HOUTTECHNIEKEN - VVKSO - ICT-coördinatoren

HOUTTECHNIEKEN 

TWEEDE GRAAD TSO 

LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS 

LICAP – BRUSSEL D/2007/0279/006 

September 2007 

(vervangt D/2005/0279/033 met ingang 1 september 2007) 

ISBN 978-90-6858-729-6 

Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs 

Guimardstraat 1, 1040 Brussel

Inhoud 

Plaats van de leerplannen in deze brochure in de lessentabel .....................................5 

1 Uitgangspunten.....................................................................................................7 

2 Studierichtingsprofiel ...........................................................................................8 

2.1 Instroom .............................................................................................................................................8 

2.2 Profiel van de studierichting............................................................................................................8 

2.3 Uitstroom ...........................................................................................................................................8 

3 Verticale leerlijn.....................................................................................................9 

3.1 Logisch curriculum tso studiegebied hout ....................................................................................9 

3.2 Beginsituatie......................................................................................................................................9 

3.3 Hoofddoelstellingen........................................................................................................................10 

4 Horizontale samenhang......................................................................................11 

4.1 Bij parallelle klassen in dezelfde studierichting ..........................................................................11 

4.2 Horizontale samenhang met aanverwante studierichtingen ......................................................11 

4.3 Horizontale verschillen ten opzichte van aanverwante studierichtingen .................................11 

5 Open en geïntegreerd .........................................................................................13 

5.1 Een open leerplan ...........................................................................................................................13 

5.2 Een geïntegreerd leerplan ..............................................................................................................13 

6 Leerplandoelstellingen, leerinhouden en pedagogisch-didactische wenken15 

6.1 Begrippenkader ...............................................................................................................................15 

6.2 Organisatie.......................................................................................................................................16 

6.3 Realisaties hout...............................................................................................................................22 

6.4 Mechanica (hoofddoelstellingen 3.3.7 en 3.3.8)...........................................................................25 

6.5 Elektriciteit en lab (hoofddoelstellingen 3.3.9, 3.3.10 en 3.3.11) ................................................30 

7 Algemene pedagogisch-didactische wenken ...................................................35 

7.1 Geïntegreerde aanpak ....................................................................................................................35 

7.2 Werkvormen.....................................................................................................................................35 

7.3 Algemene pedagogische wenken Realisaties hout en Organisatie...........................................36 

7.4 Algemene pedagogische wenken Mechanica ..............................................................................36 

7.5 Algemene pedagogische wenken Elektriciteit en lab..................................................................36 

7.6 CAD, VIA, ECDL … ..........................................................................................................................37 

7.7 Welzijn op het werk en VCA ...........................................................................................................37 

8 Evaluatie ..............................................................................................................38 

8.1 Procesevaluatie...............................................................................................................................38 

8.2 Productevaluatie .............................................................................................................................39 

8.3 Evalueren van attitudes..................................................................................................................39 

9 Minimale materiële vereisten .............................................................................40 

9.1 Algemeen .........................................................................................................................................40 

9.2 Specifiek voor de basisdoelstellingen Hout.................................................................................41 

9.3 Specifiek voor de basisdoelstellingen Mechanica ......................................................................44 

2de graad tso 3 

Houttechnieken D/2007/0279/006

9.4 Specifiek voor de basisdoelstellingen Elektriciteit en lab..........................................................45 

10 Nuttige adressen .................................................................................................46 

11 Bibliografie ..........................................................................................................49 

11.1 Handboeken.....................................................................................................................................49 

11.2 Syllabi...............................................................................................................................................50 

11.3 Vaktijdschriften ...............................................................................................................................50 

4 2de graad tso 

D/2007/0279/006 Houttechnieken

Plaats van de leerplannen in deze brochure in de lessentabel 

Studierichting Houttechnieken tweede graad tso 

Pedagogische vakbenaming Elektriciteit 

Administratieve vakbenaming TV Elektricitieit/Elektomechanica/Hout 

Specifiek gedeelte 2 uur in eerste en tweede leerjaar samen 

Pedagogische vakbenaming Mechanica 

Administratieve vakbenaming TV Mechanica/Hout 

Specifiek gedeelte 2 uur in eerste en tweede leerjaar samen 

Pedagogische vakbenaming Organisatie 

Administratieve vakbenaming TV Hout 

Specifiek gedeelte Minimum 5 uur in eerste en tweede leerjaar 

Pedagogische vakbenaming Realisaties hout 

Administratieve vakbenaming PV Hout 

Specifiek gedeelte Minimum 8 uur in eerste en tweede leerjaar 



1 Uitgangspunten 

Vernieuwde visie op tso en bso die moet leiden naar een duidelijke profilering van de studierichtingen Bouw- en 

houtkunde, Houttechnieken en Houtbewerking. 

• Actualisering van technieken, technologieën, normen, voorschriften, werkvormen ... 

• Door de wijze van formuleren dienen de leerplandoelstellingen, in combinatie met de leerinhouden, het verwachte 

beheersingsniveau zo duidelijk mogelijk aan te geven. Complexe en moeilijk hanteerbare taxonomieën 

worden vermeden. 

• De verticale samenhang met het leerplan van de derde graad bewaken. 

• Integratie van theorie en praktijk in de leerplandoelstellingen en leerinhouden. 

• De optie van het VVKSO om in de nieuwe leerplannen het minimum lestijdenpakket van de basisvorming en 

het fundamentele gedeelte op 32 uur te brengen, zodat de school een complementaire keuze kan maken 

voor maximum 4 uur. We adviseren om binnen het complementair gedeelte uren op te nemen voor de clusters 

‘Realisaties hout’ en ‘Organisatie’. Dit maakt het mogelijk om te differentiëren en om bepaalde leerinhouden 

grondiger in te oefenen. 



2 Studierichtingsprofiel 

2.1 Instroom 

De logische instroom komt uit de 1ste graad basisoptie Bouw- en houttechnieken. Deze leerlingen hebben in de 

context van een houtopleiding, een zekere competentie ontwikkeld op het vlak van technisch tekenen, van technisch-theoretische 

inhouden en van praktisch-inzichtelijke vaardigheden. 

2.2 Profiel van de studierichting 

Bij alle realisaties in hout, wordt de leerling geconfronteerd met basiseigenheden. Hij maakt kennis met de eigenschappen 

en de mogelijkheden van de materialen waaruit de constructies zijn gemaakt. Het technologische 

proces verklaart hoe hij houtconstructies kan realiseren. Aan de hand van diverse technieken wordt het werkstuk 

afgewerkt en soms geplaatst. De leerling leert begrijpen en inzien waarom houtconstructies, volgens welbepaalde 

methoden, ontwikkeld zijn. Hij leert toepassen wat er in alle deelfacetten van een productieproces precies 

gebeurt. 

De leerling verwerft kennis en vaardigheden door beredeneerd en logisch te denken en procesmatig te handelen. 

Tijdens de voorbereidingen organiseert hij alle componenten planmatig. Aan de hand van eenvoudige proefondervindelijke 

tests, stelt hij vast welke mogelijkheden de materialen en de constructies te bieden hebben. 

Niet alleen constructiegebonden elementen moet hij weten te plannen, maar ook het organiseren van de werkomgeving, 

is een belangrijk aspect. 

In de praktijk maakt hij eenvoudig meubilair, kleine schrijnwerktoepassingen en andere creaties in hout, volgens 

de voorbereide methode, de gemaakte afspraken en de omschreven richtlijnen. 

Tekenen is een belangrijk communicatie-instrument. Tekenvaardigheden kunnen allerlei vormen aannemen, 

zoals het maken van schetsen, het technisch tekenen van constructies, het ontwikkelen van vormen ... Het is 

evident dat er een beroep wordt gedaan op een CAD-pakket. 

Zichzelf evalueren, bijsturen en rapporteren van de bevindingen, maken deel uit van het leerproces. Na het beeindigen 

van deze studierichting heeft de leerling de basiscompetentie om een 3de graad tso aan te vatten en 

mee te werken aan elementaire fasen van het productieproces. 

Het profiel van de studierichting van de 2de graad houttechnieken, is gebaseerd op basiselementen van de 

binnen- en buitenschrijnwerker, de schrijnwerker-timmerman, de interieurbouwer, de meubelmaker en de 

machinaal houtbewerker uit de beroepenstructuur. Hiervoor verwijzen we naar de beroepsopleidingsprofielen. 

In de 3de graad Houttechnieken komen deze beroepen uitgebreid aan bod. 

2.3 Uitstroom 

Slagen in deze studierichting betekent het behalen van het attest van de 2de graad secundair onderwijs. De 

leerlingen kunnen overstappen naar een studierichting van de 3de graad. Het logische curriculum is de 3de 

graad Houttechnieken tso. 



3 Verticale leerlijn 

3.1 Logisch curriculum tso studiegebied hout 

3de graad 

3de leerjaar 

3de graad 

1ste en 

2de leerjaar 

2de graad 

1ste en 

2de leerjaar 

1ste graad 

basisoptie 

3.2 Beginsituatie 

tso 

Hout constructie- en planningstechnieken 

Houttechnieken 


Bouw- en houttechnieken 

In het 2de leerjaar van de 1ste graad basisoptie Bouw- en houttechnieken hebben de leerlingen al kennis gemaakt 

met: 

• het leren werken in een veilige en krachtige leeromgeving, 

• het technologisch denkproces, 

• inzichtelijk en nadenkend handelen (realisatie) in de context van een beroep, 

• leren sturen van het eigen leerproces en ontdekken van eigen mogelijkheden, 

• basisbegrippen van bewegingen en krachten (mechanica), elektriciteit in het vak Technologische opvoeding. 



3.3 Hoofddoelstellingen 

Het studierichtingsprofiel werd vertaald in elf hoofddoelstellingen die verfijnd worden in leerplandoelstellingen en 

leerinhouden. Deze worden zelfstandig aangeleerd. (Zie hoofdstuk 6) 

3.3.1 de werkomgeving veilig organiseren volgens een eenvoudig proces, (vanaf doelstelling 1) 

3.3.2 de elementen van een eenvoudige uitvoering (opdracht, project …) analyseren, (vanaf doelstelling 

2) 

3.3.3 een eenvoudige uitvoering voorbereiden (tekenen, keuze maken, werkmethode…), (vanaf doelstelling 

8) 

3.3.4 een eenvoudige uitvoering (opdracht, project …) oordeelkundig realiseren, (vanaf doelstelling 19) 

3.3.5 kwaliteitscontrole en zelfevaluatie toepassen, de vaststellingen bijsturen, (vanaf doelstelling 26) 

3.3.6 een eenvoudige uitvoering (opdracht, project …) oordeelkundig afwerken, (vanaf doelstelling 30) 

Het vak Mechanica heeft als hoofddoelstellingen: (vanaf doelstelling 32) 

3.3.7 inzicht verwerven in de begrippen en wetmatigheden van de kinematica, de statica en de dynamica, 

gelinkt aan concrete situaties en toepassingen binnen de wereld van de houtverwerkende nijverheid, 

3.3.8 inzicht verwerven in mechanische overbrengingen bij houtbewerkingsmachines 

Het vak Elektriciteit heeft als hoofddoelstellingen: (vanaf doelstelling 47) 

3.3.9 de basiswetten van de elektriciteit toelichten, 

3.3.10 eenvoudige praktische toepassingen (schakelingen …) van de elektriciteit waarnemen en verklaren 

(via simulaties of proefondervindelijk) met als doel om de theoretisch opgebouwde wetmatigheden 

te bevestigen, 

3.3.11 de veiligheidsmaatregelen kennen en er naar handelen. 



4 Horizontale samenhang 

4.1 Bij parallelle klassen in dezelfde studierichting 

Het komt voor dat een grote klas gesplitst wordt in kleinere groepen voor onder andere Realisaties hout. Overleg 

binnen het lerarenteam is hier van primordiaal belang. Zorg dat de doelstellingen evenwichtig in de groepen 

worden aangeleerd. Gezamenlijk opstellen van een jaarplanning en een goede spreiding van de leerplandoelstellingen 

moeten ervoor zorgen dat de horizontale samenhang gegarandeerd blijft. 

Het hanteren van een uniform evaluatie-instrument zorgt ervoor dat ongelijkheden worden weggewerkt. De leerlingen 

kunnen op een identieke manier permanent worden geëvalueerd en bijgestuurd. 

4.2 Horizontale samenhang met aanverwante studierichtingen 

Binnen de 2de graad tso-technieken zijn het vooral de attitudinale (gedrag, houding) en de evaluatiegerichte 

doelstellingen die de horizontale samenhang bepalen: 

• zelfstandig leerfragmenten uitbouwen; 

• probleemoplossend denken; 

• verantwoordelijkheid dragen; 

• kritisch zichzelf evalueren; 

• situaties inschatten, evalueren, rapporteren, correct bijsturen; 

• veiligheidsbewust handelen; 

• … 

4.3 Horizontale verschillen ten opzichte van aanverwante studierichtingen 

Onderstaand schema tracht het onderscheid met aanverwante studierichtingen te duiden. Dit onderscheid slaat 

uitsluitend op het fundamentele gedeelte. 

tso 

2 de graad 

Bouw- en houtkunde 

Varianten van projecten of opdrachten als studieobject: 

• via technisch tekenen en schetsen (drie- en) tweedimensionaal communiceren 

om het concept van basisconstructies uit de bouw- en houtsector te 

begrijpen en varianten te bestuderen; 

• de conceptuele kenmerken van basisconstructies uit de bouw- en houtsector 

toelichten; 

• optreden om de uitvoering van basisconstructies uit de bouw- en houtsector 

mogelijk te maken. 



tso 

2de graad 


bso 

2de graad 

Houtbewerking 

De uit te voeren projecten of opdrachten als studieobject: 

• de werkomgeving veilig organiseren volgens een eenvoudig proces, 

• de elementen van een eenvoudige uitvoering (opdracht, project …) analyseren, 

• een eenvoudige uitvoering voorbereiden (tekenen, keuze maken, werkmethode 

…), 

• een eenvoudige uitvoering (opdracht, project …) oordeelkundig realiseren, 

• kwaliteitscontrole en zelfevaluatie toepassen, de vaststellingen bijsturen, 

• een eenvoudige uitvoering (opdracht, project …) oordeelkundig afwerken. 

Het uitvoeren van projecten: 

• de veilig georganiseerde werkomgeving van een eenvoudig proces onder 

begeleiding ontleden, 

• een eenvoudige uitvoering (opdracht, project …) onder begeleiding faseren, 

• een eenvoudige uitvoering onder begeleiding voorbereiden (tekenen, 

keuzes maken, werkmethode …), 

• elementair machinegebruik onder begeleiding voorbereiden en linken 

met enkele basismechanismen, 

• een eenvoudige uitvoering (opdracht, project …) onder begeleiding vakkundig 

realiseren, 

• onder begeleiding kwaliteitscontroles en zelfevaluaties toepassen, de 

vaststellingen bijsturen, 

• een eenvoudige uitvoering (opdracht, project …) onder begeleiding oordeelkundig 

afwerken. 



5 Open en geïntegreerd 

5.1 Een open leerplan 

De scholen hebben een grote vrijheid voor wat betreft het implementeren en realiseren van de doelstellingen in 

samenhang met de leerinhouden. Geen enkele doelstelling is gebonden aan een uitvoering of voorgesteld project. 

Hier ligt de keuze volledig bij het lerarenteam dat het leerplan moet realiseren. De mogelijkheden om de 

doelstellingen en leerinhouden te combineren en te vertalen in projecten, zijn onbeperkt. 

5.2 Een geïntegreerd leerplan 

In de leerplannen van de 3de graad tso en bso van het studiegebied Hout, wordt de integratie van de technische 

vakken (TV) en praktijk (PV) vooropgesteld. Ook in de 2de graad vormt de integratie een fundamenteel uitgangspunt. 

Een geïntegreerd leerplan houdt in dat er in de opbouw geen onderverdeling is volgens vakken. Dit betekent dus 

geen afzonderlijk leerplanonderdeel voor tekenen, technologie en praktijk. De leerplandoelstellingen en leerinhouden 

worden zodanig aangeboden dat de praktijk en de theorie als een geheel worden ervaren, waardoor de 

afstemming van de theorie op de praktijk optimaal wordt. 

Het is vanuit pedagogisch-didactisch standpunt absoluut noodzakelijk om degelijke samenhang te brengen tussen 

praktijk en theorie. Een eerste stap om op dit vlak goede resultaten te bereiken is vertrekken vanuit een geintegreerd 

leerplan. De samenhangende delen zijn geclusterd in ‘Organisatie’ en ‘Realisaties hout’. Het onderscheid 

tussen PV en TV is louter omwille van administratieve redenen behouden. 

De versnippering in vakken van enkele uren is niet efficiënt, het is in veel gevallen interessanter om op bepaalde 

ogenblikken pakketten als geheel aan te bieden. Door versnippering gaat de samenhang verloren en ontstaan tal 

van overlappingen. Door de leerplandoelstellingen en leerinhouden te groeperen ontstaat er een duidelijker referentiekader 

om doelgericht en projectmatig te werken. 

De leerplandoelstellingen en leerinhouden van ‘Realisaties hout’ en ‘Organisatie’ dienen door het lerarenteam, in 

overleg met de technisch adviseur(s), gepland en gespreid te worden. Permanent opvolgen via teamvergaderingen 

is noodzakelijk. Aangezien de clusters ‘Organisatie’ en ‘Realisaties hout’ steeds in relatie met elkaar staan 

zoals bij elk technologisch proces, zijn de leerplandoelstellingen en bijbehorende leerinhouden geïntegreerd 

uitgeschreven. 

Organisatie 

De leerplandoelstellingen en leerinhouden van de cluster ‘Organisatie’ hebben betrekking op alle aspecten in 

verband met het analyseren van het project en de voorbereiding van de uitvoering. Het zijn dus doelstellingen 

die een project of opdracht uitvoeringsgericht vertalen naar een eenvoudige realisatie. 

Hieronder wordt verstaan: 

• organisatie werkomgeving 

• voorbereidende schetsen 

• uitvoeringstekeningen (CAD en manueel) 

• materialenkennis 

• materialenstaat 

• werkmethoden 

• handgereedschappen 



• basismachines 

• welzijn op het werk 

• evalueren en bijsturen 

• … 

Realisaties hout 

Deze leerplandoelstellingen en leerinhouden hebben betrekking op de praktische uitvoering (realisatie, opdracht 

of project). Het hoofddoel is voldoende inzicht en vaardigheden verwerven om eenvoudige projecten te 

realiseren. 

Hieronder wordt verstaan: 

• instellen en bedienen van basismachines 

• ontwikkelen van handvaardigheden 

• gebruikmaken van gereedschappen 

• verwerken van materialen 

• werkmethoden 

• verbindingen 

• welzijn op het werk 

• evalueren en bijsturen 

• … 



6 Leerplandoelstellingen, leerinhouden en pedagogischdidactische 

wenken 

6.1 Begrippenkader 

Zelfstandig 

Bij de hoofddoelstellingen wordt het woord ‘zelfstandig’ gebruikt. Dit is een duidelijke verwijzing naar het niveau 

waarbinnen de doelstellingen zich afspelen. Doorgaans kunnen de doelstellingen bij tso-leerlingen zelfstandig 

bereikt worden. Zelfstandig betekent dat de leerlingen “zelf” beredeneerde stappen zetten binnen de opdracht. 

Bij bepaalde doelstellingen is voor sommige leerlingen wat meer begeleiding nodig om tot dit resultaat te 

komen. 

Geïntegreerde leerplandoelstellingen 

De leerplandoelstellingen en de leerinhouden zijn gekaderd binnen de bovenstaande hoofddoelstelling. De 

leerinhouden staan in relatie met de leerplandoelstelling en de hoofddoelstelling. Ze zijn deels geïntegreerd. 

Uitbreiding (U) 

Dit leerplan heeft zich voornamelijk beperkt tot de basisdoelstellingen. De leerinhouden bakenen de doelstelling 

af. Hier en daar zijn uitbreidingsdoelstellingen en -leerinhouden (U) aangegeven. Met het oog op het grondig 

verwerven van bepaalde basisdoelstellingen bevelen we aan om via zelf gekozen leerinhouden (aangepast 

aan de eigenheid van de school) en alternatieve projecten of opdrachten (als uitbreiding) hieraan te 

werken. De opgesomde leerinhouden zijn dus niet beperkend. Indien nodig en mogelijk kunnen ze worden aangevuld. 

Uitvoeringsgericht voorbereiden 

Dit houdt alle voorbereidende technische werkzaamheden in om tot de praktische uitvoering over te kunnen 

gaan, zoals het kiezen van materialen, het bepalen van de uitvoeringstechniek, het maken van tekeningen en 

detailtekeningen. 

Traditioneel tekenen 

Hier worden gedetailleerde uitvoeringstekeningen gemaakt met behulp van het potlood, de tekentafel, de lat, de 

passer … Het traditioneel tekenen komt nog deels aan bod. Een aantal vaardigheden en inzichten bij het traditioneel 

tekenen kunnen nog transfereerbare toepassingen vinden in de praktijk. Denk onder meer aan het afschrijven 

van constructieonderdelen op ware grootte, het uitzetten van constructies en constructieonderdelen, 

het vervaardigen van mallen, ... Andere tekentoepassingen worden gemaakt met een CAD-pakket. 

Schetsen 

Is de tekentechnische vaardigheid om op een vlugge en eenvoudige manier waarnemingen en ideeën te concretiseren. 

Dit betekent een ruwe schets maken bij het geven van technische uitleg of bij het toelichten van een 

uitvoeringsdetail, een situatieschets maken, een schets ter verduidelijking van een werkingsprincipe, ... 

Realisaties (projecten, opdrachten …) 

Iedere leerling dient, zelfstandig of in team, eenvoudige realisaties uit te voeren zowel uit het domein van het 

meubel als het binnen- en buitenschrijnwerk. De klemtoon ligt op het praktisch ervaren van eenvoudige uitvoeringen. 

Bij een project wordt de volledige werkgang doorlopen. Een opdracht is een fragment van een project. 



6.2 Organisatie 

Zelfstandig de werkomgeving veilig organiseren 

volgens een eenvoudig proces 

(hoofddoelstelling 3.3.1) 

LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN 

1 De eigen werkomgeving van de werkbank en de 1.1 Veiligheidsaspecten als rode draad 

machines volgens de veiligheidsvoorschriften en 

de productie-eisen organiseren. 

Veiligheidsbewust maken 

Werkplaatsreglement 

• De veiligheidsvoorschriften bij hun werkomgevingen 

kennen en bij iedere fase toepassen. 

Evacuatieplan 

Veiligheidsvoorschriften 

1.2 Afspraken hiërarchische lijn 

1.3 Persoonlijke gereedschappenlijst 

1.4 Gemeenschappelijk gereedschap 

1.5 Veilig opbergen van gereedschap 

1.6 Orde en netheid 

1.7 Structuur 

Zelfstandig eenvoudige opdrachten analyseren 



2 Spontaan technische documentatie raadplegen, 

selecteren, interpreteren, en ordenen. 

2.1 Zoekstrategieën: cursusmateriaal, boeken, 

tijdschriften, brochures, digitaal (cd-rom, 

internet …) 

2.2 ICT en multimedia 

2.3 Hoofdzaak - bijzaak 

2.4 Algemeen – essentieel 

3 Tekening lezen, de delen situeren en ontleden. 3.1 De tekenopdracht analyseren: opdrachtom- 

schrijving, gegeven, gevraagde, transparan- 

te evaluatiemethode 

3.2 Tekennormen 

3.3 Bladschikking en lay-out 

3.4 Titelkader 

3.5 Legende, tekst 



4 Eenvoudige elementen meten en schetsen om op 

basis hiervan de uitvoering voor te bereiden. 

• Correcte verhoudingen toepassen. 

5 De uitvoeringstekening voor een opdracht of project 

opstellen. 

• De waarde van een ontwerp inschatten. 

• Het belang inzien van stijlelementen en toegepaste 

kunststromingen. 

3.6 Aanzichten 

3.7 Doorsneden 

3.8 Bemating 

3.9 Materiaalgebruik 

4.1 Schets als waarnemingstekenen 

4.2 Schets als communicatiemiddel 

4.3 Meet- en schetsgerei: tekenpapier, potlood, 

meter … 

5.1 Tekenmiddelen: tekenen schetsgerei, 

5.2 

soorten papier, computer, CAD-programma 

Basiselementen van vormgeven aanreiken: 

verhoudingen, 

functiegerichtheid 

lay-out, indelingen, 

5.3 Relatie ontwerp en stijlkenmerk 

5.4 Relatie tekening en realisatie 

5.5 Technisch tekenen: uitvoeringstekening of 

detailtekening 

Delen: corpus, deuren, laden, blad, beslag 

Constructies: 

° Verbindingen zonder hulpmiddelen: 

koud 

° Lengte-, breedte- en dikteverbindingen, 

T- en hoekverbindingen 

° Verbindingen met hulpmiddelen: 

nagelen, schroeven, bouten, metalen 

hulpstukken, lijmen 

° Verbindingen plaatmaterialen 

° Verbindingen andere materialen 

Componenten: profielen, lijsten 

Aanzichten volgens projectiemethode 

Doorsneden met kleuraanduiding 

Noodzakelijke bemating 

Materiaalaanduiding 

Tekennormen en interne tekenovereenkomsten 

5.6 Projectietekenen: inzichtelijk tekenen 

Projectiemethoden 

Zichtbare, onzichtbare lijnen 

Ruimtelijk inzicht 

5.7 Perspectieftekenen: presentatietekening 



6 De werkmethode uitvoeringsgericht voorbereiden 

en opstellen. 

• Op basis van uitvoeringstekeningen de materiaalstaat 

opstellen. 

• Mogelijkheden van ICT toepassen in de context 

van de voorbereiding van de bewerkingsvolgorde. 

7 Elke fase van de werkmethode toelichten, moti- 

veren en in relatie brengen met de uitvoering. 

• Aanleggen van een klein dossier bij een project. 

6.1 Opdrachtomschrijving 

6.2 Opdracht analyseren 

6.3 Gevraagde elementen 

6.4 Beeldvorming van het eindresutaat 

6.5 Stappenplan: uitvoeringsgericht en inzichtelijk 

ordenen van activiteiten 

6.6 Veiligheidsaspecten: veilig organiseren 

6.7 Milieugerichte aspecten: spaarzaam produceren, 

recyclagegericht, gecertificeerde 

materialen 

6.8 Omgaan met afspraken 

6.9 Taakverdeling 

6.10 Materiaalstaat 

6.11 Materiaalkostprijs 

6.12 ICT (Informatie en Communicatie-Techno- 

logieën): tekstverwerking, rekenblad, inter- 

net, CAD, specifieke programma's ... 

7.1 Hanteren van de werkmethode (planning) 

7.2 De structuur van de werkmethode (planning) 

7.3 Opvolgen van de werkmethode (planning) 

7.4 Klein dossier 

Inhoudstabel 

Tekeningen 

Materialenstaat 

Bewerkingsvolgorde 

Registratie bevindingen 

Bronnen 

7.5 Varianten in uitvoeringen en methodes 

7.6 Stukwerk, seriewerk 

7.7 Individueel werk, groepswerk 

Zelfstandig eenvoudige uitvoeringen voorbereiden 



8 Massief hout herkennen. 

8.1 Onderdelen boomstam, sapstroom 

• Inzicht in de houtanatomie. 

8.2 

8.3 

De groei van de boom 

Houtvaten, steunweefsels, houtstralen 

• Het intern functioneren van een boom beschrij- harsgangen … 

ven. 

8.4 Enkele inheemse bomen herkennen 



9 De keuze van massief hout verantwoorden in functie 

van de opdracht of het project. 

• Natuurlijke eigenschappen herkennen 

10 Massief hout selecteren in functie van de om- 

schreven opdracht of het project, volgens de werk 

methode. 

• De structuur van houtgroei verklaren. 

• Het verzagen en het werken van hout kennen. 

9.1 Loofhout en naaldhout: verschillen, soorten, 

kenmerken, eigenschappen, handelsafme- 

tingen, toepassingen 

9.2 Natuurlijke eigenschappen: kleur, structuur, 

nerf, glans, duurzaamheid, bewerkbaarheid, 

volumemassa, houtgebreken 

9.3 Handelsafmetingen massief hout 

10.1 Te gebruiken houtsoorten 

10.2 Dos, kwartier, vals kwartier 

10.3 Langshout, kopshout 

10.4 Schors, cambium, bast, merg, groeizones, 

houtstralen, spinthout, kernhout, vezelrichting, 

draad 

10.5 Vezelverzadigingspunt, vrij en gebonden 

water 

10.6 Evenwichtsvochtgehalte 

10.7 Werken van hout 

10.8 Natuurlijk drogen, droogkamers 

10.9 Stapelen van nat en droog hout 

11 Oordeelkundig uitsmetten van massief hout. 11.1 Uitsmettingsprincipes 

11.2 Structuurverschillen in hout 

11.3 Gebreken opsporen: kleurverschillen, spint, 

aantasting, barsten, scheuren, andere fouten 

12 De keuze van de plaatmaterialen verantwoorden in 

functie van de opdracht of het project. 

13 Plaatmaterialen selecteren in functie van de 

omschreven opdracht of het project, volgens de 

werkmethode. 

14 Oordeelkundig (optimaal) verdelen van plaatmate 

rialen. 

15 De keuze van de andere materialen verantwoorden 

in functie van de opdracht of het project. 

• Oordeelkundig aanwenden van andere materialen. 

12.1 Plaatmaterialen: soorten, fabricageproces, 

kenmerken, eigenschappen, handelsafme- 

tingen, toepassingen 

12.2 Fineer: soorten, fabricageproces, kenmer- 

ken, eigenschappen, handelsafmetingen, 

toepassingen 

13.1 Te gebruiken plaatmaterialen 

13.2 Zorgzaam opbergen van plaatmaterialen 

14.1 Verdeelwijzen plaatmaterialen 

15.1 Te gebruiken andere materialen: glas, 

metalen, kunststoffen … 

15.2 Zorgzaam opbergen van andere materialen 

15.3 Bevestigingsmogelijkheden nagaan 



16 Gereedschappen, houtbewerkingsmachines, veilig- 

heidsapparatuur en verspaningsmiddelen kennen, 

kiezen en toelichten in functie van de concrete 

opdracht. 


heidsapparatuur en verspaningsmiddelen volgens 

de gebruiksaanwijzing en de veiligheidsvoor- 

schriften instellen, hanteren en bedienen in functie 

van de concrete opdracht. 

16.1 Meet- en aftekeninstrumenten 

16.2 Verspaningsmiddelen (snijgereedschappen): 

beitels, schaafmessen, boren, frezen, zagen, 

schuurpapier 

16.3 Gereedschappen: zagen, hamers, tangen, 

drijvers, schroevendraaiers … 

16.4 Schuurmiddelen 

16.5 Machines 

Elektrisch of pneumatisch aangedreven: 

wipzaagmachine, boormachines, schroevendraaiers 

Lintzaagmachine 

Paneelzaag 

Afkortzaag 

Vlakschaafmachine 

Vandikteschaafmachine 

Verticale en horizontale boormachine 

Penmachine 

Freesmachine met aanvoerapparaat 

Band- en schijfschuurmachine 

Vlakpers 

Slijpmolen 

Draaibank 

Koppeling met afzuiginstallatie, perslucht 

16.6 Communicatieve vaardigheden: bevindingen 

17.1 Instellen gereedschappen, machines, aan- 

voerapparaten, specifieke veiligheidsappara- 

tuur 

17.2 Hanteertechnieken 

17.3 Verspaningstechnieken 

17.4 Aanvoerprincipes 

17.5 Efficiënte en kostenbesparende technieken 

17.6 Welzijn op het werk 

Werkplaatsenreglement 

Evacuatieplan 

Veiligheidsaspecten 

Veiligheidsinstructiekaarten 




heidsapparatuur en verspaningsmiddelen onder- 

houden in functie van de concrete opdracht. 

Machinefiches 

Gebruiksaanwijzingen 

PBM (persoonlijke beschermingsmiddelen): 

veiligheidskledij, handschoenen, bril, gehoorbescherming, 

veiligheidsschoenen 

Milieuzorg 

Ergonomie 

Goede verlichting, verluchting en verwarming 

17.7 Mallen en hulpstukken 

18.1 Slijpen en afwetten van de snijgereedschappen 

18.2 Smeren, oliën bewegende delen 

18.3 Verwisselen onderdelen 

18.4 Onderhoudskaart 

18.5 Onderhoudsafspraken 

PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN 

• Het is onmogelijk om alle informatie op te nemen in één cursus. Het is belangrijk om relevante informatie op 

te zoeken en deze effectief en efficiënt te gebruiken. Een documentatiecentrum uitgerust met technische 

boeken, tijdschriften, brochures, ICT (cd-rom’s, internet …) is noodzakelijk, zodat men het gericht opzoeken 

en verwerken van informatie kan aanleren. 

• Het tekenen gebeurt vooral met behulp van CAD. Tijdens het bijbrengen van kennis en vaardigheden moet 

steeds het principe worden gehanteerd dat het getekende object realiseerbaar is. 

• Het aanleren van CAD-vaardigheden dient steeds gekaderd in de context van de te vervaardigen constructies, 

dus zoveel mogelijk met oefeningen die rechtstreeks bijdragen tot de opleiding. Het werken met 

projecten is hierbij aan te bevelen. 

• Het geïntegreerd gebruik van de computer in Organisatie en Realisaties hout is een must. We adviseren 

minimum 4 uur per week in elk leerjaar. 

• Inzichtelijk handelen is een heel belangrijke vertrekfase. Leerlingen moeten weten wat ze tekenen. Iedere 

lijn op een tekening moeten ze kunnen definiëren. 

• Geef de leerlingen vaak schetsopdrachten om vormgeving en uitvoeringsmethoden toe te lichten. 

• Begin de leerlingen prijsbewust te maken. Gebruik actuele prijzen, die je de leerlingen best zelf laat opzoeken, 

om de materiaalkostprijs van een project te berekenen. 

• Een bezoek brengen aan bedrijven, meubelmakerijen, schrijnwerkerijen ... is aangeraden. 

• Gebruik in de opdrachten of projecten verschillende soorten massief hout en verschillende plaatmaterialen. 

• Hanteer een transparante (doorzichtige) evaluatiemethode. Dat betekent dat de geëvalueerde leerling alle 

informatie moet krijgen die hij nodig heeft om te zorgen voor een optimale voorbereiding en een adequate 

uitvoering van de evaluatieopdracht. Dat impliceert ook duidelijkheid omtrent de voorgestelde doelstellingen 

(wat geëvalueerd wordt), over de criteria en standaarden die zullen gehanteerd worden (hoe geëvalueerd 

wordt) en een zicht op de manier waarop een bepaald resultaat tot stand komt. Hetzelfde geldt voor de 

eventuele gevolgen van een evaluatie. 



• Als kennismaking kan op het einde van het 2 de leerjaar een onderdeel van een opdracht of project, via demonstratie 

gerealiseerd worden met een CNC-machine. (U) 

• Als kennismaking kan een afwerking van een opdracht of project, via demonstratie gerealiseerd worden 

met een spuitpistool. (U) 

6.3 Realisaties hout 

Zelfstandig eenvoudige uitvoeringen oordeelkundig realiseren 



19 De opdracht of het project realiseren. 19.1 Volgens de werkplaatsorganisatie 

19.2 Volgens de werkmethode 

19.3 Volgens de uitvoeringstekening 

19.4 Volgens de detailtekeningen 

19.5 Volgens de taakverdeling: zelfstandig, teamgericht 

… 

19.6 Volgens de evaluatiemethode: validiteit, 

betrouwbaarheid, efficiëntie, objectiviteit, 

transparantie en normering 

20 Massieve houtconstructies kennen, kwalitatief- en 

inzichtsgericht verwerken in functie van de om- 

schreven opdracht of het project, volgens de werk- 

methode. 

19.7 Belang attituden 

19.8 Belang veiligheidsaspecten 

19.9 Belang veiligheidsinstructiekaarten 

19.10 Belang machinefiches 

19.11 Belang checklisten bij machines 

20.1 Werkmethode als leidraad 

20.2 Evaluatie-instrument als kwaliteitsbewaker 

20.3 Klein dossier als scenario 

20.4 Uitvoerings- en verspaningstechnieken 

massief hout 

Zagen, schaven 

Paringstekens, afschrijven 

Boren, pennen, frezen 

Vergaren 

Lijmen 

Schuren, afwerken 

… 

20.5 Verbindingstechnieken massief hout 

20.6 Bevestigingstechnieken massief hout 

20.7 Monteren en demonteren van massief hout 

20.8 Zorgzaam stapelen van massief hout 



21 Plaatmateriaalconstructies kennen, kwalitatief en 

inzichtelijk verwerken in functie van de omschreven 

opdracht of het project, volgens de werkmethode. 

22 Fineerhout kennen, kwalitatief en inzichtelijk ver 

werken in functie van de omschreven opdracht of het 

project, volgens de werkmethode. 

23 Andere materialen, kwalitatief en inzichtelijk mon- 

teren in functie van de omschreven opdracht of het 

project, volgens de werkmethode. 



21.3 Klein dossier als scenario 

21.4 Uitvoerings- en verspaningstechnieken 

plaatmaterialen: 

Paringstekens, coderen, markeren 

Zagen, opdelen 

Boren, frezen 

Lijmen 

Beplakken 

Vergaren 

Schuren, afwerken 

… 

21.5 Verbindingstechnieken plaatmaterialen 

21.6 Bevestigingstechnieken plaatmaterialen 

21.7 Monteren en demonteren van plaatconstructies 

21.8 Kantafwerking 

21.9 Zorgzaam stapelen van plaatconstructies 



22.3 Uitvoeringstechnieken fineer: 

Paringstekens 

Snijtechnieken 

Vergaar- en lijmtechnieken 

Schuren 

Afwerken 

… 

22.4 Zorgzaam opbergen van fineer 

23.1 Werkmethode en voorschriften van de 

fabrikant als leidraad 

23.2 Andere materialen 

Bevestigingstechniek 

Monteren en demonteren 

Zorgzaam opbergen 



24 Vergaar- en verlijmingstechnieken kennen en 

toepassen in functie van de omschreven opdracht of 

het project, volgens de werkmethode. 

25 Beslag voor houtconstructies kennen, oordeelkundig 

kiezen en aanbrengen in functie van de omschreven 

opdracht of het project, volgens de werkmethode. 

24.1 Lijmen 

Soorten 

Eigenschappen 

Terminologie: open tijd, gesloten tijd uithardingstijd, 

potlife … 

Toepassingsgebieden 

24.2 Vergaartechnieken 

24.3 Lijmtechnieken, aanbrengmethoden 

24.4 Opspantechnieken: apparatuur 

24.5 Omstandigheden: temperatuur, lucht- en 

materiaalvochtigheid 

25.1 Technische documentatie 

25.2 Prijsverantwoord, basisprijzen vergelijken 

25.3 Beslag voor vaste constructies 

25.4 Beslag voor sluitingen: deur-, lade- en raamsloten 

25.5 Bewegingsbeslag: scharnieren, ladegeleiders, 

schuifdeurgeleiders 

Zelfstandig controlegericht en zelfevaluatie gestuurd handelen 



26 Op basis van kwaliteitsomschrijvingen en met 

behulp van een evaluatie-instrument, een fragment 

van de opdracht of het project evalueren. 

• Meet- en controlegereedschappen correct ge- 

bruiken. 

27 De evolutie van de werkmethode, de uitvoering, de 

opdracht- of projectelementen en de afwerking 

evalueren. 

26.1 Evaluatiemethode: validiteit, betrouwbaar- 

heid, efficiëntie, objectiviteit, transparantie en 

normering 

26.2 Meetinstrumenten: vouwmeter, winkelhaak, 

meetlat, schuifmaat … 

26.3 Afspraken en toleranties 

26.4 Kwaliteitsbepalingen, rapportering 

27.1 Permanente procesevaluatie 

27.2 Checklisten 

27.3 Productevaluatie 

27.4 Zelfevaluatie 

27.5 Steekkaarten nagaan 

28 De keuzes binnen de werkmethode evalueren. 28.1 Eerder gemaakte keuzes evalueren: mate- 

riaalkeuze, uitvoeringsmiddelen, keuze van 

de systemen … 

28.2 De planning evalueren 



29 Zelfevaluatie toepassen, bespreken, conclusies 

trekken, bevindingen toelichten en de tekorten 

bijsturen. 

29.1 Vaststellen en adviseren 

29.2 Begeleiden 

29.3 Zelfevaluatie-instrument, opvolgingssysteem 

29.4 Communiceren (verbaal, via schets …) met 

leraar en medeleerlingen 

29.5 Bijsturing en remediëring 

Zelfstandig eenvoudige uitvoeringen oordeelkundig afwerken 



30 De afwerking uitvoeren zoals de werkvoorbereiding 30.1 Al of niet schuren 

voorschrijft. 

30.2 Machinaal schuren 

30.3 Manueel schuren 

30.4 Schuurmiddelen 

31 Leren manueel afwerken. 31.1 Borstel, rol, vod, spons 

31.2 Afwerkingsproducten (en fiches) 

31.3 Verduurzamingsproducten 

31.4 Afwerkingstechnieken: kleuren, vernissen, 

beroken … 

6.4 Mechanica (hoofddoelstellingen 3.3.7 en 3.3.8) 

Overschrijdende doelen 


32 De symbolen van de basisgrootheden kennen en 

toepassen. 

33 Inzicht verwerven in het orthogonaal referentie- 

stelsel. 

32.1 Basisgrootheden en afgeleide grootheden: 

definitie, symbool, eenheid, afgeleide 

eenheden 

32.2 SI-eenhedenstelsel 

32.3 Omzettingsmethode 

33.1 Orthogonaal (x, y, z) referentiestelsel bij: 

CAD 

assenstelsel van een CNC-machine 

33.2 Kleurnormen van de assen 



34 Positieve en negatieve draaizin verduidelijken. 

• Rechts- en linksdraaiende snijgereedschappen 

herkennen 

• Rechts- en linksdraaiend beslag herkennen 

34.1 Draaizin 

Positief, rechtsdraaiend, wijzerzin 

Negatief, links draaiend, tegenwijzerzin 

34.2 Rechts- en linksdraaiende assen bij 

houtbewerkingsmachines 

34.3 Rechts- en linksdraaiende snijgereedschappen 

34.4 Rechts- en linksdraaiend beslag 

PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN (Zie 7.4) 

• Leg linken tussen de ‘Overschrijdende doelen’ en andere leerplanonderdelen. 

• Stel de tabel met symbolen en SI-eenheden ter beschikking. 

• Illustreer met voorbeelden uit de praktijk van de houtbewerker. 

• Leg het verband met het referentiestelsel van CAD en CNC. 

• Wijs de leerlingen op de toegepaste kleuren van de assen in het orthgogonaal referentiestelsel: x-as rood, yas 

groen en z-as blauw. 

Kinematica 


35 De begrippen tijd, tijdstip en tijdsinterval verduide- 35.1 Tijd, tijdstip, tijdsinterval 

lijken aan de hand van voorbeelden uit de 

houtbewerking. 

Begrip 

Eenheid 

Symbool 

• De tijdsinterval van één basisbewerking meten. 

• De productietijd van één eenvoudige basisconstructie 

bepalen. 

36 De begrippen rust, beweging, verplaatsing, baan, 

richting, zin, snelheid, tijd en afgelegde weg 

omschrijven aan de hand van voorbeelden uit de 

houtwerking. 

35.2 Relatie aanvoersnelheid en tijd 

35.3 Relatie planning, werkmethode en kostprijs 

35.4 Tijden 

Productietijd 

Insteltijd apparaten en houtbewerkingsmachines 

Transporttijd 

Bewerkingstijden 

Dode tijd 

35.5 Productietijd van een houten basiscon– 

structie (pen- en gatverbinding …) 

36.1 Begrippen rust, beweging, verplaatsing, 

baan, richting, zin, snelheid, tijd en 

afgelegde weg 

36.2 Voorbeelden: aanvoerapparaat, ladesyste- 

men, transportsystemen … 



37 De eenparige rechtlijnige beweging toelichten aan 

de hand van voorbeelden uit de houtwerking. 

• Van een praktisch voorbeeld het (t, s)-diagram op 

schaal tekenen en aflezen. 

• De formule voor de eenparige rechtlijnige beweging 

toepassen. 

38 De eenparige cirkelbeweging toelichten aan de 

hand van voorbeelden uit de houtwerking. 

• Uit de rotatiefrequentie en de diameter de omtreksnelheid 

berekenen. 

36.3 Voorbeelden uit de leefwereld van de leer- 

lingen. 

36.4 Relatie met bewegende delen van houtbe- 

werkingsmachines. 

37.1 Eenparig rechtlijnige beweging: definitie, 

kenmerken, formules 

Verband tussen afgelegde weg, snelheid 

en tijd 

Afgeleide formules bewegingswet 

37.2 Bewegingsdiagram: (t, s)-diagram 

37.3 Voorbeelden: voedingsbeweging op een 

draaibank, montageband, loopbrug, aan– 

voer vandiktebank, aanvoerapparatuur bij 

freesmachines, aanvoeren van werkstuk– 

ken … 

38.1 Eenparige cirkelbeweging 

Definitie 

Kenmerken 

Formules 

Begrippen: omtreksnelheid (snijsnelheid), 

hoeksnelheid, rotatiefrequentie 

38.2 Berekenen van snijsnelheid 

38.3 Grafiek snijsnelheid, aflezen van 

rotatiefrequenties 

38.4 Rotatiefrequentie instellen in functie van 

het te gebruiken snijgereedschap. 

38.5 Voorbeelden: kolomboormachine, 

rotatiefrequentie en snijsnelheid van een 

freesmachine of zaagmachine … 



39 Bij houtbewerkingsmachines de mechanische 

overbrengingen herkennen. 

• De onderdelen bij een riem-, tandwiel- en kettingoverbrenging 

herkennen en benoemen. 

• De draaizin aangeven bij overbrengingen. 

• De overbrengingsverhouding berekenen. 

• Enkele eenvoudige en herkenbare toepassingen 

van mechanische overbrengingen uit het vakgebied 

kennen. 

39.1 Overbrenging 

rechtlijnig 

van cirkelvormig naar 

39.2 Overbrenging 

cirkelvormig 

van rechtlijnig naar 

39.3 Overbrenging van cirkelvormig naar cirkelvormig 

39.4 Overbrengingsverhoudingen 

39.5 Voorbeelden uit de werkplaats of uit de 

praktijk: de toepassingen van platte, 

getande en V-riemen, hoogteverplaatsing 

van de vandiktebank en bandschuur- 

machine, wielen van het aanvoerapparaat, 

overbrengingen bij onder andere de lang- 

gatboor- en freesmachines … 


• Het doel is dat je bij de leerlingen inzichten bijbrengt in functie van statica en dynamica. 

• Illustreer de begrippen met voorbeelden uit de praktijk van de houtbewerker. 

• Hecht veel belang aan grafische voorstellingen. Het omgaan met schaalfactoren is transfereerbaar naar 

technisch tekenen. Maak gebruik van een CAD-pakket. 

• Stel de basisformules ter beschikking. 

Statica 


40 De wetten van Newton formuleren en met 40.1 De wetten van Newton 

voorbeelden uit de houtwereld illustreren. 

Eerste wet: traagheidswet 

Tweede wet: F=m.a 

Derde wet: actie = reactie 

• De traagheidswet formuleren 

• De tweede wet van Newton toepassen. 

• Aan de hand van voorbeelden de derde wet van 

Newton toelichten. 

• De massa en het gewicht van lichamen bepalen. 

40.2 Kracht en massa: definiëren 

40.3 De relatie kracht, massa en versnelling 

Wiskundige relatie 

40.4 Massa, volume, massadichtheid (volumemassa) 

Gewicht als bijzondere kracht (eigen gewicht) 

Zwaartekracht, gewicht en volumegewicht 

40.5 Voorbeelden: loskomende moer en flenzen 

bij een snelwerkende remmotor aan de 

paneelzaagmachine, terugslageffect, plots 

stoppen bij het transporteren van werk- 

stukken, verplaatsing van de inhoud bij het 

snel opentrekken van een lade, van een 

eenvoudige stoel de krachten op de vloer 

bepalen als gevolg van de massa, 



41 Het begrip resultante grafisch bepalen. 

• Van krachten in een plat vlak de resultante grafisch 

bepalen. 

• Van een gegeven resultante de samenstellende 

krachten grafisch bepalen. 

42 Het begrip moment van een kracht toepassen en de 

fysische betekenis toelichten. 

• De stelling van Varignon toelichten en toepassen. 

• De reactiekrachten bepalen van evenwijdige 

krachten bij een eenvoudig voorbeeld uit de houtbewerking. 

43 Het begrip koppel van krachten toelichten. 

40.6 Dynamometer 

40.7 Balans 

41.1 Resultante: definitie 

41.2 De resultante van twee krachten 

41.3 De resultante van samenlopende krachten 

41.4 Op schaal voorstellen van afstanden, 

krachten, momenten 

Krachten op dezelfde werklijn 

Samenlopende krachten 

Ontbinden van krachten 

Krachtenveelhoek 

41.5 Voorbeeld: optredende krachten bepalen 

bij een deur met twee scharnieren, 

krachtverdeling bij verspanende bewerkin- 

gen, 

42.1 Stelling van Varignon (momentenstelling), 

moment van een kracht ten opzichte van 

een punt: definitie, formule, grootte, 

eenheid, voorstelling, draaizin 

42.2 Toepassingen op de stelling van Varignon: 

samenstellen van evenwijdige krachten in 

één vlak, ontbinden van een kracht in twee 

evenwijdige krachten, 

42.3 Voorbeelden: optillen van een deur met 

een koevoet, opspannen van werkstukken, 

opspannen met moersleutel, belaste balk 

op twee steunpunten … 

43.1 Een krachtenkoppel 

43.2 Effect op een lichaam 

43.3 Eigenschappen: opheffing, gelijkwaardig- 

heid van koppels 

43.4 Voorbeeld: indraaien van een schroef … 



44 Het begrip evenwicht van een lichaam toelichten, de 

evenwichtsvoorwaarden afleiden en in formulevorm 

omzetten. 

• Het zwaartepunt grafisch bepalen van een geometrische 

figuur. 

• Het zwaartepunt berekenen van een eenvoudige 

samengestelde figuur. (U) 

44.1 Evenwicht van een lichaam: definitie 

44.2 Evenwichtsvergelijkingen 

44.3 Bepalen van het zwaartepunt van vlakke 

figuren opgebouwd uit rechthoeken, 

driehoeken en cirkels. 

44.4 Geometrische figuren: rechthoek, driehoek, 

parallellogram, trapezium, cirkel … 

44.5 Link leggen met de stabiliteit van meubilair 


• Breng de begrippen en de oefeningen zoveel mogelijk proefondervindelijk aan, met onder andere de opgegeven 

realiteitsgebonden praktische voorbeelden. 

• Stel tabellen ter beschikking. 

Dynamica 


45 Het begrip arbeid van een constante kracht bij 

een rechtlijnige verplaatsing toelichten, de formu- 

le afleiden en toepassen. 

46 Energie toelichten, de verschillende vormen 

herkennen en de formule afleiden. 

6.5 Elektriciteit en lab (hoofddoelstellingen 3.3.9, 3.3.10 en 3.3.11) 

De elektrische stroomkring 

45.1 Arbeid van een constante kracht: definitie, 

formules 

45.2 Eenheid van arbeid 

45.3 Voorbeelden: arbeid die een kraan levert bij het 

ophijsen van hout, arbeid bij het verplaatsen 

van voorwerpen … 

46.1 Verband met doelstelling 55 

46.2 Energie: definite, vormen, formules 

46.3 Milieuproblemen 

46.4 Energiebesparingen 

46.5 De kilowattuur 

46.6 Mechanische energie 

46.7 Potentiële en kinetische energie 

46.8 Voorbeelden: inslaan van een nagel, 

kilowattuur op de labels van machines 

toelichten, eventuele metingen … 


47 De elementaire structuur van stoffen en 47.1 Molecule, atomen, elektronen 

materialen omschrijven. 

De oorzaak van de positieve of negatieve 



toestand van een lichaam verklaren. 

De elektrische stroom als een verplaatsing van 

vrije elektronen toelichten. 

Het onderscheid tussen geleiders en isolatoren 

verklaren. 

48 De plaats, de functie en de symbolen van de 

onderdelen van een elektrische stroomkring 

herkennen. 

De begrippen en grootheden in verband met 

een elektrische stroomkring toelichten. 

47.2 De toestand van een lichaam 

47.3 Beweging van elektrische ladingen 

47.4 Geleiders, isolatoren 

48.1 Bron, leidingen, schakelaar, verbruiker 

48.2 Spanning, polariteit, open en gesloten stroomkring, 

stroomsterkte, elektronenstroomzin en 

conventionele stroomzin, energietransport, 

energieomzetting, weerstand 


• Een eenvoudig en correct model, bijvoorbeeld een waterkring, gebruiken om een elektrische stroomkring te 

simuleren. 

• Via metingen en/of demonstraties het verband aantonen! 

• De werking van een houtvochtigheidsmeter toelichten. 

Het SI-stelsel in de elektriciteit 


49 De basisgrootheden met hun symbolen en 49.1 Lengte, massa, tijd, elektrische stroomsterkte 

grondeenheden opsommen. 

49.2 Temperatuur, lichtsterkte, hoeveelheid stof (U) 

50 De afgeleide grootheden en eenheden voor de 

elektriciteit opbouwen en hun onderling verband 

toelichten. 

De begrippen gelijkstroom en wisselstroom 

onderscheiden. 

Enkele courant gebruikte spanningswaarden 

opsommen. (U) 

50.1 Snelheid, versnelling, kracht, arbeid, vermogen, 

stroomsterkte (basisgrootheid), spanning 

50.2 Zin en waarde (constant, veranderlijk) van de 

stroom 

50.3 Hoge en lage spanning, genereren (opwekken) 

van spanning 


• Het eenvoudig en correct model (doelstelling 47) met de waterkring hier opnieuw gebruiken. 

• Wijzen op de overeenkomsten met de mechanica: kinematica, statica, dynamica. 

• De eenheid voor de elektrische spanning afleiden uit de eenheden voor het vermogen en de stroomsterkte. 

• Laat de leerlingen zelf het vermogen en de stroom in een eenvoudige kring met constante gelijkstroomweerstand 

meten om het verband tussen de eenheden te bevestigen. 

Verbanden tussen elektrische grootheden 


51 Het begrip “hoeveelheid elektriciteit” toelichten. 51.1 Verband tussen stroomsterkte, tijd en hoeveelheid 

elektriciteit 

51.2 De wet van Faraday 

51.3 Coulomb, As en Ah (praktisch, batterijen) 



52 De grootheid weerstand en het verband tussen de 

grootheden stroomsterkte, spanning en weerstand 

via zelfstandig uitgevoerde metingen met 

een digitale multimeter toelichten en in een formule 

uitdrukken. 

52.1 Definitie, symbool, eenheid 

52.2 Weerstand van materialen (geleiders, isolatoren) 

52.3 Invloed van de spanning op de stroomsterkte 

52.4 Invloed van de weerstand op de stroomsterkte 

52.5 De wet van Ohm 

52.6 Gebruik van een digitale multimeter (instellen, 

aansluiten en aflezen): bepalen van polariteit, 

spanning, stroom, onderbreking, kortsluiting 


• Het eenvoudig en correct model (doelstellingen 47 en 49) met de waterkring hier opnieuw gebruiken. 

• De eenheid voor de weerstand afleiden uit de eenheden voor de spanning en de stroomsterkte. 

• De leerlingen dienen hier zeker zelf metingen uit te voeren. Demonstraties volstaan in dit geval niet. 

Schakelen van verbruikers 


53 De eigenschappen van de serieschakeling 53.1 Serieschakeling, vervangingsweerstand 

toelichten. 

53.2 Spanningsverdeling in opeenvolgende verbruikers 

en spanningsverlies in leidingen 

54 De eigenschappen van de parallelschakeling 

toelichten. 

54.1 Parallelschakeling, vervangingsweerstand 


• Verwijzen naar praktische voorbeelden: verlichting in de werkplaats, aaneenschakeling van meerdere spots 

in een keuken … 

• Met behulp van didactische hulpmiddelen (panelen, proefopstellingen, simulatiesoftware op pc), eenvoudige 

oefeningen demonstreren en de verbanden aantonen. 

• Bij de parallelschakeling benadrukken dat de totale stroom verhoogt telkens wanneer men een verbruiker 

toevoegt. 

Vermogen, arbeid, energie 


55 Het vermogen van een verbruiker verklaren als 55.1 Vermogen in de elektriciteit 

de elektrische energie die per tijdseenheid 

55.2 

omgevormd wordt. 

Verband tussen vermogen, tijd en arbeid 

55.3 Arbeid en energie in de elektriciteit 

55.4 Verband tussen toegevoerde energie en nuttig 

beschikbare energie, rendement 

55.5 Berekening van het energieverbruik 


• Via metingen en/of demonstraties de verbanden aantonen! 

• De formule voor het vermogen afleiden uit de afgeleide eenheid ‘volt’. 



• Het energieverbruik van enkele courant gebruikte elektrische toestellen berekenen en demonstratief meten. 

Warmtewerking van elektriciteit 


56 De warmtewerking van de elektriciteit en de 56.1 Omzetting van elektrische in warmte-energie 

gevolgen en toepassingen ervan omschrijven. 

56.2 Warmteverliezen in leidingen en apparaten: 

voorzorgen 

56.3 Het verband tussen de doorsnede van 

elektrische leidingen en warmteverliezen 

56.4 Types van geleiders, toegelaten stroomsterkte 


• Voorbeelden: verwarming van de bladen van een vlakpers, kantenlijmlat, elektrisch kacheltje, gloeilamp, 

smeltdraad, bimetaalstrook, smeltveiligheid. 

• Leermiddelen met verschillende draad- en kabelsoorten gebruiken. 

• Tabellen ter beschikking stellen. 

Wisselstroom en -spanning 


57 Het verloop van de sinusvormige wisselstroom 

en -spanning toelichten en grafisch voorstellen. 

58 De aan- of afwezigheid van de netspanning 

vaststellen met een spanningstester, en meten 

met een digitale multimeter. 

59 Het verloop van de driefasenwisselstroom en 

-spanning toelichten en het nut ervan 

omschrijven. 

57.1 Verloop van sinusvormige wisselstroom en 

-spanning 

57.2 Amplitude, periode, frequentie, effectieve 

waarde 

57.3 Symbolen 

57.4 Vermogen bij resistieve belasting 

58.1 Wisselspanning meten 

59.1 Verloop van de driefasenwisselstroom en 

-spanning 


• De vorm aantonen met generator en oscilloscoop (kan ook met een fietsgenerator en een draaispoelmeter). 

• Toepassingen van driefasige netten: aansluitingen bij houtbewerkingsmachines. 

Veiligheid in elektrische installaties 


60 De functie van de elementen van een elementair 60.1 Verdeling van elektrische energie 

schakelbord en een verdeelkast toelichten. 

Lijndraad, fasedraad 

Neutrale draad of nulleider 

Aarding als veiligheidsmaatregel 



61 De schadelijke effecten van blikseminslag voor 

de mens en voor elektrische installaties en 

apparaten omschrijven en de gepaste beveiligingsmaatregelen 

kennen. 

62 Het begrip werkspanning (nominale spanning) 

toelichten. 

63 De schadelijke effecten van een kortsluiting 

omschrijven. 

64 De reglementeringen toepassen en kwaliteitsmerken 

herkennen. 

Smeltveiligheden 

Automaten 

Verliesstroomschakelaar 

60.2 Fysiologische uitwerking van elektriciteit 

Veiligheidsmaatregelen 

Gepaste interventie 

Schokken 

Elektrocutie door aanraking 

Invloed van de vochtigheid 

61.1 Effecten bliksem 

61.2 Beveiliging 

62.1 Werkspanning, nominale spanning: vermelding 

op apparaten 

63.1 Kortsluiting 

64.1 Gevaren en voorzorgen bij het werken aan 

elektrische installaties 

64.2 Reglementering 

64.3 Kwaliteitsmerken 

64.4 Raadplegen AREI, CE … 


• Didactische opstellingen gebruiken, praktische voorbeelden en uitvoeringen tonen. 

• Reglementering ter beschikking stellen. 

Lichtschakelingen 


65 Het stroombaan-, eendraads- (U) en 65.1 Lichtschakelingen 

uitvoeringsschema (leidingsschema) lezen en 

toelichten. 

Eenpolige schakeling 

De schakeling zelfstandig uitvoeren. 

Tweepolige schakeling 

Dubbele aansteking (U) 

Wisselschakeling 

Kruisschakeling (U) 

65.2 Technologie van de gebruikte materialen 


• In de schema's de correcte symbolen gebruiken. 

• De leerlingen de schakelingen zelf laten uitvoeren op didactische borden. 



7 Algemene pedagogisch-didactische wenken 

7.1 Geïntegreerde aanpak 

Eén van de belangrijkste verwachtingen van dit leerplan is de verdere en betere integratie van de diverse vakken. 

Het is echter aangewezen om zoveel mogelijk te vertrekken van opdrachten of projecten, waarbij de leer 

plandoelstellingen uit ‘Organisatie’ en ‘Realisaties hout’ door de leerlingen als één samenhangend geheel worden 

ervaren. Niet alle opdrachten worden ook praktisch gerealiseerd. 

We hanteren hierbij het model van het technologische proces. (Zie figuur hieronder) 

7.2 Werkvormen 

Opdrachtbeschrijving vanuit een reële behoefte en formuleren van de eisen 

Opdoen van de relevante voorkennis en 

verzamelen van de nodige gegevens 

bijsturen 

evaluatie 


Houttechnieken D/2007/0279/006 

OK 

Voorbereiding, planning en organisatie 

bijsturen 

evaluatie 

OK 

Uitvoeren, realiseren 

evaluatie 

OK 

Einde project 

Het is uiteraard, zoals in elke vorm van onderwijs, aangewezen om een diversiteit van werkvormen te gebruiken. 

Werkvormen die we in het bijzonder aanbevelen zijn: zelfstandig werken, zelfsturend leren, zelfevaluerend handelen, 

werken in kleine groep … 

bijsturen 

bijsturen

7.3 Algemene pedagogische wenken Realisaties hout en Organisatie 

• Het realiseren van de doelstellingen is een opdracht van een klein lerarenteam. Probeer zo weinig mogelijk 

te versnipperen. 

• Stel gezamenlijk de graadsplanning op. 

• Hou geregeld teamvergaderingen en ga na of de doelen bereikt zijn. 

• Het projectmatig werken bevordert de integratie. 

• Probeer op een gestructureerde wijze cognitieve en psychomotorische tekentechnische vaardigheden aan 

te leren, om het ruimtelijke inzicht en voorstellingsvermogen te vergroten. Deze vaardigheden hebben als 

doel concepten uitvoeringsgericht te realiseren. 

• Technisch tekenen is de taal van de technicus. Deze communicatievorm wordt gekenmerkt door getekende 

voorstellingen en/of genormaliseerde symbolen. Bij technisch tekenen maakt men veelal het onderscheid 

tussen schetsen, traditioneel tekenen en CAD. 

7.4 Algemene pedagogische wenken Mechanica 

• De korte theoretische beschouwingen worden ondersteund met realistische voorbeelden (toepassingen, 

proefopstellingen, videobeelden, computersimulaties, didactische programma’s) uit de praktijk, gericht naar 

concrete situaties in de houten bouwwereld. Bij de meeste doelstellingen zijn er tal van voorbeelden opgenomen 

uit de houtindustrie. 

• Vertrek vanuit de houtsector gebonden probleemstellingen. 

• Toets de inhouden met de praktijkomgeving van de leerlingen. Leer ze elementen van de mechanica linken 

aan de concrete situatie in de werkplaats. 

• Een bezoek brengen aan Technopolis kan verrijkend zijn. 

7.5 Algemene pedagogische wenken Elektriciteit en lab 

• In het vak Elektriciteit dienen theorie en proeven geïntegreerd en waar mogelijk door de leerlingen zelf worden 

uitgevoerd, in een aangepast didactisch lokaal. 

• Bepaalde leerinhouden dienen klassikaal didactisch te worden ondersteund. Ook simulatiesoftware kan 

daartoe worden aangewend. 

• Waar nodig zal de leraar eenvoudige oefeningen inlassen als toepassing op de behandelde leerstof. 

Maken van stroomkringen: leggen van een schakeling … 

Het principe van de houtvochtigheidsmeter in relatie brengen met de geziene leerstof. 

Metingen (die kaderen binnen de voorschriften van het AREI) uitvoeren met een digitale multimeter. 

• Verwijzen naar praktische voorbeelden en naar concrete situaties in de houtsector: 

Parallelschakeling van de verlichting in de werkplaats. 

Aaneenschakeling van meerdere spots in een keuken. 

Elektrisch verwarmen van de bladen bij de vlakpers en de kantenlijmlat. 

Diverse elektrische aansluitingen van houtbewerkingsmachines. 

Zorg dat de leerlingen tot inzichten komen door bijvoorbeeld situaties voor te leggen. 

Wat stel je vast indien je een machine wilt opstarten als de elektrisch beveiligde deur openstaat? 

Wat stel je vast bij het indrukken van de noodstop? 

… 



Elektrische identificatiegegevens van een motor bij een houtbewerkingsmachine aflezen en bespreken. 

Een model van een bekabelde verdeelkast ter beschikking stellen als didactisch middel. 

Er dient voortdurend aandacht te worden besteed aan de gevaren bij de omgang met elektriciteit. 

• Een bezoek brengen aan Technopolis kan verrijkend zijn. 

7.6 CAD, VIA, ECDL … 

Integratie van de informatie- en communicatietechnologie (ict) 

De leerlingen verwerven tijdens de vorming een aantal inzichten en vaardigheden, onder meer op het vlak van 

CAD. De mogelijkheden van ict kunnen voortdurend worden toegepast in de context van alle vakken en in het 

bijzonder de vakken van het fundamentele gedeelte. We verwijzen onder meer naar: 

• Tekstverwerking: documentatie aanvragen, technische informatie verzamelen en verwerken … 

• Rekenblad: berekenen van materiaalhoeveelheden, berekenen van materiaalkostprijs, plannen en opvolgen 

van de eigen werkzaamheden … 

• Internet: opzoeken van informatie, verwerken van relevante bestanden, contacten leggen via e-mail … 

• Gegevensbeheer (catalogi, producteigenschappen ...) opzoeken op informatiedragers 

• Typische software binnen de houtsector gebruiken: CAD 

• PowerPoint: presenteren en bespreken van projecten 

In de derde graad wordt dit voortgezet zodat de leerlingen normaal gezien in staat zullen zijn om zonder bijkomende 

opleidingen een attest te behalen. Het afnemen van zo’n attest dient te gebeuren door erkende testcentra. 

7.7 Welzijn op het werk en VCA 

In de tweede graad maken de leerlingen verder kennis met basisveiligheid. Het aanleren van een veiligheidsbewuste 

attitude staat centraal in de opleiding. 

In het kader van de certificatie (VCA2000/03) dat elke werknemer (in een bedrijf) een opleiding basisveiligheid 

moet volgen (Zie K.B. van 27 maart 1998, over het welzijnsbeleid tegenover werknemers), kunnen leerlingen in 

de derde graad deze VCA (Veiligheidschecklist voor Aannemers) behalen. Dit certificaat is 10 jaar geldig. 

 

Leerplannen van het VVKSO zijn het werk van leerplancommissies, waarin begeleiders, leraren en 

eventueel externe deskundigen samenwerken. 

Op het voorliggende leerplan kunt u als leraar ook reageren en uw opmerkingen, zowel positief 

als negatief, aan de leerplancommissie meedelen via e-mail (leerplannen@vsko.be) of per brief 

(Dienst Leerplannen VVKSO, Guimardstraat 1, 1040 Brussel). 

Vergeet niet te vermelden over welk leerplan u schrijft: vak, studierichting, graad, licapnummer. 

Langs dezelfde weg kunt u zich ook aanmelden om lid te worden van een leerplancommissie. 

In beide gevallen zal de Dienst Leerplannen zo snel mogelijk op uw schrijven reageren. 



8 Evaluatie 

Evalueren is een permanente activiteit die zich gedurende het hele schooljaar afspeelt, op basis van concrete 

(objectiveerbare) waarnemingen, vaststellingen door de leraar, de lerarengroep en in groeiende mate door de 

leerling zelf (zelfevaluatie) 

met als doel: 

• aan de leerling en de ouders inzicht te geven vanuit een positieve bezorgdheid voor elk individu over 

zijn/haar mogelijkheden, beperkingen en vorderingen om zo het leerproces van de leerling te ondersteunen 

en te bevorderen met tegelijk waar nodig een concreet voorstel tot remediëring, bijsturing en/of verdieping 

indien nodig, een passende oriëntering voor te stellen; 

• aan de leraar concrete suggesties te geven voor bijsturing van zijn didactisch handelen 

ten opzichte van: 

• de eigen mogelijkheden van de leerling 

• vooraf bepaalde en aan de leerling expliciet vermelde doelstellingen. 

De verschillende doelstellingen worden in het evaluatieproces betrokken. Het gaat om kennis, inzichten, vaardigheden 

en attitudes die zowel voor de verdere schoolloopbaan als voor de instap in de samenleving en in het 

arbeidscircuit belangrijk zijn. Hierbij komen cognitieve inhouden, algemene en specifieke vaardigheden, algemene 

en specifieke attitudes in aanmerking. Dit in overeenstemming met het profiel van de studierichting. 

Bij de eindevaluatie worden zowel het samengaan van de algemeen vormende, de theoretisch-technische en de 

technisch-praktische componenten in rekening gebracht. Er dient op een evenwichtige wijze rekening gehouden 

te worden met zowel het proces als het product. 

8.1 Procesevaluatie 

Bij procesevaluatie brengt men de stappen in rekening die leiden tot het (juiste) resultaat en analyseert men het 

leerproces dat de leerling doormaakt. 

In de scholen gebruikt men procesevaluatie in twee verwante betekenissen: 

• enerzijds als ‘gespreide evaluatie’, d.w.z. de evolutie die blijkt uit geregelde toetsmomenten, 

• anderzijds gaat de leraar na hoe de leerling zijn leren aanpakt, hoe hij te werk gaat om tot een bepaalde 

prestatie te komen. Dit is bijvoorbeeld het geval bij oefeningen of waar het technologisch proces een belangrijke 

rol speelt in het leren van de leerling. 

Mogelijke vragen 

• Doet hij inspanningen om tot betere prestaties te komen? 

• Gaat de leerling gestructureerd en efficiënt te werk? 

• Ontwikkelt de leerling zelfredzaamheid bij het gebruik van bijvoorbeeld CAD-software? 

• Worden de mogelijkheden van het CAD-pakket efficiënt gebruikt? 

• Gaat de leerling logisch en zorgvuldig te werk? 

• Voert de leerling spontaan controles en zelfevaluaties uit, om de juiste conclusies te trekken? 

• Welke evolutie maakt de leerling door? 

• In welke mate maakt hij vooruitgang? 

• Waar en waarom loopt het goed? 

Fouten, tekorten, hiaten kunnen verband houden met de kennis van de leerling, met zijn inzicht maar ook met 

zijn inzet, interesse en aanpakgedrag. Ze kunnen ook tekorten in het didactisch handelen als oorzaak hebben. 



Het opsporen en lokaliseren van tekorten is dus niet alleen belangrijk als feedback naar de leerling. Het is ook 

interessant voor het bijsturen van het eigen didactisch handelen. 

De evaluatie van het leerproces wil het leren op zichzelf optimaliseren. Op termijn moet dit resulteren in een positieve 

evolutie van het leerresultaat. 

8.2 Productevaluatie 

De vraag naar het leerrendement stelt men vooral bij productevaluatie: in welke mate zijn de onderwijsdoelstellingen 

bereikt? De leraar controleert in welke mate de leerling nieuwe competenties verworven heeft en of hij die 

op een adequate manier kan gebruiken. Ook gaat hij na of de leerling vooruitgang gemaakt heeft. 

Mogelijke vragen 

• In welke mate kent de leerling …? (Cognitie) 

• In welke mate heeft de leerling inzicht in ...? (Cognitie, technische vaardigheden) 

• In welke mate kan de leerling …? (Cognitie, communicatie en technische vaardigheden) 

• In welke mate beantwoordt de realisatie of … aan …? (Technische vaardigheden) 

• In welke mate gedraagt de leerling zich ... ? (Attitudes) 

• … 

Vormen 

• Individuele gesprekken, groepsbesprekingen en overleg. 

• Realisaties vergelijkingen met de norm. 

• Realisaties vergelijkingen met de opdracht. 

• … 

8.3 Evalueren van attitudes 

Attitudes hebben te maken met houding en gedrag en daar komen heel wat affectieve elementen bij kijken, maar 

attitude-evaluatie mag niet verward worden met het sanctioneren van gedragsproblemen. Attitudes worden vaak 

omschreven als ‘zin hebben voor’, ‘bereid zijn te ‘, ‘bewust zijn van ‘, enz. en zijn dus intentionele houdingen. 

Deze zijn niet duidelijk te beoordelen. Het gaat hier met andere woorden om complexe gedragsveranderingen 

die leerlingen op een eigen wijze, via een leerproces, integreren in hun persoon. 

Vormen 

• Algemene attitudes zoals zin voor sociale gerichtheid, zin voor discipline, zin voor samenwerking, kritische 

zin, respect, zelfstandigheid. 

• Specifieke attitudes zoals werkmethodiek, kostenbewustzijn, aandacht voor veiligheid en milieu. 

• Leerattitudes zoals bereidheid om te leren en te werken, zin voor efficiënt werken, voor doorzetting, resultaatgerichtheid. 

Bij de leerattitudes kan men ook de attitudes rekenen die opgenomen zijn in de lijst van de vakoverschrijdende 

eindtermen. Het evalueren en bijsturen van attitudes is een permanente opdracht. Voor het evalueren verwijzen 

wij onder meer naar de SAM-schaal. 

Bron: Diocesane Pedagogische Begeleiding. Evaluatie, een genuanceerd verhaal. Bisdom Gent, oktober 2004. 



9 Minimale materiële vereisten 

Met ’minimale materiële vereisten’ bedoelen we “een beschrijving van wat minimaal noodzakelijk wordt geacht 

om de doelstellingen van het leerplan op een verantwoorde wijze te kunnen realiseren.” 

“Noodzakelijk” wil niet zeggen “verplicht op school aanwezig” maar wel “beschikbaar en voor alle leerlingen toegankelijk”, 

bv. in een nabijgelegen bedrijf, via een RTC. Welke uitrusting effectief op elke school aanwezig is, is 

een beslissing van de school zelf. Bij de beslissing spelen volgende elementen een rol: 

• gebruiksfrequentie en -efficiëntie; 

• kostprijs en levensduur; 

• regelgeving: wat verplicht wordt door van kracht zijnde wetten en reglementen 

• specificiteit van de leerlingen populatie. 

De minimale materiële vereisten slaan uitsluitend op de verwezenlijking van de basisdoelstellingen en niet op 

eventuele uitbreidingsdoelstellingen. 

Minimale materiële vereisten vallen uiteen in uitrusting en infrastructuur. Met uitrusting zijn bedoeld: leermiddelen, 

machines en gereedschappen, beschermingsmiddelen... Infrastructuur staat voor vaklokalen, werkplaatsen… 

De aantallen of het volume dienen uiteraard in relatie te staan met het aantal leerlingen. 

Met persoonlijke uitrusting bedoelen we de uitrusting die elke leerling ter beschikking moet hebben. De persoonlijke 

uitrusting wordt bepaald door de noodwendigheid van het gebruik (bv. door de regelgeving). De school bepaalt 

welke persoonlijke uitrusting door haarzelf ofwel door de leerling wordt aangekocht. 

We bevelen scholen aan om een groeipad voor minimale materiële vereisten uit te tekenen in het kader van een 

masterplan. 

De uitrusting en de infrastructuur, inzonderheid de werkplaatsen, de vaklokalen en de laboratoria, dienen te voldoen 

aan de van kracht zijnde wetten en reglementen betreffende het Algemeen Reglement voor Arbeidsbescherming 

(ARAB), de Codex, het Algemeen Reglement op de Elektrische Installaties (AREI) en de Vlarem wetgeving. 

Alle machines en arbeidsmiddelen vanaf 1995 moeten voldoen aan de machinerichtlijn en CE-gekeurd 

zijn (KB. 5 mei 1995). Arbeidsmiddelen van vóór 1995 moeten voldoen aan de arbeidsmiddelenrichtlijn (KB.12 

augustus 1993). 

De stofafzuiginstallatie is aangepast aan de van kracht zijnde wetgeving. Bestaande stofafzuigingen dienen te 

voldoen aan het KB 26 maart 2003 gebaseerd op de Europese richtlijn 99/92/EG de zogenaamde ATEX 137 

richtlijn. 

Alle snijgereedschappen dienen te beantwoorden aan de van kracht zijnde wetgeving en de norm EN 758 (MAN 

gereedschap). 

De spuitkabine (-lokaal) moet vanaf 2007 voldoen aan de vooropgestelde normen i.v.m. watergedragen lakken 

en vernissen. 

9.1 Algemeen 

9.1.1 Veiligheidsvoorzieningen 

Gemeenschappelijke beschermingsmiddelen 

• Brandblusapparaten 

• EHBO kast 

• Evacuatieplan 

• Ontsmettingsmiddelen 



• Pictogrammen 

• Technische fiches van de producten 

• Veiligheidsinstructiekaarten 

• Werkplaatsenreglement 

• Persoonlijke beschermingsmiddelen 

• Gehoorbeschermers 

• Stofmasker 

• Veilige werkkledij 

• Veiligheidsbril met zijbescherming 

• Veiligheidsschoenen en -handschoenen 

• Vaklokalen en vakmediatheek 

• Catalogi van materialen, gereedschappen, machines 

• Computers, randapparatuur, software, internet, … 

• Didactische modellen 

• Mogelijkheid tot multimediale projectie 

• Relevante tijdschriften 

• Schoolmeubilair 

• Stalenboeken van materialen 

• Technische voorlichtingen 

• Wetenschappelijke boeken in verband met houttechnologie 

9.1.2 Kleedruimte met wasgelegenheid 

• Handdoeken 

• Kleerkasten 

• Wastafels 

• Zeep 

9.2 Specifiek voor de basisdoelstellingen Hout 

9.2.1 Tekengerei en handgereedschappen 

Gemeenschappelijk 

• Aanzetstaal 

• Bankschroef 

• Bitsenset 

• Boren: langgatboor, potscharnierboor, verzinkboor, … 

• Fineerzaag 

• Fineervoegband 

• Handkitpistool 

• Houtrasp 



• Inbussleutels 

• Kaderspanner 

• Kapbeitel 

• Kastspanners 

• Kleefband 

• Lijmkam, lijmrol 

• Schuifmaat 

• Spanschroeven en lijmknechten 

• Steekpasser 

• Steekringsleutels 

• Toffelzaag 

• Verlengsnoeren 

• Verstekhaak 

• Vijlborstel 

• Vijlen: houtvijl, zaagvijl, 

• Voeg- en kleefbandapparaat 

• Waterpas 

• Zaagvijlklem 

• Zaagzettang 

• Zwaaihaak 

Individueel 

• Afwetstenen 

• Blokschaaf 

• Centerpunt 

• Gom 

• Gradenboog 

• Hamer 

• Houten hamer 

• Lat 

• Lijmborstel 

• Nageldrijver 

• Passer 

• Potlood 

• Rugzaag 

• Schraapstaal 

• Schrijnwerkerspotlood 

• Schroevendraaiers: ster en plat 

• Schuurblokje 

• Slis- en schuurpapier 

• Steekbeitels 



• Tekendriehoeken 

• Trektang 

• Vouwmeter 

• WinkelhaakHoutmagazijn 

9.2.2 Geïsoleerde en ingerichte werkplaats en machinezaal 

• Aanvoerapparaat 

• Afkortzaag 

• Freesmachines 

• Houtdraaibank 

• Kolomboormachine 

• Langbandschuurmachine 

• Langgatboormachine 

• Lintzaagmachine 

• Onderhoudsmateriaal 

• Paneelzaagmachine 

• Penmachine 

• Persluchtvoorziening 

• Schragen 

• Schuurmachines 

• Slijpmolen 

• Slistafel 

• Transportmiddelen 

• Vandikteschaafmachine 

• Vlakpers 

• Vlakschaafmachine 

• Werkposten, werkbank 

• Stofafzuigingsinstallatie 

9.2.3 Persluchtinstallatie 

• Haspel, persluchtdarm 

• Aansluitingspunten 

• Compressor 

9.2.4 Ingericht gereedschappenmagazijn 

• Boren: klokboren,… 

• Bossingfrees 

• Freesmallen 



• Frezen: bossing-, groef-, sponning- … 

• Groeffrezen 

• Handboormachine 

• Handbovenfreesmachine 

• Handtrilschuurmachine of excentrische schuur machine 

• Kantenfreesmachine 

• Lamellen freesmachine 

• Meet- en uitzetapparatuur 

• Opspandoornen en spanhulzen 

• Profiel- en tegenprofielfrezen 

• Profielfrezenset 

• Schaafkop 

• Schroefmachine op accu 

• Verbindingsfrezen 

• Verstekzaagmachine 

• Verstelbare hoekfrezen 

• Wipzaagmachine 

• Zaagbladen 

9.2.5 Explosie-, brand-, vorst- en lekvrije opslagruimte voor afwerkingproducten 

• Stapelrekken 

• Lijst van de producten 

• Veiligheidsvoorschriften 

9.2.6 Afwerkingslokaal (spuitlokaal) met afzuiging 

• Droog- en/of stapelrekken 

9.3 Specifiek voor de basisdoelstellingen Mechanica 


• Balans 

• Bewegingsdiagram 

• CAD-tekenpakket 

• Didactische borden en werkstukken 

• Dynamometer 

• Houtbewerkingsmachines (Zie 9.2.2) 

• Koevoet 

• Rechts- en linksdraaiend beslag 

• SI-eenhedenstelsel 



• Snijgereedschappen (Zie 9.2.4) 

• Soorten sleutels (momentsleutel …) 

• Tabellen en grafieken van rotatiefrequenties en snijsnelheden 

9.4 Specifiek voor de basisdoelstellingen Elektriciteit en lab 


• AREI 

• Automaten 

• Didactisch lokaal 

• Didactische borden met schakelingen, weerstanden 

• Digitale multimeter 

• Houtvochtigheidsmeter 

• Isolatoren 

• Schakelbord 

• SI-eenhedenstelsel 

• Smeltveiligheden 

• Soorten aardingen 

• Soorten geleiders 

• Bekabelde verdeelkast 

• Verliesstroomschakelaar 



10 Nuttige adressen 

BIN (Belgisch Instituut voor Normalisatie) 

Brabançonnelaan 29 

1040 BRUSSEL 

Tel. 02 520 22 33 

Website: http://www.bin.be 

E-mail: info@ibn.be 

Cobosystems nv 

Excelsiorlaan 57 

1930 ZAVENTEM 

Tel. 02 725 31 61 

Fax 02 725 44 01 

E-mail: abo@cobosystems.be 

Website: www.cobosystems.be 

KVIV (Koninklijke Vlaamse Ingenieurs Vereniging) 

Desguinlei 214 

2018 ANTWERPEN 

Tel. 03 216 09 96 

E-mail: critto@ti.kviv.be 

Website: http://www.ti.kviv.be/critto 

FVB (Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid) 

Koningsstraat 45 bus 4 

1000 BRUSSEL 

Tel. 02 210 03 33 

E-mail: info@fvbffc.be 

Website: http://www.fvbffc.be/ 

NAVB (Nationaal Actiecomité voor Veiligheid en hygiëne in de bouwnijverheid) 

Sint-Jansstraat 4 

1000 BRUSSEL 

Tel. 02 552 05 00 

E-mail: navb@navb.be 

Website: http://www.navb.be 

Nationale federatie voor de houthandelaars 

Centrum Galerij - blok 1 - 5de verdiep 

Kleerkopersstraat 15/17 

1000 BRUSSEL 

Tel. 02 229 3260 

Fax 02 229 32 64 

E-mail: info@nfh.be 

Website: http://www.nfh.be (bevat linken naar nagenoeg alle relevante organisaties) 

Bouwunie 

Spastraat 8 

1000 BRUSSEL 

Tel. 02 238 06 05 

E-mail: info@bouwunie.be 

Website: www.bouwunie.be 



Opleidingscentrum Hout 

Hof ter Vleest dreef 3 

1070 BRUSSEL 

Tel. 02 558 15 51 

E-mail: info@och-cfb.be 

Website: www.och-cfb.be 

Verbond van Kristelijke Werkgevers en Kaderleden 

Tervurenlaan 463 

1160 BRUSSEL 

Tel. 02 773 16 80 

E-mail: isabelle.verlinden@vkw.be 

Website: www.vkw.be 

VCB (Vlaamse Confederatie Bouw) 

Tweestationstraat 80 

1070 BRUSSEL 

Tel. 02 545 56 00 

Fax 02 545 59 00 

Website: http://www.vcb.be 

VLOR (Vlaamse Onderwijsraad) 

Leuvenseplein 4 

1000 BRUSSEL 

Tel. 02 219 42 99 

Fax 02 219 81 18 

E-mail: vlaamse.onderwijsraad@vlor.be 

Website: http://www.vlor.be 

VMM (Vlaamse Milieumaatschappij) 

A. Van De Maelestraat 96 

9320 EREMBODEGEM 

Tel. 053 72 64 45 

Website: http://www.vmm.be/ 

VVKSO (Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs) 

Guimardstraat 1 

1040 BRUSSEL 

Tel. 02 507 07 30 

Fax 02 511 33 57 

E-mail: info@vvkso.vsko.be 

Website: http://www.vvkso.be 

WTCB (Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf) 

Maatschappelijke zetel 

Violetstraat 21-23 

1000 BRUSSEL 

Tel. 02 502 66 90 

E-mail: info@bbri.be 

Website: http://www.bbri.be 



Belgian Woodforum (vzw Hout) 

Het Arsenaal, Gebouw Q 

Vrijwilligerslaan 2 

1040 ETTERBEEK 

Tel. 02 219 28 32 

Website: www.hout.be 

Portaalsite voor de houtbewerker 

E-mail: info@wood-it.be 

Website: www.wood-it.be 



11 Bibliografie 

11.1 Handboeken 

Titel Houtvademecum 

Auteur S.I. Wiselius 

Uitgever Kluwer 

ISBN 90 901 2443 9 

Titel MDF het veelzijdig plaatmateriaal 

Auteur Ir. J.A.M. Kickken TNO-bouw-centrum houttechnologie 

Uitgever Kluwer 

ISBN 90 557 6081 1 

Titel Verspaningstechnieken 

Auteur A. Van de Velde 

Uitgever A. Van de Velde 

ISBN 

Titel Het drogen van hout 

Auteur 

Uitgever TNO - Delft 

ISBN 

Titel OSB oriented strand board 

Auteur Ir. J.A.M. Kickken 

Uitgever 

ISBN 90 7638 397 9 

Titel Zakboekje hout 

Auteur Ir. J.A.M. Kickken 

Uitgever Ter Hagen Stam 

ISBN 90 440 0083 7 

Titel Tabellenboek voor Hout/bouwtechniek 

Auteur Jan De Wit – Jos Pelgroms – Marcel Vandeweyer 

Uitgever Plantijn 

ISBN 90-301-6160-4 

Titel Het houtboek 

Auteur 

Uitgever Zomer en Keuning Boeken B.V. Ede / Antwerpen 

ISBN 90-210-01411 

Titel ABC van de chemie – basisbegrippen 

Auteur P. Lambers - F. Smet – E. Van Hoye 

Uitgever Uitgeverij Pelckmans 

ISBN 90 289 0979 6 



Titel Rapporteren 

Auteur 

Uitgever VVKSO / Licap 

ISBN 

Titel Evaluatie op de testbank. Over het ontwikkelen van alternatieve evaluatievormen. 

Auteurs Peter Van Peteghem, Jan Vanhoof 

Uitgever Wolters Plantyn 

ISBN 

11.2 Syllabi 

Titel MDF verwerking en afwerking 

Auteur 

Uitgever Opleidingscentrum hout 

ISBN 

Titel Houtdocumentatie (mappen) 

Auteur 

Uitgever Ter Hagen Stam 

ISBN 

Titel Cursus houthandel 

Auteur 

Uitgever VZW - Hout 

ISBN 

Titel Veiligheidsinstructiekaarten 

Auteur 

Uitgever OCH 

ISBN 

Titel Evaluatie, een genuanceerd verhaal 

Auteur Diocesane Pedagogische Begeleiding (Bisdom Gent) 

Uitgever DPB Gent 

ISBN 

11.3 Vaktijdschriften 

Titel Houtnieuws vzw Hout 

Auteur 

Uitgever vzw Hout 

ISBN 

Titel Houthandel en nijverheid 

Auteur 

Uitgever 

ISBN

HOUTTECHNIEKEN - VVKSO - ICT-coördinatoren

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?