Nederland doet te weinig aan de bestrijding van corruptie, vindt ...

18
achtergrond
HOe anti-cORRUpt
kUn je zijn?
Nederland doet te weinig aan de bestrijding van
corruptie, vindt de OESO. Want ook Nederlandse
bedrijven worden regelmatig geconfronteerd met
pogingen tot omkoping. Wat moet je dan doen?
Het gaat wel om handel.
Tekst: Paul Scheer | Foto: Plainpicture/M. Docher/HH
Op een broeierige junidag komen dertig mensen samen in een zaaltje
in Vlaardingen om over een broeierig onderwerp te praten: corruptie.
Het zijn vertegenwoordigers van grote bedrijven en banken, aangevuld
met advocaten en adviseurs. Ze gaan het hebben over de ambtenaar die
tegen betaling bereid is om de voorwaarden van aanbesteding aan te
passen ten gunste van een van de mededingers. Over de douanebeambte
die bederfelijke waar tegenhoudt aan de grens als er niet extra
wordt betaald. Over de leverancier die wil dat de contractmanager de
tekortkomingen aan het geleverde product negeert.
Het zijn enkele van de 22 scenario’s die bij wijze van toolkit voor bedrijven
zijn verzameld door de International Chamber of Commerce (ICC),
de organisator van de bijeenkomst. ICC wil van de aanwezigen weten
wat een effectieve aanpak van corruptie is, en hoe die doorgevoerd kan
worden. Corruptie verstoort volgens ICC het internationale speelveld
van het bedrijfsleven, ondergraaft het vertrouwen in de politiek, en
kost bedrijven gewoon veel geld. Voor Europese bedrijven zou het om
120 miljard euro per jaar gaan.
Anti-corruptiebeleid is nodig, zegt ook de Organisatie voor Economische
Samenwerking en Ontwikkeling (OESO). Zeker in Nederland,
want dat doet daar nu te weinig aan, is te lezen in een evaluatie van het
FORUM #13/04.07.13
Anti-Corruptie Verdrag van 2002. Van de 22 officiële klachten over
omkoping door Nederlanders in het buitenland zijn er maar acht
onderzocht. Daarvan zijn er twee voor de rechter gebracht. Dat hadden
er meer moeten zijn, gezien de omvang van de Nederlandse economie
en het aandeel van export en buitenlandse investeringen daarin, zegt
de OESO.
misstap
Een deel van het probleem is de mankracht die Nederland steekt in de
behandeling van corruptiezaken: slechts twee officieren van justitie
houden zich ermee bezig. ‘We denken dat we het netste jongetje van de
klas zijn’, zegt Paul Tijnagel, compliance officer van Siemens Nederland
en deelnemer aan de bijeenkomst. ‘Terwijl Nederland er met de Lockheedaffaire
juist vroeg bij was. De Amerikanen hebben nota bene op basis
van die affaire in 1977 de nog steeds geldende Foreign Corrupt Practices
Act opgetuigd.’
Siemens Nederland kan er niet over meepraten. Siemens wereldwijd
wel. In het recente verleden heeft het moederbedrijf meer dan een miljard
euro aan smeergeld betaald om opdrachten in Azië en Zuid-Amerika
binnen te halen. Daar zijn de Duitse en Amerikaanse justitie achteraan

19
FORUM #13/04.07.13

20
achtergrond
FORUM #13/04.07.13
TomAS ADel/hh
Strenger straffen
In Nederland wordt onderscheid gemaakt tussen omkoping en
begunstiging. Bij dat laatste krijgt een bedrijf tegen betaling
bijvoorbeeld sneller een vergunning dan het normaal zou krijgen.
Begunstiging wordt minder zwaar bestraft dan omkoping. Sinds
2001 is omkoping door Nederlanders in het buitenland ook hier
strafbaar. De boete voor omkoping is verhoogd naar 10 procent
van de omzet.
De Amerikaanse Foreign Corrupt Practices Act en de Britse
Bribery Act gaan nog een stap verder in reikwijdte. Alle bedrijven
met zakelijke belangen in de VS zijn strafbaar volgens de
Amerikaanse wet, dus ook Nederlandse.
In de anti-corruptiewetgeving wordt ketenverantwoordelijkheid
steeds belangrijker. Bedrijven kunnen aansprakelijk worden
gesteld als dochterondernemingen of bedrijven waarmee zij
zakendoen zich met omkoping bezighouden.
gegaan. Na die affaire is een herstelprogramma doorgevoerd, waarbij
personeel werd getraind en geïnformeerd over de regels tegen corruptie.
Ook de werknemers van Siemens Nederland moesten daaraan geloven,
ook al hadden zij zelf geen misstap begaan.
Tijnagel: ‘Dat neemt natuurlijk niet weg dat medewerkers in het buitenland
nog wel worden geconfronteerd met verdachte situaties. Onze
leidraad in dat soort gevallen is: meteen weglopen van de situatie en
het contact verbreken. Zo’n geval melden we vervolgens bij het internationale
hoofdkantoor, dat de zaak verder afhandelt. Siemens kan
zich natuurlijk geen tweede misstap veroorloven.’
reputatieschade
Ook bouwbedrijven moeten op hun tellen passen. Sinds de bouwfraude
ligt de sector onder een vergrootglas. De omkoopaffaires in binnen-
en buitenland die zich nadien hebben voorgedaan, zijn breed uitgemeten
in de media. Verhalen over een projectdirecteur die afspraken
over hogere rekeningen maakte met onderaannemers, en het geld in
eigen zak stak. Of over een bestuurder die miljoenen aan smeergeld
zou hebben geïncasseerd bij bouwprojecten in het Midden-Oosten.
‘Allemaal reputatieschade’, zegt Simon Bijpost, sinds dit jaar coördinator
compliance & risk bij Ballast Nedam. ‘Zeker grote aannemers zijn
kwetsbaar, want als het misgaat, krijg je alle aandacht. Zelfs als je een
relatief een kleine rol speelt.’
Tegenwoordig geldt er daarom een zero tolerance-beleid ten aanzien
van overtredingen van de gedragscode die binnen het bedrijf wordt
gehanteerd. Voor geschenken geldt bijvoorbeeld een limiet van 50

‘wij denken dat we
het netste jOngentje
van de klas zijn
teRwijl nedeRland
eR Met de lOckheedaFFaiRe
jUist
vROeg bij was’
euro. Werknemers die daarvan afwijken, moeten dat melden aan de
leiding, zodat die niet voor verrassingen komt te staan. Wie zich duidelijk
niet aan de regels houdt, wordt ontslagen. Bijpost: ‘Maar we moeten
ook niet overdrijven. Er zijn nu opdrachtgevers en adviseurs die
niet meer naar congressen gaan om de schijn te vermijden, of ambtenaren
die niet meer op openingsfeestjes van nieuwe gebouwen komen.
Dat is niet nodig.’
De nieuwe gedragscode moet gemeengoed worden binnen het bedrijf,
zoals eerder veiligheid onderdeel is geworden van de bedrijfscultuur.
Onderaannemers en leveranciers worden gescreend op hun compliance-beleid.
Bijpost ziet wel wat in certificering. ‘In het begin werd daar
in de bouwsector tegenaan gehikt. Maar op een gegeven moment
moest je een ISO-certificaat hebben om nog in aanmerking te komen
voor een opdracht.’
Ballast Nedam zit een commissie voor die een norm voor compliance
voor bouwbedrijven wil opstellen. Die kant moet het op volgens Bijpost.
‘Nu staat de discussie over het wel of niet aannemen van een fles wijn
nog te veel centraal. Het gaat er veel meer om dat compliance en integer
handelen concreet worden opgenomen in alle bedrijfsprocessen.’
concurrentieslag
Paul Tijnagel van Siemens ziet wel iets in de aanscherping van de
Nederlandse anti-corruptiewetgeving. ‘Vooral bij lagere overheden
komt corruptie nog regelmatig voor. Dat kun je ontmoedigen door
sneller en strenger te straffen.’ Hij verwijst naar de Britse en Amerikaanse
wetgeving, die hij ‘extreem’ noemt en ook Nederlandse bedrij-
21
FORUM #13/04.07.13
Minder aandacht voor corruptie
Van de Nederlandse werknemers denkt 23 procent dat corruptie
wijdverbreid is het eigen bedrijfsleven. Dat blijkt uit het tweejaarlijkse
fraudeonderzoek dat Ernst & Young afneemt onder drieduizend
werknemers in 36 landen. Vergeleken met die 23 procent
is het opvallend dat slechts 4 procent denkt dat omkoping in de
eigen sector gebruikelijk is. De beschuldigende vinger gaat dus
vooral naar anderen.
Het anti-corruptiebeleid wordt minder actief uitgedragen door
het hogere management dan twee jaar geleden (toen 47 procent,
nu 32 procent). Ook het aantal Nederlandse werknemers dat
een training krijgt, is gedaald (19 procent in 2011, 14 procent nu).
Dat zou te maken kunnen hebben met de crisis die veel aandacht
opslokt. Maar het valt Ernst &Young ook op dat werknemers die
over de schreef gaan, ‘mild’ worden bestraft door hun werkgever.
ven kunnen raken. ‘Je hoeft daarvoor niet eens een vestiging in de VS
te hebben. Als de back-up van de server daar staat, val je ook onder
die wetgeving.’
Ondertussen bespeurt hij een afname van corruptiesituaties voor grote
bedrijven als Siemens. Overheden zijn er alerter op en aanbesteders
weten dat grote bedrijven omkoping niet meer toestaan. ‘Landen als
China zijn afhankelijk van onze techniek en willen de relatie met ons
niet op het spel zetten door over omkoping te beginnen.’
Niet iedereen kijkt er zo tegenaan. Een van de andere deelnemers aan
de bijeenkomst in Vlaardingen wees erop dat opkomende landen als
China en Brazilië een ander idee hebben van corruptie. ‘Wie zegt dat
wij gelijk hebben?’ Bijkomend probleem is dat bedrijven uit die landen
de directe concurrent vormen van Nederlandse bedrijven. Dus als een
Nederlands bedrijf een deal in Afrika laat lopen omdat het geen smeergeld
wil betalen, kan de Chinese concurrent ermee aan de haal gaan.
Met een strengere Nederlandse anti-corruptiewetgeving kan worden
voorkomen dat Nederlandse bedrijven aan de verleiding toegeven,
maar er zijn internationale afspraken nodig om corruptie écht terug te
dringen. Anders blijft het vechten tegen de bierkaai.
www.vno-ncw.nl/maatschappelijkverantwoordondernemen