Deel B. semiotiek van visuele tekens en codes - ComCom

Umberto Eco; Einführung in die Semiotik
Als men wil vasthouden dat het icon conventioneel is, moet men laten zien dat het niet
berust op analoge codes, maar op digitale. Daarbij zijn twee punten belangrijk; (1) dat het
voldoende is te bewijzen dat we iconische codes theoretisch een digitale structuur kunnen
toeschrijven, ook al kunnen we die in de praktijk niet altijd bewijzen, en (2) dat zo'n bewijs
gaat over het hoe van communicatie in haar algemeenheid zonder universele of
ontologische uitspraken. Ad (1); Het kan zijn dat identificatie van alle discrete eenheden
onuitvoerbaar is. Voorbeelden van relativeringen en ook van de opposities;
ongemotiveerd • natuurlijk, gemotiveerd • geintellectualiseerd en dus geculturaliseerd.
Ad (2); idem. Conclusie; e.e.a. is inderdaad in digitale begrippen te vertalen.
1.IV.2 (225) Als ja/nee niet gaat, dan meer/minder gebruiken om een continuum van
ijkpunten te voorzien. Maar nooit de codificatie annuleren!
1.IV.3 (225) Over muziek, notitie en ruis. Ruis impliceert digitaliteit. Zonder digitaliteit
geen ruis.
1.IV.4 (227) Over rasters (= digitaal) voor drukken van foto's, plotters, etc.
1.IV.5 (230) Samenvatting. Slotsom; stellingen nog niet overtuigend bewezen.
2. DER MYTHOS DER DOPPELTEN GLIEDERUNG (231)
2.1 De gevaarlijke neiging om alles wat zich niet onmiddellijk laat verklaren voor
onverklaarbaar te houden, heeft tot merkwaardige posities geleid. Bijv. de beslissing om
communicatiesystemen, waarbij de voor talen constitutieve tweevoudige opbouw
ontbreekt, niet als talen te erkennen. Voor codes, die kennelijk zwakker zijn dan
taalcodes, heeft men besloten dat het geen codes zijn. En bij betekenisdragende klusters,
zoals iconische configuraties, wordt òf het tekenkarakter wegens vermeende
onverklaarbaarheid genegeerd òf wordt hoe dan ook een opbouw geforceerd, die lijkt op
die van de taal. Een zeer bedenkelijk voorbeeld daarvan is het commentaar van Lévi-
Strauss op de figuratieve en de abstracte schilderkunst. Eco; volgens Prieto ontstaat bij
taal betekenis door een samenspel van monemen (betekenisdragende klankunits, 1ste
orde) en fonemen (betekenisloze klanken, 2de orde), maar dat wil nog niet zeggen dat dit
altijd het geval moet zijn bij elke semiose ongeacht de sterkte of zwakte van de codes.
Lévi-Strauss meent dat er uitsluitend sprake kan zijn van een communicatiesysteem als
de opbouw tweevoudig is als bij talen.
(Opm.; bij communicatiesystemen kan het begrip "Gliederung" o.a. slaan op de visies van; (1) Saussure:
paradigmatische en syntagmatische as; (2) Hjelmslev: klein aantal betekenisloze figuræ, groot aantal
combinaties daarvan vormen de taaltekens; (3) Greimas: elementair betekenisdragend deeltje: seem en dat
ingebed in een structuur van klassemen, semen, lexemen en isotopieën; (4) Eco in A.1.III.1 op pag. 57:
betekenisloze bouwstenen en combinaties daarvan, al dan niet betekenis krijgend onder regime van een
code; (5) hier baseert Eco zich dus op Prieto.)
2.2 (231) Over Lévi-Strauss benadering van iconische kunst als taal en abstracte kunst
als non-taal in 'La pensée sauvage' en 'Le cuit et le crus'.
2.3 (232) Stellingen Lévi-Strauss; 1) indien geen tweevoudige opbouw, dan geen taal;
2) rechtvaardiging daarvan in dieper liggende natuurlijke noodzakelijkheden. Eco; 1)
tweevoudige opbouw geen dogma; 2) taal Lévi-Strauss's = geen taal maar meta-taal.
2.4 (233) Argumenteert - o.b.v. kaartspel/bridge/poker - dat Strauss één specifieke
concretisatie verwisselt met de dieptestructuur zelf, die in principe diverse concretisaties
zou moeten toelaten.
2.5 (234) Maar heeft de code van het kaartspel dan een tweevoudige opbouw? Er zijn
verschillende structureringen mogelijk. In dit geval meer dan één of twee.
2.6 (235) 1) Dat bij verbale communicatie de tweevoudige opbouw dominant is, staat
buiten kijf en 2) andere tekensystemen kennen diverse codes, waarvan de typologie
onderzocht moet worden.
3. GLIEDERUNGEN DER VISUELLEN CODES (236)
3.I Figuren, Zeichen und ikonische Aussagen (236)
3.I.1 Onjuist te geloven 1) dat elke communicatie gebaseerd moet zijn op een code voor
verbale communicatie; 2) dat taal altijd een tweevoudige opbouw moet hebben.
Vruchtbaarder is aan te nemen dat 3) elke communicatie stoelt op codes; en dat 4) de