Download pdf - Biomaatschappij

z w a r t e p i e t e n m e t z i e k e k o e i e n r u t h m o u r i k
illegale lozingen van boeren. Wat volgde, waren controversen
waarin gedurende meer dan twintig jaar veehouders, overheden
en wetenschappelijke instituten debatteerden. Steeds ging het
over de verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid voor ofwel
de riooloverstortvervuiling ofwel de vervuiling als gevolg van
de veenafbraak. Pas na jaren van wetenschappelijk onderzoek
en publieke debatten gaf de Nederlandse overheid begin jaren
negentig toe dat het water in veel sloten vervuild was door
riooloverstorten of veenafbraak. Maar dat er heel goed een relatie
tussen die vervuiling en de ziekte van de koeien kon bestaan,
erkende men nog steeds niet.
Onuitvoerbaar
In de jaren negentig besloten waterschappen in Noord-Holland
uiteindelijk de watervervuiling in de polders te onderzoeken,
ook al was nog niet wetenschappelijk aangetoond dat het
vee daardoor ziek werd. De waterschappen stelden voor om
het waterniveau te verhogen om de afbraak van veen tegen
te gaan, en om de waterwegen vaker door te spoelen om de
riooloverstortvervuiling te verdunnen. Plannen die stuitten op
zulke grote praktische bezwaren dat ze onuitvoerbaar bleken.
Polders waarin zowel wonen, gewassen telen als vee fokken
mogelijk is, vragen namelijk om verschillende waterpeilen, en
dat bleek onuitvoerbaar.
Dat zit als volgt: gewassen hebben droge voeten nodig, en
agrariërs moeten met zware machines op het land kunnen
werken. Daarvoor moet het waterpeil dus laag zijn. Maar land
voor veehouderij mag veel natter zijn, en een hoger waterpeil
hebben. Om die verschillende waterpeilen mogelijk te maken
moesten veel sloten afgedamd worden. Doorspoelen van de
vervuiling of verhoging van het waterpeil was niet mogelijk
zonder dat dat ten koste ging van ofwel de gewassen ofwel het
vee. En zelfs wanneer de keuze tussen gewassen of vee gemaakt
zou kunnen worden, dan nog was verhoging van het waterpeil
niet mogelijk omdat er op het natte land zeldzame vogels
broedden. Hun habitat mag niet verstoord worden. Er was dus
geen oplossing denkbaar in de vorm van aanpassing van de
waterinfrastructuur.
Uitgemolken
De overheid erkende in de jaren negentig nog steeds niet dat
er waarschijnlijk een relatie was tussen de zieke koeien en de
watervervuiling, omdat de wetenschap niet in staat was om een
© Sabine Joosten / Hollandse Hoogte
direct causaal verband te leggen tussen de watervervuiling en de
ziekteverschijnselen onder melkvee. Er waren zo veel factoren die
van invloed konden zijn op de gezondheid van het vee, dat het
volgens wetenschappers onmogelijk was om te stellen dat enkel
de watervervuiling de ziekte veroorzaakte. Onderzoekers wezen
er bijvoorbeeld op dat de koeien waarschijnlijk ziek werden van
het water doordat ze minder weerstand dan vroeger hadden,
omdat het vee letterlijk tot het maximum werd uitgemolken. Wat
ook kon meespelen, was dat veel veehouders tegenwoordig veel
meer koeien hadden dan vroeger. Dat kon leiden tot stress bij de
dieren, die daardoor minder weerstand kregen, of tot minder tijd
om elk dier afzonderlijk in de gaten te houden.
Door alle onzekerheden kwamen de wetenschappelijke instituten
uiteindelijk met de conclusie dat hoewel ze een causaal verband
niet konden vaststellen, ze vanwege de complexiteit van het
probleem die mogelijkheid ook niet konden uitsluiten.
Dit dreef tientallen veehouders vanaf de jaren tachtig naar de
rechtbank. Maar ook de rechters bleken grote behoefte te hebben
aan wetenschappers die een direct, één-op-één causaal verband
wilden leggen tussen de watervervuiling en het zieke vee. Zonder
dat durfden de rechtbanken het niet aan om een besluit te nemen
over wie verantwoordelijk was. In rechtbankuitspraken, als die er
al kwamen, werd telkens gevraagd om meer wetenschappelijk
onderzoek naar het oorzakelijk verband tussen de watervervuiling
en het zieke vee. Intussen heeft een heel klein aantal veehouders
van de overheid en waterschappen tweederde van de kosten
vergoed gekregen die ze moesten maken om hun vee leidingdrink-
water te kunnen geven. De andere veehouders moeten de
overstap naar leidingwater, als ze die al kunnen betalen, zelf
financieren. In de praktijk is er feitelijk nog niet veel veranderd.
Leven met onzekerheid 1 | 2008
13