Deel B. semiotiek van visuele tekens en codes - ComCom

Umberto Eco; Einführung in die Semiotik
van het teken zelf. Die laatste worden gecodificeerd door een meer analytische code;
namelijk de iconische. Voor iconografische codes, die stoelen op iconische codes, worden
de betekenissen van de iconische codes tot tekens.
(Voorbeeld; man + objecten = ? Met objecten conf. iconische code kan man voldoen aan iconografische
code • man + (mantel, baard, staf & mijter) = Sinterklaas. Hier worden objecten eerst attributen conf.
iconische code daarna tekens in iconografische code).
3.III.2 (243) Tekens van iconische codes zijn beweringen Betekenisclusters, die verder
ontleed kunnen worden in meer precieze tekens, maar bijna niet in figuræ , de fonemen
van het visuele veld.
3.III.3 (244) Op figura-niveau kent een iconische code als relevante trekken grootheden,
die verwijzen naar meer analytische codes; die der waarneming. En iconische tekens
denoteren slechts, wanneer ze gelezen worden binnen het kader van een iconische
bewering. Soms kan zo'n bewering op zich al voldoende betekenisdragend zijn. Ze heeft
dan het karakter van een iconografische bewering of van een conventioneel embleem,
niet meer op te vatten als icon, maar als visueel symbool. Ook biedt de context
mogelijkheden om nog onduidelijke tekens op te nemen. Zo niet, dan verschijnen de
tekens als veelduidig en nergens aan gelijk en dus hebben ze dan ook niet "enige
eigenschappen" van iets. Dit krijgt men o.a. als men een stukje uit een figuratief beeld
isoleert. Dat stukje wordt dan een abstract. Nogmaals; zo'n iconische bewering wordt
gedaan in een idiolect, een soort code die betekenis geeft aan de eigen analytische
elementen.
In het visuele veld zijn er veel meer conventies dan in de taal. Men kan in z'n
algemeenheid niet spreken van 'de iconische code', er is een menigte iconische codes.
Maximaal zijn er evenveel codes als beweringen. Ter inperking daarvan; evenveel codes
als persoonlijke stijlen van kunstenaars; idem als stijlen van scholen of periodes; doch
codes voor niet-æsthetisch werk zijn niet meer dan opeenhopingen van overbekende
syntagmata; codes hebben vaak maar een kort en vluchtig leven.
3.III.4 1) Omdat catalogus van relevante figuræ gemaakt zou moeten worden door
waarnemingspsychologen en 2) omdat iconische tekens herkenbaar worden binnen het
kader van context-code-beweringen, daarom moet het catalogiseren gebeuren op het
niveau van die beweringen. Tevens het niveau voor een semiotiek van de visuele
communicatie. Het is verder aan de psychologen om vast te stellen 1) of de waarneming
van het reële object rijker is dan wat de iconische bewering aanbiedt; 2) of het iconische
teken voldoet aan de perceptievoorwaarden en 3) of in het waarnemingsveld slechts die
perceptievoorwaarden vastgesteld kunnen worden, die verwant zijn aan die der iconische
codes.
3.III.5 (246) Categorieën van iconische codes voor tekens;
(1) waarnemingscodes : wanneer perceptie toereikend? Bestudeerd door
perceptiepsychologie;
(2) herkenningscodes : in 'iconische zinnen' geven zij clusters van
perceptievoorwaarden op grond waarvan wij die voorwerpen herkennen of ons die
herinneren;
(3) overdrachtscodes : geven de voorwaarden voor zintuigelijke waarneming. Bijv.
korrelgrootte van rasters. Beïnvloeden indirect ook æsthetische waarneming.
(4) tonale codes : systemen van inmiddels geconventionaliseerde facultatieve varianten
en systemen van stilistische conventies;
(5) iconische codes : gebaseerd op herkenbare elementen, die o.b.v. overdrachtscodes
gerealiseerd worden; geven figuræ , tekens en beweringen;
a) figuræ : figure-ground, geometrieën, helderheidscontrasten; waarnemingsvoorwaarden,
transcripties in betekenisloze grafische details conf. modaliteiten code. Ze zijn
zonder tal en niet altijd discreet. Vandaar dat het 2de niveau een continuum van
mogelijkheden lijkt, waaruit oneindig veel individuele berichtfragmenten kunnen
voortkomen (ontcijferbaar vanuit de context), die echter nog niet herleidbaar zijn tot een
exact definieerbare code.
b) tekens : staan voor betekenisdragende details. Ze denoteren herkenningselementen
of abstracte modellen daarvan.
c) iconische beweringen : (Prieto: semen) een man, een paard; schijnbaar eenvoudige
beelden, in feite complexe iconische beweringen. Iconische codes beperken zich vaak tot
dit niveau, want ze zijn gemakkelijk te catalogiseren.
(6) iconografische codes : de betekenissen van de iconische codes zijn hier de
betekenisdragers. Hier niet meer 'een man' of 'een paard', maar 'monarch' of 'sinterklaas'
te paard.