gids wegwijzer 64 - Het Utrechts Archief

Wegwijzer van de ANWB, circa 1922
Tollen
De tolheffing op wegen was eeuwenlang een gebruikelijke
vorm van belastingheffing. Bij de tolheffing in de 19 de eeuw ging
het echter, zoals bij de geconcessioneerde wegen, uitsluitend om
heffingen ten behoeve van de aanleg en het onderhoud van de
betreffende wegen. Tollen lagen behalve aan het begin van een
tolweg, ook wel op splitsingen. Zodoende kwam het voor, dat er
op sommige wegen meerdere keren tol moest worden betaald.
Een tol bestond uit een pal langs de weg gelegen tolhuis met tolboom
en vaak ook een lantaarn. Bij de bouw van tolhuizen voor
een bepaalde concessieweg maakte men gebruik van een standaardontwerp.
Op een bord was een tarievenlijst opgeplakt. De
vele tolwegen werkten belemmerend voor het toenemende autoverkeer.
In de eerste decennia van de 20 ste eeuw werden de meeste
tollen geleidelijk opgeheven. Tegen de overgebleven tollen werden
in de jaren ’30 met wisselend succes allerlei protestacties
door automobilisten gevoerd. De laatste tol in de provincie
Utrecht - bij Maartensdijk op de weg Utrecht-Hilversum - verdween
pas in 1953. Lijsten met toltarieven vormen een interessante
bron voor onderzoek. Ze geven inzicht in de soort voertuigen,
goederen en vaak ook levende have die de tol passeerden.
Fabrieken
Tot ver in de 19 de eeuw werden vervoermiddelen nog dikwijls op
ambachtelijke wijze gemaakt, doorgaans door de plaatselijke
smid. Hierbij ging het om het ijzerwerk voor boerenkarren. In
grotere plaatsen waren er speciale wagenmakers, die meerdere
typen personenwagens, zoals chaises, karossen en dergelijke afleverden.
In de loop van de 19 de eeuw ontwikkelden zich grotere
gespecialiseerde bedrijven, eerst op het gebied van spoorwagons,
zoals de firma Soeders te Maarssen en Werkspoor te Utrecht. De
firma Buitenweg te De Bilt legde zich toe op kleine, door paarden
getrokken rijtuigen en later ook op de assemblage van automobielen.
De grote fabriek Eysink te Amersfoort produceerde fietsen
en motoren. De productie van fietsen, het Nederlandse vervoermiddel
bij uitstek, gebeurde ook in tal van kleine bedrijven.
Bedrijven als Terberg te IJsselstein en Jongerius te Utrecht vervaardigden
speciale voertuigen, zoals vuilnis- en takelwagens. De
onlangs failliet verklaarde firma Den Oudsten te Woerden leverde
wereldwijd autobussen.
Leven langs de weg
De verzorging van de auto en zijn bestuurder bracht een geheel
eigen infrastructuur langs de wegen met zich mee. De actie-radius
van auto’s was aanvankelijk beperkt en de benzine was slechts
in losse blikken verkrijgbaar bij cafés, hotels, de dorpssmid enz.
Ook hierin bracht de ANWB verbetering door het opzetten van
een landelijk net van officiële depothouders, die ook de ANWBhulpkisten
beheerden. Vanaf de jaren ’20 werden er hoe langer
hoe meer benzinepompen geplaatst. Omdat een vergunning een-
Wegwijzer 53