HE T REGIONAAL LANDSCHAP KEMPEN & MAASLAND Laat zich ...

TRADITIONELE LANDSCHAPPEN
Landschappen ontstaan door wisselwerkingen tussen abiotische en biotische
componenten. Sedert het Neolithicum, met het ontstaan van de landbouw en de
sedentaire levenswijze, heeft de mens als cultuurdrager een steeds toenemende
invloed gekregen op deze natuurlijke wisselwerking. De ingrepen van de mens
volgen elkaar op in de loop van de geschiedenis en overlappen elkaar. Bijna overal
ter wereld werden aldus natuurlandschappen tot cultuurlandschappen gewijzigd;
landschappen die ook drager zijn van het gemeenschappelijk erfgoed van de
mensheid. Eeuwenlang waren die ingrepen gekenmerkt door subtiele aanpassingen
van de leefomgeving, gebruikmakend van de beschikbare technologie en beïnvloed
door natuurlijke, culturele, sociale en economische omstandigheden. De mogelijkheden,
geboden door het fysisch milieu, verschillen van streek tot streek, zodat de
landontginning op verschillende manieren moest gebeuren. De mens organiseerde
dit niet alleen in functie van de natuurlijke randvoorwaarden en zijn technologisch
kunnen, maar moest ook rekening houden met de bestuursvorm, de gebruiken en de
rechtsregels en de culturele eenheid waartoe hij behoorde. De meeste
landschappen werden gevormd in verschillende fasen. Op eerder korte momenten
van grote vernieuwing volgden meestal lange perioden van rust. Zo kregen de
nieuwe structuren de tijd om zich harmonieus aan te passen aan de natuurlijke
gesteldheid.
Door de trage en langdurige ontwikkeling van de landschappen in de preïndustriële
tijd was, zowel ruimtelijk als ecologisch, een harmonische integratie van de
verschillende componenten van het landschap mogelijk. Hierdoor stemmen ze niet
alleen nauw overeen met de geografische streken, maar bezitten ze ook een sterke
eigen identiteit waardoor we ze nu herkennen als traditionele landschappen. Deze
kenmerkende traditionele landschappen zijn de resultante van het natuurlijke
draagvlak (geologie, reliëf en bodem) en de landontginning door de mens, in zijn
technologisch en politiek kader, doorheen de geschiedenis. Ze zijn goed te
herkennen op de eerste volledige kaartbedekking van onze gewesten, de
kabinetskaart van Ferraris (ca. 1775) en op de topografische kaarten van de tweede
helft van de 19de eeuw.
Met de industriële revolutie werd het landschap grondig gewijzigd : de nieuwe
technologie maakt een snelle en grootschalige aanpak mogelijk, waarbij de
bestaande traditionele landschappelijke kenmerken grotendeels genegeerd en
uitgewist worden. Hierdoor verdwijnt de bestaande landschappelijke diversiteit en
verliezen de geografische streken hun identiteit, waardoor meer uniforme landschappen
met een weinig uitgesproken karakter ontstaan. Vooral na de Tweede
Wereldoorlog worden dergelijke landschapsvormen algemeen. Mede ingevolge de
geweldige technologische ontwikkelingen worden de nieuwe landschappen vanaf dat
ogenblik gekenmerkt door een internationale 'vormgeving' en door een toenemende
onderlinge gelijkenis. De nieuwe landschappelijke structuren zijn meestal dissonant
met de traditionele.
Deze zeer verscheiden uitgangssituatie op vlak van bodem en water gaf ook aanleiding
tot een totaal andere bodemgebruik door landbouw en bosbouw, tot een andere
nederzettingsgeschiedenis, een ander niveau van welvaart en dus tot vier verschillende
landschappen met een eigen herkenbare identiteit. In kringen van landschapsdeskundigen
worden ze traditionele landschappen genoemd.
De landschapsidentiteit van deze zogenaamd traditionele landschappen kan in
hoofdlijn als volgt worden omschreven :
DE HOGE KEMPEN :
Grootschalig landschap met aaneengesloten heidegebieden, vaak militaire
domeinen, uitgestrekte naaldbossen (vooral langs de oostrand en zuidrand van
het gebied) en lokaal landduinen als geologisch relict. Talrijke natuurwaarden met
zowel een ecologische, geomorfologische als culturele betekenis. Voor het
mijngebied van Genk-Waterschei zijn de industrieel-archeologische elementen
ruimtebepalend. Dit jonge landschap met industrieel-archeologische waarden is
sterk bebouwd en versneden door infrastructuren.
DE KEMPENSE BEEKVALLEIEN :
Het plateau van de Hoge Kempen is ingesneden door venige beekvalleien die
oostelijk of noordelijk afwateren naar de Maas of westelijk naar de Demer. Deze
beekvalleien vormen de drager van heel wat nederzettingen, zijn tot op vandaag
weinig verstedelijkt en bezitten onder vorm van watermolens, schansen, …
belangrijke historische erfgoedwaarden.
11 11