Khaled Anatolios, Athanasius. The coherence of ... - Bart van Egmond

die schepping er eenmaal is en gevallen is, moet God in die schepping zelf komen om hem te
verlossen. Anders zou de zonde en de dood erin blijven, maar nu komt God er zelf in door een lichaam
aan te nemen. Dan wordt de schepping echt weer verbonden met God. Waar Adam de genade nog van
buiten bezat (exoothen), wordt die hier vast en inwendig. De incarnatie is een hogere graad van
verbondenheid tussen God en de mens, dan die de prelapsarische mensheid bezat (133)!
God en de schepping in de incarnatie: Athanasius’ retorica van de ruil (rethoric of reversal)
In de incarnatie vindt er een verandering plaats in Gods verhouding tot de wereld. De Zoon is eigen
aan de Vader (idios) en de schepping is buiten Hem (exoothen). Maar bij de incarnatie zegt Athanasius
dat het menselijk lichaam niet buiten het Woord blijft, maar Hem eigen (idios) wordt. Er treedt een
verwisseling van verhoudingen op. Waar de Zoon eigen is aan de Vader door eeuwige generatie, wordt
Hij nu ‘geschapen’ als schepsel. En waar wij schepselen waren van de Maker, worden wij door de
Zoon ook zonen van de Vader. In de context van de genade veranderen de attributen van God en mens
in de persoon van Jezus Christus (133-34).
Het onderscheid tussen God en de wereld wordt gehandhaafd. Wat betreft ‘natuur’ blijft er
onderscheid. Maar vanwege de dynamiek van de genade (en chariti) treedt de ruil op: door genade
wordt de Zoon schepsel en worden wij zonen van God. Wij blijven schepselen, God blijft onze
schepper. De relatie met Vader, Zoon en Geest blijft asymmetrisch. Je kunt de verhouding opnieuw
vatten in termen van participatie. Wij delen in de Vader, maar niet door continuïteit tussen ons en de
Vader, maar doordat het Woord in ons gekomen is. Daarom kan Athanasius zeggen: “Wij zijn in de
Vader, maar ons zijn in Hem is niet van ons’ (vgl. CA 3: 24). Door genade zijn wij ‘in de Vader’,
maar niet van nature. Dat is het mysterie van onze ‘appropriatie’ door God. “It is the Son’s
“ownership” of us, his taking “to himself” our humanity, that constitutes “our being in the Father” in
the superlative condition of deification.” In de volgende paragraaf komt de christologische achtergrond
van deze uitspraak aan de orde (138).
De verloste relatie tussen God en de schepping als een christologisch probleem
In de Schrift wordt er op een dubbele manier over Christus gesproken (diplèn epangelian). Met dit
hermeneutische principe gaat Athanasius in tegen de Ariaanse schriftlezingen die bij elke tekst waarin
over Christus als schepsel wordt gesproken, hun gelijk bewezen denken te hebben. Christus is
verbonden met de Vader van nature en met ons door het menselijk vlees dat hij aandeed.
Nu stellen moderne commentators van Athanasius vaak dat alleen het goddelijk Woord subject is van
al het handelen van Christus en dat daarbij zijn lichaam slechts het instrument is waarvan hij zich
bedient. Maar dit idee past niet bij Athanasius’ opvatting van de persoon van Christus. Steeds zegt
Athanasius immers dat het menselijk lichaam het Woord eigen (idios) wordt. Dat geldt zelfs ook van
de menselijke affecten van het lichaam. Ook die worden uitgesproken van het Woord zelf. Van nature
kan het Woord niet lijden, maar door genade neemt hij heel de menselijke natuur aan. Ook het lijden