Download pdf - Biomaatschappij

Kansen berekenen
mens kan zijn. Kortom, het leven bleek niet zo voorspelbaar en berekenbaar te zijn als
men lang had gedacht.
Gouden formule
Waren het vóór de twintigste eeuw vooral statistici en andere wiskundigen die zich
bogen over vraagstukken van risico en onzekerheid, in het nieuwe millennium namen de
economen het roer over. De gedachte dat de economie een stabiel, risicovrij systeem is,
werd verlaten. Het begon door te dringen dat als er ergens beslissingen worden genomen
in onzekerheid met grote risico’s, dat op de financiële markt is. In 1921 kwamen er twee
klassiek geworden, zeer invloedrijke boeken uit. De Amerikaanse econoom Frank Knight
(1885 - 1972) publiceerde Risk, Uncertainty and Profit en van de Brit John Maynard
Keynes (1883 - 1946) verscheen Treatise on Probability. Beiden besteedden nadrukkelijk
aandacht aan het maken van keuzes in onzekere omstandigheden.
Ook definieerden zij de concepten ‘risico’ en ‘onzekerheid’. Voor Knight waren dat
twee duidelijk van elkaar te onderscheiden, fundamenteel verschillende fenomenen:
risico kon volgens hem worden omschreven als een ‘zekere’ (lees: voorspelbare want
berekenbare) onzekerheid, terwijl onzekerheid eerder een vergaarbak was voor overige
gevaren waarvan kans en effect onbekend, onzeker of zelfs onkenbaar zijn. Risico was
Leven met onzekerheid 1 | 2008
m a r j o l e i n v a n a s s e l t
l i v i a s m i t s
In het dagelijks leven verwijst kans naar de mogelijkheid dat er iets gebeurt. Die kans
kan groter of kleiner zijn, en dat is het dan zo ongeveer. Maar in wiskundige termen
is ‘kans’ een getal tussen 0 en 1. Dat getal geeft aan hoe (on)waarschijnlijk het is dat
een bepaalde gebeurtenis zal optreden. Is de kans 0, dan is het uitgesloten, is de kans
1, dan is het zeker dat die gebeurtenis zal plaatsvinden. De kans bijvoorbeeld dat je
met één dobbelsteen een 6 gooit, is één op zes, dus 1/6, wat hetzelfde is als 0,167.
Een simpel sommetje in dit geval.
Dergelijke sommen worden ook gemaakt voor bijvoorbeeld verkeersongelukken: dan
wordt gekeken naar het aantal dodelijke ongelukken dat zich de afgelopen jaren heeft
voorgedaan (de frequentie), en dan wordt op basis daarvan geschat hoe groot de kans
is dat mensen zullen overlijden als gevolg van een verkeersongeluk.
In veel gevallen is het moeilijk om kansen te schatten. En nog moeilijker dan kans-
rekenen zelf, is de interpretatie en presentatie van uitkomsten. Voor niet-wiskundigonderlegden
kan er gevoelsmatig een groot verschil bestaan tussen enerzijds de
formulering dat de jaarlijkse kans dat actie A een dodelijk gevolg heeft, is toegenomen
van 0,6 naar 0,9, en de uitspraak dat er bij actie A een toename van dertig
procent in het jaarlijkse sterfterisico is waargenomen. In het laatste geval lijkt het
risico groter. Toch zijn de uitkomsten identiek. De presentatie van uitkomsten van
kansberekening speelt een belangrijke rol in de risicoperceptie van mensen.
Frank Knight
7