Download pdf - Biomaatschappij

o n z e k e r e risico’ s m a r j o l e i n v a n a s s e l t
vijftig waren er de eerste berichten dat het wel eens levensgevaarlijk kon zijn te roken,
nu pas is roken op het werk, in de trein en in kroegen en restaurants verboden. Dan
zijn er nog risico’s waarvan men wel vermoedt dat ze bestaan, maar of dat werkelijk
zo is, is niet zeker. En als er inderdaad gevaar is, weet niemand hoe groot dat is. Neem
de technologie voor draadloze communicatie. Kun je nu wel of niet ziek worden als
je wordt blootgesteld aan de elektromagnetische velden van mobiele telefoons en
antennemasten? Ondanks alle onderzoeken tasten we hierover nog steeds in het duister.
Er is geen definitief bewijs dat dergelijke risico’s bestaan, maar ook geen absoluut bewijs
dat ze er niet zijn. Het is een onberekenbaar en onbepaalbaar risico.
Of iets daadwerkelijk een risico is, staat overigens los van de risicoperceptie van mensen.
Iemand kan een activiteit (zeg: reizen met het vliegtuig), als gevaarlijk en eng ervaren,
terwijl de risicobeoordeling van experts dit tegenspreekt (vliegen is vele malen veiliger
dan autorijden). Dit mechanisme werkt ook andersom: een activiteit die aantoonbare
risico’s met zich meebrengt (skiën), hoeft niet per se als risicovol ervaren te worden.
Het blijkt dat mensen minder gevaar ervaren als ze een risico vrijwillig aangaan.
Risicoperceptie is dus persoonsgebonden.
Grenzen aan de kennis
Dat ook wetenschappers te kampen hebben met onzekerheid over risico’s is over het
algemeen terug te voeren op beperkte kennis. Niet genoeg weten kan onder andere
het gevolg zijn van de complexiteit van het systeem of fenomeen in kwestie. Neem de
veelbediscussieerde klimaatverandering en de daarmee samenhangende gevaren van
zeespiegelstijging en extreme weersomstandigheden. Het klimaat is complex: er zijn
zo veel factoren in het spel, dat wetenschappers niet met zekerheid kunnen voorspellen
wat de risico’s zullen zijn en wanneer en waar op aarde ze precies zullen optreden.
Ook technologische innovaties zijn bronnen van onzekerheid. Innovatie betekent
‘vernieuwing’, en dat impliceert al dat er nog geen ervaring is met de omstandigheden
die de nieuwe technologie met zich meebrengt. Onderzoek naar mogelijke gezondheids-
en milieurisico’s van innovaties, loopt altijd achter op de technologische ontwikkeling
zelf, die maar voortholt. Zo kan het jarenlang duren voordat effecten van blootstelling
aan een technologie meetbaar zijn. En tegen de tijd dat ze wel zichtbaar worden, zijn
zowel de technologie als de omstandigheden waaronder die wordt gebruikt alweer
veranderd. De kennis betreft dan een oudere versie van de technologie.
Ook kunnen oorzaak-gevolgmechanismen die ten grondslag liggen aan risico’s zo
gecompliceerd zijn, dat ze het menselijk verstand te boven gaan. Soms tijdelijk, maar
vaak moet geaccepteerd worden dat de grenzen van het kenbare zijn bereikt: iets is en
blijft onkenbaar en on(be)grijpbaar.
Wetenschap is en blijft mensenwerk. In de wetenschapspraktijk gaat niet altijd alles
van een leien dakje. Experts zijn niet almachtig of onfeilbaar, ondanks hun vele
instrumenten, theorieën en kennis. Meetfouten kunnen roet in het eten gooien, informatie
is niet toegankelijk of het lukt vanwege tijd- of geldgebrek niet om cruciale
informatie te verzamelen, terwijl dit theoretisch wel mogelijk is. Experimenten kunnen
mislukken en onderzoeksresultaten kunnen uitblijven of tegenvallen. Daarnaast zijn
Leven met onzekerheid 1 | 2008
Tekening: Annet Butink
l i v i a s m i t s
9