Stapelen van ruimte: onderzoek naar een efficiënter ... - PlanDag

Stapelen van ruimte: onderzoek naar een efficiënter ruimtegebruik
Vlaanderen is één van de dichtstbevolkte regio’s ter wereld. Dit zal de komende jaren niet verminderen, want er komt geen vierkante
meter bij terwijl onze bevolking volgens de prognoses zal blijven groeien. In lijn met het thema van PlanDag 2012 - Meer… met
minder… - wordt onderzocht hoe we de beschikbare ruimte efficiënter kunnen benutten. In welke mate komt het stapelen van ruimte
in aanmerking als oplossing? Wat houdt deze oplossing in en zijn er bedenkingen of alternatieven? Hoe gaan we om met het
bestaande patrimonium? Hoe gaat dit in de praktijk in zijn werk en zijn er precedenten waarop we ons kunnen inspireren? Dit zijn
slechts enkele van de vragen waarop in deze paper een antwoord zal gezocht worden.
De titel van een artikel gepubliceerd door de Vlaamse Confederatie Bouw op 5 april jongstleden: ‘Bouwgronden : Aantal met 40%
gedaald’. In 2006 waren er in Vlaanderen nog 410.000 onbebouwde percelen. Nu, zes jaar later schieten er daarvan nog slechts
247.000 over, een daling met 40%. Hoewel de cijfers gedeeltelijk genuanceerd kunnen worden omdat de daling mede te danken is
aan een betere inventarisatie, is dit uiteraard geen verklaring voor de volledige afname. Een steeds groter aantal percelen werd de
laatste jaren bebouwd onder druk van een steeds toenemende bevolking. Op basis van de laatste prognoses van het Planbureau en
rekening houdend met de toenemende gezinsverdunning in Vlaanderen, heeft de Confederatie berekend dat er in Vlaanderen tijdens
dit decennium ongeveer 328.000 gezinnen zullen bijkomen en tijdens het volgende decennium nog eens ongeveer 305.000. Wanneer
we deze gegevens bij elkaar optellen, blijkt dat het aantal beschikbare bouwgronden dus veel sneller uitgeput zijn, doordat de
bevolkingsgroei te zeer onderschat wordt. In het artikel wordt dan ook opgeroepen tot actie, maar hoewel deze publicatie tijdelijk
wat commotie veroorzaakte, hebben we er sindsdien nog weinig over gehoord. Nochtans legt men in het artikel de vinger op een wel
zeer pijnlijke wonde voor de Vlaming met een baksteen in de maag en zal er inderdaad dringend actie moeten ondernomen worden
om de bevolking het perspectief op een betaalbare woning te kunnen blijven bieden. Hoe we dit moeten gaan aanpakken, is een
logische volgende vraag. Het probleem aanpakken door nog meer vruchtbare landbouwgronden of natuurgebieden op te offeren om
tegemoet te komen aan de Vlaamse bouwwoede is uitgesloten. Deze methode werd in het verleden al te vaak toepast en heeft alleen
maar geleid tot de versnippering die vandaag het Vlaamse landschap ontsierd.
Het antwoord ligt dus in het efficiënter omspringen met de beschikbare ruimte. Men zal in de nabije toekomst meer moeten doen met
minder, wat ons brengt bij het thema van de Plandag. Een interessante mogelijke oplossing ligt in het stapelen van ruimte. Deze
oplossing gaat echter veel verder dan het voorzien van ruimten boven en onder elkaar, zoals in de letterlijke betekenis van het woord.
Het stapelen van functies, meervoudig gebruik van ruimte en verdichten om de efficiëntie te verhogen komt al dichter in de buurt.
Maar momenteel is Vlaanderen is reeds een van de dichtstbevolkte regio’s ter wereld, waardoor het simpelweg verdichten van het
huidige stedelijke landschap ten koste zal gaan van de woonkwaliteit. Daarnaast moeten we ook denken aan de toekomst. Het is
immers algemeen geweten dat het huidige consumptiemodel desastreuze gevolgen heeft voor de aarde en het klimaat. Daarnaast zijn
de natuurlijke rijkdommen net zoals ruimte niet oneindig beschikbaar. Er zal dus gezocht moeten worden naar oplossingen die niet
alleen zuinig omspringen met de beschikbare oppervlakte, maar ook verantwoord omgaan met energie en ecologie.
Gelukkig kunnen we ons bij de zoektocht naar oplossingen laten inspireren door een aantal zeer interessante projecten in binnen- en
buitenland. Want hoewel het debat over duurzame stedenbouw in Vlaanderen nog van weinig volwassenheid getuigt en zich veeleer
beperkt tot het opwekken van duurzame energie en de subsidies waarmee we deze al dan niet moeten aanmoedigen, ligt dit anders in
het buitenland. Vooral de Scandinavische landen staan op dit vlak ver voor op Vlaanderen. De Scandinavische steden vinden we dan
ook al jaren steevast terug in de top van de jaarlijks gepubliceerde index van meest leefbare steden. In deze lijst vinden we ook de
Zweedse hoofdstad Stockholm terug, tevens door de Europese Commissie uitgeroepen tot de eerste groene hoofdstad van Europa.
Door een indrukwekkende lijst van duurzame initiatieven, gerealiseerd in vele kleine en grote projecten haalde Stockholm het van
zijn concurrenten, waaronder Oslo, Kopenhagen en Amsterdam.
Een van deze projecten in de Zweedse hoofdstad was Hammarby Sjöstad. Dit nieuwe stadsdeel werd gebouwd op de voormalige
havengronden. Het bevindt zich ten zuidoosten van Södermalm, op korte afstand van het stadscentrum. Hoewel op deze locatie
aanvankelijk het atletendorp voor de Olympische Spelen zou worden opgetrokken, haalde Stockholm de uiteindelijke toewijzing niet