schriftlezing en toespraak - Amsterdamse Studentenekklesia

Toespraak in de Amsterdamse Studentenekklesia op 9 december 2012
door Colet van der Ven
Eros en Agapè
Voorlezing uit het Hooglied
Hooglied 4:1-15
Je bent zo mooi, vriendin van mij,
je bent zo mooi!
Je ogen zijn duiven,
door je sluier heen.
Je haar golft als een kudde geiten
die afdaalt van Gileads bergen.
Je tanden zijn als witte schapen:
klaar voor de scheerder
komen ze twee aan twee uit het water,
er ontbreekt er niet een.
Als een koord van karmozijn zijn je lippen,
je mond is betoverend.
Als het rood van een granaatappel
fonkelt je lach,
door je sluier heen.
Je hals is als de toren van David,
die in ringen is gebouwd,
die met schilden is behangen,
met wel duizend schilden van helden.
Je borsten zijn als de tweeling van een gazelle
die tussen de lelies weidt.
Nu de dag weer ademt
en het duister vlucht,
ga ik naar de mirreberg,
ga ik naar de wierookheuvel.
Vriendin, aan jou is alles mooi,
niets ontsiert je schoonheid.
Mijn bruid, ga met me mee,
kom mee, weg van de Libanon.
Daal af van de top van de Amana,
de top van de Senir, de Hermon.
Weg van de bergen waar leeuwen huizen,
weg van de holen waar panters schuilen.
Zusje, bruid van mij,
je brengt me in vervoering,
je brengt me in verrukking
met maar één blik van je ogen,
met één flonker van je ketting.
Zusje, bruid van mij,
hoe heerlijk is jouw liefde,
hoeveel zoeter nog dan wijn.
Hoeveel zoeter is je geur
dan alle balsems die er zijn.
Mijn bruid, je lippen druipen van honing,
melk en honing proef ik onder je tong,
je kleed geurt naar de Libanon.
1

Zusje, bruid,
een besloten hof ben jij,
een gesloten tuin,
een verzegelde bron.
Aan jou ontspruit een boomgaard
vol granaatappels,
met een overvloed aan vruchten,
hennabloemen, nardusplanten,
nardus en saffraan, kalmoes en kaneel,
wierookbomen, allerlei soorten,
mirre, aloë,
balsems, allerfijnst.
Je bent een bron omringd door tuinen,
een put met helder water,
een bergbeek van de Libanon.
Toespraak
De dichter van het Hooglied is gedurende het hele lied der liederen lyrisch,
maar in dit fragment stijgt zijn toon enkele registers naar de ijle hoogten van
verrukking, extase. Vlammend vuur, laaiende vlam. Erotiek die op het punt
staat in vervulling te gaan, de besloten hof zal betreden worden, de minnaar
zal zich laven aan kalmoes en kaneel, aan de mirreberg, aan de
wierookheuvel. Hij zal zijn lippen verzoeten aan de hare, die druipen van
honing en dronken van liefde worden. En de minnares roept de zwoele wind
aan om in haar hof te waaien en zijn balsems te laten geuren. Even bestaan
er voor deze twee mensen maar twee mensen: zijzelf. Zielen
aaneengesmeed, versmolten. ‘Ik sliep in een ander lichaam in en werd naast
mij wakker.’
Hartstocht. Een mooi woord. Tocht is trekken. Je hart wordt onweerstaanbaar
getrokken naar de ander zoals het hart van de ander naar jou. Liefde als een
vuurhaard, ‘vlammen van God’ en geen water kan haar blussen. Je zocht en
bent gevonden. Met een feilloze precisie geraakt door pijlen van Eros, in de
Griekse mythologie de god van de liefde en de drijvende kracht achter passie.
Als klein jongetje tobde Eros met groeiproblemen, waarop zijn moeder te rade
ging bij de godin van de wijsheid. Zij wees erop dat Eros wegkwijnde van
eenzaamheid en alleen zou groeien wanneer hij gezelschap kreeg van een
broer of zusje. En zo werd Anteros, letterlijk ‘wederliefde’, geboren. De
erotische liefde moet beantwoord wil zij gedijen. Ik ben op jou, jij bent op
mij. Oog in oog. Mond op mond. Het sacrale van de seksualiteit. De
verdwazing van de verliefdheid.
Verdwazing ja, want de sensatie van versmelting blijkt uiteindelijk een illusie.
Het zoeken van de strelende hand mondt niet uit in totale symbiose, maar in
een spel met iets, iemand die zich verbergt, altijd anders is. Je kunt je
geliefde zoenen, strelen, in de ogen kijken, vasthouden maar niet bezitten,
zoals we misschien in een flits denken als we ons als minnaars laven aan
kalmoes en kaneel en dronken worden van liefde. De streling is een zoektocht
die nooit eindigt, omdat de ander je altijd weer ontsnapt.
Dat wegebben van de verdwazing, de vergeefsheid van de versmelting is niet
iets om te betreuren, maar juist iets om toe te juichen. Het geheim van Eros
is dat hij ons op vleugels richting Agapè blaast. Agapè is een Grieks
neologisme, afgeleid van het Hebreeuwse woord ahavá, dat liefde betekent.
Hoewel gedurende de eerste eeuwen van het christendom agapè stond voor
de broederlijke liefdesmaaltijd, gebruik ik het woord hier in een andere
2

etekenis: agapè als een niet door begeerte, maar door beginselen geleide
liefde.
De erotische relatie met die ene unieke reisgenoot breekt ons uiteindelijk
open voor andere reisgenoten, stuurt ons de wereld in wakkert onze
creativiteit aan, herschept ons hart, herademt ons verstand. Plant in ons
begrip voor het vreemd-zijn van de ander en maakt zo de weg vrij van passie
naar compassie. Van Eros naar Agapè.
Agapè richt zich op de behoeften van de ander, en laat hem of haar de vrije
keus om die liefde te beantwoorden. Is, in tegenstelling tot Eros, niet
afhankelijk van wederkerigheid. Het is deze agapè waarover Paulus schrijft in
zijn brief aan de Korinthiërs: ‘De liefde is geduldig en vol goedheid, de liefde
kent geen afgunst, geen ijdel vertoon en geen zelfgenoegzaamheid, ze is niet
grof en niet zelfzuchtig, (…) Alles verdraagt ze, alles gelooft ze, alles hoopt ze.
in alles volhardt ze.’
Mooie liefde. Moeilijke liefde. De windkracht negen van de erotiek helpt ons
de overgang van blinde hartstocht naar die mooie, moeilijke liefde te maken.
Van het heftige ontvangen naar het evenwichtige geven.
Maar wat nou als je wel zoekt maar niet gevonden wordt? Niet vindt? Je niet
laat vinden?
Zijn hele leven lang worstelde de Tsjechische schrijver Frans Kafka met de
liefde. Zijn gevoelens teisterden en verlamden hem. Hij was driemaal
verloofd, waarvan twee keer met dezelfde vrouw, voor hij opnieuw een
onmogelijke liefde beleefde met de veel jongere getrouwde Milena. In zijn
even beklemmende als openhartige boek Brief aan vader schrijft Kafka:
‘Waarom ben ik niet in het huwelijk getreden? Er waren verschillende
hindernissen maar de belangrijkste was dat ik klaarblijkelijk geestelijk niet in
staat ben te trouwen. Dat uit zich daarin dat ik vanaf het moment dat ik
besluit te trouwen niet meer kan slapen, mijn hoofd gloeit dag en nacht, het
is geen leven meer, ik loop wanhopig te zwalken. Het zijn geen echte zorgen
die dit veroorzaken (…). Het is de algemene druk van de angst, de zwakheid,
de minachting voor mijzelf. (…) Angst voor het zich binden, het zich aan een
ander verliezen. Dat verlangen naar mensen dat ik heb, dat in angst
verandert als het vervuld wordt.’ Zijn verhoudingen mondden keer op keer uit
in heftige innerlijke worstelingen, maar zijn getroebleerde liefdes stonden
Kafka niet in weg een groot vriend, onwankelbare steun te zijn voor zijn
vrienden. Het kan dus: geven wat je niet ontvangen hebt. Anderen aanblazen
zonder windkracht negen in je rug. Verregaande liefde.
Agapè gaat nog verder. Is compassie. Het genereuze mededogen met
iedereen die ons pad kruist. Met iedereen? We willen onze liefde wel delen
met vrienden en kennissen en vooruit, zelfs af en toe met een vreemde, maar
met iedereen?
Ook met mensen die we onsympathiek, onaantrekkelijk, onaangenaam
vinden? Met de klagers, de kletsers, de zuigers, de zeurders, de miserabelen,
verlatenen, vermoeiden? Ja, heb lief je naaste, die een mens is als jij.
Gisteren jij een klager en een kletser, vandaag ik, morgen allebei of beter:
geen van tweeën. Heb lief zonder onderscheid. Dat is onze latente kracht,
onze opdracht en onze bestemming. Precies daarin zijn we geschapen naar
het evenbeeld van de Eeuwige, die erbarmend, genadig, lankmoedig is en
trouw tot in het duizendste geslacht. Die liefde is. Zoals hij zijn naam ‘Ik zal
er zijn’ waarmaakt, zo zouden wij die naam moeten waarmaken door er te
zijn. Voor alle reizigers die we ontmoeten op onze levensweg. Zonder
onderscheid des persoons. Of, in de woorden van Hildegard van Bingen:
3

Moge van de mens welwillendheid uitstromen
naar iedereen die daarnaar verlangt.
Wind is hij, als hij de miserabelen helpt,
dauw als hij de verlatenen troost,
regen als hij de vermoeiden overeind helpt.
Moeilijke liefde ja, maar te moeilijk? Nee. Ik zou er niet in geloven als ik haar
niet steeds opnieuw ontmoette in mensen die op de vierkante centimeter
mededogen leven, compassie zijn. Mogen wij elke dag iets meer lijken op
hen.
4