PERGOLESI OF BACH? - Nederlandse Bachvereniging

TOELICHTING
Een kort leven met een grote invloed
Giovanni Battista Pergolesi werd op 4 januari 1710 uit een redelijk welgesteld
gezin geboren in het plaatsje Jesi, in noordelijk Italië, vlakbij de Adriatische
kust. Giovanni was het derde kind in het gezin en kreeg een peetvader uit de
aristocratie. Het gezin werd echter sinds het allereerste begin geteisterd door
ziekte en sterfgevallen. De jonge Pergolesi verloor zijn twee broers en zijn
enige zus in zijn jeugd, en ook hijzelf was labiel van gestel. Bij wijze van
voorzorg werd hij dus nog vóór zijn tweede levensjaar in de kerk gevormd.
Giovanni kreeg gelukkig meer kansen dan zijn zus en broers, ontving in
Jesi zijn eerste muzieklessen en werd al snel, kort na zijn tiende, naar het
conservatorium in Napels gestuurd, ruim tweehonderd kilometer ten zuiden
van zijn geboortestad. Dit was niet voor niets: men zag al snel zijn
uitzonderlijk talent. De familie hoefde zelfs niet op te draaien voor de kosten,
omdat Pergolesi zich al meteen ‘in natura’ kon doen gelden, door als zanger
en violist in concerten op te treden. Wederom viel hij op door zijn technische
en muzikale vaardigheden.
Dat Pergolesi zich behalve als musicus ook als componist begon te
profileren, bleek in 1731, het jaar waarin zijn vroegst bekende werk gedateerd
is, de cantate Questo è il piano (Ritorno). In dit jaar - hij was twintig - sloot
Giovanni zijn conservatoriumopleiding af en startte voortvarend zijn carrière.
Centraal in zijn loopbaan stond de opera; hij kreeg vele compositieopdrachten
en behaalde al snel successen met werken als Lo frate ‘nnamorato,
L’Olimpiade en vooral La serva padrona.
Gedurende zijn hele carrière componeerde Pergolesi ook religieuze
muziek, van een vroege Mis uit 1731, nog een Mis en Vespers uit het
volgende jaar, tot het late Salve Regina in C en het Stabat Mater. Deze laatste
twee werken schreef Giovanni vermoedelijk toen hij al aan tuberculose leed. In
het besef dat het einde naderde (hij was nog maar 26 jaar oud!) gaf hij al zijn
bezittingen aan zijn tante en trok zich terug in een Franciscaans klooster in
Pozzuoli, vlakbij Napels. Daar werd hij naast de kathedraal begraven.
Al tijdens zijn leven behoorde Pergolesi tot de meest succesvolle
componisten van zijn tijd, maar na zijn leven nam zijn populariteit alleen nog
maar toe. Kort na zijn dood werden vier cantates in Napels gebundeld en
gedrukt, een ongehoorde eer voor een overleden componist en bovendien
voor het eerst dat er überhaupt cantates in Napels werden uitgegeven. Het
waren echter vooral zijn opera’s die door heel Europa grote successen
boekten en tot in München en Dresden op het podium kwamen.
Het Stabat Mater: Pergolesi of Bach?
Nog opvallender is de populariteit van het Stabat Mater: dit bijzondere werk
werd in 1749 voor het eerst (in Londen!) gedrukt en zou sindsdien door heel
Europa vele malen herdrukt worden. Maar ook vóór deze hausse van uitgaven
was het al snel gegaan met de reputatie van het stuk. In 1736 geschreven, was
het al in de eerste helft van de jaren veertig bij niemand minder dan Johann
Sebastian Bach terechtgekomen, die het omwerkte tot een ‘nieuw’ stuk. Dit
4