pdf (688,22 kb) - Regionaal Archief Zutphen

0001 Oud Archief Zutphen (OAZ) blz. 11
stadbrief niet vermeld. Aan het hoofd van het schepencollege stond als vertegenwoordiger
van de graaf de schout. Deze grafelijke ambtenaar, die in tegenstelling met elders
(Arnhem) in Zutphen de boeten niet ten voordele van de landsheer, maar ten bate van de
stad inde, verloor gaandeweg steeds meer van zijn betekenis. Het schoutambt omvatte
bovendien de kerspelen Warnsveld, Wichmond, Vorden, Almen en Gorssel. De landdrost
vertegenwoordigde de graaf in de overige Graafschap. Aan de benoeming van beide
functionarissen moest de stad haar goedkeuring hechten. De stadsregering heeft in deze
vorm bestaan tot 1795, toen de souvereine magistraat van Zutphen plaats moest maken
voor het souvereine volk van Zutphen.
De schepenen vulden zichzelf aan, gelijk blijkt uit de brief d.d. 7 juli 1330, waarbij graaf
Reinald aan de stad toestaat, dat de schepenen, gelijk tot nu toe het geval was, elk jaar
schepenen zullen kiezen. De jaarlijkse schepenkeuze, alsmede de bezegeling van de
transportbrieven vond plaats in de veertien dagen vóór Petri (22 februari). In hetzelfde jaar,
op 4 mei 1330 hadden schepenen, raad en gemeente vastgesteld, dat de zes jaarlijks
aftredende schepenen het jaar na hun aftreden raad zouden zijn en daarna, wanneer zij
niet herkozen werden, gewoon burger. Deze raden verdwijnen in 1585 uit de stedelijke
regering.
De gemeente treedt wederom op in 1414, wanneer schepenen en raad met haar een
overeenkomst sluiten, waarbij de werkzaamheden van de burgemeesters worden
geregeld. Uit dit stuk blijkt tevens, dat de burgemeesters toen administratieve
bevoegdheden hadden (later werd deze benaming niet
veel meer dan een titel).
Waarschijnlijk uit 1494 dateert de instelling van het college der "achttien", samengesteld
uit vier burgers uit elk van de vier kwartieren, die door de burgers werden gekozen,
benevens uit de beide kerkmeesters. Dit college zou bij buitengewone gelegenheden door
de magistraat worden geraadpleegd. De macht van burgers en gilden, die zich in dit
college manifesteerde, nam onder de druk van de gebeurtenissen in de eerste helft van de
16e eeuw toe: in 1526 werd de macht van de magistraat in menig opzicht ingeperkt. In
1538 en volgende jaren werd de macht van de gilden steeds groter: er werd een college
van 44 zogeheten gemeenslieden ingesteld, namelijk twee personen uit elk gilde en zes
uit elk van de vier kwartieren, dat grote invloed kreeg op de schepenkeuze. Toen echter in
1543 Karel V hertog van Gelre en graaf van Zutphen werd, is die politieke macht weer te
niet gegaan.
De jaarlijkse verkiezing van de schepenen eindigde in 1675, toen de stadhouder bij het
regeringsreglement van dit jaar de macht kreeg, om schepenen en raden zonder
voordracht aan te stellen en na drie jaar te ontslaan of opnieuw te benoemen. Ook de
keuze van de gemeenslieden werd aan de stadhouder overgelaten. Na de dood van prins
Willem III kreeg bij het regeringsreglement van 1704 de gehele burgerij het recht, om voor
drie jaar schepenen aan te stellen, terwijl bij alle belangrijke gebeurtenissen de
gemeenslieden werden geraadpleegd. Deze toestand duurde tot 1718: in 1717 ontstonden
naar aanleiding van het plakkaat der Staten van Gelderland van
21 oktober, waarbij besloten werd, dat de stadsregering voor het leven zou worden
aangesteld, onlusten, die ermee eindigden, dat het plakkaat der Staten werd gepubliceerd,
zodat - al werd ook voortaan in de schepenkeuze voorzien door vrije keuze van het volk -
aan de eigenlijke volksregering een einde was gekomen.