robert Jan Smit is eerst gedetacheerd
geweest namens Nederland bij de eu. Daarna heeft hij het concours
gedaan en toen opgeklommen in de organisatie.”
Europese Nederlanders
Nederlanders ambtenaren hebben bij de eu
ongeveer 3,4 procent van de functies in handen.
Dat is ongeveer in relatie tot de bevolkingsgrootte
van Nederland ten opzichte van het
Europees totaal. Van de hogere lagen is het
aandeel Nederlanders 4,4 procent, da’s dus
bovenproportioneel.
In die hogere lagen zitten Nederlanders in de
directoraten-generaal die van oudsher belangrijk
zijn in de eu (Landbouw, Mededinging,
Industrie) en minder in recent belangrijk geworden
dg’s zoals Milieu. Ze zijn daar gekomen door
gestaag promotie te maken en dat betekent
ook dat het oude rotten zijn. Het contingent
vergrijst. Maar het bedrijfsleven wil praten met
de ambtenaren die het beleid schrijven, dus
niet per se de leidinggevende. Dan moet er ook
op dat niveau een goede spreiding zijn. Samen
met de vergrijzende Nederlandse europopulatie
betekent dit dat het extra belangrijk is om voor
aanwas te blijven zorgen. Opvallend: Nederland
heeft 22 ambtenaren per miljoen inwoners
van het eigen land. België maar liefst negentig,
Griekenland 52 en Portugal 35 per miljoen.
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Waar zitten de ‘hoge’ Nederlanders?
FORUM #21/18.11.10
44
16 15
Landbouw
(n: België)
poort
Moet het concours, berucht geworden vanwege de lange duur en de
nadruk op theoretische feitjes over de geschiedenis van de eu, dan
niet beter afgeschaft worden als het zo’n hinderpaal is? Kok is ervan
overtuigd dat Nederlanders zich op alle terreinen kunnen meten met
andere kandidaten, dus dat zou de toestroom breder kunnen maken.
Daar is Kok niet zo voor. Volgens hem garandeert het systeem dat er
een zekere geografische spreiding blijft, naast kwaliteitseisen. Het
grootste land levert zo weliswaar de meeste ambtenaren, maar de
kleintjes worden niet weggedrukt. Laat staan dat er ineens een massieve
club Polen op Landbouw zit.
Ook Alexander Italianer, ziet niet veel in het afschaffen van het concours.
Er moet een selectie aan de poort blijven, denkt hij, om ervoor
te zorgen dat het er eerlijk aan toe gaat bij het verdelen van baantjes.
“Doe je dat niet, dan is er een enorm risico dat via vriendjespolitiek
allerlei ongewenste elementen binnenkomen”, meent hij. “Dan is het
concours misschien wel het minst slechte systeem.”
Italianer heeft goede verwachtingen van de vernieuwingen die David
Bearfield, directeur van het Europees wervingsbureau epso met
ingang van dit jaar heeft doorgevoerd. “Er wordt tijdens het concours
meer ingegaan op capaciteiten, het is nu ook in sommige gevallen
36
Mededinging
(n: Duitsland)
12
Nederland
Lidstaat met de meeste
hoge ambtenaren
Tussen haakjes staat uit welke landen de meeste hoge ambtenaren op het betreffende Commissariaat komen
27
Regionaal beleid
(n: Frankrijk)
2
30
Budget
(n: België)
10
50
Industrie
(n: Duitsland)
bron: het financieele dagblad en binnenlands bestuur

mogelijk om het concours te doen voor hogere graden en het is makkelijker
om er tijdelijk uit te stappen. In zo’n geval geeft de eu nu een
baangarantie voor onbeperkte tijd. Ambtenaren die wat ervaring willen
opdoen in het bedrijfsleven, kunnen altijd terugkomen.” Hij lacht:
“Ik heb een ambtenaar die een succesvol krimischrijfster is. Daarmee
is ze financieel misschien wel beter af dan hier.”
Kortom, wil je een beetje meedoen in het Europese overleg, dan moeten
overal Nederlandse ambtenaren zijn, die vanuit hun eigen achtergrond
en kennis inbreng hebben bij het maken van beleid. Dat is niet
alleen een taak voor matchmaker Peter Kok, maar ook van de hele
Nederlandse overheid, die haar ambtenaren moet stimuleren om over
de grens naar Brussel te kijken. Goed voor hen, goed voor ons.
Truus Huisman van Unilever: “Het is een goed signaal dat de Nederlandse
Permanente Vertegenwoordiging bij de eu onlangs in de buurt
van het parlementsgebouw is gaan zitten. Dat laat zien dat Nederland
de eu belangrijk vindt en dat ze het belangrijk vindt dat de Nederlandse
belangen goed worden behartigd. Zichtbaarheid is cruciaal.”
www.vno-ncw.nl, dossier Europese Unie
vno-ncw in Brussel
Grote bedrijven hebben kantoren in
Brussel waar zij de Europese Commissie
voorzien van informatie. Maar ook
vno-ncw heeft er een kantoor, vlak
naast het Europees Parlement, met
sinds kort de Nederlandse Permanente
Vertegenwoordiging om de hoek.
De zeskoppige staf houdt voor het
Nederlandse bedrijfsleven bij welke
onderwerpen in de schijnwerpers
staan. Daarnaast worden door Bureau
Brussel ontmoetingen georganiseerd
met (Nederlandse) ambtenaren en
Europarlementariërs om uit te leggen
wat de gevolgen van Europees beleid
kunnen zijn voor het Nederlandse bedrijfsleven.
vno-ncw trekt in Brussel veel
op met BusinessEurope, de Europese
federatie van ondernemingsorganisaties.
15
FORUM #21/18.11.10
column scheer
Handje
Relletje aan de andere kant van de wereld. First lady Michelle
Obama schudt de Indonesische minister voor communicatie en
informatie de hand. Die wordt daarop aangesproken: hij zou als
streng moslim toch geen vreemde vrouwen een hand geven? De
minister verdedigt zich door te zeggen dat hij dat ook van plan
was, maar dat mevrouw Obama zijn hand al te pakken had. Op
tv-beelden is echter te zien dat het handcontact wederzijds is.
Tja, dat kun je krijgen als je het grootste moslimland ter wereld
bezoekt om de economische banden aan te halen en nader tot
elkaar te komen, als moslims en Amerikanen. Dat laatste maakte
het incident extra pikant. Nog even afgezien van de vermeende
islamitische achtergrond van Barack Obama, die hij zou hebben
opgedaan tijdens zijn jeugdjaren in Indonesië.
De les is dat je als hoogwaardigheidsbekleder overal rekening
mee moet houden in het buitenland. Mark Rutte heeft als
ogenschijnlijk voordeel dat hij partnerloos is. Die kan dan ook
geen verkeerde mensen de hand schudden. Maar het ontbreken
van een partner kan op zichzelf weer reden zijn tot vraagtekens
in het buitenland. Waarom heeft hij geen vrouw? Is ie…?
In Nederland is de vrijgezellenstatus van Rutte zogenaamd geen
issue, maar Peter Rehwinkel, PvdA-burgemeester in Groningen en
auteur van het boek ‘Getrouwd met de premier’, vertelde onlangs
dat hij tijdens de laatste verkiezingscampagne door een hoge
PvdA’er was aangespoord om een politiek nummer te maken van
het ontbreken van een mevrouw Rutte. Met daarbij natuurlijk de
suggestie dat Rutte homo is, wat dat verder dan ook in politieke
zin zou moeten betekenen.
Pikant in dit verband is dat Rehwinkel zelf homo is en dat
voormalig partijleider Wouter Bos lange tijd is achtervolgd door
het gerucht homo te zijn. Rehwinkel weigerde in elk geval mee
te doen aan wat hij zag als een staaltje campagnevervuiling.
Een homo als premier. Het zou een interessante testcase zijn in
deze nieuwe tijd van Oost versus West. Ik zie er Geert Wilders
voor aan om een homo naar voren te schuiven als premier, louter
om te kijken hoe het islamitische buitenland regeert. Had Pim
Fortuyn het tot premier geschopt, dan hadden we de proef op
de som kunnen nemen. Hij had die Indonesische minister
waarschijnlijk vol op de mond gezoend.
Paul Scheer
dik nicolai