laatste editie (juni 2013) downloaden in pdf-formaat. - Provinciale ...

De achterkant van het sprookje
Nadine Claessens
Je hebt er een hele hoop gelezen. Misschien
vertelde je moeder of je vader ze voor het slapengaan.
Je hebt ook vast wel een favoriet,
misschien eentje waaraan je speciale herinneringen
hebt. Misschien is zelfs je lerares Nederlands
of Engels een echte heks, of een van je
andere leraren een trol. Kortom, iedereen kent
een goed sprookje. De voorkant weliswaar. Nu
is het tijd om de achterkant eens te belichten.
Eerst de basiskennis. Iedereen kent de
sprookjes van de gebroeders Jacob en Wilhelm
Grimm. Zij verzamelden volkssprookjes en
schreven die op. Hun informatie kregen ze van
vaste informanten en haalden ze uit boeken.
Wanneer ze verschillende versies hadden, bundelden
ze de gemeenschappelijke kenmerken
tot één oerversie. In 1810 kwam hun eerste
versie van Sprookjes voor Kind en Gezin uit.
In 1857 verscheen de laatste en definitieve
versie. In de tussentijd werden veel sprookjes
opgekuist, en mooier en liever gemaakt.
Charles Perrault is minder bekend dan de
gebroeders Grimm, waarschijnlijk omdat
zijn sprookjes wreder waren. Wel ken je hem
waarschijnlijk van Walt Disneys Assepoester,
dat op Perraults verhaal gebaseerd is. Zijn
sprookjesbundel is hier bekend als Sprookjes
van Moeder de Gans.
Hans Christian Andersen kent dan weer wel
bijna iedereen. Zeker als je in de Efteling bent
geweest heb je vast van hem gehoord. Zijn
sprookjes eindigen soms behoorlijk wreed. In
‘Het meisje met de zwavelstokjes’ sterft het
meisje zelfs uiteindelijk, hoewel ze dan wel
naar een betere plek ging. Andersen kon zich
identificeren met zijn sprookjes. Hij was opge-
bloeid van een arm jongetje naar de bekendste
Scandinavische sprookjesschrijver, net zoals
het lelijke jonge eendje naar een mooie zwaan.
De bekendste internationale bekroning voor
jeugdliteratuur is naar hem vernoemd, de
Hans Christian Andersen Medal. Die prijs is
ook bekend als ‘de kleine Nobelprijs voor de
jeugdliteratuur’.
Nu het echte werk. Je kent de sprookjes die je
moeder en je oma je vroeger verteld hebben.
De simpele, brave, nette versies. Nu ben je iets
ouder en mag je ook de oude versies leren kennen.
De iets ruigere en ongekuiste versies, en
de theorieën achter de sprookjes. In een van
de eerste versies van Sneeuwwitje bijvoorbeeld
wilde de stiefmoeder Sneeuwwitjes lever en
longen koken in zout en vervolgens opeten.
Oorspronkelijk was het zelfs niet de stiefmoeder
die Sneeuwwitje uit de weg wilde hebben,
maar Sneeuwwitjes moeder zelf ! Maar
dat paste niet in het plaatje van het ideale
gezin, dus dat werd veranderd. Ook werd het
stukje appel oorspronkelijk uit Sneeuwwitjes
keel gestompt. De prins had haar namelijk
meegenomen naar huis (slapend en al, dus eigenlijk
gewoon een ontvoering) maar een van
zijn dienaren werd helemaal gek van Sneeuwwitjes
gesnurk, dus stompte hij haar in haar
rug, waarop het giftige stukje appel uit haar
keel schoot. Een iets minder glorieuze redding
dus. Er zijn zelfs mensen die achter de giftige
appel een diepere betekenis zoeken: de erfzonde
die Eva creëerde door een hap te nemen
van de appel uit de Boom van de kennis van
goed en kwaad.
Van Roodkapje zijn er een hele hoop versies.
In een van de versies leert ze van haar fouten:
na de eerste wolf lokt ze een tweede in de val
met een list. In een nogal bloederige versie
slacht de wolf grootmoeder, eet haar vlees en
drinkt haar bloed. Roodkapje doet hetzelfde.
Dat heeft te maken met vruchtbaarheid en
menstruatie: grootmoeder was oud en ‘nutteloos’,
en Roodkapje was net vruchtbaar en
nam dus haar groetmoeders plek in. De wolf
is in sommige versies een heer, en dan weer
een pedofiel die Roodkapje verleidt. Mijn persoonlijke
favoriet is die waarin Roodkapje de
wolf opeet.
Raponsje was vroeger ook niet bepaald een
kuis meisje: ze was namelijk zwanger! Ook
dat kon natuurlijk niet en werd dus aangepast.
Ook het vossenvrouwtje was behoorlijk wild,
zij wilde namelijk graag een mannetje met
zeven staarten… ‘Staarten’.
In het sprookje van de trouwe Johannes moest
een koning de hoofden van zijn kinderen afhakken
om zijn trouw te bewijzen. Maar dat
kwam later allemaal goed, de hoofdjes werden
namelijk weer gewoon met bloed terug op de
nek geplakt. Ik hoop dat ieder kind zijn eigen
hoofd terug kreeg… Bij Assepoester werden
de stiefzusjes nog eens goed gestraft: nadat ze
hun hielen en tenen hadden afgehakt om in
het glazen muiltje te passen werden hun ogen
uitgepikt en stierven ze. Niet echt geschikt
voor kinderen.
Roald Dahl heeft een parodie gemaakt op
een hoop sprookjes: de Gruwelijke rijmen.
Zijn Roodkapje draagt een revolver in haar
slipje, en Sneeuwwitje gebruikt de toverspiegel
van haar stiefmoeder om de uitslagen van
de paardenkoersen te voorspellen. Het betere
werk, als je het mij vraagt.
Ik weet niet welke versies beter zijn: de
gekuiste of de ongekuiste. De gekuiste
versies vertellen aan de kinderen wat goed
en kwaad is, en zijn leuk voor het slapen
gaan. De ongekuiste versies zijn natuurlijk
ruiger, en leuker om te lezen voor jeugd
en volwassenen.
Veel mensen zouden het liefst hun hele
leven in sprookjes blijven geloven. Dat
zou mooi zijn, maar het is helaas onrealistisch.
Je moet van je eigen leven een
sprookje maken, en je eigen prins vinden.
Je zult altijd wolven tegenkomen, maar je
weet inmiddels dat je ze kunt neerschieten
en desnoods opeten.
19