PERGOLESI OF BACH? - Nederlandse Bachvereniging

PERGOLESI OF BACH?
oktober 2010
dinsdag 12 oktober, 20.15 uur Naarden, Grote Kerk
woensdag 13 oktober, 20.15 uur Utrecht, Geertekerk*
donderdag 14 oktober, 20.15 uur Den Haag, Dr Anton Philipszaal
vrijdag 15 oktober, 20.15 uur Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ
zaterdag 16 oktober, 20.15 uur Alkmaar, Grote Kerk
zondag 17 oktober, 20.15 uur Groningen, De Oosterpoort
* Ontvangst in het kader van het Young Professional Programma.
Meer informatie: www.bachvereniging.nl/youngprofessional
Gratis inleidingen
Voor ieder concert in deze serie verzorgt De Nederlandse Bachvereniging
gratis inleidingen. Die worden bij toerbeurt verzorgd door Kees Wisse en
Dirkjan Horringa. De capaciteit voor de inleidingen in Naarden (12 oktober)
en Utrecht (13 oktober) is beperkt; daarom is het raadzaam om hiervoor te
reserveren. Meer informatie: www.bachvereniging.nl.

UITVOERENDEN
De Nederlandse Bachvereniging
Attilio Cremonesi dirigent
solisten
sopraan Netta Or
alt Daniel Taylor
instrumentalisten
viool 1 Johannes Leertouwer, Pieter Affourtit, Annabelle Ferdinand,
Anneke van Haaften, Annelies van der Vegt
viool 2 Sayuri Yamagata, Paulien Kostense, Marinette Troost, Peter
Van Boxelaere,
altviool Staas Swierstra, Deirdre Dowling, Jan Willem Vis
cello Lucia Swarts, Richte van der Meer
contrabas Robert Franenberg
orgel Leo van Doeselaar
klavecimbel Siebe Henstra
2

PROGRAMMA
Unico Wilhelm van Wassenaer (1692 - 1766)
Concerto Armonico nr. 2 in Bes
uit: Sei Concerti Armonici (1740) voor strijkers en basso continuo
Largo andante
Presto a cappella
Giovanni Battista Pergolesi (1710 - 1736)
aria ‘Torbido in volto e nero’ uit de opera L'Olimpiade
voor sopraan, strijkers en basso continuo
aria ‘Da cosi dolce spene’ uit de opera Il Flaminio
voor sopraan, strijkers en basso continuo
aria ‘Si tiranna, fra dure ritorte’ uit de opera La Salustia
voor alt, strijkers en basso continuo
aria ‘Talor di fiume’ uit de opera La Salustia
voor alt, strijkers en basso continuo
Unico Wilhelm van Wassenaer
Concerto Armonico nr. 2 in Bes
uit Sei Concerti Armonici (1740) voor strijkers en basso continuo
Largo affettuoso
Allegro moderato
Giovanni Battista Pergolesi
duet ‘Se spiego i sensi miei’ uit de opera Il Flaminio
voor sopraan, alt, strijkers en basso continuo
pauze
Johann Sebastian Bach (1685-1750)
Tilge, Höchster, meine Sünden, BWV 1083
bewerking van het Stabat Mater van Pergolesi
voor sopraan, alt, strijkers en basso continuo
3

TOELICHTING
Een kort leven met een grote invloed
Giovanni Battista Pergolesi werd op 4 januari 1710 uit een redelijk welgesteld
gezin geboren in het plaatsje Jesi, in noordelijk Italië, vlakbij de Adriatische
kust. Giovanni was het derde kind in het gezin en kreeg een peetvader uit de
aristocratie. Het gezin werd echter sinds het allereerste begin geteisterd door
ziekte en sterfgevallen. De jonge Pergolesi verloor zijn twee broers en zijn
enige zus in zijn jeugd, en ook hijzelf was labiel van gestel. Bij wijze van
voorzorg werd hij dus nog vóór zijn tweede levensjaar in de kerk gevormd.
Giovanni kreeg gelukkig meer kansen dan zijn zus en broers, ontving in
Jesi zijn eerste muzieklessen en werd al snel, kort na zijn tiende, naar het
conservatorium in Napels gestuurd, ruim tweehonderd kilometer ten zuiden
van zijn geboortestad. Dit was niet voor niets: men zag al snel zijn
uitzonderlijk talent. De familie hoefde zelfs niet op te draaien voor de kosten,
omdat Pergolesi zich al meteen ‘in natura’ kon doen gelden, door als zanger
en violist in concerten op te treden. Wederom viel hij op door zijn technische
en muzikale vaardigheden.
Dat Pergolesi zich behalve als musicus ook als componist begon te
profileren, bleek in 1731, het jaar waarin zijn vroegst bekende werk gedateerd
is, de cantate Questo è il piano (Ritorno). In dit jaar - hij was twintig - sloot
Giovanni zijn conservatoriumopleiding af en startte voortvarend zijn carrière.
Centraal in zijn loopbaan stond de opera; hij kreeg vele compositieopdrachten
en behaalde al snel successen met werken als Lo frate ‘nnamorato,
L’Olimpiade en vooral La serva padrona.
Gedurende zijn hele carrière componeerde Pergolesi ook religieuze
muziek, van een vroege Mis uit 1731, nog een Mis en Vespers uit het
volgende jaar, tot het late Salve Regina in C en het Stabat Mater. Deze laatste
twee werken schreef Giovanni vermoedelijk toen hij al aan tuberculose leed. In
het besef dat het einde naderde (hij was nog maar 26 jaar oud!) gaf hij al zijn
bezittingen aan zijn tante en trok zich terug in een Franciscaans klooster in
Pozzuoli, vlakbij Napels. Daar werd hij naast de kathedraal begraven.
Al tijdens zijn leven behoorde Pergolesi tot de meest succesvolle
componisten van zijn tijd, maar na zijn leven nam zijn populariteit alleen nog
maar toe. Kort na zijn dood werden vier cantates in Napels gebundeld en
gedrukt, een ongehoorde eer voor een overleden componist en bovendien
voor het eerst dat er überhaupt cantates in Napels werden uitgegeven. Het
waren echter vooral zijn opera’s die door heel Europa grote successen
boekten en tot in München en Dresden op het podium kwamen.
Het Stabat Mater: Pergolesi of Bach?
Nog opvallender is de populariteit van het Stabat Mater: dit bijzondere werk
werd in 1749 voor het eerst (in Londen!) gedrukt en zou sindsdien door heel
Europa vele malen herdrukt worden. Maar ook vóór deze hausse van uitgaven
was het al snel gegaan met de reputatie van het stuk. In 1736 geschreven, was
het al in de eerste helft van de jaren veertig bij niemand minder dan Johann
Sebastian Bach terechtgekomen, die het omwerkte tot een ‘nieuw’ stuk. Dit
4

feit zegt zowel iets over de impact van het Stabat Mater als over Bachs
scherpe muzikale antennes – en niet in de laatste plaats over zijn
bewondering voor het stuk!
Bachs aandacht voor Pergolesi’s Stabat Mater is bovendien interessant,
omdat hier diverse van zijn interesses samenkomen. Ondanks het feit dat
Bach maar heel weinig religieuze muziek op Latijnse tekst heeft
gecomponeerd, had hij een bijzondere affiniteit met dit repertoire van de
klassieke polyfonie (Dit wordt wel de invloed van de stile antico op vooral zijn
late werk genoemd). Toen zijn oog op Pergolesi’s zetting van het natuurlijk
Latijnse Stabat Mater viel, kwam hij echter in een volkomen andere traditie
terecht. De muziek van Pergolesi is namelijk één van de vroegste voorbeelden
van de nieuwe, galante stijl die vooral in de tweede helft van de achttiende
eeuw zou opbloeien.
Dat Bach in zijn late leven enkel oog zou hebben gehad voor de
genoemde stile antico en bijbehorende ‘ouderwetse’ contrapuntische 1
technieken als de fuga en de canon, wordt tegenwoordig gezien als een
achterhaald beeld van de componist. Juist in deze late werken duiken
interessant genoeg voortdurend elementen van die nieuwe, galante stijl op.
Dit is bijvoorbeeld niet alleen duidelijk in zijn zetting van de complete Latijnse
mis in de Hohe Messe, maar ook in het door contrapunt beheerste
Musikalisches Opfer. Het Latijnse maar tevens door en door galante Stabat
Mater van Pergolesi bracht deze twee elementen blijkbaar op zo’n manier
samen, dat Bach er direct door geraakt werd.
Natuurlijk zou Bach zichzelf niet zijn als hij dit meesterwerk niet ook
naar zijn hand zou zetten. Allereerst heeft Bach de Latijnse tekst vervangen
door een Duitse verdichting van psalm 51. Deze nieuwe tekst was meteen
aanleiding voor aanpassingen in de muziek, zodat deze bij die tekst zou
passen. Bovendien voegde Bach in sommige delen extra muzikale stemmen
toe om het contrapuntisch weefsel net wat voller te maken. De meest
opvallende wijzigingen zijn echter in de structuur te vinden. Pergolesi’s Stabat
Mater bestaat uit twaalf delen; Bach heeft hierin de muziek van het tiende een
elfde deel in volgorde verwisseld, zodat de muziek beter bij de nieuwe tekst
aansloot. Verder zijn de twaalf delen met twee nieuwe uitgebreid, zodat Bachs
stuk uit veertien delen bestaat. Aan het slot weet Bach de luisteraar vooral te
verrassen met een herhaling van Pergolesi’s slot-amen, maar dan in majeur in
plaats van mineur!
Pergolesi Pergolesi als als merknaam
merknaam
Zoals boven aangegeven, werd Pergolesi na zijn dood in korte tijd enorm
populair. Aan het einde van de achttiende en in de negentiende eeuw
verschenen uiterst romantische beschrijvingen van zijn leven. Dit grote
succes leidde er echter ook toe dat in de decennia en eeuwen na zijn leven
vele composities ten onrechte aan Pergolesi werden toegeschreven, enkel en
alleen om de verkoop te stimuleren, een principe dat ook al in de late
Renaissance dankbaar werd toegepast op grote namen. Hierdoor is er dus
1 Contrapunt is de kunst van het gelijktijdig en harmonieus laten
samenklinken van twee of meerdere melodische lijnen.
5

een grote hoeveelheid werken in Pergolesi’s oeuvre terecht gekomen dat er
niet in thuis hoort. De fameuze Concerti Armonici horen hier ook bij.
Deze gedrukte bundel van zes concerten verscheen in 1740 in Den
Haag, uitgegeven door de Italiaanse violist en componist Carlo Ricciotti
(1681-1756), die in eerste instantie derhalve ook als de auteur van de werken
werd gezien. In Engeland verscheen dan ook een uitgave met zijn naam op de
voorkant. In een andere bron wordt in eerste instantie Händel als componist
aangeduid, maar die naam werd enige tijd later door die van Pergolesi
vervangen. Doordat aan het begin van de twintigste eeuw nog een handschrift
met de Concerti werd vervaardigd met Pergolesi als componist, werden de
stukken vrij bekend onder zijn naam.
Hernieuwd onderzoek naar de Concerti door de beroemde Nederlandse
musicoloog Albert Dunning (1936-2005) heeft tot de ontdekking geleid dat de
Nederlandse diplomaat Unico Wilhelm van Wassenaer (1692-1766) de
eigenlijke componist van de zes concerten was. Doorslaggevend hierin was
een handschrift van de concerten dat in 1979 in de archieven van Kasteel
Twickel werd aangetroffen. Aan dit document heeft Van Wassenaer zelf een
handgeschreven inleiding toegevoegd met de cruciale zin: ‘Partition de mes
concerts gravez par le Sr. Ricciotti’. Ook schrijft Wassenaer dat hij de stukken
tussen 1725 en 1740 geschreven heeft.
Overigens heeft het gebruik van Pergolesi’s naam voor deze Concerti
zijn effect niet gemist: de werken zelf waren al voor Dunnings onderzoek zeer
geliefd, en na diens onderzoek was ook Van Wassenaer ineens
wereldberoemd…
Thomas Op de Coul
6

TEKST
Giovanni Battista Pergolesi Torbido in volto e nero
Torbido in volto e nero, Troebel en donker is het zee-oppervlak,
senza che tuoni il cielo, Zonder enig geluid uit de hemel
tacito e gonfio appare Zwelt de zee zwijgend aan
senza alcun vento il mare, Zonder wind of bries
e in petto al passagero En doet het hart van de zeeman
il cor fa palpitar. Bonzen in zijn lijf.
In quell’ orore ascoso In die geruisloze dreiging
il turbine s’appresta, Nadert een wervelstorm
e quel silenzio è un segno En die stilte is het teken
di prossoma tempesta, Van het opkomende onweer
che van destando i venti Dat de winden wekt
racchiusi in seno al mar. Die sluimeren in de boezem van de zee.
Giovanni Battista Pergolesi Da cosi dolce spene
Da cosi dolce spene Uit zulk zoete hoop
ch’è fonte di mio bene, Die de bron is van mijn geluk
ha vita questo core, Put mijn hart het leven
come alimento ha il fiore Zoals een bloem zich voedt
dal grato e fresco umor. met weldadig en verfrissend vocht.
mia spene, mio fonte, mio bene, Mijn hoop, mijn bron, mijn geluk
mia vita, mio core, mio fiore, Mijn leven, mijn hart, mijn bloem
mio fresco, mio umore Mijn verkwikking, mijn vocht
da cosi dolce spene Uit zulk zoete hoop
ha vita questo core: Put mijn hart het leven:
come alimento ha il fiore Zoals een bloem zich voedt
dal grato e fresco umor. met weldadig en verkwikkend vocht.
Se questo manca o bella, Als dat ontbreekt, o mooie,
languisce il fior; Gaat de bloem kwijnen;
se quella a me tu toglierai, Als jij dat van mij afneemt
languir vedrai mio cor. Zul je mijn hart zien kwijnen.
7

Giovanni Battista Pergolesi Si tiranna, fra dure ritorte
Si, tiranna, fra dure ritorte, Ja, dwingeland, blij verdwijn ik
lieto vado, ché questo mio petto Uit je pijnlijke touwen, want mijn hart
fiero aspetto di barbara sorte Beziet onverschrokken het wrede lot
né tua rabbia temere non sa, En kan niet bang zijn voor je woede,
nó, temere non sa. Nee, kan niet bang zijn.
Vendicar ben sapranno Ze zullen zich goed weten te wreken,
le furie sapranno, De wraakgodinnen, ja dat zullen ze,
le furie tante inguirie. De zo trefzekere wreeksters.
Svenato sbranato Ze zullen je hart doorsteken,
il tuo core inumano sarà, Verscheuren, echt onmenselijk,
Si, svenato sarà. Ja, doorsteken.
Giovanni Battista Pergolesi Talor di fiume
Talor di fiùme altero Soms zwelt er uit de trotse rivier
torbida cresce l’onda: Een troebele golf op:
radendo poi la sponda, Hij scheert langs de oever,
Va lento, e chiaro al mar. En gaat langzaam en helder naar zee.
Ma nel suo variar sempre, Maar in zijn eeuwige veranderlijkheid
sempr’è l’istesso! Blijft de rivier steeds dezelfde!
Cosi se vendicato sarò, Zo zal ik gewroken worden,
se braccio a morte, Zelfs in de armen van de dood
sempre in quest’ alma forte, Steeds met dezelfde geesteskracht,
l’istesso eroe vedrai Zul je dezelfde held zien
che vedi adesso! Die je nu ziet!
8

Giovanni Battista Pergolesi Se spiego i sensi miei
Se spiego i sensi miei, Als ik mijn gevoelens uitleg,
io temo poi chi sa? ben ik bang, want wie weet?
No, che temer non dei, Nee, dat je niet bang hoeft te zijn,
ti spiega pur chi sa? legt men je toch uit, wie weet?
Sapessi s’è costante Ik wist dat hij trouw was,
nel primo antico amore de geliefde in mijn eerste oude liefde
l’amante ch’io sprezzai. die ik minachtte.
Nel primo antico amore In de eerste oude liefde
forse sarà costante, zal hij misschien trouw zijn
se amar tu lo saprai. als je hem weet te beminnen.
Dimmi: sei quello? Zeg me: ben jij diegene?
O Dio! Dimmi: tu l’ami? O god! Zeg me: hield je van hem?
A cieli! O hemel!
A che più tormentarmi? Ach, waarom me nog langer kwellen?
Ah! Si... ciò ti dovria bastar. Ach! Ja...dit zou genoeg moeten zijn voor je.
Dimmi: tu l’ami? Zeg me: hield je van hem?
Se spiego i sensi miei, io temo Als ik mijn gevoelens uitleg, ben ik bang
No, che temer non dei, Nee, dat je niet bang hoeft te zijn
spiegati pur chi sa? zal men je uitleggen, wie weet?
Io temo dimmi temo ah... Ik ben bang, zeg me, ik ben bang ach...
O Dio! ti spiega dimmi: tu l’ami? O god! Men legt je uit, zeg me: hield je van
hem?
A cieli! Dimmi: sei quello? Ach hemel! Zeg me: ben jij diegene?
O Dio! O god!
A che più tormentarmi? Ach, waarom me nog langer kwellen?
Ciò ti dovria bastar. Dit zou genoeg moeten zijn voor je.
Dimmi: sarà constante? Zeg me: ben je trouw?
Forse sarà costante. Misschien zal ik trouw zijn.
Ah! temo o Dio! Ach! Ik ben bang, o god!
No, che temer non dei. Nee, je hoeft niet bang te zijn.
9

Ah! lo sprezzai! Ach! Ik minachtte hem!
No, no temer se l’ami. Nee, nee, wees niet bang als je van hem hield.
Dimmi: sei quello? Zeg me: ben jij diegene?
Dimmi: tu l’ami? Zeg me: hield je van hem?
A che più tormentarmi? Ach, waarom me nog langer kwellen?
Ah! Si... Cio ti dovria bastar. Ach! Ja...Dit zou genoeg moeten zijn voor je.
Ah, si: tuo dir comprendo. Ach, ja: ik begrijp je woorden.
Si, tuo parlar intendo, Ja, ik begrijp je zinnen,
Ma no... Maar nee...
ma che? Maar wat?
Poss’io pur misero ingannarmi. Misschien kan ik, arme, me wel vergissen.
Come ostinato sei! Wat ben je koppig!
Come sei si ostinata! Wat ben jij toch koppig!
Vuoi che a te nulla io celi, Je wilt dat ik niets voor je verberg,
né a me ti vuoi spiegar! Maar je wilt ook niets aan me uitleggen!
- pauze -
Prijs Klassiek: Stem op het Naarden-gevoel
De Nederlandse Bachvereniging is voornamelijk bekend om de jaarlijkse
uitvoeringen van de Matthäus-Passion in Naarden. Het Naarden-gevoel maakt
zelfs deel uit van de 'Canon van de Nederlandse Klassieke Muziek' en doet zo
mee aan de competitie van Prijs Klassiek de NTR.
In Prijs Klassiek gaat het erom wie de meeste stemmen krijgt en wie het
vurigste en meest overtuigende pleidooi houdt voor één van de onderwerpen
uit deze canon. Het publiek wordt opgeroepen via http://prijsklassiek.nl te
stemmen en een vlammend pleidooi achter te laten. Degene met de meeste
stemmen en het beste pleidooi gaat door naar de finale.
Stemmen voor het Naarden-gevoel kan via http://prijsklassiek.nl
10

Johann Sebastian Bach Tilge, Höchster, meine Sünden
Tilge, Höchster, meine Sünden, Verdelg mijn zonden, Allerhoogste,
deinen Eifer lass verschwinden, laat uw toorn verdwijnen,
lass mich deine Huld erfreun. en verblijd mij met uw bescherming.
Ist mein Herz in Missetaten Is mijn hart tot wandaden
und in grosse Schuld geraten, en grote schuld geraakt,
wasch es selber, mach es rein. was het en maak het weer rein.
Missetaten, die mich drücken, Aan zonden die mij bedrukken
muss ich mir itzt selbst aufrücken; moet ik mij nu zelf ontrukken,
Vater, ich bin nicht gerecht. Vader, ik ben onrechtvaardig.
Dich erzürnt mein Tun und Lassen, U bent vertoornd over mijn doen en laten,
meinen Wandel musst du hassen, u moet mijn levenswandel haten,
weil die Sünde mich geschwächt. omdat de zonde mij heeft verzwakt.
Wer wird seine Schuld verneinen Wie zal zijn schuld ontkennen
oder gar gerecht erscheinen? of zich als rechtvaardig voordoen?
Ich bin doch ein Sündenknecht. Ik ben een knecht der zonden.
Wer wird, Herr, dein Urteil mindern, Heer, wie zal aan uw oordeel twijfelen
oder deinen Ausspruch hindern?
Du bist recht, dein Wort ist recht
of uw woorden weerspreken?
U bent rechtvaardig en zo is uw woord.
Siehe! Ich bin in Sünd empfangen, Zie! Ik ben in zonde ontvangen,
Sünde wurde ja begangen, er werd immers zonde begaan
da wo ich erzeuget ward. daar waar ik werd verwekt.
Sieh, du willst die Wahrheit haben, Zie, u wilt enkel waarheid,
die geheimen Weisheitsgaben de verborgen gaven der wijsheid
hast du selbst mir offenbart. heeft u mij zelf geopenbaard.
Wasche mich doch rein von Sünden, Was mij toch schoon van zonden,
dass kein Makel mehr zu finden, dat geen smet mij meer bezoedelt,
wenn der Isop mich besprengt. wanneer ik word besprenkeld met hysop.
Lass mich Freud und Wonne spüren, Laat mij vreugde en gelukzaligheid proeven,
dass die Beine triumphieren, laat mijn benen triomferen,
da dein Kreuz mich hart gedrängt. wanneer uw kruis zwaar op mij drukt.
11

Schaue nicht auf meine Sünden, Kijk niet naar mijn zonden,
tilge sie, lass sie verschwinden, verdelg ze, laat ze verdwijnen,
Geist und Herze mache neu. maak mijn hart en geest weer nieuw.
Stoss mich nicht von deinen Augen Verjaag mij niet van uw ogen,
und soll fort mein Wandel taugen, en zo mijn levenswandel voortaan zal deugen,
o, so steh dein Geist mir bei. o, moge uw geest mij bijstaan.
Gib, o Höchster: Trost ins Herze, Troost mijn hart, o Hoogste,
heile wieder nach dem Schmerze. heel mijn pijnen,
Es enthalte mich dein Geist. omgeef mij met uw geest.
Denn ich will die Sünder lehren, Want ik wil de zondaars leren,
dass sie sich zu dir bekehren dat zij zich tot u bekeren, en zich
und nicht tun, was Sünde heisst. niet inlaten met wat zonde heet.
Lass, o Tilger, meiner Sünden, Laat, o verdelger van mijn zonden,
alle Blutschuld gar verschwinden, alle bloedzonde verdwijnen,
dass mein Loblied, Herr, dich ehrt. opdat mijn loflied, Heer, u eert.
Öffne Lippen, Mund und Seele, Open mijn lippen, mond en ziel,
dass ich deinen Ruhm erzähle, opdat ik de roem verkondig
der alleine dir gehört. die alleen u toekomt.
Denn du willst kein Opfer haben, Want u wilt geen offers krijgen,
sonsten brächt ich meine Gaben, anders bracht ik u mijn gaven,
Rauch und Brand gefällt dir nicht. maar rook en vuur zinnen u niet.
Herz und Geist, voll Angst und Hart en geest, vol angst en droefenis,
Grämen,
wirst du, Höchster, nicht beschämen, zult u, Hoogste, niet beschamen,
weil dir das dein Herze bricht. omdat dat uw hart zou breken.
Lass dein Zion blühend dauern, Geef uw Zion bloei en welbehagen,
baue die verfallnen Mauern, bouw weer op de vervallen muren,
alsdann opfern wir erfreut, dan brengen wij weer vreugde-offers,
alsdann soll dein Ruhm erschallen, dan zal voortaan uw roem alom weerklinken,
alsdann werden dir gefallen en zult u zich verheugen
Opfer der Gerechtigkeit. in offers van gerechtigheid.
Amen. Amen.
12

BIOGRAFIEËN
Dirigent, klavecinist en
fortepianist Attilio Cremonesi
was jarenlang muzikaal assistent
van René Jacobs in opera- en
oratoriumproducties. Hij
specialiseerde zich in het
ontdekken en uitvoeren van
onbekende barok- en klassieke
opera’s. Als dirigent staat hij op
vele internationaal bekende
(opera)podia en festivals en leidt
hij beroemde gezelschappen.
Veel succes had hij met onder andere Rossini’s La scala di seta met het
Freiburger Barockorchester en Purcells Dido and Aeneas met de Akademie für
alte Musik. Binnenkort staan werken op het programma als Mozarts Così fan
tutte met het Théâtre du Capitole in Toulouse en Keisers Octavia met Café
Zimmermann in een samenwerking tussen de Innsbrucker Festwochen der
Alten Musik, Schwetzinger Festspiele en Montpellier Opera. Veel van zijn
opnames zijn bekroond. Onlangs verscheen een live-opname van Vivaldi’s
Juditha Triumphans. Het is de eerste keer dat Attilio Cremonesi gastdirigent is
bij De Nederlandse Bachvereniging.
De sopraan Netta Or presenteerde zich voor het
eerst tijdens het Salzburg Festival in 2006 als een
‘ster van de nieuwe generatie’. De in Israel geboren
zangeres studeerde in Keulen, Wenen en New York.
Al op jonge leeftijd is zij een veelgevraagde solist in
het barokrepertoire. Van 2003 tot 2009 zong zij bij
de Deutsche Oper am Rhein in Düsseldorf,
waarmee zij diverse belangrijke opera’s vertolkte. In
2008 ontving zij de prijs voor jonge kunstenaars van
de stad Düsseldorf in de categorie muziek. Zij was
bij vele internationale festivals en
operagezelschappen te gast. Een hoogtepunt in het
afgelopen seizoen was Handels Ezio onder leiding
van Attilio Cremonesi bij het Schwetzingen Festival.
Dit seizoen treedt zij op met onder meer het Rias
Kammerchor. Het is de eerste keer dat Netta Or zingt met De Nederlandse
Bachvereniging.
13

De alt Daniel Taylor is een veelgevraagd solist. Hij
is te vinden op meer dan tachtig cd’s, die onder
andere Bachcantates, oratoria en de popopera Life
met de Dalai Lama en Salman Rushdie bevatten. In
Glyndebourne debuteerde hij als operasolist in
Handels Theodora. Er volgden vele andere
operacontracten. Wereldwijd krijgt hij de (soms
zelfs koninklijke) opdracht om oude, maar ook
moderne muziek te zingen. Ook staan er vaak
symfonische werken en recitals op het programma.
Hij zong zelfs in de in Cannes bekroonde film The
Five Senses. Taylor geeft les op diverse conservatoria
en universiteiten. Bovendien is hij artistiek leider en
dirigent van het Choir and Orchestra of the Theatre
of Early Music.
Het is de derde keer dat Daniel Taylor bij De Nederlandse Bachvereniging
zingt. Vorig seizoen zong hij de rol van David in het oratorium Saul van
George Frideric Handel.
De Nederlandse Bachvereniging is het oudste ensemble voor oude muziek
in Nederland, misschien wel in de wereld. Toch is haar artistiek leider Jos
van Veldhoven samen met de musici en de organisatie nog voortdurend op
zoek naar eigentijdse manieren om die muziek te presenteren; of het nu de
traditionele uitvoeringen van de Matthäus-Passion in Naarden betreft,
andere werken van Johann Sebastian Bach (1685 - 1750), of muziek van zijn
voorgangers, erfgenamen en tijd- en geestgenoten. De programma's zijn
vaak eigenzinnig samengesteld en werpen zo een verfrissend beeld op de
diverse muziekstijlen tussen Schütz/Monteverdi en Haydn/Mozart, maar
ook op de centrale componist Bach zelf. De flexibiliteit van het ensemble
maakt uitvoeringen mogelijk in zeer verschillende bezettingen en van zowel
wereldlijk als kerkelijk repertoire. Voorop bij de concerten staan
schoonheid, emotie, kwaliteit en authentieke beleving.
De activiteiten van de Bachvereniging blijven al lang niet meer beperkt tot
Naarden of Het Gooi en het ensemble verheugt zich in een groeiende
internationale belangstelling van grote concertzalen en belangrijke
muziekfestivals. Daarmee neemt de Bachvereniging in toenemende mate
de eervolle rol op zich van cultureel ambassadeur. Behalve met chefdirigent
Jos van Veldhoven werkt de Bachvereniging samen met
vooraanstaande oude-muziekspecialisten uit binnen- en buitenland, zoals
Alan Curtis, Peter Dijkstra, Richard Egarr, Gustav Leonhardt, Paul
McCreesh, Lars Ulrik Mortensen en Masaaki Suzuki.
14

INTERVIEW
Attilio Cremonesi: dirigent met een heilig vuur
Het Stabat Mater van Pergolesi steekt sinds de eerste uitvoeringen in 1736 tot
op heden wat betreft bekendheid met kop en schouders uit boven alle andere
Stabat Maters. Pergolesi’s prachtige smartelijke lijnen ontmoeten elkaar in
snijdende dissonanten en geven uitdrukking aan rouw en verdriet. De
componist heeft zelf de zegetocht van zijn Stabat Mater en de explosieve groei
van zijn roem in Europa niet meer mee kunnen maken. In de laatste maanden
van zijn korte leven had hij het werk nog op papier kunnen krijgen, maar toen
overleed hij aan tuberculose, 26 jaar oud. Na zijn dood werd Pergolesi’s
Stabat Mater het meest uitgegeven muziekstuk van de achttiende eeuw. De
Italiaanse klavecinist en dirigent Attilio Cremonesi komt het werk bij De
Nederlandse Bachvereniging ten beste geven, maar dan in de bewerking die
Bach ervan maakte enkele jaren voor zijn dood. Cremonesi heeft bovendien in
zijn koffer enkele aria’s en een duet uit Pergolesi’s vergeten opera’s bij zich.
En muziek die lang aan Pergolesi werd toegeschreven maar uit de pen vloeide
van een Nederlandse graaf, Unico Willem van Wassenaer.
CR: U werkt voor het eerst als dirigent van De Nederlandse Bachvereniging.
Waarom dit programma?
AC: Jos van Veldhoven vroeg mij een concertprogramma te construeren rond
Bachs bewerking van het Stabat Mater van Pergolesi en het Concert voor
strijkers van Unico Willem van Wassenaer dat lang werd toegeschreven aan
Pergolesi zelf. Een betere gelegenheid kan ik me niet wensen om enkele
opera-aria’s te introduceren van Pergolesi, deze beroemde componist die in
15

Jesi geboren werd. De aria’s en het duet die ik heb gekozen voor dit concert
gunnen ons een glimp van het opera-oeuvre van dit grote Italiaanse genie,
van de frisheid van zijn melodieën, de gewaagdheid van sommige van zijn
harmonieën, zijn orkestrale kleuren en zijn versieringen. Voor het publiek dat
hem vooral van het Stabat Mater en zijn opera La Serva Padrona kent, zal het
een ontdekkingstocht zijn van tot nog toe onbekende kleuren, geuren, reuken
en smaken.
CR: In uw carrière werpt u zich op als advocaat van Italiaanse muziek en vooral de
vergeten en minder bekende werken. Treedt u daarmee in de voetsporen van René
Jacobs?
AC: Vocale muziek is voor mij natuurlijk sterk verbonden met het Italiaans,
mijn moedertaal. Maar ik word natuurlijk niet alleen aangetrokken door
muziek uit mijn geboorteland, maar vooral door alle composities op een
Italiaanse tekst. Zo plaats ik graag verschillende Italiaanse composities op
dezelfde tekst naast elkaar, of vergelijk die met die van buitenlandse
componisten op dezelfde tekst. René Jacobs, die als musicus een grote liefde
voor taal aan de dag legt, voor de librettokunst en de finesses van de
Italiaanse zegswijzen, en van wie ik jarenlang muzikaal assistent ben geweest,
heeft mij aangestoken met het virus van het zoeken naar onbekende muziek.
CR: Pergolesi’s Stabat Mater en La Serva Padrona zijn wereldberoemd, maar de
drie opera’s waarvan u fragmenten uitvoert zo goed als onbekend. Hebben ze een
kans om opnieuw door te breken? Ondanks de schaduw van Mozart?
AC: Pergolesi is ondanks zijn veel te korte leven een bijzonder productief
componist geweest. Ook al componeerde hij minder muziek dan hem in de
loop der eeuwen na zijn dood werd toegeschreven. Maar afgezien van een
zeldzame uitzondering worden zijn opera’s nooit uitgevoerd, La Serva
Padrona natuurlijk daargelaten. Het lijkt of het concertleven alleen deze enige
opera kent en het Stabat Mater. Daarbij kennen we nog enkele aria’s uit zijn
opera Il Flaminio, alleen dankzij de bewerking die Stravinsky daarvan maakte
in zijn Pulcinella. De herontdekking van Pergolesi’s opera’s hangt alleen af van
de moed en de nieuwsgierigheid van de verantwoordelijk artistiek leiders van
festivals en theaters. Met een zekere voorzichtigheid durf ik het lot van de
opera’s van Pergolesi te vergelijken met de geniale opera’s van Haydn:
iedereen weet dat ze bestaan, maar niemand wil ze op de planken brengen.
CR: Wat kunnen deze werken het hedendaagse publiek brengen? Schoonheid?
Troost? Een inhoudelijke boodschap? Een venster naar een voorbije tijd?
AC: Vanaf de eerste keer dat ik in contact kwam met de muziek van Pergolesi
werd ik getroffen door de speciale schoonheid, de frisheid, en vaak ook door
de ironische accenten in zijn muziek. Die lichtheid en ironie kan de wereld van
vandaag volgens mij wel gebruiken.
CR: Zelfs Bach ging mee in de Italiaanse mode, bestudeerde Vivaldi en kwam zo
tot zijn eigen concerten. Met de bewerking van Pergolesi’s Stabat Mater boog hij
16

zich over een van de beroemdste composities van de achttiende eeuw en over een
werk van een jongere generatie. Wat vindt u van zijn bewerking? Christoph Wolff
noemt het opbouwende kritiek dat Bach een zelfstandige altvioolpartij toevoegt.
Vindt u dat ook?
AC: Als een hooggetalenteerd componist zich buigt over een werk van een
andere componist en het gaat bewerken is het resultaat volgens mij altijd een
‘bastaardcompositie’. In zekere zin is er sprake van een verrijking, maar het
resultaat is minder authentiek. De altvioolpartij bijvoorbeeld weerspiegelt
helemaal Bachs wereld van het contrapunt, maar is lichtjaren ver van
Pergolesi’s compositorische opvattingen en orkestrale kleuren. Elders
herschrijft Bach de partijen van de vocale solisten en voegt hij kleine
versieringen toe. In Italië werd de keuze van versieringen echter vaak
overgelaten aan de creativiteit van de uitvoerenden en aan hun vermogen om
ze op het moment zelf te improviseren. En wat te denken van het laatste
gedeelte van Bachs bewerking in majeur?
CR: U dirigeert ook een van de concerti grossi van de Nederlander Van Wassenaer,
muziek die lang werd aangezien als van Pergolesi of Ricciotti. Wat vindt u van
deze muziek? Heeft ze genoeg kwaliteit om naast Pergolesi te staan?
AC: Ik heb deze concerten van Van Wassenaer, die lang aan Pergolesi werden
toegeschreven, altijd zeer mooi gevonden en van compositorisch hoogstaand
niveau.
CR: U zit als Italiaan boven op een reusachtige schatkist van muziek uit de
zeventiende en achttiende eeuw. Wanneer had u voor het eerst het idee om werken
daaruit op te graven en opnieuw uit te voeren?
AC: Het idee van onderzoek en herontdekking kreeg ik in Basel. Het klinkt
misschien absurd, maar pas toen ik in 1986 ging studeren aan de Schola
Cantorum Basiliensis werd ik me bewust van de enorme omvang en rijkdom
van de Italiaanse muziek. Indertijd waren er relatief weinig musici die, naar
het voorbeeld van Nederland, zich interesseerden voor dergelijk onbekend
repertoire.
CR: Wat zijn uw plannen voor de toekomst? Een combinatie van bekend en
onbekend repertoire? Mozart en Hasse? Nog meer Pergolesi?
AC: Het liefst wissel ik zoveel mogelijk af tussen divers repertoire, van muziek
uit de zeventiende eeuw tot Britten en Stravinsky, van de opera’s van Mozart
tot crossover met jazz-musici. Dit seizoen dirigeer ik opera’s van Mozart,
Hasse en Spontini. En ik wacht op een uitnodiging om een opera van
Pergolesi te dirigeren!
Clemens Romijn
17

NIEUWE CD's
Vier de vrede!
De Vrede van Utrecht werd gesloten op 11 april 1713. Het verdrag maakte een
einde aan bijna twee eeuwen oorlogen, die zich uitstrekten over de hele
wereld. Het werd muzikaal gevierd, met feestelijk vuurwerk en speciaal voor
de gelegenheid geschreven composities.
Music for the Peace of Utrecht
George Frideric Handel (1685 -1759)
Te Deum, HWV 278
Jubilate, HWV 279
William Croft (1678 - 1727)
Ode for the Peace of Utrecht
Prijs: € 19,00.
Vrienden betalen slechts € 16,00.
“the performances are terrific (…)the fires of political and humanitarian justice still
blaze in the majesty of the choral singing and the elation of the playing”
✫✫✫✫✫! The Guardian, juli 2010
AANBIEDING
Bachs toonzetting van het magnificat behoort zonder overdrijving tot het
hoogtepunt van het genre. In de tijd van Bach werd zijn Magnificat met
Kerstmis gezongen in een feestelijke uitvoering met invoeging van Duitse en
Latijnse kerstliederen.
Johann Sebastian Bach (1685-1750)
Magnificat in D, BWV 243
(met Einlagen voor Kerstmis van
Sweelinck, Verrijt, J.M. Bach en Schein)
Unser Mund sei voll Lachens, BWV110
cantate voor eerste kerstdag
Aanbieding tot 31 januari 2011: € 14,50
(Adviesprijs: € 23,50)
“Aan het Magnificat ontsnapten talloze kleine erupties van geluk.”
NRC Handelsblad over de Kerstconcerten 2009 met het Magnificat van Bach
Verkrijgbaar bij de vriendenstand tijdens de pauze en na het concert.
U kunt de cd ook via www.bachvereniging.nl bestellen.
18

COLOFON
De Nederlandse Bachvereniging
dagelijks bestuur
Aart van Bochove voorzitter, drs. Kees Beuving secretaris, drs. Henk van Wijk
penningmeester, mr. Marry de Gaay Fortman, Mathieu Heinrichs
algemeen bestuur
Reurt Gisolf, drs. Harry Hendriks, Atzo Nicolaï, drs. Kees Storm
bestuur Stichting Vrienden van De Nederlandse Bachvereniging
mr. Laetitia Griffith voorzitter, drs. ing. Simon Schaap RA penningmeester,
mr. Erik Habers secretaris, Siebe Henstra, Pim Mol Bachfonds, Pol Schevernels
leiding
Jos van Veldhoven artistiek leider, Mark Vondenhoff zakelijk leider
bureau
productie
Pascal Baudet (a.i.), Imke Deters productie, Hilde Van Ruymbeke koor, Jacques
de Rijck podium en vervoer, Hidde Tuininga podium, Jan Hemmer bibliotheek
marketing & communicatie
Harold Kerkhof, Hans Schimmel, Sytske Slager marketing & communicatie,
Marit Boersma, Rebecca Schoon publieksservice
financiën & subsidiewerving
Liesbeth van der Luit, Martin Scholten
Sara Pleyte management assistentie
Pedro Stubert, Wim Helder vriendenstand
Rom Molemaker, Christien van Oostveen vrijwilligerswerk
programmaboekje
Harold Kerkhof samenstelling en eindredactie
Thomas Op de Coul toelichting
Clemens Romijn vertaling zangteksten
Simon Hodgson fotografie Cremonesi
Marco Borggreve fotografie Taylor
19

SUBSIDIËNTEN, FONDSEN EN SPONSORS
subsidiënten en fondsen
Fonds Podiumkunsten
Provincie Utrecht
SNS Reaal Fonds
Turing Foundation
Elise Mathilde Fonds
Zijfers - de Jong Fonds
(als onderdeel van het Prins
Bernhard Cultuurfonds)
sponsors
ABN AMRO Bank nv
Stichting Pensioenfonds APG
Achmea Holding
Aegon nv
Allen & Overy
Aon Groep Nederland nv
ASR Vastgoed Ontwikkeling nv
Ballast Nedam nv
Chairy Control bv
Classic FM
CNR Music bv
Corus Groep
DAF Trucks nv
Delta Lloyd nv
Deutsche Bank ag
Dijkstra Beaumont Wealth Management
DSM nv
De Efteling bv
ERA Contour bv
Ernst & Young
Essent nv
Generali Verzekeringsgroep nv
Havenbedrijf Rotterdam nv
Heijmans nv
ING Groep
Bank Insinger de Beaufort nv
het Kadaster
KLM
Koninklijke Joh. Enschedé
KPMG
20
Gemeente Kampen
Gemeente Maastricht
Gemeente Naarden
Gemeente Utrecht
F. van Lanschot Bankiers
McKinsey & Company
De Meeuw Oirschot bv
nv Nederlandse Spoorwegen
Nederlandse Vereniging van Banken
Nuon
Oranje-Nassau Groep bv
Philips Nederland bv
Pon Holdings bv
Rabobank Hilversum-Vecht en Plassen
Rabobank Maastricht e.o.
Randstad Holding nv
Royal Haskoning
Schiphol Group
Sena
Siemens Nederland nv
Spigthoff Advocaten en Belasting-
adviseurs
TBI Holdings bv
TenneT Holding bv
TKH Group nv
Stichting Topas
Towers Watson
Transfer Solutions
Unilever
Verbond van Verzekeraars
VPV Bankiers
Royal Wessanen nv
Westplan Investors nv