Editie Nr 3 - Bravo Zulu

Een bijdrage van Aad van der Meulen
De toepassing der draadlooze telegrafie bij de Marine van
1916 tot 1926
Reeds in 1916 waren vrijwel alle oorlogsschepen van radio voorzien.
Eerst met een fluitvonkzender van 2½ K.W. Daarna met een lampzender van ½ K.W.
De ontwikkeling van de radio-telegrafie demonstreerde zich bij de Marine dan ook
voornamelijk in een doorloopende verbetering der toestellen.
Een korte beschrijving van die ontwikkeling zal dus eene opsomming van de toen en thans
gebruikelijke hulpmiddelen niet kunnen ontberen.
Wat dan allereerst de zenders betreft, waren in 1916 een groot aantal hiervan z.g.
gelijkstroomstations, d.w.z. zenders gevoed met gelijkstroom van het scheepsnet of uit
batterijen, waarmee via een kwikonderbreker en een inductor een Leidsche flesch periodiek
wordt opgeladen. Van dit langzamerhand historisch geworden zendertype is er tegenwoordig
nog één exemplaar in voortdurend gebruik, evenwel slechts door een samenloop van
omstandigheden die de sinds lang voorgenomen vervanging tot op den huidigen dag
verhinderden. En tot geruststelling van den omroepluisteraar moge dienen dat het heel
bescheiden ’s middags om 5 uur sluit en dus althans de avondconcerten niet stoort.
Naast het gelijkstroomstation bestond in 1916 op enkele schepen ook nog het 50 perioden
wisselstroomstation met inductor en open knalvonk, als overgang naar den nieuweren
fluitvonkzender met 500 perioden en smoorvonk. In 1917 verscheen de synchrone draaivonk.
Van beide typen fluitvonkzenders zijn er thans nog vele in gebruik.
Is het voor handelsschepen een voordeel, dat door den hoorbaren fluittoon hun oproep door de
kuststations en ook onderling licht wordt gehoord, voor een oorlogsschip dat zijn plaats zoo
noodig geheim moet kunnen houden, is het tegendeel het geval. Vervanging zou dus
wenselijk zijn. Tusschen het militair-wenselijke en het financieel-mogelijke gaapt echter wel
meer een onprettige klove.
Als eerste nieuwe zendertype verscheen in 1920 de lampzender, reeds aanstonds ingericht
zoowel voor zenden met tusschenkring – onder andere tot grootere zuiverheid van golf – als
voor directe schakeling op de antenne om zoonodig een maximum afstand te kunnen
overbruggen, welke laatste omstandigheid vooral voor Indië van belang is. Aan de
noodzakelijke voorwaarde van ruim golfbereik werd ook door alle fabrikanten al spoedig
voldaan, terwijl zenders met aparten stuurkring nog dit jaar in bedrijf zullen komen.
De plaat-energie werd aanvankelijk uitsluitend door gelijkgerichten wisselstroom geleverd,
daarna kwam de hoogspanningsgelijkstroomdynamo tot ontwikkeling en in 1922 voor het
eerst tot toepassing. Naast de zendlamp met luchtkoeling doet nu binnenkort ook de lamp met
waterkoeling haar intrede bij de Marine wat in vereeniging met een 6000 Volt
gelijkstroomdynamo een modernere scheepsinstallatie belooft.
Het gebruik van den Poulsen boogzender bleef tot een enkele toepassing op een schip en op
een krachtig walstation in Indië beperkt. De toestand der antenne-isolatie is bij een directe
schakeling van veel invloed, terwijl het gebruik van een tusschenkring veel van den
aantrekkelijken eenvoud van dit type doet verloren gaan.
Als laatste in de rij van nieuwe zenders kan tenslotte de machinezender van Schmidt worden
genoemd, door een viertal exemplaren bij de Marine vertegenwoordigd.
Om zoo noodig gemakkelijk gehoord te kunnen worden, zijn alle ongedempte zenders tot het
zenden met toon ingericht; terwijl op alle nieuwe zenders een inrichting voor telefonie is