pdf (688,22 kb) - Regionaal Archief Zutphen

0001 Oud Archief Zutphen (OAZ) blz. 9
Archiefvorming
Archiefvorming
Geschiedenis van de archiefvormer
GESCHIEDENIS VAN DE ARCHIEFVORMER
oorspronkelijke inleiding door W.E. Smelt, 1940
1. Oorsrpong en naam van Zutphen, stadbrief en zegel
De stad Zutphen, die in 1940 haar 750-jarig bestaan herdenkt, behoort - na Nijmegen en
Tiel - niet alleen tot de oudste Gelderse steden, maar ook tot de oudste steden van
Nederland. Op de steden in het Westen heeft zij zelfs een tamelijk grote voorsprong:
Middelburg, de oudste daar, dateert van 1217, Haarlem, Dordrecht, Delft, Leiden volgen,
Amsterdam komt eerst in 1300. De meeste Gelderse steden zijn dochtersteden van
Zutphen, d.w.z. haar werd het recht van de moederstad Zutphen verleend. Harderwijk
kreeg dit recht in 1231, Lochem en Arnhem in 1233, Doesburg in 1237, Wageningen in
1263, Groenlo in 1277.
In het jaar 1190 kreeg Zutphen dus stadrecht. Wij moeten ons deze gebeurtenis niet zo
voorstellen, als zou in dit jaar met deze verlening een stad uit het niet zijn opgeroepen:
reeds lang vóór 1190 had zich om de grafelijke burg een nederzetting gevormd en
woonden hier mensen, die op een of andere wijze in hun levensonderhoud voorzagen en
in een bepaald onderling verband leefden. Ja, wij weten zelfs dat Zutphen reeds in 1059
een belangrijke plaats was, daar in een charter van dit jaar sprake is van een kapittelkerk
in Zutphen. De mensen, die in het toenmalige Zutphen woonden, zullen zich tegen hun
vijanden hebben weten te beschermen door een soort gracht en een primitieve omwalling.
Maar in 1190 gebeurde er iets belangrijks: de landsheer, graaf Otto, licht deze mensen uit
zijn verder gebied, hij geeft hun een zelfstandig bestaan, hij geeft allerlei eigen rechten
prijs als bestuur, rechtspraak en het recht, om schatting te heffen, kortom: hij eximeert
Zutphen bij het privilege van
1190. Graaf Otto zal bij deze daad ook wel door ideële motieven zijn geleid, maar zeker
heeft hij hiermede ook een tegenwicht willen scheppen tegen het opkomende Deventer,
dat tot het gebied van de bisschop van Utrecht behoorde. Verder heeft hij blijk gegeven
van een vooruitziende blik: Zutphen heeft in de loop van de eeuwen de graaf steeds
financieel bij zijn ondernemingen gesteund en heeft dat kunnen doen doordat het door het
haar verleende stadrecht de mogelijkheid tot zelfstandige ontwikkeling had gekregen. Er
ontstond ook deze wisselwerking: om financiële steun van de stad te verkrijgen, verleende
de graaf nieuwe privileges en stond grond aan de stad af en hierdoor nam de stad in
macht en rijkdom toe en was in staat tot nog krachtiger hulpverlening. Het is een zeer
gelukkige en bijzondere omstandigheid, dat de stadbrief tot heden bewaard is gebleven,
een geluk,
dat vele steden, waaronder de rivale Deventer, dat haar stadbrief zelfs niet in afschrift
bezit, Zutphen kunnen benijden.
De verklaring van de naam Zutphen, die in vele varianten voorkomt levert geen
moeilijkheden op. Men neemt algemeen aan, dat de naam Zuid-veen betekent. Het feit,
dat Zutphen in 1190 een rechtspersoonlijkheid, als het ware meerderjarig werd, wordt
gekarakteriseerd door het gebruik van een stadszegel. Gelijk bekend, vervulde het zegel
oudtijds de rol van de tegenwoordige handtekening en werd het dus gebruikt tot het
bekrachtigen van een oorkonde. Het oudste bekendste stadszegel bevindt zich aan een
charter van 1243 en geeft een symbolische voorstelling van een Middeleeuwse stad: het