Deel B. semiotiek van visuele tekens en codes - ComCom

Umberto Eco; Einführung in die Semiotik
Voorbeeld lijnfiguur; hier geen sprake van weergegeven waarnemingsvoorwaarden.
Conclusie; icons geven die pas weer, nadat ze o.b.v. herkenningscodes uitgekozen zijn
en o.b.v. grafische conventies toegelicht. Het iconisch teken denoteert willekeurig een set
waarnemingsomstandigheden of denoteert globaal een percept, dat is teruggebracht tot
een vereenvoudigde grafische figuur.
1.II.5 (205) Het is op grond van herkenningscodes dat wij de aspecten van percepten
uitkiezen. Volgt voorbeeld zebra; voor europeaan/zebra/dierentuin • strepen; voor
afrikaan andere code, want voor hem strepen geen onderscheidende factor; hiëna ook
strepen, etc. Herkenningscodes • alleen relevante aspecten, die mensen aan elkaar
kunnen doorgeven, want iconische codes leggen niet vast wat een grafisch teken in
aanmerking doet komen om te verwijzen naar bepaalde relevante trekken van een
referent. Herkenningscodes moeten aangeleerd of anderszins verworven worden. Volgt
voorbeeld kind dat helicopter uitbeeldt door gebaar en tekening. Het toont zijn coderingsmogelijkheden
en de grenzen daarvan.
1.II.6 (207) De zinsnede 'op enigerlei wijze een zekere gelijkenis' is nu nog
problematischer geworden. Gaat gelijkenis over zaken die men ziet of die men weet? Het
publiek herkent geen visuele tekens als het gaat om eigenschappen, die men wel weet
maar die men niet visueel kan terugvinden. Kunstenaars echter wel, zowel primitieve als
avant-garde. Het iconisch teken kan dus teruggrijpen op optische, ontologische of
geconventionaliseerde eigenschappen van zijn object. Geconventionaliseerd = ontstaan
uit inmiddels geabsorbeerde iconologische conventies, ook als die oorspronkelijk een
echte waarnemingservaring weergaven. Voorbeeld; beelden van de zon.
1.II.7 (209) De conventie regelt al onze afbeeldingsoperaties. Voorbeeld; aquarel. Hier
zijn niet lijnen het middel, maar kleur- en helderheids-verschillen van vlakken. Zo kiest de
aquarellist de hachelijkste en meerduidigste eigenschappen, namelijk het vermogen om
licht te absorberen en te reflecteren. En hoe een kleurnuance een verschil in
lichtabsorbtie kan weergeven, hangt wederom van een conventie af. Voorbeeld;
Gombrich's Wivenhoe Park. Hier vindt Constable in 1816 de codering uit van onze
waarneming van licht. Vergelijking met foto's. ". . de kunstenaar kan evenmin copiëren
want hij ziet; hij kan het hoogstens vertalen in de termen van zijn medium. (Kunst en
Illusie; pag. 36)" Conclusie; onze manier van beeldende kunst bekijken, wordt door onze
verwachtingen beïnvloed. We treden het kunstwerk tegemoet met tevoren ingestelde
antennes.
1.II.8 (211) We hebben de iconografische codes niet alleen gedefinieerd als middel om
waarnemingsomstandigheden weer te geven met conventionele grafische tekens, maar
ook als middel om percepten te denoteren die het teken terugbrengen tot vereenvoudigde
grafische conventies. Zulke reducties komen bij elk icon voor door onze gewoonte af te
gaan op relevante kenmerken, maar ze zijn het sterkst bij stereotypen, emblemen of
heraldische beelden. Voorbeeld; verouderde verkeersborden met auto's, locomotieven,
schoolkinderen; iconografische conventies. Vervolgens meer voorbeelden uit de
kunstgeschiedenis.
1.II.9 (212) Over comic strips; uit onderzoek blijkt, dat ouderen die beter interpreteren
dan kinderen en dat we moeten concluderen dat ons lexicon van het groteske en
komische stoelt op de levenservaring van de ontvanger en op conventies ontstaan tijdens
de hele ontwikkeling der kunst.
Slotconclusie; net als 'structuur' geldt ook hier dat de verkozen ordening niet een
waarschijnlijke structuur weergeeft, maar een reeks van verschillen en relaties. Het
iconische teken construeert een model van betrekkingen tussen visuele fenomenen, dat
congruent is aan dat der waarnemingsbetrekkingen, dat wij ons construeren bij het
herkennen en herinneren. Als een icon ergens "op enigerlei wijze een zekere gelijkenis"
mee heeft, dan is het wel met de virtuele modellen van onze geest.
1.III Die Möglichkeit der Codifizierung der ikonischen Zeichen (214)
1.III.1 Het icon toont de relevante aspecten; jong kind vindt rompen niet relevant en
tekent kop-potigen. En dit is nog maar het macroscopische niveau. Anders dan bij de taal
(opgebouwd uit discrete eenheden), staan we hier voor een continuum van verglijdende
niveau's. Het panorama van iconische codes is dus ingewikkelder; er zijn zeer sterke (als
morsetekens), er zijn sterke (als bij taal) en zwakke, die veranderlijk zijn en waar
facultatieve varianten de overhand hebben.
1.III.2 (214) Op het vlak van het icon zijn er oneindig veel manieren een paard af te
beelden. En dat is iets anders dan iets kunnen benoemen in honderd talen, want die