schriftlezing en toespraak - Amsterdamse Studentenekklesia
schriftlezing en toespraak - Amsterdamse Studentenekklesia
schriftlezing en toespraak - Amsterdamse Studentenekklesia
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Toespraak in de <strong>Amsterdamse</strong> Stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>ekklesia op zondag 16 januari 2011<br />
door Alex van Heusd<strong>en</strong><br />
Paulus, ‘gezond<strong>en</strong>e’ van Jezus Messias<br />
Voorlezing van Het lied van Paulus<br />
Ik zag ze zitt<strong>en</strong> aan één tafel: jod<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> Griek<strong>en</strong>, door elkaar, alsof dat kon.<br />
To<strong>en</strong> zag ik dat het kon, van nu af aan –<br />
ge<strong>en</strong> argwaan, ijzig zwijg<strong>en</strong>, schamper lach<strong>en</strong>,<br />
maar zing<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> nieuw lied, de oude psalm<strong>en</strong>.<br />
Ik, felle vrome, van mijn paard geworp<strong>en</strong>,<br />
met op<strong>en</strong> og<strong>en</strong> blinde, zag e<strong>en</strong> licht<br />
dat ik nooit eerder zag, <strong>en</strong> werd e<strong>en</strong> ander.<br />
Ik zag wat vóór mij werd gezi<strong>en</strong> door vel<strong>en</strong>:<br />
de God van onze vader Abraham,<br />
de God van Isaak, de God van Jakob,<br />
die Israël het eerst heeft liefgehad,<br />
is licht <strong>en</strong> lev<strong>en</strong>sbron voor alle volk<strong>en</strong>,<br />
wil alles zijn in all<strong>en</strong>. En ik dacht:<br />
ge<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s hoeft jood te word<strong>en</strong> om in geest <strong>en</strong><br />
waarheid om te gaan met deze God.<br />
Ik zag het m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>kind, e<strong>en</strong> slaaf gekruisigd,<br />
e<strong>en</strong> zaad gezaaid, gestorv<strong>en</strong> – Jezus zag ik<br />
zo lev<strong>en</strong>d als de God van Israël.<br />
Hij blies op de verbondstrompet, beklom<br />
de scheidsmuur die de wereld splijt. Na zev<strong>en</strong><br />
stot<strong>en</strong> stortte zij in; rondom zijn voet<strong>en</strong><br />
grafst<strong>en</strong><strong>en</strong>, puin. De adem van zijn mond<br />
waaide ze weg, alsof het pluisjes war<strong>en</strong>.<br />
Ik zag ons aan één tafel, mann<strong>en</strong>, vrouw<strong>en</strong>,<br />
zacht, ongesluierd, zonder schele og<strong>en</strong>,<br />
knecht<strong>en</strong> <strong>en</strong> her<strong>en</strong>, <strong>en</strong> ge<strong>en</strong> eerste plaats<strong>en</strong>.<br />
En all<strong>en</strong> dronk<strong>en</strong> uit één zelfde beker.<br />
Ik zag, God zal het mij t<strong>en</strong> goede houd<strong>en</strong>,<br />
wat nog niet is: zijn geest die vel<strong>en</strong> tot<br />
één lichaam maakt, één m<strong>en</strong>sheid nieuw gebor<strong>en</strong>,<br />
messias-lichaam, aan de dood voorbij.<br />
Ach christ<strong>en</strong>heid, twijg bijna afgestorv<strong>en</strong><br />
aan diepgewortelde stam jod<strong>en</strong>dom,<br />
heb ik je met mijn volgestouwde briev<strong>en</strong><br />
verward, verwilderd zelfs: laat mij dan rust<strong>en</strong>.<br />
Herneem de Schrift van Mozes, leer te gaan<br />
de weg van de profet<strong>en</strong>, luister naar je<br />
meest eig<strong>en</strong> zegsman Jezus, vol g<strong>en</strong>ade<br />
<strong>en</strong> waarheid leerde hij de Naam van God.<br />
Wie bij mij zweert, heeft mij verkeerd begrep<strong>en</strong>.<br />
1
Toespraak<br />
In de Handeling<strong>en</strong> der Apostel<strong>en</strong>, hoofdstuk 20, wordt verteld dat Paulus zev<strong>en</strong><br />
dag<strong>en</strong> in Troas verblijft, e<strong>en</strong> hav<strong>en</strong>stadje aan de westkust van Klein-Azië, het<br />
huidige Turkije. Op de eerste dag na de sabbat spreekt hij de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> toe die van<br />
‘de weg’ zijn, zoals de volgeling<strong>en</strong> van Jezus het<strong>en</strong>, in de bov<strong>en</strong>kamer van e<strong>en</strong> of<br />
ander huis. Er staat: ‘Omdat hij de volg<strong>en</strong>de morg<strong>en</strong> wilde vertrekk<strong>en</strong>, verl<strong>en</strong>gde<br />
hij het woord, tot middernacht’ (Handeling<strong>en</strong> 20:7).<br />
Dat wil ik u bespar<strong>en</strong>, ik zal het woord niet tot middernacht verl<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. U zou<br />
zomaar in slaap kunn<strong>en</strong> vall<strong>en</strong>, ev<strong>en</strong>als de jongeman Eutuchos, wat betek<strong>en</strong>t ‘Die<br />
heeft geluk’, die vervolg<strong>en</strong>s uit het op<strong>en</strong> v<strong>en</strong>ster van de derde verdieping naar<br />
b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong> viel.<br />
Dit voorval zou overig<strong>en</strong>s symbool kunn<strong>en</strong> staan voor al het desastreuze dat Paulus<br />
volg<strong>en</strong>s vel<strong>en</strong>, <strong>en</strong> niet de minst<strong>en</strong>, heeft aangericht. Hij zou het christ<strong>en</strong>dom<br />
hebb<strong>en</strong> gemaakt tot wat het nu ongeveer is, <strong>en</strong> zo e<strong>en</strong> dikke streep hebb<strong>en</strong><br />
getrokk<strong>en</strong> door de oorspronkelijke inspiratie. Hij zou vrouw<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> veracht, e<strong>en</strong><br />
angsthaas zijn geweest inzake seksualiteit, hebb<strong>en</strong> aangezet tot Jod<strong>en</strong>haat <strong>en</strong><br />
Jod<strong>en</strong>vervolging, <strong>en</strong> zo is er nog wel e<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander te noem<strong>en</strong>. Het dogma van<br />
erfzonde <strong>en</strong> verzo<strong>en</strong>ing zou ook op zijn conto staan - verzo<strong>en</strong>ing ‘door het bloed<br />
van Christus’.<br />
In de Handeling<strong>en</strong> der Apostel<strong>en</strong>, hoofdstuk 9, staat geschrev<strong>en</strong> hoe hij, Sja’oel-<br />
Paulus, op reis naar Damascus om de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van ‘de weg’ aldaar te vervolg<strong>en</strong>,<br />
plotseling omstraald werd door licht uit de hemel <strong>en</strong> op de grond viel <strong>en</strong> e<strong>en</strong> stem<br />
hoorde die hem zei: ‘Sja’oel, Sja’oel, waarom vervolg jij mij?’<br />
Er staat niet dat hij van zijn paard viel, daar in de buurt van Damascus.<br />
Waarschijnlijk reed hij helemaal ge<strong>en</strong> paard - dat ded<strong>en</strong> Jod<strong>en</strong> niet, omdat de<br />
Romein<strong>en</strong> het ded<strong>en</strong>, de bezetters van het Joodse land. Jod<strong>en</strong> hield<strong>en</strong> er liever<br />
ge<strong>en</strong> Romeinse gebruik<strong>en</strong> op na. Als je ge<strong>en</strong> paard rijdt, kun je er dus niet van<br />
afvall<strong>en</strong>. In het boek Handeling<strong>en</strong> gebeurt dat ook niet - in de christelijke<br />
iconografie wel, met dat schilderij van Caravaggio als spectaculair dramatisch<br />
hoogtepunt.<br />
De ‘bekering’ van Paulus - zo wordt dit tafereel in de wandeling g<strong>en</strong>oemd. En daar<br />
beginn<strong>en</strong> de misverstand<strong>en</strong>. Want onder bekering verstaan we gewoonlijk de<br />
overgang van de <strong>en</strong>e godsdi<strong>en</strong>st naar de andere. Paulus was e<strong>en</strong> Jood, hij bekeerde<br />
zich <strong>en</strong> werd e<strong>en</strong> christ<strong>en</strong>. Maar zo is het niet. Ev<strong>en</strong>als de andere Jod<strong>en</strong> die<br />
volgeling<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> van Jezus Messias, is Paulus altijd Jood geblev<strong>en</strong>. Nerg<strong>en</strong>s in de<br />
briev<strong>en</strong>, die van hem bewaard zijn geblev<strong>en</strong>, noemt hij zich e<strong>en</strong> christ<strong>en</strong>. Daarin<br />
b<strong>en</strong>adrukt hij juist zijn Jood-zijn. ‘Want ook ik b<strong>en</strong> e<strong>en</strong> Israëliet’, schrijft hij aan de<br />
Romein<strong>en</strong>, ‘uit het zaad van Abraham, uit de stam B<strong>en</strong>jamin’ (Romein<strong>en</strong> 11:1).<br />
Paulus schreef briev<strong>en</strong>, ge<strong>en</strong> opstell<strong>en</strong> of afgeronde theologische traktat<strong>en</strong>. Briev<strong>en</strong><br />
schrijv<strong>en</strong> is iets heel anders dan e<strong>en</strong> catechismus of e<strong>en</strong> dogmatiek schrijv<strong>en</strong>. Het<br />
ging Paulus primair om e<strong>en</strong> geord<strong>en</strong>d lev<strong>en</strong> in de messiaanse geme<strong>en</strong>te, de<br />
ekklesia - dat het ge<strong>en</strong> janboel zou word<strong>en</strong>, dat er ge<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
achtergesteld. Zijn briev<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> daarom word<strong>en</strong> verstaan als vorm<strong>en</strong> van<br />
praktisch onderricht, in antwoord op vrag<strong>en</strong> die hem uit allerlei hoek<strong>en</strong> bereikt<strong>en</strong>.<br />
Hoe lez<strong>en</strong> we de briev<strong>en</strong> van Paulus? Als vroegchristelijke geschrift<strong>en</strong>? Daar zou<br />
Paulus verbaasd van opkijk<strong>en</strong>. We moet<strong>en</strong> zijn briev<strong>en</strong> lez<strong>en</strong> als Joods-messiaanse<br />
geschrift<strong>en</strong>. Als we ze anders lez<strong>en</strong>, verstaan we er helemaal niets van. Joodsmessiaans<br />
wil zegg<strong>en</strong> dat we deze briev<strong>en</strong> beschouw<strong>en</strong> als politieke docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,<br />
waarin wordt uitgezi<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> nieuwe toekomst voor het Joodse volk; <strong>en</strong> niet<br />
alle<strong>en</strong> voor het Joodse volk, maar voor alle volker<strong>en</strong>. Paulus, de Jood, schrijft over<br />
2
de verhouding tuss<strong>en</strong> Jod<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet-Jod<strong>en</strong>, gojiem, onder het Romeinse<br />
wereldbestel. We moet<strong>en</strong> opnieuw ler<strong>en</strong> lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> Paulus ler<strong>en</strong> verstaan als e<strong>en</strong><br />
messiaans-Joodse leraar die op profetische wijze zijn eig<strong>en</strong> tijd interpreteert <strong>en</strong><br />
niet, bijvoorbeeld, als de eerste christelijke theoloog of zelfs als de eig<strong>en</strong>lijke<br />
stichter van het christ<strong>en</strong>dom.<br />
In kritische dialoog met zijn eig<strong>en</strong> Joodse traditie heeft Paulus de toestand in de<br />
wereld bezi<strong>en</strong>, hoe die beheerst wordt door het Romeinse systeem van<br />
overheersing <strong>en</strong> onderwerping; <strong>en</strong> zich afgevraagd welke toekomst is weggelegd<br />
voor Jod<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet-Jod<strong>en</strong>, vernederd onder hetzelfde slav<strong>en</strong>juk. Zijn antwoord:<br />
Jezus Messias br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> als het goede nieuws - evangelie. Preciezer: ‘Jezus Messias<br />
gekruisigd <strong>en</strong> uit de dod<strong>en</strong> opgewekt’, als ‘eerstgebor<strong>en</strong>e’ van e<strong>en</strong> nieuwe<br />
wereldorde, door Paulus ‘nieuwe m<strong>en</strong>sheid’ g<strong>en</strong>oemd <strong>en</strong> ook ‘nieuwe schepping’.<br />
Zoals hij schrijft in de tweede brief aan de ekklesia van Korinte (2 Korintiërs 5:17):<br />
Al wie e<strong>en</strong> is in de messias,<br />
is e<strong>en</strong> nieuwe schepping.<br />
Het oude is voorbijgegaan,<br />
zie, het nieuwe is geword<strong>en</strong>.<br />
In zijn jonge jar<strong>en</strong> was Paulus e<strong>en</strong> Farizeeër. Dat betek<strong>en</strong>de onder meer dat hij zich<br />
verre hield van messiaanse bevrijdingsbeweging<strong>en</strong>, die veelal koz<strong>en</strong> voor gewap<strong>en</strong>d<br />
verzet teg<strong>en</strong> de Romeinse onderdrukking van het Joodse volk. De Farizeeën zag<strong>en</strong><br />
ge<strong>en</strong> heil in messiaanse avontur<strong>en</strong>, die naar hun oordeel zoud<strong>en</strong> uitlop<strong>en</strong> op e<strong>en</strong><br />
catastrofe voor het Joodse volk. Het alternatief dat zij bod<strong>en</strong>, was de betrachting<br />
van de Thora, de Joodse lev<strong>en</strong>spraktijk, op elk uur van de dag <strong>en</strong> in alle<br />
omstandighed<strong>en</strong> van het lev<strong>en</strong>. In hun midd<strong>en</strong> kwam e<strong>en</strong> langdurig proces van<br />
mondelinge overlevering op gang, dat in de praktijk ev<strong>en</strong> gezaghebb<strong>en</strong>d werd als<br />
het onderricht van Mozes. Hun principe luidde: de Thora is er voor iedere<strong>en</strong>, voor<br />
heel het Joodse volk, <strong>en</strong> is dus niet het exclusieve bezit van e<strong>en</strong> bevoorrechte<br />
groep lerar<strong>en</strong>. Zo bracht<strong>en</strong> de Farizeeën de Thora onder het volk.<br />
De jonge Paulus was ge<strong>en</strong> gematigde, maar e<strong>en</strong> geradicaliseerde Farizeeër, e<strong>en</strong><br />
‘ijveraar’. Hij ging ertoe over aanhangers van Jezus actief te vervolg<strong>en</strong>. Totdat hij<br />
tot e<strong>en</strong> ander inzicht kwam <strong>en</strong> e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong> vurige messiasadept werd als hij daarvoor<br />
e<strong>en</strong> Farizeeër was. E<strong>en</strong> ander inzicht is e<strong>en</strong> ander politiek inzicht. Paulus verlaat de<br />
<strong>en</strong>e politieke beweging, de partij der Farizeeën, <strong>en</strong> sluit zich aan bij e<strong>en</strong> andere<br />
politieke beweging, die rond Jezus Messias. Dat is die zog<strong>en</strong>aamde ‘bekering’. We<br />
schrijv<strong>en</strong> om <strong>en</strong> nabij het jaar 34. Volg<strong>en</strong>s het verhaal in Handeling<strong>en</strong> zou e<strong>en</strong><br />
zekere Chananja in Damascus, e<strong>en</strong> Joodse volgeling van Jezus, hem in die nieuwe<br />
politiek hebb<strong>en</strong> onderwez<strong>en</strong>. Naar eig<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> trok Paulus zich drie jaar terug in<br />
Arabië, dat imm<strong>en</strong>se woestijngebied, het land van de visio<strong>en</strong><strong>en</strong> (Galat<strong>en</strong> 1:17).<br />
Daarna, rond het jaar 37, begint hij e<strong>en</strong> nieuwe loopbaan als ‘gezond<strong>en</strong>e’ (Grieks:<br />
apostolos) van Jezus Messias.<br />
Heel Paulus’ verkondiging draait om ‘Jezus Messias gekruisigd <strong>en</strong> uit de dod<strong>en</strong><br />
opgewekt’. Daarmee zegt Paulus: de dood als gevolg van meedog<strong>en</strong>loos geweld,<br />
het voornaamste instrum<strong>en</strong>t van machtsuitoef<strong>en</strong>ing in hand<strong>en</strong> van het Romeins<br />
imperium, heeft niet het laatste woord. Er is perspectief op e<strong>en</strong> andere, nieuwe<br />
wereldorde, waarin de ‘dood’ (‘moord <strong>en</strong> doodslag’) niet meer heerst. Het bewijs?<br />
Jezus Messias die uit de dod<strong>en</strong> is opgewekt. Zoals hij schrijft (1 Korintiërs 1:23v):<br />
Wij roep<strong>en</strong> e<strong>en</strong> gekruisigde messias uit,<br />
voor Jod<strong>en</strong> e<strong>en</strong> schandaal, voor gojiem e<strong>en</strong> dwaasheid,<br />
3
maar voor de geroep<strong>en</strong><strong>en</strong>,<br />
voor Jod<strong>en</strong> én Griek<strong>en</strong>,<br />
de messias als kracht van God<br />
<strong>en</strong> als wijsheid van God.<br />
E<strong>en</strong> gekruisigde messias kan ge<strong>en</strong> messias zijn. Voor de Jod<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> messiaanse<br />
verwachting koesterd<strong>en</strong>, was de messias de bevrijder, e<strong>en</strong> koninklijke gestalte die<br />
de overwinning zou behal<strong>en</strong> op vreemde overheersers <strong>en</strong> Israël zijn autonomie zou<br />
teruggev<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> gekruisigde tot messias uitroep<strong>en</strong>, is dan e<strong>en</strong> schandaal <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
dwaasheid. Paulus d<strong>en</strong>kt daar anders over. Hij roemt de messias als ‘kracht van<br />
God’ <strong>en</strong> ‘wijsheid van God’. De gekruisigde messias leeft, in zijn lichaam. Volg<strong>en</strong>s<br />
Paulus is de ekklesia van Jod<strong>en</strong> <strong>en</strong> gojiem sam<strong>en</strong> ‘het lichaam van de messias’ (1<br />
Korintiërs 12:12-31).<br />
Paulus, de kosmopoliet, zocht de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> op van zijn Joodse traditie <strong>en</strong><br />
overschreed de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> van het Joodse land. Hij was tot de bevinding gekom<strong>en</strong>:<br />
lokale messiaanse beweging<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> in Galilea, Judea of Jeruzalem iets teweeg<br />
br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, op wereldniveau betek<strong>en</strong><strong>en</strong> zij niets. E<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> klein gebied beperkte<br />
opstand zal het imperium niet aan het wankel<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Zie wat er gebeurd is<br />
met Jezus, aanvoerder van e<strong>en</strong> lokale messiaanse beweging: ook hij is stukgelop<strong>en</strong><br />
op het Romeinse staatsgeweld. Er is e<strong>en</strong> andere strategie nodig om Rome op de<br />
knieën te dwing<strong>en</strong>. Voor Paulus ligt de kiem van bevrijding in het slecht<strong>en</strong> van de<br />
scheidsmuur tuss<strong>en</strong> Jod<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet-Jod<strong>en</strong>. Die revolutie is mogelijk. Daarom zegt hij<br />
dat de messias is opgewekt uit de dod<strong>en</strong>.<br />
Met dit uitgangspunt voor og<strong>en</strong> gaf Paulus structuur aan geme<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> in<br />
sleutelsted<strong>en</strong>, metropol<strong>en</strong> in het oostelijk gebied rond de Middellandse Zee, zoals<br />
Tessalonika, Korinte <strong>en</strong> Efese - geme<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> die hij ekklèsiai noemde,<br />
‘weggeroep<strong>en</strong><strong>en</strong>’. Deze naamgeving verraadt Paulus’ politieke inzet: de Romeinse<br />
keizer, aangesprok<strong>en</strong> als ‘heer <strong>en</strong> redder’ (heer der wereld <strong>en</strong> redder van de<br />
volker<strong>en</strong>) werd geëerd <strong>en</strong> vereerd door de ‘vergaderde geme<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>’, ekklèsiai,<br />
van sted<strong>en</strong> als Filippi, Korinte <strong>en</strong> Efese. Daar kreeg m<strong>en</strong> als euaggelion, ‘evangelie’,<br />
‘goed nieuws’ te hor<strong>en</strong> hoe de keizer in heel de bewoonde wereld redding had<br />
gebracht <strong>en</strong> vrede gesticht - Pax Romana. Teg<strong>en</strong> dit religieus-politieke vertoon van<br />
de zijde der Romeinse wereldorde in proclameert Paulus e<strong>en</strong> ander evangelie: Jezus<br />
Messias is de ‘heer <strong>en</strong> redder’, die het einde van Rome <strong>en</strong> het begin van e<strong>en</strong><br />
nieuwe, radicaal andere wereldorde inluidt.<br />
Maar dan moet die ‘heer <strong>en</strong> redder’ wel kom<strong>en</strong>, de messias. Paulus rek<strong>en</strong>de op die<br />
komst. Hij verwachtte niet alle<strong>en</strong> de ‘kom<strong>en</strong>de, nieuwe wereld’, hij ging ervan uit<br />
dat die spoedig zou aanbrek<strong>en</strong>. ‘De tijd is kort’, schrijft hij (1 Korintiërs 7:29), de<br />
geschied<strong>en</strong>is van ‘deze wereld’ loopt op haar einde, vanuit de hemel geschiedt de<br />
revolutie: ‘Op de stem van de hoofdbode <strong>en</strong> met de bazuin van God daalt de heer<br />
af uit de hemel’ (1 Tessalonic<strong>en</strong>z<strong>en</strong> 4:16). De ekklesia moet daarop zijn voorbereid<br />
door in eig<strong>en</strong> geleder<strong>en</strong> alle scheidsmur<strong>en</strong> af te brek<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> einde te mak<strong>en</strong> aan<br />
alle maatschappelijke ongelijkheid: in de geme<strong>en</strong>te dus doet het er niet toe of je<br />
Jood b<strong>en</strong>t of Griek, daar is de slaaf niet onderhorig aan de vrije <strong>en</strong> de vrouw niet<br />
ondergeschikt aan de man. En ieder draagt bij aan het welzijn van de ekklesia door<br />
de eig<strong>en</strong> tal<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aan te w<strong>en</strong>d<strong>en</strong> t<strong>en</strong> behoeve van all<strong>en</strong> (vgl. 1 Korintiërs 12), met<br />
als besliss<strong>en</strong>de norm het betracht<strong>en</strong> van onderlinge solidariteit (Grieks: agapè; vgl.<br />
1 Korintiërs 13).<br />
Deze wereld, de heers<strong>en</strong>de wereldorde, maar wat e<strong>en</strong> verschrikking voor miljo<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> - wereldwanorde. Politieke puinhop<strong>en</strong>, ook in dit land, m<strong>en</strong>selijke<br />
4
tragedies, ‘wij’ teg<strong>en</strong>over ‘zij’ - het lijkt wel alsof iedere<strong>en</strong> de richting kwijt is. Hoe<br />
moet het verder, nu, om vijf voor twaalf?<br />
Als wij ekklesia will<strong>en</strong> zijn, in de geest van Paulus, ‘lichaam van de messias’ in deze<br />
wereld, moet<strong>en</strong> wij ons oef<strong>en</strong><strong>en</strong>, met geduld <strong>en</strong> volharding, in het betracht<strong>en</strong> van<br />
solidariteit met all<strong>en</strong> die word<strong>en</strong> gestigmatiseerd, in de hoek gezet, buit<strong>en</strong>geslot<strong>en</strong>.<br />
Niet ‘wij’ teg<strong>en</strong>over ‘zij’, maar wij m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>, in e<strong>en</strong> nieuw te zoek<strong>en</strong> bezield<br />
verband - e<strong>en</strong> ekklesia die staat als e<strong>en</strong> huis, hoge ram<strong>en</strong>, diepe kamers, waar<br />
brood wordt gebrok<strong>en</strong> <strong>en</strong> gedeeld, ‘lev<strong>en</strong>skans<strong>en</strong>, recht voor all<strong>en</strong>’.<br />
5