Khaled Anatolios, Athanasius. The coherence of ... - Bart van Egmond

eferentie aan de overwinning van Constantijn, op een datum na 313. Maar deze uitspraken doe je niet
als je door de keizer in ballingschap bent gestuurd, dus het moet nog voor zijn ballingschap geweest
zijn. Opvallend is dat hij geen melding maakt van de Arianen. Daarom wordt het geschrift gedateerd
rond het aantreden van Athanasius als bisschop in Alexandrië: 328-335. Het is een apologie die zeer
algemeen is getoonzet en kan daarom goed als catechesemateriaal gediend hebben, juist omdat het ook
sterk is gericht tegen de afgodendienst.
Conceptuele framework
De structuur van de originele relatie tussen God en de schepping
Allereerst moet opgemerkt: Athanasius spreekt niet algemeen over de relatie tussen God en de
schepping, maar doet dat alleen in het kader van Gods verhouding tot de mensheid. Vervolgens wordt
God geschetst als ‘verheven boven alle zijn (hyperekeina pasès ousias)’ en tegelijk is hij ‘goed en
buitengewoon nobel (agathos kai hyperkalos)’. Die twee dingen zijn typerend: God is verheven boven
het menselijk kennen (want hij behoort niet tot ons zijn), maar deelt zich mee in zijn goedheid. Gods
transcendentie (verheven zijn boven ons) moet niet verstaan worden als een ‘ver weg zijn’. De weg
naar God toe is daarom ook niet lang. Godskennis is mogelijk. Allereerst door de ziel en ook door het
beschouwen van de schepping. In die dingen komt zijn liefde tot ons, waardoor hij zichzelf aan ons
doet kennen door zijn werken.
De geschiedenis van de relatie tussen God en de schepping
God heeft de mens geschapen in relatie met Hem en wilde dat hij daarin bleef (menein). Maar tot die
keuze gaf God hem een vrije wil. Daarin bleef de mensheid echter niet. Heel Contra Gentes is een
uiteenzetting van de gevolgen daarvan (turn to non-being: idolatry). Athanasius gaat uit van een
ontologische polariteit tussen de participatie in de ongeschapene en het terugkeren naar het niet-zijn
waardoor de schepping uit zichzelf wordt gekenmerkt. Door zich in de geschiedenis van God af te
keren, verandert deze ontologische relatie. Omdat het gevolg ontologisch en niet maar moreel van aard
is, moet er ook op ontisch niveau herstel plaatsvinden. En dat is alleen mogelijk van de kant van God.
Daarom incarnatie. In die incarnatie vindt de vergoddelijking van de mens plaats. De scheiding van de
relatie tussen de naturen van God en de onze wordt daarin opgeheven.
De leer over God in “Contra Gentes-De Incarnatione
In overeenstemming met de hem voorgaande christelijke traditie en het Griekse denken spreekt
Athanasius als eerste van God uit dat Hij is ‘ton ontoos onta theon’. Zijn transcendentie wordt in
apofatische termen beschreven. Maar daar blijft het bij hem niet bij. “Athanasius key move is to
integrate apophatic descriptions of divine transcendence with a strong and persistent emphasis on the
positive attribute of divine goodness (39).” Hij is a-, maar tegelijk ‘filanthropos’ en ‘agathos’ en dat