PDF-formaat - VVKSO - ICT-coördinatoren

VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEKSECUNDAIR ONDERWIJSLEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJSKUNSTSTOFVORMGEVINGSTECHNIEKENDerde graad TSODerde leerjaarLicap - Brussel D/1995/090 - september 1995

LessentabelZie website: www.vvkso.be

INHOUDblz.1 ALGEMENE VISIE OP DE SPECIALISATIEJAREN IN DESTRUCTUUR SECUNDAIR ONDERWIJS 1989 ......................... 42 BEGINSITUATIE ............................................. 53 ALGEMENE DOELSTELLINGEN ................................. 64 ALGEMENE METHODOLOGISCHE WENKEN ........................ 65 TOEKOMSTMOGELIJKHEDEN .................................. 66 TAXONOMIE ................................................ 77 RELATIE MET DE GEINTEGREERDE PROEF ........................ 78 LEERINHOUDEN, LEERPLANDOELSTELLINGEN ENMETHODOLOGISCHE WENKEN ................................. 7TV Elektromechanica/Kunststoffen/Mechanica ............................. 8KwaliteitszorgTV Elektromechanica/Kunststoffen/Mechanica ............................ 13Lab machinesTV Elektromechanica/Kunststoffen/Mechanica ............................ 18Lab meet- en regeltechniekenTV Elektromechanica/Kunststoffen/Mechanica ............................ 29Technisch tekenenTV Elektromechanica/Kunststoffen/Mechanica ............................ 32UitvoeringstechniekenTV Toegepaste chemie ............................................ 37ChemieComplementair gedeelte .............................................. 429 BIBLIOGRAFIE .............................................. 46

41 ALGEMENE VISIE OP DE SPECIALISATIEJAREN IN DE STRUCTUURSECUNDAIR ONDERWIJS 19891.1 InleidingTijdens het schooljaar 1994-1995 bereikte de eenheidsstructuur het 2de leerjaar van de 3de graad. Destudierichtingen TSO kregen in de 3de graad een geactualiseerde of een vernieuwde inhoud. Vanzelfsprekendhebben inhoudelijke aanpassingen aan de 3de graad gevolgen voor de op de 3de graad aansluitendespecialisatiejaren.In de sectoriële commissies van de VLOR werd nagegaan in welke mate het aanbod van specialisatiejarenmoest worden aangepast, rekening houdend met de hieronder vermelde en op het TSO gefocuste visietekst.Dat resulteerde in een reeks adviezen voor schrapping, naamswijziging, actualisering en toevoegingvan 3de leerjaren van de 3de graad.1.2 Het concept van 3de leerjaren van de 3de graad TSO1.2.1 SPECIALISATIEJAREN TSOSpecialisatiejaren TSO zijn een verdieping van een bepaald onderdeel van de leerstof van de 3de graad.Zij hebben een rechtstreekse koppeling naar tewerkstelling in bedrijven of instellingen. Zij bouwen voortop de kennis die de leerlingen verworven hebben in de 3de graad. De specialisatiejaren kunnen wel vrijeng of vrij breed zijn.De link naar tewerkstelling heeft belangrijke kwalitatieve consequenties. Die hogere kwaliteitseisenpassen trouwens in een maatschappelijke tendens om in algemene zin hogere opleidingsvereisten te stellen.De 3de leerjaren van de 3de graad kunnen in een aantal sectoren een middel zijn om daaraan tegemoet tekomen.Door het volgen van een 3de leerjaar van de 3de graad (en de erin opgenomen stages of andersoortigeaanwezigheid in bedrijven) hebben de afgestudeerden een grotere kans op tewerkstelling of krijgen zijgrotere troeven op de arbeidsmarkt.Specialisatie is een rekbaar begrip. De specificiteit zal gedeeltelijk afhankelijk zijn van de betreffende(deel-)sector. De kwalitatieve invulling van 3de leerjaren van de 3de graad moet geregeld door de sectorcommissiesworden geëvalueerd. De hoge kwaliteitseisen vragen op hun beurt adequate uitrusting engoed voorbereide lesgevers.Men moet hieruit afleiden dat de specialisatiejaren niet voorbereiden op het hoger onderwijs. Ze hebbendus als doelpubliek "finalisten van het secundair onderwijs". Dit belet niet dat een leerling toch de smaakvoor het hoger onderwijs in zo'n jaar zou te pakken krijgen. Een belangrijke doelstelling, zo niet debelangrijkste, is in ieder geval jonge mensen een betere instap in de tewerkstellingswereld verzekeren.Negatief kunnen we het zo stellen: de specialisatiejaren kunnen geen heroriënteringsfunctie hebben. Ditlaatste veronderstelt immers dat de leerlingen in dit leerjaar met een ander beroepsprofiel zouden kennismaken. Deze leerjaren kunnen ook geen actualiseringsfunctie hebben in opgedane kennis. Het zou ongerijmdzijn verouderde technieken te gebruiken in de 2de en de 3de graad om in het 3de leerjaar van de3de graad dan alle nieuwe technologieën aan te leren. Zowel de heroriëntering als de actualisering horennormalerwijze thuis in het gewone deeltijds volwassenenonderwijs of onderwijs voor sociale promotie.Specialisatiejaren kunnen tenslotte ook geen vervolmakingsfunctie vervullen. Hierdoor zouden we erkennendat de eigenlijke studieduur van het secundair onderwijs zeven leerjaren omvat. Dit mag nooit de

5bedoeling zijn. De vormingscyclus moet "afgerond" zijn op het einde van het 2de leerjaar van de 3degraad.1.2.2 SAMENWERKING MET DE SOCIALE PARTNERSUit de omschrijving van de specialisatiejaren TSO hierboven is zo af te leiden dat de opleiding realiteitsnabijhoort te zijn, dat de opbouw van een nieuw specialisatiejaar in nauw overleg dient te gebeuren metde sociale partners. Er valt in dit verband een behartenswaardige tendens waar te nemen om de betrokkenheidvan onderwijsverstrekkers, overheid en sociale partners vast te leggen in een convenant. In iedergeval moet het mogelijk zijn met de sociale partners tot hechte samenwerkingsverbanden te komen, moetenmeer projectmatige co-financieringsprojecten gerealiseerd kunnen worden.De samenwerking met de sociale partners heeft voor de specialisatiejaren belangrijke gevolgen:- de klemtoon komt veel meer dan vroeger te liggen op "specialisatie". Dit zal enerzijds de kwaliteit vandeze 3de leerjaren van de 3de graad opvoeren;- de klemtoon ligt ook uitdrukkelijk op de tewerkstelling. Dit wil zeggen dat deze specialisatiejarenrealiteitsnabij moeten uitgewerkt worden in samenwerking met bedrijven en instellingen. Deze samenwerkingmag zich niet beperken tot de technische, praktische of kunstvakken, maar ook de algemenevakken moeten meer dan vroeger ook in dit teken staan;- op basis van de band met tewerkstelling en het realiteitsnabij leren zal reëel contact met bedrijven eninstellingen in de regel meer dan wenselijk zijn. Dit kan zich onder meer vertalen in kort- en langlopendestages. Er kan worden overwogen voor bepaalde jaren formules van alternerend leren te bekijken,van opleidingen in duale vorm. Dat vereist dan wel een uitstekende begeleiding, ook op pedagogisch-didactischvlak, op de werkvloer;- tot op heden werd de idee van een spreiding in de tijd van specialisatiejaren nog niet gerealiseerd. Alsde vrijgekomen tijd wordt ingevuld met regulier werk (en verloning) kan deze mogelijkheid overwogenworden. Als werksituatie en studies bij elkaar aansluiten, komt men tot een goede constructie. Na hetbeëindigen van het specialisatiejaar (b.v. twee jaar) zou de jongere mogen verwachten aan een fulltimejob te geraken. (Hier komt men dicht bij het domein van het deeltijds volwassenenonderwijs,zeker als men ook een modulaire opvatting van specialisatiejaren zou overwegen. Hierover moet alleoverleg nog plaatsvinden).Tot hier de visietekst van de VLOR Afdeling TSO-BSO.2 BEGINSITUATIEDe leerlingen die het 3de leerjaar van de 3de graad 'Kunststofvormgevingstechnieken TSO' aanvangenworden verondersteld de gemeenschappelijke leerstof van het 1ste en 2de leerjaar van de 3de graad TSO'Kunststoftechnieken' te beheersen. Van hen mag worden verwacht dat zij reeds na deze theoretischepraktische opleiding het efficiënt gebruik van kunststofverwerkingsmachines beheersen.3 ALGEMENE DOELSTELLINGENDit specialisatiejaar heeft tot doel de beroepskwalificatie van leerlingen uit de 3de graad TSO 'Kunststoftechnieken'te verhogen tot hooggekwalificeerde technicus met een grondige kennis en verruimdinzicht in de specifieke verwerkings- en constructietechnieken van kunststofcomponenten en matrijzen.Hieronder verstaat men zowel:- het functioneel aanpassen, vormgeven en construeren van eenvoudige kunststofelementen (=ontwerpen);- het initiëren in het CAD-matrijsontwerpen voor het vervaardigen van eenvoudige kunststofvoorwerpen;

8TV Elektromechanica/Kunststoffen/MechanicaKwaliteitszorg1 u./w.1 BEGINSITUATIEIn het vak Beroepseconomie, naar rato van 1 lestijd in elk 2de leerjaar van de 3de graad TSO, hebben deleerlingen kennis gemaakt met de begrippen "Kwaliteit en controle". Enkele middelen die de procesbeheersinghelpen realiseren hebben de organisatie en planning in een aangepast daglicht geplaatst en aan delaboratoriumproeven en praktijkoefeningen de nodige aanvullende zinvolheid geschonken.2 ALGEMENE DOELSTELLINGENVertrekkende van genoemde beginsituatie en zich steunend op de door de industrie vereiste integralekwaliteitszorggedachte moeten de leerlingen de nodige achtergronden en technieken tot het beheersen vande kwaliteit in het produktieproces toepassen.De voornaamste accenten zullen gelegd worden op:- kwaliteitsbeoordeling,- verwerking van steekproeven,- methodes voor het oplossen van produktieproblemen.Specifieke doelstellingen kunnen als volgt worden geformuleerd:- ook hier is het meer een kwestie van ingesteldheid, mentaliteit, inzicht, bereidheid, groeien ...;- integrale kwaliteitszorg (IKZ) zit op alle niveaus van de onderneming (van boven naar onder, van linksnaar rechts);- als IKZ 'scharnierend' werkt zal het de onderneming ten goede komen;- de statistische onderbouw van de meetmethoden en de technieken moet de kwaliteitszorg wetenschappelijkverantwoorden (SPC en AQL);- andere methoden en technieken moeten 'de samenspraak' in de onderneming bevorderen (brainstorming,Ishikawa-diagram, Pareto-analyse, Demingcirkel ...);- het belang dat de ondernemingen thans hechten aan de kwaliteitszorg, mag blijken uit de gretigheid ombepaalde ISO-certificaten te behalen en te behouden ...3 ALGEMENE METHODOLOGISCHE WENKENDe leerinhouden zullen vooral worden benaderd vanuit het oogpunt van de praktische kwaliteitsbeoordelingqua vorm, afmetingen en uiterlijk aspect van produktiestukken.Het is zeker niet de bedoeling enkel theoretische uiteenzettingen te geven. Belangrijk is de leerlingen eenduidelijk inzicht te geven in het belang van meettechnieken in het ganse IKZ-proces.Duidelijke afspraken met de leraars van de vakken Lab machines en Lab meet- en regeltechnieken zijnhier dus absoluut noodzakelijk.4 LEERINHOUDEN, LEERPLANDOELSTELLINGEN EN METHODOLOGISCHEWENKEN

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKENKWALITEITSZORG1 INTEGRALEKWALITEITSZORGOnderstaande basisbegrippen omschrijvenen verduidelijken:- het begrip kwaliteit,- de functieketen,- de kwaliteitsspiraal,- de Demingcirkel,- de kwaliteitscontrole.BKorte herhaling en verdere uitdiepingvan reeds geziene leerstof.Het geheel bestuderen vanuit de behoefteover het produkt heen naar deconsument.2 VERWERKEN VANSTEEKPROEFGEGEVENS2.1 Frequentieverdeling Steekproefgegevens verwerken toteen frequentietabel:- indeling in klassen,- opstellen histogram, staafdiagram,polygoon.BIllustreren met een praktisch voorbeeldzoals de grootte van de leerlingen,van dezelfde leeftijd, van deklas.9Het doel, het nut en de betekenis omschrijvenvan de begrippen:- rekenkundig gemiddelde,- modus,- mediaan,- rangespreiding,- standaardspreiding.BIllustreren met de gegevens uit bovenstaandvoorbeeld.Deze parameters bepalen bij praktischetoepassingen.B2.2 Normaalverdeling Het doel, het nut en het belang van denormaalverdeling toelichten.BIllustreren met praktische toepassingen.

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKENDe werkgang om vanuit een frequentieverdelingde normaalverdeling tetekenen omschrijven.De algemene vorm en de betekenisvan de normaalverdelingscurve bespreken.BB2.3 Binominaalverdeling Het doel, het nut en het gebruik vande binomiaalverdeling toelichten.Het praktisch gebruik van tabellenvoor het bepalen van de spreidingswaardeverduidelijken.BBIllustreren met praktische toepassingen.2.4 Poissonverdeling Het doel, het nut en het praktisch gebruikvan de Poissonverdeling toelichten.Het praktisch gebruik van tabellenvoor het bepalen van de spreidingswaardeverduidelijken.BBIllustreren met praktische toepassingen.103 OPLOSSEN VAN PRODUKTIE-PROBLEMEN3.1 Kwaliteitsanalysetechnieken Van de verschillende technieken hetdoel, het nut, het specifieke toepassingsgebieden de praktische werkgangomschrijven:- brainstorming,- Pareto-analyse,- Ishikawa-diagram,- statistische procesbeheersing,- gebruik van controle-kaarten.B

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKENDe kwaliteitsanalysetechnieken correctaanwenden en op praktischevoorbeelden toepassen.B3.2 Controlekaarten- Meetbare grootheden Het verband met de normaalverdelingscurve(Gausscurve) bespreken.BControlekaarten praktisch opstellen enanalyseren met meetgegevens uit demodule Meettechniek.BEen &x-R-kaart volledig uitwerken engrondig analyseren.Interventie-instructies vastleggen.- Attributen Het verband met de binomiaal- en dePoissonverdeling verduidelijken.BGegevens uit de praktijk verwerken,analyseren en bespreken:- een U-controlekaart uitwerken,- interventie-instructies vastleggen.B114 AQL-SYSTEMEN De basisidee van het AQL-systeemtoelichten.De structuur van een AQL-systeembespreken.Het praktisch gebruik van het AQLsysteemomschrijven en verduidelijken.BBBMet enkele concrete voorbeelden demogelijkheden van de diverse AQLsystemenillustreren.Voorbeelden kiezen uit:- AQL - ISO 2859,- AQL - MS 414,- AQL - ISO 3951.De begrippen normale, verscherpteen verminderde keuring uitleggen.B

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKENDe voor- en de nadelen van het AQLsysteemopsommen en toelichten.5 ISO-CERTIFICATEN Het doel, het nut en het belang voorde ondernemingen van ISO-certificatentoelichten.BBISO-9000.ISO-9001.ISO-9002.12

13TV Elektromechanica/Kunststoffen/MechanicaLab machines6 u./w.1 BEGINSITUATIEDe leerlingen hebben in de 3de graad TSO 'Kunststoftechnieken' voldoende motoriek verworven om deverschillende kunststofmachines te kunnen bedienen en regelen.2 ALGEMENE DOELSTELLINGENVan deze leerlingen wordt verwacht dat ze door een beredeneerde beïnvloeding van de verschillendeprocesparameters een grondig inzicht verwerven in de procestechnologie.Van de afgestuurde wordt verwacht dat hij een produktie kan optimaliseren door:- instellen van de verschillende parameters in functie van een vooropgesteld verwachtingspatroon,- aanpassing van de parameters na een visuele controle van een aantal proefstukken.3 ALGEMENE METHODOLOGISCHE WENKEN- Het accent zal vooral gelegd worden op de waarneming, de verslaggeving en de correcte besluitvorming.- Het gebruik van simulatieprogramma's en IKZ-technieken kan bij de optimalisatie van de verschillendemachines zeker nuttig gebruikt worden.- Het is aan te bevelen de behandelde leerstof projectmatig te behandelen en dit gelijktijdig met de vakken'PV Praktijk/Stages', 'TV Lab machines' en 'TV Technisch tekenen'. Het is dus aangewezen aldeze vakken toe te vertrouwen aan een enkele leraar. Op die wijze kan aan vakkenintegratie wordengedaan wat zeker voor dit vak gewenst is.4 LEERINHOUDEN, LEERPLANDOELSTELLINGEN EN METHODOLOGISCHEWENKEN

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN2 THERMOVORMEN Produktie klaarmaken van de machines.BInstellen van de parameters.BOptimaliseren van de produktiecyclusdoor beïnvloeden van volgende parameters:- temperaturen,- tijden:• voorwarmtijd,• blaastijd,• koeltijd,• controletijden,- snelheden:• bewegingen,• aanzuigsnelheden.BBBDe invloed van elke parameter afzonderlijkbestuderen.Gebruik maken van beschikbare simulatiesoftware.15Analyse van de invloed van elke parameterop de produktiekwaliteit.Evaluatie van de reproduceerbaarheidvan het produkt naar:- wanddikteverdeling,- wanddikte/rekverhouding,- afmetingen,- vormafwijkingen.BBDoor controle van kleine series dekwaliteit van de produktie nagaan.Bijsturing van de parameters na eenfoutenanalyse met behulp van troubleshooting.B

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN3 EXTRUSIE- Blaasextrusie- Vlakextrusie- ProfielextrusieProduktie klaarmaken van de machines.Instellen van de parameters.Optimaliseren van de produktiecyclusdoor beïnvloeden van volgende parameters:- drukken:• filterinlaatdruk,• spuitkopdruk,- toerental,- temperaturen,- spuitkopparameters.BBBBBBDe invloed van elke parameter afzonderlijkbestuderen.Gebruik maken van beschikbare simulatiesoftware.Aanpassen van de instellingen van devolgapparatuur.B16Analyse van de invloed van elke parameterop de produktiekwaliteit.BEvaluatie van de reproduceerbaarheidvan het produkt naar;- afmetingen,- vormafwijkingen.BDoor controle van kleine series dekwaliteit van de produktie nagaan.Bijsturing van de parameters na eenfoutenanalyse met behulp van troubleshooting.4 COMPRESSIE Produktie klaarmaken van de machines.Instellen van de parametersBBB

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKENOptimaliseren van de produktiecyclusdoor beïnvloeding van volgende parameters:- drukken:• voordruk,• persdruk,- snelheden:• sluit- en opensnelheid,• uitstootsnelheid,- tijden:• voorwarmtijd,• perstijd,• ontgassingstijd,- matrijstemperatuur,- voorwarmtemperatuur.BBBBBDe invloed van elke parameter afzonderlijkbestuderen.17Analyse van de invloed van elke parameterop de produktiekwaliteit.BEvaluatie van de reproduceerbaarheidvan het produkt naar:- stukgewicht,- afmetingen,- vormafwijking.BDoor controle van kleine series dekwaliteit van de produktie nagaan.Bijsturing van de parameters na eenfoutenanalyse met behulp van troubleshooting.B

18TV Elektromechanica/Kunststoffen/MechanicaLab meet- en regeltechnieken4 u./w.1 BEGINSITUATIEMeettechniek: de leerlingen kennen de klassieke meetinstrumenten en meetmethoden voor het meten vanlengtes en hoeken. Ze hebben ook een bepaald aantal metingen praktisch uitgevoerd.Regeltechniek: In de 3de graad TSO 'Kunststoftechnieken' hebben de leerlingen in het TV-vak Pneumatica/hydraulicakennis gemaakt met pneumatische en hydraulische bediening- en stuursystemen. Zijhebben dus reeds enig inzicht verworven in de basisprincipes van hydropneumatisch regelen en sturen.2 ALGEMENE DOELSTELLINGENHet leerplan is opgedeeld in twee delen: een module Meettechniek en een module Automatisatie. Dedoelstellingen van dit vak kunnen per module als volgt worden geformuleerd:Meettechniek:- meetprocedures opstellen en de verkregen resultaten kunnen verwerken in een verslag;- afgewerkte produkten kunnen opmeten in functie van de gestelde eisen;- het belang en de mogelijkheden van een 3D-meetbank inzien en kennen;- statische procesbeheersing kunnen verantwoorden en toepassen;- communicatietechnieken in verband met kwaliteitszorg kennen en toepassen.Automatisatie:- functionele kennis hebben van regelsystemen, regelkringen en hun samenstellende elementen,- duidelijk inzicht verwerven in de mogelijkheden en het praktisch gebruik van programmeerbare sturingen(PLC),- kennis hebben van principewerking, de programmeertechnieken en de praktischetoepassingsmogelijkheden van de robot.3 ALGEMENE METHODOLOGISCHE WENKENMeettechniek:De lessen Lab meettechnieken beschouwen als 'het produkt' en daarbij aandacht hebben voor de relatieklant-producent (hier de leerling).De nadruk leggen op samenwerking of teamwork, verantwoordelijkheidszin en netheid.Voor de verschillende meetopdrachten bij voorkeur gebruik maken van de door de leerlingen zelf gemaaktewerkstukken.Automatisatie:Men zal er steeds voor zorgen bij de theoretische en technologische uitleg zo aanschouwelijk en praktischgericht te werken. Het gebruik van didactische panelen, van aanschouwelijk didactisch materiaal en hetdemonstreren van principewerkingen zijn zeker sterk aan te bevelen.Het is aangewezen de leerling zoveel mogelijk zelf schakelingen te laten opbouwen en uittesten.In verband met PLC-sturing is het zeker aan te bevelen ook de Pneumatica en de Hydraulica hierbij tebetrekken gezien het veelvuldig gebruik van PLC-sturingen binnen hydropneumatische sturingen vankunststofverwerkingsmachines.4 LEERINHOUDEN, LEERPLANDOELSTELLINGEN EN METHODOLOGI-SCHE WENKEN

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKENMEETTECHNIEK1 BASISMETINGEN1.1 IJken van apparaten De principes van het ijken van meetapparatenkennen en toepassen op deapparatuur van het laboratorium.BControle van de meetapparatuur metbehulp van eindmaten en/of normaalringen.1.2 Vlakheid en rechtheid De meetmethode toelichten om devlakheid en de rechtheid te bepalen.Deze meetmethoden toepassen op afgewerkteoppervlakken.BBStukken nemen die door de leerlingengemaakt werden in de werkplaats.191.3 Evenwijdigheid en haaksheid De meetmethode om stukken op evenwijdigheiden haaksheid te controlerenomschrijven.BWerkstukken controleren op evenwijdigheiden op haaksheid:- vlakken,- assen,- boringen.B Hoekmetingen met de hoekmeteren/of met het sinuslineaal.1.4 In- en uitwendige cilinders De meetmethoden, voor het nametenvan in- en uitwendige cilinders, kennenen toelichten.BPraktische metingen uitvoeren opwerkstukken.B

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN1.5 In- en uitwendige conische stukkenDe verschillende meetmethoden voorhet nameten van conische werkstukkenkennen en toepassen met:- kalibers,- meetrollen, meetkogels,- werkplaatsmeetmicroscoop,- profielprojector.BLeerlingen werkstukken laten opmetendie ze zelf gemaakt hebben in dewerkplaats.1.6 In- en uitwendige zwaluwstaarten De controles van zwaluwstaartgeleidingenomschrijven.BDeze meetmethoden uitvoeren metbehulp van kalibers, meetrollen,schroefmaat en eindmaten.B1.7 In- en uitwendige schroefdraad In- en uitwendige schroefdraden opmetenmet:- micrometer met meetstiften,- micrometer met meetdraden,- werkplaatsmeetmicroscoop,- profielprojector,- draadkammen.UDe flankdiameter, de tophoeken, despoed en het profiel van schroefdraadopmeten.201.8 Ruwheid De ruwheidswaarden Ra, Rmax en Rzopmeten met de ruwheidsmeter.B1.9 Synthese-oefening Voor een werkstuk zelfstandig hetmeetprobleem analyseren, de keuzevan de meetmethoden en de meetapparatuurtoelichten.UVoor een zelfgemaakt werkstuk dezemeetmethoden toepassen en de verkregenresultaten kritisch bespreken.U

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN2 WERKSTUKCONTROLES2.1 Meetprocedure De noodzaak en het gebruik van eengoede meetprocedure inzien en verantwoorden.BSamen met de leerlingen eerst eenmeetprocedure opstellen als voorbeeld.Praktische meetprocedures opstellen.B2.2 Verslaggeving Elementen waaraan een verslag moetvoldoen opsommen en motiveren.BEen verslagprocedure opstellen.B2.3 Parameters De verschillende parameters die eenmeting beïnvloeden bespreken.Overzichtelijke studie en weergavevan de parameters uitvoeren.BBBeginnen met eenvoudige metingenom progressief over te schakelen naaringewikkelder meetprocedures.212.4 Meten Gebruikte meetmethode toelichten enmotiveren.Praktische metingen uitvoeren opwerkstukken.BBLeerlingen kunststofwerkstukken latenopmeten die ze voordien zelf hebbengemaakt.2.5 Verwerken van meetresultaten SPC-technieken toelichten en verklaren.BRegelkaart opstellen en resultaten visueelweergeven.BToepassen op produktiestukken die opschool worden gemaakt.2.6 Processturing Het wanneer en het waarom bijsturenvan een proces omschrijven.B

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKENGrootte en tijdstip van processturingbepalen en toepassen.BIn overleg met de leraar van het TVvakKwaliteitszorg.3 3-D MEETTECHNIEKEN3.1 Bediening De bediening van de 3-D meetbankbespreken.BDe meetmachine correct bedienen.B3.2 Assenstelsel De ligging van het assenstelsel op eenwillekeurig werkstuk toelichten.BWillekeurig werkstuk uitrichten envan een assenstelsel voorzien.BStarten met eenvoudige werkstukkenen geleidelijk de moeilijkheidsgraadopdrijven.223.3 Vorm- en plaatstoleranties De vorm- en plaatstoleranties van hetplan aflezen en hun betekenis toelichten.BVorm- en plaatstoleranties op eenwerkstuk nameten.B3.4 Opmeten van elementen De meetmethode voor het opmetenvan afstanden, diameters en andereelementen bespreken.BEigen produktiestukken nameten ende meetresultaten vergelijken met demaat-, de vorm- en plaatstolerantiesvermeld op het werkplan.B

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKENAUTOMATISATIE1 REGELTECHNIEK1.1 Regelkringen De principewerking van een regelkringmet:- een open regelsysteem,- een gesloten regelsysteem,met behulp van het blokschema uitleggen.BDe genormaliseerde symbolen ter beschikkingstellen van de leerlingen.De functie van de verschillende blokkenomschrijven.BBij een open regelsysteem de verschillendeonderdelen van de stuurkringonderscheiden. Het verschiltussen het statisch en het dynamischgedrag nagaan. De stuurkring instellenen hierop eenvoudige metingenuitvoeren.BMen kan kiezen uit verschillendestuursystemen: pneumatisch, elektrisch,toepassingen op temperatuurregeling,snelheidsregeling van motoren,niveauregelingen ...23Bij gesloten regelsystemen de verschillendeonderdelen van de regelkringonderscheiden.BHet verschil tussen het statisch en hetdynamisch gedrag nagaan. De regelkringinstellen en hierop eenvoudigemetingen uitvoeren.B1.2 Regeltechnische terminologie Grootheden en/of functies op eenblokschema van een regelkring aanduidenen toelichten:B

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN- gewenste en werkelijke waarde,- afwijking en/of fout,- storingen,- omvormer en meetzender,- corrigerend orgaan.1.3 Technologie- Standaardsignalen Industrieel gebruikte standaardsignalenop elektrisch en op pneumatischvlak kennen.- Corrigerende organen Het begrip, het doel en de soortencorrigerende organen bespreken:- regelkleppen,- thyristoren, triacs ...- Sensoren De belangrijkste types sensoren voorhet meten en/of detecteren van:- temperaturen,- debiet en druk,- niveau,- toerentallen,- bewegingen,- positiedetectie ...kennen en van elk type de principewerkinguitleggen.Eenvoudige controle op de goedewerking van de verschillende sensoren:druk-, temperatuur-, niveau-,benaderingssensoren ...- Meetzender Het doel en de noodzaak van de meetzendertoelichten en verduidelijkenmet praktische voorbeelden.BBBBBVerwijzen naar internationale benamingen.Wijzen op het belang van standaardisatievoor keuze en omwisselbaarheidvan elementen.Verwijzen naar alle mogelijke toepassingsgebieden,zowel in de mechanicaals in de elektronica.Illustreren met effectieve sensorenwaarbij de werking kan worden gedemonstreerd.Documentatie en catalogi ter beschikkingstellen van de leerlingen.Afspreken met de leraars van de vakkenHydraulica en Pneumatica.Illustreren met een praktische opstellingmet meetzender op een didactischbord.24

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN- Regelaars in open kring• tweestandenregelaarDe eigenschappen, de voor- en nadelenen het praktisch gebruik van eentweestandenregelaar toelichten.Voor een aantal praktische voorbeeldende principewerking, de hystereseen het afstellen bespreken.Op een tweestandenregeling (procesvan de 1ste orde) de regelkarakteristiekoptekenen en het belang van deschakelhysteresis ervaren. Een tweestandenregelaarinstellen en de hysteresisbepalen.BBBVerduidelijken met praktische voorbeelden:hydrofoorgroep, compressor,....Metingen uitvoeren op praktische toepassingsvoorbeelden.Gebruik maken van een x-t-recorder.• continue-regelaarsDe algemene eigenschappen, de voorennadelen en het praktisch gebruikvan continue-regelaars toelichten.De specifieke eigenschappen, de stapresponsie,de sinusresponsie, de integratie-en de differentiatietijd van deverschillende continue-regelaars bespreken:- P-regelaar,- I-regelaar,- PI-regelaar,- D-regelaar,- PID-regelaar.BBVerwijzen naar documentatie en afregelparametersvan regelaars.Enkel grafisch analyseren en zekergeen wiskundige berekeningen.Gebruik maken van aangepaste software.25- Regelaar in gesloten kringmet een eerste orde systeemmet een P- of PI-regelaarHet principe, de eigenschappen, devoor- en nadelen van een regelaar ineen gesloten kring.De onderlinge interactie van procesen regelaar uitleggen.UU

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKENDe invloed van de P- en van de PIactieuitleggen.UEnkel grafisch analyseren en zekergeen wiskundige berekeningen.Regelkringen met een P-, een PI- ofeen PID-regelaar uitmeten:- de invloed van Kp op de nauwkeurigheiden de snelheid nagaan,- de invloed van Tn op de nauwkeurigheiden de snelheid nagaan,- de invloed van Tv op het dempingseffectnagaan.UPraktische voorbeelden zoals elektronischetemperatuur- of niveauregelingen.2 PLC-STURING2.1 Praktische mogelijkheden De technische kenmerken van dePLC-sturing toelichten.De geïntegreerde PLC als sturingselementsitueren in een industriële omgeving.De voordelen ten opzichte van deklassieke technieken toelichten.De betekenis en het gebruik van dePLC-terminologie omschrijven.BBBBDe toepassingsmogelijkheden vanverschillende PLC's onderling vergelijken.262.2 Programmering De verschillende programmeertalenkennen, hun algemene eigenschappenomschrijven en eenvoudige programmeringenuitvoeren met behulp vande bijbehorende instructieset.BDe functie van de PLC in een proceswordt bepaald door het programma.Om in het proces te kunnen ingrijpenmoet men eerst de software beheersen.

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN2.3 Toegepaste PLC-techniek- Programmeertoepassingen- In- en uitgangsvariabelen aansluiten- FoutendiagnosePraktische toepassingen met geïntegreerdePLC-sturing oplossen:- programma opstellen,- PLC aansluiten op simulatieborden,elektromagneetventielen,sensoren ...,- programma invoeren via het programmeerapparaat,- controleren op correcte werking,- foutmeldingen onderzoeken enfouten oplossen.BGebruik maken van verschillendePLC-types.Het aanleren van programmeertalenkan eventueel gebeuren via simulatieprogramma's.Bij foutmeldingen een grondige foutenanalysemaken.3 ROBOTICA3.1 Robot Het doel en de algemene constructievan de robot bespreken:- vrijheidsgraden,- rotatie- en translatiebewegingen,- aandrijvingen,- overbrengingen.B27De verschillende robotconfiguratieskennen en hun praktisch gebruik omschrijven.3.2 Effectoren De verschillende grijpmechanismenen hun gebruik bespreken.3.3 Sensoren Het doel en het praktisch gebruik vansensoren bij robots uitleggen.BBBFolders en documentatiemateriaal gebruikenter illustratie.De link leggen met de praktijk.Horen, zien en voelen!

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKENDe indeling van de sensoren opsommenen hun gebruik en functie verduidelijken.B3.4 Besturing en programmering De verschillende bedienings- en programmeersystemenbespreken enpraktisch kunnen toepassen.Een volledige en praktisch verantwoordewerkanalyse opstellen infunctie van:- de uit te voeren opdracht,- de ruimtemogelijkheden van derobot,- de beschikbare effectoren,- de werkomgeving.Programma opstellen voor verschillendeopdrachten met:- manuele-programmatie en metgebruik van een teaching-box,- met een maximaal gebruik vande machinemogelijkheden.Het programma uittesten door simulatieop scherm.De testprocedure toepassen en hetrobotprogramma laten proeflopen.BBBBBHet programmeren van de robot illustrerenop PC met aangepaste software.Gebruik maken van gepaste simulatiesoftware.Het nut en het belang van een voorafgaandesimulatie bespreken.28

29TV Elektromechanica/Kunststoffen/MechanicaTechnisch tekenen4 (+ 1/2) u./w.1 BEGINSITUATIEIn de 3de graad 'Kunststoftechnieken TSO' hebben de leerlingen reeds kennis verworven in:- tekenen met CAD-pakket,- het tekenen van eenvoudige matrijzen en produktiestukken,- bestaande tekeningen geanalyseerd en bepaalde wijzigingen en/of aanpassingen aan tekeningen aangebracht.2 ALGEMENE DOELSTELLINGENHet is de bedoeling dat de leerlingen op het einde van dit specialisatiejaar inzicht verwerven in de evolutievan een ontwerp tot een produktierijp project, en daarbij de vele vakoverschrijdende facetten begrijpen enkunnen toepassen.3 ALGEMENE METHODOLOGISCHE WENKEN- De te kiezen onderwerpen in verband met matrijzen- en/of mallenbouw kunnen vrij gekozen worden infunctie van de toegepaste technieken in de bedrijven in de onmiddellijke omgeving van de school.- Het uitwerken van projecten in groeps- of klasverband moeten dienen om de zin tot groepswerk tebevorderen.- Aangezien de opzet van het 3de leerjaar een soepele overgang van de school naar de industrie benadrukt,moeten de gekozen onderwerpen aansluiten met reële industriële situaties en zo mogelijk zelfs inoverleg gekozen worden. Dit zal de motivatie van de leerlingen aanscherpen.4 LEERINHOUDEN, LEERPLANDOELSTELLINGEN EN METHODOLOGISCHEWENKEN

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN1 GRONDSLAGEN VAN DE ONT-WERP- EN DE CONSTRUCTIE-LEER1.1 Ontwerpen/construeren Het verschil tussen ontwerpen en construerenkunnen geven.B1.2 Ontwerpmethodiek De verschillende stappen in de ontwerpmethodiekopsommen, verklarenen praktisch toepassen.BKlassikaal enkele eenvoudige uitgewerkteontwerpen bespreken.- Doelstelling en behoefte- Het concipiëren• specificaties en randvoorwaarden,• mogelijke alternatieven,• keuze.- Het construeren• voorontwerp:schetsen,sterkteberekeningen,• definitieve uitwerking:raadpleging technische documentatie,samenstellingstekening,stuklijsten,• vormgeving in functie van deproduktie:versterkingsribben,wanddikten,lossingsschuinten,ontvormingsmogelijkheden,• prototype,• eventuele aanpassingen.In de klas moet een bibliotheek metvoldoende technische documentatieaanwezig zijn.Eventueel ondersteunen met beschikbaresoftware.30

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN2 HET CONSTRUERENDisciplines die hier aan bod kunnenkomen:- Matrijzen voor:• spuitgieten• compressie• vacuümvormen• extrusie• flessenblazen• RIM-verschuiming• hogedruk warmpersen- Mallenbouw voor:• hand-spuitlamineren• koud en warm persen• polymeerbeton- Apparatenbouw en pijpleidingenHet uitwerken van een voorontwerp,de definitieve uitwerking van de tekeningenen het opstellen van de nodigedocumenten zoals in de ontwerpmethodiekhierboven omschreven.BKleine ontwerpopdrachten zo kiezendat alle stappen uit de constructiefaseaan bod kunnen komen.313 TECHNISCHE STUDIE Projectmatige en gedetailleerde uitwerkingvan een opdracht in samenwerkingmet zoveel mogelijk anderevakdisciplines tot een geïntegreerdeproef.BAandacht hebben voor veiligheid,ergonomie, milieu en dergelijke.De aspecten van de kwaliteitszorg nietuit het oog verliezen.

32TV Elektromechanica/Kunststoffen/MechanicaUitvoeringstechnieken5 (+ 1/2) u./w.1 BEGINSITUATIEAangezien de leerstof in de 3de graad 'Kunststoftechnieken TSO' de belangrijkste verwerkingstechniekenvoor kunststoffen beslaat, verwachten we van de leerlingen dat zij als beginsituatie de klassieke verwerkingstechniekenfundamenteel onder de knie hebben.2 ALGEMENE DOELSTELLINGENHierop kan men verder bouwen om de gekende technieken enerzijds meer produktgebonden methodisch tebenaderen naar:- een verantwoorde keuze van te gebruiken materialen,- de basisprincipes van de reologie,- de algemene beginselen van de constructieleer,- de specifieke produktietechnieken.Anderzijds zullen de leerlingen kennis maken met nieuwe en afgeleide technieken.De algemene doelstelling moet er dan ook in bestaan gekende technieken beter beheersen en hun kennis teverruimen met een aantal bijzondere uitvoeringstechnieken.3 ALGEMENE METHODOLOGISCHE WENKENHet is zeker aangewezen de behandelde leerstof projectmatig toe te passen in de vakken TV Lab machines,TV Technisch tekenen en PV Praktijk/Stages uit het complementair gedeelte. Op die manier zal ervakkenintegrerend kunnen worden gewerkt.Het is wenselijk dat deze vakken samen worden gebundeld en door één leraar worden gegeven. Het is ookwenselijk dat het klas- en praktijklokaal in elkaars omgeving liggen.4 LEERINHOUDEN, LEERPLANDOELSTELLINGEN EN METHODOLOGISCHEWENKEN

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN1 TECHNOLOGIE1.1 Materialen- Materiaalkeuze De eisen waaraan een ontwerp moetvoldoen opsommen en bespreken;- economische aspecten,- esthetische aspecten,- mechanische aspecten,- milieu-aspecten,- thermische aspecten,- ...BEventueel ondersteunen met software.De eisen rangschikken in volgordevan belangrijkheid in functie van detoepassing en de eisen van de klant.De gepaste materiaalkeuze besprekenen verantwoorden.BB33- Reologie De grondbeginselen van de reologiebespreken in verband met:- krachten en spanningen,- vervormingen,- elastisch gedrag,- plastisch gedrag,- visceus gedrag,- reologisch gedrag van kunststofsmelten,- reometrie van kunststofsmelten,- betekenis van reologie en reometriein de praktijk.BBezoek aan laboratoria is noodzakelijkom het belang ervan te onderschrijven.

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN1.2 Constructieleer Berekenen van kleine constructies inkunststof:- vaten,- pijpleidingen,- kunststofonderdelen.BIn het klaslokaal moet men beschikkenover een uitgebreide bibliotheekmet technische documentatie.Elementaire berekeningen voor matrijzennaar:- opspankrachten,- matrijs-lay-out,- matrijssterkte,- matrijskoeling,- ...B1.3 Produktietechnieken- Voorbehandeling Bepalen van de temperatuur en dedroogtijd voor de specifieke materialen.Keuze maken uit diverse toestellen ende capaciteit kunnen bepalen:- droogtoestellen,- mengtoestellen,- koel- en verwarmingstoestellen.BBIn het klaslokaal moet men beschikkenover een bibliotheek met technischedocumentatie.34- Procesbeheersing Berekenen van:- de benodigde toehoudkracht,- benodigde doseertijd,- schroeftoerental,- doseervolume,- doseerlengte,- plastificatiecapaciteit,- .....B

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN2 BIJZONDERE UITVOERINGS-TECHNIEKEN2.1 Afgeleide spuitgiettechnieken- Injectieblazen- Injectievormen- Meercomponenten spuitgieten- TIG-spuitgieten- Gastegendrukspuitgieten- GasbinnendrukspuitgietenHet verwerkingsprincipe en de opbouwvan de machine uitleggen.De matrijs herkennen en haar opbouwomschrijven.Het verloop van de cyclus opnoemenen de belangrijkste proceskarakteristiekenbespreken.BBBIllustreren ter gelegenheid van stagesen/of bedrijfsbezoeken.2.2 Blazen van holle voorwerpen Het verwerkingsprincipe en de opbouwvan de machine uitleggen.De matrijs herkennen en haar opbouwomschrijven.Het verloop van de cyclus opnoemenen de belangrijkste proceskarakteristiekenbespreken.BBBIllustreren ter gelegenheid van stagesen/of bedrijfsbezoeken.352.3 RIM-verschuimen Het verwerkingsprincipe en de opbouwvan de machine uitleggen.De matrijs herkennen en haar opbouwomschrijven.Het verloop van de cyclus opnoemenen de belangrijkste proceskarakteristiekenbespreken.BBBIllustreren ter gelegenheid van stagesen/of bedrijfsbezoeken.

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN2.4 Bijzondere uitvoeringstechniekenvoor composieten- Polymeerbeton- PultrusieHet verwerkingsprincipe en de opbouwvan de machine uitleggen.De matrijs herkennen en haar opbouwomschrijven.Het verloop van de cyclus opnoemenen de belangrijkste proceskarakteristiekenbespreken.UUUIllustreren ter gelegenheid van stagesen/of bedrijfsbezoeken.2.5 Verwerking van elastomeren- Persen- Spuitgieten- ExtruderenHet verwerkingsprincipe en de opbouwvan de machine uitleggen.De matrijs herkennen en haar opbouwomschrijven.Het verloop van de cyclus opnoemenen de belangrijkste proceskarakteristiekenbespreken.BBBIllustreren ter gelegenheid van stagesen/of bedrijfsbezoeken.362.6 Afvalverwerking De afvalverwerking van kunststoffenbespreken en de voor- en nadelen vande verschillende verwerkingstechniekenomschrijven:- recyclage:sorteertechnieken,wastechnieken,recyclageprocessen,- verbrandingstechnieken,- milieu-aspecten.BIllustreren ter gelegenheid van stagesen/of bedrijfsbezoeken.

37TV Toegepaste chemieChemie2 u./w.1 BEGINSITUATIEDe leerlingen, die in het specialisatiejaar 'Kunststofvormgevingstechnieken TSO' kunnen terecht komen,hebben weinig of geen chemie gezien. Er kan bijgevolg niet op enige vorm van basiskennis bij de leerlingengesteund worden.2 ALGEMENE DOELSTELLINGENDe leerlingen moeten chemie ervaren als een essentieel onderdeel van hun technologische vorming.Ze moeten de verworven basiskennis kunnen gebruiken voor het verklaren van eigenschappen en toepassingenvan kunststoffen.3 ALGEMENE METHODOLOGISCHE WENKENOm de gestelde vakdoelstellingen te bereiken zal de leraar zoveel mogelijk uitgaan van experimenten.Het is noodzakelijk dat chemische structuren en chemische reacties gevisualiseerd worden door gebruik temaken van molecuulmodellen, dia's, transparanten, computersimulaties en dergelijke.Het is noodzakelijk dat de chemielessen in een degelijk aangepast vaklokaal dienen gegeven te worden.4 OVERZICHT VAN DE LEERINHOUDEN1 Algemene chemie1.1 Het structuurmodel van de materie1.2 Chemische elementen als atoomsoorten1.3 De chemische binding1.4 Chemische verbindingen1.5 De chemische reactie2 Koolstofchemie2.1 Koolstofketens2.2 Koolwaterstoffen2.3 Functionele groepen2.4 Polymeren en kunststoffen5 VAKDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN EN METHODOLOGISCHE WENKEN5.1 Algemene chemie5.1.1 STRUCTUURMODEL VAN DE MATERIEDOELSTELLINGEN- Het onderscheid kunnen maken tussen voorwerp- en stofeigenschappen.- Het onderscheid tussen homogene en heterogene mengsels kunnen maken.- Verwoorden dat zuivere stoffen welbepaalde fysische karakteristieken bezitten.- Inzien dat zuivere stoffen bekomen worden als eindprodukten van scheidingstechnieken.- Inzicht verwerven in de bouw van de materie op basis van een deeltjesmodel gebaseerd op debegrippen atoom en molecule.LEERINHOUDEN1 Voorwerp- en stofeigenschappen2 De materie als een mengsel van zuivere stoffen3 De materie als een verzameling van atomen

38METHODOLOGISCHE WENKENBij de voorbeelden moet men zoveel mogelijk stoffen uit het dagelijks leven gebruiken.Er kunnen enkele scheidingstechnieken uitgevoerd worden.Het onderscheid tussen homogene en heterogene mengsels geschiedt op basis van waarnemingenmet het blote oog.Inzicht verwerven in de bouw van de materie op basis van een deeltjesmodel (atomen,moleculen).Een molecule mag niet gedefinieerd worden als het kleinste deeltje van een stof dat nog de eigenschappenvan die stof bezit.5.1.2 CHEMISCHE ELEMENTEN ALS ATOOMSOORTENDOELSTELLINGEN- De bouw van een atoom op een eenvoudige wijze kunnen weergeven (volgens Bohr).- Een element definiëren als een atoomsoort bepaald door het aantal protonen (atoomnummer).- De chemische symbolen van enkele elementen kunnen geven.- Het onderscheid maken tussen enkelvoudige en samengestelde stoffen.- Isotopen kunnen definiëren.- De atoommassa van een element kunnen bepalen.- Het periodiek systeem kunnen omschrijven als een rangschikking van elementen, hierbij begrippenhanteren zoals groep, periode, metalen, niet-metalen.LEERINHOUDEN1 De bouw van het atoom volgens Bohr2 Chemische elementen en hun schrijfwijze3 Isotopen4 Atoommassa5 Het periodiek systeem der elementenMETHODOLOGISCHE WENKENDe elektronenconfiguraties worden beperkt tot de hoofdenergieniveaus.De leerlingen moeten zelf geen formules kunnen schrijven, wel kan men hen formules laten interpreteren.5.1.3 DE CHEMISCHE BINDINGDOELSTELLINGEN- De elektronegatieve waarde kunnen omschrijven.- Het verschil in elektronegatieve waarde leren hanteren als criterium om het bindingstype te bepalen.- Het ontstaan en de betekenis van de ionbinding, de covalente binding (atoombinding) omschrijvenmet eenvoudige voorbeelden.- De intermoleculaire krachtwerking bondig kunnen bespreken.(U)LEERINHOUDEN1 De elektronegatieve waarde2 De drie belangrijke bindingstypes- ionbinding- covalente binding (atoombinding)- metaalbinding3 Intermoleculaire krachtwerking (U)METHODOLOGISCHE WENKENHet verschil in elektronegatieve waarde tussen twee atomen die een chemische binding aangaan iseen handig en praktisch hulpmiddel om te bepalen of ze een ionbinding of een covalente binding(atoombinding) zullen vormen.Als grenscriterium kan men best een verschil van 1,7 gebruiken.Hier kan ook iets gegeven worden over de krachtwerking tussen de moleculen.

395.1.4 CHEMISCHE VERBINDINGENDOELSTELLINGEN- Het onderscheid tussen ionenverbindingen en covalente verbindingen kunnen omschrijven.- De begrippen verhoudingsformule en molecuulformule verwoorden.- De formulemassa en de molecuulmassa kunnen berekenen van een verbinding.- De eenheid van stofhoeveelheid (mol) kunnen definiëren.- De stofhoeveelheid kunnen berekenen wanneer de massa gegeven is.LEERINHOUDEN1 Ionen- en covalente verbindingen2 Verhoudingsformule en molecuulformule3 Molecuulmassa en formulemassa4 StofhoeveelheidMETHODOLOGISCHE WENKENCovalente verbindingen worden beschouwd als verbindingen waarvan al de bindingen covalent zijn.Ionenverbindingen worden beschouwd als opgebouwd uit ionen.Ze kunnen wel covalente bindingen bevatten namelijk in het geval van polyatomische ionen.De covalente verbindingen hebben een molecuulformule en een molecuulmassa.Bij ionenverbindingen spreekt men over verhoudingsformule en formulemassa.Voor elke besproken verbinding moet men een juiste benaming geven.5.1.5 DE CHEMISCHE REACTIEDOELSTELLINGEN- Chemische reacties beschouwen als herschikkingen van atomen waardoor er nieuwe stoffen gevormdworden.- Behoud van atoomsoort en behoud van massa kunnen verwoorden.- Het onderscheid tussen endo- en exoënergetische reacties (endotherme en exotherme reacties)kunnen weergeven.- Een symbolische schrijfwijze van een chemische reactie(een gegeven reactievergelijking) kunnen interpreteren.- Enkele basismethodes om nieuwe stoffen te bereiden kunnen omschrijven en verduidelijken aande hand van een gegeven reactievergelijking.- De reactiesnelheid en de factoren die deze beïnvloeden kunnen omschrijven.(U)LEERINHOUDEN1 Aspecten van chemische reacties- chemische reacties als processen waarbij andere stoffen gevormd worden- energie-uitwisseling2 Behoud van atoomsoort en behoud van massa tijdens een chemische reactie3 Symbolische schrijfwijze van een chemische reactie4 Basismethodes om andere stoffen te bereiden- ontledingsreactie- synthesereactie- substitutiereactie5 Reactiesnelheid (U)METHODOLOGISCHE WENKENMen kan hier het onderscheid tussen chemische en fysische verschijnselen geven.De termen endo- en exoënergetisch zijn algemener dan de termen endotherm en exotherm.Men kan evenwel blijven spreken over endotherme en exotherme reacties.De leerlingen moeten zelf geen reactievergelijkingen kunnen opstellen, wel gegeven reactievergelijkingeninterpreteren.

405.2 Koolstofchemie5.2.1 KOOLSTOFKETENSDOELSTELLINGEN- Het onderscheid maken tussen vertakte en onvertakte ketens.- Het onderscheid maken tussen cyclische en acyclische ketens.- Enig inzicht hebben in de ruimtelijke structuur van koolstofverbindingen.- Het begrip isomerie kunnen verwoorden en isomeren van elkaar onderscheiden.LEERINHOUDEN1 Vertakte en niet-vertakte koolstofketens2 Cyclische en acyclische koolstofketens3 Ruimtelijke bouw4 IsomerieMETHODOLOGISCHE WENKENDe koolstofketens worden gevisualiseerd door gebruik te maken van stereomodellen.Het volstaat om eenvoudige voorbeelden te geven voor de isomerie.5.2.2 KOOLWATERSTOFFENDOELSTELLINGEN- Het onderscheid kunnen maken tussen verzadigde en onverzadigde koolwaterstoffen en hieruitgevolgen trekken voor wat betreft hun chemische eigenschappen.- Een homologe reeks kunnen omschrijven.- Het principe van de nomenclatuurregels toepassen op eenvoudige koolwaterstoffen.LEERINHOUDEN1 Acyclische koolwaterstoffen- alkanen- alkenen- alkynen- alkadiënen2 Cyclische koolwaterstoffen- benzeen- substitutieprodukten van benzeen (U)METHODOLOGISCHE WENKENMen kan hier voorbeelden geven van substitutie en additiereacties.Bij de bespreking van homologe reeksen kunnen ook fysische eigenschappen aan bod komen.5.2.3 FUNCTIONELE GROEPENDOELSTELLINGEN- Mono- en polyfunctionele koolstofverbindingen kunnen beschouwen als afgeleid van de koolwaterstoffendoor het vervangen van één of meerdere waterstofatomen door één of meerdere andereatomen of atoomgroepen.- Enkele belangrijke functionele groepen in een gegeven structuurformule kunnen herkennen enbenoemen zoals de functionele groepen bij alcoholen, ethers, aldehyden, ketonen, carbonzuren,esters, aminen.- Verwoorden dat eigenschappen van mono- en polyfunctionele koolstofverbindingen te wijten zijnaan de aard van het koolwaterstofgedeelte en de aard van de functionele groep (chemische functie).

42COMPLEMENTAIR GEDEELTEPV Praktijk/StagesElektromechanica/Kunststoffen/Mechanica4 u./w.1 BEGINSITUATIEDe leerlingen uit de 3de graad 'Kunststoftechnieken TSO' kennen voldoende de motoriek van verspanen,lassen, lijmen en bedienen van kunststofmachines.Dit is een goede uitgangspositie om deze kennis toe te passen in de aangeboden deelgebieden.2 ALGEMENE DOELSTELLINGENVan deze leerlingen wordt verwacht dat ze van de verworven kennis gebruik te maken om in de nieuwaangeboden deelgebieden een verdieping en verruiming van hun kennis als doel stellen.De specifieke technieken kunnen door stage in de bedrijven verworven worden.3 ALGEMENE METHODOLOGISCHE WENKENDe integratie van de technisch-theoretische vakken wordt als noodzakelijk ervaren.Het is daarom wenselijk deze vakken door dezelfde leraar te laten geven.Om de overgang naar het bedrijf soepel te laten verlopen is het aangewezen de leerlingen van het 3deleerjaar van de 3de graad een korte stageperiode te laten doorlopen.men moet er echter over waken dat de stageperiode zinvol opgevuld wordt en pedagogisch verantwoordis.De stageperiode moet naast bedrijfservaring ook de gelegenheid bieden de leerinhouden verder te verwerkenen uit te diepen.4 LEERINHOUDEN, COGNITIEVE EN MOTORISCHE LEERPLANDOELSTELLIN-GEN

Nr. LEERINHOUDEN COGNITIEF MOTORISCH W N I B1 INDUSTRIELE MODELBOUW De technieken gebruikt bij het maken vanmodellen kennen en de materialen kunnentoelichten.Een model van een kunststofprodukt volgenseigen ontwerp maken.B2 MACHINE-ONDERHOUD Het doel van het preventief en van hetcorrectief onderhoud toelichten.De onderhoudsvoorschriften van de machineproducentkunnen interpreteren,toelichten en kunnen uitvoeren.De onderhoudswerkzaamheden en toegepastewerkmethode omschrijven en verantwoorden.3 BIJZONDERE TECHNIEKENPreventief en correctief onderhoud uitvoerenop produktiemachines.B3.1 Persen van composieten De verschillende grondstoffen kennen.De voorbereidende werkzaamheden beschrijvenen toelichten.De toe te passen techniek omschrijven.De werkmethode bespreken.De persmachine produktieklaar maken.De verschillende parameters instellen.De voorbereidende grondstofbewerkingen(BMC en/of SMC) uitvoeren:- afwegen,- versnijden,- ...Produktiestukken persen.BBBB433.2 Polymeerbeton De verschillende grondstoffen kennen.De voorbereidende werkzaamheden toelichten.De toe te passen techniek kennen en omschrijven.De werkmethode bespreken.De grondstoffen voorbereiden, afwegen enhet mengsel mengen.De mal voorbehandelen.Het werkstuk gieten.Het werkstuk uitharden en ontvormen.BBBB

Nr. LEERINHOUDEN COGNITIEF MOTORISCH W N I B3.3 Andere technieken- Blazen van holle voorwerpen- RIM verschuiming- Persen van elastomeren- Wikkelen van composieten- Pultrusie van composietenDe toe te passen technieken kennen enbeschrijven.De praktische werkmethode bespreken.De machine instellen, afstellen en produktieklaarmaken.Produktiewerkopdracht uitvoeren.Het proces bestendigen (on-line quality).UUU44

45TV Elektromechanica/Kunststoffen/MechanicaTechnisch tekenen1/2 u./w.Hiervoor vindt men voldoende leerinhouden in het leerplan TV Elektromechanica/Kunststoffen/MechanicaTechnisch tekenen van het fundamenteel gedeelte. Er zijn de uitbreidingsleerinhouden (U) die men kanverwerken, indien men opteert voor deze extra uren.Eventueel kunnen ook bepaalde leerinhouden uit de basisleerstof verder uitgediept en ingeoefend worden.TV Elektromechanica/Kunststoffen/MechanicaUitvoeringstechnieken1/2 u./w.Hiervoor vindt men voldoende leerinhouden in het leerplan TV Elektromechanica/Kunststoffen/MechanicaUitvoeringstechnieken van het fundamenteel gedeelte. Er zijn de uitbreidingsleerinhouden (U) die men kanverwerken, indien men opteert voor deze extra uren.Eventueel kunnen ook bepaalde leerinhouden uit de basisleerstof verder uitgediept en ingeoefend worden.

469 BIBLIOGRAFIE9.1 NaslagwerkenIntegrale kwaliteitszorg in het Technisch Onderwijs. VVKSO - Guimardstraat 1 - 1040 Brussel.Spuitgieten (Vormgevingstechnieken). VVKSO - Guimardstraat 1 - 1040 Brussel, 1986.Ultrasoon bewerken (Vormgevingstechnieken). VVKSO - Guimardstraat 1 - 1040 Brussel, 1986.Vonkerosie (Vormgevingstechnieken). VVKSO - Guimardstraat 1 - 1040 Brussel, 1986.Veiligheid en gezondheid bij de arbeid.Provinciaal Veiligheidsinstituut - Jezusstraat 28 - 2000 Antwerpen - D/1990/0180/1.Polytechnisch zakboekje.Standaard Educatieve Uitgeverij - Belgiëlei 147a - 2018 Antwerpen, ISBN 90 622 8087 0.Tabellen mechanische techniek.Educaboek - Stam Technische Boeken - Culemborg - Nederland, ISBN 9011 007476.GOORDEN, H., VGOS Doe-boek. LICAP - Guimardstraat 1 - 1040 Brussel.LANGEREIS, F., Werkplaatsmeettechniek.De Vey Mestdagh - Markt 51 - 4331 LK Middelburg - Nederland, ISBN 90 700 276 15.PICHOL, K., Omvormtechniek.De Vey Mestdagh - Markt 51 - 4331 LK Middelburg - Nederland, ISBN 90 6376 016 7.STOUTE, J., SCHUT, M., Digitale besturingstechniek.Waltman - Postbus 63 - 2300 AB Leiden - Nederland, ISBN 90 212 3181 6.WEISSBACH, W., Materialenkennis en materiaalbeproeving.De Vey Mestdagh - Markt 51 - 4331 LK Middelburg - Nederland, ISBN 90 6376 009 4.WEISSBACH, W., Vraagstukken materialenkennis.De Vey Mestdagh - Markt 51 - 4331 LK Middelburg - Nederland, ISBN 90 6376 010 8.MATERIALENLEERSAECHTLING, Kunststoftaschenbuch.Carl Hanserverlag - München - Duitsland, ISBN 3 446 15385 4.BARTNIG, K., Prüfung hochpolymerer Werkstoffe.Carl Hanserverlag - München - Duitsland, ISBN 3 446 12746 1.MATRIJZENBOUWMENGES, MOHREN Anleiting für den Bau von Spritzgiesswerkzeugen.Carl Hanserverlag - München - Duitsland, ISBN 3 446 13609 6.Rechner Unterstutztes konstruieren von Spritzgiesswerkzeugen.VDI Gesellschaft Kunststoftechniek.Anguss- und Anschnittprobleme beim Spritzgiessen.VDI Verlag gmbh - Düsseldorf - Duitsland, ISBN 3 18 404011 9.

47VERWERKINGSTECHNIEKENEBELING, Kunststofverwerking,Kluwer technische boeken - ISBN 90 2011322 4.Extrudieren von Schlauchfoliën.VDI Verlag gmbh - Düsseldorf - Duitsland, ISBN 3 18 404115 8.Spritzgiessen von Elastomeren.VDI Verlag gmbh - Düsseldorf - Duitsland, ISBN 3 18 404036 4.Das Spritzgussteil.VDI Verlag gmbh - Düsseldorf - Duitsland, ISBN 3 18 404054 2.Messen und Regeln beim Extrudieren.VDI Verlag gmbh - Düsseldorf - Duitsland, ISBN 3 18 404089 5.Injection moulding technology.VDI Verlag gmbh - Düsseldorf - Duitsland, ISBN 3 18 404067 4.Der Spritzgiessprocess.VDI Verlag gmbh - Düsseldorf - Duitsland, ISBN 3 18 404043 7.MINK, W., Grundzüge der Spritzgiesstechniek.Rudolf Zechner verlag gmbh. - Speyr/Rhein.PNEUMATICA/HYDRAULICADEPPERT, W., STOLK, K., Pneumatische besturingen.De Vey Mestdagh - Markt 51 - 4331 LK Middelburg - Nederland, ISBN 90 6376 004 3.DEPPERT, W., STOLK, K., Pneumatische toepassingen.De Vey Mestdagh - Markt 51 - 4331 LK Middelburg - Nederland, ISBN 90 6376 005 1.KRIST, T., Fundamentele pneumatiek.De Vey Mestdagh - Markt 51 - 4331 LK Middelburg - Nederland, ISBN 90 6376 003 5KRIST, T., Hydraulica.De Vey Mestdagh - Markt 51 - 4331 LK Middelburg - Nederland, ISBN 90 6376 006 X.SCHAD, E., ZEBISCH, J., Basiskennis hydrauliek.De Vey Mestdagh - Markt 51 - 4331 LK Middelburg - Nederland, ISBN 90 6376 013 2.VAN DE VELDE, J., Hydrauliek en pneumatiek voor mobiele werktuigen.Delta Technica - Oudewater - Nederland, ISBN 90 6674 489 8.9.2 TijdschriftenHydropneuma.FIMOP - Louizalaan 500 - 1050 Brussel.Fabrimetal Magazine.Fabrimetal - Lakenweversstraat 21 - 1050 Brussel.Kunststof en rubber.Wyt uitgeefgroep bv - Postbus 268 - 3000 AG Rotterdam, ISSN 0167 9597.Plastics & machinery news.Kluwer business press - Excelsiorlaan 18 - 1930 Zaventem.

48Plastics bulletin.Jacques De Craene - Noorderlaan 33 - B 2030 Antwerpen.9.3 NormenNBN X 04-001NBN C 03-617-1NBN 88-02NBN 88-03NBN 102NBN 580NBN 602NBN 671NBN 863NBN E 03-003NBN E 03-004NBN E 04-001NBN E 04-003NBN E 04-010NBN E 04-012NBN E 04-013Nederlandse woordenlijst voor bedrijf en techniek met taalkundige aanwijzigingen.Grafische symbolen voor schema's - Elektrotechniek (6de uitgave).Technische tekening - Oppervlaktetoestand (1ste uitgave).Technische tekening - Vorm- en plaatstoleranties (1ste uitgave).ISO-tolerantiestelsel - Gebruikelijke maatafwijkingen voor nominale afmetingenkleiner dan of gelijk aan 500 mm (3de uitgave).Tekeningen - Aanduiding van maattoleranties (1ste uitgave).Maatafwijkingen voor maten zonder tolerantieaanduiding (1ste uitgave).Tekeningen - Tandwielen (1ste uitgave)(met erratum).Oppervlakteruwheid - Grondbegrippen en genormaliseerde gegevens (1ste uitgave).Driehoekige metrische ISO-schroefdraad - Algemeenheden en voornaamste afmetingen(3de uitgave).Driehoekige metrische ISO-schroefdraad - Grensafmetingen en toleranties(2de uitgave).Technische tekeningen - Aanzichten (3de uitgave).Technische tekeningen - Symbolen voor hydraulische en pneumatische installaties (1steuitgave).Technische tekeningen - Vereenvoudigde voorstelling van schroefdraad (2de uitgave).Technische tekeningen - Formaten (2de uitgave).Technische tekeningen - Schalen (2de uitgave).9.4 ReglementenAREI (Algemeen reglement voor elektrische installaties).Bedrijfsfederatie der voortbrengers en verdelers van elektriciteit in BelgiëTervurenlaan 34 bus 38 - 1040 Brussel - Tel.: (02)733 96 07.ARAB (Algemeen reglement voor arbeidsbeveiliging).Ministerie van Tewerkstelling en Arbeid - Centrale bibliotheekBelliardstraat 51 - 1040 Brussel - Tel.: (02)233 44 44.9.5 Nuttige adressenFABRIMETALLakenweversstraat 21 - 1050 Brussel - Tel.: (02)511 23 70.

49FABRIPLASTLakenweversstraat 21 - 1050 Brussel - Tel.: (02)510 23 01.FECHIPLASTMaria-Louizasquare 49 - 1040 Brussel - Tel.: (02)238 97 11.BEC (Belgisch Elektrotechnisch Comité)Ravensteingalerij - 1000 Brussel - Tel.: (02)512 00 28.BIL (Belgisch Instituut voor Lastechniek)Lakenweversstraat 21 - 1050 Brussel - Tel.: (02)512 28 92.BIN (Belgisch Instituut voor Normalisatie)Brabançonnelaan 29 - 1040 Brussel - Tel: (02)734 92 05.FIMOP (Belgische vereniging van fabrikanten en invoerders van materiaal voor industriële hydrauliek,pneumatiek en automatisering)Louizalaan 500 - 1050 Brussel - Tel.: (02)640 77 35.NVVA (Nationale Vereniging tot Voorkoming van Arbeidsongevallen)Gachardstraat 88 bus 4 - 1050 Brussel - Tel.: (02)648 03 37