PROGRAMMABOEKJE Scandinavische Componisten - Vocaal ...

PROGRAMMABOEKJE
Scandinavische
Componisten

Programma
Jean Sibelius
Sydämeni Laulu, Opus 18 nr. 6
Rakastava (Opus 14)
Drömmarna
Knut Nystedt
Immortal Bach
Edvard Grieg
Fire Salmer, Opus 74
1.Hvad est du dog skjön
2.Guds Sön har gjort mig fri
3.Jesus Kristus er opfaren
4. I Himmelen
Pauze
David Wikander
Kung Liljekonvalje
Förvårskväll
Hugo Alfvén
Uti vår hage
Einojuhani Rautavaara
Ludus verbalis, Opus 10
1.Personalia
2.Temporalia
3.Qualitativa
4.Quantitativa
Per Nørgård
Wiigen-Lied
Jaako Mäntiyärvi
Pseudo-Yoik
Inleiding
Noorwegen stond het afgelopen jaar in het teken
van de grote dramaturg Hendrik Ibsen, die overleed
in 1906. Nu wordt Edvard Grieg herdacht.
Honderd jaar geleden stierf deze componist en
overal klinkt de Peer Gynt Suite, gebaseerd op het
werk van Ibsen. Een speciale groep jonge musici
is opgericht om wereldwijd werken van Grieg
ten gehore te brengen. Met workshops, masterclasses
en conferenties worden alle aspecten
van Grieg bestudeerd. Overal klinkt de Peer Gynt
Suite, de beroemde compositie gebaseerd op het
werk van Ibsen.
Vijftig jaar geleden stierf Jean Sibelius in Finland.
Tienduizenden mensen keken toe hoe de
lijkstoet voorbij reed op weg naar de begraafplaats.
Nederland toont belangstelling voor de
Finse cultuur met een expositie in het Groninger
Museum. Daar kan men zich op dit moment
onderdompelen in de magie van Finland door de
werken van een goede vriend van Sibelius, Akseli
Gallen-Kallela, te bewonderen. Net als Sibelius
gebruikte deze schilder het beroemde heldenepos
De Kalevala als inspiratiebron voor zijn werken. In
1835 werd de Kalevala uitgegeven door het Fins
Literair Genootschap. Het epos bestond uit 32
zangen met 12.078 versregels. De samensteller
van de Kalevala, Elias Lönnrot, verzamelde zoveel
folkloristische materiaal, dat in 1840 de Kanteletar
volgde met 50 zangen en 22.795 versregels. Zo
kreeg Finland een eigen voorchristelijk epos zoals
de Odyssee van de oude Grieken of het Nibelungenlied
van de Germanen.
Europese componisten waren en zijn een voorbeeld
voor musici uit het hoge noorden, maar
toch voert de autochtone cultuur de boventoon in
de liederen van dit concert. Musici uit Scandinavië
zijn nationalisten, trots op hun afkomst.
De festiviteiten gedurende 2007 rond de Scandinavische
cultuur zijn voor Tiramisu slechts een
interessante bijkomstigheid. Voor alles heeft de
schoonheid, de humor, het lyrische en folkloristische
karakter van de liederen de doorslag gegeven
bij het samenstellen van dit Scandinavische
programma. Deze prachtige muziek verdient het
uit de vergetelheid gehaald te worden. Hoog in
het muzikale vaandel van Tiramisu staat nog
altijd de grondgedachte : ‘trek mij omhoog!’
Tiramisu!
2

Jean Sibelius
Sibelius (1865 – 1957) studeerde net als
Grieg in Duitsland en effende, bij terugkeer
in Finland in 1891, met zijn op Finse
sagen gebaseerde koorsymfonie Kullerwo,
de weg voor een nationale Finse
muziek. De vierdelige cyclus van orkestwerken
Lemminkäiinen vestigde zijn
naam als nationale componist, waarna
hem van staatswege een stipendium
werd toegekend. Concertreizen voerden
hem door heel Europa. Als componist
behoort Sibelius tot de laatromantici. In
de vroegste werken putte hij uit Scandinavische
folklore, in latere werken vond
hij een klassiek evenwicht tussen vorm
en inhoud. Invloeden van Brahms, Tsjaikovski
en Debussy zijn merkbaar in de
zeven symfonieën, die door de critici of
bejubeld, of verguisd werden. Zweedse
en Duitse tradities worden in zijn vele
koorwerken gevonden.
Sydämeni laulu wordt gezongen op een
tekst uit Seitsemän velkestä, de eerste in
het Fins geschreven roman door Aleksis
Kivi. Het lied geeft een prachtig beeld van
de mystieke neiging van de Finse volksaard
en de fascinatie die Sibelius had met
de dood. Net als Mahler zes jaar later in
zijn Kindertotenlieder, componeerde Sibelius
dit lied over de dood van een kind
toen zijn vrouw Aino zwanger was in
1889. En net als Mahler verloor Sibelius
ook kort daarna een dochter.
Rakastava, een opus uit 1894 op teksten
uit de Kanteletar, een verzameling lyrische
folkloristische gedichten, werd door
Sibelius ingezonden voor een wedstrijd
georganiseerd door het studentenkoor
van de universiteit van Helsinki. De jury
vond de gecompliceerde stijl maar niets,
zodat hij tevreden moest zijn met een
tweede prijs. Maar het publiek raakte
tijdens de opvoering diep onder de indruk
3
van de schoonheid van dit werk. Nadat
hij er een versie voor symfonieorkest van
maakte, werd het een van de bekendste
muziekstukken uit zijn oeuvre.
Drömmarna, op tekst van Jonatan Reuter,
werd gecomponeerd in een periode
waarin Sibelius suïcidale gedachten koesterde
over zijn met drank overgoten leven
en financiële nadelen ondervond door
slechte betalingen van royalty’s tijdens
de Eerste Wereldoorlog.
Op latere leeftijd deed Sibelius de composities
uit zijn jeugd af als waardeloos
werk. Dat zelfs het kleinste muzikale
werkje nu in concerten wordt uitgevoerd
en op cd is vastgelegd, zou hij vreselijk
hebben gevonden. Na de zevende symfonie
werd zijn grote zelfkritiek zo overheersend
dat daarna geen enkel belangrijk
werk meer het licht zag.
‘Ik heb meer techniek’, schijnt Richard
Strauss te hebben gezegd over Jean Sibelius,
‘maar híj is belangrijker!’ Jean Sibelius
was niet alleen de bekendste Finse
componist, maar ook dé vertolker van
de Finse identiteit. Belangrijke politieke
en sociale veranderingen vonden plaats
in het fin de siècle van de negentiende
en het begin van de twintigste eeuw: de
opkomst van nationalistische stromingen,
de strijd voor onafhankelijkheid van
Rusland en de uiteindelijke burgeroorlog.
De beroemdste compositie van Sibelius
Finlandia, werd de ultieme vertolking van
het Finse tomeloze verlangen naar vrijheid
en liefde voor het land.
Op zondag 29 september 1957 werd Sibelius
begraven. Een stoet van meer dan
zeventienduizend mensen trok langs zijn
opgebaarde lichaam om hun nationale
held te eren.

Sydämeni laulu, Opus 18 no 6 (1898)
Sydämeni laulu, Opus 18 nr. 6 (1898)
Tuonen lehto, öinen lehto!
Siell’ on hieno hietakehto
Sinnepä lapseni saatan.
Siell’ on lapsen lysti olla
Tuonen herran vainiolla
Kaitsea Tuonelan karjaa.
Siell’ on lapsen lysti olla
Illan tullen tuuditella
Helmassa Tuonelan immen.
Onpa kullan lysti olla
Kultakehdoss’ kellahdella
Kuullella kehrääjälintuu.
Tuonen viita, rauhan viita!
Kaukana on vaino, riita
Kaukana kavala maailma.
Tekst: Aleksis Kivi
Lied van mijn hart
Nachtelijk bos van Tuoni, bos van de Dood!
Je zand is een gouden wieg
Waar ik mijn kind in zal leggen.
Mijn kind zal plezier en vreugde beleven
Op de velden van de Prins der Doden
Aan het weiden van het vee.
Mijn kind zal plezier en vreugde beleven
Bij het avondrood, in slaap gewiegd
Door de dochter van de Dood.
Mijn schat zal plezier en vreugde beleven
In zijn schommelende wieg,
Luisterend naar de nachtzwaluw.
Vredig bos van Tuoni, bos van de Dood!
Ver van oorlogen en onmin,
Ver van de boze, wrede wereld.
4

Rakastava, Opus 14 (1898)
Miss’ on, kussa minun hyväni,
Miss’ asuvi armahani,
Missä istuvi iloni,
Kulla maala marjaseni?
Ei kuulu ääntävän ahoilla,
Lyövän leikkiä lehoissa,
Ei kuulu saloilta soitto
Kukunta ei kunnahilta.
Oisko arnas astumassa,
Marjani matelemassa,
Oma kulta kulkemassa,
Valkia vaeltamassa;
Toisin torveni puhuisi,
Vaaran rinnat vastoaisi,
Saisi salot sanelemista,
Joka kumpu kukkumista,
Lehot leikkiä pitäisi,
Ahot ainaista iloa.
Täst’ on kulta kulkenunna,
Täst’ on mennyt mielitietty,
Tästä armas astununna,
Valkia vaeltanunna,
Täss’ on astunut aholla,
Tuoss’ on istunut kivellä.
Kivi on paljo kirkkahampi,
Paasi toistansa parempi,
Kangas kahta kaunihimpi,
Lehto viittä lempiämpi,
Korpi kuuta kukkahampi,
Koko metsä mieluisampi,
Tuon on kultani kulusta,
Armahani astunnasta.
Hyvää iltaa, lintuseni,
Hyvää iltaa, kultaseni,
Hyvää iltaa nyt minun oma armahani!
Tanssi, tanssi, lintuseni,
Tanssi, tanssi, kultaseni,
Tanssi, tanssi nyt minun oma armahani!
5
De Minnaar
Waar is mijn allermooiste,
Waar woont mijn liefste,
Waar rust mijn vreugde,
In welk land is mijn bloem?
Zij zingt niet in de weiden,
En speelt niet in het bos,
Uit verre wouden wordt geen muziek gehoord,
Geen vogellied van de heuvels.
Als mijn lief daar zou lopen,
Mijn bloem,
Mijn eigen schat,
Als mijn stralende daar zou lopen,
Dan zouden de hellingen van de heuvels
Het geluid van mijn hoorn beantwoorden,
De verre wouden zouden weerklinken
En ieder heuveltje met vogelgezang,
Ieder bos met haar spel en de weiden
Zouden vol zijn van eeuwige vreugde.
Hier heeft mijn schat gelopen,
Hier is mijn liefje langsgekomen,
Hier heeft mijn lief haar stappen gezet,
Hier heeft mijn stralende gedwaald,
Hier liep zij door het weiland,
En zat zij op deze steen.
Die steen schijnt veel lichter
En gaat alle andere te boven;
Het gras is nergens mooier,
Dit bos is zachter dan alle andere,
De wildernis groeit hier rijker,
Heel het woud is aangenamer,
Daar is mijn lief langs gekomen,
Daar heeft mijn liefste gelopen.
Goede avond, mijn vogeltje,
Goede avond, mijn schat,
Goede avond nu, mijn liefste!
Dans, dans, mijn vogeltje,
Dans, dans, mijn schat,
Dans, dans nu, liefste!

Seiso, seiso, lintuseni,
Seiso, seiso, kultaseni,
Seiso, seiso nyt minun oma armahani!
Anna kättä lintuseni,
Anna kättä kultaseni,
Anna kättä nyt minun oma armahani!
Käsi kaulaan lintuseni,
Käsi kaulaan kultaseni,
Halausta kultaseni,
Halausta nyt minun oma armahani!
Suuta, suuta lintuseni,
Suuta, suuta kultaseni,
Halausta lintuseni,
Halausta nyt minun oma armahani!
Jää hyvästi lintuseni,
Jää hyvästi kultaseni,
Jää hyvästi lintuseni,
Jää hyvästi nyt minun oma armahani!
Tekst: Kanteletar
Drömmarna (1917)
Släktena födas, och släktena gå,
Släktena glida som Strömmar,
Dö och försvinna och slockna ändå
Dö ej de lockande drömmar:
Leva i sol och o sorg och i storm,
Domna och läggas på båren,
Uppstå ånyo i skimrande form,
Följa varanda I spåren.
Hur än de komma och hur än de gå,
Glida som speglande strömmar,
Hur de försvinna och slockna, ändå
Leva de eviga drömmar.
Tekst: Jonatan Reuter
Sta stil, mijn vogeltje,
Sta stil, mijn schat,
Sta stil nu, liefste!
Geef me je hand, mijn vogeltje,
Geef me je hand, mijn schat,
Geef me je hand nu, liefste!
Jouw hand om mijn nek, mijn vogeltje,
Jouw hand om mijn nek, mijn schat,
Omarm me, mijn schat,
Omarm me nu, liefste!
Kus me, kus me, vogeltje,
Kus me, kus me, mijn schat,
Omarm me mijn vogeltje.
Omarm me nu, liefste!
Vaarwel mijn vogeltje,
Vaarwel mijn schat,
Vaarwel mijn vogeltje,
Vaarwel nu, liefste!
Dromen
Geslachten komen en geslachten gaan,
Geslachten verglijden als stromen,
Ze sterven, verdwijnen en lossen op,
Maar nooit sterven de verlokkende dromen:
Zij leven bij zon, bij droefheid of storm,
Gaan sluimeren en worden op een baar gelegd,
Ze ontstaan opnieuw, in schemervorm
Elkaar volgend in hun sporen.
Waar ze ook komen en waar ze ook gaan,
Ze verglijden als spiegelende stromen,
Waar ze ook vervagen en verdwijnen,
Dromen, ze leven eeuwig.
6

Knut Nystedt
De Noorse Knut Nystedt (1915) studeerde orgel, compositie en orkestdirectie. Aan
de Universiteit van Oslo doceerde hij koordirectie. Als componist heeft hij een centrale
positie bekleed in een wereld van snel veranderende muzikale stromingen. Zijn
persoonlijke stijl is kleurrijk en genuanceerd, hoewel zijn werkelijke liefde bij gregoriaanse
zang ligt.
De compositie Immortal Bach berust op de koraal Komm süßer Tod, BWV 478, en
wordt eerst in een normale vierstemmige versie gezongen. Daarna splitst het koor,
dat in een grote halve cirkel opgesteld staat, zich in vijf groepen die het koraal ieder
in een eigen tempo zingen. Aan het eind van elke tekstregel komen ze samen in een
lang fermate. Intussen overlappen de verschillende lijnen elkaar op een verrassende
manier, vol dissonanten en harmonieën die om de luisteraar heen zweven. Dankzij de
ruimtelijke opstelling ontstaat een vreemd, maar vertrouwd akoestisch experiment.
Immortal Bach (1988)
Komm, süsser Tod.
Komm, sel’ger Ruh’.
Komm führe mich in Friede.
7
Kom, zoete dood.
Kom, zalige rust.
Kom leid mij naar vrede.

Edvard Grieg
Edvard Grieg (1843 – 1907) werd geboren
in Bergen op 15 juni 1843. Hij is de nationale
muziekfiguur bij uitstek in Noorwegen,
maar eigenlijk stamde hij af van een
Schotse familie, die in 1746 uit schrik voor
de gevolgen van de Schots-Engelse oorlog
naar het Noorse Bergen emigreerde.
De Schotse naam Greig werd bij de toenmalige
burgerlijke stand fonetisch opgenomen,
en werd dus Grieg. Het was een
familie van gewiekste zakenlui die het tot
consul van Engeland brachten. Edvards
moeder, Gernie Judith Hagerup, was de
dochter van een rechter en had zang en
piano gestudeerd. Zij begeleidde Grieg bij
zijn eerste muziekstudies. De noten die
hij tijdens saaie lessen opschreef, werden
door de beroemde Noorse violist Ole Bull
ontcijferd en prompt werd de vijftienjarige
jongen naar het Conservatorium van Leipzig
gestuurd. Over de tijd in Leipzig was
Grieg niet erg te spreken. Hij beweerde dat
hij in een oer-Duits gareel moest lopen en
er niets zou hebben geleerd.
Terug in Bergen huwde hij met zijn nicht
Nina Hagerup, die als befaamde zangeres
zijn liederen in Europa bekendheid zou
geven. Er ontstond in die periode een
Scandinavische stijl. En hoewel Debussy
de muziek van zijn Noorse collega
beschreef als ‘roze bonbons gevuld met
sneeuw’, toonde Grieg zich een nationalistisch
meester die fraaie muzikale
gelegenheidspoëzie op volksmelodieën
componeerde. Grieg maakte kennis met
de toneelschrijver Ibsen. Deze samenwerking
zou uitmonden in de beroemde
Peer Gynt-suites.
Van de Noorse regering kreeg hij een
jaarlijks salaris waardoor hij onbekommerd
kon componeren. Aan de rand van
het bos op zijn landgoed Troldhagen, in
de buurt van Bergen, stond zijn componeerhut,
waar zelfs zijn vrouw niet naar
binnen durfde gaan.
Fire Salmer Opus 74 is een gestileerd
folkloristisch werk voor gemengd koor a
capella en baritonsolo, waarin allesoverheersende
liefde voor de natuur duidelijk
moduleert naar liefde voor de Schepper.
Grieg gebruikte in de Vier Psalmen teksten
van H.A. Brorson (1694-1764) een
piëtist uit Denemarken, die soms eenvoudige,
soms stilistisch gecompliceerde
barokke beelden gebruikte om religieuze
ervaringen te bezingen. De woorden van
de laatste psalm I Himmelen zijn van de
Zweedse geestelijke Laurentius Laurinus
(1573-1655), die de glorie van het hiernamaals
dat ons wacht indien wij geloven.
Grieg was geen pantheïst meer, maar net
als zijn vrouw Nina, een aanhanger van
het universalisme geworden. Deze leer
stelt dat God uiteindelijk alle mensen uit
alle tijden en plaatsen in een toestand
van verzoening met Hem zal brengen.
Grieg kon zich daarom niet verenigen met
teksten zoals ‘Jezus Christus, onze Heer,
is opgestaan’ en ‘Gods Zoon heeft mij
vrijgemaakt’. In een kerstkaart aan zijn
vriend, dominee Budtz Christie schreef
Grieg in 1881: ‘Hoewel ik niet in dezelfde
teksten geloof als jij, geloof ik wel diep
in dezelfde liefdevolle geest. Namelijk
dat alles is geschapen voor het goede
en liefde manifesteerde zich nooit eerder
zo allesomvattend dan door Hem, wiens
komst wij binnenkort feestelijk gedenken’.
In de tweede psalm vindt men een strofe,
waar de baritonsolist in bes majeur zingt,
terwijl het koor bes mineur laat horen.
Het is een curieus fragment; sommigen
analyseren het strikt muzikaal, dus
als een voorbeeld van bitonaliteit, anderen
interpreteren het psychologisch
en achten het symbolisch voor Griegs
verscheurdheid in zijn levensavond. In
verband met de tekst is het wel duidelijk
dat de componist hier grote onrust tussen
sterke geloofsovertuiging en twijfel
heeft willen uitbeelden. Het vierde vers
8

zal het laatste zijn dat hij schrijft in zijn
leven. De psalmen zijn opgedragen aan
dominee Christie. Met de Vier Psalmen
als zwanenzang van zijn creatieve leven
toonde Grieg zijn sprankelende en onconventionele,
maar bovenal Noorse ziel.
Fire Salmer Opus 74 (1906)
1. Hvad est du dog skjøn
Hvad est du dog skjøn,
Ja skøn, ja skøn,
Du allerlifligste Guds Søn!
O du min Sulamit, Sulamit,
Ja mit, ja mit,
Alt, hvad jeg har er også dit.
Min Ven, du est min,
Ja min, ja min:
Så lad mig altid være din!
Ja, evig vist, evig vist,
Ja vist, ja vist!
Du min skal blive her og hist.
Men tænk, jeg er her,
Ja her, ja her,
Iblandt såmange dragne Sværd!
O så kom, Due! kom Due!
Ja kom, ja kom!
I Klippens Rif er Ro og Rum.
Tekst: Hans Adolph Brorson
(1694 – 1764)
9
Net als bij Jean Sibelius, werd Grieg op de
tonen van een door hemzelf geschreven begrafenismars,
als een nationale held begraven
in 1907. Ook hier stonden duizenden mensen
langs de route om zo hun bewondering voor
de zo geliefde componist te tonen.
Wat ben je toch mooi
Wat ben je toch mooi,
Ja mooi, ja mooi,
Jij allerlieflijkste zoon van God!
O Jij, mijn Shulamith, Shulamith,
Ja de mijne, ja de mijne,
Al wat ik heb, is ook het Jouwe.
Mijn vriend, Je bent de mijne,
Ja de mijne, ja de mijne:
Dus laat mij altijd de Jouwe zijn!
Ja, zeker eeuwig, zeker eeuwig,
Ja zeker, ja zeker!
Jij zal de mijne blijven, altijd en overal.
Maar bedenk, ik ben hier,
Ja hier, ja hier,
Tussen zoveel getrokken zwaarden!
Oh kom nu, Duif! Kom Duif! Kom nu,
Ja kom, ja kom!
In de kloof van de rotsen is rust en ruimte.

2. Guds Søn har gjort mig fri
Guds Søn har gjort mig fri
Fra Satans Tyranni,
Fra Synde-stand,
Fra Lovens Band,
Fra Dødens Skræk og Helved-Brand.
Min Goel lagde sig
Imellem Gud og mig,
Sig undergav
Min Syndestraf,
Til Marter, Død og Grav.
Det var den Kjærlighed til mig,
Som er så ubegribelig,
Så god,
Imod
En Ond fra Top til Rod;
Der ingen Ting var til Behag,
Undtagen den forbudne Smag,
Med Mund og Hånd,
Ja Sjæl og Ånd
I Fjendens Lænke-Bånd.
Nu er jeg Gud i Vold,
Trods Slangen Tusindfold!
Lad ham kun stå
Og se mig gå
Med Friheds Purpur-Klædning på.
Hvad gjør det godt i Bryst,
At følge Jesu Røst
På Sandheds Sti
Alt Ondt forbi,
Til Himlens Sorgenfri!
Lad Verden sig ei bilde ind
Endnu engang at få mig blind,
Nej, nej,
Den Vej
Til Pølen går jeg ej.
Nej, jeg er kjøpt for dyre til
At prøve Syndens Lykke-Spil;
Jeg blæser ad
Den Lokke-Mad
Og ser til Himlen glad.
Gods zoon heeft mij vrij gemaakt
Gods zoon heeft mij vrij gemaakt
Van Satans tirannie,
Van zondeval,
Van de ban van de wet,
Van verschrikkingen van de dood en hellevuur.
Mijn Heiland stelde zich
Tussen God en mij,
Onderging
Mijn zondestraf,
Tot marteling, dood en graf.
Zo was zijn liefde jegens mij,
Zo onbegrijpelijk,
Zo goed,
Voor een zondaar
Door en door;
Die louter oog had
Voor de verboden vrucht,
Die met mond en hand,
Ja met ziel en geest
Aan ’s vijands leiband liep.
Nu ben ik onder Gods hoede,
Trotseer de slang duizendmaal!
Laat hem slechts staan
En mij zien gaan
Met een purperen vrijheidskleed aan.
Wat doet het goed in het gemoed,
Om Jezus’ stem te volgen
Op de weg der waarheid
Alle kwaad voorbij,
Tot in de hemel van zorgen vrij!
Laat de wereld zich niet inbeelden
Mij nog eens te verblinden,
Nee, nee,
De weg
Naar de poel ga ik niet.
Nee, ik ben te duur gekocht
Om het kansspel der zonde nog te wagen;
Ik geef niet
Om deze verlokkingen
En zie blij uit naar de hemel.
10

Mit Hjerte i mig ler,
Når jeg min Grav beser,
Ei Blomster-Dal,
Ei Fyrste-Sal
Så tryg en Seng mig vise skal.
Min Død er Færgemand
Til Livets faste Land,
Gud Zebaot,
Hans eget Slot,
Ja! det er evig godt.
Er Vinden her skjønt tidt imod,
At spæge lidt det kåde Blod,
Al Kur
Er sur
For mennesklig Natur;
Den gjør dog let som Rå og Hind
Det derudi forsøgte Sind,
Ja, Korsets Hegn
Er just det Tegn
Til Friheds rette Egn.
Tekst: Hans Adolph Brorson
(1694 – 1764)
11
Mijn hart lacht in mij,
Wanneer ik mijn graf voor ogen zie,
Geen bloemendal,
Geen vorstenzaal
Kan mij zo’n veilig bed laten zien.
Mijn dood is een veerman
Naar het vaste land van het leven,
Naar God Sabaoth,
Zijn eigen slot,
Ja! dat is eeuwig goed.
De wind is hier vaak tegen,
Om het wilde bloed in te tomen,
Alle kuur
Is zuur
Voor de menselijke natuur;
Maar het maakt de beproefde geest
Zo licht als ree en hinde,
Ja, de vorm van het kruis
Is juist het teken
Naar het rijk van de vrijheid.

3. Jesus Kristus er opfaren
Jesus Kristus er opfaren
Over alle Engleskare.
Himlen indgangen
Og tog så Fængslet fangen.
Kyrie eleison!
Herre Jesus vi takke dig
For dine Velgjerninger slig.
Som du beteede
Os til stor Trøst og Glæde.
Kyrie eleison!
Nu vi prise din Himmelgang
Med idel Englefryd og Sang.
Din Lov vi sjunge
Med Hjerte, Mund og Tunge.
Kyrie eleison!
Tekst: Hans Tomissøn (1532 – 1573)
4. I Himmelen
I Himmelen, i Himmelen,
Hvor Gud, vor Herre bor,
Hvor saligt did at komme hen,
Hvor er den Glæde stor.
For evig, evig skal vi der
Se Gud i Lyset som han er,
Se Herren Zebaot.
Og Legemet, og Legemet
Som lagdes bort i Muld,
Det vorder alt så skinnende,
Ja, som det skjære Guld.
Og ved af ingen Vunde mer
Mens Åsyn det til Åsyn ser
Gud Herren Zebaot.
Og Sjælen får sin Prydelse,
Den Krone, som er sagt,
Retfærdighedens Brudekrans,
Og så den hvide Dragt.
O Gud, hvad Lyst at være dig nær,
At se i Lyset som Du er
Dig, Herren Zebaot.
Tekst: Laurentius Laurentii (1573 – 1655)
Jezus Christus is ten hemel gevaren
Jezus Christus is opgevaren
Tot boven alle engelenscharen.
De hemel ingegaan
Overwon hij de gevangenschap.
Kyrie eleison!
Here Jezus, wij danken U
Voor Uw enorme weldaden.
Die betoonde U ons
Tot grote troost en blijdschap.
Kyrie eleison!
Nu prijzen wij Uw hemelvaart
Met enkel engelenvreugd en gezang.
Wij zingen U lof
Met hart, mond en tong.
Kyrie eleison!
In de hemel
In de hemel, in de hemel,
Waar God, onze Heer woont,
Hoe zalig is het daar thuis te komen,
Wat een grote vreugde.
Voor eeuwig zullen wij daar
God zien in het licht, zoals Hij is,
De Heer Sabaoth.
En het lichaam dat in de aarde was gelegd,
Dat gaat helemaal schitteren,
Ja, gelijk puur goud.
En het weet van geen wonden meer
Als het daar van aangezicht
Tot aangezicht
God de Heer Sabaoth aanschouwt.
En de ziel ontvangt haar sieraad,
De kroon, zoals voorzegd,
De bruidskrans der rechtvaardigheid,
En bovendien het witte gewaad.
Oh God, wat een zaligheid om dicht bij U te zijn,
Om U in het licht te zien zoals U bent,
U, de Heer Sabaoth.
12

David Wikander
Kung Liljekonvalje is een van de meest geliefde Zweedse zangstukken, op tekst van
een gedicht door Gustaf Fröding, die weer een van de meest geliefde dichters is uit
Zweden. Het is direct na de Tweede Wereldoorlog gepubliceerd door David Wikander
(1884-1955), die 35 jaar lang organist is geweest van de Kathedraal van Stockholm,
waar hij eveneens het kerkkoor dirigeerde. Kung Liljekonvalje en Förvårskväll hebben
bijna de status van volksliederen gekregen. Het gedicht van Fröding schildert een
sprookjesland dat op bijzonder knappe wijze door de lyrische toonzetting van Wikander
wordt aangevuld.
Kung Liljekonvalje
Kung Liljekonvalje av dungen,
Kung Liljekonvalje är vit som snö,
Nu sörjer unga kungen
Prinsessan Liljekonvaljemö.
Kung Liljekonvalje han sänker
Sitt sorgsna huvud så tungt och vekt,
Och silverhjälmen blänker
I sommarskymningen blekt.
Kring bårens spindelvävar
Från rökelsekaren med blomsterstoft
En virak sakta svävar,
All skogen är full av doft.
Från björkens gungande krona,
Från vindens vaggande gröna hus
Små sorgevisor tona,
All skogen är uppfylld av sus.
Det susar ett bud genom dälden
Om kungssorg bland viskande blad,
I skogens vida välden
Från liljekonvaljernas huvudstad.
Tekst: Gustaf Fröding (1896)
13
Koning Lelietje-van-dalen
Koning Lelietje-van-dalen uit het kleine bos,
Koning Lelietje-van-dalen is wit als sneeuw,
Vandaag weent de jonge koning
Om prinses Lelietje-van-dalen.
Koning Lelietje-van-dalen buigt
Zijn trieste, zware en fragiele hoofd,
En zijn zilveren helm schijnt
Met een bleke glans in de zomerse schemer.
Rondom de baar van spinnenweb gemaakt,
Staan geurvaten gevuld met bloemenstof.
Een parfum zweeft zoetjes,
Het hele bos is vol aroma.
Uit de top van de berkenboom,
Wiegen bladeren zachtjes door de wind
En weerklinken hymnen van rouw,
Het hele bos ruist.
Bij de vallei, tussen de bladeren,
Wordt een boodschap van koninklijke
rouw gefluisterd, Uit de hoofdstad
Van het Lelietje-van-dalenland
Naar alle keizerrijken van het bos.

Förvårskväll
En sällsam renhet vart min blick vill gå,
I orörd, outsäglig vithet står
Var trädens gren,
Var tuva och var sten.
Den blida snön har höljt var dunkel vrå
Och plånat ut ur världen alla spår,
Och själva luften
Darrar av dess sken.
Det är som funnes ingen sorg att bära,
Blott glädje gåtfullt tyst och allvarsam.
Nu träder över bergets dunkla kam
Ur blekblå himmel kvållens måneskära.
Av väntan skälvande, med bleka ljus
I håret står i bruddräkt jorden klädd.
Djupt inne porlar hennes ådrors ström.
Det är så lugnt i människornas hus.
Nu somnar barnet stillsamt i sin bädd,
Och jungfrun drömmer
vårens första dröm.
Voorjaarsavond
Een vreemde helderheid valt mij op.
Iedere boomtak, iedere steen
Licht op in een onuitsprekelijk
Maagdelijk wit licht.
Het donkerste hoekje is bedekt
Met zachte sneeuw.
Ieder levensteken is weggeveegd
En zelfs de lucht trilt fonkelend.
Het lijkt alsof er geen lijden meer bestaat
Maar vreugde, raadselachtig, stil en ernstig.
Dan, boven de donkere berg, verschijnt de
Halve maan in de bleke blauwe avondlucht.
Bevend en vol verwachting,
bleke schijnsels in het haar.
De aarde is getooid in een trouwkleed.
Diep in haar boezem stroomt
De stortvloed van haar aderen.
Kalmte heerst in mensenhuizen.
Zo valt het kind vredig in zijn bed in slaap,
En maagden dromen hun eerste lentedroom.
14

Hugo Emil Alfvén
De Zweed Hugo Alfvén (1872 – 1960) studeerde aan het conservatorium van Stockholm
van 1887 tot 1891. Hij speelde van zijn achttiende tot zijn tweeëntwintigste
viool bij de Hovkapellet, het koninklijke operaorkest. Van 1910 tot 1947 is hij dirigent
geweest van verschillende Zweedse koren, in het bijzonder van het Siljan Choir en
het nog altijd internationaal bekende mannenkoor Orphei Dränger Choir, waarmee
hij in heel Europa optrad. Met deze koren besteedde hij speciale aandacht aan het
a-capellarepertoire.
Zijn muziek is een voorbeeld van nationale romantiek. Het subtiele gebruik van harmonie
en klankkleuren van zijn vocale werk maakten veel indruk. Alfvén benadrukte
vaak het belang van het geven van licht en warmte in zijn muziek, maar onder de
oppervlakte speelde altijd de vergankelijkheid van het leven mee.
Alfvén was een uitstekende aquarellist. Hij heeft zelfs een periode overwogen kunstschilder
te worden. Ook heeft hij een vierdelige autobiografie geschreven.
Uti vår hage is een volksliedje uit Gotland, in de traditie van ander nationalistisch en
post-romantisch werk van Alfvén, waarin de componist de Zweedse natuur oproept.
Verreweg zijn bekendste werk is Midsommarvaka uit 1903, dat buiten Zweden beter
bekendstaat als Swedish Rhapsody Nr. 1. Samen met Wilhelm Stenhammar wordt
Hugo Alfvén als de bekendste Zweedse componist beschouwd.
15

Uti vår hage (1945)
Uti vår hage där växa blå bär.
Kom hjärtans fröjd!
Vill du mig något,
Så träffas vi där.
Kom liljor och aquileja,
Kom rosor och saliveja!
Kom ljuva krusmunta,
Kom hjärtans fröjd!
Fraga små blommor
Där bjuda till dans.
Kom hjärtans fröjd!
Vill du, så binder jag åt dig en krans.
Kom liljor och aquileja,
Kom rosor och saliveja!
Kom ljuva krusmunta,
Kom hjärtans fröjd!
Uti vår hage finns
Blommor och bär.
Kom hjärtans fröjd!
Men utav alla du kärast mig är.
Kom liljor och aquileja,
Kom rosor och saliveja!
Kom ljuva krusmunta,
Kom hjärtans fröjd!
Op onze weide
Op onze weide groeien bosbessen,
Kom vreugde van mijn hart!
Wil je mij beminnen,
Daar zien wij elkaar.
Kom lelies en akelei,
Kom rozen en salie!
Kom lieflijk kruizemunt,
Kom vreugde van mijn hart!
Mooie bloempjes
Nodigen ons ten dans,
Kom vreugde van mijn hart!
Als je wil, maak ik je een bloemenkrans.
Kom lelies en akelei,
Kom rozen en salie!
Kom lieflijk kruizemunt,
Kom vreugde van mijn hart!
Op onze weide groeien bloemen en bessen,
Kom vreugde van mijn hart!
Maar van ieder ben jij
Mijn uitverkorene.
Kom lelies en akelei,
Kom rozen en salie!
Kom lieflijk kattekruid,
Kom vreugde van mijn hart!
16

Einojuhani Rautavaara
Einojuhani Rautavaara werd in 1928 geboren in Helsinki. Net als Jaakko Mäntyjärvi
studeerde hij aan de Sibelius Academie. Als componist heeft hij verschillende stijlen
gebruikt, waarbij zich vergelijkbare ontwikkelingen lijken af te tekenen als bij Arvo
Pärt, Gorecki en Penderecki, die eveneens op latere leeftijd een muzikale taal zochten
van emotionele eenvoud.
Toch was zijn carrière stevig gebaseerd op het modernisme. Een bekende uitspraak
van Rautavaara is dan ook: ‘Als een artiest geen modernist is als hij jong is, dan heeft
hij geen hart. En als hij modernist is wanneer hij oud is, dan heeft hij geen hersens’.
Rautavaara is een mysticus, die ervan overtuigd is dat composities reeds bestaan in
‘een andere dimensie’. Het is de taak van de componist deze werken ongeschonden
onze wereld in te brengen. Hij is ervan overtuigd dat composities een eigen wil hebben,
hoewel hij weet dat men om zijn ideeën moet glimlachen. Maar zijn muziekstukken
zijn uitzonderlijk mooi, zonder banaal of oppervlakkig te worden.
Ludus verbalis is, net als het motet Praktisch Deutsch uit 1969, een compositie om
door een koor ‘gedeclameerd’ te worden.
Ludus verbalis für Sprechchor Opus nr. 10 (1960)
1. Personalia
er
wer?
sie
wer?
du sie er
wer?
er du sie er
du und du
jemand niemand
wer?
ich
17
hij
wie?
zij
wie?
jij zij hij
wie?
hij jij zij hij
jij en jij
iemand niemand
wie?
ik

2. Temporalia
wann? dann
wann? dann
indem nachdem
erst ehe bis bevor
wann? dann
erst ehe bis jetzt
zuweilen
wann und dann
dann und wann
jetzt
immer nimmer niemals.
3. Qualitativa
solcher derartig derselbe
wie so einer
solcher derartig derselbe
wie so einer
wie?
was für?
solcher wie so einer
solcher derartig derselbe
wie so einer solcher
so was!
4. Quantitativa
wenig wenig ein wenig
mehr mehr um so mehr
nicht mehr
wenig wenig ein wenig
mehr nicht mehr
alles
bißchen ein bißchen
zu viel
ein bißchen nicht mehr
noch alles
genug.
wanneer? dan
wanneer? dan
doordat nadat
eerst voordat tot voordien
wanneer? dan
eerst voordat tot nu
soms
wanneer en dan
af en toe
nu
altijd nooit nimmer
zo een dergelijke dezelfde
als zo een
zo een dergelijke dezelfde
als zo een
wat?
wat voor?
zo een als zo een
zo een dergelijke dezelfde
als zo een zo’n
zoiets!
weinig weinig een beetje
meer meer des te meer
niet meer
weinig weinig een beetje
meer niet meer
alles
beetje een beetje
te veel
een beetje niet meer
nog alles
genoeg.
18

Per Nørgård
Per Nørgård (1932) heeft de naam dé moderne Deense componist van dit moment
te zijn en zag dat ooit bevestigd toen hij zijn werk in de supermarkt als muzak op
de achtergrond hoorde. In 1942 werd hij toegelaten tot de Kommunes Sangskole
in Kopenhagen en hij begon al op zeventienjarige leeftijd te componeren. Hij is een
bewonderaar van de werken van Sibelius.
Nørgård verdiepte zich in alle mogelijke compositietechnieken. Zo maakte hij veelvuldig
gebruik van een eigen versie van het serialisme, een stroming in de muziek van
de 20ste eeuw die voortkwam uit de twaalftoonsmuziek van Schönberg en Webern.
Wiigenlied is het eerste deel van Wie ein Kind (1979/80), een werk dat geïnspireerd is
op de poëzie van de schizofrene Zwitserse kunstenaar Adolf Wölfli en op een gedicht
van Rainer Maria Rilke. De liederen brengen op twee verschillende manieren gevoelens
uit de wereld van kinderen ten gehore, getoonzet op een fantasietaal. Het creëert
een mozaïek van zowel dramatische alledaagse pijn als momenten van geluk.
Wiigen-Lied (1994)
G’gangali ging g’gung!
G’gangali ging g’gung g’gung!
Giigara-Lina Wiiy Rosina.
Rittara Gritta d’-Zittara Witta
Giigaralina Siig ‘R a Fina
Fung z’-Jung, Chung d’-Stung
Wi-jy-ro-si-nang ga-gung gu-gang
Gang-ga-ga-li liri ta ra grita
Kummer, Kummer faßt uns alle,
Keiner geht frei,
Beliebig faßt uns der Kummer.
19

Jaakko Mäntyjärvi
Jaakko Mäntyjärvi werd geboren in 1963 in Turku, Finland. Hij studeerde Engels en
taalwetenschappen aan de Universiteit van Helsinki en muziektheorie en koordirectie
aan de Sibelius Academie.
Hij beschrijft zijn composities als eclectisch-traditioneel: eclectisch in de betekenis
dat hij invloeden van verschillende stijlen en periodes gebruikt en die samensmelt tot
een eigen idioom; traditioneel omdat zijn muzikale taal op een traditionele benadering
is gebaseerd en hij slechts af en toe gebruik maakt van moderne muziek.
Pseudo-Yoik, zijn eerste compositie die hij schreef in 1994, was vanaf het begin een
enorm succes. Mäntyjärvi componeerde het stuk als een toegift voor het Tapiola
Kamerkoor, waarin hij zelf meezingt. Zijn komische stukken zoals Pseudo-Yoik en El
Hambo geven de indruk dat de componist een komediant zou zijn, maar zijn werk behelst
meer dan alleen muzikale grappen. Omdat Mäntyjärvi zich hoofdzakelijk bezig
houdt met koorzang, zijn bijna al zijn composities voor koren.
Pseudo-Yoik
De componist, Jaakko Mäntyjärvi, heeft in 1999 over deze compositie de volgende
uitleg gegeven:
Het woord ‘yoik’ komt uit de taal van het Sámi volk. De vertaling die het dichtst bij
het woord ‘yoik’ komt is ‘lied’. Deze Pseudo-Yoik heeft niets te maken met de originele
traditionele yoik uit Lapland en is ongeveer net zo authentiek als de couleur locale
in een belcanto opera. Zou men per se en een connectie willen vinden, dan geef ik
er de voorkeur aan dit stuk te beschrijven als een impressie van een stereotype – het
stereotype dat de meeste Finnen associëren met de bevolking van Lapland.
De tekst is er alleen maar om vorm aan de muziek te geven en heeft geen enkele
betekenis, hoewel de waarschijnlijkheidsleer dicteert dat er zeker ergens een obscure
Zuid-Amerikaanse indiaanse taal bestaat, waarin het ongetwijfeld zeer logisch zou
klinken.
De eigenaardige combinatie nh! bestaat uit een kreun met een glottisslag van onbestemde
hoogte maar met ongelofelijke energie. Omdat dit slechts een fonetisch uitroepteken
is, mag het vervangen worden door klappen, stampen, het geluid van een
shaman trommel of ieder ander passend lawaai naar het oordeel van de dirigent.
Het globale geluid moet wat ruw en nasaal klinken en bovendien ruim zijn voorzien
van de eigenaardige karakteristiek die wij met etnische muziek vereenzelvigen, bijna
als een parodie. Ik wil er de aandacht op vestigen (om niet op mijn kop te krijgen van
fanatici uit Lapland) dat dit de parodie is op het stereotype en niet op het origineel.
20

Niels Kuijers
Niels Kuijers studeerde koordirectie bij
Barend Schuurman aan het Rotterdams
Conservatorium.
Na zijn afstuderen is Niels Kuijers dirigent
geweest bij diverse koren. Vanaf de oprichting
is hij de vaste dirigent van Vocaal
Ensemble Tiramisu, waarmee hij voor
zichzelf en voor de koorleden grensverleggende
programma’s uitvoert.
Niels is eveneens dirigent van het Hervormd
Kerkkoor uit Hardinxveld-Giessendam
en van Vocaal Ensemble Cantate uit
Gorinchem.
Bij Muziektheater Hollands Diep heeft hij
de koordirectie gevoerd over de opera’s
Achnaton (2001), Oresteia (2005) en Curlew
River (2006).
In april 2004 is Niels begonnen aan de
opleiding “Grondprincipes van het Lichtenberg
Model”. Deze driejarige opleiding
21
in Duitsland richt zich op klankgeoriënteerd
zingen waarbij de waarneming van
de eigen klank zorgt voor herordening
van het lichaam. De innerlijke balans die
hierdoor ontstaat, heeft tot gevolg dat het
zingen meer als vanzelf ervaren wordt en
dat de klank voller en tegelijkertijd verfijnder
en boventoonrijker wordt.
Sinds 2005 geeft Niels groepslessen
stemvorming aan (koor)zangers volgens
deze methode. Informatie hierover is te
vinden op
www.lichtenberginitiatief.nl.
De principes van het Lichtenberg model
hebben daarnaast een belangrijke plek
ingenomen in het werken met de koren,
waarbij ze een homogene, rijke koorklank
bevorderen.
Naast het dirigentschap is Niels werkzaam
als docent bij de cursussen koordirectie
van Het Kunstgebouw Zuid-Holland
in samenwerking met Unisono.

Robert van der Vinne
Robert van der Vinne begon zijn muzikale
opleiding in1988 aan het
Rotterdams Conservatorium, waar hij
koordirectie studeerde bij Barend
Schuurman. Van 1990 tot 1995 studeerde
hij aan het Sweelinck
Conservatorium in Amsterdam bij Margreet
Honig en Maarten Koningsberger.
Naast zijn solistische carrière, waarin hij
zich voornamelijk toelegt op liedkunst en
oratorium, behoort hij sinds 1995 tot de
vaste bezetting van het Collegium Vocale
Gent en La Chapelle Royale uit Parijs,
beide onder leiding van Philippe Herreweghe,
waarmee hij concerten geeft over
de hele wereld.
In 2006 richtte hij samen met oud-minister
van Binnenlandse Zaken, Klaas
de Vries en de pianist Kelvin Grout het
Goethe Trio op. Het Goethe Trio geeft
concerten waarbij een literair verhaal
voorgelezen door Klaas de Vries, afgewisseld
wordt met klassieke liederen die
passen bij de emotie van het verhaal. De
verhalen zijn geschreven door o.a. Stephan
Zweig, Arthur Schnitzler en Johann
Wolfgang von Goethe. De liederen die uitgevoerd
worden zijn van Franz Schubert,
Robert Schumann, Johannes Brahms,
Gustav Mahler en Claude Debussy.
Tiramisu
Tiramisu betekent “trek me omhoog”
en komt van het werkwoord tirare. Wij
proberen de a capella koormuziek uit de
onbekendheid te halen. Lang voordat het
Italiaanse dessert tiramisù zo populair
werd, hebben de oprichters in 1994 deze
naam gekozen. Tiramisu is een opvallend,
welluidend en ‘muzikaal’ woord, dat ook
nog eens makkelijk te onthouden was en
de associatie met ti/re/mi/sol oproept. Of
voor de fijnproevers onder u: ‘zo lekker als
tiramisu is, zo mooi zingt Tiramisu’.
Tiramisu is een Rotterdams kamerkoor
dat projectmatig georganiseerd wordt.
Het koor staat onder artistieke leiding van
dirigent Niels Kuijers.
In de regel wordt twee keer per jaar een
nieuw programma in korte tijd ingestudeerd
en op concerten uitgevoerd. De
programmakeuze is thematisch en bestaat
vooral uit romantische, laat romantische
en a-capellawerken uit de twintigste
eeuw. Soms wordt een combinatie
gezocht met muziek uit de renaissance.
Het koor, waarvan samenstelling en omvang
per project kan wisselen, bestaat uit
gevorderde amateurzangers, die in staat
zijn zelfstandig hun partij in te studeren.
Van koorleden wordt individuele voorbereiding
van de repetities verwacht, omdat
de instudeerperiode kort en het ambitieniveau
hoog is.
Regelmatig worden specialisten aangetrokken
om met het koor te werken aan
specifieke vaardigheden, zoals de uitspraak
van de teksten in vreemde talen.
De repetities zijn in Rotterdam op vrijdagavond
van 19.30 tot 21.45 uur.
Daarnaast kent ieder project een repetitieweekend
en een repetitiedag. Aanmelden
voor een auditie is mogelijk via www.
vocaalensembletiramisu.nl.
De eerstvolgende concerten van Tiramisu
zullen plaatsvinden op 14 en 15 april
2007 met een Scandinavisch project.
22

Uitvoerenden
Sopranen
Lisa Hinfelaar
Cora de Koning
Leonoor Lammens
Alexandra Smeenk
Femke Spruit
Yvonne Timmermans
Alten
Muriela de Graaff
Ank Hartendorp
Saskia Heemskerk
Marian Meeusen
Josta Onneweer
Jorien Vossepoel
Tenoren
Henk van de Berkt
Arno Gerrits
Hajo van Hasselt
Bernhard Jaarsma
Alex Lammertsma
Bart Spits
Bassen
Frank van Citteren
Marius Geervliet
Freek Langeveld
Ad Leijten
Ton Notenboom
Bariton
Robert van der Vinne
Dirigent
Niels Kuijers
23
Diversen
Donateurs
U wordt donateur door minimaal € 25
over te maken op giro 8696488 tnv penningmeester
Vocaal Ensemble Tiramisu
te Leidschendam onder vermelding van
uw adresgegevens.
Deze concerten zijn mede mogelijk
gemaakt door Dienst Kunst en Cultuur,
Gemeente Rotterdam, Stichting Elise Mathilde
Fonds en Shell Nederland.
Dankwoord
Vocaal Ensemble Tiramisu wil de volgende
mensen bedanken voor hun inzet bij
het welslagen van dit project.
Engelse uitspraak
Annemiek Wegman
Drukwerk
Koos Müller
Fotografie
Rinie Hoff
Redactie programmaboekje:
Martha van Krimpen
Vormgeving
Robert Vossepoel
Voor meer informatie:
www.vocaalensembletiramisu.nl
of e-mail:
info@vocaalensembletiramisu.nl

R.M.J. Vossepoel